© O substantivo Unid- 1.1. Definicién, morfoloxia e funcién: Os substantivos son palabras que designan seres ou entidades concretas ou abstractas. Desde 0 punto de vista morfoléxico, estén formados por un lexema e por mor- femas gramaticais de xénero e numero. Por exemplo, na palabra amigos: = Desde 0 punto de vista sintdctico, o substantivo ten como funcién esencial ser suxeito da oracién e constituir 0 nticleo do sintagma nominal. 1.2. Clasificacién —_ Substantivos propios Substantivos comtins Sinalan un determinado Designan xenericamente a todos os seres ser entre.os demais da stia dunha especie tamén as abstracciéns: clase: Brais, Fisterra. cabalo, caridade. a i= 1 Abstractos Concretos Designan calidades acciéns Designan seres ou cousas que tefien unha ou estados que s6 existen existencia real e son perceptibles polos no pensamento: paz, idea sentidos: sabugueiro, piano. r — Non contables (de materia) Contables (xenéricos) Non se poden contar, pero si medir Designan obxectos que se poden ou pesar: sal, feria contar: libro, culler. Individuais Colectivos Refirense en singular Designan en singular un obxecto constituido a un 86 obxecto: lapis, or un conxunto de entidades ou individuos gravata, da mesma especie: rebaro, batallén.Unidade 1.3. Kénero do substantivo Mon (© xénero agrupa os substantivos en masculinos e femininos. Consulta o texto de ampliacién sobre o xénero @ as drbores D xénero non sempre marca unha diferenciacién de sexo senén que pode estable- _—froiteiras. “er outras distincidns. As veces, establece unha distincién de forma e/ou tamafo cancelo/cancela; cesto/cesta) ou individual/colectivo (madeiro/madeira). Os substantivos homér 10s tefien significados diferentes segundo leven determi- fore nantes masculinos ou femininos: 0 editorial/a editorial, 0 célera/a célera. Moitos substantivos tefien xénero propio e invariable: o guindastre, o dote, a Consulta o texto de ampliacién flor, a vitima. Cando non hai oposicién de xénero, a adscricién ao masculino ou ao sobre a diferenza de xénero @ ‘eminino prodticese do sequinte xeito en galeg tamaho. PRM Epo tie <0 | opaxaro, 0 curro, 0 corvo, 0 fuso, 0 paradoxo. Excep.:a radio, a moto, a tribo. +2 [osangue, o couce, 0 cirer,oleite, © cuspo, 0 ubre ae een 6.4.6.6 | ocals, ochalé, obo ara, ou Excep. af, a x6, merch vote [odote,olote, obote -ma__ [legume lume, 0 fem, oraizame,o costume, 0 teitume. | Excop.a fame, a sindrome, a sovidume ao/-au | 0 ara0, o pardso, o pau, 0 bacallau. -0i | o boi, o bocol 41 [2sal osinal, 0 erbedsl, 0 curral, o bechamel, 0 fel, o mel, 0 ti, mandi, oollomel Excep.:a catedral, a reitoral, a pel, a col 0 lapis, o luns, 0 anis Excop ali, a sifilis +t | omar, 0 coador, 0 labor, 0 serior. Excep.:a dor, a cor, a calor, a suor, a flor. Excep.:a actuacion, a adhesién, a combustion, 2 doazén, a armazén, a traizén, a roibén, a rouquén. © serdn, 0 edén, o dolmen, o capén, 0 pavillén, 0 xaxtin. Reenter Cee CL ‘a dbsida, a azouta, a pantasma, a sedela, a auga, a almo, a Fblosmetalretrra Excep.: 0 mapa, 0 Papa, o profeta, o pixama, o samba, 2 abel, a pa, @ camps, a vent Excep.:0 sold 0 alalé, o mand. ei [alei a gre. Excep.:0 re. axe | a paisaxe, a mensaxe, a carruae. Excep.:0 paxe, 0 traxe, 0 garaxe, suxe | a feluxe, a viruxe. -se | ahipnose, a énfase, a paréntese, a eclipse, a andlise. Excep.:0 interese, 0 envase, 0 valse, 0 pase. ‘a hepatite, a meninxite. Excep.: 0 convite, 0 satdite. a lealdade, a liberdade, a bondade, a seferdade. -z | apaz, aver, avaiz, a vellez, a palidez. Excep.: 0 nariz, 0 arroz, 0 xadrez, 0 xiz. -cién | a cancién, a manifestacién, a ordenacién.I Formacién do feminino ‘Aflexién de xénero en substantivos e adxectivos férmase, na maior parte das pa- labras, das seguintes maneiras: Pe Cee aa mon pepsi cca . eee or acusén - acusone... van casteldn - castelé, coimbrén - coimbré, aleman - alema § Outras posibilidades de formacion do feminino: 1 Con heterénimos (palabras distintas) para masculino e feminino: home/muller xinete/amazona xenro/nora cabalo/egua = Con morfemas derivativos: heroe/heroina xograr/xograresa tsar/tsarina profeta/profetisa abade/abadesa sacerdote/sacerdotisa = Con determinants. Estes substantivos presentan sineretismo de xénero ou xénero comiin, é dicir, tien o mesmo morfo para masculino e pare © femint- no, e 56 se diferencia o xénero polo artigo: ofa artista ofa herexe o/a cantante o/a soldado ‘= Coas palabras macho ou femia que se engaden ao substantivo. Estes substan- tivos denominanse epicenos: Ieoparde macho/leopardo femia paspallés macho/paspalls femia© cambio de ntimero en moitos substantivos implica tamén un cambio de sig- nificado: aire/aires, sobra/sobras, anteollo/anteollos, esposa/esposas, miolo/ miolos. Non encetes 0 pan para coller o miolo, Amin non me gusta a tortilla de miolos. Abre a venté para que entre o aire e refresque 0 cuarto. A tia curmé volveu 4 vila con moitos aires. = A meirande parte dos substantivos poden aparecer en singular e en plural. Non obstante, hai substantivos que se empregan $6 en singular (balor, plebe) e ou- tros que se empregan sé en plural (espaguetes, ourifos). Enchéseuseme a froita de balor. Se queres, podo preparar espaguetes para o xantar. A plebe na Antiga Roma estaba formada polos cidadéins non patricios. = Nalgins casos, podemos empregar o singular dalgunhas palabras con significa- do de pluralidade: Hai moi pouca ameixa este ano. Nesa cidade haiche moito que ver. Nos tomamos un café todos os dias. § Formacién do plural en palabras simples PCa ee ~vogal, -n ou -ditongo engaden -s bi -ubis,elisin- elisions, ri - ris. nz engadon -es radar- radlares, paz - paces. pO eC eee -s(agudas) engaden -es Excepcién en grupo consonant © luns/os luns ‘martes - 0s martes, o apis - 0s lapis, re ie © abrelatas - os abrelatas, +s (esdrixulas) invariables 0 mércores - os mércores, x tks} invariables © fax - 0s fax, télex -08 té Ce biaaGekaed engaden -es sol - soles, parasol - parasoles. engaden -es tine! -toneles, cénsul - cénsules. fiel- fies, cruel - erueis, erden 0-1 polisilabos agudos Pe esmeril - esmeris, enxoval - enxovais, rose forol farois, bail - bas. CC eee eet club - clubs, séncwich - séndwichs, outras consonantes engaden - eae‘As palabras compostas forman o plural de varias maneiras, dependendo do grao de fusién dos seus elementos. Na seguinte tdboa vémolo de xeito esquematico: (Os dous elementos separados: (Os dous elementos garda civil -gardas civis, plural nos dous have inglesa - chaves inglesas porca teixo - porcos teixos plural no segundo | vagalume-vagelumes, soldados ou 9 a feldedes ou wisn, elemento gelego-alante - galego-flantes Opgous elementos suralno primeio | arco vela-arcos da vel, nidos Ps ‘elemento pita do monte - pitas do monte preposicién Wietividades ® Forma o plural dos seguintes substantivos: sapoconcho, xulz, réptil, tiarrollas, basil, iché, control, cruel, chuchamel, gasosa, baball6n, campién, casa cuartel, slélom, aerosol, misil, porco teixo, adival, rubi, carril, esqui, xel, album, ril, salvavidas, héspede, rei, somier, fax, sndwich, cabalo do demo, tabi, virus, manequin. | 10 Sinala as diferenzas de significado que se dan entre o singular e o plural dos seguintes substantivos: © miolo/os miolos a letra/as letras a cera/as ceras 0 valor/os valores orei/os reis 0 fume/os fumes 0 aire/os aires a sobra/as sobras a esposa/as esposas Unidade 5 Elabora un mapa mental sobre a formacién do xénero e do nis mero no substantivo, «Non tivo sorte. Atopeino na estrada de Ordes en direccién ‘Carballo (.. Detiven o coche © apunteille coas luces longas, semellaba mergullado nun sono, a piques de espertar(.. Non habia dbida era un porce teixo (tamén chamado teixugo). A sia fermosa pelaxe e 0 antefaz negro debuxado na sda cabeza branca son incenfundibles©) O aaxectivo cualificativo 1. Definicién, morfoloxia e funcié Os adxectivos cualificativos son palabras que expresan calidades do substanti- vo, ao cal acompafian e co que concertan en xénero e numero. = Desde 0 punto de vista morfoldxico, estan formados por un lexema e morfe- mas gramaticais de xénero e numero, tomados do substantivo. = Desde o punto de vista sintdctico, funcionan esencialmente como modificado- res do nticleo do sintagma nominal. Pédense diferenciar dous tipos de adxectivos cualificativos: = Explicativos (epitetos : Expresan unha calidade propia do substantivo, polo que non lle engaden ningtin trazo particularizador (luz clara; sangue vermello), Poden aparecer pospostos ou antepostos ao substantivo. = Especificativos: Indican unha calidade que pode ter ou non o substantivo, polo cal restrinxen a extensién do significado deste (muller alta/feliz/quapa...). Adoi- tan aparecer pospostos ao substantivo e, as veces, tamén poden ir antepostos. No seguinte texto podes ver sublifiados os adxectivos especificatives, e en negrifia 08 explicativos ou epitetos: dias antes desia nova partida, enire 0 rebumbio da xente amoreada en derredor das catxas de madeiras exéticas nas que rebulian boqueando agénicos, dilatando as galadas violetas denegridas nos postremeiros estertores, os peixes prateados aca bados de pescar, a Amir Alfarat pareceulle enxergar a figura lanzal de Sofia Costa Maria Lorenzo e Manuel Lorenzo: Tonas de laransa 2.3. Xénero e ntimero do adxectivo cualificativo ‘As categorias de xénero e nimero non son propias do adxectivo, senén que as. toma do substantivo ao que acompafa. = En canto 2o xénero, existen adxectivos cualificativos invariables (azul, breve, dificil) e outros con flexién (bo/boa, amarelo/amarela). Estes uiltimos forman o feminino igual que substantive. = En canto ao niimero, a meirande parte dos adxectivos cualifcativos presentan flexién de nimero e forman o plural do mesmo xeito que o substantivo (inteli- xente - intelixentes, habil - hdbiles). = Santo/san. A forma santo emprégase ante nomes propios masculinos que co- mezan por vogal (Santo Antén, Santo André) ou coa palabra Cristo (Santo Cristo de Xende). A forma santa emprégase sempre na sia forma completa (Santa Clara, Santa Uxia). A forma apocopada san iisase ante nomes que comezan por consoante (San Tomé). = Grande/gran. Usase a forma plena grande, ante substantivos en singular que comezan por vogal (grande atencién, grande éxito). Emprégase a forma apoco- pada ante substantivos en singular que comezan por consoante (gran sacrificio, gran popularidade, gran satisfaccién).© adxectivo ten tres graos: positive, comparativo superlativo: = Positivos indica simplemente a calidade, sen rningtin tipo de intensificacién (ruin, célebre) = Comparativo: establece relacién de calidade entre ous termos. Pode ser de ‘gualdade, de superioridade ou de inferioridade. * Superlative: expresa a calidade no seu grao mais alto Nestas paxinas imos analizar os recursos de formacién do gra comparativo superlative. '™ Grao comparativo, Procedementos de formacién © ackectivo en grao comparativo pode formarse de forma sintética (non nece- = Formas sintéticas En galego existen algtins adxectivos que son comparativos en si mesmos e non oden empregarse con outros cuantifcadores de rao (* Este disco © méis mellor <2 © anterion. Correspéndense con determinadas formas Positivas e son os se- guintes: Formas positiva: Lica eT grande maior pequeno, menor bo mellor malo peor alto superior baixo inferior que grao estan: Texto 1 Rilo extonuante, a parte final da sinfonia. O piiblico, concentradisimo, nun ___ Silencio de adoracta expectacién, Ea min sé se me ocorre colleng teléfono para | preguntarlie a que bora vita, | texto | ‘momento! | 18 Busca os comparativos sintéticos de alta, baxo, boa, grande, mala, peque- | |__ nee elabora un breve texto empregando alguns deles. |= Formas analiticas As estruturas comparativas analiticas constan de dous termos (o elemento que se compara, denominado 1° termo; e 0 elemento co que se compara, chamado 2° termo) ¢ inchien sempre morfemas correlativos. = Igualdade: tan/tanto... coma/como Houbo tanto vento coma nos peores dias do inverno. ~ Superioridade: mais... ca/que/do que Penso que ese xersei custa mais do que pensas. = Inferioridade: menos... ca/que/do que ‘Ao final, 0 exame era menos longo do que agardabamos. Nas seguintes téboas indicanse, de forma esquematica, as normas de uso das [mee formas analiticas do comparativo: Consulta 0 texto de amplia See Eee eee sobre 08 usos da forma con Obrigatorio cando 0 segundo termo da comparacién é: un pronome persoal: Fala coma ela = unha subordinada condicional: Fala coma se tivese algo na boca. —unha subordinada temporal: Falamos coma cando tifamos dez anos. nha subordinada de relativo: Falamos coma quen nos aprendeu, Coma Recomendable cando 0 segundo termo da comparacion 6 calquera elemento que non sexa verbe en forme conxugada Tia tantos euros coma dalores. Eton habil coma répido, Quéroche tanto hoxe coma onte Obrigatorio cando 0 segundo termo da comparacién & un verbo comugado: E tan bo como parecia, Michiko akch ccc Obrigatorio cando 0 segundo termo da comparacién é: Como — un pronome persoal: € msis/menos trangaleio ca nés Recomendable cando 0 segundo termo da comparacién & Ca | -un substantive: Tita mais/menos euros ca délares. ~ un ackectivo: £ méis/menos habil ca répido. = un acverbio: Quéroche mais/menos hoxe ca onte. ~ una frase: Hai méis/menos tazas ca o ano pasado. ~ una forma verbal nominal: E méis/menos san estudEar ca folgar Pode usarse naqueles casos en que é recomendable empregar ca, Que | Tina maisrmenos euros que dares E mdisrmenos san estudlar que folgar Obrigatorio cando o segundo term da comparacién un verbo en forrna Do que | conxugada E méis/menos alto do que parecia.eo. Cémpre non confundirmos a contraccién de ca (conxuncién) e con (preposicién) 0S artigos, tal como vemos na seguinte tsboa: Micdstinanhckemeee ct re Mais alta ca 0 teu irmén, Cao, caas... * Mais grande ca a tia irms, Ca+0,0,08, a5 Forma contracta: Mis alto c6 teu inn, C6, cé, c6s, cés Méis grande ci tua irmé, bittinknh she tee Fun co teu irmén, Fixeno coa man, Con +0, a, 05, as Co, coa, cos, coas, , Eictividades 19. Forma frases comparativas de superioridade e de inferioridade enchendo 08 espazos baleiros: ~ Gustanme ... os mexilléns os ameixas, ~Aquela porta esté.. traballadsa .. estoutra ~ Henrique 6 .. iro... Xosé, TAS promesas son case sempre .. enganosas ... nos parece. ~ Eu tefo .. troitas ti porque son bo pescador | 7Depositou en min... confianza .. nunca puiden imaxinan ~ Durante estes titimos anos fun... veces ao Caribe .. a0 Courel ~Tinon es... vello... outros ~Aseméllase .. a0 pai... é nai | -Eugozo... agora ... cando era pequeno. | BO Forma frases Comparativas de igualdade nos espazos do exercicio anterior,'™ Superlativo. Tipos e procedementos de formacién O superlative ten dias formas: 0 superlative absolute eo relative. Cada unha delas ten tipos e usos diferenciados, = O superlativo absoluto expresa a calidacle no sou {970 mais alto, sen estable- cer ningunha comparacién bhciimedate ee Adxectivo precedide do adverbio mai Xurno estd moi contento, Ackectivo modificado polo sufixe -simo/a, Xurno esté contentisimo, Antepesicin de adverbios rematados en mente, | Kono ent extraorcinariamente contento, Arteposicion dos prefixos super, extra. hiper. | Xuma ona supercontento, Action de snos come én sito, -eho, tz. [Xone end comionns | Adxectivo + abondo Xurxo esté contento abondo EY Repetciin do achoaivo urn est content, content aa Anteposicién do adverbio bon Xurno est ben contenta formacién do superlative, = © superlativo relative expresa a calidade no seu 9'20 mais alto comparéndoa coa dun conxunto, Formacién do superlativo relativo Anigo + méis/menos + adxectivo en rao Positive + de + segundo temo, Carme é a mais / menos mecrosa da familia, | pequeno menor minim [bo mellor Sptimo I ; | mato peor pésimo | alto. ‘superior supremo baixo inferior infimo a Wetividades 21. Indica 2s posiblidades de formar o superlative absoluto en antigo, sabio, run 22 Dical é a forma superiativa dos seguintes adhkectivos servindote unicamen- $= dos sufi -isimo ou -érrimo: pulero, eruel, nobre, fiel, célebre, libre, 297, 3spero, magnifico, sagrado, integro, memorableTer ne eee Palabra que designa seres ou entidades concretas ou abstractas, Morfoloxia Formado por un lexema e os morfemas de xénero e de nimero. Sintaxe Nucleo do sintagma nominal Poros Sinalan un determinado ser entre os demais da sila clase (Bras). spac Designan calidades, accidns ou estados que s6 exister losin oer no pensamento (paz, idea). lsficacion, Comins Non Contasies sal, farifa, mel, azucre Concset0s TNowDuAS ovella Contant . Cousens | rabafio Letras, nlimeros, rios, cabos, montes, mares e océanos. Mosca Os rematados en! 0, -e, -6, x 6, ~,-ote, -me, 20/-au, “oi ‘Ammaioria dos nomes de froitas e arbores froiteiras. ener Fewuno Qs rematados en: -2, -é,-e, axe, -uxe, -se ite, -ade, -z, -cién Cams 0 ‘Algunhas palabras cambian de significado ao cambiar o morferma de xéner: SGNFICADO ‘o.madeiray a madeira, 0 cancelo/a cancela, 0 horto/a horta, aa Vid. téboa das paxinas 54 e 55 onde se indican as regras de formacién do plu nas palabras simples e compostas. Freres Usos snicwanes | Algunhas palabras empréganse 6 en singular: balor,plebe Algunhas palabras empréganse s6 en plural: espaguetes, ourios. Cannio o€| SENIFICADO “Algunhas palabras cambian de significado ao cambiar o morfema de ni aire/aires, sobre/sobras, esposa/esposas, miolo/miolos. acd Definicion Palabra que expresa calidades do substentivo, 20 cal acomparia eco que concerta en xéneroe nim Morfoloxia Formado por un lesemae morfemas de xénero enimero tomados do substantvo Sintaxe Modiicador de nicleo do sitagina nominal rien Expresa una calidade propia do substantivo (neve branca. Clasificacién {eerteT0) Exrecrcarvo | Indica unha calidad que pode ter ou non osubstantivo (muller at). Pose Indica a calidade, sen ningun tipo de intensfcacion (célebre) Extablecerelacion de calidade entre dous termos oe nds. ca/que/do que. Commeno [oe mumane tanhanto .. coma/come —— menos... ea/que/do que Gradacién eet sarereo mai menor, mellon peor superar, infor Exprese a calidad no seu grao mais ato pesouro moi contento/a, contentisimora surenamvo Ranwo @/a més. de + sogundo temo saeneo imiximo, minim, timo, pésimo, supreme, ins