Professional Documents
Culture Documents
اسلام د ژوند نظام
اسلام د ژوند نظام
اسالم
د ژوند نظام
داسالم اخالقي نظام
مولنا سيد ابو االعىل مودودي رحمته الله عليه . ليکوال :
داد مولنا رحمة الله عليه هغه تاريخي وينا ده چې د جنېورد دمياېېت شېه ېېنيمه ني ېه ١٩٤٨م کېا
خو وي دغه حس شه انښرادي ډو کيدد يش شه ينو خلکو ک لي او يا ډير وي خو شه مجموعي توګه برشيت
د تل لناره شه ينو اخالقو د ه وايل او شه ينو دبدوايل حکم کړد دد ،ر تيا ويل ،عدالت ،د ژمن شابندي
او امانت ي د تل لناره شه انساين اخالقو ک د ستاين وړ بلل هيڅکله داس وخېت نېه دد ېېود چې درو
،ظلم دوعدې ماتو او خيانت چاخوښ کړد وي ددې شرعکس ،خواخېوىد ،ړړه سېود ،سېخاوي او د نظېر
،سېخت ړړب تېوخ ،بخېل او تنېت نظېر تېه شراختيا ته د تل لناره شه درنه سرتګه کتل ېېوي ،خنېل غېر
هيڅکله هم د وياړ مقام نه دد شه برخه ېود ،خرب ،ړغم عزم او ميړانه د تېل لنېاره هغېه اوخېا دي چې د
اخيستلو او عمل کولو وړ ګڼل ېوي ،ب خربي ،ارتجاع ،غوسه کيد ب حوخل تېوخ او شېه بې ړړب تېوخ
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 3
باندې هيڅکله هم چا ه ندي وييل د نښس کنرتو ،خو د داري ،ېايستګي انکسار او عاجزي دتېل لنېاره شېه
او اخالقېي کېوىوايل و خښاتو ک ېمري ېوې هيڅکله داس نه دي ېوي چ د نښس بندګي ،کم ظېر
اد ورکړ ېود وي .مسؤليت شيژندنه ،وطا ،استعداد اودمسؤليت احساى تېه ته د و خويونو شه طهرست ک
تل دوياړ شه سرتګه کتل ېوې ،مسؤليت نه شيژند او ب وطا ي ته کله هم چا شه ه سرتګه نه دي کتيل ،شه
دې توګه د ټولنيز ژوند شه ډګر د و او بدو اوخاطو شه معامله ک ټو برشيت شه يوه خوله دد ،د عزي او ويېاړ
مستحقه هغه ټولنېه ده چې .داطېرادو تېرمين يې د مرسېت ،محريېت ،خريغو ېتن ټېولنيز عېدالت او ټېولنيز
مساواي احساى ژوندد وي بيلتون ،ګډوډي ،ب نظمي ،ب اتښاقي ،خنېل مينېې بېدخواهي ،ظلېم ،بې
هيڅکله هم د ټولنيز ژوندانه شه ډګر شه و خښاتو ک نېه ېېمري کيېيي ې همدغېه معاملېه دنيکې او انصا
بد هم ده ،غال ،ړنا ،قتل ،ډاکه ،رېوي خېوړ ،دوکېه او طريې ،ېکنېل ،بېده وينېا ،دخلکېو اړارو
غيريت ،چغيل ،حسد ،بهتان ،ويل او طساد اچو هيڅکله شه و چارو ک ندي ېمري ېېوي .مکېار ،کېرب
جن ،رياکار ،مناطق او حريص وګړي هيڅکله د و خلکو شه کتار ک نېه دي حسېاخ ېېوي ددې شېرعکس د
مور او شالر خدمت ،دخنلوانو مرسته ،له ګاونډيانو رسه ه چلند له دوستانو رسه انډيوايل ديتيامنو او ب څوکېه
ان خربو د مريضانو شو تنه او د غم نلو مرسته د تل لناره ه خښاي ګڼل ېوې دې .شېا خلکو شه حا
وينا ،نرم ،او خري غو تن ته تل شه درنه سرتګه کتل ېوي ملن ،
برشيت خنل ه عنارص هغه خلک بويل چ ريښتيني او خادق او شېه هېره معاملېه کې شېرې اعتريېار
کوىل يش هغه چ ظاهر او باطن وينا او کړب وړب ي رسه برابروي څو چ شه خنل حق قانع اويس او د نېورو
حقوق شه شراخه سينه اداء کوي شرامنه ژونېد کېوي او نېورو تېه امېن ورکېوي چې د هغېه لېه ېخصېيت څخېه د
خريهيله کييي او د بد انديښنه ورڅخه نه وي .له دې نه معلومه ېوه چ انساين اخېالق شېه بنسې يزه توګېه
هغه نړد وا حقيقتونه دي چ ټو انسانان ې شېژين نېکي اوبدي کوم شټ ېېېان نېه دي چې هغې شسې
دې غوټ ووهل يش او راودې وېستل يش بلک برشيت ته شيژند ېوي ېيان دي چ احسېاى يې د برشې
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 4
شه طرري ک ايښود ېوی همداالمل دد چ قران کريم شه خنله ژبه ک نيکي ته معرو او بد تېه منکېر
واي .
ه بويل او منکر هغه يش ته ويل کييي چ خلېک يې معرو هغه يش ته واي چ ټو خلک ي
طالهمهېا طجورهېا وتقواهېا بد بويل همدغه حقيقت قرآن عظيم الشان شه نورو الښاظو داس بيان کېړد دد
يعني دانسان نښس ته الله جلت عظمتۀ د بدد او نيک شوهه شه الهامي توګه ورکړي ده .
خښاتو شه ه توخ او د ينو شه بدوايل رسه متښق دي نو بيا شه نړ ک جال جال اخالقي نظامونه څنګه راشيېدا
ېوه ؟ د هغو ترمين بيلتون شرکوم اساى دد ې هغه کوم ىش دد چ له امله ي موى ويىل ېو اسالم انتېه
يو مستقل اخالقي نظام لري .داخالقو شه معامله ک د اسالم امتياړي خصوخيت څه ىش دد ؟
ددې مسئل دشوهېدو شه خاطر موى د نړ شه بيال بيلو اخالقي نظامونو نظر اچوو نو شېه لومړ کتنېه کې
چ کوم بيلتون ړموى مخ ته را ي هغه دادد چ بيال بيل اخالقي خښاي چ د ژوند شه مجموعي نظام کې
دانداړې ،مقام او مرص د تجويز کولو او د هغو ترمين د نسريت شه قاميولو کې ټېو يېو تربلېه رسه بيلتېون
لري ې بيا شه ډير ژور نظر رسه دغه بيلتون داس معلوموىل ېو چ شه اخل ک د اخالقېو د ېه وايل او بېدوايل
دمعيار د څرګندولو او د خري او رش د وسيل شه ټاکلو ک رسه د غه نظامونه جال دي د هغو ترمين شه دې کار
ک هم اختال دد چ د قانون ترېاهغه ناطذه قوي څه ىش دد چ د هغ شه ړور رسه هغه تنښيذ يش او بيا
هغه کوم محرکاي دي چ انسان د هغه قانون منلو ته تياروي ليکن کله چ موى ددې اخېتال شتېه معلومېؤو
نو شه شاد ک موى ته دغه حقيقت څرګندييي هغه اخيل ىش چ د دغو ټولېو اخالقېي نظېامونو الرې يې رسه
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 5
جال کړې دي دادي چ دهغو ترمين د کايناتو شه تصور او شه کايناتو ک د انسان شه حيثيېت او هېد کې
اختال له ريښو څخه نيول تر اخونو شورې او له اخونو څخه د هغ تر روح او دهغ تر مزاج او بڼ شېورې
ټو ي يو له بل څخه جال کړې دي .شه انساين ژوند ک اخل شريکنده شو ېتن دادي چې ايېا د غېه کاينېاي
څښنت لري او که نه ؟ که چريې موجوديت يې ومنېل يش نېو ايېا دغېه خېدايان ګې دي او کېه يېودد ؟ چې
الوهيت ي ومنل يش نو دهغه خښاي څه دي ؟ له موى رسه ي څه تعلق دد ؟ ايا هغه ړمېوى د الر ېوون کېوم
انتظام کړد دد او که نه ؟ ايا موى د هغه جلت عظمتۀ شروړانېدې ېواخ ورکېونکي يېو او کېه نېه ؟ کېه چېريي
واخ ورکونکي اوسو نو چاته واخ ورکوونکي يو ې ؟ او ړموى دژوند هد او انجام څه ىش دد چې دهغې شېه
نظر ک نيولو رسه موى کار وکړو ؟ ددغو شو تنو واخ چ دکوم نوعيېت شربنسېټ وي شېه هامغېه برابېر بېه يې
شه دغه لنډب وينا ک به ام لناره ډير سخته وي چ د نړ دټولو نظامونو جاج واخلم او دا ووايم چې
شه هغ ک کومو وګړو دغو شو تنو ته څنګه څنګه وابونه ورکړي دي .
هغه وابونه دهغه مشکل او الرې شه ټاکنه کومه اغيزه غور ېول ده ړه يېواړې داسېالم شېه اړب عېر
کو غواړم چ د هغو شو تنو کوم واخ دد او د هغه شربنسټ څنګه انګړی اخالقي نظېام رامينېتېه کيېدىل
يش .
دغه ټو ېيان ي شيداکړي دي هغه ب سياله مالک حاکم او څښنت دد دهغه جلت عظمتۀ دامر تر واکمنې
الندې داټو نظام چلييي ،هغه حکيم او مرلق واکمن شه څرګندو او ش و ېيانو شوه لېه هېر عيې ،نيمګړتيېا ،
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 6
دد دهغه الوهيت شه داس طريقه ټينګښت موندىل دی چ هيچا ته اړ نېه دد کمزور او نقصان څخه شا
ب سياله واکمن دې انسان د شيدا يښت شه لحاظ دهغه بنده ده دهغه مسؤليت او دنده دادد چ د خنل خېالق
بندګي او اطاعت وکړي هغه بايد دژوند شه ټولو شړاؤنو ک شه بشنړب توګېه داللېه عزوجېل بنېدګي وکېړي هغېه تېه
دبندګ دالرې ټاکل دهغه خنل کارنه بلک دهغه ذاي کار دد چ د ټولو کايناتو څښنت او د هغه د الر ېوون
لناره ي خنل شيغمربان راستويل او خنېل کتابونېه يې نېاړ کېړي دي انسېان مسېؤليت لېري چې دخنېل ژونېد
دالر وون لناره د هغه جلت عظمتۀ دالر وونو رسچين ته مراجعه وکړي ،انسان شه خنل ټو ژوند کې د اللېه
جلت عظمتۀ شه وړاندې واخ ورکوونکى دد دغه واخ ورکو شه دې نړ ک نه دي بلک داهر څېه بېه شېه
اخري ک وي ې د دنيا او سنى ژوند داړموين ډګر دد دلته بايد دانسان ټو کو ښونه شه دې خربه راوڅرخييي
چ هغه داخري شه واخ ورکولو ک دخنل څښنت شه وړاندې برد ترالسه کړي شه دغېه اړموينېه کې دانسېان
ټو وجود رشيک دد دهغه دټولو واکونو او خالحيتونواو دژوندانه د هريو اړخ اړموينه به اخېستل کېېيي شېه
ټولو کايناتو ک چ له کوم يش رسه چ د د مخامخ کييي او دده وررسه تعامل وي شه بشنړب توګه به حسېاخ
خوري ونييس چ انسان وررسه څنګېه تعامېل کېړد او دغېه حسېاخ کېونکى بېه هغېه سېنيڅىل ذاي وي چې
د مک شر ټولو ذراتو ،هوا ،اوبو ،او شخنله د انسان شه ړړب ،دما ،الى او شښو نه يېواړې دده شېه حرکېاتو او
سکناتو بلک دده شه طکر او ارادې شورې شه ټولو ېيانو د علم څښنت دد دنړ شه ژوندک د انسېان دټولېو کېړو
کايناتو ک انسان ته حقيقي او دکامياب وروستن شړاؤ ټاکي چ هغه ته رسيد دانساين هلو لو نهاي هد
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 7
اوهغه دالله عزوجل له رضا څخه عرياري دي داهغه معيار دد چ شېر هغې بانېدې داسېالم داخالقېي نظېام شېه
عميل تګالرې شريکړب کيدد يش چ داخريدد او يا رش ددې له ټاکن وروسته اخالقو ته هغه محور شېه برخېه
کييي چ دهغ شه ېاوخوا ټو اخالقي ژوند څرخييي هغه دهغ کشت حالت ته ورتېه نېه وي چې دهېوا او
اوبو څن ي هرې خواته غلوي دغه تعني ديو مرکزي مقصد مخ ته شه ايښودلو رسه ټولو اخالقي خېښاتو تېه
وړ حدود ،ايونه اومناس عميل ېکلونه ټاکي شه دغه خوري ک موى ته هغه خنلواکه واکونېه الى تېه راړي
شه مقصود ګڼلو رسه انسان ته لود هد او بيا تر ټولو لويه خربه داده چ دالله تعاىل درضا او خو
غايه شه برخه کييي چ دهغ شه وسيله داخالقي شرمختت اليتناهي امکاناي رامينېتېه کيېيي چې شېه هېي
شړاؤ ک هم دېخيص غرضونو کارکيدلی نه يش .له معيار ورکولو رسه رسه اسېالم دکاينېاتو شېه هکلېه دخنېل
تصور او انسان ته داخالقي حسن او قريح ديو مستقل علېم دوسېيل بنسېټ هېم ىدي هغېه ړمېوى داخالقېو علېم
يواړې دعقل او تجرب شه برشي علومو ک نه دد منحرص کړد چ د تل لناره د بدليدونکو شريکېړو شېه نتيجېه
ک ړموى اخالقي قوانني هم بدلون ومومي او هغو ته به هيڅکله استقرار شه برخه نه يش
حقيقت دادد چ هغه موى ته يوه ټاکىل رسچينه شېه الى راکېړي چې هغېه داللېه عزوجېل سېنيڅلی
راتلىل يش دغه الر وون داس دي چ دکورن ژوندانه دکوچنيو معامالتو څخه واخله د نړ وا سياست تېر
لويو لويو شيښو شورې دژوندانه شه هر اړخ او څانګو ک ړموى رهنامي کوي ې دهغ شه دننه ک دژوندانه شه چېارو
داخالقي اخولو هغه شراخه انررياق ) (Widest Applicationمونېد کيېيي چې شېه هېي شېړاؤ کې دعلېم بلې
داسالم سنيڅىل دين انسان ته دکايناتو اخيل او حقيقي تصور او د اخالقي قانون تر ېېا ناطېذه قېوي
هم ورشه برخه کوي چ هغه دالله عزوجل ويره او د اخېري سېوا او ېواخ او د ابېدي تلنېاد ژونېد د خرابتيېا
واکمنه عامه رايه هم جوړو غېواړي کېوم چې شېه ټېولنيز ژوندانېه کې احساى دد اګر که اسالم يوه داس
اېخاص او ډل داخالقي اخولو شه شابند مجريوروي او يو داس نظام هم شه شښېو دروي چې دهغېه دتررييېق
اخيل اعتامد شه بريوين طشار نه بلک دهغه شه دننني طشار باندې ايښود ېوی چ هغه د اللېه جلېت عظمتېۀ
داخالقي احکامو تررييق نه مخک داسالم سنيڅىل ديېن د يېو ېېخص شېه ړړب کې داخېربه کښېينو
غواړي چ ستامعامله شه بنيادي ډو له هغه ذاي رسه دد چ شه هروخت او هر ېاد کې تېاويني تېه خېو لېه
خلکو څخه ش يدىل يش خو له هغه عزوجل څخه نه يش ش يدىل ې د نړ ټولو خلکو تېه خېو دوکېه ورکېوىل يش
خو هغه ته ي هيڅکله نه يش ورکوىل د نړ والېو څخېه خېو تيښېته کېوىل يش خېو د هغېه جلېت عظمتېۀ شېه
دداس عقيدې او باور شه درلودلو رسه ګويا دهر سړي شه ړړه ک دشوليسو مرکز جوړييي چې لېه دننېه
څخه تاد هغه حکم عميل کولو ته اړکوي برابره خربه ده چ بريون شه هغو احکامو د طشار شه توګه دعمېل لنېاره
شېروي دد چې شېه تررييېق کې يې اغيېزمن رو داسالم داخالقي نظام تر ېا همدغه ړور او ېوا
دهغ ترېا موجود وي بيا خو نور عىل نور ېو او کېه تررسه کوي .که چريته ،عامه رايه او دحکومت وا
نه ؟ همدغه اميان مسلامن اطراد او مسلامن قام شېه سېمه الر روانېوىل يش شېه دې رش چې شېه ړړو نېو کې
دکايناتو او انسان شه هکله داسالم دغه مښکېوره هغېه محرکېاي هېم برابېروي چې انسېان د اخالقېو د
د خنېل معريېود شېه کيد چ هغېه اللېه شېا قانون شه برابر دعمل لناره اماده کوي شه دې خربه دانسان را
توګه ومني او د هغه عزوجل بندګي دخنل ژوند الره وبويل ې د اددې خنېرې لنېاره بشېنړ محېر دد چې کېوم
ايسېته راتلېونکى يقينېي وي .برابېره ېخص د الهي احکامو اطاعت کوي دهغه لناره به شه تلنات ژوندانه ک
ژوندانه ک له څومره ستونزو ،ړيانونو او کړاؤنو رسه مخېامخ ېېود اويس .ددې خربه ده چ د دنيا شه عار
شرعکس څو چ دلته دالله عزوجل څخه شه سړغړون الى شورې کړي هغه ته به ابدي او تلنات سزا ورکېړب
يش .برابره خربه ده چ د دنيا شه څولنډو تنګو ور و ک شه څومره مزو ،عيش او عرشي الى شورې کړي
اد ونييس نو دهغه شه ړړه ک داسې يېوه واکمنېه محرکېه دغه هيله او ويره چ د چا شه ړړه ک
قوه رامينېته کييي چ شه ټولو وختونو ک ي د نيک شه لوري هڅوي اګر کېه د نيکې نتيجېه شېه نېړ کې
څومره ړيامننه شه سرتګو کاره يش او شه هغو ايونو ک به له بد څخه لرې شات کييي اګر کېه هلتېه بېدي
له دغه تښصيل نه داخربه شه ډاګه کييي چ داسالم خنل کايناد تصېور ،دخنېل خېري او رش معيېار د
او خنل محرکه قوي جال ساد او د هغېو ېېيانو شېه وسېيله مشېهور علومو او اخالقو رسچينه خنل ناطذه وا
اخالقو مواد دخنل انداړې شه برابر ترتيريوي او د ژوندانه شه ټولو څانګو ک ي جاري کېوي ،شېر دې بنسېټ بېه
داوينا خحيح وي چ اسالم خنل بشنړ او خنلواکه اخالقي نظام لري .
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 10
لومړی خصوصېت:
شه هېد ګرړولېو رسه داسې ېېو لومړی خصوخېت ې دادد چ اسالم دالله عزوجل در ضا او خو
لوړ معيار قاميوي چ دهغ له امله داخالقي ارتقا د امکاناتو کومه انتهاء نه وي دعلم ديوې ټاکل رسچين شه
تقرر رسه اخالقو ته هغه شايښت او استقال شه برخه کييي چ شه هغه ک دشرمختت اد وجود لېري مګېر د
بښىل يش چې اد شه ک نه وي دالله عزوجل دويرې شه وسيله اخالقو ته هغه ناطذه وا ارتجاع او د وک
دوېم خصوصېت:
دويم خصوخيت ي دادد چ هغه يو څو د ګوتو شه ېمري اخالق نېه وړانېدې کېوي چې شېه انسېاين
ين کم او ين ړياي کړي .اسالم هغه اخالق خنلوي چ معېرو دي او شېه هغېو کې معروطو اخالقو ک
څه د ګوتو شه ېمري نه بلک ټو خنلوي بيا شه ژوندانه ک شه بشنړ تواړن او تناس رسه د يوه يوه اد ،مقېام
او مرص ټاکي او د هغو تررييق ته داس شراختيا شه برخه کوي چ انښرادي کړب وړب ې کېور او ېاري ژونېد ،
ملکي سياست ،اقتصادي کاروبار ،باړار ،وونېى ،محکم ،شولييسې او شېو ي چېو ، ،دجګېړې ډګېر ،د
سول کانښرانسونه .لنډب دا چ د ژوندانه هي اړخ او څانګه داس نه دد چ داخالقو له هراړخيزو اغيزو څخه
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 11
ژغور ېوې اويس هر اد او د ژوند شه هره څانګه ک اخالقو ته واکمني شېه برخېه کېوي .او دهغېه کو ې
دادد چ د ژوندانه دمعامالتو واګي د نښيس غو تنو او ګ و شر اد داخالقو السونو ته ورکړي .
دريم خصوخيت ې دادد چ هغه له برشيت څخه دداس يوه نظام د ټينګولو غو تنه کوي چې شېه
چېارې چې او سنيڅىل اويس د اسالم داخالقي نظام بلنه دادد کوم نيکيو والړ او له منکراتو څخه شا
ګڼيل دي را ئ چ هغه شه شښو ودرؤو او کوم بېدې چېارې چې برشېيت تېل برشي احساى د تل لناره
رسه يو اد کړو او له هغو څخه يېو ا ُمېت جېوړ کېړو چې دهغې نېوم اسېالمي امېت ؤ د امېت شېه توګېه د هغېه
نيېک کارونېه د مکې شېرمخ ټينګېوي او د منکېر بېدوکارونو دلېه دجوړ ت مقصد داؤ چ هغه به معرو
مينېه وړلو او متريولو لناره به شه منظمو کو ښونو ا هلو لو الى شورې کوي .
اوى که چېرې ددې امت شه السېونو معېرو ترطشېار النېدې ونيېو يش او د منکراتېو او نېاروا چېارو
ويش نو دا دامت لناره شه دنيا او اخري ک دغم او اطسوى خربه ده . دقاميولو کو
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 12
داسالم سيايس نظام شه درې بنس ونو ايښود ېود توحيد ،رسالت او خالطت .ددې اخولو لېه طهېم
نه شرته داسالمي سياست تښصييل شوهه ستونزمنه ده .ړه له ټولو د مخه ددغو درې واړو اخېولو ترشېيح وړانېدې
کوم .
دتوحيد معنا دادد چ الله جلت عظمتۀ دنړ او دهغ د ټولو استوګنو خالق ،مالک او شېالونکى دد
حکومت او واکمني دهغه حق ده هغه دحکم ورکولو اود منعه کولو حق لري د بل چا له رشکت نه شرته د بنېدګ
او اطاعت مستحق يواړې دهامغه سنيڅىل ذاي دد .ړموى دغه نړ چ موى شه کې اوسېييو ړمېوى جسېامين
او اختياراي چ موى ته دنېړ شېر موجوداتېو شېه برخېه دي او واکونه چ موى ورڅخه کار اخلو ړموى هغه وا
استعاملؤو شه هغو ټولو ک يو ىش هم نېه مېوى شيېداکړد او شخنله دغه موجوداي چ شر کومو باندې خنل وا
نه مو حاخل کړد دد او نه دهغو شه ور کړب ک له الله تعاىل رسه څو رشيک ؤ او نه ېېته لېه همېدې کريلېه
دخنل ژوند دهد او د خنلو واکونو دمرص او خنلو واکونو د حدودو ټاکل نه ړموى خنل کار دد اونه بل چاته
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 13
شه دې ک د مداخل حق شه برخه ده دا يواړې دهغه سنيڅل ذاي خالحيت دد چ موى ي له دغو واکونېو
ک راکړي دي او اختياراتو رسه شيدا کړي يُو او د نړ ډير ېيان ي ړموى شه وا
د توحيد دغه اخو برشي حاکميت شه بشنړه توګه نښى کوي .يو انسان وي او که يوه طريقېه او ډلېه او
يا شوره قام او يا شه مجموعي توګه د ټول نړ انسانان ،دحاکميت حق هيچاته شه برخېه نېه دد حېاکم يېواړې
شه کوم وسيل رسه چ دالله عزوجل قانون برشيت ته رسېيدىل دهغې نېوم رسېالت دد ې شېه دغې
وسيل رسه موى ته دوه ېيان شه برخه ېوي يو کتاخ چ شه هغه ک شخنله اللېه عزوجېل خنېل قېانون بيېان
کړد دد دويم د کتاخ مستنده ترشيح چ شيغمرب خىل الله عليه وسلم د الله جلت عظمتۀ دمناينده شه حيې
شه وينا او عمل دواړو رسه وړاندې کړد .دالله عزوجل شه کتاخ ک ټو هغه اخو او قوانني بيېان ېېوې دي
چ شر هغ باندې د انساين ژوندانه نظام ټينګښت مومي او شيغمربخلوة الله وسالمه عليه ددې کتاخ دغو تنو
شه برابر شه عميل توګه د ژوند يو نظام جوړ کړ او دهغه رضوري تښصيالي ي موى ته څرګند او ړموى لناره ي يوه
منونه قاميه کړب شه اسالمي اخرالح کې ددې دواړو مجمېوعي نېوم رشېعېت دد او د هغېه اسېايس اخېو او
اوى خالطت درواخلئ شه عريب ژبه ک دغه لښظ دنيابت لناره ويىل يش ېې داسالم دسېنيڅيل ديېن
شه ر،ا ک شه نړ ک دانسان اخل حيثيت دادد چ هغېه د ړمکې شېرمخ داللېه عزوجېل نايې او خليښېه دد
يعن دژوند شه ډګر هغه ورکړ ېوې اختيېاراي اسېتعاملوي چې داللېه جېل ېېانه لېه خېوا ور کړېېوي دي د ده
حيثيت دخنل رسي او خنلواکه واکمن نه بلک د بنده شه توګه دد .تاسېو چې کلېه يېو چاتېه د خنېل جايېداد
انتظام سنار غواړي نو شه الړمي توګه ستاسو شه نظر ک څلور خربې وي .
لومړد داچى ددغه جايداد اخيل او واقعي څښنت تاسو ياست ،
دويم داچ ستاسو شه جايدادک دغه سړ ستاسو دورکړد ېويو الر وونو شه برابرکار کوىل يش
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 14
دهغو حدودو شه دننه ک شه کار راوستىل يش چ تاسو ورته ټاکيل دي . دريم داچ هغه خنل وا
څلورم دا چ ستاسو شه جايداد کې بېه ستاسې غو ېتن او خو ېه شېه نظېر نييسې دغېه څلېور واړب
دناي د لښظ شه ويلو رسه شخنله دانسان شه ذهن ک راګرړي که چېرې کوم ناي دغه څلېور رشطونېه
بشنړ نه کړي نو تاسوو واياست چ هغه دنيابت له حدودو څخه تريد کړد او د هغه تړون شه مېاتولو يې الى
شورې کړد چ د نيابت شه عني مښهوم ک ېامل ؤ همدغه برابر مښهېوم دد چې شېه هغېه کې اسېالم انسېان
دالله جلت عظمتۀ خليښه بلىل او د دغه خالطت شه تصور ک دغه څلور واړب رشطونه ېامل دي
د اسالم دسيايس نظام شه ر،ا ک چ کوم رياست او دولت شه شښو دريېيي هغېه شېه اخېل کې داللېه
دحاکميت شه سيوري ک انساين خالطت دی او هغه داچ دالله عزوجل د بادېاه شېه سېيوري کې انسېان د
هغه جلت عظمتۀ د الر وونو شه برابر دهغه د ټاکلو حدودو شه چوکاټ ک کار وکړي او د هغه عزوجېل غو ېتن
دخالطت د لښظ د ترشيح شه لړ ک شه دومره خربه ان شوهېو شېه کېار دي چې داسېالم شېه ر،ېا کې
خالطت د کوم طرد کورن او يا دکوم ډ حق نه ،بلک د ټول ټولن د اطرادو حق دد چ د توحيد او رسالت
شه بنس يزو اخولو اميان ولري او د خالطت رشايې يې بشېنړ کېړي اويس .دغسې ټولنېه شېه مجمېوعي توګېه
دخالطت وړ ده داسالمي ټولن هر طرد د خالطت مستحق ده او هيڅو د احق نه لري چ لېه دغېو حقوقېو اوا
دحکومت دچلولو لناره چ کوم نظم او نسق جوړ ييي هغه د خلکو شه خو ه جوړ ت مېومي او د دو
رايه او مشوره شه ک ارړ تناکه رو لري .څو چ د،ولس اعتامد حاخل کړي د هغو له خوا بېه دخالطېت
مسؤليت رسته رسوي خو ددې شرعکس څو چ د ،ولس اعتامد او رايه تر السه نه کړي دحکومت له منصېريه
دې ګو ه کړد يش .شه دې لحاظ اسالمي جمهوريت يو بشنړ جمهوريت دد چ له اسالمه شرته نور نظامونه
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 15
وررسه هيڅکله سيايل نه يش کوىل .الريته کوم ىش چ اسالمي جمهوريت دغريب جمهوريت څخه جال کېوي
هغه دادد چ د لويدي سيايس نظريه شه جمهوري حاکميېت والړ ب ده او د اسېالم جمهېوري نظېام دجمهېورو
خلکو ته حاخل دد خېو دلتېه اړاده قېانون جوړونېه خلکو شه خالطت استوار ېوی .هلته دقانون جوړولو وا
څو نه يش تر رسه کوىل بلک د قانون رسچينه اسامين رشيعت دد چ الله عزوجل دخنل شيغمرب شه وسېيله
انسانانو ته راليييل دد .هلته حکومت دخلکو خو ه او غو ېتنه شېوره کېوي خېو دلتېه حکومېت او خلېک داللېه
شېه اړاده توګېه اسېتعاملوي ددې لنډب داچ د لويدي جمهوريت يو ب واګو خداي ده چ خنل وا
داللېه عزوجېل د الر ېوونو شرعکس اسالمي جمهوريت دالله عزوجل د بندګ يو شابند نظام دد چ خنل وا
شه برابر دهغه جلت عظمتۀ د ټاکلو حدودو شه دننېه کې شېه کېار راويل .ړه اوى ستاسېو شېه وړانېدې داسېالمي
حکومت لنډب نقشه وړاندې کوم چ د توحيد ،رسالت او خالطت شر بنس ونو ايښود ېوي ده.
داسالمي حکومت مقصد شه قران عظيم الشان ک شېه څرګنېده توګېه بيېان ېېوې چې هغېه بېه ټولېو
يګڼو او نيکو چارو ته وده ورکوي چ دهغ شه وسيله الله عزوجل انسېاين ژونېدون ايسېته کېو غېواړي او
ټو هغه طسادونه اوب الرتياوې به له بيخ او بنسټ څخه وبايس چ د ژوند شه ډګېر اللېه عزوجېل تېه ناخو ې
دي .
داسالمي حکومت هد يواړې دمملکت د نظم او نسق ساتل نه دي او نه د کوم انګړي قېام ټېولنيز
ې غو تن شوره کو دي ددې شر اد اسالم يو ډير لوړ نص العني لري چ د هغه د السته راوړلو لنېاره خنېل
ټو وسايل او واکونه شه کار اچوي او هغه داچ الله عزوجل شه خنله مکه ک دخنلو بنېدګانو شېه ژونېد کې
چ کومه سنيلڅلتيا ،کال ،خري او اخالح ،شر مختت او نيکمرغي ليد غواړي هغه ټول دې رامينېته يش
اود طساد او وراين د ټولو اېکالو مخه دې ډخ کړد يش چ دالله جلت عظمتۀ شه نزد شه مکه ک د وراين او
ددغه نص العني شه مخک ايښودلو رسه اسالم ړموى شر وړاندې دخري او رش دواړو يېو څرګنېد تصېوير
شه مخ ک ايښى دد چ شه هغه ک مرلوبه يګڼ او ناروا الرې چارې شه واضح ډو شه ګوته ېېوې د دغېه
تصوير شه خنل مخ ک ايښودلو رسه شه هر وخت او هر چاشرييا ک اسالمي حکومت خنل اخېالحى شروګېرام
جوړوىل يش .
داسالم خنلواکه غو تنه دادد چ د ژوندانېه شېه هېره يېوه څانګېه کې دې د اخالقې اخېولو شابنېدي
وکړد يش له همدد کريله هغه د خنل حکومت لناره دغه غوڅه شاليىس ټاکي .چ د هغه شه سياست ک به ب
االيشه انصا ،سنيڅلتيا د ديانت او اميان دار شر بنسټ والړ وي .هغه د هيواد د انتظامي او وليس ګ ېو شېه
شه هي خوري ک روانېه بېويل د هيېواد شېه دننېه کې د حکومېت او خاطر هيڅکله درو ،دوکه او ب انصا
ولس تر من خنل مينې اړيک وي او که له بريونيو هيوادونو او ملتونو رسه شه دواړو خورتونو ک ريښېتينويل،
د اسالم سنيڅيل دين د مسلامنو اطرادو شه څري شه اسېالمي حکومېت هېم دا شابنېدي لګېوي .چې شېه
خنلو ژمنو او تعهداتو وطا وکړي د اخيستلو او ورکولو شيامنه يو ېان کړي .چ کومه وينا کوي هغه شه عمل کې
شيل کړي چ کوم ىش کوي د هغ وينا هم کوي له خنل حق رسه خنل مسېؤليت هېم يېاد سېات د بېل چېا د
د ظلېم شېر ېاد د عېد او انصېا د ټينګښېت مسؤليتونو تر څنت ي حقونه هم نه هريوي حکېومتي ېوا
الهي وسيله ګر وي .حق شه هر حا حق شيژين او شه رسته رسولو ک ي بيړب کوي .اقتدار او حکومتي وا
امانت ګڼي او له همدي يقني رسه ي شه کار راويل چ ددې بشنړ حساخ به د الله ج شر وړاندي ورکوي.
اسالمي رياست اګر که د مکي شر يوې انګړي برخ ک هم قامييدىل يش .خو هغه نه انساين او
اري حقوق شه يوي انګړي جغراطياي سيمه ک محدود بويل تر کومه ايه چ د انسانيت تعلق دد اسېالم
هر انسان ته څو بنس يز حقوق ټاکيل دي او شه هر حا ک د هغ د درناوي حکم خادروي برابره خربه ده چ
د اسالمي دولت شه حدودو ک دننه اوېا بېرون ژوندتر رسه کړي دوست وي او که د من د سويل شه حالت کې
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 17
اويس او که د جنت ،انساين وينه شه هر حالت ک د درناوي او احرتام وړ ګڼل کييي او لېه حېق نېه شېر تېه نېه
بيو کييي .ېينه .بوډا ،رنېور او ړخمي ته شه هي خوري الى اوىدو روانه دي د ېي عصمت او ابرو شه
هر حا د قدر وړ ده او هغه نېه يش بې شتېه کيېدد وىد د ډوډ ،بربنېډ د لريېاى او رنېېور د عېالج مسېتحق
دد.برابره خربه ده چ د د من له قام رسه ي اړيکه اويس او که له خنل قام رسه دايس نور حقوق هم اسالم
انسان ته د برش شه حي ورکړي دي او د اسالمى دولت شه اساىس قانون ک هغو ته د بنس يزو حقونو مقام شېه
برخه دد.
شاىت ېوه د اري توخ حقونه اسالم ي يواړي هغه چاته نه ورکوي چ ددې دولت شه حدودو ک ي
نړ ته سرتګ شرانستي وي .بلکي هر مسلامن ته ي ورکوي چ د نېړ شېه کومېه ګو ېه کې يې نېړ تېه
سرتګ غړيل وي .هغه د نورو اريانو شه ېان د برابرو حقونو وړ بويل.شه نړ ک چ څومره اسېالمي دولتونېه
دي د هغو تر مين د اري توخ حقوق مشرت دي .هر مسلامن برابره خربه ده چ د نړ شه کومېه ګو ېه
اسالمي هيواد ک ي نړ ته سرتګ شرانستي وي .بل اسالمي هيواد ته شه ننوتلېو رسه شاسېنوري تېه اړتيېا نېه
شيداکوي .مسلامن له کوم نسيل ،قامي او يا طريقاد اميتاړ نه شرته شه هر يو اسالمي هيواد ک د لود نېه لېود
الريته د يو غري اسالمي حکومت مسلامن رعيت شه هغه خوري ک د اسالمي دولېت رعيېت ګېڼىل يش
د نامسلامنو اقليتونو ليب کيو لناره چ د کوم يوه اسالمي هيواد شېه حېدودو کې ژونېد تېررسه کېوي.
اسالم څو ټاکل حقوق ټاکيل دي او هغه شه ال ړمي توګه د اسالم د اسايس قانون برخه ده.
شه اسالمي اخرالح ک دغيس نامسلامنو وګړو ته ذمي ويل کيېيي .مرلې دا چې د هغېو د سېاتني
مسؤليت اسالمي دولت شه خنله غاړب اخيستی د ذميانو ان ،ما او ابرو شه بشنړب توګه د مسلامن د ان ،ما
او ابرو شه ېان د قدر او عزي وړ ده شه عقوباتو او تعزيراتو کې د مسېلامن او ذمېي تېر ميېن بيلتېون نېه وي د
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 18
ذميانو د ېخيص ژوند شه قوانينو ک اسالمي دولت کومه مداخله نه کوي.ذميانو ته د عقيدې ،ديني رسوماتو او
عرياداتو بشنړب اړادي شه برخه ده .ذمي د خنل مذه تريليغ نه يش کوىل .بلکى د قانون شه حدودو ک بېه ژونېد
رسته رسوي.اسالم ته د انتقاد ګوته هم نه يش نيوىل دايس نور ډير حقوق اسالمي قانون نامسلامنو اوسيدونکو
ته ورکړي دي دا مستقل حقوق تر هغه شوري له دو څخه نېه يش سېلريوىل .ترڅېو شېوري چې دو ړمېوى لېه
نامسلامن حکومت که هر څومره شه خنلو مسلامنو اوسيدونکو شه ظلم او تېريد الى شېورد کېړي .د يېو
اسالمي دولت شه حي ي شه واخ ک جواړ نه لري چ موى د خنل هيواد نامسلامن استوګن ته الى ور اوىد
کړو.تر دې شورې که چريي ړموى له شويل بريون ټو مسلامنان ووژ يش ړموى د شېويل دننېه د يېوه ذمېي وينېه
د اسالمي دولت د نظم او نسق مسؤليت يو امري ته سنار کييي چ د جمهور رئيس شه څري شيژنېد
کييي .د امري شه ټاکنه ک ټو بالغ عاقل نارينه او ېينه د راي د ورکولو حق لري کوم چ د اسالمي قېانون
منلو ته تياروي.
د جمهور رئيس د انتخاخ بڼسټ به دا وي چې د اسېالم لېه روح نېه د شېوهي او د اسېالمي سېريي او
اخالقو څښنت ،الله ج نه ويريدونکی د تدبري خاوند او د ړياتو خلکو د اعتامد وړ وي دايس ېېخص د وليسې
مرشباته لناره انتخابوىل يش.او بيا د هغه د مرستي شه خاطر د ېورد مجلس هم جېوړولی يش چې هغېوي بېه
ولس مرشته الړمه ده چ د هيواد د انتظام چلو د ېورد د غړو شه مشوري رسه رسته ورسوي يو امري
تر هغه شورد د هيواد حکمران شاد کيدىل يش چ ترڅو شوري ورته د خلکو اعتامد شه برخه وي د عدم اعتامد
شه خوري ک ورته شه کار دي چ له خنل منص څخه الى شه رس يش خو ترڅو شوري چ د خلکو اعېتامد او
جمهور رئيس او د هغه شه حکومتي چارواکو ،عامو اريانو ته د انتقاد حق شېه برخېه دد شېه اسېالمي
رياست ک به قانون جوړونه د رشعي حدودو شه چوکاټ ک وي .د الله ج او رسو الله خىل الله عليه وسلم
د ېورد هي يو مجلس او قانون جوړونکى غونډب شه کې تريېديل او تېرميم نېه يش راوسېتلی شېه هغېو
احکامو ک چ د دوو او يا ړياتو تعريريونو احتام ولري شه هغي ک د رشيعت د مقصد معلومېو د هغېو خلکېو
حق دد چ رشعي شوهه ولري .دايس مسايل به ولىس جرګي د علامو او اسالمي شوهانو کمي ى ته سناري.
له دد نه وروسته بيا د هغو چارو اري ډګر دد چ شه هغه ک رشيعت کېوم حکېم نېه وي ورکېړی شېه
د اسالم شه سنيڅيل نظام ک عدليه او سرته محکمه د حکومت تر الى الندي نه بلکى نيغ شه نيغه د
الله ج مناينده او هغه ج ته واخ ورکونک ده .رسه له دد چ د قاىض القضېاي تقېرر د اجېراو ېوا
خو تر تقرر وروسته ي د قضا شر چوکى د کښيناستلو نه وروسته به د الهى قېانون شېه برابېر د خلکېو تېر
مين له عد او انصا څخه کار اخىل د هغه له انصا او عد څخه شخنلېه جمهېور رئېيس ،وړيېران هېم نېه
يش خالخيدىل د محکمى شر وړاندد بېه شېه دد توګېه حېارضوىل يش څنګېه چې عېام ېاريان محکمېى تېه
حارضييي.
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 20
شيېدا کېړب او بيېا الله عزوجل تر ټولو د مخه يوه انساين جوړب حرضي آدم عليه السالم او ىب ىب حېوا ر
يي له دواړو څخه برشي توکم خنور کړ.شه شيل ک تر يوه وخته د دواړو اوالدونېه يېو امېت او شېه يېوه ديېن او د
يود ژب خښتنان ؤ.خو څومره چ د دو ېمري ړياتيده شر مکه کې خنريېد ددې خنريېدلو طرييعېي نتيجېه
همدا وه چ شه بيال بيلو نسلونو ،قامونو او قرييلو وويشل يش د هغېو ژبې ،لريېاى او د ژونېد الري چېاري رسه
جال ېوي .اد اوبو او هوا د دو رنګونو او قامت ته هم بدلون وبخښه دغه ټو اختالطاي طرېري اختالطېاي
ؤ .چ د واقعيت شه نړد ک اوى هم وجود لري له همدد کريله ي اسالم د يو واقعيت شه توګه منى.
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 21
د اسالم سنيڅلی دين د دغه واقعيت ړنګو نه غواړي بلکى له دي څخه ګ ه شورتېه کېوي.او هغېه دا
چ د انسان د خنل مينېی تعار او شيژندګلود شه همدي خوري کيدد يش .ليکن د اختالطاتو شر اسېاى شېه
انسانانو ک چ وروسته د توکم ،رنګونو ،ژيب ،قام او وطن کوم تعصرياي را مينېته ېوې هغه ټو اسالم ناسېم
وګڼل د انسانانو تر من ټيټ او لوړ ،رشيف او خسيس د خنل او شردي چ څومره بيلتونونه شيدا ېوي .د اسالم
شه ر،ا ک دا ټو د جاهليت سوغاي دي اسالم ي برشيت ته شه ډاګه اعالنوي چ تاسو ټو د يو مور او شالر
اوالد ياست له همدد کريله تاسو ټو يو د بل ورو،ه او شه انساين حيثيت ک رسه برابر ياست.
ددغه لوړ نړ وا انساين تصور له غوره کولو نه وروسته اسالم واېي چ د انسانانو تر منېي امتيېاړي
بيلتون که چريي کيدد يش هغه نسل ،رنت ،وطن او ژبه نه دي بلکي اطکار ،اخالق او اخو دي.د يوې مور
دوه امن د خنل نس شه لحاظ دواړب رسه يو دي خېو د اخالقېو او اطکېارو شېه لحېاظ رسه بيلتېون لېري د ژونېد
الري د دواړو رسه جال دي .ددي بر عکس د ختي او لويدي د لري واټن استوګن مسلامن شه څرګنېد ډو کېه
څومره يو تر بله رسه لري اويس .ليکن د ژوند الره ې رسه يوه ده.
ددغى نظريي شر بنسټ اسالم د نړ د ټولو نژادي ،وطني او قامي ټولنو شر خال يوه طکري ،اخالقي
او اخويل ټولنه جوړب کړ.ب چ شه هغي ک انساين اړيکى د هغه د شيدايښت شر بنسېټ نېه وي بلکې عقيېده او
اخالقي ظواب وي.هر هغه څو چ الله ج خنل څښنت او معريود بېويل او د شيغمربانېو الر ېوو د ژونېد د
قانون شه توګه ومني .شه دغه ټولنه ک ېامليديل يش.برابره خربه ده چ د اطريقا او امريکېا اسېتوګن وي او يېا
ېامي او يا ارېاې نژادی اويس يا سور او يا توروي که هغه شه هندي ژبه خربي وکړي او که شه عريب چ کېوم
انسان هم شه دغه ټولنه ک ېموليت شيدا کړي.د هغو ټولو حقوق او ټولنيزه مرتريېه رسه مسېاوي ده .هېي رنګېه
نژادي ،قامي او يا طريقاد امتياړاي د هغو تر مين نه يش رامينېته کيدد چ يو د لوړ او بل دې ټيټ وي.
او شه ناسته شاسته شه دي توګه چ شه الى لګولو رسه شرې سړي شليت وګڼل يش او شه نکاح ،خورا ،څښا
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 22
ک د هغو تر مين خنډونه اويس هيڅو هم د شيدايښت او يا کس او کار شه لحاظ ذليېل او ټيېټ نېه دي.
د يو ېخص لوړتيا د هغه د کورن او ېتمن له امله نه دد بلکي يواړد له دي کريله دی چې د ړيېاتو
دغه دايس ټولنه ده چ د نسل ،رنت ،ژىب او سيمى شويل ي ړنګى کړي او د مکېى ټولېو برخېو تېه
ېامله ده او شر بنسټ ي د برشيت يوه نړ واله ورور ګلوي شر شښو ودريدىل يش.
شه نژادي توکميزو او سيمه ئيزو ټولنو ک يواړې هغه خلک ګډون کوىل يش .چ شه کوم نسېل او يېا
وطن ک شيدا ېوې اويس له دې نه د بريون خلکو لناره د دايس ټېولني درواړي بنېدي دي.الريتېه شېه طکېري او
اخويل ټولنه ک هر هغه ېخص له برابرو حقوقو رسه ېامليدىل يش .چې يېوه عقيېده او اخالقېي ظابرېه يې
منىل وي.
شاىت ېوه هغه خلک چ دغه عقيده او ظابره نه مني نو دغه ټولنه يي شه خنل چاشرييا کې نېه يش
حسابوىل مګر د انساين ورور ويل اړيکى وررسه ټينګوىل يش او برشېي حقېوق ورتېه شېه برخېه دي څرګنېده دي
وي .چ د يوې مور امن که چريي شه اطکارو ک رسه بيلتون ولري او د ژوند الرې ي رسه جېال وي دا ددي
شه خنل مين ک رسه ورو،ه نه دي. معنانه لري .چ دو
شه دد توګه د برشي توکم دوه ډيل چ شه يوه هيواد ک ژوند تررسه کوي .خو شه خنلېو مينېونېو کې
اعتقادي او اخويل اختال رسه ولري .د هغو ټولنيز ژوند جال کيدىل يش .خو شه انسانيت ک رسه مشېرت
دي.
ددغه ګډ انسانيت شر بنسټ ړياي نه ړياي چ د کومېو حقوقېو تصېور کيېدد يش هغېه ټېو اسېالمي
د اسالم د ټولنيز نظام د بنس ونو له شيژندلو وروسته اوى موى هغه اخو او تګالري ګورو چ اسالم د
د انساين ژوند لومړ او بنس يزه اداره کورن ده .د کورن بنسټ د نارينه او ېېينه د يېو ېاد کيېدو
څخه را مينېته کييي .له دغه شيوستون نه نود نسل جوړييي .بيا له دغ ريښي نه کورن ،ورورول او داس
نوې اړيک وده مومي شه شاد ک دغه ېان خنرييي او شراخي ټولني شوري رسييي جوتېه ده چې کېورن هغېه
اداره ده چ د خنلو راتلونکو نسلونو لناره د برشي متدن د شراخه خدمتونو د سنريالښت شه خاطر شېه ډيېر محريېت،
ايثار ،ړړب سوي او خري غو تني رسه يو نسل روړي دغه اداره د برشېي متېدن د شايښېېت او ودي لنېاره ظېاهري
طري ورکونکي اطراد نه تياروي.بلکى د هغ کار کونکي د ړړب له تل نه ددې خربې هيله من وي چ د هغو
شر اد دې دايس خلک اد ونييس .چ له هغو څخه غوره او بهرته وي .شردي اساى دا يېو حقيقېت دد
د ټېو متېدن دارو مېدار دد .لېه همېدد کريلېه د اسېالم سېنيڅيل ددغ ريښي شه خحت او ېوا
رشيعت شه ټولنيزو مسايلو ک تر ټولېو د مخېه دې .لېور تېه شاملرنېه کېړې ده چې د کېورين نظېام اداره دې شېه
د اسالم شه ر،ا ک د نارينه او ېينه د اړيکو خحيح ېکل يواړې دادد چ له هغې رسه دې ټېولنيز
مسؤليتونه قريو کړد يش او د هغي شېه نتيجېه کې دې د کېورن د بنسېټ ډبېره کيښېودله يش .اړادې او غېري
مسوالنه اړيک يواړد تښريح او معموىل ب الرتيا مه بول .بلکي د برشي متېدن د ريښېو د شريکولېو عمېل يې
وګڼي له همدي امله اسالمي رشيعت د ړنا ناوړب اړيکه نېاروا او قېانوين جېرم ګر ېولی دد او د هغېي لنېاره يېي
سخته سزا ټاکيل ده.ترڅو شه ټولنه ک داس متدن وژونک اړيک رواج ونه مومي او ټولنه له هغو اسريابو څخه
شاکه او سنيڅيل وساتيل يش.چ دايس غري مسوالنه اړيکي شه خو ښت راويل او يا ورته الره چاره برابروي .د
شردې احکام شه اړاده توګه د شرديو نارينه او ېينه ؤ .تر مين د اختال بنديز ،شه موسيقي او عکسونو بنديزونېه
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 24
او د طواحشو د خنريدلو ضد خنډونه ټو د همدغه ناوړب کار د ور کېاود شېه خېاطر دي.او مرکېزي مقصېد يې د
کورين نظام ساتنه او مضريوطو دي له بيل خوا مسوالنه اړيکي يعني نکاح شه اسالم ک نېه يېواړي دا چې روا
عمل دد بلکى يو نيک د ثواخ کار او يو عريادي بللی ىش.د بلو له وخته وروسته ي د شردي نارينه او ېېينه
يواړد شاد کيد ناوړب قانوين عمل بلىل او هر لمى يې شېه دې خېربه شېوه کېړی .چې د متېدين مسېؤليتونو
بارچ دده مور او شالر راشورته کړئ ؤ.ا وى به ي شخنله شورته کوي
اسالم رهريانيت نيکى نه ګڼي بلکي د الهى طرري شر خال ي يو نود بدعت بويل .هغه ټو رسېمونه
او رواجونه سخت غندي .چ د هغ له امله نکاح کو يو سخت او ستونزمن کار وګڼل يش.
دا ددد خربي دليل دد چ شه ټولنه ک دد نکاح اسانه او ړنا دې سخت کار وګڼل يش .نېه دا چې
نکاح سخته او ړنا کولو ته اسانتياوي برابرې يش له همدد کريله د يو څو انګړو خنلوانو څخه شرته له ټولو لېرې
او نيدي خنلوانو رسه ي اړادوا جي تعلقاي روا ګر ويل دي .له ټولو نسيل امتياړاتو نه شرته يې د مسېلامنانو تېر
من د واده کولو شراخه اجاړاي وکړ .مهر او د واده د دومره لي سامان طرمان ي ورکړ چ د واده اړخونېه يې شېه
د نکاح د نظام د ټينګښت شه خاطر ي نه قاىض او نه د د طرت او نکاح نامي کوم رضوري شريښېود .شېه
اسالمي ټولنه ک نکاح يو دايس سېاده طريقېه ده چې هېر يېو بېالغ عاقېل نارينېه او ېېينه کېوىل يش د دؤو
ګواهانو شه وړاندي د ايجاخ او قريو مراسم تررسه کړي .خو الړمه ده چ دغه ايجاخ او قريو شه ش ه توګېه نېه
شه کورين ک د اسالم سنيڅيل نظام نارينه ته د ناظم حيثيت ورکړی .ترڅو هغه شه شه کېور کې نظېم
او ضري ټينت کړي .مريمن ته ي د ميړب او اوالدته ي د مېور او شېالر دواړو د اطاعېت او خېدمت حکېم کېړد
دد.
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 25
د اسالم مقدى دين دايس ب نظمه کور نظام هيڅکله نه خو وي چ شه هغه ک نه انظريېا وي
او نه د کور واالء و د اخالقو او معامالتو د سمون شه خاطر څو مسېؤ .شېه هېر حېا نظېم د يېوه ذمېه وار او
د اسالم شه وړاندي ددغه مسؤليت لناره شالر شېه طرييعېى ډو مېوړون او برابېر وي .مګېر ددې معنېا دا
ندي چ نارينه دې يو جابر ظامل مستريد او خنلرسد واکمن جوړ يش او مريمن دې د وينېي شه توګېه هغېه تېه
وسنارله يش.
د اسالم شه وړاندي د اړدواجى ژونېد اخېل روح محريېت ،تېرحم او عاطښېه ده د مېريمن مسېؤليت کېه د
د اخالح لناره شه کار روايل .نه دا چې شېه ظلېم او خاوند اطاعت دد.نو ميړب هم مسؤليت لري چ خنل وا
ړور ړياد الى شورې کړي د اسالم سنيڅيل دين اړدواجى تړون تر هغه شورې د شايښت وړ بويل چې شېه هغېه
کله هم چ دغه امکان شاد نه يش هلته بيا هغه ميړب ته د طالقو او مريمن ته د خلع حق ورکېوي او
سنار ېود دد چ هغه دغيس نکېاح ماتېه کړي.چې د شه ينو خورتونو ک اسالمي محکمي ته دغه وا
د کورن چاشرييا له شول نه بريون نژدې ريښه د خنلوىل ده.چ د هغېى دايېره ډيېره شراخېه ده کېوم
وګړي چ د موروىل ،شالر وىل او ورور وىل د اړيکو او يا د سخر ګن له امله يو دبل خنلوان وي .اسېالم دغېه
اد شر اد له خنلوانورسه دنيک چلند حکم ېېوی شېه نريېوي مريېارکو حېديثونو کې شه قران کريم ک
اد شر اد دخله رحمى بيابيا تا کيد ېوي او هغه ېي ډيېره لويېه نيکې ګېڼىل ده داسېالم دسېنڅل ديېن شېه
وړاندې هغه ېخص ډ يرناوړب گڼل ېوی چ له خنلو خنلوانو رسه سوړ او د سنني سرتګ چلنېد کوي.خېو ددد
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 26
خربي مرل دا نه دد چ د خنلو خنلوانو ىب ايه مالتړ کوم اسالمي کار دی .د خنيل کورن او قرييل داس
شه دې توګه که چريي د حکومت کوم منصريدار د حکومت شه لګښېت د خنلوانېو شالنېه وکېړي او يېا شېه
خنلو شريکړو ک شه ناروا توګه د خنلو خنلوانو تر څنت ودرييي.دغه هم کوم اسالمي کار نه بلکېي يېو ېېيراين
د خنلوانو نه وروسته دويم نژدې تعلق د ګاونډيانو رسه وي .د قرآن عظيم الشان دالر وونو شه ر،ا کې
ګاونډد لکه د الرې ملګېری دا ټېو د اسېالمي يو ګاونډې خنلوان دويم اجنريى ګاونډی دريم عار
حرضي شيغمرب خىل الله عليه وسلم طرماييل دي چ ماته د ګاونډي د حقونو دومره تاکيد ېود چې
شه يو بل حدي رشيف ک راغيل دي هغه وطرمايل هغه سړد مؤمن نه دد چ د هغه له رش څخېه
ګاونډد شه امن نه وي شه يو بل حدي ک د حرضي رسو الله خىل الله عليه وسلم مريېار ارېېاد دد هغېه
سړد اميان نه لري چ خنله خي ه ډکه کړي او شه څنت ک ګاونډي ي وىد تيد اويس.
وکړی ېو چ يوه ېه ډير ملونېونه کوي او يو ل حرضي رسو الله خىل الله عليه وسلم ته عر
ړياد روژد نييس او خرياتونه هم کوي خو ددي له ژىب نه ګاونډيان شه امن نه دي.حرضي شيغمرب خېىل اللېه
وکړ چ يوه بله ېه هم ېته چ شه هغ کې دغېه ېيګڼ عليه وسلم وطرمايل هغه دوړخى ده خلکو عر
نشته.ليکن هغه خنلو ګاونډيانو ته تکليف نه رسوي.حرضي رسو الله خىل الله عليه وسلم وطرمايل هغه جنتي
ده.
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 27
حرضي شيغمرب خىل الله عليه وسلم خلکو ته دومره تاکيد کړی و که چېريد تېايس خنلېو اوالدونېو تېه
ميوه رواړي نو ياي د ګاونډي کور ته هم ولييي او که نه ؟د هغ شوټکي بېريون مېه غېورړوي ترڅېو سېتايس د
ګاونډي ړړب خښه نه يش يو ل هغه خىل الله عليه وسلم وطرمايل که چريد سېتايس ګاونېډی ستاسېو شېه بېاره
ه نظر ولري نو واقعاً تاسو ه خلک ياست او که ستاسو شه هکله يي رايه او نظر ېه نېه وي نېو تاسېو بېد ک
خلک ياست.
لنډب دا چ د اسالم سنيڅيل دين هغه خلک چ د يو بېل ګاونېډيان وي شېه خنلېو مينېونېو کې خېوا
خوىي مالتړي او شه غم او خوېحال ک رشيک ليد غواړي .د هغو ترمين داس اړيکې ټينګېوي .چې
هغو ټو يو شر بل باور وکړي.او د يو بل شه اړخ ک خنل ان ،ما او ابرو محښوظه وويني .هغه ټولنيز ژونېد
چ شه هغه ک ګاونډيان له يو بل رسه نابلد اويس .او يادا چ د يو کيل استوګن له يو بل رسه نه د ړړب تړاو او
خواخوىي ولري.دايس ژوند ته هيڅکله اسالمي ژوند نه ېېو ويېىل .دغيسې نېژدې اړيکېو نېه وروسېته د اړيکېو
شه دغه دايره ک چ اسالم ړموني د ټولنيز ژوندانه لناره کوم لوی اخو قايم کړي دي .لنېډيز ېېي شېه
-١د نیکي او تقوی شه چارو ک يو تر بله مرسته وکړي او د ګنېاه او ړيېاد شېه کېارونو کې يېو تېر بلېه
-٢ستاسو دوستي او د مني د الله ج شه خاطر شه کار دد چ کومه ورکړب کوي ددې شه خاطر يې
کوي چ الله ج يي غوره ګڼي او چ کوم ېی نه ورکوې ددې شه خاطر چ الله ج ي ورکړب نه خو وي.
نريوي حدي
-٣تاسو هغه غوره امت ياست چ د نړد والو د يګڼ او خري شه خاطر را شورته ېوي ياسېت ستاسېو
-٤شه خنلو مينېونو ک بد ګوماين مه کوي د يو بل شه چارو ک تجسس مه کوي د يو بېل شېر خېال
يو او بل ته ېامه ګر وي د الله بندګان او شه خنلو مينېونو ک رسه ورو،ه يش .نريوي حدي
-٥کوم ېخص چ د ظامل شه توګه شيژن له هغه رسه ملګرتيا مه کوې .نريوي حدي
-٦شه ناحقه د خنل قام ننګه کو داس دي لکه چ ستاسو اوښ شه کوهي ک لويېدىل وي او تاسېو
-٧د نورو مسلامنانو لناره هغه ېی غوره کړي کوم چ د خنل ان لناره ي غوره بول .
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 29
ددي شو تني لناره رضوري ده چي ترټولو مخته موى شرهغه امتياړ باندې ان شېوه کېړو چېي داسېالمي
د نشتوايل له امله ړياتره وخت داس شيښييي چ داسېالم شه برشي طکر کي ددغي امتياړي کر
دروحاين نظام دبح شه مها شه ذهن ک له ارادې شرته داخربه تريييي چ داڅنګېه روحېاين نظېام دی چې
يو ای والی نه بلک شه عمېيل توګېه شېر هغې بانېدې واکمنېي روح او ماده ي دواړب يو ای کړي دي .يوا
کوي .
دطلسښ او مذه شه نړ ک شه عام ډو دغه طکر کيېيي چې روح او جسېم دواړب ديوبېل
ضدعنارصاو ددواړ جالنړ ده او غو تن ي هم رسه جال او ددواړويو ای شرمختت له رسه ممکن نېه بريښېي
.
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 30
دروح لناره جسم او مادي نړ دجيلخان حيثيت لري دنيوي ژوند شېورې اړونېدې شيښې هغېه ړولنې
دي چ روح شه ک تړله ېوې دنيوي کاروبار او معامالي هغه قښس ته ورته دي چ دروح شرواړ متريوي
ددغه تصور الړمي نتيجه داېوه چ دورحانيت اوماديت الرې رسه جالېوي کومو خلکو چې مېادي
دغه طکر هغو شه ماده شرست ک غوشه کړ ،ټولنيز ژوند ،متېدن سياسېت ،اقتصېاد ،لنېډب داچې
ددنيوي ژوندانه ټول څانګ دروحانيت له ر،اڅخه خايل او شه شای ک ړمکه له ظلمه ډکه ېوه له بل خوا کېوم
خلک چ دروحانيت شه ل ه ک ؤهغو دخنل روح دشرمختت لناره داس الرې چېاي ول ېول چېي لېه ټېولنيز
ژوندنه لر ې .شه غرونو او نګلونوک وي دا که چ دهغو له نظره دروحاين شرمحتت لناره هي يېوه الره نېه
ېوه موند کيدی .چ ددنيوي مادي ژوندله مينېه تريه ېوې اويس دهغو شېه وړانېدې دروحېاين شرمختېت
له همدي کريله هغو له خنل انه داس رياضتونه اودعريادي الرې چارې ايجاد کېړې چې نښېس او
نګلونه څمڅ او ګو ه ايونه بهرتين ايونه وګڼېل جسم ي دواړب له کاره وويستل دروحاين تربېت لناره ي
دروح شالني لناره دوي ته له دي نه شرته بل خوري شه سرتګونه ېو چ دمادي ژوند ټول اړيکې غېوڅ
له د ې نه وروسته بيادجسېم او روح دغېه تضېاد دانسېان لنېاره دکېام دوه بيالبيېل مښېاهيم او اهېدا
رامنېته کړ .
يولورته ددنيوي ژوندانه دکام او شرمختت مښهوم داېوې انسان دې يواړې شه مادي ژوند انه کې ډوخ
اويس ددې کارنتيجه داوګرړيده چ انسان يو بهرتين مارغه داوبويو ه حيوان يو ه اى اويو ه ليوه جوړېو.
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 31
بل لورته دروحاين ژوندانه دکام مښهوم هم بدلون وموند او هغه داچ دانسان طرري دې دلېوړ ېوا
خاوند وګرړي ددې شايله داېوه چي انسان يو ه راډيوساړيو ه ذره بني او او يېوه ډيېره لېوړب او بشېنړب دواخانېه
وګرړيده .
داسالم نقره نظرشه دغه هکله دنړ دټولومذهريي او طلسښي نظامونوڅخه بيلتون لري اسالم واي چ
،طرايض او يوڅه مسؤليتونه ې ورتېه وروسېنار د مکيېنرمخ خليښه وګر اوه يوڅه وا انساين روح الله شا
او ددې دتررسه کولولناره ي هغه ته يوبهرتين او موړون بدن او خوري هم ورکړترڅو شه بشېنړې خنلېواک رسه
له همدې کريله دغه جسم دروح جيلخانه نه بلک دهغه کارخانه ده ددغېه روح لنېاره کېه چېريي کومېه
ترقي او شرمختت ممکن دی هغه دادی چ هغه ددغ کارخان االي اسرياخ او واکونه شه کارراويل او خنل
قابليت و ئي بيا دغه نړ دعذاخ کورنه دی چ شه هغ ک برشي روح ړنداين وي .بلک داهغه کارخانېه ده
ک ورکړي .او له ده رسه ي نور وګړي هم دخالطت ددندې درسته دلته ي ډيرېيان دهغه شه وا
رسولو لناره نړ ته راليييل دي دلته دطرېري لېه غو ېتنو رسه سېم دمتېدن ،معېارشي ،اقتصېاد ،سياسېت او
دژوندنورې څآنګ ي دده لناره رامېنېته کړي دلته که چريې کومه روحاين شرمختيا کيدی يش نوددې خوري
دانه دی چ انسان له دغ کارخان څخه مخ واړوي او شه يوګو ه ای ک کښېيني بلکې ددې ېه خېوري
دادی چ هغه شه دې ک کاروکړي او خنل لياقت څرګند کړي نړ دده لناره داړموين ډګردی دژوند هراړخ او
هره څانګه ګويا دده لناره د اړموين شارچه ده .کور ،کلی ،باړار ،منډايي ،دطرت ،کارخانه ،مدرسه او ېوونېی،
محکمه ،طو ي چاو ، ،شارملان ،دسول کانښرانسونه ،اودجګړې ډګر،ټو دبيالبيلومضمونو نوشارچ دي چې
ددې کار شه خاطر ده ته ورکړېوې دي .کچريې هغه شه دې ک کومه شارچه ډکه نه کړي او يېا ړيېاتره شېارچ
خايل شرييدي نوشه نتيجه ک به دده لناره له خښره شرته بل څه ورنېه کېړی يش دبېري او شرمختېت کېه کېوم ا
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 32
مکان کيدی يش نويوا نی خوري ې دادی چ هغه خنل ټو وخت او ټوله شاملرنه داړموين شه ورکولوک شېه
لګښت ورسوي .او څومره شارچ چ ده ته ورکړېوي شه ټولودې څه ناڅه دکارکولو څرګندونه وکړي .
شه دې توګه اسالم دژوندانه راهريانه تصور ردوي دانسان لناره دروحاين شرمختت الره له دنيېوي ژونېد
څخه جالنه ده دروحاين ودې او شرمختت برياليتوخ او نيکمرغ اخېل ېای دژونېد مرکېزي کار ېای دی نېه
دژوندګو ه او کناره ،اوى موى ته کتل شه کاردي چ اسالم دروحاين شرمختت او وړتيالناره کوم معياروړاندې
واخ دخالطت شه مښکوره ک شروي دی چ هغه به ړه اوى ذکرکړم . کوي ددې شو تن
دخليښه شه حي انسان دخنل ټو ژوند دکارنامي لناره داللېه جلېت عظمتېه شروړانېدې ېواخ
ورکونکی دی دهغه مسؤليت دی چ شه مکه ک کوم اختيار او وسايل ده ته ورکړ ېوې دي هغه ټېو داللېه
شه برابرستعام کړي .کوم لياقت او واکونه چ ده ته ورکړ ېوې هغه ړياي نه ړيېاي داللېه عزوجل د خو
شه الى ته راوړلو ک شه لګښت ورسوي شه بيالبيلو اړيکوک چ له نورو انسانانو رسه دده جلت عظيمه دخو
تړون رامنېته کييي شه هغ ک دې داس کړنالره غوره کړي چ الله جلت عظمته ته خو ه وي اوشه بشېنړب
ل شه دغه الرک شه لګښت ورسوي چ دړمک ،او دهغي شه رسدژونېدنظام دومېره توګه دې خنل ټول هل
غوره بڼه غوره کړي څومره ي چ الله عزوجل غوره ليد غېواړي دغېه خېدمت چې انسېان څېومره دمسېؤليت
شيژندن اطاعت او دخنل څښنت درضااو خو ي رسه رسته ورسوي شه همغه انداړه به الله جلت عظمته ته نېژدې
الله عزوجل ته نيدېتوخ داسالم شه ر،اک روحاين شرمختت دی ددې شرعکس چ هغه څومره دخنېل
مسؤليت شه رسته رسولو ک سست ،تنريل ،غل ،او مسؤليت نه شيژندونکی اويس او ياشه بل عرياري چ څېومره
،باغي او ناطرمان وي شه هامغه انداړه به له الله عزوجل څخه لرې وي .له اللېه عزوجېل څخېه دلېرې رسک
وايل نوم داسالم شه ژبه روحاين تنز ګڼل کييي .له دغ څيړن څخه دغه خربه څرګند ييي چې داسېالم شېه
ر،اک دديندار او دنياداردواړودعمل دايره يوه ده .يو کار ېای دی چې شېه هغې کې دواړب کېاره کېوي بلکې
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 33
رسه مشغو وي .دکورله چاشرييېا نېه واخلېه ترنېړ دينداره سړی به له دنيا دارڅخه هم ړياي شه بشنړکو
والو کانښرانسونو شورې چ دژوندانه څومره چارې دي داټو مسؤليتونه به ديندار انسېان لېه دنيادارنېه ړيېاي شېه
خنلو السونو ک اخيل الريته کوم ېی چ ددواړوالرې يوتربله رسه جالکېوي هغېه لېه اللېه عزوجېل رسه داړيکېو
قاميولو نوعيت دی – ديندارانسان چ څه ېی کوي د اللېه جلېت عظمتېه شېر وړانېدې دمسېؤليت داحسېاى او
دالله عزوجل درضادحاخلولو لناره ي تررسه کوي اودهغه قانون شېه برابربېه يې رستېه رسېوي .چې اللېه جلېت
عظمته دده لناره ټاکلی دی ددې شرعکس دنيادارانسان چ شه کوم کېارالى شېورې کېوي شېه غېري مسېؤالنه او
خنلرسي ډو ي رسته رسوي همدغه کار ددينداره انسان ژوند دروحانيت له ر،اڅخه محروموي .
اوى ړه شه لنډب توګه تاسوته واېم چ اسالم ددنيوي ژونېد شېه دغېه مرکزکې دانسېان لنېاره دروحېاين
ددغ الرې لومړی شړاؤ اميان دی يعن چ دسړي شه ړړب اودما ک دغه مښکېوره او يقېني
شروي وي چ الله عزوجل دده مالک ،حاکم ،اومعريود دی داللېه جلېت عظمتېه خو ېي دده دټولېو کو ښېونو
موخه جوړوي او دالله عزوجل حکم دده دژوندانه قانون دی – دغه طکراو عقيده چ څومره ړياته شخه او ټينګېه
وي شه هامغه انډو به ې ا سالمي عقيده شياوړې اوله ړيا ي ثرياي او ټينګاررسه به انسان دروحېاين شرمحتېت
ددغ الرې دويم شړاؤ اطاعت دی يعن داچ سړی شه عميل توګه له خنلې خنېل رس څخېه الى
واخيل او شه عميل ډو الله عزوجل بندګي اختيارکړي چ داميان او يقني شراساى ي دخنل څښنت شېه توګېه
منلی دی ددغه اطاعت نوم دقرانکريم شه اخرالح ک اسالم دی او دريم شړاؤي تقوی ده چې شېه عامېه ژبېه
تقوی دادی چ سړی دخنل ژوند شه هراړخ ک له شوه رسه سم کاروکړي اوشه دې بېاوري وي چې
هغه به دخنلواطکارو ،ويناؤاو اطعالودخنل څښنت شه وړاندې حساخ ورکوي دهرهغه کارمخه دې ونيوله يش چې
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 34
الله عزوجل منع کړې وي او هرهغه کارته دې مالوتړله يش چ الله عزوجل ي دکولو حکم کړیوي او شه شېوره
شوه رسه د حال او حرام ،خحيح او ناسم خرياورشترمېن دې بيلتون وکړی يش .
ددغ الرې ترټولو لوړشړاؤاحسان دی داحسان معنادادی چ دبنېده خو ېه داللېه عزوجېل لېه خو ې
رسه يو ای يش کوم ېی چ الله جلت عظمته ته خوښ وي بنده ي هم شه خنل ړړب رسه خوښ وبېويل اللېه
تعالئ چ کوم بدې چارې شه خنله ړمکه باندې ليد نه غواړي مسلامن بنده نه يواړې داچ له هغو څخېه
واکونېه او خنلې ټېول وسېېل شېه شخنله ان وساد بلک له نړ نه دهغ دشای ته رسولو لنېاره خنېل ټېو
کارراويل – او الله تعالی چ دکومو نيکو چاروخنرو او خنله مکه شرې ايسته کو غېواړي – مسېلامن بنېده
نه يواړې شه دې اکتښاء کوي چ خنل ژوندشرې ايسته کړي بلک دخنل رسدوينو شه بيه ي شه ټوله نړ کې
خنرو او ټينګښت غواړي دغه مقام ته شه رسيدلورسه بنده ته د الله عزوجل نهاي قرخ او نژدې توخ شېه برخېه
کييي .له همدي امله دانسان دروحاين شرمختت ډيره لوړب مرتريه ده
دروحاين شرمختت دغه الره يواړي اطرادوتېه نېه بلکې ولسېونو او ټولګيوتېه هېم شېه برخېه کيېدی يش
ديوطرد شه ېان يو قام ته هم داېامن ،اطاعت او تقوی له شړاؤنوشه ترييدلو داحسان لوړوشړاؤنوته رسيد ممکن
دي شه همدې توګه يو دولت او حکومېت هېم لېه خنېل بشېنړ نظېام رسه مېؤمن ،مسېلامن ،متقېي او محسېن
جوړيدی يش .
بلک شه حقيقت ک به داسالم مقصدهلته تررسه يش چ يوبشنړقام شه دغه الره ګامونه واخيل ترڅېو
ک يو متقي او محسن اسالمي دولت شه شښو ودرييي اوى دروحاين تربيت شه هغه نظام هم ر،ااچو شه نړ
غواړم چ داطرادو او ټولن دروحاين تربيت لناره اسالم وړاندې کړې ده چ څلورارکانه لري .
دروحاين تربيت لومړي رکن ملون دی چي شه ېېنه او ور کېي شينېېه لېه دسېړي ذهېن کې د اللېه
عزوجل ياد تاړه کوي دهغه عزوجل ويره دده شه ړړب ک کښينوي او دهغه جلت عظمته محريېت او مينېه دده شېه
ړړب ک رامنېته کوي دهغه احکام بيابيامخ ته رادورمي او دهغه داطاعت مترين تررسه کييي دغېه ملېون شېه
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 35
کړېېوی دی ترڅوټولېه ټولنېه شېه مجمېوعي توګېه يواړې شه انښرادي توګه نه وي بلک لېه جامعېت رسه طېر
دروحاين شرمختت شه الره ګامونه واخيل او شه دغه الره ک دتللو لناره تل تياراويس .
دروحاين تربيت دويم رکن روژب ده چ هرکا شوره يوه مياېت مسلامنواطرادوته شېه انښېرادي توګېه او
دروحاين تربيېت دريېم رکېن ړکېاي دی چې شېه مسېلامنواطرادوک دمېايل رس ېندن ،خنېل مينېېي
همدرد او مرست احساى رامنېته کوي نن ور ډيرخلک شه غلر رسه ړکاي دټکس شه لښظ رسه تعريېريوي
شه داس حا ک چ د ړکاي روح دټکس نېه شېه بشېنړب توګېه جېال حيثيېت لېري دړکېاي اخېيل معنېا وده او
سنيڅلتوخ دی له دغه لښظ نه اسالم دغه حيثيت دسړي شه ذهن ک کښينوي او هغه داچ د الله عزوجېل شېه
مينه او محريت ک چ له خنلو ورو،ورسه تاسو کومه مايل مرسته کوې لېه هغې نېه ستاسې روح تېه شياوړتيېااو
دروحاين تربېت څلورم رکن حج دی داداللېه دمينې او محريېت شېه محورداميېان دڅښېتنانودنړ والې
ورورګلو دبنسټ دبره ىدي او يو داس نړي وا خو ښت راويل چ شه نړ ک بېه ترشيړيوشيړيوشېورې دحېق
بلن ته لرييک ويل کييي اوکه خدای کو ترابده شورې به دغه ناره جاري وي .
دبرش داقتصادي ژونددعد او انصا شه الري دسمون شه خاطر اسېالم څېو اخېو او قېوانني ټېاکيل
دي ترڅو دېتمن دالسته راوړلو ،شه کارولو او چلند ټو نظام شه هغو کر و برابريش چ اسېالمي رشيعېت يې
الر ونه کړې دشيسو دالى ته راوړلوتګالره او شه دې توګه دچلند خورتونه ي بشنړواضح کړي دي
داسالم سنيڅيل دين دجزېي مسائلو څيړنه نه ده کېړې بلکې کېيل مسېايل يې څيېړيل دا کېه چې
جزېي مسايل شه بيالبيلووختونو ک دمتدن له شرمختت او ودې رسه سم دحاالتواو رضورتونو شېه لحېاظ شخنلېه
سمون مومي اسالم چ څه غواړي هغه دادی چ شه ټولو وختونواو حاالتوک چ دبرش اقتصېادي کړووړوکېوم
ېکلونه غوره کړي .شه هغ ک دې دغه اخو شه مستقل ډو ټينت شات يش او ددغو حدودوالړمي شابنېدي
دې وکېېړی يش .داسېېالم دسېېنيڅيل نظېېام شېېه ر،ېېاک ړمکېېه او دهغېې ټېېو ېېېيان اللېېه جلېېت عظمتېېه
دبرشداستښادې لناره شيداکړي دي له همدې کريله د هرانسان دغه يو طرري حق دی چ له ړمک څخه دخنل
وکړي شه دغه حق ک ټو خلک شه مساوي ډو رشيېک دي هيڅېو هېم لېه روړي د الى ته راوړلوکو
دغه حق څخه ب برخ کولی نه يش هيچاته هم شه دغه اړب ترجيحي حيثيت شه برخه نه دی هي يو ېخص ،
نسل او يا طريق باندې شه داس توګه چ د ينو وسايلو له الى ته راوړلو څخه ب برخ يش اوداس امتياړاي
آنګړې طريق ،توکم او يادکوم کورن اجاره ټېنت يش چ دهغ شراساى دژونداويارړق کومه وسيله کوم
جوړب کړی يش .الله جلت عظمته شر مکه دهغه عزوجېل درړق او روړي دشيداکړېېويو وسېايلو څخېه دخنلې
برخ دالى ته راوړلو شېه لېوري هڅېه دټولوخلکومسېاوي حېق بللېی ا و ددغېو کو ښېونو طرخېتونه هرچاتېه شېه
اخېستلوک ي دچادهلو لو او لياقت دخل نېه د الله جلت عظمته هغه نعمتونه چ شه تيارولواو گ
وي دټولو خلکو لناره مرياح دي .هرڅو حق لري چ دخنل اړتيا شه انداړه ورڅخېه ګ ېه واخېيل سېمندرونه ،
دچينواوبه د نګلونو لرګي دطريېعي ونو ميوې ،وا ه هوا اوبه اود خحرا ناورد مکي شر سېرحه کانونېه ،شېه دې
ېيانو شه عمومي توګه نه دچا ېخيص ولکه تينګېدی يش اونه شرې داس بندېزونه لګولی يش چ د الله جلېت
الريته کوم وګړي ې چ دسود اګريزواهداطو لناره شه لويه کچه شېه کېار راويل شېر هغېو ټکس لګېولی
شريښود خحيح نه دي يا شه مقصد شيداکړي دي دهغو ب ګ يش الله تعالی چ کوم ېيان دانسان دګ
خو چ شخنله ورڅخه گ ه واخيل او ياي شرييدي چي نورخلک ورڅخه مستښيد يش .
ددغو اخولو شربنسټ داسالمي قانون دشريکړې شراساى هيڅو هم خنله مکه له درې کلونو ړياته
ېاړب نه يش شريښودلی که چريې ي دکښت ،ودان اويا شه داس نورچېارو کې شېه کېار رانېه وسېتله نېو ددرې
کلونو له ترييدلو وروسته مرتوکه ړمکه گڼل کييي اوبل ېخص ته به ورسنارلی يش ترڅو ورڅخه کارواخيل شېر
لري چ دغېه مکېه بېل چاتېه وسېناري مک څو دعوه نه يش کولی او اسالمي حکومت بشنړ وا دغ
کوم ېخص چ نيغ شه نيغه دالله ج دنعمتونو له خزانوڅخه دخنل جهد اولياقت شه بنسټ ورڅخۀ کارواخيل .
هغه دهغه يش څيښنت ګر ي .دمثا شه توګه ېوڅو ېاړب مکه شه داس حا ک اباده کړي چې دبېل چېا
ملکېت نه وي اوګ ه اخېستل ورڅخه شېل کړي نو دغه ېخص له دغه ملکېت څخه نه يش ګو ه کولی
داسالم دسنېڅلو الر وونو شه مرابق شه نړ ک دټولو مالکانه حقوقو شېل شه دې توګه وېو دلومړي
ل لناره هرکله چ د مک شرمخ برشي نسل رامېنېته ېو نو ټو ېېا ن دټولو خلکېو لنېاره مريېاح وو بېېا چې
کله کومو خلکو شه دغوېېانو خنله قريضه شېل کړه اوددې ېېانو څېښتنان وګر ېد ېعن دو ته دا حېق ور شېه
برخه ېو چ د هغ استعام دخنل ان لناره خېاص وګېرړوي اوکېه چېېرې بېل څېو ورڅخېه کېار اخېسېتل
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 38
واخيل دغه ېی دانسان د ټولو اقتصادي معېامالتو طرېري بنسېټ دی اودغېه وغواړي له هغه څخه دې عو
شه روا الرو چارو چ څو دژوند شه ډګرملکېت شه الى راوړي هغه شه هر حېا دوېېاړ اوعېزي وړ ګڼېل
کېيي الريته هغه ملکېتونه دتنقېد وړدي چی رشعي حېثېت ې معلوم نه وی کوم ملکېتونه چ شه رشعېي لحېاظ
نارواوي له ېک نه شرته ې شای ته رسو رضوري دي الريته کوم ملکېتونه چ رشعي بڼه او اساى ولري هې
ېو حکومت او قانون جوړونک غونډې ته دا حق شه برخه نه ده چ هغه ورڅخه شه ړور واخېيل اوېېا دهغېه شېه
مالکانه حقوقو ک څه کموالی اوېا ړېاي والی راويل اوېادټولنېزو ېګڼو شه نوم داس نظام شه شښو ودروي چې
رشعي حقوق تر شښو الندې کړي دټولنېزو ګ و لناره چ د اطرا دوشېه ملکېتونېو اسېالمي رشېعېت کېوم بندېزونېه
داخربه داسالمي حکومت شه مسولېتو نو ک ېامله ده چ د خلکو درشعي حقوقو سېا تنېه وکېړي اولېه
هغو څخه دې دټولن هغه حقوق تر السه يش چ اسالمي رشېعت شردو بانېدې مقېرر کېړي دي اللېه جلېت
عظمته دخنلو نعمتونوشه وېش ک مساواي اوبرابري شه نظرک نه دی نېول بلک دخنل حکمېت شراسېاى ېې
ېنو خلکوتېه شېه نېورو طضېېلت ورکېړی دی ،اېسېت ېه اواړ خېحت ،جسېامين واکونېه دمېاغي قابلېتونېه
دړېيېدن چاشېرېا اوداس نور ېېان ټولو خلکوته ېوېان نه دي ورکړېوي همدغه معامله درړق هم دی الهي
طرري شخنله ددې خربې غو تنه کوي چ دخلکو تر مېن دې درړق اوروړي تښاوي وي له همېدې کريلېه هغېه
ټو اخو اواهدا داسالم داخولو شه ر،ا ک ناسم اوغل دي چ دخلکو تر مېن مصنوعي اقتصادي برابري
اسالم چ د کوم مساواي اوبرابر قاېل دی هغه شه روړي ک نه بلک درړق دالسته راوړلو شه هلو لېو
ک دطرخت برابرولو مساواي دی هغه غواړي چ شه ټولنه کې داسې قېانوين خنډونېه لېه مېنېېه ېېويس چې
لې ونېه يش کېړی اودداسې دهغ شراساى کوم ېخص دخنل قوي او استعداد شه مرېابق اقتصېادي هلې
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 39
ېنو طريقو توکمونو اوکورنېو ته دشېداېښت شه لحاظ خوېايل شه قانوين تحښېظ امتېاړاتو مخه دې ونېو يش چ
بدلون ومومي دغه دواړه طرېق دطرري نا برابر شر ای شه ړوررسه ېېوه مصېنوعي نېابرابري شېه شښېو دروي لېه
همدې کريله اسالم ټو هغه نظامونه ړنګوي اودټولن اقتصادي نظام داس طرري حالت ته راويل چ شه هغه
کولو طرختونو الر شرانست وي الريته کوم خلک چ غواړي دکو ښونووسېاېل اونتېاېج هېم ک هرچاته دکو
دټولو خلکو ترمېن شه ړوررسه برابر کړي اسېالم وررسه متښېق نېه دی دا کېه چې هغېو طرېري نېابرابري شېه
غاسېت برشي طرري ته هغه نظام نژدې کېدی يش چ شه هغه ک هرڅو شه اقتصېادي ډګېر دخنلې
شېل له هغه اېه اوله هغه حالته وکړي چ شر هغه باندې الله عزوجېل دده تخلېېق کېړی څېو شېه مېوټر کې
راغلی هغه دې شه موټر ک درومي اوڅو چ شه شښو راغلی هغه دې شه شښو خنل مېز تېه ادامېه ورکېړي او
ټولنېز قانون هېڅکله داس شه کار نه دی چ دموټرڅېښنت دې شه مستقل ډو دموټر اجاره ټېنګه کړي
اودېل ېوټ لناره دې دموټر حصو نا ممکن وي اونه داس شه کاردی چ د ټولو غاسته دې شېه ړور رسه لېه
ېوه اېه شه ېوه حالت شېل اوتر شاېه دې ټو رسه تړل ېوي اويس ددې شر عکس داسې قېانون او اخېو شېه
او قابلېت رسه مېوټر تېر السېه کاردی هغه چاچ شه ګوډه شښه غاسته شېل کړې وه هغه دې شه خنل کو
کړي چاچ شه شېل ک موټر چلوه خووروسته دخنل نا اهل له کريله ګوډ اوېل شات ېو اسالم ېواړې دومره نه
غواړي چ شه ټولنېز ژوندک دې دغه اقتصادي منډه ترړه ډېره ړېاته شراخه وي بلک داهم غواړي چ شېه دې
غاستونک وګړي دې دېوبل لناره ب درده نه وي بلک يو شر بل دې دردمن او مرسېتندود وي .هغېه ډګرک
له يو لوري د خنلو اخالقي وونو شه وسيله شه خلکو ک دغه طکر شيداکوي چ خنلېو وروسېته شېات ورو،ېو رسه
دې مرسته وکړي له بل لوري هغه غواړې چ شه ټولنه ک يوه مستقله اداره موجوده وي چ د معذورو ،ېېلو ،
ګوډو او ب وسيل خلکو د مرست ضامن وي .کوم وګړي چ شه اقتصادي منېډب تېرړب کې د برخې اخيسېتلو
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 40
قابل نه وي هغه به له دغ ادارې څخه خنله برخه الى ته راوړي کوم وګړي چ د وخت د حوادثو له املېه لېه
غاست څخه لويدل وي دغه اداره به ي را اوچتوي او بيا به ي د تللو وړ ګرړوي او کومو خلکوته چ د هڅو
شه دغه ډګر د سقو انديښنه وي له دغ اداري نه به ورته مرسته شه برخه يش
د دغه هد د تحقق لناره د اسالم سنيڅل نظام دغه قانون ټاکىل دد چ د هيواد له ټول شېانګ
څخه دې .دوه نيم برخ او له عرشي مکو څخه دې لسمه او يا ېلمه برخه ړکاي واخيسېتىل يش لېه ينېو
معدنياتو څخه دې شنېمه برخه او شه څارويو ک دې له هېرد نېوع څخېه شېه ېانګړي تناسې کلنېى ړکېاي
واخيستل يش دغه ټوله شانګه دې شه نيستمنو خلکواو يتيامنو او اړو وګړو وويشل يش .
دغه ېوه داس ټولنيزه بيمه ده چ د هغ د موجوديت شه خوري ک د اسېالمي ټېولن هېي يېو تېن د
ژوندانه د رضوري اړتياء وڅخه نه ب برخ کييي هي ېومزدور به کله هم دومره نه مجريورييي چ د لېوىې لېه
ويرې د خدمت هغه رشطونه ومني چ د کارخان څښنت او يا ي د ړمک خاوند وړاندې کېوي .د هېي سېړي
به له هغه کم معيار نه هيڅکله نه ټي ييي کوم چ دوټه ا يېزو هلېو لېو لنېاره رضوري دي .د ېخيص وا
طرد او ټولن ترمين اسالم يو داس تواړن ټينت کړد دد .چ شه هغ ک د طېرد ېخصېيت او د هغېه اړادي
هم لري هم خوندي شات کييي او د ټولنيزو ګ و لناره دده اړادي ړيان اړونک نه وي بلک الړم ګ
.د اسالم سنيڅلی نظام هيڅکله يو داس سيايس او اقتصادي تنظيم نه خو وي چ طرد شېه ټولنېه کې
خنل ان ور کړي او هغه ته هي اړادي شات نه يش چ د هغېه د ېخصېيت د خېحيح ودې لنېاره رضوري
وي د يو هيواد د توليد د ټولو وسايلو د دولتي ګرړولو څخه دغه الړمي نيتجه راوړي چ د هيېواد ټېو اطېراد شېه
ټولنيزه ېکنجه ک ميده کييي شه دغه حالت ک د هغېه دانښراديېت شايښېت او شرمختېت لېه سېتونزو رسه مېخ
کييي .د طرد لناره چ څنګه سيايس او ټولنيزه اړادي رضوري دد شېه همېدې توګېه اقتصېادي اړادي هېم تېر
ډيرې انداړې شورې رضوري بريښي که چېرې موى د انسانيت شه بشنړ ډو بيخ او بنسېټ لېه مېنېېه نېه وړو نېو
ړموى شه ټولنيز ژوند ک دومره ګنجايش رضوري دد چ دالله جلت عظمته.ېوبنده خنله روړي شه اړاد ډو شېېدا
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 41
کړي اوخنله طکري خنلواکي وساد او خنلو ذهني او اخالقي واکونو ته د خنلو رحجاناتو شه برابر وده ورکړي د
هر چاد رړق او روړ کليګان چ د بل چا شه الى وي که د څومره ړيات ېتمن څښېنت يش هېي خونېد بېه
ي نه وي دا که د هغه شه الوتنه ک چ کومېه نيمګړتيېا رامينېتېه ېېوې يېواړې د جسېم چېا واىل د هغې
نه يش کوىل .څنګه چ اسالم داىس جابرانه رسړورد نوکر خښته نظام نه خو وي چ د رړق کليګېان تال
اقتصادي ب واګو اړادي ورکړې وي چ د خنلو غو تنو او ګ و شه خاطر ټولن ته ړيان وررسوي
ددغو د واړو اطراطي نظرياتو ترمېن اسالم مينېن الره انتخاخ کړې ده هغه دا چې لېومړد دې طېرد د
ټولن شه خاطر د څو حدودو او مسېؤليتونو شابنېد کېړد يش بيېادې شېه خنلېو چېاروک اړاد شريښېود يش دهغېو
حدوددواومسئوليتونو بشنړ تښصيل بيانو دلته امکان نه لري الريته دهغ لنډب نقشه ستاس شه مخ ک ايښود
غواړم .
ددومره بېاريک ترټولو دمخه دشيسو السته راوړ درواخل .دشيسو دګ لو شه وسايلو ک چ اسالم
رسه دروا اوناروا بيلتون کړد دد .دنړ هي قانون ورته شاملرنه نېه دد کېړې دېېتمن دالى تېه راوړلېو هغېه
ټول الرې چارې ي ناروا ګرړويل دي چ له هغ نه طرد اوياټولن ته مادي اويااخالقي ړيان وررسېيي لکېه
درشابو اونشه ي توکو جوړو اوخرڅو ،ړنا ،طحش ،گډا ،نڅا ،موسيقي ،جواري الټري ،سېود اوددوکې بېې
اېترياه وي شه همدې اوداس نورې سوداګرېزې الري چارې چ شه هغ ک يولورته يقيني ګ ه اوبل ته دگ
توګه داړتيا وړېيان لوړنرخ ته ساتل اوشه همد ې ډو ډېر هغه کاروبارونه چ شه ټېولنېزه توګېه ړيېان رسېوونک
دي .
شه دغه معامله ک که چېرې داسالم داقتصادې قانون جاج واخيستىل يش نو دحرامو الرو چېارو يېواوىد
طهرست به ستاسو مخ ته رايش شه هغ کې بېه ډېېرې هغېه الرې چېارې تاسېوته و ېودىل يش چې دهغې
داستعام شه نتيجه ک شه اوسني شانګواله نظام ک خلک مليېونران جېوړييي اسېالم شېه دغېو ټولېو الرو چېارو
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 42
دقانون له مخ بندېز لګوىل دد اوخلکو ته يواړې شه هغېو الروچېارو دشيسېو دګ لېو اړادي ورکېړې چې دهغې
ترالسه کړي. وسيله نوروته کوم حقيقي اوګ ورخدمت تررسه اوله عد اوانصا رسه دهغ عو
دحاللو وسايلو څخه الى ته راغلی ملکيت اسالم دملکيېت دحقوقېو شېه توګېه منېي الريتېه دغېه حقېوق
غېرمحدودونه دي اسالم سړد شابند جوړوي چ خنل رواګ لی ېوی ملکيت شه روااالروچېاروک شېه کېار راويل
اوسنيڅىل ژوند تررسه کوىل يش الريته شېه شه لګښت ې هم داس قيودي لګويل دي چ دهغ شه وسيله شا
عياېيو مزواوچړچو ک ما نه يش لګوىل شه همدې توګه چ دېان ېوکت ،طخر اوغرور شه څرګندونه کې لېه
انداړې څخه تېرد وکړي اوشه خلکو دخنل الوهيت سکه وچلوي
ايه لګښتونو ن خورتونه شه اسالمي قانون ک شه څرګنده توګه ممنېوع اعېالن ېېوي الريتېه شېه دب
ينو نورو خورتونو ک اګرکه رصاحت نشته ليکن اسالمي حکومت ته دااختياراي شه برخه دي چ شېه ېېتمن
ک له ناروا ترصطاتو نه دخنل حکومتي طرمان شه وسنله بنديز اعالن کړي له روااومعقولېو الرو نېه چې کېوم
ما له چارسه شات يش هغه جمع کوىل اودړيات ېتمن دالسته راوړلو لناره ي شه کارويل هم يش مګېر شېه
دغو دواړو حقونو ين بنديزونه هم ېېته دمېا د راټولولوشېه خېوري کې دنصېا خ نېه دړېېاي مېا شېه سېلو
روشيوک به دوه نيم روش ړکاي ورکوي که چېرې شه کاروبارک ي لګو وغواړي نويواړې شېه روا کاروبېارک
ي لګوىل يش .رواکاروبار برابره خربه ده چ يوسړد ي شخنله شرمخ بوړي اوياي بل چاتېه د شېانګ ،مکې
او يا داالتو او اسرياشو شه خوري ک ورکړي شه ګ ۀ او تاوان ک بېه دواړب رسه رشيېک وي دغېه دواړب خېورتونه
روا دي د اسالمي رشېعت د حدودو شه چوکاټ ک چ څو کار وکړي شه دغه خوري ک که چېرې يو څېو
وړ نه ګڼل کييي بلکې داللېه جلېت عظمتېۀ شريړوينېه ده مليونر هم جوړ يش داسالم شه ر،ا ک دکوم اعرتا
الريته د ټولنيز و ګ و شه خاطر شرې دوه رشطونه لګوىل يش يو دا چ هغه به دخنل تجاري شه ما ک ړکېاي او
شه ړراعتى محصوالتو ک به عرش ورکوي دويم دا چ هغه به د تجاري ،خنعت او ړراعت شه چارو ک چې لېه
کومو خلکو رسه د رشکت او يا اجوري شه معامله الى شورې کوې له هغو رسه دې له انصا او عدالت څخېه
www.eslahonline.com اسالم دژوند نظام 43
کار واخيل دغه انصا که چېرې ي شه خنله نه کوي اسالمي حکومت دې شرې مجريور کړي له دې نه وروسته
چ ما در وا حدودو شه دننه ک تر السه يش هغه اسالم تېر ډيېره وختېه يو ېآد نېه شريېيدي بلکې د مېرياث
دقانونه شه وسيله ي شه را روانو نسلونو توړيع کوي شه دغه معامله کې داسېالمي قېانون رجحېان د نېړ دنېورو
کوي چ کومه ېتمني يو ل يو اد يش هغېه دې تېل قوانينو له رجحاناتو رسه توشېر لري نور قوانني کو
ترتله شخنل حا شات يش د دې شرعکس اسالم داس قانون جوړ کړد دد چ کومه ېتمن يېو ېېخص شېه
خنل ژوند ک تياره کړې ده د ده تر مړين وروسته دې دده د نېژدې خنلوانېو تېر ميېن وويشېل يش کېه چېرتېه
نژدې خنلوان ونه اويس بيا دده لرې خنلوان شه مرياث ک رشيک دي او که لرې خنلوان ي هم نه ؤ بيېا ټولېه
اسالمي ټولنه دده شه مرياث ک برخمنه ده يعن ټو ما به بيت املا ته وسېنارلی يش د غېه قېانون دلېود
شانګوا او مکه وا جوړيدو مخه نييس د مخکنيو بنديزونو رسه رسه که چېرې څه خرر وي نو دغه وروسېتنى