ځیرک اقتصاد پوه او بریالی مدیر

‫ځريک اقتصاد پوه او برياىل مدير‬
‫(د ولسمرش محمد ارشف غني تېر پينځه کلن حکومت‬

‫ته يوه لنډه کتنه)‬
‫ليکوال‪ :‬عزيز احمد فضيل‬

‫‪Ketabton.com‬‬
(c) ketabton.com: The Digital Library
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬
‫کتاب پېژندنه‬
‫ځريک اقتصاد پوه او برياىل مدير‬ ‫‪:‬‬ ‫د کتاب نوم‬
‫عزيز احمد فضيل‬ ‫‪:‬‬ ‫ليکوال‬
‫‪0764732929‬‬
‫صادق هللا صادق‪0782500916 /‬‬ ‫‪:‬‬ ‫ډيزاين چارې‬
‫‪١٠٠٠‬‬ ‫‪:‬‬ ‫چاپ شمېر‬
‫‪١٩٣٣‬ل‪ .‬کال ‪٠٠٠١ /‬م‪ .‬کال‬ ‫‪:‬‬ ‫چاپ کال‬
‫خپرندوي‬
‫د نوي فکر ټولنه ‪ -‬کابل‬
‫د بيا چاپ ټول حقوق له ليکوال رسه خوندي دي‪.‬‬
‫دا کتاب د خپل ګران تره شهید الحاج قايض‬

‫عیدمحمد نورذاد او ټولو هغه شهیدانو په یاد ډالۍ‬
‫کوم‪ ،‬چې ددې هېواد څخه د دفاع او د نظام د بقا‬
‫لپاره یې خپل رسونه نذرانه کړل‪.‬‬
‫دده روح دې د ټولو شهیدانو رسه ښاد وي‪.‬‬
‫د کتاب هر لوستونکي څخه مې هیله دا ده‪ ،‬چې زما‬
‫تره او د هېواد سپېڅيل شهیدان په دعاوو کې هېر نه‬
‫کړي‪.‬‬
‫ع‪ .‬ا‪ .‬فضيل‬
‫ځوان او په علم مین مرش د کوچیانو چارو د انسجام لوی‬

‫رییس او د نوي فکر ټولنې بنسټګر استاد حبیب الرحمن‬
‫څخه یوه نړۍ مننه‪ ،‬چې د دې کتاب د چاپولو په برخه کې‬
‫یې الزمه همکاري او مرسته رارسه وکړه‪.‬‬
‫استاد هغه څوک دى‪ ،‬چې ددې هېواد د پرمختګ او نظام د‬
‫بقا لپاره یې تر بل هر چا زیاتې مادي او معنوي قربانۍ‬
‫ورکړي‪ ،‬چې ددې کتاب چاپ یې یو وړه بېلګه ده‪.‬‬
‫زه بیا هم د زړه له کومې ترې مننه کوم‪.‬‬
‫ع‪ .‬ا‪ .‬فضيل‬
‫ارشف غني د متحده ایاالتو ولسمرش نه وه چې په اونیزه رخصتۍ کې نیو‬

‫مکزیکو ته والړ يش‪ ،‬هغه د تاجیکستان ولسمرش هم نه وه چې خپل ټول‬
‫سیايس مخالفان راچپه کړي او د ساعت تیرۍ په منظور خپل ځانګړي باغ‬
‫کې‪ ،‬له ښکلو نجونو رسه خندا او نڅا وکړي‪.‬‬
‫ارشف غني پوتین هم نه وه چې هره ورځ ‪۳‬تر‪ ۴‬ساعتونو پورې په کرملین‬
‫ماڼۍ کې یوازې ورزش او تفریح وکړي‪ ،‬هغه حتی د شاميل کوریا ولسمرش هم‬
‫نه وه چې په اونۍ کې یوځل ښکار ته الړ يش او خپلې درنې اوږې له روحي‬
‫فشارونو سپکې کړې‪.‬‬
‫ارشف غني د نړۍ د یوه فاسد ترین نظام میراث دار و‪ ،‬د یوه دوه رسي نظام‬
‫الرښود‪ ،‬د یوه وږي ملت رییس‪ ،‬د هغو رستېرو اعلی رس قومندان چې هره‬
‫شېبه یې رسونه شیندل کېدل‪ ،‬د هغه حکومت سیاست جوړونکی چې‬
‫ګاونډیان یې حتی یوه ورځ ارامي هم پر ملت نه لوروله‪.‬‬
‫یو داسې اعلی رسقومندان چې څو جنګي محاذونه له طالب‪ ،‬القاعده او‬
‫داعش نه واخله تر جندهللا‪،‬حزب اسالمي ازبکستان او نور ټول غیر مسوول‬
‫وسلوال د هغه پر وړاندې په ټول قوت جنګېدل‪.‬‬
‫غني دداسې یوه سیايس نظام میراث دار و چې پوره ‪ ۳۳‬کاله یې کارکوونکی‬
‫په واسطه‪ ،‬زور او پیسو ددې لپاره مقرر شوي وو چې خپل ولس ته زیان او‬
‫خساره واړوي‪.‬‬
‫دداسې یوه حکومت رییس چې هیڅ کس په کې د باور وړ نه وو ځکه هېڅ‬
‫کس پر خپلو حقونو قانع نه وو‪ ،‬غني حتی مجبور و چې په یوه کال کې د‬
‫تدارکاتو ‪ ۰۷‬ناستې رهربي کړي‪ ،‬څو ‪ ۲‬میلیارده افغانۍ بچت يش او د جګړې‬
‫د قربانیانو د زخمونو لپاره پرې مرهم او پټۍ وپېرل يش‪ ،‬ارشف غني د هغه‬
‫پاشل شوي سیايس نظام رهرب و چې له حکومته بهر پښتنو کافر باله‪ ،‬له‬
‫حکومته بهر هزاره ګانو په ولسمرشۍ نه مانه‪ ،‬له حکومته بهر تاجکانو فاشیست‬
‫او قوم ګرا باله‪ ،‬ازبکانو ترې د الزیات سهم غوښتنه کوله‪ ،‬پشه یانو‪ ،‬نورستانیانو‬
‫او ترکمنانو ورڅخه د څو څو وزارتونو‪ ،‬سفارتونو او معینتونو غوښتنه کوله‪.‬‬
‫ارشف غني دداسې ولس رییس جمهور و که یې په سوله یې فکر ونه کړ په بې‬
‫پروایي تورنېده‪،‬که له یوه پیاوړي جنګي حزب رسه یې سوله کوله نو قوم ګرا‬
‫او نکتایي دار طالب بلل کېده‪.‬‬
‫دداسې یوه حکومت په راس کې وه چې ډېر کم مامورین یې د پاکستان د‬
‫منزوي کولو له سیاست څخه خرب و او پرې پوهېدل اما زیاتره مامورینو یې‬
‫هغه وړه لفظی اشتباه هیڅکله نه هېروله چې د خداي ج د پیغمرب د مليس پر‬
‫ځای یې د خدای ج ملسی ویلی و‪.‬‬
‫غني د حکومت د نورو کارکوونکو په شان نه و‪ ،‬سهار ‪ ۵‬بجې د خپل کار په‬
‫دفرت کې حاظر و د شپې تر ‪ ۳۳‬او کله ‪ ۳۲‬بجو پورې به یې کار کاوه‪ ،‬د‬
‫ولسمرشۍ ماڼې زیاتره کارمندان له دې کبله چې ولسمرش غني ترې د وطن‬
‫لپاره شدید کار غوښت ترې په تنګ راغيل وو‪ ،‬اما غني معتقد و چې باید تر‬
‫دې هم زیات کار ويش‪.‬‬
‫هر سهار یې د اعلی رس قومندانۍ جلسه رهربي کوله‪ ،‬له ‪ ۳۴‬والیتونو څخه یې‬
‫تازه راپورونه غوښتل او د هرې ورځې په اوږدو کې یې دا راپورونه تحلیلول‪،‬‬
‫د هغه په خپله وینا تر ټولو ناوړه شیبه ورته هغه وه چې په دغو راپورونو کې به‬
‫د رستیرو له مرګ ژوبلې خربېده‪.‬‬
‫ارشف غني د هغه هېواد ولسمرش و او دی چې که یې د رهربي پالوي کوم‬

‫غړي د اجراییه ریی س په څیر شیک پوش وي نو هم د نیوکې وړ دی او که‬
‫کوم بل غړی دده په څیر خوارجامه وي نو هم د نیوکې وړ دی‪.‬‬
‫غني د څو لسیزو فکر‪ ،‬مطالعې او لیکوالۍ وروسته مجبور شو‪ ،‬چې د افغانستان‬
‫د ټولو ستونزو حل ته په یوه ځل الس ور اوږد کړي‪ ،‬هغه د همدې مجبوریت‬
‫پر بنسټ پر ټولو دولتي څانګو د خپلو لرلیدونو د تحمیلولو پیل وکړ ‪ ،‬هغه تر‬
‫سلو زیات هغه جرناالن وشړل چې د نظامي قوتونو په قراردادونو کې یې غال‬
‫او درغيل کوله‪.‬‬
‫غني له خپلو نظامي قومندانانو رسه هره ورځ له یوې زیر زمیني نه په منظم‬
‫ډول ویډیو کنفرانسونه کول او شېبه په شېبه یې د ټول هېواد له حالته ځان‬
‫خرباوه‪.‬‬
‫غني د افغانستان په حکومت کې نه زوی درلود او نه ورور چې د زرو غال یې‬
‫کړې وی ‪ ،‬هغه تر یوې افغانۍ پورې هر څه چې لرل رامیدان ته یې کړل او‬
‫ویې ویل چې زه او میرمن مې دومره شتمني لرو د غني تر الس الندې‬
‫مامورینو کې هیڅ یو داسې نه وه چې له افغانستان څخه بهر یې‪ ،‬د کورونو او‬
‫قرصونو قبالې اخیستې وي او یا یې سوداګریز رشکتونه جوړ کړي وي‪.‬‬
‫له دې ټولو رسه رسه بیا هم د ګاونډیو هېوادونو‪،‬بعضو جهادي رهربانو او‬
‫سیاسيونو لخوا کوښښ روان و چې د ولسمرش پر سپینه ملن تور داغ ولګېږي‪،‬‬
‫چې دا چاره الهم روانه ده‪.‬‬
‫په درنښت‬
‫عزيز احمد فضيل‬
‫ليکلړ‬
‫مخ‬ ‫موضوع‬
‫رسيزه ‪1..........................................................................................‬‬
‫لومړى څپرکی‬
‫د ‪ ۳۳۳۳‬هـ‪ .‬ش‪ .‬کال د جمهوري رياست ټولټاکنې او د ميل وحدت حکومت منځته‬
‫راتگ ‪5..........................................................................................‬‬
‫ولسمرش محمد ارشف غني پېژندنه ‪7 ..........................................................‬‬
‫ولسمرش د امان هللا خان د نيمگړي فصل تکميلوونکی د افغانستان په تاريخ کې‬
‫نيمگړی څپرکی څه معنی؟ ‪11 ................................................................‬‬
‫د اماين اصالحايت څپرکي د نيمگړي پاتې کېدو عوامل ‪17 ..............................‬‬
‫د ولسمرش د حکومت پيل‪11 ..................................................................‬‬
‫دويم څپرکی‬
‫د ولسمرش کورنی سياست ‪11 ..................................................................‬‬
‫د ولسمرش غني په دوره کې امنيتي السته راوړنې او امنيتي حالت ‪03 ...................‬‬
‫د جمهور رييس غني واليتي سفرونه‪ ،‬اهداف‪ ،‬پايلې او السته راوړنې ‪00 ................‬‬
‫د جمهور رييس د سفرونو موخې او عوامل ‪05 .............................................‬‬
‫د واليتي سفرونو پايلې او السته راوړنې ‪07 ..................................................‬‬
‫د ولسمرش سيايس اپوزيسيون‪03 ................................. Political opposition‬‬
‫د اپوزيسون لخوا په ولسمرش او د نظام پر ځينو کليدي اشخاصو بې اساسه تورونه ‪44‬‬
‫د ولسمرش پر شخيص حريم بې اساسه تورونه ‪44 ..........................................‬‬
‫درېيم څپرکی‬
‫د افغانستان معارص بهرنی سياست ‪43 .........................................................‬‬
‫د ولسمرش بهرنی سياست ‪55 ...................................................................‬‬
‫د بهرين سياست السته راوړنې ‪57 ............................................................‬‬
‫د گاونډيو او نورو هيوادونو رسه د اړيکو د پراخولو لپاره د ولسمرش غني ځينې مهم‬
‫سفرونه ‪53 .......................................................................................‬‬
‫ميل وحدت حکومت او د کابل اسالم اباد اړيکي‪53 ..................................... :‬‬
‫روسيه او افغانستان‪41 ........................................................................ :‬‬
‫افغانستان او چني سرتاتيژيکه ملگرتيا او پر سيمه يې اغېزې‪44 ......................... :‬‬
‫د مرکزي اسيا هيوادونو ته سفرونه ‪45 ........................................................‬‬
‫ترکمنستان‪44 .................................................................................. :‬‬
‫ازبکستان‪47 .................................................................................... :‬‬
‫قزاقستان‪43 .................................................................................... :‬‬
‫د قرغېزستان سفر‪71 .......................................................................... :‬‬
‫سعودي ته سفر‪71 ............................................................................. :‬‬
‫د افغانستان او ترکيې اړيکې‪70 .............................................................. :‬‬
‫اندونيزيا‪75 .................................................................................... :‬‬
‫د جاپان رسه اړيکې‪74 ....................................................................... :‬‬
‫د امريکا سفر‪77 ................................................................................:‬‬
‫اروپا ته سفر ‪11 .................................................................................‬‬
‫څلورم څپرکی‬
‫د هيـواد اقتصادي وضعيت ‪11 ...............................................................‬‬
‫اقتصادي وده ‪33 ...............................................................................‬‬
‫د افغانۍ ارزښت‪33 ............................................................................‬‬
‫بې کاري‪31 .....................................................................................‬‬

‫صادرات او واردات ‪31 .........................................................................‬‬
‫هوايي دهليزونه ‪31 ............................................................................‬‬
‫خصويص سکتور او له کورنيو توليداتو مالتړ ‪30 ............................................‬‬
‫د خصويص سکتور وده ‪34 ....................................................................‬‬
‫د نړيوالو مرستو جلب ‪35 .....................................................................‬‬
‫کرنه او مالداري‪34 .............................................................................‬‬
‫اوبه ‪37 ...........................................................................................‬‬
‫د ‪ ۲۷۲۷‬ميالدي کال تر لومړيو پورې د بريښنا بندونه او د اوبو مديريت ‪31 ............‬‬
‫ترانزيټ ‪33 ......................................................................................‬‬
‫د اسيا په څلور الرې د افغانستان بدلول ‪133................................................‬‬
‫کاسا زر پروژه ‪133..............................................................................‬‬
‫د ټاپي پروژه ‪134...............................................................................‬‬
‫د افغانستان لپاره د ټاپي اقتصادي گټې ‪134................................................‬‬
‫سيمه ييز اغېز ‪135..............................................................................‬‬
‫د ټاپي مالتړي هيوادونه ‪134..................................................................‬‬
‫د چابهار بندر ‪137..............................................................................‬‬
‫د ټاپ د برېښنا پروژه ‪111......................................................................‬‬
‫واردايت او ملريزه برېښنا ‪111..................................................................‬‬
‫پينځم څپرکی‬
‫په کلتوري او علمي برخه کې د ولسمرش السته راوړنې ‪110 ................................‬‬
‫ښوونه روزنه او لوړې زده کړې ‪110..........................................................‬‬
‫د ميل وحدت حکومت او د ميل ورځو منانځنه ‪111.......................................‬‬
‫د ميل وحدت حکومت او د تاريخي ابداتو بيارغونه ‪111.................................‬‬
‫د افغانستان جمهوري رياست (ارگ)‪111................................................... :‬‬
‫داراالمان ماڼۍ‪114 ........................................................................... :‬‬

‫د پل خشتي جومات‪111 .................................................................... :‬‬
‫د کابل لرغوىن باالحصار‪113 ................................................................ :‬‬
‫د شاه دوشمشېره جومات‪103 ............................................................... :‬‬
‫د جام څلی‪101 .............................................................................. :‬‬
‫د هرات جامع جومات‪101 .................................................................. :‬‬
‫شپږم څپرکی‬
‫په افغانستان کې اداري فساد ‪104.............................................................‬‬
‫د اداري فساد پرضد د ميل يووايل حکومت مبارزه ‪105 ..................................‬‬
‫حکومت ولې په خپله مبارزه کې ناکام شو؟ ‪101 ...........................................‬‬
‫د غصب په وړاندې مبارزه ‪103 ...............................................................‬‬
‫ښه حکومتولۍ ‪141 ............................................................................‬‬
‫د ښې حکومتولۍ په برخه کې د ولسمـرش غني السته راوړنې ‪141 .......................‬‬
‫ميل هويت او د بريښنايي تذکرو د ويش پيل ‪145 ........................................‬‬
‫ځوانه اداره ‪144 ................................................................................‬‬
‫اووم څپرکی‬
‫د سولې په چارو کې د ولسمرش ارشف غني السته راوړنې ‪143 ............................‬‬
‫د کابل پروسه ‪151 .............................................................................‬‬
‫د سولې مشوريت لويه جرگه ‪154 .............................................................‬‬
‫د جرګې د غړو او ریيس انتخاب‪154 ...................................................... :‬‬
‫د جرګې تاالر دننه وضعيت‪157 ............................................................. :‬‬
‫د بحث لپاره پوښتنې‪157 .................................................................. .:‬‬
‫پرېکړه ليک او د سولې په پروسه يې اغيز‪143 ............................................ :‬‬
‫له طالبانو رسه د سولې لپاره د ميل وحدت حکومت السته راوړنې ‪141 .................‬‬
‫د سولې په اړه د طالبانو دريځ ‪141...........................................................‬‬

‫د افغانستان د سولې لپاره د امريکا متحده اياالتو د ځانگړي استازي ټاکل‪140.........‬‬
‫په قطر کې د طالبانو او امريکايانو ترمنځ د سولې مذاکرات ‪144.........................‬‬
‫افغان سوله د افغان حکومت‪ ،‬امريکا او سيمې د همغږۍ اړتيا ‪141.......................‬‬
‫د امريکا او طالبانو ترمنځ د هوکړې مهم ټکي ‪174..........................................‬‬
‫اتم څپرکی‬
‫ټاکنيزي ډلې او د ‪ ۳۳۳۱‬کال ولسمرشيزو ټاکنو برخليک ‪175 ............................‬‬
‫د ‪ ۳۳۳۱‬ه ش کال ټاکنيزې ډلې‪177.........................................................‬‬
‫په افغانستان کې د ‪۳۳۳۱‬ه‪ .‬ش کال د ولسمشـريزو ټاکنو ‪ ۳۱‬ټاکنيزې ډلې ‪171.........‬‬
‫ځواکمنې ټاکنيزې ډلې ‪173..................................................................‬‬
‫ولسمرشيزې ټاکنې ‪111.........................................................................‬‬
‫د ټاکنو برخليک ‪111...........................................................................‬‬
‫دوستم ته د مارشايل ورکول د ولسمرش مجبوريت که خيانت ‪114........................‬‬
‫اخځليکونه ‪187.................................................................................‬‬
‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪1 /‬‬
‫رسيزه‬
‫ولسمرش غني د هېواد او اوسني نړۍ په سیاست‪ ،‬اقتصاد او ډیپلومايس‬

‫کې داسې وتلې او پېژندل شوې وړ څېره ده چې نن سبا د مطبوعاتو په‬
‫رس کې قرار لري‪ .‬د هر با احساسه ځوان او انسان په زړه کې یې ځای‬
‫نیولی دي داسې یو انسان دی چې ټوله نړۍ په ځانګړي ډول اسالمي‬
‫هېوادونه پرې حساب کوي‪ ،‬د داسې سرت شخصیت پر کړنو لېکنه له‬
‫خپل شان رسه مناسبه نه ګڼم‪ ،‬خو خپل وطني او افغاين احساس دې ته‬
‫اړ کړم چې په دې سرت نړیوال شخصیت یو څه ولیکم څو نورو‬
‫لیکواالنو ته الر پرانیزم‪.‬‬
‫د رهرب د کړنو ارزول د نړۍ په مختلفو هېوادونو کې معمول دي چې‬
‫زموږ هېواد کې دا دود په نشت حساب دی‪ ،‬نو ما هم دې تشې ته په‬
‫کتو د ولسمرش غني د لومړۍ پنځه کلنې دورې کړنو څېړنه او مطالعه‬
‫کړې‪ ،‬په لنډو کې يې د کتاب په بڼه ولس ته وړاندې کوم‪ .‬په کتاب کې‬
‫ما هڅه کړې چې د ولسمرش غني د پنځه کلن حکومت‪ ،‬بهرين‬
‫سیاست‪،‬کورين سیاست‪ ،‬سوله‪ ،‬ښه حکومتولۍ‪ ،‬ځوانه اداره او اقتصادي‬
‫حالت‪ ،‬کاري فرصتونو‪ ،‬بې کاري او علمي وضعیت‪ ،‬د قانون حاکمیت‪،‬‬
‫انکشاف او پرمختګونه وڅېړل يش او ملت ته وړاندې يش‪.‬‬
‫موخه مې داده چې ولس او ځوانان د ولسمرش غني په اړه قضاوتونه له‬

‫هوایي شعارونو راوبايس او د تررسه شویو کارونو له مخې یې و ارزوي‪ .‬ما‬
‫چي څه لیديل او او اورېديل هغه مې لنډ راخیستي‪ ،‬ولسمرش غني داسې‬
‫کارونه د هېواد لپاره په دې پنځو کلنو کې کړي چې ډېر داسې کتابونه‬
‫به پرې ولیکل يش‪.‬‬
‫زه د سیايس علومو د یوه زده کړیال په توګه دا نظر او اند لرم چې هر‬
‫څوک د حق او عدالت د الرې پلوی خپل هېواد او ملت ته د زړه څخه‬
‫کار کوي‪ ،‬هغه دې په ژوندوين وستایل يش او راتلوونکي برشي نسل ته‬
‫دې د هغه کړنې د یو ژوندي تاریخ په حیث پاتې شې‪.‬‬
‫ښايي ولسمرش غني به د چا له نظره ښه وي‪ ،‬د چا له نظره به ښه نه وي‬
‫څوک به یې مثبتو نقطو ته ګوري او څوک به یې منفي نقطو ته ګوري‪،‬‬
‫خو مسلامن انسان باید د تل لپاره ښه نظر ولري زه ولسمرش ارشف غني‬
‫بریايل څیره ګڼم او کردار یې د ټولې نړي لپاره د یو سمبول بڼه لري‪.‬‬
‫دی داسې یو مستقل ولسمرش دی چې تر اوسه د کوم ګوند عضویت نه‬
‫لري او نه یې هم د ملت په وینو السونه رسه دي‪ ،‬داسې سیاستمدار‬
‫انسان چې هم یې هېواد رهربي کړی هم یې د بېوزلو هېوادونو لکه‬
‫فلسطین رسه مرسته کړې او هم د ګاونډیو هېوادونو او داخيل پردي‬
‫پالو سیاستوالو رسه تر خپل وسه مبارزه کړې چې زموږ په شان حالت‬
‫کې هر هېواد دغه شان الرښود ته اړتیا لري‪.‬‬
‫هېواد ورته له هر څه مخکې په لومړیتوب کې دی‪ ،‬دا هغه مهمه نقطه ده‬
‫چې ولسمرش غني یې لري د ولسمرش غني محبوبیت په هېواد سیمه او‬
‫نړۍ کې ورځ تر بلې د ډېرېدو په حالت کې دي‪.‬‬
‫انسان نظر خپل فطرت ته نیمګړتیاوې هم لري باید معجزې هیله ترې‬
‫ونه يش‪ ،‬هغه باید اصالح يش یو شی چې زه د هغه یادونه وکړم ولسمرش‬
‫غني د شهید رسدار داوود خان‪ ،‬شهید ډاکرت نجیب هللا او غازي امان‬
‫هللا خان په څېر په هر څه کې خپله مفکوره او نظر لري خو په میدان‬
‫کې ځان یوازې ویني‪.‬‬
‫په هر صورت په دې کتاب کې مې هڅه کړې چې موضوعات په روانه‬
‫ژبه‪ ،‬له قوي منابعو څخه په استفادې او په پوره بې طرفۍ رسه افاده‬
‫کړم‪ ،‬په دې کتاب کې مې د معلوماتو په ټولولو کې د انټرنیټي سایټونو‬
‫رسبیره د کتابتوين روش او تګالرې څخه استفاده کړې ده‪ ،‬او هم مې په‬
‫ځینو موضوعاتو کې د هېواد له له پیژندل شویو سیاسینو‪ ،‬اقتصاد‬
‫پوهانو‪ ،‬مورخینو‪ ،‬د نظر خاوندانو او لیکواالنو رسه مرکې کړې دي‪.‬‬
‫له لوی خدای (ج) څخه ډیر شکر ګزاریم چې دا کتاب مې بشپړ کړ‪ ،‬له‬
‫ټولو هغو کسانو څخه چې په یو نه یو ډول یې له مارسه مرسته کړې ده‬
‫مننه کوم او همدارنګه له ډېرو درنو او قدرمنو مرشانو ( د کوچیانو چارو د‬
‫انسجام د لوي ریاست عمومي رییس او د نوي فکر ټولنې مرش استاد‬
‫حبیب الرحمن‪ ،‬د پکتیا پوهنتون رییس پوهندوي دوکتور سید ويل‬
‫جاللزي‪ ،‬د پکتیا پوهنتون د حقوقو او سیايس علومو د پوهنځۍ رییس‬
‫پوهنمل نورانور فاروقي‪ ،‬د پکتیا پوهنتون د حقوقو او سیايس علومو‬
‫پوهنځي د دیپلومايس څانګې امر پوهنیار بختیار ګل احمدزي‪ ،‬د پکتیا‬
‫پوهنتون د ژورنالیزم پوهنځي استاد پوهنیار خالداحمد حبیب‪ ،‬په‬
‫پارملاين چارو کې ددولت وزیر ښاغلی ګل بادشاه مجیدي‪ ،‬د پکتیا‬
‫وايل محمد حلیم فدایي‪ ،‬د ځوانانو د پارملان پخواين رییس او لیکوال‬
‫اغامحمد قریيش‪ ،‬د ولسمرش مرستیال ویاند دوا خان مینه پال‪ ،‬په‬
‫فرهنګي چارو کې د ولسمرش سالکار شاه حسین مرتضوي‪ ،‬په قومي چارو‬
‫کې د ولسمرش سالکار الحاج جمعه خان اڅکزی او ادیب اسامعیل تسل‬
‫هر یوه څخه ځانګړې مننه کوم‪.‬‬
‫دا يو څرګند حقیقت دی چې دا کتاب به له تېروتنو او نیمګړتياو څخه‬
‫خايل نه وي‪ ،‬نو ځکه د ټولو نظر خاوندانو او ګرانو لوستونکو څخه هیله‬
‫لرم چې زما نیمګړتیاوې راته په ګوته کړي څو په راتلونکي کې اصالح‬
‫يش‪.‬‬
‫خدای دې وکړي چې دا کتاب ستاسو لپاره ګټور متام يش او زما لپاره‬
‫د هللا جل جالله د رضا سبب يش‪.‬‬
‫په درناوي‬
‫عزيزاحمد فضيل‬
‫لومړى څپرکی‬
‫د ‪۳۱۳۱‬هـ‪ .‬ش‪ .‬کال د جمهوري رياست ټولټاکنې او د ميل‬

‫وحدت حکومت منځته راتگ‬
‫په ‪ ۳۳۳۳‬ه ش کال کې د هېواد د زعامت د ټاکلو لپاره افغانستان د ټاکنو‬

‫دریمه ډیموکراتیکه دوره وازمایله‪ ،‬په دې دوره کې ‪ ۲۰‬ټاکنیزو ټیمونو اشرتاک‬
‫کړی و چې له جملې یې دري قوي ټیمونه‪ :‬محمد ارشف غني احمدزي د‬
‫لومړي مرستیال عبدالرشید دوستم او دوهم مرستیال رسور دانش په ملتیا‬
‫چې د نویو او دیموکراتیکو سیايس ګوندونو‪ ،‬ولس او ځوانانو له پراخ مالتړ‬
‫څخه برخمن و‪ ،‬عبدهللا عبدهللا چې د انجیرن محمد خان په لومړۍ مرستیالۍ‬
‫او د محمد محقق په دوهمې مرستیالۍ رسه د پخواين جهادي ګوندونو او‬
‫اشخاصو له مالتړ څخه برخمن و‪ ،‬زملي رسول چې د احمدضیاء مسعود او‬
‫حبیبه رسايب په مرستیالۍ د ولسمرش حامد کرزي او حاکم حکومت له پراخ او‬
‫هر اړخیز مالتړ څخه برخمن و‪ ،‬د لوبې پایلو ته ووتل‪ ،‬چې له ډېرو امنیتی‪،‬‬
‫سیايس او اقتصادي ګواښونو رسه رسه د ‪ ۳۳۳۳‬ه ش کال ټاکنې د حمل د‬
‫میاشتې په ‪۳۱‬مه نیټه تررسه شوې‪ ،‬چې ټاکنو په لومړي پړاو کې بریايل نه‬
‫درلود‪ ،‬نو دوهم پړاو ته والړې چې په دوهم پړاو کې زملي رسول د ډاکرت‬
‫عبدهللا عبدهللا په ګټه له خپلې نوماندي تېر شو او ټاکنې د تحول او تداوم او‬
‫اصالحاتو او همپالنې ټیمونو ترمنځ د همدې کال د جوزا د میاشتې په ‪۲۴‬مه‬

‫نیټه له ډیرو لفظي شخړو‪ ،‬سمتي‪ ،‬قومي‪ ،‬ژبني رقابتنو‪ ،‬بې اساسو تورنو او‬
‫نیوکو وروسته تررسه شوې چې بالخره محمد ارشف غني ددې دورې د ټاکنو‬
‫ګټونکی اعالن شو‪.‬‬
‫خو ډاکرت عبدهللا دا پایلې وننګولې‪ ،‬د تحول او تداوم پر ټیم او د ټاکنو پر‬
‫کمیسون یې ددرغلیو تورونه پورې کړل‪ ،‬هېواد له ډېرو خطرناکو سیايس‪،‬‬
‫امنیتي او ټولنیزو پدیدو رسه الس او ګریوان شو چې ورځ تر بلې دا وضعیت‬
‫بحراين کې ده چې بالخره د هېواد د وضعیت د کنټرول د پیښیدونکو سیايس‪،‬‬
‫قومي او سمتي جګړو د مخنیوي لپاره ولسمرش محمد ارشف غني ډاکرت‬
‫عبدهللا عبدهللا ته د امتیازاتو په منلو رسه هېواد له ده کړکېچ څخه وژغوره‬
‫چې دا هېواد د ولسمرش ددې قرباين مدیون او قرضدار ده‪.‬‬
‫او په دې رسه ولسمرش له خپل سیال ډاکرت عبدهللا عبدهللا رسه د سنبلې د‬
‫میاشتې په ‪۳۷‬مه نیټه په ارګ کې‪ ،‬د امریکا د بهرنیو چارو وزیر (جان کیري)‬
‫او د هېواد سیايس رهربانو په حضور د ميل وحدت حکومت د جوړېدو‬
‫تفاهمنامه السلیک کړه چې ددې تفاهمنامې له مخې محمد ارشف غني د‬
‫هېواد ولسمرش او ډاکرت عبدهللا عبدهللا د هېواد د اجراییه رییس په توګه‬
‫وټاکل شو‪.‬‬
‫ولسمرش محمد ارشف غني پېژندنه‬

‫محمد ارشف غني احمدزی په (‪ ۳۳۲۱‬هـ ش) کال په یوې ديندارې او‬
‫مخورې کورنۍ کې وزېږېد‪ .‬د خپل ماشومتوب لومړنۍ دوره یې په لوګر‬
‫والیت کې تېره کړه‪ .‬دی د کابل له حبيبيې لېسې څخه فارغ شوی دی‪ .‬پالر‬
‫يې په شاهي دوره کې په بېالبېلو لوړو دولتي پوستونو کې دنده تررسه کړې‬
‫ده‪.‬‬
‫ډاکټر محمد ارشف غني احمدزي د ځوانۍ په لومړیو کې د زده کړو لپاره‬
‫لبنان ته سفر وکړ او د بیروت په امریکایي پوهنتون کې شامل شو‪.‬‬
‫په (‪ )۳۳۵۲‬کال کې یې په دغه پوهنتون کې خپلې زده کړې بشپړې کړې‪ .‬په‬
‫(‪ )۳۳۵۳‬کال کې افغانستان ته راستون او په کابل پوهنتون کې د ټولنيزو‬
‫علومو په څانګه كې د انسان پوهنې استاد شو‪ .‬په (‪ ۳۳۵۱‬هـ ش) کال کې د‬
‫بورس په اخیستو رسه د امریکا د کوملبیا په پوهنتون کې شامل شو‪.‬‬
‫ډاکټر محمد ارشف غني احمدزی د بیروت په امریکایي پوهنتون کې په لوړو‬
‫نومرو‪ ،‬د سیايس علومو په برخه کې لیسانس او ماسټري اخیستې ده‪.‬‬
‫دوهمه ماسټري یې د نړیوالو اړیکو په برخه کې د امریکا له کوملبیا پوهنتون‬
‫څخه تر السه کړې او وروسته یې په یاد پوهنتون کې د وګړپوهنې په برخه‬
‫کې دوکتورا ترالسه کړې ده‪.‬‬
‫محمد ارشف غني احمدزی په ‪ ۲۷۷۰‬او ‪۲۷۷۱‬میالدي کلونو کې د امریکا له‬
‫سکرانټن او د کاناډا له ګلف پوهنتونونو څخه دوې افتخاري دوکتوراوې هم‬
‫تر السه کړې دي‪ .‬دغه راز د پاکستان په کراچۍ او الهور ښارونو کې یې د‬
‫یوه کال لپاره اسالمي زده کړې هم کړې دي‪.‬‬
‫محمد ارشف غني احمدزی له هېواد څخه بهر د ډمنارک په اورهوس‪ ،‬د‬
‫امریکا په بیکيل او جانز هاپکنز پوهنتونونو کې استاد و‪.‬‬
‫د شوروي اتحاد د تېري پر مهال یې د کورنۍ ډېر غړي زندانیان شول او له‬
‫همدې امله ارشف غني په امریکا کې د پاتې کېدو پریکړه وکړه او د خپلې‬
‫دوکتورا تحصیالتو ته یې دوام ورکړ‪ ،‬د خپلې دوکتورا رساله (تیزس) یې د‬
‫افغانستان د معارص تاريخ په باب ولیکه‪.‬‬
‫ډاکټر محمد ارشف غني احمدزي ‪ ۳۳۰۷-۳۳۱۲‬کلونو پورې په کاليفورنیا او‬
‫جانز هاپکنز پوهنتونونو کې د استادۍ دنده تررسه کړه‪ ،‬د يادو پوهنتونونو‬
‫ترڅنګ یې د نړۍ په نورو ډېرو معتربو پوهنتونونو لكه بكيل او اروس كې هم‬
‫د استادۍ دنده تررسه كړې ده‪.‬‬
‫ډاکټر محمد ارشف غني احمدزی په ‪ ۳۳۰۷‬هـ ش کال کې په نړيوال بانک‬
‫کې د لوی سالکار په توګه وګامرل شو‪ ،‬یوولس کاله یې په نړيوال بانک کې‬
‫دنده تررسه کړه‪ .‬ده خپل کار په ختيځه اسيا کې د پروژو په طرح کولو پېل‬
‫او وروسته یې د نړيوال بانک لپاره سیايس سرتاټیژي ترتیب کړه‪ .‬ارشف غني‬
‫پر ‪ ۳۳۰۵‬کال په نړۍ كې د ادارو او دولتي بنسټونو په هکله یو لړ بنسټیز‬
‫اصالحات پېشنهاد کړل‪ .‬نوموړي په چین‪ ،‬هندوستان او روسیه کې د لویو‬
‫پروژو او اقتصادي اصالحاتو د پيل کولو لپاره پنځه کاله اغېزمن کار وکړ‪.‬‬
‫ډاکټر محمد ارشف غني احمدزی په نړيوال بانک کې د کار پر مهال د‬
‫هارورډ اېنسيډ او سټنفورډ تجاريت پوهنتونونو لخوا د مرشتابه (رهربيت) تر‬

‫عنوان الندې جوړ شوي روزنيز پروګرامونه تعقيب کړل‪.‬‬
‫ډاکټر محمد ارشف غني احمدزی د طالبانو د نظام له ړنګېدو وروسته‬
‫افغانستان ته راغی او د ملګرو ملتو د ځانګړي استازي د لوی سالکار په توګه‬
‫يې کار پېل کړ‪ .‬نوموړي د بن پروسې په عميل کولو کار وکړ او په لنډ مهاله‬
‫اداره کې یې د ادارې مرش د سالکار په توګه دنده تررسه کړه‪ .‬د دواړو‪،‬‬
‫(بېړنۍ او اسايس قانون) د لویو جرګو په جوړولو کې یې بنسټیز رول درلود‪.‬‬
‫ډاکټر محمد ارشف غني احمدزی په ‪۲۷۷۲‬میالدي کال کې د مالیې وزیر په‬
‫توګه وټاکل شو‪ ،‬چې په دې برخه کې یې یو لړ ارزښتناک کارونه وکړل‪ .‬په‬
‫مايل برخه کې له بنسټیزو اصالحاتو او نوښتونو رسه یې د هېواد د مايل‬
‫سياست‪ ،‬شفافيت او حساب وركونې پروسه عمالً رامنځته كړه او په درې اونيو‬
‫كې یې د دولت عوايد مركزي كړل ‪.‬نوي بانک نوټونه یې چاپ او بازار ته یې‬
‫وړاندې کړل‪ .‬خزانه کمپيوټرايز شوه‪ ،‬د خزانې لپاره واحد سیستم دود شو‪ ،‬د‬
‫ګمرکاتو او تعرفې سیستم اصالح شو‪.‬‬
‫ډاکټر محمد ارشف غني احمدزي د خپل باور او تجربو له بركته ډېرې نړيوالې‬
‫مرستې جلب او جذب کړې ډاکټر محمد ارشف غني احمدزي ته د هغه د‬
‫سرتو خدمتونو له امله د افغانستان د جمهور ریس حامد کرزي له خوا‪ ،‬تر ټولو‬
‫اعيل مډال د سید جامل الدین افغاين افتخاري مډال ورکړل شو‪ .‬په ‪۳۳۱۲‬‬
‫کال کې د اسیايي هېوادونو ترمنځ د غوره مالیې وزیر په توګه هم وپېژندل‬
‫شو‪.‬‬
‫په ‪ ۳۳۱۳‬کال کې د برلین په کنفرانس کې د ډاکټر احمدزي د افغانستان د‬

‫خلکو د راتلونکي د خوندي کولو په موخه اوه کلن پروګرام وړاندې کړ‪ ،‬چې‬
‫غوره طرحه وپېژندل شوه‪ .‬دغه راز د ډاکټر محمد ارشف غني احمدزي په‬
‫ابتکار د ميل پیوستون پروګرام رامنځته شو‪.‬‬
‫په ‪ ۳۳۱۳‬کال کې د ښاغيل کرزي تر انتخابېدو وروسته‪ ،‬ډاکټر محمد ارشف‬
‫غني احمدزي په کابینه کې له ګډون کولو ډډه وکړه او د کابل پوهنتون د‬
‫ریاست دنده يې ومنله‪ .‬هلته یې د دولتي اغېزمنتيا انسټیټیوټ بنسټ کښېښود‪.‬‬
‫نوموړي په نورو سلګونو علمي مقالو او اثارو رسبېره د اسالم د مبین دین نفاذ‪،‬‬
‫د ښځو حقوق او ټولنیز عدالت‪ ،‬په قبایيل ټولنه کې د اسالم او دولت جوړول‬
‫او د اسالمي رشیعت په محکمه کې د شخړو هواري په اسالمي علومو کې د‬
‫ډاکټر محمد ارشف غني احمدزي څیړنیز اثار او لیکنې دي‪.‬‬
‫د افغانستان معارص ادبیات‪ ،‬د افغانستان څلورسوه کلن تاریخ‪ ،‬ناکام دولتونه او‬
‫د هغوى د کاميابۍ تګالره او د عادالنه نظام الره هم د ډاکټر محمد ارشف‬
‫غني احمدزي له څیړنیزو اثارو څخه دي‪.‬‬
‫له ډاکټرمحمد ارشف غني احمدزي څخه د حامدکرزي په مرشۍ‪ ،‬د افغانستان‬
‫حکومت په ډېرو مسایلو کې مشوره اخیسته چې د کابل د کنفرانس د جوړېدو‬
‫په شمول یې د زیاترو ميل پروګرامونو په تررسه کولو کې فعاله ونډه لرله‪.‬‬
‫دغه راز محمد ارشف غني احمدزي په ‪۲۷۳۷‬میالدي کال کې له نړیوالو‬
‫پوځونو څخه افغانانو ته‪ ،‬د امنیتي انتقال د بهیر مسوولیت هم په غاړه درلود‪،‬‬
‫چې د هېواد ‪ ۳۴‬والیتونو ته په سفرونو رسه او د پراخو امنیتي تجربو په ترالسه‬
‫کولو رسه په بریالیتوب دغه دنده هم تررسه کړه ‪.‬‬
‫ډاکرت محمد ارشف غني احمدزي په تېرو دواړو ټاکنو کې ځان د هېواد‬
‫جمهوري ریاست ته کاندید کړی و‪.‬‬
‫ډاکرت محمد ارشف غني احمدزی د ‪ ۳۳۳۳‬هـ ش کال د انتخاباتو د دویم پړاو‬
‫له تررسه کېدو وروسته د افغانستان د منتخب جمهور رییس په توګه وټاکل شو‬
‫او د همدغه کال د تلې د مېاشتې په اوومه نیټه یې‪ ،‬د ارګ د سالم خانې په‬
‫ماڼۍ کې د جمهوري ریاست د دندې لپاره د افغانستان د قايض القضات په‬
‫وړاندې لوړه تررسه کړه او د افغانستان د منتخب جمهور رییس په توګه یې‬
‫‪1‬‬
‫خپله دنده پېل کړه‪.‬‬
‫‪: http://president.gov.af/. 1‬‬

‫ولسمرش د امان هللا خـان د نيمگـړي فصـل تکميلـوونکی د‬

‫افغانستان په تاريخ کې نيمگړی څپرکی څه معنی؟‬
‫د امیر غازي امان هللا خان له لوري د هېواد د خپلواکۍ د بېرته ترالسه کولو‬
‫تر اعالن وروسته‪ ،‬افغانستان د پرمختګ او اصالحاتو یوه نوي بهیر ته ورداخل‬
‫شو‪ .‬دغه بهیر ډېر ښه پیل شو‪ ،‬خو تر منزله ونه رسېد‪ .‬د ازادۍ دغه یوه پېړۍ‬
‫مزل له ګڼو تاریخي او سیايس تحوالتو رسه مل دی‪ ،‬چې ترې د نوي نسل‬
‫خربول اړین دي‪.‬‬
‫په تېر د نوي نسل اګاه کېدل او په تېره یوه پېړۍ کې د خوداګاه او‬
‫ناخوداګاه تاریخي کتامن په رازونو پوهېدل ایجابوي‪ ،‬چې د افغانستان په‬
‫تاریخي نیمګړي څپرکي هر اړخیز او تحلیيل بحثونه ويش‪.‬‬
‫د امیر غازي امان هللا خان پیل شوي اصالحات او د ماډرن افغانستان د هڅو‬
‫بشپړولو لپاره ګڼو واکمنانو خپلې هڅې وکړې‪ ،‬خو د ګڼو ستونزو له وجې یو‬
‫یې هم د پایداره ثبات په ټینګښت ونه توانېدل‪.‬‬
‫زه غواړم چې دلته ددې تاریخي څپرکي پیل‪ ،‬ماهیت او د نیمګړي پاتې‬
‫کېدو په بهیر بحث وکړم او نوی نسل وپوهوم چې د افغانستان په تاریخ کې‬
‫نیمګړی څپرکی څه معنی لري؟‬
‫امیر غازي امان هللا خان په ‪ ۳۳۷۵‬کال کې د نظامنامو تر خپرولو وروسته‬
‫متوجه شو چې د افغانستان د پرمختګ لپاره ټاکل شوې تګالره وسایلو او‬
‫سامان االتو ته هم اړتیا لري‪ ،‬نو د وزیرانو شورا او د دولتي شورا د ریاست پر‬
‫مهال یې پر دې موضوعاتو بحث وکړ‪ ،‬چې د رغاونې‪ ،‬پوهنې‪ ،‬مطبوعاتو او‬
‫مخابراتو په برخو کې عرصي وسایلو او تجهیزاتو ته اړتیا شته‪ ،‬خو دا چې هغه‬
‫مهال یې په افغانستان کې د تولید امکانات نه وو‪ ،‬نو باید وارد شوي وای‪.‬‬
‫شاه اروپایي هېوادونو ته د سفر پر مهال دغه وسایل او تجهیزات له نیږدې‬
‫لیديل وو‪ ،‬نو پرېکړه وشوه چې له اروپایي هېوادونو دې وپېرل يش‪ .‬ددې‬
‫کار لپاره یو تخنیکي پالوی وګامرل شو او اروپا ته واستول شو‪.‬‬
‫هامغه و چې د افغانستان د عرصي کولو لپاره د امیر هڅو او د اصالحاتو بهیر‬
‫عميل بڼه خپله کړه او اروپایي هېوادونو ته د شاه او افغان پالویو سفرونو له‬
‫دې هېوادونو رسه د افغانستان اړیکو ته نوې دروازه پرانیسته‪.‬‬
‫د شاه سرت سالکار او همکار محمود طرزي ټول دغه اصالحات ډلبندي کړل‬
‫او وروسته یې له شاه رسه‪ ،‬د هغه په عميل کولو کې بېسارې مرسته وکړه‪ .‬ځینو‬
‫دغو اصالحاتو ته په لنډیز اشاره کوو چې خلکو ته د نیمګړي څپرکي ماهیت‬
‫ښه روښانه يش‪.‬‬
‫په قانون کې اصالحات‪ :‬په قانوين اصالحاتو کې د غازي امان هللا خان لومړنی‬
‫کار دا و چې د واک رسچینه یې له مطلقیت مرشوطیت ته واړوله‪ .‬هغه د واک‬
‫د ترالسه کولو او واک ته د مرشوعیت بښلو په رسچینه کې اصالحات راوستل او‬
‫د نظامنامې په تصویب رسه یې د دولت واکونه او مسوولیتونه د قانون پر بنسټ‬
‫وټاکل شول‪ .‬لویه جرګه د تصمیم نیونې لویه مرجع وه‪ ،‬نو شاه په ځینو مواردو‬
‫کې لویه جرګه په مشوريت بنسټ بدله کړه او د سیايس پوړ یو ځایوالی او‬
‫جالوالی یې په همدغو جرګو وکړ‪.‬‬
‫د افغانستان لومړنی اسايس قانون د ‪ ۳۳۲۳‬ز کال د فربوري په ‪ ۲۳‬د جاللاباد‬

‫په لویه جرګه کې د ملت د ‪ ۱۰۲‬ګډونوالو له لوري تصویب شو‪ ،‬چې وروسته‬
‫بیا د پغامن په لویه جرګه کې تایید شو‪ .‬هغه قوانین چې وړاندې تدوین شوي‬
‫وو‪ ،‬له اسايس قانون رسه همغږي شول او په ګڼو نورو برخو کې د قوانینو‬
‫جوړول چټک شول‪.‬‬
‫په اداري تشکيالتو کې اصالحات‪ :‬د افغانستان اداري تشکیالت په قانوين توګه‬
‫تنظیم شول‪ .‬د اداري مراتبو سلسله له کيل تر عالقهدارۍ‪ ،‬لوی حکومت‪،‬‬
‫اعلی حکومت او نایب الحکومه پورې تعریف او د ټولو ادارو او مسوولینو‬
‫دندې مشخصې او نظامنامه کې تنظیم شوې‪ .‬په دې برخه کې د کندهار‬
‫والیت د وضعیت برريس او وروسته یې د کتاب په بڼه راپور خپرولو ته هم‬
‫اشاره کولی شو‪.‬‬
‫اقتصادي او مايل اصالحات‪ :‬په اقتصادي برخه کې اصالحات د صنایعو له‬
‫انکشاف څخه پیل شول او افغاين محصوالت بهرنیو مارکېټونو ته ورسېدل‪ .‬په‬
‫عمراين برخه کې نوي ښارونه جوړ شول‪ ،‬کابل ښار څو برابره پراخ شو‪ ،‬د کابل‬
‫او والیتونو ترمنځ سړکونه جوړ شول او لویې الرې پرانیستل شوې‪.‬‬
‫د کابل او والیتونو ترمنځ د ټلیفون او ټلګراف لیکې پرانیستل شوې‪ .‬له یوې‬
‫فرانسوۍ کمپنۍ رسه قرارداد وشو چې کابل له سویل او شامل رسه د رېل‬
‫پټلۍ په وسیله ونښلېږي‪.‬‬
‫شاه د افغانستان مايل نظام په بنسټیز ډول بدل کړ او هغه یې د اصولو او‬
‫قواعدو تابع کړ‪ .‬په ټوله اماين دوره کې د لګښتونو بودجه له عوایدو لږه وه‪ ،‬یا‬
‫په بله وینا د بودجې کرس نه و‪ .‬په داسې حال کې چې له امیر عبدالرحمن‬
‫خان او امیر حبیب هللا خان رسه د انګلستان کېدونکې مايل مرستې د ځوان‬
‫پاچا په وخت کې بندې شوې وې‪ .‬د رسو زرو او نقرې د چور او چپاول‬
‫مخنیوي لپاره کاغذي بانکنوټونه مروج شول‪.‬‬
‫فرهنګي اصالحات او د بيان ازادي‪ :‬په دې دوره کې فرهنګي تنوع نوې ساه‬
‫واخیسته‪ .‬مطبوعات ازاد شول او هر چا حق وموند‪ ،‬چې خپل نظر څرګند‬
‫کړي‪ .‬د (رساج االخبار) پر ځای (امان افغان) خپور شو‪ ،‬چې لومړنۍ ګڼه یې‬
‫د ‪ ۳۳۳۳‬ز کال د اپرېل په ‪ ۳۲‬د عبدالهادي داوي په مدیریت خپره شوه‪ .‬په‬
‫دې خپرونه کې د ځوان دولت غوښتنې او کارکړنې خپرېدې‪ .‬دې خپرونې‬
‫په ګڼو نورو برخو کې په تحوالتو رسبېره وکوالی شول‪ ،‬چې د عامه اذهانو په‬
‫روښانه کولو کې دومره رول ولوبوي چې خلک یې مجبور کړل‪ ،‬په داوطلبانه‬
‫ډول حارض يش د خپلو ماشومانو د روښانه راتلونکې لپاره دولت رسه مرسته‬
‫وکړي چې ښوونځي جوړ کړي‪ .‬د بېلګې په توګه یادونه کولی شو‪ ،‬چې د‬
‫پکتیا او خوست خلکو له دولت رسه ‪ ۰۷‬زره افغانۍ مرسته وکړه چې د دوی‬
‫اوالدونو ته پرې ښوونځي جوړ يش‪.‬‬
‫په ګردېز‪ ،‬خوست‪ ،‬زرمت او څمکنیو کې ‪ ۴‬ښوونځي جوړ شول او لسګونه زده‬
‫کوونکو ته د زده کړې اسانتیاوې برابرې شوې‪ .‬دا یوازې د افغانستان د یوې‬
‫څنډې بېلګه ده‪ .‬بله خوا له پوهنې رسه د شاه مینه دومره پراخه وه چې پخپله‬
‫به یې د حبیبیې‪ ،‬اماين او امانیه (اوسني استقالل) لېسو په ازموینو کې ګډون‬
‫کاوه‪.‬‬
‫له ناستې پاستې نیولې تر اغوستو‪ ،‬خوړو او ظاهري سلیقې پورې ټولو ته پام‬
‫جربي شو او ان په رسمي غونډو کې خو له ځانګړو جامو په استفادې ټینګار‬
‫کېده‪.‬‬
‫په اردو کې اصالحات‪ :‬همدا چې شاه خپلواکي اعالن کړه او مراسم یې په‬
‫شانداره ډول د کابل په سالم خانې ماڼۍ‪ ،‬شور بازار‪ ،‬عیدګاه او د کابل ښار په‬
‫ځینو نورو مهمو ځایونو کې تررسه شول‪ ،‬نو هغه په اردو کې د اصالحاتو په‬
‫فکر کې شو‪ .‬دا کار یې له خپلواکۍ د اردو د مالتړ او رښتینولۍ په بدل کې‬
‫وکړ‪ .‬شاه اعالن وکړ چې د عسکرو په میاشتنی معاش ‪ ۱‬افغانۍ اضافه کېږي او‬
‫دا پیسې د هغوی د میاشتني معاش په ‪ ۲۷‬افغانیو اضافه ورته ورکول کېدې‪.‬‬
‫شاه اعالن وکړ چې دا کار ددې لپاره کوي‪ ،‬څو د افغان دولت عسکر له‬
‫ورځنیو مايل او ذهني تشویشونو بهر يش او په ارام زړه خپلې دندې تررسه‬
‫کړي‪.‬‬
‫دا په ا ردو کې د اصالحاتو پیل و او د امنیت د ټینګښت او د بهرنیو توطیو د‬
‫خنثی کولو لپاره پراخ نور اصالحات هم تررسه شول‪ ،‬خو د دغو اصالحاتو‬
‫نیمګړي پاتې کېدو د افغانستان د عرصي کولو څپرکی نیمګړی پرېښود او‬
‫افغانستان یې په سیمه کې له خپلو سیاالنو نیږدې یوه پېړۍ شاته وغورځوه‪.‬‬
‫د افغانستان وروسته پاتې وضعیت‪ ،‬د وخت کموالی او د غازي امان هللا خان‬
‫بېړه هغه څه وو چې د افغانستان د عرصي کولو لپاره یې د هغه هڅې او‬
‫اصالحي بهیر له خنډونو رسه مخ کړ‪ .‬اروپا ته د سفر پر مهال شاه له نیږدې‬
‫ولیدل چې افغانستان څومره وروسته پاتې دی‪ .‬تاریخي یادښتونه وایي‪ :‬شاه د‬
‫تداوم او بنسټیز بدلون ترمنځ د تعادل موندو پر ځای د هېواد ظاهري عرصي‬
‫کولو لپاره بېړنی پروګرام پیل کړ او پرته له دې چې په انساين ځواک د‬
‫پانګونې پایلو ته منتظر يش‪ ،‬د خلکو ظاهري بدلون ته یې ډېر پام واړوه‪.‬‬
‫د خلکو په فکري ناسازۍ‪ ،‬وروسته پاتې وضعیت او ناپوهۍ رسبېره بهرنۍ‬
‫مداخلې ا و دسیسې هم ددې المل شوې چې د افغانستان د پرمختګ هڅې او‬
‫اصالحي پروګرامونه نیمګړي پاتې يش او شورشونو او نظامي لښکرکشیو دغه‬
‫څپرکی بیخي وتړه‪.‬‬
‫د مذهب له زاویې له هرې موضوع رسه چلند کوونکو په عقدهیي ډول دغه‬
‫اصالحات وننګول او پایله دا شوه چې اماين دوره ونړېږي‪ .‬د دغو شایعاتو یوه‬
‫بېلګه په ‪ ۳۳۷۰‬کال کې د افغانستان په ختیځو والیتونو کې د ځینو مجلو‬
‫خپرول ښودل کېږي چې اروپایي هېوادونو ته د شاه د سفر پر مهال خپرې‬
‫شوې او په کې په اوازو خورولو رسه د شاه د سفر هدف کمرنګه شو او ان‬
‫ځای‪ ،‬ځای دیکته کېدونکو شورشونو‪ ،‬خو د شاه پر ضد پاڅونونو ته هم الر‬
‫هواره کړه‪.‬‬
‫یو شمېر تاریخ لیکوونکي په دې باور دي‪ ،‬چې بهرنیو توطیه جوړونکو له‬
‫همدې موضوعاتو د فشارونو په توګه استفاده وکړه او د ملکه ثریا نیمه بربنډ‬
‫تصویرونه یې بهر جوړ کړل او په خلکو یې ووېشل‪ .‬او داسې تبلیغ یې وکړ‬
‫چې شاه د اسالم له دایرې بهر شوی او کورنۍ یې بېدینه شوې ده‪.‬‬
‫د حکومتولۍ په چارو کې له خلکو رسه کمرنګه مشوره او د مذهبي قرش د‬
‫یوې برخې له لوري د ریفورم پیل شوی دغه بهیر بدعت بلل هغه نور عوامل‬
‫دي چې په ځینو ځایونو کې یې خلک‪ ،‬د شاه پر ضد بغاوت ته وبلل او اماين‬
‫اصالحي بهیر تورو تیارو ته داخل شو او د شاه له لوري د اصالحاتو پیل شوی‬
‫‪2‬‬
‫څپرکی نیمګړی پاتې شو‪.‬‬
‫د ولسمرش د حکومت پيل‬

‫ډاکرت محمد ارشف غني احمدزی د افغان ولسمرش په توګه د خپل کار د پېل‬
‫په لومړیو کې د اداري فساد پر ضد پراخه مبارزه پېل او د کابل بانک د بحران‬
‫د قضیې د بیا او دقیقې څیړنې هدایت یې صادر کړ‪ ،‬دغه راز ولسمرش د ادارې‬
‫د اصالح او ښې حکومتولۍ د رامنځته کولو په موخه د خپل کار په لومړیو‬
‫شپو ورځو کې چټک او عميل ګامونه واخیستل‪.‬‬
‫د ډاکرت محمد ارشف غني احمدزي لومړين ګامونه د افغانستان د خلکو له‬
‫پراخ او تاوده هر کيل رسه مخامخ شول او خلک یې ښې‪ ،‬هوسا او بسیا‬
‫راتلونکې ته زیات هیله من کړل‪.‬‬
‫‪ : 2‬فضلي‪ ،‬عزیزاحمد‪ ،‬د خپلواکې سلمه کلیزه‪ ،‬تحلیلي مقاله‪ ،۸۱/۵/۸۹۳۱ ،‬تاند ویبپاڼه‪.‬‬
‫د نوموړي د حکومت کابو پنځه کلنه دوره له پیل راهیسې له ډېرو لوړو ژورو‬
‫رسه مخ وه‪ ،‬ښاغيل غني په خپله لومړۍ کاري دوره کې ځینې مهمې السته‬
‫رواړنې درلودې‪.‬‬
‫ولسمرش غني داسې مهال په افغانستان کې واک ترالسه کړ چې نړیوالو‬
‫ځواکونو څخه امنیتي مسوولیتونه افغان امنیتي ځواکونو ته لېږدول شوي وو ‪.‬‬
‫په افغانستان کې د ناټو پوځیانو شمېر له ‪ ۳۳۷۷۷۷‬څخه کابو ‪ ۳۵۷۷۷‬عسکرو ته‬
‫را ټیټ شوی و‪ ،‬له دې بدلون رسه بهرين ځواکونه د افغانستان د جګړې له‬
‫ډګره ووتل او د افغان حکومت مخالفینو ته جګړې د تودولو فرصت په الس‬
‫ورغی ‪.‬‬
‫له همدې کبله په افغانستان کې د جګړې ملن نوره هم پراخه شوه د بهرنیو‬
‫پوځیانو لویه برخه په ‪ ۲۷۳۴‬کال کې له افغانستانه ووتله‪.‬‬
‫په ‪۲۷۷۳‬م کال کې له واکه تر پرځول کېدو وروسته طالبان په لومړي ځل د‬
‫ولسمرش غني د واک په اوږدو کې‪ ،‬په دې وتوانېدل چې د کندز‪ ،‬فراه او‬
‫غزين والیتونو مرکزونه د لنډې مودې لپاره ونیيس‪ ،‬په همدې دلیل د ولسمرش‬
‫غني لومړۍ کاري دوره د سختې جګړې دوره بللی شو‪ ،‬چې په وار وار په کې‬
‫پوځي او وليس مرګ ژوبله هم رامنځته شوې‪.‬‬
‫خو رسه له دې ټولو امنیتي ستونزو او مايل او ځاين زیانونو‪ ،‬د حکومت‬
‫مخالف وسله وال په دې ونه توانېدل چې د جګړې ‪ ۳۰‬کلن بنسټ مات کړي‬
‫یا کوم محسوس پرمختګ ولري‪.‬‬
‫ولسمرش غني د جګړې ترڅنګ د سولې سیاست ته هم د خپل کاري اجنډا په‬
‫رس کې ځای ورکړ‪ ،‬په دې لړ کې د هغه تر ټولو سرته السته راوړنه له اسالمي‬
‫حزب رسه تر بریالیو خربو اترو وروسته د سولې د تړون السلیکول وو‪.‬‬
‫د دې تړون له برکته اسالمي حزب د جګړې څخه د سیاست ډګر ته را‬
‫وګرځېد‪ ،‬د افغانستان د ‪ ۴۷‬کلنې جګړې په اوږدو کې دا لومړی ځل و چې د‬
‫افغانستان یو حکومت له خپلې یوې مخالفې ډلې رسه سولې ته ورسېد ‪ .‬همدا‬
‫راز د ولسمرش غني لخوا د کابل کنفرانس په لړ کې د حکومت مخالفینو ته د‬
‫سولې یو جامع وړاندیز وشو‪ ،‬چې هم په کور دننه او هم په نړیواله کچه‬
‫وستایل شو‪ ،‬طالبان له یو داسې حالت رسه مخامخ شول چې د ولسمرش غني‬
‫دا وړاندیز یې رد نه کړاې شو او په اړه یې چوپ پاتې شول‪.‬‬
‫بله خوا د ‪ ۳۳۳۰‬کال د کوچني اخرت په ورځو کې افغان حکومت له طالبانو‬
‫رسه اوربند بې ساری او زړور اقدام وکړ‪.‬‬
‫دې ګام د حکومت مخالفین دې ته اړ کړل چې دوی هم موقت اوربند ته په‬
‫نرم زړه غاړه کېږدي‪ ،‬دا له ‪ ۲۷۷۳‬کال څخه وروسته لومړی ځل و چې په‬
‫افغانستان کې یو رس تا رسي اوربند پلی شو او دا د وملسرش غني د کاري‬
‫دورې یوه بله سرته السته راوړنه وه‪ ،‬افغان حکومت او طالبانو ترمنځ د کوچني‬
‫اخرت په ورځو کې دوه اړخیزه اوربند غوره مهم وو او په سیايس ډګر کې‬
‫ولسمرش غني د ميل وحدت حکومت په چوکاټ کې له پیله ستونزو رسه مخ و‪،‬‬
‫د امریکايي چارواکو په منځګړیتوب جوړ شوي حکومت کې ولسمرش له خپل‬
‫اجرائیه رییس عبدهللا عبدهللا رسه ډېر ځله په سیايس ناندریو اخته و‪.‬‬
‫یاده دې وي چې اجراییه رییس د افغانستان د اسايس قانون خالف یو اداري‬

‫جوړښت کې له ولسمرش رسه واک کې رشیک شو‪ .‬په کابینه کې د وزیرانو‬
‫ګومارنه‪ ،‬د والیانو ټاکنه‪ ،‬د برېښنايي تذکرو وېش او په ټاکنیز نظام کې‬
‫اصالحات ځینې هغه مهم موضوعات وو چې په اړه یې د دواړو مرشانو‬
‫جنجالونه تر رسنیو ورسېدل‪.‬‬
‫کله چې د ولسمرش پر لومړي مرستیال عبدالرشید دوستم تورونه ولګېدل چې‬
‫خپل یو سیايس سیال یې په جنيس توګه ځورولی‪ ،‬نو ښاغيل غني له هغه رسه‬
‫هم الره بېله کړه ‪.‬‬
‫دا پرېکړه د دې المل شوه چې ښاغلی دوستم د یو نا اعالن شوي تبعید رسه‬
‫مخ شو او د څه باندې یو کال لپاره ترکیې ته والړ‪ ،‬ولسمرش غني له خپل‬
‫اجرائیه رییس او لومړي مرستیال رسه په سیايس ناندریو کې ښکېل وه او‬
‫ځینې نیږدې ملګري هم ترې بېل شول ‪.‬‬
‫همدا راز ښاغيل غني د خپل کار په دوره کې خپل ځیني نیږدې سیايس‬
‫ملګري له السه ورکړل‪ ،‬په دوی کې د ميل امنیت سالکار حنیف امتر‪ ،‬د‬
‫ولسمرش غني ځانګړی سالکار احمد ضېاء مسعود‪ ،‬د کابېنې یو شمېر وزیران او‬
‫د پارملان ځینې وکیالن شامل وو‪.‬‬
‫خو بله خوا بیا ولسمرش په تېرو پنځو کلونو کې په افغانستان کې د واک ځینې‬
‫وړې جزیرې له منځه یوړې او د جنګساالرانو پر وړاندې کلک ودرېد‪ .‬ښاغيل‬
‫غني همدا راز د حکومتي چارواکو په ټاکنه او ګومارنه کې د پارملان د وکیالنو‬
‫السوهنه تر ډېره ختمه کړه او افغان ولس یې د دې ګام هرکلی وکړ ‪.‬‬
‫د بهرين سیاست په برخه کې د ولسمرش غني کاري دوره تر ټولو مخکښه وه‬
‫نوموړي په دې موده کې خپل امریکايي ملګري دې ته اړ کړل چې د‬
‫پاکستان پرضد پرېکنده دریځ خپل کړي او دغه هېواد تر فشار الندې راويل ‪.‬‬
‫همدا راز د اسالمي هېوادونو کنفرانس او له اندونیزیا او سعودي رسه د فعاله‬
‫ډيپلوماسۍ پر مټ ښاغيل غني دغه اړخونه‪ ،‬د افغانستان د سولې د بهیر‬
‫مالتړي کړل ‪.‬‬
‫له هند رسه د اړیکو ښه والی او پراخوالی هم د ولسمرش غني د حکومت مهمه‬
‫السته راوړنه ګڼل کېدی يش‪ ،‬نوموړی وتوانېد چې افغانستان تر یوه بریده پر‬
‫پاکستان له اقتصادي انحصاره خالص کړي او هېواد ته یې د سوداګرۍ نورې‬
‫الرې وموندلې‪ .‬په دې برخه کې یو شمېر هوايي دهلیزونه څه نا څه ګټور‬
‫ثابت شول او له برکته یې د افغانستان سوداګریز توکي له هېواده بهر ولېږدول‬
‫شول‪.‬‬
‫د سوادګرۍ په برخه کې د ولسمرش غني اصالحات د نړیوال بانک لخوا هم‬
‫وستایل شول‪ .‬افغانستان په ‪ ۲۷۳۰‬کال کې له هند رسه هوایي دهلېز پرانیست‪.‬‬
‫په ټوله کې د ولسمرش غني لومړۍ کاري دوره د هلو ځلو‪ ،‬د سولې لپاره د‬
‫سیايس هڅو او د امنیت او اقتصاد په برخه کې د کار او زیار دوره وه ‪.‬‬
‫ولسمرش غني په تېرو کابو پنځو کلونو کې په یادو برخو کې ډېرې هلې ځلې‬
‫وکړې او د هېواد په سیايس‪ ،‬امنیتي او اقتصادي ډګر کې ژور بدلون راغی ‪.‬‬
‫خو یو څه مشکالت یې هم درلودل‪ ،‬زما په اند ولسمرش پخپله هم دا خربه‬
‫درک کړې وه او له همدې کبله یې ددوهم ځل لپاره اعالن وکړ چې د خپلو‬
‫نیمګړو پالنونو او پروژو د بشپړولو لپاره به یو ځل بیا راتلونکو ولسمرشیزو ټاکنو‬

‫کې نوماند وي‪.‬‬
‫د موقتې ادارې له جوړېدو نه را په دې خوا افغان ولس‪ ،‬د جمهوري ریاست‬
‫درې ډیموکراټیک پړاوونه تررسه کړل‪ .‬که څه هم دریم ځل نویو کسانو دې‬
‫مسوولیت ته مالوې تړلې وې خو په لومړي پړاو کې هیڅ یو نوماند ونشوه‬
‫کولی چې پنځوس جمع یوه رایه خپله کړي او ټولټاکنې دویم پړاو ته والړې‪.‬‬
‫که څه هم دا ډیموکراټیک بهیر له مختلفو کورنیو او بهرنیو السوهنو او خنډونو‬
‫رسه مخ شو‪ ،‬خو بیا هم د نړیوالو په تېر بیا د متحده ایاالتو او ملګرو ملتونو په‬
‫منځګړیتوب د دوو مخکښو نوماندانو (ډاکټر محمد ارشف غني او ډاکټر‬
‫عبدهللا عبدهللا) ترمنځ د سیايس هوکړې په پای کې د ميل یووايل حکومت‬
‫منځته راغی‪.‬‬
‫د ميل یووايل حکومت د جوړېدو په درشل کې اکرثه سیايس مرشانو او‬
‫شنون کو وړاندوینه کوله چې د ميل یووايل حکومت به ډېر کم عمر ولري‪.‬‬
‫غافل له دې چې داسې یو مرش زمونږ په برخه شوی چې ساری یې د مدیریت‬
‫او سیاست په برخه کې په افغانستان او سیمه کې نه لیدل کېده‪.‬‬
‫که څه هم په پېل کې د دواړو مرشانو ترمنځ څه نا څه اختالفات موجود وو‪،‬‬
‫چې دغه اختالفات تر ډېره د څوکیو د ویش پر رس بلل کېدل او ښاغلی‬
‫ولسمرش په دې وتوانېده چې خپل ملګري ته علمې قناعت ورکړي او‬
‫اختالفات له منځه یويس‪.‬‬
‫خو د دواړو مرشانو هڅه دا وه‪ ،‬تر څو د حکومت مټی وسايت او د پلویانو تر‬
‫اغې زې الندې رانيش‪ ،‬ډاکټر غني تر ډېره هڅه کوله چې د مدیریت اصولو پلی‬
‫کولو ته الره هواره کړي‪ ،‬لومړۍ تر هر څه ځان د یو قوي مدیر په توګه چارو‬
‫ته اوزګار کړي او د پلویانو له انحصاره ځان وژغوري‪ ،‬اما برعکس ډاکټر‬
‫عبدهللا د خپلو پلویانو په انحصار کې پاتې شو‪.‬‬
‫په پېل کې ډاکټر غني ته څه نا څه ګرانه وه‪ ،‬چې دواړه لوري (خپل پلویان او‬
‫د ډاکټر عبدهللا رسه له پلویانو یې) تر غوڅ کنرتول الندې راويل‪ .‬خو ده چې‬
‫کوم علمیت او تجربه د کړکیچ په مدیریت کې درلوده‪ ،‬په ډېره سادګۍ‬
‫وتوانېده چې دواړه لوري تر کنرتول الندي راويل‪.‬‬
‫ښاغيل ولسمرش غني په لومړي پړاو کې خپل پلویان په دريو ډلو وویشل‪:‬‬
‫متعهد او د لوړو زده کړو تکنوکراتان‬
‫بانفوذه مرشان‬
‫نامثمره او څوکۍ غوښتونکي پلویان‬
‫لومړۍ کټګوري پلویان یې په حساسو موقفونو کې ځای پر ځای کړل او خپل‬
‫مسوولیت یی ورباندې وویشه‪ .‬د امنیتي برخې مسوولیت یې حنیف امتر ته‪،‬‬
‫اقتصادي برخې مسوولیت یې حرضت عمر زاخیلوال ته‪ ،‬بهرنۍ چارې یې‬
‫حکمت خلیل کرزي ته او کورنۍ چارې یې احمد ضیا‪ ‎‬مسعود ته ور په غاړه‬
‫کړې‪.‬‬
‫دویمه کټګوري پلویان یې چې با نفوذه شخصیتونه ول‪ ،‬د قدرمتنده مفسدینو‬
‫او ځورواکو د تضعیف لپاره د دوی مخې ته سپر کړل‪ ،‬د دې با نفوذه اشخاصو‬
‫شمیره چې د ډاکټر غني پلوي یې کوله لس هاوو تنو ته رسیږي‪ ،‬چې د‬
‫جمهوري ریاست ملړی مرستیال‪ ،‬د ميل شورا استازي‪ ،‬سیايس او قومي‬
‫مرشان په کې شامل ول‪.‬‬
‫دریمه کټګوري هغه کسان ول چې په کمپاینونو کې یې د ډاکټر غني رسه‬

‫هلې ځلې کړې وې‪ ،‬مګر پایله ورته بې نتیجې ثابته شوه او له صحنې څخه‬
‫وویستل شول‪.‬‬
‫په دویم پړاو کې یې د ډاکټر عبدهللا پر ټیم چاڼیز عملیات پیل کړل‪ ،‬او هغه‬
‫کسان چې په فساد تورن وو په نښه او له صحنې یې و ایستل‪.‬‬
‫ښاغلی ډاکټر غني د سیايس مفسدو قدرت غوښتونکو په مقابل کې یوه برنامه‬
‫په الره واچوله‪ ،‬چې له امله یې ډیری مفسد قدرت غوښتونکي په کې را ښکیل‬
‫شول‪ .‬دغه برنامه د کابل بانک د دوسیې پرانیستل وو‪ ،‬د کابلبانک دوسیه‬
‫یوازې د حکومت د پیسو د را ژوندي کولو په هدف پیل نشوه‪ ،‬د کابلبانک په‬
‫قضیه کې څو مهم ټکي نغښتي وه‪:‬‬
‫لومړی د قضا را ویښول‪ ،‬دویم د تېر حکومت فاسدینو ته خربداری‪ ،‬دریم په‬
‫تېر حکومت کې د شویو پراخو فسادونو څېړلو ته الره هوارول‪ ،‬چې بېلګه یی‬
‫د دفاع وزارت د قراردادونو څیړل وو‪ ،‬څلورم مرکزي او محيل اداراتو ته د‬
‫فساد پر وړاندې د حکومت د ارادې شتون او پنځم مقابل لوری (ډاکټر‬
‫عبدهللا) ته د ارادي شتون زرغون څراغ ښکاره کول‪.‬‬
‫مګر د ځینو احساسايت او لنډ پاره شنونکو له نظره د کابلبانک د قضیې را‬
‫سپړل‪ ،‬د ډاکټر غني تیروتنه ګڼل کیږي‪ .‬په حقیقت کې د دې قضیې را‬
‫سپړل د ډاکټر غني لپاره یو ښه او مناسب فورمول وو چې پرې وتوانیده‪،‬‬
‫مرضه او مفسد عنارص له صحني وبايس او اهل کسان ترې را چڼ او د حکومتي‬
‫څوکیو لپاره غوره او د لوبې بل پړاو را رس کړي‪.‬‬
‫کله چې دا برنامه په بریالیتوب رسه رسته ورسېده‪ ،‬ډاکټر غني د حکومت د‬

‫تشکیل دویم پړاو چې د کابینې ټاکل وو پیل کړل‪ ،‬د کابینې په ټاکلو کې یې‬
‫په خورا ځیرکۍ او خالقانه ډول نوماندان غوره کړل‪.‬‬
‫د ښي اوتخصيص کابینې په جوړولو کې ډاکټر غني رسه د ډاکټر عبدهللا هڅه‬
‫او همکاري د ستایلو وړ ده‪ ،‬ډاکټر عبدهللا د خپلو پلویانو بر خالف د ډاکټر‬
‫غني رسه دا هوکړه وکړه چې مسلکي او تخصيص کابینه به ټاکې او همداسې‬
‫شوه‪.‬‬
‫که څه هم د نوماند وزیرانو په ټاکنه کې څه نا څه اختالفات د دواړو مرشانو تر‬
‫منځ موجود وو مګر د نوماند وزیرانو له اعالن څخه وروسته دا جوته شوه چې‬
‫دغه اختالفات په ټیمونو کې د بعضو کسانو صلیقوي او شخيص فرمایشات ګڼل‬
‫کېدل‪ ،‬چې دواړو مرشانو په ډیر تدبیر او خالقیت رسه دغه فرمایشات و نه‬
‫منل‪.‬‬
‫هغه فرمایشات چې د مجبوریت له مخي منل شوي وو‪ ،‬د دواړو مرشانو په‬
‫الرښوونه د پارملان لخوا رد شول‪.‬‬
‫په لومړی لست کې نوماندان په مختلط ډول وړاندیز شول‪ ،‬چې له دې‬
‫جملې نه خوښ شویو کسانو د مرشانو په الرښوونه د پارملان څخه د اعتامد‬
‫رایه واخیسته او فرمایيش نوماندان په مختلفو بهانو د پارملان لخوا د تایید وړ و‬
‫نه ګرځیدل‪.‬‬
‫ځینو احساسايت شنونکو په رسمي او خصويص مجالسو کې د کابینې ځنډیدل‬
‫د حکومت کمزورتیا بلله‪ ،‬مګر په حقیقت کې دا یوه مسلکي‪ ،‬کره او د اهلو‬
‫کسانو ګامرنه وه چې باید په ځیرکي تر رسه شوې وای‪.‬‬
‫د ښاغلو ډاکټر صاحبانو د ګډ حکومت دوه مهمې او اسايس دندي چې د‬

‫کابینې غوره کول او ټاکل وو پای ته ورسېده‪.‬‬
‫د والیانو ټاکل پیل شو‪ ،‬خو د والیانو او سفیرانو ټاکل لږ څه ستونزمن په دې‬
‫ښکاریده چې والیان او سفیران په جهادي او با نفوذه مرشانو پورې تړاو‬
‫درلود‪ .‬خو بیا هم د ډاکټر غني علمیت او پوهې ته د داسې یو حالت‬
‫‪3‬‬
‫مدیریت کول ستونزمن کار نه و‪.‬‬
‫‪ : 3‬علمي او تحقیقي مقاله‪ ،‬خپرونکي‪.۴/۹/۸۹۳۳ ، Bakhtar NEWS ،‬‬

‫دويم څپرکی‬
‫د کورين سیاست په برخه کې ښاغيل ولسمرش غني په پنځو کلونو کې هغه څه‬
‫وکړل چې د کرزي په دیارلس کلن حکومت کې نه وو شوي‪.‬‬
‫د لومړي ځل لپاره امنیتي ځواکونو ته جدي پاملرنه او مورال ورکول‪ ،‬د‬
‫امنیتي سکتورنو منسجم کول‪ ،‬د ټولنیز باور منځته رواړل‪ ،‬د هېواد اقتصادي‬
‫سکتور پیاوړتیا ته الره هوارول‪ ،‬په دولتی اداراتو کې د بنسټیزو اصالحاتو‬
‫راوستل‪ ،‬د اداري فساد پر وړاندې غوڅه مبارزه د ارادې شتون او کار اهل‬
‫کار ته سپارل له هغو کړنو څخه دي چې ښاغيل ولسمرش غني تر رسه کړل‪.‬‬
‫د قانون په چوکاټ کې د ميل ګټو په نظر کې نیول د ښاغيل ډاکټر غني له‬
‫ځانګړو خصوصیاتو څخه شمېرل کیږي‪.‬‬
‫د دولت مدیریت‪ :‬ښاغلی کرزی په خپل دیارلس کلن حکومت کې و نه‬

‫توانېده تر څو د دولت د درې ګونو قواوو تر منځ الزمه همغږي را منځ ته‬
‫کړي‪ ،‬په پرله پسې توګه به ميل شورا د کابینې نه شکایت کاوه‪ ،‬وزیرانو به د‬
‫وکیالنو د ناوړه غوښتنو نه رس ټکاوه‪ ،‬قضا به د دواړو په منځ کې په مزو او‬
‫چړچو لګیا وه او د عام خلکو اواز یوازې خدای (ج) اوریده او بس‪ .‬مګر د‬
‫ميل یووايل حکومت هغه بندونه چې په دریو واړو قواوو کي یې خنډ مینځ ته‬
‫راوړی و ښه مدیریت کړ او ټولې هغه الرې یې پرانیزلې چې له عمله یې په‬
‫درې واړو قواوو کې پڅتیا منځ ته راغلې وه چې د بیلګي په توګه کوالی شو‬
‫د دولتي قراردادونو څیړلو‪ ،‬پارملان ته د وزیرانو د شيږو میاشتینیو کړنو راپور‪،‬‬
‫د وزیرانو او وکیالنو ترمینځ د شخيص معامالتو له منځه وړل‪ ،‬قضا‪ ‎‬ته صالحیت‬
‫ورکول اوداسې نور الملونو په ګوته کړو‪.‬‬
‫د زورواکيو د جزيرو له منځه وړل‪ :‬ولسمرش د واک جزیرې له منځه یوړې او د‬

‫جنګساالرانو او غیر مسوولو وسلوالو ګروپونه ونیول شول‪.‬د حکومتي چارواکو‬
‫په ټاکنه کې د پارملان د وکیالنو السوهنه له منځه یوړل شوه او کوچني‬
‫امپراطوریانې یې له منځه یوړي‪.‬‬
‫د ارګ او منرب ترمنځ د واټن له منځه وړل‪ :‬په پنځو کلونو کې په ‪ ۳۴‬والیاتو‬
‫کې ‪ ۳۳۷‬جوماتونه جوړ شول‪.‬همداراز ‪ ۰۳۲‬جوماتونه او د حاجیانو کمپونه بیا‬
‫ورغول شول‪ ۲۵۷.‬زره مرته مربع فريش جاینامزونه واخیستل شول‪ .‬په ‪۳۰‬‬
‫والیاتو کې د جوماتونو جوړولو ‪ ۱۷‬پروژي تر کار الندې وې‪ .‬ولسمرش په ‪۳۴‬‬
‫والیاتو کې له علاموو رسه د ‪ ۳۴‬جامع جوماتونو جوړولو ژمنه کړې وه چې‬
‫ال کار پري روان دي‪.‬همداراز جوماتونه له ارشاد حج اوقافو وزارت‬
‫اوس عم ً‬
‫رسه ثبت او رسمي شو او کیږي‪.‬د ولسمرش په لومړیو پنځو کلنو کې ‪۴۱۳۱‬‬
‫‪4‬‬
‫جوماتونه ثبت او رسمي شول‪.‬‬
‫‪ : 4‬فضلي‪ ،‬عزیزاحمد‪ ،‬په ‪ ۸۱۸۳‬م کال کې د ملي وحدت حکومت کورني سیاست ته یوه لنډه‬
‫کتنه تحلیلي لېکنه‪ ،‬تاند ویبپاڼه‪.۴/۴/۸۱۸۱ ،‬‬
‫د ولسمرشـ غنــي پــه دوره کــې امنيتــي ېســته راو نــې او‬
‫امنيتي حالت‬
‫امنيت‪ :‬ولسمرش د خپل حکومت په پیل کې وویل چې ډېره پاملرنه یې پر‬
‫امنیتي چارو راڅرخي ‪ .‬دده له پاملرنې رسه رسه امنیت الپسې خراب شو‪ ،‬د‬
‫ولسمرش غني کاري دورې په لومړیو کلونو کې د طالبانو وسلواله ډله ډېره قوي‬
‫او ډېر پیچيل عملیات تررسه کړل‪ ،‬تر دې چې طالبان او یا په ټوله کې‬
‫مخالفین له چریکي جګړو څخه منظمو جبهه یې جګړو ته راووتل‪ .‬د امنیتي‬
‫ځواکونو او وليس وګړو مرګ ژوبله هم د پخوا به انډول څو ځله زیاته شو په‬
‫دې موده کې امنیتي حالت نور هم خراب شو‪ ،‬وسله والو رسه د ولسمرش غني‬
‫لفظي شخړې او توندو غربګونونو وسله وال طالبان له رسه جنګ ته تیار‬
‫کړل‪ ،‬غ ني په نړیوالو غږ وکړ او یو وار بیا یې د وسله والو پر ضد په عملیاتو‬
‫کې د ګډون بلنه ورکړه‪.‬چې بالخره طالبانو د افغانستان یو شمېر والیتونه د لنډ‬
‫مهال لپاره سقوط او ونیول لکه غزين‪،‬فراه او کندوز او په ځینو سیمو کې‬
‫افغان وسله وال پوځ ته د دفاعي حالت نه تعرويض حالت ته د اوړېدو بلنه‬
‫ورکړه او په ده ډول یې د وسله والو طالبانو سوړ جنګ په توده جګړه بدل‬
‫شو‪.‬‬
‫خو د لومړۍ دورې په وروستیو دوو کلونو کې ولسمرش غني په طالبانو سیايس‬
‫او نظامي فشارونه زیات کړل‪ ،‬دا ډله یې په ډېرو والیتونو کې ضعیفه کړه او د‬
‫سولې خربو ته یې حارضه کړه‪.‬‬
‫د غني د حکومت په لومړیو کې له کورنیو ګڼو ستونزو رسه رسه د داعش ډلې‬
‫د افغانستان په ختیځ کې پراختیا پېل کړه‪ .‬دا یوه بربنډه ډرامه وه‪ ،‬په لومړیو‬
‫کې په دومره ظلم او کرب پېل شوه چی غوښتل یې د چنګېز کیسې د خلکو‬
‫له ذهنونو بهر کړي او دومره ظلم وکړي چې د افغانستان په تاریخ کې نه وي‬
‫تررسه شوی‪ ،‬خوشبختانه د افغان امنیتي او دفاعي ځواکونو لخوا بېرته له منځه‬
‫یوړل شوه او ولسمرش غني ننګرهار ته په سفر د داعش د ډلې د ملنځه وړلو‬
‫اعالن وکړ‪.‬‬
‫د څلور کلن امنیتي پالن جوړول‪ ۲۷۳۱ :‬میالدي کال د امنیتي پالن لومړی‬
‫کال و‪ ،‬تر ‪ ۲۷۲۷‬میالدي کاله پورې د افغان کومانډو ځواکونو شمېره دوه‬
‫برابره کول چې شمېر یې ‪۳۷۷۷۷‬شو‪ .‬تر ‪ ۲۷۲۴‬م کاله پورې افغان هوایي‬
‫ځواک درې چنده کول چې ‪ ۳۷۷‬الوتکې به ترالسه کړي‪ ،‬هر کال به لسګونه‬
‫الوتکې په الس راځي‪.‬هغه چې په دې ډول دي؛‪ ۳۵۷‬بلک هاک‪MD530F ،‬‬
‫‪ 55‬او ‪ 23‬دانې ‪ AC-208‬لیزري برید کوونکې الوتکې‪ ۲۵،‬دانې ‪A29‬لیزري‬
‫برید کوونکې الوتکې او همدا راز د نورو ‪Scan eagle‬کشفي بې پیلوټه‬
‫الوتکې ترالسه کول شامل وو‪ .‬د ‪ ۲۷۲۷‬م کال تر اواخرو پورې ‪۳۱۷۷۷‬‬
‫سیمیزې اردو جوړول تر کار الندې وه چې تصفیه شویو ځایونو کې به‬
‫وګامرل يش‪ .‬په امنیتي سکټور کې د ګامرنې بورډ جوړ شو چې افرسان شفاف‬
‫او د لیاقت په اساس ټاکل کیږي‪ ۲۷۳۱.‬میالدي کال کې ‪ ۲۷۷۷‬زاړه افرسان او‬
‫جرناالن متقاعد شول او پر ځای یې ځوان مسلکي افرسان وګامرل شول‪.‬د‬
‫خیايل او نفوذي رستېرو د مخنیوي لپاره ټول رستیري بایومټریک شول او‬
‫همداراز د(‪ )Army Personnel Payment System‬له الرې رستېرو ته‬
‫د تنخواه ورکولو کار ‪۱۵۸‬بشپړ شو ‪ APPS‬د رستېرو د جذب تر تقاعد پورې‬
‫کمپیوټرایز سیسټم دی‪.‬په کورنیو چارو وزارت کې پراخ اصالحات راوړل‬
‫شول‪.‬درسحدي ځواکونو د ښه اداره کولو لپاره نوموړي ځواکونه له کورنیو‬

‫چارو وزارت څخه دفاع وزارت ته انتقال شول‪.‬‬
‫افغانستان ته د ملګرو ملتونو د امنيت شورا د غړو راتګ‪ :‬د ‪ ۳۳۳۱‬کال د‬

‫مرغومې په ‪ ۲۳‬نېټه‪ ،‬په امنیتي برخه کې د افغان حکومت لپاره بله لویه السته‬
‫راوړنه دا وه‪ ،‬چې د ملګرو ملتونو د امنیت شورا غړو کابل ته سفر وکړ او دلته‬
‫یې له نږدې له افغان مقاماتو رسه د امنیتي ستونزو په تړاو خربې وکړې‪.‬‬
‫هغوی د ترهګرۍ پر وړاندې له افغان موقف غوڅ مالتړ وکړ‪ .‬دا کار په نړیوال‬
‫سټېج د افغانستان د نوم او نښان لپاره بې جوړې فرصت رامنځته کړ‪ ،‬څو افغان‬
‫حکومت د ترهګرۍ پر وړاندې مبارزې داعیه برحقه ثابته کړي‪ .‬افغانان یو وار‬
‫بیا د نړۍ د مترکز ټکی وګرځېدل او ترڅنګ یې له افغانستان څخه د نړۍ‬
‫چې ځان له دې حالت څخه وبايس‪5.‬‬ ‫دوامداره مالتړ ته زمینه برابره شوه‪،‬‬
‫‪ : 5‬د کورنیو چارو وزارت ویاند خبري کنفرانس‪ ،‬د حکومت د رسنیو مرکز‪،۹/۸۸/۸۱۸۱ ،‬‬
‫‪۸:۹۹‬‬
‫د جمهور رييس غنـي وېيتـي سـنرونه‪ ،‬اهـداف‪ ،‬پـايلې او‬

‫ېسته راو نې‬
‫جمهور رییس غني په خپله پینځه کلنه دوره کې نږدې ‪ ۳‬زره انفرادي او‬
‫ډلهییز مالقاتونه وکړل‪ ،‬چې موخه یې د کاري بهیر ښهوالی او خلکو ته‬
‫خدمت کول‪ ،‬د خلکو د نظریاتو اورېدل او په پرېکړو او ميل پروګرامونو کې د‬
‫مشورو اخیستل وه‪.‬‬
‫جمهور رییس مخامخ د خلکو د نظریاتو ترالسه کولو لپاره‪ ،‬په دې موده کې‪،‬‬
‫د ناامنه سیمو په ګډون‪ ،‬محرومو او له یاده اېستل شویو والیتونو ته ‪ ۰۷‬سفرونه‬
‫وکړل او د قولاردو د قوماندانانو په ګډون یې له رستېرو او بېالبېلو اقشارو رسه‬
‫له نږدې وکتل‪ .‬دغه لیدنې په مخامخ ډول د خلکو د نظریاتو د اورېدو‪ ،‬د‬
‫ستونزو د کلیدي نقطو د تشخیص‪ ،‬د خلکو د غوښتنو او وړاندیزونو د ترالسه‬
‫کولو او په ميل او سیمهییزو کچه ستونزو ته د واقعي حل الرو د موند المل‬
‫شوي دي‪.‬‬
‫ولې جمهور ریيس بايد د خلکو په منځ کې راڅرګند يش؟‪ :‬له شک پرته د‬
‫افغانستان د لرې او نیږدې سیمو خلک هامغسې چې د حکومتونو په تداوم او‬
‫مالتړ کې او په خلکو د خلکو د حاکمیت بهیر‪ ،‬د تقویت المل ګرځي او خپل‬
‫مسوولیت او رول تررسه کوي‪ ،‬له امتیازاتو برخمنېدو‪ ،‬د پراختیایي پروژو‬
‫تطبیق‪ ،‬ستونزو ته رسېدنې او په ميل او سیمهییزو پرېکړو کې د مشارکت مسلم‬
‫حق هم لري‪ ،‬چې د افغانستان په اسايس قانون کې ذکر شوي دي‪.‬‬
‫حکومتونه مکلف او موظف دي چې د قانوين الرښونو په رڼا کې د خپلو خلکو‬
‫د ح قونو مالتړ او ساتنه وکړي‪ ،‬د هغو د عميل کېدو زمینه برابره کړي‪ ،‬خلکو‬
‫ته د خادم په توګه د هغوی د ستونزو د حل په موخه اقدامات وکړي او‬

‫پوښتنو ته یې ځواب ووایي‪ .‬له شک پرته ددې ماموریت تررسه کول او د‬
‫خلکو د ستونزو او نظریاتو ترالسه کولو لپاره‪ ،‬د خلکو په منځ کې د زمامدارانو‬
‫مخامخ حضور ته اړتیا ده‪ .‬جمهور رییس غني د دریو قواوو (مقننه‪ ،‬قضایه او‬
‫مجریه) د ریاستونو د متصدي په توګه تر بل هر جګپوړي چارواکي زیات‬
‫مسوولیت لري‪ ،‬څو د خپلو خلکو د حقونو ساتنه وکړي او د هغوی له حال‬
‫احوال خرب يش‪.‬‬
‫له بل لوري د مطلوبو او مناسبو خدمتونو تررسه کول‪ ،‬د دولتي او حکومتي‬
‫بنسټونو په کړنو مناسب څار او چلند‪ ،‬له خلکو رسه د جمهور رییس مخامخ‬
‫اړیکو ته اړتیا لري‪ ،‬څو وکولی يش حکومتي او مطلوب قانوين او مقتيض‬
‫اوامر مسوولو بنسټونو ته صادر کړي‪.‬‬
‫په همدې اساس د جمهور رییس والیتي سفرونه او د خلکو په منځ کې‬
‫راڅرګندېدل‪ ،‬د دولتي چارو په تحکیم او پراختیا کې حیايت اهمیت الره او‬
‫دغه کار په نی ږدې او لرې سیمو کې د پراختیایي بهیر له چټکیتا رسه اسايس‬
‫مرسته کوله‪.‬‬
‫جمهور ریيس په واليتي سفرونو کې له چا رسه کتل؟‪ :‬په والیتي سفرونو کې د‬
‫جمهور ریس پروګرامونو‪ ،‬فعالیتونو او لېست ته په کتو کولی شو ووایو‪ ،‬چې‬
‫جمهور رییس په خپلو ډېری سفرونو کې له الندې ډلو او اشخاصو رسه لیديل‬
‫وو‪.‬‬
‫علام او دیني شخصیتونه‪ ،‬مېرمنې‪ ،‬ځوانان‪ ،‬د قولاردو مسوولین‪ ،‬سیمهییز‬

‫چارواکي‪ ،‬متشبثین او صنعتکاران‪ ،‬فرهنګي شخصیتونه او ډلې‪ ،‬د پوهنتونونو‬
‫استادان او مسوولین او د ښوونځیو ښوونکي‪ ،‬د والیتي شورا غړي‪ ،‬ولسواالن‬
‫په دې لیدنو کې‪ ،‬وايل‪ ،‬د پارملان استازو او اړوندو حکومتي چارواکو هم له‬
‫جمهور رییس رسه ملتیا کړې او د لیدنو پر مهال جمهور رییس اړوندو‬
‫مسوولینو ته الزمې الرښونې کړې دي‪ .‬د والیتي سفرونو پر مهال جمهور‬
‫رییس دریو زیامننو قرشونو؛ ښځو‪ ،‬ځوانانو او بېوزالنو ته ځانګړې پاملرنه کړې‬
‫او همداراز هڅه شوې‪ ،‬څو د هغو کسانو غږ واورېدل يش‪ ،‬چې معمو ًال د یو نه‬
‫یو دلیل له وجې یې غږ نه دی اورېدل شوی یا کم اورېدل شوی دی‪.‬‬
‫د جمهور رييس د سنرونو موخې او عوامل‬

‫هغو مطالبو ته په پاملرنې چ ې یادونه یې وشوه او همداراز د والیتي سفرونو‬
‫پروګرامونو ته په کتو کولی شو د دغو سفرونو موخې په الندې ډول ووېشو‪...‬‬
‫د خلکو په یاد ساتل‪ :‬تر ټاکنو وروسته د خلکو منځ ته ورتلل او د هغوی په‬
‫منځ کې راڅرګندېدل‪ ،‬ددې ښودنه وکړه‪ ،‬چې حکومت خلکو ته پاملرنه لري‬
‫او هغوی یې د پرېکړو او پروګرامونو جوړولو په منت کې ځای لري‪.‬‬
‫خلکو ته د ځواب وینې لپاره د سیمهییزو چارواکو مجبورول‪ :‬د جمهور‬
‫رییس ترڅنګ په غونډو کې د سیمهییزو چارواکو حضور‪ ،‬هغوی دې ته‬
‫مجبورول ‪ ،‬څو تل د خلکو په خدمت کې وي او خلکو ته د خدمت پرمهال د‬
‫کمکارۍ په صورت کې خلکو او قانون ته ځواب ویونکي وي‪.‬‬
‫په پرېکړو کې مشارکت ته د خلکو هڅول‪ :‬د سیمهییزو او ميل مسایلو او چارو‬
‫اړوند خربو کې د خلکو ترمنځ حضور‪ ،‬هغوی هڅول‪ ،‬څو باور وکړي‪ ،‬چې په‬
‫حاشیه کې نه دي؛ بلکې اصيل پرېکړه کوونکي دي‪ .‬د دغه فکر بنسټیزه کېدل‬
‫او پراختیا یې په هېواد کې د ډیموکراسۍ بهیر غښتلی کړ چې د خلکو او‬
‫حکومت د نیږدې کېدو المل شو‪.‬‬
‫د واقعي ستونزو تشخیص او د منطقي حلالرو موندل‪ :‬د بېالبېلو سیمو د خلکو‬
‫لپاره یوازې د هېواد له مرکز څخه پرېکړې کول منطقي کار نه دی او اغېز به‬
‫یې هم زیات نه وي‪ ،‬نو په همدې دلیل دی چې په تېر کې پراختیایي‬
‫پروژې د خلکو د واقعي اړتیاوو او غوښتنو پر اساس نه دي تطبیق شوي‪ .‬د‬
‫خلکو منځ ته ورتلل او د هغوی د واقعي اړتیاوو او اسايس غوښتنو ترالسه کول‬
‫کوالی يش‪ ،‬د هغو د عميل کېدو لپاره حلالرې برابرې کړي او همداراز د‬
‫هېواد پراختیا کې هم ګټور ثابت يش‪.‬‬
‫له زیامننو خلکو رسه غمرشیکي‪ :‬د جمهور رییس د سفرونو په لړ کې د جګړو‪،‬‬
‫طبیعي پېښو یا له تاریخي محرومیتونو د زیامننو سیمو لیدل کم نه دي؛ تر‬
‫طبیعي پېښو وروسته د بدخشان‪ ،‬غزين‪ ،‬کندز‪ ،‬فراه‪ ،‬پکتیا‪ ،‬پنجشېر او‪...‬‬
‫والیتونو څخه د جمهور رییس لیدنې ددې ښودنه وکړه چې د دولت رییس‬
‫ددې سیمې له خلکو رسه همدردي او ورته توجه لري چې له هغوی رسه‪ ،‬د‬
‫غمرشیکۍ ترڅنګ یې هڅه کړې‪ ،‬څو په چټک مممکنه وخت کې یې په‬
‫ټپونو د مرحم پټۍ کېږدي‪.‬‬
‫د پراختیایي پروژو پرانیسته‪ :‬جمهور رییس په والیتي سفرونو کې‪ ،‬زېربنایي او‬
‫پراختیایي پروژې پرانیستې دي او ترڅنګ یې‪ ،‬د پروژو د تطبیق لپاره د‬
‫فرصتونو ارزونه هم کړې ده‪.‬‬
‫د خلکو او دولتي ادارو ترمنځ د فاصلو له منځه وړو هڅې‪ :‬په هېواد کې د‬
‫کلونو جګړو او انارشۍ له وجې‪ ،‬د خلکو پر وړاندې د بېتفاوتۍ فرهنګ دود‬
‫او غښتلی شوی و‪ .‬جمهور رییس د خپل حکومت په موده کې هڅه کړې‪ ،‬څو‬
‫د خلکو منځ ته د سیمهییزو چارواکو په بوولو رسه‪ ،‬د خلکو او دولتي ادارو‬
‫ترمنځ دېوالونه او خنډونه له منځه یويس‪.‬‬
‫د وېيتي سنرونو پايلې او ېسته راو نې‬

‫د خلکو د ټولو غوښتنو او وړاندیزونو اورېدل‪ :‬د خلکو ترمنځ د جمهور رییس‬
‫حضور ددې المل شو چې د حکومت رهربي په مستقیم ډول د خلکو‬
‫غوښتنې او وړاندیزونه واوري او مسوولین موظف کړي‪ ،‬چې د هغوی د تامین‬
‫په برخه کې اقدامات وکړي‪.‬‬
‫د پراختیایي پروژو چټکول او اسانه کول‪ :‬لرې او نیږدې سیمو ته د جمهور‬
‫رییس سفر د پراختیایي پروژو د چټکتیا المل شوی چې ځینې یې له کلونو‬
‫راپدېخوا ځنډېدلې وې‪ ،‬یا یې کارونه ډېر سست پرمخ تلل‪ .‬دغه سفرونه په‬
‫بنسټونو کې د عمل د چټکتیا او ورته د اړوندو مسوولینو د پاملرنې المل شوي‪.‬‬
‫په مخامخ ډول د حکومت رهربۍ ته د خلکو الرسسی‪ :‬د والیتي سفرونو له‬
‫الرې د خلکو په منځ کې‪ ،‬د جمهور رییس حضور ددې المل شو چې د‬
‫حکومت رهربۍ ته د خلکو د الرسيس زمینه برابره يش‪.‬‬
‫د خدمت محوره فرهنګ بنسټ ایښودل‪ :‬ان په سختو امنیتي رشایطو کې‬
‫جمهور رییس والیتونو ته په مکرر ډول‪ ،‬پخپلو سفرونو رسه هڅه کړې چې د‬
‫خدمت محوره فرهنګ بنسټ کېږدي‪ ،‬موخه یې د واک او امتیازاتو ترالسه‬
‫کول نه وو‪ ،‬بلکې خلکو ته د خدمتونو وړاندې کول وه او دا چې حکومت او‬
‫مسوولین باید په کومو رشایطو کې خلکو ته ځواب ویونکي وي‪.‬‬
‫د واک له بنسټونو رسه د خلکو د فاصلو لنډول‪ :‬په تېر کې خلکو د حکومت د‬
‫رهربۍ چارواکو او د واک بنسټونو ته الرسسی نه درلود یا یې ډېر محدود‬
‫الرسسی درلود‪ .‬همداراز د خلکو او د حکومتي چارو د متولیانو ترمنځ فاصله‬
‫ډېره وه‪ .‬خو حارض دمه په پرېکړو‪ ،‬د حکومت په فعالیتونو یا د حکومت د‬
‫‪6‬‬
‫فعالیتونو په څرنګوايل کې خلک په مخامخ ډول رشیک وو‪.‬‬
‫‪ : 6‬رسنې‪ ،‬په ‪ ۸۹۳۳‬ه ش کال کې فراه والیت ته د ولسمشر سفر او زما تحلیلی لېکنه‪،‬‬
‫کورپاڼه‪.‬‬
‫د ولسمرش سيايس اپوزيسيون‬

‫‪Political opposition‬‬
‫په سیايس علومو کې سیايس مخالفین د هېواد هغو وګړو ته ویل کیږي چې‬
‫د هېواد له شته قوانینو رسه سم یو سیايس جوړښت رامنځ ته کوي او د یوې‬
‫ایډیولوژي په لرلو رسه خپل فعالیتونه تدوینوي‪ .‬د اپوزیسیون تر ټولو دود‬
‫ډول دا دی چې سیاسی ګوندونه او یا هم د یو فکر لرونکې سیايس ډلې د‬
‫ټولیږي‪.‬‬ ‫را‬ ‫رسه‬ ‫کې‬ ‫ترڅ‬ ‫په‬ ‫جوړښت‬ ‫شته‬ ‫د‬ ‫هېواد‬
‫له اپوزیسیون څخه موخه داده چې یو ډول سیايس‪ ،‬اقتصادي‪ ،‬ټولنیز‪،‬‬
‫فرهنګي او سیايس نظام بدل يش او واک ته له سیايس الرې ورسیږي‪ .‬سیايس‬
‫اپوزیسیون د وګړو په ګډون رسه د پروګرامونو په وړاندې کولو رسه سیايس‬
‫واک ته د رسیدو په موخه الره برابروي‪ .‬سیايس اپوزیسیون درې ځانګړنې‬
‫لري‪ :‬لومړی د سیايس حضور قانوين کیدل‪ ،‬دویم د سیايس جوړښت‬
‫ارګانیک والی او درییم هم د دکتورینو او پروګرامونو درلودل‪.‬‬
‫سیايس اپوزیسیون له مرشوع الرې خپلې کړنې همغږې کوي‪ ،‬سیايس کمپاین‬
‫کوي او هڅه یې دا وي چې خپل پروګرامونه یو ډول په ټولنیز بحث‬
‫(‪ )Public Discourse‬بدل کړي‪ .‬له دغه بحث څخه ددوی موخه دا وي‬
‫چې وړ ماموریت او بدلون ته الره هواره کړي‪ .‬یانې داسې چې هېوادوال د‬
‫یو بل منلو په ترڅ کې د ځان لوري ته ور کاږي‪ .‬سیايس اپوزیسیون د خپلو‬
‫پروګرامونو په لرلو رسه کوښښ کوي ځان ته د خلکو پام ور واړوي او ميل‬
‫باور خپل کړی‪ .‬ميل باور کوالی يش چې سیايس واک ته د رسیدو موکه‬
‫برابره کړي‪.‬‬
‫په اصل کې سیايس اپوزیسیون‪ ،‬د سیايس واک لپاره مدين مبارزه ده‪ .‬دا برخه‬
‫په نړۍ کې د سیايس نظام د جوړښت یوه دموکراتیکه برخه ده‪.‬‬
‫د طالبانو د حکومت له ړنګېدو وروسته چې کله د حامد کرزي په مرشۍ نوی‬
‫حکومت رامنځته شو‪ ،‬د نوموړی حکومت په وړاندې تر ټولو لویه ننګونه‬
‫اداري فساد و چې د اداري فساد لوی عامل په خپله حامد کرزی بلل کېده‬
‫ځکه چې حامد کرزی د جنګ ساالرانو‪ ،‬زورواکانو په وړاندي قاطع دریځ نه‬
‫درلود او حتا دهغوی په حامیه کې یې ال هم د حامد کرزي الس و‪.‬‬
‫بې عدالتي د دولت او ولس تر منځ فاصله په نړیواله کچه د نړۍ دوهم فاسد‬
‫هېواد هغه څه وه چې حکومت یې د لویې ننګونې رسه مخ کړی و‪ ،‬د ولس‬
‫حوصله هم تنګه شوې وه‪ ،‬ولس هم د بدلون خربه کوله کله چې ډاکرت ارشف‬
‫غني واک ته ورسېد‪ ،‬هغه په خپلو انتخابايت شعارونو کې د تحول او تداوم‬
‫شعار ورکړ‪ ،‬زه د یو ځوان سیاستوال او افغان لیکوال په حیث مسولیت لرم‬
‫چې د خپل هېواد د ميل ګټو په خاطر حقایق ووایم ‪.‬‬
‫زه دا منم چې ډاکټر ارشف غني په حکومت کې ستونزي وې‪ ،‬د حامد کرزي‬
‫په حکومت کې هم ځینې مثبتې کړنې موجودې وې زموږ قضاوتونه باید‬
‫داسې نه وي چې هغه مطلق مثبت مطلق منفي وي‪ ،‬هر څه باید دقیق وارزوو‬
‫او بیا قضاوت وکړو‪ ،‬زه د ډاکټر صیب ارشف غني د حکومت سیايس مخالفینو‬
‫په اړه دومره وایم چې د هغوی مخالیفتونه پر ميل ګټو والړ نه‪ ،‬بلکه لویه برخه‬
‫یې د سیايس واک د غوښتنو په معنی وه چې په دې هر افغان پوهیږي‪ ،‬ددغو‬

‫سیايس مخالفینو له ډلو څخه چې یوه ډله په ترکیه کې عبدالرشید دوستم‪،‬‬
‫عطا محمد نور‪ ،‬محمد محقق ‪،‬احمد ضیا مسعود او صالح الدین رباين ترمنځ‬
‫ایتالف وشو‪ ،‬ددې تر څنګ انورالحق احدي د اپوزیسیون په نوم یو ادرس‬
‫اعالن کړ او بل پلو په کندهارکې د دېرشو وکیالنو او د ځینو سیاسینو په‬
‫شمول غونډه جوړه شوه چې د غونډې عنوان د امنیتي ځواکونو مالتړ و‪ ،‬خو‬
‫دا هرڅه برعکس وه د موجوده حکومت په وړاندې له ګواښ ډکې خربې‬
‫وسوې او په دوی کې ډیری داسې څیرې وې چې د هغوی څیرې د ميل‬
‫ګټو په اساس نه‪ ،‬بلکه د شخيص ګټو پر اساس وې‪ ،‬زه د ترکیې د ناستې یادونه‬
‫کوم زه د ترکیې د ناستو کسانو د هر فرد په اړه خپل نظر وایم زه د ښاغيل‬
‫دوستم په اړه وایم چې ایا د ډاکرت ارشف غني مخالفت به دده رسه پر ميل‬
‫ګټو وه که په شخيص ګټو؟ د دوستم حرکتونه په شامل کې د خودرسه‬
‫عملیات د ایشچي رسه دومره ناوړه چلند تاسې قضاوت وکړي چې ایا ددوستم‬
‫رسه مخالفتونه پر څه وو؟ د هېواد د ولسمرش د لومړي معاون په حیث دده‬
‫کومه کړنه د هېواد یا د ولسمرش ارشف غني رسه د ميل ګټو په خاطر وه چې‬
‫مخالفتونه یې زیږويل دي‪.‬‬
‫احمدضیا مسعود چې په ښې حکومت داري کې د ولسمرش خاص استازی و‪،‬‬
‫کومه السته راوړنه یې درلوده او په کومه ورځ چې له دندې ګوښه شو په هم‬
‫هغه ورځ یې حکومت چیلنج او بد معريف کړ‪ .‬محمد محقق چې د اجراییه‬
‫ریاست دوهم مرستیال و‪ ،‬دده خربه دا وه چې ارشف غني واک انحصار کړی‬
‫دی او د وزیرانو صالحیتونه یې اخیستي دي‪ ،‬زه دا خربه کوم دوی خو دا‬
‫ډول صالحیتونه غوښتل چې په دې وطن کې د وزیرانو مقررۍ په قومي او‬

‫تنظیمي ډول ويش‪ ،‬هر وزیر چی زړه یې غواړي هغه وکړي‪ ،‬هغه معیارونه‬
‫چې د مقرریو لپاره په نظر کې نیول شوي وو‪ ،‬دوی هغه معیارونه نه منل دوی‬
‫واک انحصار میعار ته وای‪ ،‬صالح الدین رباين چې د خارجه چارو وزیر وو‬
‫خیرخیرت وو‪ ،‬کله چې له وزارته لرې شو بیا هرڅه خراب شول او د حکومت‬
‫په وړاندې راووتل د انورالحق احدي په اړه درته وایم چې د کرزي صیب په‬
‫دیارلس کلن حکومت کې پر وظیفه پاتې شو‪ ،‬یوه ورځ یې هم د فساد او بې‬
‫عدالتي خربه ونه کړه‪ ،‬کله چې د ډاکټر ارشف غني په حکومت کې له وزارته‬
‫پاتې شو‪ ،‬بیا یې اپوزیسیون اعالن کړ‪ .‬حتآ ده په خپل یوه مرکه کې وویل‬
‫چې ډاکرتصاحب ارشف غني زما رسه د وزارت خارجه قول کړی دی‪ ،‬اوس‬
‫که وزارت ورته ورکړې خیروخیرت دی‪ ،‬که وزارت نه وي بیا هرڅه خراب دی‬
‫لکه د ډاکرت صیب فاروق وردګ چې د وزارت له مقرریدو مخکې په‬
‫خپل یوه مرکه کې وویل چی د ډاکرت ارشف غني حکومت پر ای ایس ای‬
‫خرڅ شوی دی او دا حکومت مرشوعیت نه لري‪ ،‬اوس خربه داده چی پر ای‬
‫ایس ای خرڅ شوي حکومت کې باید بیخي سړی کار ونه کړي‪ ،‬نور ټول‬
‫مخالیفتونه لکه د نظار شورا حراست او ثبات شورا همدغسې وارزوي‪.‬‬
‫زه د ډاکرت صاحب ارشف غني د حکومت د څو مثبتو بېلګو یادونه کوم هغه‬
‫خارجي سیاست ډیر واضح څرګند کړ‪ ،‬پاکستان او ایران چې دافغانستان د‬
‫خاوري دښمنان دي هغوی دواړه یې په فریاد کړل د افغانستان اسايس پروژو‪،‬‬
‫بندونو او‬
‫خاص ډول د اوبو د مهارولو باندې یې کار پیل کړ په هېواد دننه یې مافیا او‬
‫زورواکان کمزوري کړه‪.‬‬
‫دا صحیح ده چې واک او قدرت د انسان فطريت غوښتنه ده‪ ،‬په ولسواکۍ کې‬
‫غونډي او مظاهرې د هر چا حق دی خو ميل ګټي باید وپالل يش‪ .‬دوی باید‬
‫د ډاکټرصیب ارشف غني د حکومت منفي کړنو ته اشاره کړي وای او دايس‬
‫دالیل یې وړاندي کړي وای چی هغه هر چاته د قناعت وړ وای‪ ،‬نه داچې‬
‫بس زه خوابدی یم او دا حکومت نور د چلند وړ نه دی دانو بیا ولس نه مني‬
‫خو هرڅه باید د هېواد د ميل منافعو او ګټو په لرلو رسه وغوښتل يش‪ .‬زه‬
‫ددوی دغه کړونو ته اپوزیسیون هم نه وایم‪ ،‬ځکه چې اپوزیسون ميل ګټي او‬
‫ارزښتونه نه تخریبوي‪ ،‬بلکې اپوزیسون دنده داده چې حکومت باید اصالح‬
‫کړي دغه حرکتونو ته د حکومت سیايس مخالفین ویل کیږي اوس هم موږ د‬
‫ډېر بد حالت څخه تېرېږو په کار داده چې تر شخيص ګټو تیر او د هېواد‬
‫ميل ګټي خپل اولیتونه وبولو تر څو د موجوده ناخوالو څخه ځان خالص‬
‫‪7‬‬
‫کړو‪.‬‬
‫‪ : 7‬بریال‪ ،‬نوراحمد‪ ،‬په دیموکراتو نظامونو کې د اپوزیسون نقش او اغیزمنتیا‪ ،‬لکچر‬

‫نوټ‪ ،‬جهان پوهنتون‪.‬‬
‫د اپوزيسون لخوا په ولسمرش‪،‬او د نظام پـر ځينـو کليـدي‬

‫اشخاصو بې اساسه تورونه‬
‫دا چې له مودو راهيسې مو د قدرت انحصار له تنظيمي‪ ،‬سمتي او وليس ټېکه‬
‫دارانو رس و‪ ،‬نو همدا المل و چې دې حلقو ځینې د کار او زيار څېرې نشوي‬
‫زغملی‪ ،‬د همدې قدريت انحصارګرو مالومه حلقه وه چې پخوانی ولسمرش‬
‫کرزی صېب او اوسنی ولسمرش غني يې په لومړیو کې دومره منحرص ساتيل وو‬
‫خربول‪.‬‬ ‫نه‬ ‫هم‬ ‫يې‬ ‫به‬ ‫سقوطه‬ ‫له‬ ‫واليتونو‬ ‫د‬ ‫ان‬ ‫چې‬
‫د واک غوښنه برخه د يوې جنګي ډلې جمعيت په الس کې و‪ .‬جهاد او‬
‫مقاومت يې د مرشوعيت الیسنسونه وو‪ .‬نابالغه ماشومان يې ان تر جرنالۍ‬
‫رسيدل‪ .‬په پښتنو کې هم هغه د ګوتو په شامر بزدله او کمزوري پښتانه په‬
‫لومړۍ دوره کې د ولسمرش ترڅنګ وو چې نه يې مشوره ورکولی شوه او نه يې‬
‫وه‪.‬‬ ‫پوره‬ ‫جرت‬ ‫په‬ ‫خربه‬ ‫کومه‬ ‫خیر‬ ‫په‬ ‫ملت‬ ‫د‬
‫بس د پښتنو په سهمونو ناست کميشنکاران وو‪ ،‬ولسمرش او اداره يې دومره‬
‫بدنامه کړې وه چې تر مالقاتونو يې هم خوږ جنګي کوله‪ ،‬ولې د ځوانې‬
‫ادارې (محب‪ ،‬فضيل‪ ،‬امرخیل‪ ،‬معصوم ستانکزي) او ځینو نورو چارواکو په‬
‫ولسمرش ته ډېر حقايق تر کاري مېزه ورسېدل‪.‬‬ ‫راتګ رسه‬
‫خيايل تشکيالت او ادارې په عميل تخنيکي کادرونو سنبال شوې‪ ،‬د ولسمرش‬
‫له څنګ نه د ډېرو هغو خلکو کډې بار شوې چې نه د کېفيت حساب پرې‬
‫کېده او نه د کميت‪ ،‬ځوانې ادارې ته ډیری جنجالونه او مخالفتونه کمپاين‬
‫جوړ کړل‪ ،‬ډېر هغه خلک او مرشان چې د کمپاينونو ټيکه داران وو‪ ،‬د لوړو‬
‫شول‪.‬‬ ‫پاتې‬ ‫کې‬ ‫حاشيه‬ ‫امله‬ ‫له‬ ‫غوښتلو‬ ‫امتيازاتو‬
‫بله ډله هغه جهادي مرشان وو چې اتلس کاله يې د سياست او کمپاينونو ټېکې‬
‫لګولې وې چې له کمپاين خالصون رسه به يا خپله او يا به يې زامن د وزارتونو‬
‫او واليتونو مستحق بلل‪ ،‬د ځوانې ادارې او د ولسمرش متعهد ټيم په طرحه کې‬
‫انحصاري او فرد محوره کمپاين او کمپايرنانو ته ځاې نه و‪.‬‬
‫کمپاين مطل ًقا وليس شو چې د لسګونو کمپايرنو دفرتونو د جوړېدو المل هم‬
‫همدا و چې هرسړی او طبقه په کمپاين کې خپل ځان وګوري چې په دې‬
‫کار د ډيرو انحصاري سيايس سوداګرو تصنوعي رنګ ال پيکه شو‪ ،‬دا چې يو‬
‫شمېر سیاسینو او افرادو له کمپاين وړاندې غټې‪،‬غټې ژمنې او خربې ولسمرش‬
‫او ټيم ته کړې وې‪ ،‬نو چې وخت يې راغی او ثابت يې نه کړاې شوې‪ ،‬نو‬
‫رضور خربه ده چې د پاتې راتلو له امله باید د کار د اجرا لپاره بل با انرژي‬
‫يش‪.‬‬ ‫ته‬ ‫رامنځ‬ ‫ګروپ‬ ‫کاري‬
‫تاسې يې په اوس وخت کې کتلی شی چې د وزارتونواو ادارو کارونه او ټولو‬
‫هېوادنېو مسايلو ته الرسسی چې څومره په زيرکتيا پرمخ وړل کيږي‪ ،‬عميل‬
‫بېلګې دي‪ .‬د ارګ د تېر وخت او اوسنۍ وخت کاري ټيم وګورئ او پرتله يې‬
‫کړئ‪ ،‬څومره علمي او مسلکي دی؟‬
‫له وزارتونو او ادارو رسه د ارګ پراخې اړیکې همغږي‪ ،‬کاري راپور اخيستل او‬
‫د کړنو کاري تعقيب له تېرو شلو کلونو راهيسی لومړی نوښت دی‪ ،‬دا چې يو‬
‫شمېر عقديان او انحصارګر حاشيې ته شوي و او دي نو هر رنګ هڅې یې پېل‬
‫کړي‪ ،‬تر څو مو ځوان کادرونه ‪ ،‬ولسمرش او دا اداره بدنام او له صحنې لرې‬
‫کړي دا دومره جالبه خلک وو چې په خپله کينه کې ترې ميل ګټې او عام‬
‫‪.‬‬ ‫وې‬ ‫شوې‬ ‫هېرې‬ ‫ښېګڼې‬ ‫املنفعه‬
‫يو شمېر په نامه پښتانه چې اراده يې لرله تر څو هرڅه په خپلو ګټو وڅرخوي‬
‫ولسمرش د دوی په واک وي تور ته به سپني او سپني ته به تور وايي‪ ،‬له ادارو‬
‫او ميل پانګوالو به د تېر په څېر باجونه اخيل‪ ،‬بس چې څه يې خوښه وي‬
‫کوي به يې هغه څه چې د ولسمرش غني حکومت کې نشته او نه یې ځای‬
‫درلود ‪.‬‬
‫نو دې خلکو رشوع وکړه په يو شکل نه يو شکل یې غوښتل چې داسې ځوان‬
‫مديران بدنام او له صحنې وبايس چې تر څو دوی او د دوی رشيکانو ته‬
‫میدان خايل يش‪.‬‬
‫دا ټوله بدنامي او مخالفتونه د سيستامتيک انحصار لپاره وه‪ ،‬نه د وطن لپاره‪.‬‬
‫د ولسمرش پر شخيص حريم بې اساسه تورونه‬

‫‪ ‬کله به یې ویل چې ډاکټر ارشف غني احمدزی سيکولر دی؛ دا په داسې‬
‫حال کې چې ډاکټر ارشف غني احمدزي د حج فریضه تررسه کړې‪ ،‬د‬
‫دیني علومو لوی عامل دی‪ ،‬د عمر ډېره برخه یې د اسالمي علومو‪ ،‬اسالمي‬
‫فلسفې او سیرت النبي په تدریس کې تېره کړې‪ ،‬د اسالم د سپېڅيل دین‬
‫مقرراتو‪ ،‬اصولو او ارزښتونو د ال تحقق لپاره یې بشپړ پالن درلود او کله‬
‫چې د ارګ او د مسجد ترمنځ څوک واټن غواړي‪ ،‬دغه کس ته وايي‬
‫سيکولر‪ ،‬خو ډاکټر ارشف غني احمدزی دواړه پخال کړل او د دوى ترمنځ‬
‫یې د امتیازاتو توپیر له منځه یووړ‪.‬‬
‫‪ ‬کله به یې ویل چې ډاکټر ارشف غني احمدزی مریض دی ؛ دا په داسې‬
‫حال کې چې ډاکټر ارشف غني احمدزی تر نن ورځې پورې له پوره‬
‫روغ صحت څخه برخمن دی او ډاکټران وايي چې ډاکټر ارشف غني‬

‫احمدزی هېڅ ډول ناروغي نه لري‪.‬‬
‫‪ ‬کله به یې ویل چې د ډاکټر ارشف غني احمدزي ښځه عیسوۍ ده؛ دا په‬
‫داسې حال کې چې د ډاکټر ارشف غني احمدزي مېرمن عربه مسلامنه‬
‫ده‪ ،‬دیني علومو کې دومره برالسی لري چې د ډاکټر عبدهللا عبدهللا‬
‫مېرمن څه حتى ډاکټر عبدهللا عبدهللا او مرستیاالن یې د ډاکټر ارشف‬
‫غني احمدزي د مېرمنې پر وړاندې عاجز دي‪ .‬قدرمن لوستونکي باید په‬
‫خپله فکر وکړي چې یو مسلامن ته کافر ویل په اسالم کې څه حکم لري‪.‬‬
‫‪ ‬کله به یې د ډاکټر ارشف غني احمدزي د مېرمنې عکسونه په کمپیوټر کې‬
‫په بې حجابۍ او جعيل ډول جوړول او خپرول؛ دا په داسې حال کې‬
‫چې له ځوانۍ نه تر دې دمه د ډاکټر ارشف غني احمدزي مېرمن له‬
‫‪8‬‬
‫اسالمي حجابه پرته بل حجاب نه دی اغوستی‪.‬‬
‫پر دولتي دستګاه او د نظام پر مهمو او کلیدي اشخاصو د جنيس ځورونې‪،‬‬

‫اداري او مايل فساد بې اساسه تورونه‪ :‬په خاص امنیت کې د ولسمرش ارشف‬
‫غني سالکار جرنال حبیب هللا احمدزي‪،‬له دندې څخه تر لرې کېدو وروسته‬
‫له یوې رسنۍ رسه په مرکه کې ادعا وکړه چې په ولسمرشۍ ماڼۍ کې ځینې‬
‫مشخصې کړۍ د فحشا د ترویج له پاره کار کوي او دا چې یو شمېر ښځو ته د‬
‫جنيس اړیکو په بدل کې دولتي دندې ورکوي‪.‬‬
‫‪ : 8‬د ولسمشر اپوزیسون ډلې رسنیز بحثونه‪ ،‬فیسبوک پانې لیکنې او ټویټونه‪.‬‬
‫چې ولسمرشۍ ماڼۍ دغه ادعاوې په کلکه رد کړې او له لویې څارنوالۍ څخه‬
‫یې په دې اړه د څېړنو غوښتنه وکړه چې لویې څارنوالۍ څو وارې له‬
‫احمدزي څخه د خپلې ادعا د اثبات په موخه‪ ،‬د اسنادو د وړاندې کولو‬
‫غوښتنه وکړ‪ .‬خو هغه پر دې کار ونه توانیدلو‪ .‬د دې تر څنګ د څارنواالنو د‬
‫پوښتنو ځوابولو ته هم حارضنشو چې وروسته ښاغلی احمدزي په ارګ د فحشا‬
‫‪9‬‬
‫د تورونو لګولو رسمي بښنه وغوښته ‪.‬‬
‫‪ : 9‬له شمشاد راډیو تلویزون سره د جنرال حبیب اهلل احمدزي مرکه‪.۸۹۳۱ ،‬‬
‫درېيم څپرکی‬
‫د افغانستان معارص بهرنی سياست‬
‫د بهرين سیاست په تحلیل کې دود کړنالرو ته په پام رسه‪ ،‬پنځه کړنالرې د‬

‫نورو په پرتله ډېر ارزښت لري‪ .‬د بهرين سیاست ریالیستیکه (واقعیتپاله)‬
‫کړنالره‪ ،‬د بهرين سیاست د پرېکړې کړنالره‪ ،‬د بهرين سیاست پیژندنې کړنالره‪،‬‬
‫د پرتلیز بهرين سیاست کړنالره او د بهرين سیاست په تحلیل کې اوبدلې‬
‫(متني) کړنالره‪ ،‬ددې حوزې له مهمو کړنالرو څخه شمريل کیږي‪ ،‬چې الندې‬
‫ده‪.‬‬ ‫شوې‬ ‫کتنه‬ ‫لنډه‬ ‫ته‬ ‫یو‬ ‫هر‬
‫د بهرين سیاست ریالیستیکه (واقعیتپاله) کړنالره‪ :‬دا کړنالره په نړیوال‬
‫سیاست او اړیکو کې له دود کړنالرو څخه ده‪ ،‬خو له دې رسبېره د بهرين‬
‫سیاست په تحلیل کې د ګټې اخیستو قابلیت لري‪ .‬دا کړنالره د بدبینانه‪ ،‬مادي‬
‫معرفت پېژندنې اثبات پاله عینیتپاله او د بهرين سیاست الرښود په توګه د‬
‫قدرت پر اساس د ميل ګټو سناریو کړنالرې پر بنسټ د بهرين سیاست په اړه د‬
‫نړۍ ساده کولو او د عمومیت موخو وړاندې کولو قابلیت لري‪ .‬په دې کړنالره‬
‫کې پرېکړه په نړیوال انارشیک (بېنظمه‪ ،‬بېقانونه) چاپیریال کې‪ ،‬د دولتونو‬
‫د تعامل او د نړیوال نظام د جوړښت عنارصو ته پام کوي‪.‬‬
‫د بهرين سیاست تحلیل لپاره د پرېکړې کړنالره‪ :‬دا کړنالره د نړۍ نظام د‬
‫جوړښت او په بهرين سیاست کې د دولتي‬
‫جوړښت له فريض ټاکونکو عنارصو څخه د نیوکې ترڅنګ‪ ،‬د دولت دننه‬
‫عواملو او ډینامیک (محرکه ځواک) ته پام کوي او بهرنی سیاست د پرېکړې له‬
‫شخصیتي‪ ،‬روان پېژندنې فاکټورونو څخه د پېچيل ترکیب محصول معريف‬
‫کوي‬
‫د پرتله ییز بهرنی سیاست کړنالره‪ :‬دغه ډول فرصت برابروي چې په بېال بېلو‬
‫هېوادونو کې د یوشان پېښو په تطبیقی موردي مطالعې رسه د مختلفو مواردو‬
‫ترمنځ ورتهوالی او توپیرونه مشخص او یو له بل رسه پرتله کړي‪ .‬همدارنګه په‬
‫دغه ډول کړنالره کې د یوه حکومتي پرېکړه نیونکي بهرين سیاست په پخوانۍ‬
‫دوره کې له حکومتي پرېکړې رسه په ورته مواردو کې څېړل کیږي‪.‬‬
‫د پیژندنې کړنالره‪ :‬د بهرين سیاست په تحلیل کې دا کړنالره‪ ،‬د پرېکړه نیونکې‬
‫کړنالرې په څېر ده‪ ،‬خو توپیر یې په دې کې دی‪ ،‬چې په بهرنی سیاست کې‬
‫د پرېکړه نیونکي په اخیستو(برداشتونو) له حده زیات ټینګار کوي‪ .‬ددې‬
‫کړنالرې مهم تنوعات له احساساتو‪ ،‬ایډیاوو‪ ،‬ارزښتونو‪ ،‬نظام باورونو‪،‬‬
‫شخصیت‪ ،‬اخیستې او ناسمې اخیستنې او د اطالعاتو له پروسس څخه عبارت‬
‫دی‪ .‬د لید لوري پر بنسټ‪ ،‬د سمون پیژندنې نظریې لپاره هغه اطالعات او‬
‫اخبار ډېر ارزښت لري چې د هغوی له فکرونو رسه تناسب ولري‪.‬‬
‫اوبدلې (متني) کړنالره‪ :‬د بهرين سیاست په تحلیل کې د پورته کړنالرو‬
‫ترڅنګ‪ ،‬اوبدلې کړنالرې هم شته چې متکرثو عنارصو ته په پام رسه بهرنی‬
‫سیاست ترشیح کوي‪ .‬د بهرين سیاست د تحلیل یو له نوموتو مفکرینو څخه‬
‫جېمز روزنا‪ ،‬د اوبدلې کړنالرې په چوکاټ کې د اړوندېدو طرحه وړاندې‬

‫کوي‪ .‬د نوموړي اصيل موخه په ورته وخت کې د کورين او نړیوال چاپیریال‬
‫عواملو‪ ،‬مادي او مانای جوړښتونو او فردي سطحي عواملو ته پام کول دي‪.‬‬
‫د پورته مطالبو پر اساس د افغانستان د معارص بهرين سیاست په څرګندولو کې‬
‫باید وویل يش‪ ،‬چې د افغانستان د بهرين سیاست ویشنه لږ نا شونې ده‪ ،‬او که‬
‫د بهرين سیاست د واقعیت پاله کړنالرې پر اساس جامع تحلیل وړاندې يش‪.‬‬
‫له ميل ګټو څخه عیني تفسیر کمزوری دی‪ ،‬بلکې د ميل ګټو په حوزه کې د‬
‫تفسیر ذهني اړخ غښتلی دی او د افغانستان د ټولنیز بومي عنارصو پر اساس‬
‫جوړ شوی دی‪ .‬په دغسې بهرين سیاست کې په پرېکړه نیونکو نخبګانو کې‬
‫بدلون‪ ،‬په ميل ګټو کې هم بدلون رامنځ ته کوي‪ .‬په دې تړاو مهم مثال‪ ،‬د‬
‫امنیتي تړون السلیک کولو په برخه کې مختلف اندونه وو‪ .‬له امریکا رسه د‬
‫امنیتي تړون السلیک په اړه‪ ،‬د ميل ګټو پر اساس د پخواين ولسمرش حامد‬
‫کرزي اند د ولسمرش محمد ارشف غني له اند رسه چې بیا هم د ميل ګټو پر‬
‫اساس شمېرل کیږي‪ ،‬توپیر درلود‪ .‬داسې مالومیږی چې د پرېکړهنیونې او‬
‫پیژندنې کړنالرې پراساس‪ ،‬بهرنی سیاست عموما د واک پر رس د نخبګانو له‬
‫نیتونو‪ ،‬احساساتو‪ ،‬ارزښتونو‪ ،‬نظام باورونو‪ ،‬شخصیت او اخیستو زېږنده دي‪،‬‬
‫چې له سیايس‪ ،‬ټولنیزو‪ ،‬فرهنګي او اقتصادي عواملو څخه په اغېز منلو رسه‬
‫کوي‪.‬‬ ‫پیدا‬ ‫جوړښت‬
‫بیخې کم وخت بوریوکراتیک (په ادارې چارو پورې تړيل) او سازماين عوامل‬
‫په مخامخ توګه کولی يش‪ ،‬د بهرين سیاست په تحلیل کې مثبتې اغېزې‬
‫ولري‪ .‬ان په ځینو مواردو کې جوړښتي او سازماين عنارص د هېواد په سیايس‬
‫پرېکړو کې د خالقیت خنډ په توګه شمېرل کیږي‪ .‬په دغسې رشایطو کې‬
‫جوړښتونو ته لږ پام کیږي‪ ،‬د جوړښت موثریت کمیږي او د پرېکړهنیونکو په‬
‫تغییر رسه‪ ،‬د بهرين سیاست جوړښت نيش کولی په بهرين سیاست کې د نوو‬
‫پرېکړهنیونکو لپاره اړین رول ولري‪ .‬له دې کبله‪ ،‬د جېمز روزنا د اړوندېدو‬
‫طرحې او بافتاری تګالرې پراساس‪ ،‬اړتیا ده چې د کورين او نړیوال چاپریال‬
‫عواملو ترڅنګ‪ ،‬مادي او مانایي جوړښتونو او سطحي فردي عواملو ته پام‬
‫وشی‪ .‬یانې د بهرين سیاست د تحلیل کړنالرو زیان کمولو لپاره اړتیا ده‪ ،‬چې‬
‫له یوې خوا د نوو سیاستکونکو لپاره جوړښتي عواملو ته د الرښوونکو‬
‫عنارصو په توګه پام ويش او له بلې خوا‪ ،‬د بهرين سیاست د رامنځ ته کولو په‬
‫‪10‬‬
‫بهیر کې د پرېکړه نیونکو کسانو خالقیت‪.‬‬
‫د افغانستان گونگ بهرنی سياست او د گاونډيانو مداخلې‪ :‬د افغانستان دولت د‬

‫دوست او دښمن په تعريف نه وو توانېدلی‪ ،‬پاکستان او ايران يې نیږدې او‬
‫ورور هېوادونه بليل‪ ،‬خو دغو دولتونو تل د افغانستان په چارو کې مداخله‬
‫کړې‪ ،‬ایران په ښکاره افغانستان اشغال شوی هېواد ګاڼه او افغانستان د هغوی‬
‫و‪.‬‬ ‫کړی‬ ‫سکوت‬ ‫وړاندې‬ ‫پر‬
‫د افغانستان دولت د پاکستان د دغه ښکاره مداخلو او په سلګونه پاکستاين‬
‫پوځيانو له نيولو او وژلو رسه ال نه و توانېدلی‪ ،‬چې پاکستان ته د افغانستان په‬
‫کورنیو چارو کې د هغوی د السوهنې په اړه قناعت ورکړي او له سیايس الرو‬
‫دغه ستونزه حل کړي‪ .‬زما په نظر‪ ،‬د دغو ستونزو اصيل المل په افغانستان کې‬
‫‪. 2018/5/11.https://www.trt.net.t/AP : 10‬‬

‫و‪،‬‬ ‫نشتوالی‬ ‫سیاست‬ ‫بهرين‬ ‫کره‬ ‫او‬ ‫معياري‬ ‫یوه‬ ‫د‬

‫بهرنی سیاست له نورو هېوادونو‪ ،‬بهرنيو ټولنو‪ ،‬دولتي او غیر دولتي سازمانونو‬
‫رسه د ځانګړو اصولو‪ ،‬دندو‪ ،‬موخو او تګالرو له مخې ټاکل کېږي‪ ،‬د بهرين‬
‫سياست تر ټولو مهمه برخه اقتصادي سیاست‪ ،‬علمي او فني سياست‬
‫ايډيالوژيک سياست‪ ،‬مذهبي سياست او امنيتي سياست دی‪.‬‬
‫دغه سیاست باید له نورو ملکونو رسه د خپلو ګټو په پام کې نيولو رسه برابر‬
‫يش‪ ،‬خپل دوست او دښمن وپيژندل يش‪ ،‬د سوله ييز ژوند لپاره زمينه برابره‬
‫کړي او په ځانګړې توګه له ګاونډيو رسه د رشيکو پولو د لرلو له کبله ځانګړي‬
‫مقررات وضعه يش‪ ،‬د هغوی په کورنيو چارو کې مداخله ونه يش او نه هم‬
‫پرېښودل يش چې د هېواد په کورنيو چارو کې مداخله وکړي‪ .‬هغه پاليسۍ او‬
‫کړنالرې چې يو هېواد يې له ميل کچې پورته د سيمې او نړۍ د هېوادونو‬
‫شاملېږي‪.‬‬ ‫کې‬ ‫سیاست‬ ‫بهرين‬ ‫په‬ ‫کوي‪،‬‬ ‫عميل‬ ‫رسه‬
‫د بهرين سياست په لرلو او د نورو په کورنيو چارو کې د مداخلې د ممنوعيت‬
‫په صورت کې‪ ،‬د ټولو ازادي او استقاللیت ساتل کېږي او د بهرين سياست تر‬
‫ټولو مهمه موخه همدا ده چې د یو هېواد استقاللیت په کې وساتل يش‪.‬‬
‫د افغانستان د اسايس قانون په امته ماده کې راغيل‪ ،‬دولــت د هېـواد‬
‫خـارجي سياسـت‪ ،‬دخپلواکۍ‪ ،‬ميل ګټو او ځمکنۍ بشپړتيا په ساتلو‪ ،‬نه‬
‫مداخلې‪ ،‬ښه ګاونډيتوب‪ ،‬متقابل احرتام او د حقوقو د برابرۍ پر بنسټ‬
‫تنظيموي‬
‫افغانستان په وچه کې راګیر هېواد دی‪ ،‬د تجارت لپاره تر ټولو مهمه داده‪،‬‬
‫ولري‪.‬‬ ‫اړيکې‬ ‫ښې‬ ‫رسه‬ ‫هېوادونو‬ ‫ګاونډیو‬ ‫له‬ ‫باید‬ ‫چې‬
‫په بهرين سياست کې رسه له دې چې کلتوري او مذهبي او ژبنیو ارزښتونو ته‬

‫هم ډېر پام کېږي‪ ،‬خو د اقتصادي پرمختګ او په هېواد کې د امنيت را‬
‫وستلو لپاره د افغانستان تر ټولو زیاته اړتيا ده‪.‬‬
‫افغانستان په وچه پورې د محدوديت تر څنګ د قوي هېوادونو په منځ کې‬
‫پروت دی او له دوی رسه ښو اړیکو ته اړتیا لري‪ .‬زما په اند‪ ،‬دغو اړتیاوو ته په‬
‫پام رسه افغانستان ته یو متوازن بهرنی سیاست په کار دی چې دا کار د ميل‬
‫وحدت حکومت وکړ او یو قوي او متوازن بهرنی سیاست یې رامنځته کړ‪.‬‬
‫افغانستان په تېرو ‪ ۳۴‬کلونو کې ونه توانېد‪ ،‬چې د بهرين سياست اسايس‬
‫خطوط اماده او پارملان ته د تصويب په موخه واستوي‪ .‬په افغانستان کې موږ‬
‫د یوه غیر تعريف شوي او مجهول بهرين سیاست رسه مخ وو‪.‬‬
‫له ‪۲۷۷۳‬م کال را وروسته بیا د حامد کرزي د ولسمرشۍ د دویمې دورې تر‬
‫پایه‪ ،‬د افغانستان پر بهرين سیاست ډېری مهال له دې امله نیوکې موجودې‬
‫وې چې ګواکې په غربګوين ډول مخته وړل کېږي‪ .‬له دې ورها خوا په دغو‬
‫‪ ۳۳‬کلونو کې له ګاونډیانو رسه د اړیکو خرابوالی‪ ،‬د ګاونډیو او نورو هېوادونو‬
‫پر وړاندې د متوازن بهرين سیاست نه لرل هغه څه وو چې په دې موده کې‬
‫یې د افغانستان پر بهرين سیاست نیوکې زیاتې کړې وې‪.‬‬
‫د بهرين سیاست په برخه کې د ولسمرش هلې ځلې د ستایلو وړ دي‪ .‬په تېرو‬
‫دیارلسو کلونو کې د افغانستان بهرين سیاست کوم مشخص تعریف نه درلوده‪،‬‬
‫هر هېواد به نن دوست وه سبا دښمن‪ ،‬متحده ایاالت به کله د افغانستان نه‬
‫بیلیدونکی دوست وه او کله به تر ټولو لوی دښمن‪ ،‬پاکستان به کله ورور وو‬
‫کله د لستوڼې مار‪ ،‬کله به چې متحده ایاالتو لږ فشار راوړ نو شپه به مو مسکو‬
‫کې وه او ورځ به مو تهران کې او ښاغيل کرزي به د پیسو له کڅوړو رسه بیرته‬
‫کابل ته راته‪ .‬د سعودي او چین رسه چې د افغانستان په سیايس او اقتصادي‬
‫لوبو کي خورا مهم لوبغاړي بلل کیدل هیڅ پیژندګلوي نه وه‪ ،‬چین ته به‬
‫سفرونه یا منایيش ول او یا د سیاحت او تفریح لپاره‪ .‬مګر د ميل یووايل‬
‫حکومت د جوړیدو راپدیخوا ښاغيل ولسمرش غني په څو هغو هېوادونو کې‬
‫چې د افغانستان د مشکالتو بیړي پکښي خښه وه‪ ،‬مترکز وکړ او خپيل اصيل او‬
‫اسايس غوښتني یې چې وې په عميل بڼه وررسه مطرح کړي‪.‬‬
‫افغانستان په تېرو ‪ ۵‬کلونو کې له نړيوالې ټولنې رسه پراخه اړيکې ټينګې‬
‫کړې‪ ،‬په ډېری هېوادونو کې د افغانستان سفارتونه پرانیستل شول او افغانستان‬
‫کې هم د لسګونه هيوادونو سفارتخونې شته او افغانستان په رسميت پيژين‪.‬‬
‫د هند‪ ،‬پاکستان‪ ،‬انګلستان‪ ،‬امریکا او یو شمېر نورو سرتو هيوادونو رسه‬
‫سټراټيژيک تړونونه او همدا ډول يې لسګونه اقتصادي هوکړه ليکونه هم‬
‫کړل‪.‬‬ ‫السليک‬
‫په اسيا کې د سارک سازمان‪ ،‬سيکا د همکاريو سازمان‪ ،‬د شانګهای د سيمه ييزو‬
‫همکاريو سازمان‪ ،‬د اسالمي هيوادونو د کنفرانس سازمان‪ ،‬د ايکو د اقتصادي‬
‫همکاريو سازمان د غړو هيوادونو له ډلې دی‪ ،‬د نړيوالې سوداګرۍ سازمان‬
‫غړيتوب لري‪ ،‬د پاکستان رسه د اپټا اقتصادي تړون لري چې له مخې يې له‬
‫کېږي‪.‬‬ ‫حل‬ ‫ستونزې‬ ‫ټرانزيټي‬ ‫رسه‬ ‫هيواد‬ ‫دغه‬
‫ولسمرش غني په دې وتوانېده چې د اسالم اباد رسه د اپټا اقتصادي تړون‬
‫عميل کړ ‪ ،‬ددغه تړون له مخې افغان سوداګر وکولی شول چې د پاکستان د‬
‫واګه او ګوادر بندرونو له الرې هند ته د افغانستان محصوالت صادر کړي‪.‬‬
‫د ميل وحدت حکومت بله پام وړ السته راوړنه دا وه چې ویې کولی شول د‬
‫اسیا پراختیایي بانک‪ ،‬د لویو بندونو نړیوال کمېسیون‪ ،‬د اوبو نړیوالې ټولنې‪،‬‬
‫د نړۍ ښاري حکومتولۍ‪ ،‬د ملګرو ملتونو د برشي حقونو شورا‪ ،‬د سوداګري‬
‫نړیوال سازمان ‪،‬د برېښنایي حکومتولۍ سازمان او د کرکېټ نړیوالې شورا‬
‫غړیتوب ترالسه کړي‪.‬‬
‫په ‪۲۷۳۴‬م کال کې د ميل یووايل حکومت له راتګ رسه‪ ،‬ارشف غني د‬
‫ولسمرش په توګه د لوړې د مراسمو پر مهال وويل‪ :‬چې د افغانستان ستونزه‬
‫بهرين ابعاد لري او له همدې امله بهرنی سياست د هېواد لپاره حيايت ارزښت‬
‫لري‪ .‬ولسمرش غني د افغانستان د بهرين سیاست اړوند پنځه کړۍ معريف کړې‪.‬‬
‫په دغو کړیو کې هېوادونه او نړیوال سازمانونه په الندې پنځو برخو وېشل‬
‫شوي وو‪.‬‬
‫لومړۍ کړۍ‪ :‬ګاونډي هېوادونه‬
‫دویمه کړۍ‪ :‬د اسالمي نړۍ هېوادونه‬
‫درېیمه کړۍ‪ :‬امریکا‪ ،‬اروپا‪ ،‬جاپان او کاناډا‬
‫څلورمه کړۍ‪ :‬اسیایي هېوادونه‬
‫پنځمه کړۍ‪ :‬نړیوال سازمانونه‬

‫په ټوليز ډول په دې دوره کې د بهرين سياست تر ټولو ډېره پاملرنه‪ ،‬د سولې‬
‫قضيې‪ ،‬اقتصادي پيوستون او د نړيوالو مرستو راجلبولو ته وه‪ .‬د سولې په‬
‫برخه کې ګاونډيو هېوادونو او اسالمي نړۍ ته زياته پاملرنه وشوه‪ ،‬ځکه دا‬
‫هيوادونه په تېرو څلورو لسيزو کې د افغانستان په قضيه کې ښکېل ول‪ .‬خو دا‬
‫چې افغانستان د امريکا‪ ،‬اروپا‪ ،‬کاناډا‪ ،‬جاپان او ځينو نړيوالو سازمانونو پر‬
‫مرستو او مالتړ متکي و او دي‪ ،‬نو ځکه دوی ته هم د ولسمرش په تګالره کې‬
‫ځانګړې پاملرنه وشوه‪ .‬په دې دوره کې د يوه اغېزناک او ګټور بهرين سياست‬
‫لپاره د ميل يووايل حکومت له هڅو رسه رسه‪ ،‬بيا د حکومت د بهرين سياست‬
‫‪11‬‬
‫تګالرې د ځينو الستهراوړنو ترڅنګ ستونزې او نيمګړتياوې هم لرلې‪.‬‬
‫د بهرين سياست ېسته راو نې‬

‫د ولسمرش غني په دوره کې د ميل یووايل حکومت د بهرين سیاست تګالره‬
‫الندې السته راوړنې لري‪.‬‬
‫د نړیوالو مرستو جلبول‪ :‬ولسمرش غني د ميل یووايل حکومت په لومړیو‬
‫کې د بهرين سیاست د تګالرې پر مټ‪ ،‬له افغانستانه د بهرنیو ځواکونو د‬
‫ډېرې برخې له وتلو وروسته وتوانېد چې د افغان ځواکونو او بیارغونې په‬
‫موخه‪ ،‬په ‪ ۳۳۳۵‬هـ ش کال کې په وارسا او بروکسل کنفرانسونو کې د‬
‫اروپايي هېوادونو او امریکا مرستې راجلب کړي‪.‬‬
‫‪: 11‬د ولسمشر د ټاکنو تګالره او بهرني سیاست‪ ،‬د ‪ BBC‬راپور‪.۸۸/۱/۸۱۸۱،‬‬

‫د وارسا په غونډه کې د ناټو مرشانو پریکړه وکړه چې د ‪ ۲۷۳۰‬کال تر پایه به‪،‬‬

‫خپل رستیري په افغانستان کې سايت او تر ‪ ۲۷۲۷‬کال پورې به له افغان‬
‫حکومت رسه د افغان ځواکونو څخه د مالتړ په موخه ‪ ۴.۵‬ملیارد ډالره مرسته‬
‫کوي‪ .‬په بل اړخ کې‪ ،‬د بروکسل په غونډه کې د بیارغونې لپاره له افغان‬
‫حکومت رسه د ‪ ۳۵.۲‬ملیارد ډالرو مرسته وشوه‪.‬‬
‫سولې ته د رسېدو په موخه د بهرين سياست له الرې هڅې‪ :‬د ميل یووايل‬
‫حکومت پر مهال ولسمرش غني د بهرين سیاست الرې هڅه وکړه چې طالبان په‬
‫یو ډول د سولې خربو ته حارض کړي‪ .‬د ميل يووايل حکومت وتوانید چې د‬
‫اسالمي نړۍ د دیني عاملانو غونډه په سعودي عربستان کې جوړه کړي او د‬
‫مکې معظمې د امام له خولې په افغانستان کې د طالبانو روانه جګړه ناروا‬
‫وبويل‪ .‬د دې ترڅنګ‪ ،‬پر پاکستان د امريکا فشارونه هم هغه څه وو چې‬
‫افغانستان يې له تېرې يوېنيمې لسيزې راهيسې په لټه کې و‪.‬‬
‫د بیت املقدس په قضیه کې د امریکا خالف رایه کارول‪ :‬افغانستان د ملګرو‬
‫ملتونو سازمان په هغه بېړنۍ ناسته کې چې د امریکا له لوري د ارساییلو د‬
‫پالزمینې په توګه د بیت املقدس د رسمیت پېژندلو په اړه جوړه شوې وه‪ ،‬د‬
‫امریکا د دریځ خالف رایه ورکړه او په دې توګه د ميل یووايل حکومت پر‬
‫مهال ولسمرش غني د یوه اسالمي هېواد د ولسمرش په توګه خپل مسوولیت ادا‬
‫کړ او په بیت املقدس کې یې د امریکا د سفارت له پرانیستلو رسه مخالفت‬
‫‪12‬‬
‫وکړ ‪.‬‬
‫‪ : 12‬په تېرو څلورو کلنو کې د ملي وحدت حکومت بهرني اړیکې او‬
‫سیاست‪۸۹۳۱ https:/ocs.gov.af ،‬ه ش‪.‬‬
‫د گاونډيو او نورو هيوادونو رسه د ا يکو د پراخولو لپـاره د‬

‫ولسمرش غني ځينې مهم سنرونه‬
‫د پاکستان سفر‪ :‬ښاغيل ولسمرش غني په لوړه کچه د مدیریت پر اصولو پوه او‬
‫مجرب مدیر دی‪ ،‬مخکې له دې چې د پاکستان رسه خربې اترې پیل کړي‪،‬‬
‫لومړی یې د پاکستان دوه قوي مربیان چې سعودي او چین وو په خربو کې‬
‫را ښکیل کړل او بیا یې له پاکستان رسه خربې په عميل توګه پیل کړي‪ ،‬د‬
‫خربو د پیل نه تر وروسته د پاکستان او افغانستان ترمنځ تر لسو وارو زیاته راشه‬
‫درشه وشوه او پاکستان یې د مذاکرې مېز ته را کش کړ چې پایله یې د‬
‫وروستۍ تفاهم نامې مطرح کول وو‪ ،‬کرزی او دده پلویانو د دغې تفاهم نامې‬
‫السلیکول د افغانستان لپاره یوه ننګینه مسئله و بلله‪ ،‬حال دا چې کرزی په‬
‫دیارلسو کلونو کی د پاکستان رسه د داسې یو میکانیزم د جوړلو توانایې پیدا‬
‫نکړه چې له عمله یې پاکستان د ترهګرۍ پر وړاندې مبارزې ته حارض يش‪.‬‬
‫ميل وحدت حکومت او د کابل اسالم اباد اړيکي‪ :‬په پاکستان کې د لومړي‬
‫وزیر په توګه د عمران خان له راتګ او نوي حکومت رامنځته کېدو وروسته‪،‬‬
‫د دغه هېواد د بهرنیو چارو وزیر شاه محمود قریيش افغانستان ته راغی او دا د‬
‫عمران په مرشۍ د نوي جوړ شوي حکومت لومړنی جګپوړی پاکستانی‬
‫چارواکی وه‪ ،‬چې کابل ته یې سفر وکړ‪.‬‬
‫قریيش کابل ته د سفر پر مهال د افغان ولسمرش او اجراییه رییس په ګډون له‬
‫جګپوړو افغان چارواکو رسه وکتل او په سیمه کې د امنیت او ثبات‪ ،‬د‬
‫افغانستان او پاکستان د عمل پالن او د دواړو هېوادو ترمنځ د بېباوریو له‬
‫منځه وړلو يې خربې اترې وکړې‪.‬‬
‫د ايران سفر‪ :‬افغانستان او ايران دوه لرغوين هيوادونه او نیږدې ګاونډيان‬

‫دي‪ .‬خو د دواړو هيوادونو په اړيکو کې د تېرو څو پېړيو پر مهال ډيرې‬
‫لوړي او ژورې هم راغلې دي‪.‬‬
‫ايران د افغانستان يو مهم ګاونډی دی او په تېرو څو کلونو کې يې په‬
‫افغانستان کې رول او نفوذ په بې سارې توګه ډير شوى دى‪.‬‬
‫ولسمرش غني د لوړپوړي پالوي په مرشي د ‪۳۳۳۴‬ه ش کال د وری د میاشتي‬
‫په ‪۳۷‬مه نېټه ایران ته سفر وکړ او ددې هېواد له لوړپوړو چارواکو رسه یې‬
‫وکتل او د دواړو هېوادونو د اړیکو پر ال پراخولو او ښه کولو وغږېدل‪.‬‬
‫ددې سفر په دوران کې د افغانستان او ایران د بهرنیو چارو او لوړو زده کړو‬
‫ترمنځ د ګډې همکارۍ په برخو کې‪ ،‬دوه تفاهم لیکونه السلیک شول چې‬
‫تهران او کابل به په یادوشوو برخو کې خپلې همکارۍ ال زیاته وي‪.‬‬
‫حسن روحاين پدي لیدنه کې وویل چې تهران غواړي له افغانستان رسه د‬
‫اقتصاد‪،‬کانونو‪،‬صنعت او سوداګرۍ په برخو کې خپلې همکارۍ زیاتې کړي او‬
‫په ځانګړي ډول د چابهار بندر ترانزیټي الره د ایران له زاهدان رسه ونښلوي‪.‬‬
‫ولسمرش په دې لېدنه کې له ایراين چارواکو وغوښتل چې په ایران کې دي‬
‫ټولو افغان کډوال ثبت او راجسرت يش‪.‬‬
‫افغانستان او هند‪ :‬ولسمرش له هند رسه ډېر ښه روابط جوړ کړل او نوموړي‬
‫هېوادونو ته بېالبېل وختونه سفرونه لرل‪ ،‬ډېر مهم سفر یې د ‪ ۲۷۳۵‬میالدي‬
‫کال د اګست په میاشت کې وه چې هلته ولسمرش غني په سیمه کې د‬
‫امریکایې ولسمرش ډونالډ ټرمپ د اعالن شوې سرتاتیژي په هکله هم وغږیده‪.‬‬

‫نوي ډیيل د افغانستان د امن او پراختیا لپاره د مرستې ژمنه وکړه‪.‬‬
‫پاکستان رسه د سیايس او اقتصادي اړیکو له ترینګلتیا رسه سم‪ ،‬ولسمرش له هند‬
‫رسه خپلو اړیکو ته پراختیا ورکړه او اټکل کیږي چې دا مهال هند د افغانستان‬
‫تر ټولو سرت تجاريت رشیک ګرځیدلی‪.‬‬
‫له ډېر پخوا راهیسې د افغانستان او هند تر منځ سیايس‪،‬کلتوري او اقتصادي‬
‫اړیکې وې‪،‬کله چې د هند خاوره د اوسني پاکستان په ګډون د انګریزانو تر‬
‫الس او استعامر الندې وه‪،‬هغه هېواد او خلک چې افغانستان وررسه په هامغه‬
‫وخت کې د نورو په پرتله زیاتې اړیکې لرلې‪.‬هغه د برتانوي هند دولت او د‬
‫هند وګړي وو‪.‬کله چې هند په ‪۳۳۴۰‬م کال کې خپلواکې واخیسته افغانستان د‬
‫هغو لومړنیو له ډلې و چې د هند خپلواک دولت یې په رسمیت وپیژانده‪.‬‬
‫د ميل وحدت حکومت په منځته راتګ رسه د افغانستان او هند ترمنځ اړیکو‬
‫یو نوی رنګ خپل کړ‪.‬د پخوا په پرتله د دواړو دولتونو ترمنځ اړیکې الرسه‬
‫نیږدې او پراخې شوې‪ .‬مودي له ولسمرش رسه په لیدنه کې د افغانستان‬
‫بیارغونې ته د هند تیاري وښوده او په پنځو کلنو کې یې دوو میلیارده دالرو‬
‫څخه زیاته مرسته وکړه چې ددې مرستي زیاته اندازه د ترانسپورټ‪ ،‬بریښنا‪،‬‬
‫تحصیيل بورسونو‪ ،‬ترانزیټ‪ ،‬د پارملان ودانې جوړول او دايس نورو برخو کې‬
‫‪13‬‬
‫وه‪.‬‬
‫روسيه او افغانستان‪ :‬مسکو په تاریخي لحاظ رسه هر وخت د افغانستان په‬
‫اقتصادي او سیايس چارو کې دخیل و‪ ،‬د روسیې عالقه دې سیمې ته ‪۳۳‬‬
‫‪ ،tolonews: 13‬هند ته د ولسمشر سفر او السته راوړنې‪.۸۱/۹/۸۱۸۳ ،‬‬

‫پیړۍ ته راګرځي‪ ،‬هغه وخت چې رويس امپراطورۍ د لویې بریتانیا یا برتانیا‬

‫کبیر رسه په مرکزي اسیا کې مخامخ وه ددې لیکنې مقصد تاریخي پیښې نه‬
‫دي‪ .‬په دې حال کې زه دې حقیقتونو ته اشاره کوم چې د روسیې خارجي‬
‫سیاست ژورتوب په دې برخه کې وپوهېدل يش‪ .‬افغانستان د لومړي رس څخه‬
‫د روسیې لپاره یو ګواښ او په عیني حال کې د نفوذ لپاره یو فرصت پاته‬
‫شوی دی‪ .‬دا عامل باید د دواړو اړخونو د اوسنیو اړیکو پوهیدو لپاره هم باید‬
‫په نظر کې ونیول يش‪.‬‬
‫د شوروي وحشیانه جنګ په افغانستان کې په ‪ ۳۳۰۳‬کال کې د روسې سیايس‬
‫نظامي نخبګانو په تاریخي حافظه کې پاتې شوي او افغانستان د ماتې‪ ،‬درد‪،‬‬
‫تلفاتو او نورو کلمو رسه ورته مرتادف دی‪ .‬په حارض حال کې په روسیه کې‬
‫ډې ر نخبګان او سیاستمداران دې نتیجې ته رسیديل دي چې افغانستان ته د‬
‫ځواکونو ننوتل یوه خطا وه‪.‬‬
‫د روسیې نخبګان په افغانستان کې مدرن دولت ذهنیت نه ویني‪ .‬یعنې د‬
‫مسکو په نظر‪ ،‬په کابل کې رسمي مقامات مستقر نه وو او په پوره توګه خپل‬
‫مايل مالتړ یعنې امریکا پورې تړيل دي‪ .‬د غرب او روسیې په اړیکو کې د‬
‫نابودۍ بحران د افغانستان او روسيې اړیکو د نابودۍ المل شوی دی‪.‬‬
‫کابل د واشنګنت په غوښتنه د روسیې ټولې طرحې مسدود کړي او ورڅخه‬
‫لیرې پاتې کیږي‪ .‬مسکو په عصبانیت رسه دا کار په وړاندي غربګون ښودلی او‬
‫ټینګار کوي چی د افغانستان امنیت د روسیه د ميل ګټو لپاره ښه او بنا پردی‪،‬‬
‫يش‪.‬‬ ‫نه‬ ‫پاتې‬ ‫لیرې‬ ‫به‬ ‫څخه‬ ‫نښتې‬ ‫ددې‬ ‫روسیه‬
‫په ‪ ۳۷‬لسیزیه کې داخيل جنګونو کې روسیه په پوره توګه د افغانستان شامل‬
‫خلکو منایندګانو څخه جوړ ایتالف څخه مالتړ کول‪ .‬روسیه په دې کار کې‬
‫یواځي نه و؛ ایران‪ ،‬هند او مرکزی اسیا هېوادونه هم په فعال توګه د افغان‬

‫ميل اقلیتونو رسه مرسته کوله‪ .‬د طالبانو د ظهور راهیيس وضعیت کوم بدلون‬
‫نه دی کړی‪ .‬مسکو په ‪ ۲۷۷۳‬کال کې دا غورځنګ تروریستي سازمان لېست ته‬
‫داخل کړی دی‪ .‬والدیمیر پوتین‪ ،‬د روسیې ولسمرش د ‪ ۲۷۷۷‬کال په لومړیو‬
‫کې د برهان الدین رباين رسه په لیدنه کې وویل چې طالبان د هېواد سیاسی‬
‫ځواکونو کې کوم ځای نه لري‪ .‬د ‪ ۲۷۷۳‬کال سپتمرب ‪ ۳۳‬نیټې تروریستي‬
‫بریدونه د روسیې په اپوزیسیون کې خاص بدلونونه رامنځته کړه‪ .‬مسکو د‬
‫امریکا او ناټو تروریستي ضد عملیاتو د ازادي پایدار په نامه څخه مالتړ کاوه‬
‫چې مقصد یې د القاعده شبه نظامیانو او تر یو حده پورې طالبانو له منځه وړنه‬
‫وه‪ .‬والدیمیر پوتین لومړنی کس و چې په دې برخه کې مرستې او همکارۍ‬
‫وړاندیز جورج بوش د امریکا هغه وخت ولسمرش ته ورکړ‪ .‬رسبېره پردې د‬
‫روسیې خاص رسویسونه ‪،‬خاص اطالعات د افغانستان واقعیتونو په اړه ارایه کړ‪.‬‬
‫دا په افغانستان کې د روسیې کيل سیاست دی‪.‬‬
‫د ولسمشر غني لخوا په بهرني سیاست کې روسیې او د هغه رول ته ډیره توجه ونشوه‬
‫چې له همدې امله روسیې هم د دولت مخالفې ډلې او اپوزیسون مالتړ وکړ‪.‬‬
‫د چین سفر‪ :‬ښاغيل ولسمرش یو خپل مهم کاري سفر چین ته په ‪ ۲۷۳۵‬میالدي‬
‫کال کې تررسه کړ ‪ ،‬د سیايس او اقتصادي همکاریو تر څنګ یې د سولې د‬
‫خربو اترو لپاره چین نه د غوڅې همکارۍ غوښتنه وکړه او په مقابل کې چین‬
‫هم په اقتصادي برخه کې دوه مهمې وعدې وررسه وکړې‪ ،‬یو دا چې د کنړ پر‬
‫سیند به د بریښنا یو لوی بند د ‪ ۳۴۷۷‬میګاواټو په ظرفیت جوړوي او دویم دا‬
‫چې د تنګي ابریښم الره به د افغانستان پر مخ پرانیزي‪ ،‬ترڅو افغانستان په‬
‫اسانۍ منځنۍ اسیا ته الر پیدا کړي‪ ،‬چې دې دوو تعهدونو د پاکستان په مال‬
‫کې ټکونه را وایستل او د سولې د خربو اترو لپاره یې پر پاکستان د فشار اچولو‬
‫هوډ هم له ډاکټر غني رسه وکړ‪.‬‬
‫افغانستان او چني سرتاتيژيکه ملگرتيا او پر سيمه يې اغېزې‪:‬چني د سيمې هغه‬
‫هېواد دی‪ ،‬چې په نورو هېوادونو کې استعامري موخې نه لري او له همدې‬
‫کبله په ټوليز ډول د سيمې له هېوادونو رسه دوستانه اړيکې هم لري‪ .‬له تېرو‬
‫څو کلونو راهيسې په ځانګړې توګه له ‪ ۲۷۳۴‬راوروسته‪ ،‬چې له افغانستانه د‬
‫بهرنيو ځواکونو ډېره برخه ووته‪ ،‬چني د افغانستان په لور پاملرنه زياته کړه؛ دغه‬
‫راز په افغانستان کې د ميل يووايل حکومت له جوړېدو راوروسته افغانستان‬
‫هم چني ته په خپل بهرين سياست کې ځانګړی ځای ورکړ‪.‬‬
‫د ميل وحدت حکومت په دوره کې د دواړو هېوادونو د جګپوړو چارواکو‬
‫سفرونه او ليدنې کتنې زياتې شوې ‪ ،‬چې په همدې لړۍ کې د افغانستان د‬
‫ميل ام نيت شورا پخوانی سالکار محمد حنيف امتر هم د چني د مرستيال‬
‫ولسمرش په رسمي بلنه بيجينګ ته سفر وکړ او هلته يې د چني له جګپوړو‬
‫سيايس او نظامي چارواکو رسه وکتل‪.‬‬
‫چني ته د حنيف امتر سفر د نورو مسایلو ترڅنګ‪ ،‬د افغانستان او پاکستان‬
‫ترمنځ د شته بېباوريو له منځه وړلو او د افغانستان په سوله او ثبات کې د‬
‫پاکستان د صادقانه همکارۍ لپاره مهم و‪.‬‬
‫د مرکزي اسيا هيوادونو ته سنرونه‬

‫د مرکزي سیا هېوادونه د افغانستان لپاره ځانګړی اهمیت لري‪ ،‬ځکه موږ له‬
‫دې هېوادونو رسه ګډې پولې لرو او کولی شو د دوی له الرې خپل ترانزیټ‬
‫له چین رسه ونښلوو چې بدبختانه په تېر کې په دې برخه کې د پام وړ کار نه‬
‫دی شوی‪ .‬خو د ميل وحدت حکومت له راتلو رسه جمهور رییس غني وکولی‬
‫شول له دې هېوادونو رسه اړیکې پراخې کړي‪.‬‬
‫تاجکستان‪ :‬د افغانستان د اسالمي جمهوریت جمهور رییس محمدارشف غني د‬

‫‪ ۳۳۳۱‬ه ش کال د غربګويل پر ‪ ۳۳‬مه د تاجکستان جمهور رییس امام عيل‬
‫رحامن رسه وکتل‪.‬‬
‫په پیل کې د تاجکستان جمهور رییس د تروریزم پر ضد په ګډه سیمه ییزه‬
‫همکارۍ ټینګار وکړ‪ ،‬د دواړو هېوادونو مرشانو د دوه اړخیزو او سیمې د‬
‫اړیکو د پیاوړتیا او پراختیا په ځانګړي ډول د اقتصادي‪ ،‬سوداګریزو‪ ،‬امنیتي‪،‬‬
‫تروریزم رسه د مبارزې او د رسحدونو د کنټرول د همکاریو په اړه بحث او‬
‫خربې وکړې‪.‬‬
‫د تاجکستان جمهور رییس وویل‪ ،‬موږ تیار یوو چې په ترانزیټي برخو کې په‬
‫ځانګړي ډول د قرغزستان تاجکستان تر شېرخان بندر پورې د اورګاډي‬
‫کرښې او همدارنګه د چین او ایران د اورګاډي کرښې همکاري وکړو‪.‬‬
‫د تاجکستان جمهور رییس د افغانستان دولت په رهربي د کابل پروسې‬
‫کنفرانس جوړولو مالتړ وکړ او هغه یې د سیمه ییزې همکارۍ د پیلولو او‬
‫سولې لپاره پیل وباله او ټینګار یې وکړ چې باثباته افغانستان د سیمې د ټولو‬
‫هېوادونو په ګټه دی‪.‬‬
‫جمهور رییس غني د سیمې اقتصادي او ترانزیټي همکاریو کې د تاجکستان‬
‫رول مهم وباله ویې ویل‪ ،‬افغانستان د لویو پروژو په ځانګړي ډول د کاسا‬
‫‪ ۳۷۷۷‬پروژې تطبیق لپاره الزم تیاری لري‪.‬‬
‫هغه وویل‪ ،‬د کاسا ‪ ۳۷۷۷‬او ټولو پروژو په عميل کولو رسه د افغانستان او د دې‬
‫پروژو د مسیر هېوادونو تر منځ زیاته همپالنه رامنځته کېږي او موږ د زیاتو‬
‫پروژو د اجرا کېدو لېوال یوو هغه همدارنګه زیاته کړه‪ ،‬موږ له تاجکستان‬
‫څخه افغانستان ته د زیاتې برېښنا د واردولو غوښتونکي یوو‪.‬‬
‫د تاجکستان جمهور رییس وویل‪ ،‬هېواد یې افغانستان رسه په ټولو برخو په‬
‫ځانګړي ډول د انرژۍ په برخه کې همکاري کوي او تاجکستان د سمنټو د‬
‫تولید لپاره مناسب ظرفیت لري او په دې برخه کې تیار دی چې افغانستان‬
‫رسه همکاري وکړي‪.‬‬
‫د تاجکستان جمهور رییس څرګنده کړه‪ ،‬دا هېواد لېواله دی چې د افغانستان‬
‫او تاجکستان د دوستۍ پنځه ویشتم کال په کابل کې ومنانځي د افغانستان او‬
‫تاجکستان جمهور رییسان د دواړو هېوادونو تر منځ د اقتصادي او سوداګریزو‬
‫مناسباتو په پیاوړتیا ټينګار وکړ‪.‬‬
‫ترکمنستان‪:‬‬
‫ولسمرش ارشف غني د خپل حکومت دوران کې د منځنۍ اسیا بالخصوص‬
‫ترکمنستان رسه اړیکې ښې کړې او څو ځله يې نوموړی هېواد ته سفرونه کړي‬
‫یو سفر چې په ‪ ۲۷۳۰‬میالدي کال کې تر رسه شو‪ ،‬د دواړو هېوادونو‬
‫د ولسمرشانو ترمنځ د سرتاتیژیک مشارکت تړون السلیک شو ددې ترڅنګ د‬

‫افغانستان او ترکمنستان د ولسمرشانو لخوا د ګډو همکاریو ګڼ سندونه هم‬
‫السلیک شول‪ ،‬چې مهم یې د اورګاډي د کرښې په برخه کې د همکاریو سند‬
‫و‪.‬‬
‫دغه راز یې د نفتو‪ ،‬ګازو‪ ،‬فرهنګي او ګمرکي همکاریو په برخه کې یو لړ‬
‫هوکړه لیکونه السلیک کړل‪.‬‬
‫د افغانستان او ترکمنستان ترمنځ په سرتاتیژيک تړون کې د دواړو هېوادونو‬
‫ترمنځ په سیايس‪ ،‬اقتصادي او امنیتي برخو کې د اړیکو پر پراختیا او غزولو‬
‫ټینګار وشو‪.‬‬
‫ولسمرش له نوموړي هېواد رسه په اقتصادي او سیايس ډګر کې دواړه لوري‪ ،‬د‬
‫ګمرکونو له الرې د صادراتو ‪،‬وارداتو او دیپلوماسۍ په برخه کې د اسانتیاوو د‬
‫رامنځته کېدو او د افغانستان او ترکمنستان ترمنځ د هوا له الرې د خدماتو‬
‫هوکړه لیکونه هم السلیک کړل‪ ،‬چې په دې کې د دواړو ګاونډيو هېوادونو‬
‫ترمنځ الوتنې هم راتلې‪.‬‬
‫ولسمرش غني وویل‪ :‬چې ترکمنستان چمتو دی چې افغانستان ته د صادراتو‬
‫کچه تر پنځه برابره زیاتوايل تر څنګ د دواړو هېوادونو ترمنځ د سرتو‬
‫اقتصادي پروژو لکه د افغانستان د اورګاډي پټلۍ‪،‬هېواد ته د برېښنا د لېږد‬
‫زیاتوالی او د اقینې بندر ته د غازو د لېږد پر نل لیکو پانګونه وکړي‪.‬‬
‫ازبکستان‪:‬‬
‫له ازبکستان رسه د اړیکو د ښه وايل په موخه د ‪ ۳۳۳۱‬ه ش کال د لیندۍ په‬
‫‪۳۳‬مه جمهور رییس ازبکستان ته سفر وکړ او له دې هېواد رسه يې د اړیکو د‬
‫نوي باب پرانستو په درشل کې تر ‪ ۲۷‬زیات تړونونه او هوکړه لیکونه السلیک‬
‫کړل او د دې ترڅنګ له کابل څخه مخامخ ازبکستان ته الوتنې هم پیل‬

‫شوې‪.‬‬
‫د افغانستان او ازبکستان تر منځ د دوه اړخيزو امنيتي او سيايس همکاريو پر‬
‫پراختیا لومړين مذاکرات په ‪ ۲۷۳۰‬میالدي کال کې وشول او دواړو هېوادونو‬
‫د امنیتي او اقتصادي همکاريو د پراختیا په موخه کمېسیونونه جوړ کړل‪.‬‬
‫د افغانستان د ميل امنيت شورا پخوانی سالکار حنيف امتر او په اقتصادي‬
‫چارو کې د ولسمرش سالکار ډاکټر هامیون قیومي او وررسه پالوي د ازبکستان‬
‫په پالزمېنه تاشکند کې د دغه هېواد د بهرنیو چارو له وزیر عبدالعزیز کاملوف‬
‫رسه په لیدنه کې د امنیتي او اقتصادي همکاریو پر ښه وايل او پراختیا خربې‬
‫وکړې‪.‬‬
‫په دې لې دنه کې د ازبکستان د بهرنیو چارو وزیر د دوه اړخیزو اړیکو د‬
‫پراختیا او دوام په موخه امنیتي او اقتصادي همکارۍ مهمې و بللې‪.‬‬
‫نوموړي وویل‪ :‬د ازبکستان دولت چمتو دی چې د پخوانیو اقتصادي‬
‫همکاریو په دوام د نویو همکاریو باب هم پرانیزي‪.‬‬
‫چې د افغانستان ثبات د سیمې د ثبات او اقتصادي پرمختګ له پاره مهم دی‬
‫او په وینا یې د امنیتي همکاریو دوام او پرمختګ د تروریستي ډلو د ځپلو او‬
‫محوه کولو په الره کې اسايس رول لري‪.‬‬
‫چې په دې دوه اړخیزو مذاکراتو کې د همکاریو د سند په رامنځته کېدو‬
‫هوکړه وشوه او دغه سند د دواړو هېوادونو د ولسمرشانو د لیدنې پرمهال‬
‫السلیک شو‪.‬‬
‫د دې ترڅنګ په سیمه کې له ترهګرۍ رسه د مبارزې په موخه د مشرتکې‬

‫سرتاتیژۍ په رامنځته کېدو هم هوکړه شوې وه‪.‬‬
‫قزاقستان‪:‬‬
‫د افغانستان د اسالمي جمهوریت د جمهور رییس محمد ارشف غني او د‬
‫قزاقستان د جمهور رییس نور سلطان نظربایوف په حضور کې د دواړو‬
‫هېوادونو د اړوندو لوړ پوړو چارواکو له خوا طبیعي پېښو ته د رسېدو او‬
‫فرهنګي همکاریو په برخه کې دوه سندونه السلیک شول‪.‬‬
‫هغه غونډه کې چې په ‪ ۳۳۳۴‬ه ش کال د لړم د میاشتې په ‪ ۳۷‬مه نېټه په دې‬
‫اړه د قزاقستان په پالزمېنه ا ستانه کې جوړه شوې وه جمهور رییس غني په‬
‫خپله وینا کې وویل چې ‪ :‬نن افغانستان له قزاقستان او د مرکزي اسیا له‬
‫هېوادونو رسه د همکاریو ژمنه نوې کوي‪ ،‬ده زیاته کړه ‪ :‬پخواين شوروي‬
‫اتحاد زموږ د ملتونو په منځ کې واټن پیدا کړی و‪ ،‬خو د دغو دوو ملتونو‬
‫اړیکې چې تل پاتې فرهنګي همکاري رسه لري ورځ تر بلې زیاتېږي او‬
‫ریښتینی ثبوت یې د دواړو هېوادونو ترمنځ د فرهنګي همکاریو د سند‬
‫السلیک کول دي ‪.‬‬
‫جمهور رییس غني د قزاقستان د خپلواکۍ ‪ ،‬سوکالۍ او پرمختګ په برخه کې‬
‫د جمهور رییس نور سلطان نظربایوف هلې ځلې وستایلې‪ ،‬زیاته یې کړه چې ‪:‬‬
‫د قزاقستان هڅې او بریالۍ تجربې موږ ته دا روحیه راکوي چې د خپل‬
‫هېواد د ثبات او پرمختګ له پاره لوی او اسايس ګامونه واخلو‪.‬‬
‫محمد ارشف غني د افغانستان او قزاقستان همکارۍ څو اړخیزه وبللې او‬
‫څرګنده یې کړه چې په اقتصادي برخه کې به د باوري ترانزیټ او سوداګرۍ‬
‫سیستم د رامنځته کولو تر څنګ‪ ،‬په افغانستان کې د قزاقستان او د مرکزي اسیا‬

‫د نورو هېوادونو پانګونه وهڅوي‪.‬‬
‫ده زیاته کړه چې د اغېزمن سیستم د منځته راتلو تر څنګ د سوداګرۍ او‬
‫ترانزیټ په برخه کې په افغانستان کې د قزاقستان د پانګونې غوښتونکی یم‪،‬‬
‫او موږ په دې برخه کې ټولې اسانتیاوې برابروو ‪.‬‬
‫جمهور رییس طبیعي پېښو ته د رسیدنې په برخه کې د دواړو هېوادونو ترمنځ‬
‫د همکارۍ دغه تازه سند د طبیعي پېښو او افتونو د زیانونو د کچې په کمولو‬
‫کې ګټور وباله او زیاته یې کړه چې دا به زموږ د همکاریو د عطف ټکی وي‪.‬‬
‫نوموړي د دې تر څنګ چې د دواړو هېوادو تر مینځ یې همکارۍ د عطف‬
‫ټکۍ وباله ‪ ،‬د طبیعي پېښو په اړه د مبارزې په تړاو یې د السلیک شوو‬
‫سندونوپه برخه کې وویل چې ‪ :‬دې سند طبیعي پېښو او افتونو ته الس رسی‬
‫ال موثر کړ ‪ .‬جمهور رییس غني یاده کړه چې پراقتصادي همکاریو رسبېره په‬
‫افغانستان کې د قزاقستان برشي پانګونې مرسته کړې ده ‪ ،‬او همدا اوس په‬
‫دغه هېواد کې یو شمېر افغان محصالن په لوړو زده کړو لګیا دي‪ ،‬او دا‬
‫موضوع د دواړو هېوادو تر منځ د ال ډېرو کلکو اړیکو د ټينګښت له پاره مهمه‬
‫ده ‪.‬‬
‫جمهور رییس له ترهګرۍ او د نشه یي توکو پر ضد د مبارزې په برخه کې په‬
‫ګډې او دوامداره مبارزې ټینګار وکړ او زیاته یې کړه چې زموږ عمده موخه د‬
‫هر اړخيزو همکاریو په خاطر‪ ،‬د دواړو هېوادونو ترمنځ د مناسبې سیايس فضا‬
‫رامنځته کول دي‪.‬‬
‫محمدارشف غني وویل‪ :‬تروریزم ښه او بد نه لرياو دغه شومه پدیده دین‪،‬‬

‫مذهب او رسحد نه پېژين‪ .‬ده ټینګار وکړ چې په دې برخه کې ګډې مبارزې‪،‬‬
‫اسايس مترکز او پیاوړې ارادې ته اړتیا ده‪.‬‬
‫جمهور رییس وویل چې‪ :‬د افغانستان او قزاقستان خلک د سولې‪ ،‬ثبات‪ ،‬هر‬
‫اړخېزې همکارۍ او پرمختګ غوښتونکي دي ‪.‬‬
‫د هېواد جمهور رییس په پای کې د قزاقستان جمهور رییس نور سلطان‬
‫نظربایوف ته په یو مناسب وخت کې افغانستان ته د ورتګ رسمي بلنه هم‬
‫ورکړې وه ‪.‬‬
‫د قرغېزستان سنر‪:‬‬
‫د افغانستان د اسالمي جمهوریت جمهور رییس محمد ارشف غني او د‬

‫قرغېزستان جمهور رییس سورونیای جین بیکوف د ‪ ۳۳۳۰‬ه ش کال د‬
‫غربګويل په ‪۲۴‬مه نیټه پالزمینه بیشکک کې د دواړو هېوادونو د اړیکو د ال‬
‫پراختیا‪ ،‬افغان سولې‪ ،‬ترهګرۍ ضد مبارزې او اقتصادي همکاریو په اړه بحث‬
‫او خربې وکړې‪.‬‬
‫د قرغېزستان جمهور رییس بیکوف ولسمرش غني ته د ښه راغالست ترڅنګ د‬
‫افغانانو په رهربۍ او مالکیت د تلپاتې سولې د تامین مالتړ وکړ او ویې ویل‬
‫چې هېواد یې د ترورېزم پر وړاندې د افغانانو د مبارزې قدرداين کوي‪.‬‬
‫هغه څرګنده کړه ‪:‬قرغیزستان غواړي د افغان دولت له الرې په افغانستان کې‬
‫له مېشت قرغېزیانو رسه دوامدارې او حامیوي اړیکې ولري‪.‬‬
‫ولسمرش غني او ښاغيل بیکوف په مختلفو برخو کې یو لړ تړونونه لکه‬

‫تحصييل‪ ،‬اقتصادي‪ ،‬ترانزیټي او نظامي همکاریو امضا کړل او دا یې د‬
‫افغانستان او قرغېزستان لپاره د یو نوي باب پرانیستل یاد کړل‪.‬‬
‫ولسمرش غني د قرغېزستان د جمهور رییس او خلکو د ښې میلمه پالنې او له‬
‫افغانستان رسه د همکاریو قدردانۍ څخه مننه وکړه‪.‬‬
‫سعودي ته سنر‪:‬‬
‫ښاغلی ولسمرش غني دوه ځيل سعودي عربستان ته والړ چې دواړه ځله یې‬
‫عمره تر رسه کړه او په بیت هللا رشیف کې یې دعا وکړه چې لوی هللا دې د‬
‫افغانستان ځوریدلی ولس او خاوره د کورنیو او بهرنیو منافقینو له منګولو‬
‫خالصه کړي‪ ،‬او وروسته یې د سعودي د مقاماتو رسه په لیدو کاتو پیل وکړ او‬
‫ترې ویې غوښتل تر څو د مريب په صفت د پاکستان الس له افغانستانه لنډ‬
‫کړي‪ .‬همدارنګه یې د سعودي د بهرنیو چارو له چارواکو نه غوښتنه وکړه تر‬
‫څو سعودي کې مېشتو افغانانو ته‪ ،‬په قانوين ډول او د افغانستان په پاسپورټ د‬
‫کار کولو اجازه ورکړي چې ښاغيل کرزي په خپل دیارلس کلن حکومت کې‬
‫داسې یو کار نه وو کړی‪ .‬همدارنګه ولسمرش د عربستان او هوسیانو د النجې په‬
‫تړاو د سعودي عربستان ننګه وکړه‪ ،‬همداسې یو دریځ د افغانستان د خلکو د‬
‫دیني ارز ښتونو له مخې د عربستان‪ ،‬امریکا‪ ،‬پاکستان‪ ،‬ترکیې او یو شمېر نورو‬
‫عريب هېوادونو په همغږۍ رسه کولی يش افغانستان د مثبت ناپېیلتوب په‬
‫دریځ کې د منځني ختیځ له ضلعې رسه ونښلوي‪ .‬د همداسې یو سیاست غوره‬
‫کول کېدای يش د سولې په بهیر کې د عربستان او یو شمېر راډیکالو کړیو‪،‬‬
‫په ځانګړې توګه راډیکالو مالیانو فعاله ونډه پیاوړې کړي او افغانستان کولی‬
‫يش‪ ،‬له کفر رسه د جګړې له لومړۍ کرښې څخه واېستل يش‪ .‬دغه ډول‬
‫سیاست‪ ،‬افغانستان له یو ناپېیيل هېواد له سیاست څخه‪ ،‬د یو تیري کوونکي‬

‫هېواد سیاست ته وردننه کړ‪.‬‬
‫د عريب متحده اماراتو سفر‪ :‬افغان ولسمرش محمد ارشف غني د ‪ ۳۳۳۰‬ه ش‬
‫کال د کب د میاشتې په ‪۲۱‬مه نېټه په یو رسمي سفر عريب متحده اماراتو ته‬
‫والړ‪.‬‬
‫افغان ولسمرش د افغانستان او عريب متحده اماراتو ترمنځ د لومړي ځل لپاره د‬
‫ګډو همکاریو کمېسيون رامنځته کړ‪ ،‬ددغه کمېسيون په لومړۍ غونډه کې د‬
‫دواړو هېوادونو له لوري درې مهم تفاهم لیکونه السلیک شول‪.‬‬
‫ولسمرش رسه د اماراتو دولت له افغانستان رسه د اقتصادي او سیايس اړیکو د‬
‫پیاوړي کیدو لپاره دونیم سوه میلیون ډالرو مرسته اعالن کړه‪.‬‬
‫همدارنګه د افغانستان او متحده عريب اماراتو ترمنځ فرهنګي‪ ،‬پوهنې‪،‬‬
‫ورزش‪،‬کانونو‪ ،‬انرژۍ او کرنې په برخه کې هوکړه لیکونه السلیک شول‪،‬‬
‫متحده عريب امارات د هغو هېوادونو څخه دي چې په تېر کې یې هم‬
‫افغانستان رسه په بېالبېلو برخو کې د همکاریو اغېزناک تړونونه السلیک کړي‬
‫وو‪.‬‬
‫عريب متحده اماراتو د افغان سولې له بهیره خپل مالتړ څرګند کړ‪ ،‬عريب‬
‫متحده امارات له پنځو کالو راهیسې له افغانستان رسه د امنیت د ټینګښت‪،‬‬
‫اقتصاد او بیارغونې په برخه کې د پام وړ مرسته وکړه ‪.‬‬
‫د افغانستان او ترکيې ا يکې‪:‬‬

‫د ترکيې او افغانستان د اړيکو په اړه همدومره بس ده چې وتيل ترکي‬
‫سياستوال احمد داوود اوغلو دا اړيکې «بېلګه اړيکې» وبللې او له ګډې پولې‬
‫پرته «ګاونډي» او يو بل ته نیږدې هېوادونه بلل کېږي‪ ،‬ترکيه او افغانستان د‬
‫دوه اړخيزو اړيکو اوږد تاريخ لري او دا اړيکې د تاريخ په اوږدو کې دوستانه‬
‫پاتې شوې دي‪ .‬دا چې ترکيه اوسمهال نه يوازې د اسالمي هېوادونو په منځ‬
‫کې‪ ،‬بلکې د نړۍ په کچه له ځواکمنو هېوادونو شمېرل کېږي او د افغانستان‬
‫ترڅنګ د سيمې له هېوادونو رسه هم ښې اړيکې لري‪ ،‬د دوی دغو ښو‬
‫دوه اړخيزو اړيکو ته يې ځانګړی اهميت وربښلی دی‪.‬‬
‫د دغو دوه اړخيزو اړيکو اهميت په بېالبېلو وختونو کې د دواړو هېوادونو د‬
‫چارواکو له سفرونو هم جوت دی چې وروستی(د اپرېل ‪۱‬مه ‪ ۲۷۳۱‬نیټه) کابل‬
‫ته‪ ،‬د ترکيې د لومړي وزير بن عيل يلدرم سفر و‪ ،‬نوموړي کابل ته د سفر پر‬
‫مهال له ولسمرش غني‪ ،‬اجرایيه ریيس ډاکرت عبدهللا او نورو افغان چارواکو رسه‬
‫وکتل او له اجرایيه ریيس رسه يې په يوه ګډ خربي کنفرانس کې هم ګډون‬
‫وکړ‪.‬‬
‫د ميل يووايل حکومت له جوړېدو راوروسته د افغانستان او ترکيې اړيکې يوه‬
‫نوي پړاو ته داخلې شوې او ترکي ولسمرش رجب طيب اردوغان په خپل سفر‬
‫رسه دغه پړاو پرانيست‪.‬‬
‫اردوغان د ميل يووايل حکومت له جوړېدو کابو يوه مياشت وروسته ‪۲۷۳۴‬د‬
‫اکتوبر په ‪ ۳۱‬مه نیټه کابل ته راغی‪ .‬دا له نژدې پنځو لسيزو وروسته افغانستان‬
‫ته د يوه ترکي ولسمرش سفر وو‪ ،‬او له بله پلوه اردوغان لومړنی بهرنی جګپوړي‬
‫چارواکی هم شو‪ ،‬چې د ميل يووايل حکومت له جوړېدو وروسته يې کابل ته‬
‫سفر وکړ په دغه سفر کې د افغانستان او ترکيې ترمنځ د ملګرتيا او همکارۍ‬
‫سرتاتېژيک تړون هم السليک شو‪.‬‬
‫ترکيه هم د افغانستان جيوپوليټيک موقعيت ته په کتلو رسه غوښتل چې په‬
‫افغانستان کې اوږدمهال حضور ولري او له همدې کبله يې له ‪ ۲۷۳۴‬کال‬
‫وروسته هم په افغانستان کې د خپلو ځواکونو شمېر کم نه کړ او خپله د‬
‫اردوغان په وینا‪ ،‬ترکيه په هغه هيواد کې چې له چني‪ ،‬ايران‪ ،‬پاکستان او د‬
‫منځنۍ اسيا له يو شمېر هېوادوونو رسه په ګاونډ کې پروت دی د اوږدمهال‬

‫حضور په لټه کې ده‪.‬‬
‫له دې رسه رسه د دواړو هېوادونو ترمنځ په اړيکو کې د بې باوريو زمينې هم‬
‫رامنځته شوي‪ ،‬ځکه له يوې خوا د ولسمرش لومړی مرستيال جرنال دوستم په‬
‫ترکيه کې په يو ډول د تبعيد ژوند تېراوه او له بله پلوه د دوستم په ګډون له‬
‫ترکيې څخه د څو تنو افغان سياسيونو له خوا د ميل يووايل حکومت پر ضد‬
‫يو اېتالف هم اعالن شو‪.‬‬
‫د ميل يووايل حکومت له جوړېدو وروسته کابل ته د اردوغان د راتګ تر شا د‬
‫جرنال دوستم د واک ته رسېدو قضيه هم مطرح وه او له همدې کبله‪ ،‬له‬
‫حکومت رسه د جرنال دوستم د اړيکو خرابېدو او ترکيې ته تبعيد يې پر دغو‬
‫دوهاړخيزو اړيکو هم خپل اغېز لرلی دی‪ ،‬افغان حکومت د دغې بې باورۍ د‬
‫له منځه وړلو لپاره يو لړ ګامونه هم پورته کړل چې له دې جملې په فتح هللا‬
‫ګولن پورې د تړليو افغان ترک ښوونځیو د مدیریت قضیه هم د یادولو وړ وه‪.‬‬
‫ولسمرش ارشف غني هم دوه ځله ترکيې ته سفر وکړ لومړی سفر يې د ‪۲۷۳۵‬‬
‫میالدي کال د ډسمرب مياشت کې و‪ ،‬چې هلته يې د دواړو هېوادونو د‬
‫سوداګريزې شورا په غونډه کې هم ګډون وکړ او دويم هغه يې د ‪ ۲۷۳۰‬کال‬
‫په ډسمرب کې د قدس په اړه د اسالمي هېوادونو د مرشانو په کنفرانس کې‬
‫ګډون و‪.‬‬
‫اندونيزيا‪:‬‬
‫د ‪ ۳۳۳۱‬کال د سلواغې په ‪۳‬مه نېټه له لسګونو کلونو وروسته د اندونیزیا‬
‫جمهور رییس افغانستان ته سفر وکړ‪ ،‬د نوموړي سفر د سولې په برخه کې‬
‫ښکاره پیغام درلود او د افغانانو په مرشۍ یې د سولې له بهیر څخه د اندونیزیا‬
‫په څېر د یوه غښتيل اسالمي هېواد مالتړ وښود‪ ،‬دا سفر او دیپلوماتیکې اړیکې‬
‫د دواړو هېوادونو ترمنځ له ‪ ۴۷‬کلنو وروسته وشوې‪ .‬دې سفر وښوده چې‬
‫افغانستان په بهرين سیاست کې غښتلی مقام خپل کړی‪ ،‬د اندونیزیا جمهور‬
‫رییس د افغانستان له سولې او ثبات کلک مالتړ وکړ او د سولې په تړاو یې په‬
‫دغه هېواد یوه ناسته تررسه کړه چې د اسالمي هېوادونو عاملانو پهکې له افغان‬
‫سولې مالتړ وکړ او د افغانستان جګړه یې ناروا وبلله‪.‬‬
‫د جاپان رسه ا يکې‪:‬‬

‫ولسمرش د ‪ ۲۷۳۱‬میالدي کال جاپان ته سفر وکړ چې له ولسمرش شینزو ايب رسه‬
‫په لیدنه کې یې د افغانستان لپاره د جاپان له پراختیایي پروژو‪ ،‬روزنیزو‬
‫پروګرامونو او د سولې له پرويس څخه د نوموړي هېواد مالتړ او همکاریو‬
‫پرڅرنګوايل او پراختیا خربې وکړي‪ .‬ولسمرش د جاپان له خلکو مننه وکړه چې‬
‫په بېالبېلو پړاوونو کې د افغانستان له خلکو رسه د پراختیایي پروژو په برخه‬
‫کې همکاري کړې ده‪.‬‬
‫ولسمرش غني په ځانګړي توګه د افغان پولیسو د روزنې او وړتیاوو د لوړاوي‬
‫لپاره د جاپان مرستې مهمې وبللې‪ .‬ښاغيل ايب وویل افغانستان او جاپان د‬
‫تاریخ په اوږدو کې مثبتې او رغنده اړیکې درلودې او ددې اړیکو پر پراختیا‬
‫یې ټینګار وکړ ده افغان لوري ته وویل‪ :‬چې هېواد یې د سولې له بهیر څخه‬
‫مالتړ کوي او ډاډ یې څرګند کړ چې د سولې بهیر د بریالیتوب لپاره به له‬
‫افغان حکومت رسه همکاري او همغږي پراخه کړي‪ ،‬دواړو لوریو د همکاریو‬
‫پر پراختیا او دوام ټینګار تر څنګ د کابل پروسې او تاشکند کنفرانس د‬
‫پریکړو د عميل کیدو او د څو اړخیزو میکانیزمونو له چارو څخه پر مالتړ‬
‫هوکړه وکړه‪.‬‬
‫د جاپان ولسمرش په افغانستان کې د شویو پرمختګونو له امله خوښي څرګنده‬
‫کړه او ويي ویل د جاپان حکومت د ولسمرش غني په مرشۍ له هغو پرمختګونو‬
‫څخه چې په تېرو څلورو کلنو کې شوي‪ ،‬خوښ دی او دغه پرمختګونه ورته‬

‫مهم دي‪.‬‬
‫د جاپان ولسمرش له افغانستان رسه د همکارۍ په موخه په بېالبېلو برخو لکه‬
‫‪،‬ښوونه او روزنه‪ ،‬اقتصاد‪ ،‬سیاست‪ ،‬کانونه ‪،‬کرنه‪ ،‬سوداګرۍ او ترانزیټ برخه‬
‫کې د هر ډول مايل او تخنیکي همکاریو مرستې ژمنه وکړه‪.‬‬
‫د امريکا سنر‪:‬‬
‫ښاغلی ولسمرش غني د خپل ملګري ډاکټر عبدهللا رسه متحده ایاالتو ته سفر‬
‫وکړ او هلته یې د متحده ایاالتو دواړو مجلسونو ته هر اړخیزه وینا وکړه‪ ،‬داسې‬
‫وینا چې د متحده ایاالتو په تاریخ کې امریکایي سناتورانو ته چا داسې وینا نه‬
‫وه کړې‪ ،‬د دې وینا منت دومره امریکایي سناتورانو ته په زړه پورې او‬
‫حیرانوونکی و چې وروسته له هر بند نه به امریکایي سناتوران په پښو دریدل‬
‫او د السونو پړکهاری به یې ورته کاوه‪.‬‬
‫د ښاغيل ولسمرش وینا په ډیر عاملانه انداز رسه تررسه شوه چې په کې د‬
‫افغانستان کورنی او بهرنی سیاست په ډېر وضاحت رسه بیان شو‪ ،‬د متحده‬
‫ایاالتو خلک او حکومت یې د افغانستان رسه د مرستو د دوام لپاره یو ځل بیا‬
‫ژمن کړل‪.‬‬
‫حال دا چې ښاغلی کرزی د افغانستان د ولسمرش په توګه په خپل وخت کې‬
‫امریکایانو ته یو مداري او د دوه مخي سیاست درلودونکی سیاستمدار معريف‬
‫شوی وو‪ ،‬او په کراتو په بین املليل میډیا کې د مداري او دوه مخي سیاست‬
‫درلودونکی سیاستمدار په نوم نومول شوی و‪.‬‬
‫د افغانستان د اسالمي جمهوریت جمهور رییس محمد ارشف غني د‪۳۳۳۴‬‬
‫ملریز کال د وري په ‪۵‬مه امریکا ته د خپل رسمي سفر په ترڅ کې جمهور‬
‫ریس بارک اوباما رسه په سپینه ماڼۍ کې وکتل‪.‬‬
‫په دغه کتنه کې دواړو لورو د دواړو هېوادونو ترمنځ په بېالبېلو برخو کې د‬
‫همکاریو د پراختیا‪ ،‬د افغانستان د امنیتي ځواکونو د پیاوړتیا‪ ،‬د تروریزم‬
‫پرخالف د ګډې مبارزې‪ ،‬د سیمه ایزو همکاریو‪ ،‬له افغانستان رسه د امریکا د‬
‫اقتصادي مرستو او د سولې د بهیر په باب بحث او خربې اترې وکړې‪.‬‬
‫همدا راز په دغه کتنه کې د سرتاتیژیکو اوږد مهالو همکاریو د موافقه لیک او‬
‫د دواړو هېوادونو ترمنځ د امنیتي او دفاعي تړون په چوکاټ کې د ګډو ژمنو‬
‫په عميل کولو باندې ټینګار وشو‪.‬‬
‫بیا د افغانستان او امریکا جمهورو رییسانو په یوه ګډ خربي کنفرانس کې ګډون‬
‫وکړ او د خپلو مذاکرو د نتیجو په باب یې رسنیو ته معلومات ورکړل‪.‬‬
‫جمهور رییس اوباما جمهور رییس غني او ملګري پالوي ته یې د ښه راغالست‬
‫په ترڅ کې وویل‪ :‬چې جمهور رییس غني او ډاکټر عبدهللا عبدهللا په خپل‬
‫هېواد کې په سوله ایز ډول د واک لومړنی لېږد په ډیموکراتیک ډول تررسه‬
‫کړ او اوس د ميل وحدت حکومت رهربي کوي چې د افغانستان د خلکو د‬
‫تنوع‪ ،‬ژمنې او کلک هوډ منعکس کوونکي دي‪.‬‬
‫ده وویل چې‪ :‬له ‪ ۳۳‬کلونو وروسته په افغانستان کې د امریکا محاربوي‬
‫ماموریت په مسووالنه ډول پای ته ورسېد او له دې وروسته د افغانستان‬
‫امنیتي ځواکونه په خپل هېواد کې د رسارسي امنیت د ټینګښت مسوولیت‬
‫پخپله غاړه لري‪ ،‬دغه ځواکونه د خپل هېواد لپاره قرباين ورکوي او د هرې‬
‫ورځې په تېرېدو رسه ال نور هم غښتيل کیږي‪.‬‬
‫د امریکا جمهور رییس د ميل وحدت د حکومت له مرشتابه څخه د مننې په‬
‫ترڅ کې وویل چې دغه سفر د دواړو هېوادونو ترمنځ په اړیکو کې د نوي‬
‫فصل د پرانیستلو لپاره یو فرصت برابر کړ‪.‬‬
‫بارک اوباما له افغانستان رسه د امریکا د امنیتي همکاریو پر دوام باندې د‬

‫ټینګار په ترڅ کې وویل چې موږ هڅه کوو ترڅو د افغانستان امنیتي ځواکونه‬
‫وروزو‪ ،‬مشورې ورکړو‪ ،‬متویل او تجهیز یې کړو‪.‬‬
‫جمهور رییس اوباما څرګنده کړه چې د ‪ ۲۷۳۵‬میالدي کال تر پایه پورې به‪ ،‬د‬
‫امریکا ‪ ۳۱۷۷‬رستیري په افغانستان کې پاتې يش‪.‬‬
‫بارک اوباما وویل چې‪ :‬موږ د یو ځواکمن افغانستان لپاره خپلې اړیکې ال‬
‫پیاوړې کوو او افغانستان باید په داسې ځای بدل نه يش چې له هغه ځایه‬
‫تروریستي بریدونه تررسه يش‪ ،‬ده د افغانستان په مرشۍ د سولې له بهیر څخه‬
‫د مالتړ په ترڅ کې وویل چې جمهور رییس غني له پاکستان رسه سولې ته د‬
‫رسېدو په موخه کار کړی دی چې دا د سولې د بهیر د څارنې لپاره یوه مهمه‬
‫چاره ده‪ .‬افغانستان او امریکا موافقه لري چې طالبان باید خپلې اړیکې له‬
‫القاعدې رسه وشلوي‪ ،‬له تاوتریخوايل الس واخيل‪ ،‬د افغانستان قوانین ومني‬
‫او د ښځو د حقونو مالتړ وکړي‪.‬‬
‫د امریکا جمهور رییس وویل‪ :‬چې د افغانستان لومړۍ مېرمن روال غني به له‬
‫مېرمن میشل اوباما رسه په ګډه په افغانستان کې د ښځو د حقونو د تامین لپاره‬
‫هاند او هڅې وکړي‪.‬‬
‫جمهور رییس اوباما په دې باندې د ټینګار په ترڅ کې چې امریکا له افغانستان‬
‫څخه خپل مالتړ ته دوام ورکوي وویل چې په وروستیو کلونوکې د روغتیا او‬
‫پوهنې او په نورو بېالبېلو برخوکې مهم بدلونونه رامنځته شوي دي او د امریکا‬
‫حکومت هڅه کوي ترڅو خپلې مرستې د افغانستان د حکومت د لومړیتوبونو‬
‫له مخې دغه هېواد ته وړاندې کړي‪ ،‬ترڅو له هغو څخه ګټورې نتیجې ترالسه‬
‫يش‪.‬‬
‫وروسته د افغانستان جمهور رییس محمد ارشف غني د خپلو خربو په ترڅ کې‬
‫د افغانستان له لوړ پوړي پالوي څخه د امریکا د حکومت د مرشتابه د مېلمه‬
‫پالنې او هرکيل او همدا راز له افغانستان رسه په بېالبېلو برخوکې د امریکا د‬

‫متحده ایاالتو له مرستو څخه مننه وکړه‪.‬‬
‫جمهور ری یس غني په افغانستان کې د ښځو د حقونو تامین ته د اشارې په‬
‫ترڅ کې وویل چې اوس مهال په ښوونځيو او د لوړو زده کړو په بنسټونو کې‬
‫درې میلیونه نجونې په زده کړو بوختې دي چې دا د افغانستان لپاره یوه‬
‫سرته الس ته راوړنه ګڼل کیږي‪ .‬ده دې ته په اشارې رسه چې د افغانستان په‬
‫کابینه کې په سلو کې شل سلنه ښځې شتون لري وویل‪ ،‬داسې ورځ به هم‬
‫رايش چې د افغانستان جمهور رییسه به یوه ښځه وي‪.‬‬
‫ده د هېواد د امنیتي ځواکونو له رسښندنو څخه د قدرداين په ترڅ کې‬
‫وویل‪ :‬زه خوښ یم چې دغه ټکی څرګندوم چې له افغانستان څخه د ‪۳۲۷‬‬
‫زرو نړیوالو ځواکونو په وتلو رسه هیڅ ډول امنیتي تشه نه ده رامنځته شوې‪.‬‬
‫جمهور ری یس غني څرګنده کړه چې افغانستان له تروریزم رسه د مقابلې توان‬
‫لري‪ .‬تروریستان له اسالم څخه استازیتوب نه کوي ځکه چې اسالم هغه دین‬
‫دی چې حقایقو‪ ،‬متدن‪ ،‬همکارۍ او نیکو کارونو ته پاملرنه لري‪.‬‬
‫ده زیاته کړه چې تروریزم ازادي بښوونکي تشکالت نه دي‪ ،‬بلکې ورانونکي او‬
‫وژونکي ډلې دي موږ باید له هغوی رسه د مبارزې لپاره ګډه ژمنه ولرو‪.‬‬
‫جمهور رییس د دغې پوښتنې په ځواب کې چې له څه ډول انتظار رسه‬
‫امریکا ته راغلی دی او له کومو هیلو رسه بیرته افغانستان ته ځي وویل‪ :‬زموږ‬
‫انتظار دا و چې د دواړو هېوادونو ترمنځ اړیکې ال ټینګې او د دوامدارو‬
‫همکاریو لپاره‪ ،‬یو واضح او عميل لید لوری رامنځته يش او باید ووایم چې‬
‫دغه تغییر رامنځته شوی دی‪.‬‬
‫جمهور رییس محمد ارشف غني زیاته کړه‪ :‬نن د امریکا دولت افغانستان خپل‬
‫د باور وړ رشیک او اعتبار لرونکی همکار ګڼي او د هغه هېواد لخوا تررسه‬
‫شوي تعهدات د کتنې وړ دي او د ‪ ۲۷۳۰‬میالدي کال لپاره د افغانستان د‬
‫امنیتي ځواکونو د متویل وړاندیز به باالخره‪ ،‬څلور اعشاریه یو میلیارد ډالرو‬

‫ته ورسیږي‪.‬‬
‫جمهور رییس غني د خپلو خربو په دوام وویل چې تېره ورځ د دواړو‬
‫هېوادونو ترمنځ د اقتصادي همکاریو یو نوی چوکاټ جوړ شو چې د امریکا‬
‫‪ ۱۷۷‬میلیونه ډالره مرسته به‪ ،‬د اصالحاتو د رشایطو له مخې د افغانستان د‬
‫بودجې له الرې ولګول يش‪ ،‬خو له ټولو مهمه دا چې د امنیتي همکاري په‬
‫ډول کې انعطاف رامنځته شوی دی او دغه انعطاف زموږ د امنیتي ځواکونو او‬
‫خلکو د اعتبار سبب کیږي او په عین حال کې سیمې او نړۍ ته دا ثابتوي‬
‫چې دغه همکاري لنډمهالې او ژر تېريدونکې نه دي‪ ،‬بلکې دوامدارې او د‬
‫اعتبار وړ دي‪.‬‬
‫په دغه خربي کنفرانس کې جمهور رییس اوباما د دواړو هېوادونو ترمنځ د‬
‫سرتاتیژیکو همکاریو په اړه د یوې پوښتنې په ځواب کې وویل‪ :‬موږ غواړو‬
‫چې افغان امنیتي ځواکونه خپل فعالیتونه د افغانستان د امنیت د ټینګښت‬
‫لپاره‪ ،‬د خپل هېواد د وسله وال پوځ د اعلی رس قوماندان په رهربۍ تررسه‬
‫کړي او زموږ موخه دا ده ترڅو مطمین شو چې د افغانستان د امنیتي‬
‫ځواکونو یو قوي او همیشنی همکار یو‪.‬‬
‫د افغانستان او سویيل اسیا په تړاو د امریکا متحده ایالتونو سرتاتېژي اعالن‪ :‬د‬
‫ډونالډ ټرمپ په مرشۍ د نوې ادارې له رامنځته کېدو وروسته‪ ،‬امریکایي‬
‫سرتاتېژي جوړونکو رسه له نیږدې د ولسمرش د کار او هلو ځلو په پایله کې‬
‫امریکا د افغان جګړې په تړاو روښانه او واضح سرتاتېژي اعالن کړه‪ ،‬چې د‬
‫افغان حکومت له لوري یې هم هرکلی وشو‪ .‬په دې سرتاتېژي کې د افغانستان‬
‫دوامداره مالتړ او د رشایطو پر اساس پوځي پرېکړې هغه مهم ټکي وو چې‬
‫عمالً یې د جګړې په ډګر کې‪ ،‬د افغانستان لویه السته راوړنه ثابتوله‪ .‬دا د ميل‬
‫وحدت حکومت د فعال بهرين سیاست السته راوړنه وه چې تر دې وروسته‪ ،‬د‬
‫ترهګرۍ په منشاء ډېر مترکز کېده او دې سرتاتېژي د جګړې ډګر د افغان‬

‫ځواکونو په ګټه اړولی و‪ .‬ددې سرتاتېژي تر اعالن وروسته الندې موضوعات‬
‫تر پخوا ډېر پیاوړي څرګندېدل‪:‬‬
‫‪ . 1‬په پاکستان د فشارونو زیاتوالی او د ولسمرش ټرمپ له لوري د ترهګرو د‬
‫مالتړي په توګه د پاکستان تورنول‬
‫‪ .3‬د افغان امنیتي ځواکونو اوږد مهاله مالتړ او تر څنګ یې د هغوی د تجهیز‬
‫لپاره پراخې هڅې‬
‫‪ . 2‬د ترهګرۍ پر ضد مبارزه کې د امریکایي او نړیوالو ځواکونو د مهالوېش نه‬
‫ټاکل‪ :‬چې له افغانانو یې اوږد مهاله مالتړ ثابتاوه‬
‫‪ .4‬د افغان حکومت په مرشۍ د سولې د هڅو مالتړ‬
‫‪ .5‬په اقتصادي برخه کې له افغان حکومت رسه ګډ کار‪ ،‬څو افغانستان پخپلو‬
‫پښو ودرېږي‬
‫‪ .6‬او د خپلې سرتاتېژۍ پراخول‪ ،‬څو په سیمه ییزه کچه افغانستان له روان‬
‫حالت څخه د خالصون حل الره ومومي‬
‫اروپا ته سنر‬
‫د افغانستان د اسالمي جمهوریت ولسمرش محمد ارشف غني د ‪ ۲۷۳۱‬میالدي‬
‫کال د جوالی په ‪ ۱‬مه په وارسا کې‪ ،‬د ناټو رسمرشیزې په حاشیه کې د‬
‫اروپايي ټولنې د بهرنیو اړیکو له مرشې فډریکا موغیریني رسه ولیدل‪.‬‬
‫په دغه کتنه کې دواړو لوریو د افغان کډوالو د ستونزو د اسايس حل‪ ،‬د‬
‫اروپایي ټولنې او افغانستان ترمنځ د اقتصادي او سیايس اړیکو پر ټنګښت‬
‫وغږیدل‪.‬‬
‫د اروپایي ټولنې ځانګړې استازې مېرمن فډریکا موغیریني په بېالبېلو برخو‬
‫کې‪ ،‬د ميل یووايل حکومت کوښښونه او السته راوړنې د قدر وړ وبللې‪.‬‬
‫هغې زیاته کړه‪ :‬د امنیت د تامین‪ ،‬د ښځو د حقونو‪ ،‬د اقتصادي او لویو پروژو‬
‫د تطبیق په برخه کې د ميل یووايل حکومت کوښښونو افغانستان ته د اروپایي‬
‫ټولنې پام او باور ډېر کړی دی‪.‬‬
‫اغلې موغریني له افغانستان رسه د اقتصادي همکاریو په موخه د بروکسل‬
‫کنفرانس لپاره د تیاریو یادونه وکړه او هیله یې څرګنده کړه چې د افغانستان‬
‫نړیوال متحدین به‪ ،‬په بروکسل ناسته کې له افغانستان رسه د خپلو همکاریو‬
‫ژمنې تازه کړي‪.‬‬
‫هغې وویل‪ :‬په پام کې ده چې د بروکسل ناستې څخه یوه شپه دمخه د افغانستان او‬
‫سیمې د پرمختګونو او اړوندو موضوعاتو په هکله هر اړخیز بحث ويش‪.‬‬
‫ولسمرش غني د افغانستان د السته راوړنو‪ ،‬په سیمه کې د اقتصادي همکاریو‪،‬‬
‫انکشايف پروژو‪ ،‬پرمختګونو او شته فرصتونو په برخه کې د سیمې د هېوادونو د‬
‫رول د څرګنتیا لپاره دغه وړ بحث مهم او ګټور وباله‪.‬‬
‫د اروپايي ټولنې استازې د نړۍ په بېالبېلو هېوادونو کې‪ ،‬د افغان کډوالو‬
‫ستونزو ته په اشارې وویل د افغان کډوالو ستونزې ته باید قانوين او دایمي‬
‫حل الره ولټول يش‪.‬‬
‫جمهور رییس غني وویل‪ :‬که یونان په ډله ییزه توګه افغان کډوال وبايس‪ ،‬نو‬
‫دا کار به د کډوالو ستونزې نورې هم زیاتې کړي‪ ،‬د دې لپاره باید یو منظم‬
‫پالن ترتیب او تطبیق يش‪.‬‬
‫همدارنګه جمهور رییس د اروپایي ټولنې د بهرنیو اړیکو له ځانګړې استازې‬
‫څخه وغوښتل چې د افغانستان وضعیت ته په پام د افغان کډوالو د ستونزې د‬
‫حل په برخه کې همکاري وکړي‪.‬‬
‫د افغان حکومت قوي بهرنی سیاست او اړیکو اروپایي ټولنه دې ته قانع کړه‬
‫چې له افغانستان رسه نوره دلچسپی هم وښیي او مرستې وکړي‪ ،‬هامغه وه‬
‫چې اروپایي ټولنې د افغانستان لپاره درې سرتې غونډې جوړې کړې ‪.‬‬
‫‪ -۳‬د افغانستان لپاره د بروکسل غونډه (‪ ۲۷۳۱‬د اکترب‪ :)۵‬بروکسل کې له‬

‫افغانستان رسه د مرستندویه هېوادونو او نړیوالو سازمانونو په غونډه کې له‬
‫افغانستان رسه د راتلونکو څلورو کلونو لپاره ټولټال ‪ ۳۵‬اعشاریه ‪ ۲‬میلیارده‬
‫ډالره مرسته اعالن شوې وه‪.‬‬
‫غونډې ته د افغان ولسمرش محمد ارشف غني وینا‪ :‬افغانستان د اقتصادي ودې‪،‬‬
‫فساد رسه مبارزې او برشي حقونو برخه کې پرمختګ کړی دی‪ ،‬خو هېواد یې‬
‫په دې لړ کې د نړیوالې ټولنې رغنده مالتړ ته اړتیا لري افغانان کولی يش‬
‫سوله راويل موږ به سوله راولو موږ رغوونکي سیاست ته ژمن یو‪ ،‬ویجاړوونکي‬
‫سیاست ته نه!‬
‫د غونډې پای کې د نړیوالې پرمختیا برخه کې د اروپايي ټولنې کمیشرن‬
‫نیوین میمیکا‪ ،‬د مرستو دغه کچه د پام وړ وبلله‬
‫د مرستو دغه کچه د ‪ ۲۷۳۲‬کال توکیو کنفرانس له مرستو لږ توپیر درلود‪ ،‬په‬
‫هغه کنفرانس کې هر کال لپاره له افغانستان رسه د ‪ ۴‬میلیارده ډالرو مرستې‬
‫ژمنه شوې وه‪.‬‬
‫له غونډې مخکې داسې مته کېده چې ښايي د یوه کال لپاره به د درې‬
‫میلیاردو ډالرو ژمنې ويش‪ ،‬خو د غونډې په پای کې د ډیرو زیاتو مرستو ژمنه‬
‫وررسه وشوه چې دا د ملی وحدت حکومت د قوي ډیپلومايس‪ ،‬بهرين‬
‫سیاست او د غونډې د ښه مدیریت ښکارندوی وه‪ .‬په دې غونډه کې له‬
‫افغانستان نه غوښتنه وشوه‪ ،‬چې له فساد رسه د مبارزې او اروپا کې د نه منل‬
‫شویو کډوالو ستنولو برخه کې نور اقدامات وکړي‪.‬‬
‫د غونډې پر دویمه ورځ ولسمرش محمد ارشف غني وویل‪ :‬تر راتلونکو درو‬
‫کلونو پورې به افغانستان کې د اوبو د کنټرول او د بندونو پروژې پلې کړي‪.‬‬
‫وړاندې ولسمرش غني ژمنه کړې وه چې تر راتلونکو پنځو کلونو پورې به‬
‫افغانستان کې ‪ ۲۳‬بندونه ورغوي‪ ،‬چې پیل یې د هرات له سلام او د میدان‬

‫وردګو د چک له بندونو و‪.‬‬
‫اروپايي ټولنې په دغه غونډه کې له افغانستان رسه د ‪ ۵‬میلیاردو یورو پنځه‬
‫اعشاریه شپږ میلیارده امریکايي ډالره مرستې اعالن کړې‪.‬‬
‫د لویو مرستندویانو له ډلې بریتانیا‪ ،‬جرمني او هند هر یوه یو میلیارد ډالره‬
‫مرسته اعالن کړه‪.‬‬
‫جاپان د پناه غوښتونکو او په کور دننه د بې ځایه شویو کسانو لپاره د ‪۵۷۷‬‬
‫میلیونه ډالرو تر څنګ افغانستان کې د پرمختیا لپاره د نورو ‪ ۴۷۷‬میلیونو ډالرو‬
‫مرستې ژمنه وکړه‪ .‬په نورو مرستندویانو کې ترکیې ‪ ۱۷۷‬میلیونه‪ ،‬پاکستان ‪۵۷۷‬‬
‫میلیونه‪ ،‬سعودي عربستان ‪ ۳۷۷‬میلیونه او ډمنارک د ‪ ۲۱۷‬میلیونو ډالرو مرستې‬
‫اعالن کړی وې‪.‬‬
‫دغه راز ناروې ویيل وه‪ :‬چې له افغانستان رسه به د څلورو کلونو مودې کې‬
‫هر کال د ‪ ۰۱‬میلیونو ډالرو مرسته کوي‪.‬‬
‫د غونډې په جریان کې د اروپایې ټولنی د بهرنیو چارو مرشي فيډریکا‬
‫مورګيني وویل‪ :‬موږ به تر ‪ ۲۷۲۷‬ميالدي کال پورې له افغانستان رسه خپل‬
‫مالتړ ته دوام ورکړو‪ ،‬اروپايي ټولنه به له افغانستان رسه وي‪.‬‬
‫د ملګرو ملتونو پخواين رسمنيش بان کي مون غونډې ته وینا کې وویل‪ :‬له‬
‫ټولو اړخونو غواړم چې افغانانو ته د کار او ښې حکومتولۍ زمینه برابره کړي‪،‬‬
‫بې وزيل له منځه یويس‪ ،‬په راتلونکې کې یو حساب ورکوونکی حکومت‬
‫ولري او افغان حکومت هم د خپلو ستونزو هواري او د سولې راتګ په‬
‫لومړیتوبونو کې راويل‪ ،‬افغان سوله سیمه ییزه همکاري غواړي‪.‬‬
‫د امریکا د بهرنیو چارو پخوانی وزیر جان کېري غونډې ته وویل‪ :‬افغانستان ته‬
‫مې ډېر سفرونه وکړل‪ ،‬د سناتور او د بهرنیو چارو د وزیر په توګه‪ ،‬د ميل‬
‫یووايل حکومت مرشتابه د افغانانو ډېری ستونزې پخپلو کې رسه حل کړي دي‬
‫زه نن دلته د افغانستان د راتلونکې په اړه ډاډه یم‪ ،‬ځکه چې هر کال د‬

‫افغانستان او نړیوالو ملګرو او رشیکانو ترمنځ همکاري او ملګرتیا پیاوړې کېږي‪.‬‬
‫افغانستان او اروپايي اتحاديې دغه غونډه کې د ( مخکې پرته الر ) په نوم یوه‬
‫هوکړه السلیک کړه چې په کې د هغو کډوالو په اړه ویل شوي چې په‬
‫اروپايي هېوادونو کې یې د پناه غوښتنلیکونه رد شوي وو‪.‬‬
‫بل لور ته د اروپايي شورا مرش ډونلډ ټیسک وویل‪ :‬اروپايي ټولنه مته لري‬
‫افغانستان به د هغو کډوالو په بېرته ستنولو کې وررسه همکاري وکړي چې د‬
‫سيايس پناه غوښتنليکونه يې ناکامه شوي یا نه دي منل شوي‪.‬‬
‫‪ -۲‬د افغانستان لپاره د جينوا غونډه(‪ ۲۷۳۱‬د نومرب‪ :)۱‬جینوا کې د افغانستان د‬
‫پرمختګ په اړه نړیواله غونډه‪ ،‬د ‪ ۲۷۳۱‬میالدي کال د نومرب دمیاشتې په ‪۱‬مه‬
‫نیټه پیل شوه چې دوه ورځي یې دوام وکړ‪ ،‬په دغه غونډه کې د افغانستان په‬
‫ګډون د ‪ ۱۷‬هېوادونو د بهرنیو چارو وزیران‪ ،‬مرستیاالن او د ملګروملتونو په‬
‫‪14‬‬
‫شمول د ‪ ۳۷‬نړیوالو بنسټونو استازیو برخه لرله‪.‬‬
‫جنیوا غونډه له بروکسل او وارسا غونډو وروسته د افغانستان لپاره مهمه بلل‬
‫د یادې غونډې لپاره د چمتوايل مسوولیت د افغانستان مالیې‪ ،‬بهرنیو چارو‬
‫وزارتونو او افغانستان کې د مرستندویه ټولنې یا یومنا درلود‪.‬‬
‫افغان ولسمرش محمد ارشف غني د غونډې څنډه کې د شخيص سکتور په تړاو‬
‫یوه وینا کې وویل‪ :‬کرنه مهمه ده په ځانګړي توګه په افغانستان کې‪ ،‬د ثبات‬
‫لپاره او د کوکنارو د ګواښ د مخنیوي لپاره‪ .‬خو کرکیله له مارکېټ موندلو‬
‫پرته شونې نه ده او بریايل کېږي نه‪ ،‬زموږ پاملرنه د مارکېټ جوړولو ته ده او د‬
‫دې لپاره اجنډا هم لرو‪.‬‬
‫‪14‬‬
‫‪:‬سیال‪ ،‬حامد‪ ،‬د ولسمشر بهرني سیاست او السته راوړنې یې‪ ،‬راټولونکي او لیکوال‪،‬‬
‫ټاټوبي نیوز‪.۸۹۳۳،‬‬
‫د افغانستان موقعیت د راتلونکي لپاره رسه زر دی زموږ د نړۍ نښلولو او دا‬

‫سرتاتیژیک موقعیت زموږ په ګټه متامېږي‪ ،‬زموږ پیغام نړیوالو ته د همکارۍ‬
‫او مالتړ دی‪.‬‬
‫موږ ځوانان لرو خو مخې ته مو خنډونه دي‪ ،‬له موږ رسه همکاري وکړی چې‬
‫دا خنډونه له منځه یوسو او فرصتونه رامنځ ته کړو‪.‬‬
‫ښاغيل غني زیاته کړه‪ :‬موږ اروپا کې د لویو پېرودونکو په رشاکت پسې ګرځو‬
‫کله چې تاسو زموږ توکي رانیسې دا یو تړون رامنځته کوي‪ ،‬او مانا یې دا ده‬
‫چې ښځې او ځوانان قوت مومي یو په بل پسې داسې سکتورونه دي‪ ،‬له‬
‫مخابراتو نیولې تر نساجي پورې داسې ساحې شته چې موږ ته د ټولو لپاره د‬
‫ګټورو اړیکو وړتیا را په برخه کوي‪.‬‬
‫په دې غونډه کې افغان ولسمرش محمد ارشف غني نړیوالې ټولنې ته د شویو‬
‫‪15‬‬
‫ژمنو په اړه معلومات ورکړل‪.‬‬
‫د دغې ناستې هدف د نویو ژمنو ترالسه کول نه‪ ،‬بلکې د هغو مايل مرستو په‬
‫اړه حساب ورکول ول چې افغان حکومت په ‪ ۲۷۳۱‬میالدي کال کې د‬
‫بروکسل په غونډه کې تر السه کړې وې‪ .‬تر څو د مرسته کوونکو هېوادونو او د‬
‫مرسته کوونکو سازمانونو استازي غواړي پوه يش د دوي پیسې تر دې دمه د‬
‫‪16‬‬
‫افغانانو ژوند تر کومه بریده بدل کړی‪.‬‬
‫‪ : 15‬په بهرني سیاست کې د افغان ولسمشر ترسره کړي کارونه‪ ،‬ویکپیډیا‪.‬‬

‫‪ :16‬له منځنې اسیا سره د ولسمشر تودې اړیکې‪ ،‬زما څیړنیزه مقاله‪.۸۹/۹/۸۹۳۱ ،‬‬
‫څلورم څپرکی‬
‫د هيـواد اقتصادي وضعيت‬
‫ولسمرش غني ان د ټاکنیزو کمپاینونو پرمهال ولس ته ویيل وو چې بهرنۍ‬

‫مرستې او بسپنې د اوږد مهال له پاره زموږ ستونزې نيش حلولی‪ ،‬نو د همدې‬
‫لپاره یې له ولس رسه یوه مهمه ژمنه دا وه چې واک ته له رسېدو وروسته به د‬
‫افغانستان د کواکه او جنګ ځپيل اقتصاد د ودې لپاره پام وړ او اسايس کارونه‬
‫کوي‪.‬‬
‫واک ته له رسېدو وروسته چې نړیوال ځواکونه له افغانستان څخه په وتلو وو‪،‬‬
‫لومړي شپږ میاشتې ولسمرش غني خپل مترکز په امنیتي وضیعت باندې زیات‬
‫کړ‪ .‬د همدې لپاره یې بهرين سفرونه وکړل‪ ،‬د امنیتي او دفاعي ځواکونو د‬
‫متویل او تجهیز لپاره یې د نړیوالو ژمنې تازه کړې؛ ځکه د ټولنیزو‪ ،‬انکشايف‪،‬‬
‫اقتصادي او نورو چارو لپاره امنیت تر ټولو مهم و چې د افغانستان د بقا مسله‬
‫ورپورې مستقیامً تړلې وه‪.‬‬
‫تر څو چې امنیتي وضعیت د ډاډ وړ نه وي‪ ،‬نو پانګوال او تاجران په‬
‫افغانستان کې پانګونې او سوداګرۍ ته زړه نه ښه کوي او له دې بغیر اقتصادي‬
‫وده ستونزمنه او ناشونې ده‪ .‬د دې ترڅنګ یې د انرژۍ تولید ته هم پام ډېر‬
‫کړ ‪ ،‬په دې برخه کې یې د کار او پانګونې ګڼ فرصتونه نړیوالو او ميل پانګوالو‬
‫ته ترشیح کړل او هغوی یې په دغو برخو کې پانګونې ته وهڅول‪ .‬دا مهال د‬
‫هېواد په داخل کې د ايب‪ ،‬ملریزې او بادي برېښنا د تولید په برخه کې ګڼې‬
‫پانګې جذب شوي او ال هم د جذب په حال کې دي‪ ،‬ځکه ولسمرش برېښنا‪،‬‬
‫زیربنا بويل او په هېواد کې د صنعت او اقتصادي ودې لپاره برېښنا د امنیت‬

‫هومره اړینه او مهمه ده‪.‬‬
‫ولسمرش غني د همدې لپاره ټرانزیټي او هوایي دهلېزونو ته هم پام ډېر کړ‪،‬‬
‫چې دا مهال افغانستان له ګڼو هېوادونو رسه هوایي دهلېزونه لري‪ ،‬وروستی‬
‫یې له چین رسه پرانیست او د دغه دهلېز له الرې یې د افغانستان جلغوزي‬
‫چین ته صادر کړل‪ .‬ښاغيل غني د پکتیکا‪ ،‬پکتیا او خوست والیتونو خلکو ته‬
‫وویل‪ :‬چې د دغو والیتونو جلغوزیو ته به خاصه پاملرنه کېږي او ستاسو‬
‫مسوولیت دا دی چې د جلغوزیو له ونو څخه ساتنه وکړئ‪ .‬همدارنګه د‬
‫هوایي دهلېزونو له الرې به شااوخوا یو میلون ټنه افغاين توکي صادریږي‪،‬‬
‫چې تر دې دمه ‪ ۵۷۷‬ټنه جلغوزي چین ته صادر شوي دي‪ ،‬دا د افغانستان په‬
‫تاریخ کې لومړی ځل دی چې نړۍ ته یې هوايي دهلېز الره پرانیستله‪.‬‬
‫همدا شان غني د الجوردو الره چې پخوا به یې ورته د ورېښمو الره ویله؛ په‬
‫هرات والیت کې پرانیسته په دې رسه یې یو تاریخي موقعیت بیا راژوندی کړ‪.‬‬
‫اوس افغان تجاران کولی يش چې په اسانۍ رسه خپل مالونه اروپایي‬
‫هېوادونو ته صادر کړي او افغان حکومت په دې باور وه چې له دې الرې به‪،‬‬
‫افغان محصوالتو ته بازارونه پرانیستل يش او سوداګري به وررسه اسانه يش‪.‬‬
‫ولسمرش غني په دې کارونو رسه داخيل عواید زیات کړل‪ ،‬د افغانستان په‬
‫لوېديل اقتصاد کې یې یو ځل بیا تحرک ایجاد کړ او باوري وه چې په دې‬
‫برخه کې به نور ډېر داسې پرمختګونه ويش چې د هېواد او خلکو د ژوند‬
‫اوسنی وضعیت وررسه مثبت بدلون ومومي‪ .‬ولسمرش غني له دې رسه د افغانانو‬
‫زړونه یو ځل بیا السته راوړل او کړې ژمنې یې عميل کړې‪.‬‬
‫له ‪ ۲۷۷۳‬کال راهیسې تر ‪ ۲۷۳۲‬کال پورې د افغانستان کلنۍ اوسط اقتصادي‬

‫وده ‪ ۳‬سلنه وه‪ .‬په دغه ټول پړاو کې تر ټولو ښه کال ‪ ۲۷۷۳‬کال و‪ ،‬چې‬
‫اقتصادي وده په کې ‪ ۲۳‬سلنه وه‪ .‬خو له ‪ ۲۷۷۳‬کال وروسته‪ ،‬اقتصادي وده په‬
‫کمېدو شوه‪ .‬په ‪ ۲۷۳۷‬کال کې ‪ ۱.۴‬سلنه‪ ،‬په ‪ ۲۷۳۳‬کال کې ‪ ۱.۳‬سلنه‪ ،‬په‬
‫‪ ۲۷۳۲‬کال کې ‪ ۳۴.۴‬سلنه‪ ،‬په ‪ ۲۷۳۳‬کال کې ‪ ۳.۳‬سلنه ‪،‬په ‪ ۲۷۳۴‬کال کې بیا ‪۲‬‬
‫سلنه ‪،‬په ‪ ۲۷۳۵‬کال کې ‪ ۲.۴‬سلنه ‪،‬په ‪ ۲۷۳۱‬کال کې ‪ ۲.۱‬سلنه‪ ،‬په ‪۲۷۳۰‬کال‬
‫کې ‪ ۳.۲‬سلنه او په ‪۲۷۳۱‬کال کې ‪ ۳.۵‬سلنه شوه‪.‬په ‪ ۲۷۳۴‬میالدی کال کې‬
‫ميل بودیجه ‪ ۰۳۸‬په بهرنیو مرستو تکېه وه او ‪ ۲۷۳۱‬میالدي کال کې ‪ ۵۳۸‬وه‬
‫همداراز ‪ ۲۷۲۴‬میالدي کاله پورې به د افغانستان د ‪ ۳۸‬اقتصادي ودې او ‪۲۵‬‬
‫بیلونه ډالر ‪ GDP‬په جوړولو رسه ميل بودیجه په خپله پوره کړي‪.‬حکومت‬
‫‪ ۲۷۳۱‬میالدي کال کې په بیسارې توګه زیاته ‪ ۳۳۸‬انکشايف بودجه لګولې‪.‬‬
‫د ميل وحدت حکومت په دوره کې د افغانۍ ارزښت ولې ورځ تر بلې‬

‫کمېده‪ ،‬عمده الملونه یې په الندې ډول کېدلی يش‪.‬‬
‫پخوا هم د افغانۍ ارزښت د افغانستان د اقتصاد له کبله لوړ نه و‪ ،‬بلکې د‬
‫افغانۍ ارزښت ډېری مهال مصنوعي بڼه درلودلې او افغانۍ به ډېری مهال پر‬
‫ډالرو متکي وه‪.‬‬
‫سیايس او امنیتي بې ثبايت او کړکېچن حالت‪ :‬په مارکېټ کې د افغانۍ تقاضا‬
‫کمېدل له دې وړاندې ډېرو افغانانو له بهرنیانو رسه کارونه کول او په بدل کې‬
‫به یې تنخواوې په ډالرو کې ترالسه کولې‪ ،‬دوي به دغه ډالر مارکېټ ته عرضه‬
‫کول او له مارکېټ څخه به یې افغانۍ ترالسه کولې؛ دې پروسې چې د افغانۍ‬
‫تقاضا په کې شامله وه او ترڅنګ به یې افغان حکومت هم د افغانۍ د نرخ‬

‫لوړولو په موخه کله کله مارکېټ ته ډالر عرضه کول‪ ،‬نو دې به بیا په مارکېټ‬
‫کې د افغانۍ تقاضا ډېروله او د افغانۍ ارزښت به يې لوړاوه‪ ،‬دا چې ډېرې‬
‫انجيوګانې یا تړل شوې او یا یې کارونه کم شوي وو‪ ،‬نو وررسه په مارکېټ کې‬
‫د افغانۍ تقاضا راکمه شوې وه‪.‬‬
‫په نړېوا ل مارکېټ کې د ډالر نرخ لوړېدل او هېواد ته د بهرنیو مرستو کمېدل‬
‫یې بل المل وه‪.‬‬
‫که څه هم په افغانستان کې د بېکارۍ په اړه کره او دقیق ارقام نه وو‪ ،‬خو په‬
‫افغانستان کې تقریباً ‪ ۳۳‬ملیونه خلک بېکاره او یا په کم مزد کار کاوه‪ ،‬چې د‬
‫بېکارانو شمېره ورځ تر بلې زیاتیده‪.‬‬
‫په موقتي توګه د بېکارۍ د ختمولو لپاره اړینه وه‪ ،‬چې زراعت ته پاملرنه‬
‫ويش‪ ،‬ځکه د افغانستان ډېری خلک له زراعت رسه تړل شوي دي‪ ،‬د دې‬
‫ترڅنګ د افغانستان د معادنو سکتور هم ډېرې وړتیاوې لري او په کارموندنه‬
‫کې مهم رول لوبولی چې په ورستیو کې د بیکارۍ کچه یو څه راکمه شوه‬
‫چې علت يې د ميل وحدت حکومت لخوا د کرنې پرمختګ‪ ،‬د سیمیزو لویو‬
‫پروژو افتتاح او د کانونو ښه مدیریت و‪.‬‬
‫صادرات او واردات‬
‫د افغانستان اقتصادي بنسټ د صادراتو له الرې پیاوړی کیدی يش‪ ،‬صادرات‬
‫کولی يش چې هېواد د اقتصادي بحران نه وبايس کلونه وړاندې دخلق‬
‫ډموکراتیک حکومت په وخت کې دافغانستان د صادراتو او وارداتو ګراف‬
‫موازي روان و او هم د صادراتو لپاره حکومت جدي او بنیادي کارونه کړي‬

‫وو‪ ،‬دبیلګې په توګه په منطقه کې منظم رقابت او دخپلو توکو لپاره یو خاص‬
‫او ځانګړی نوم د صادرايت توکو‪ ،‬د ساتنې لپاره پرمختليل وسایل او ځایونه‬
‫جوړشوي وو‪ ،‬د خلقیانو او له دې نه وړاندې حکومتونه په دې وتوانیدل چې‬
‫دافغانستان دصادراتو لپاره بنیادي او اسايس کارونه تررسه کړي او هم د خپلو‬
‫کورين تولیدي توکو لپاره ښه بازارونه پیدا کړي‪.‬‬
‫په ټوله نړۍ کې هر حکومت او نظام غواړي چې اقتصادي بنسټ دصادراتو له‬
‫الرې پیاوړی کړي‪ ،‬هر هېواد دخپلو توکو او دکورين تولیداتو لپاره منظمه‬
‫بازارموندنه کوي او هم له نورو هېوادنو رسه رقابت کوي‪ ،‬کله چې یو هېواد‬
‫صادرات ولري‪ ،‬نو په هغه هېواد کې دکار زمینه ډيره وي‪ ،‬عام وګړو ته دکار‬
‫زمینې د برابریدو ترڅنګ د هېواد د پیسو سیاست هم ثبات لري او پیسه‬
‫خپل ارزښت او مقام دټولې نړۍ د پیسو رسه ځان برابر ګڼلی يش‪.‬‬
‫ولسمرش د صادراتو ميل سرتاټتژي جوړه او توشیح کړه‪ ،‬افغانستان د ګاونډیو‬
‫هېوادونو له اقتصادي انحصاره خالص شو‪ ۲۷۳۵،‬میالدي کال کې صادرات‬
‫‪ ۵۳۴‬میلیونه ډالره وه‪ ۲۷۳۱ ،‬میالدي کال کې ‪ ۱۱۳‬میلیونه ډالر او په ‪۲۷۳۳‬‬
‫کې ‪ ۳‬میلیارد ډالرو ته لوړ شول‪ ،‬د ‪ ۲۷۳۴‬په پرتله د هېواد صادرات‪ ۴۵۸‬زیات‬
‫شول‪ ،‬له مرکزي اسیا هېوادونو رسه واردات ‪ ۳۱۸‬زیات شول‪ ،‬د تولیداتو د‬
‫قاچاق مخنیوی وشو چې د هېواد غالۍ‪ ،‬زعفران‪ ،‬جلغوزي او میوې نړۍ ته‬
‫اوس د افغانستان په نوم صادریږي‪.‬‬
‫هوايي دهليزونه‬
‫د ميل یووايل حکومت د هلو ځلو په پایله کې د افغانستان او هندوستان‪،‬‬
‫قزاقستان‪ ،‬عريب متحده اماراتو‪ ،‬سعودي عربستان‪ ،‬ترکيې‪ ،‬قزاقستان او اروپایې‬
‫هېوادونو ترمنځ هوایي دهلیزونه جوړ شول‪ ،‬د هوایي دهلیزونو دکار په پیل‬
‫رسه افغانستان د ‪ ۲۷‬میلیونه ډالرو په ارزښت صادرات درلودل‪ ،‬چې د صادر‬
‫شویو محصوالتو ډېری برخه یې کرنیز توکي ول‪ ،‬دغه دهلیزونه د هېواد د‬
‫تولیداتو د صادرولو په برخه کې رغنده او اغېزمن رول لري‪ ،‬طبي بوټي‪،‬‬
‫وچې او تازه مېوې‪ ،‬وطني غالۍ او د هېواد یو شمېر نور تولیدات د هغو‬
‫محصوالتو له ډلې څخه وه چې له افغانستان څخه د هوایي دهلیزونو له الرې‬
‫صادرشول‪ .‬له دغو دهلیزونو څخه ډېری صادرکېدونکي توکي کرنیز توکي‬
‫ول‪ .‬له دې څخه هدف د هېواد د وطني محصوالت ورپیژندنه نورو هېوادونو‬
‫ته‪ ،‬د محصوالتو د ارزښت د زیاتولو سبب او د تولید کوونکو د اقتصادي ودې‬
‫سبب هم شو‪.‬‬
‫د صنایعو او سوداګرۍ وزارت په یو راپور کې وویل چې د افغانستان په‬
‫صادراتو کې ‪ ۳۲‬فیصده زیاتوالی راغلی چې عمده دلیل یې‪ ،‬د هوایي‬
‫دهلیزونو جوړیدل وو ‪ .‬کله چې نن د هند په سرتو بازارونو کې د افغانستان‬
‫زراعتي م حصوالت پیدا کیږي‪ ،‬دا ددې ښکارندوی دی چې د افغانستان‬
‫حکومت له خصويص سکتور څخه مالتړ کړی‪.‬‬
‫هوایي دهلیزونو د افغانستان په صادراتو ډیره اغیزه وکړه چې په کال کې د‬
‫دغه هېواد د صادراتو کچه یو میلیارد ډالرو ته رسېده‪.‬‬
‫د عامه یا دولتي سکتورونو په څنګ کې خصويص سکتور او د هغه فعالیت ډېر‬

‫مهم دی‪ ،‬د تولیداتو په برخه کې د دولت رسه په څنګ کې د کار قوې لپاره‬
‫کار برابرول او ځینې نورو مهمو برخو کې د خصويص سکتور ارزښت‪ ،‬د‬
‫خصويص سکتور تقویه کول او وررسه د اړیکو نیږدې ساتل او سهولتونه‬
‫ایجادول په هېواد کې د اقتصادي ودې او پرمختګ د عواملو څخه دي‪.‬‬
‫حکومت هم د خصويص سکتور دا ارزښت درک کړی وو‪ ،‬نو ځکه د خصويص‬
‫سکتور او د عامه خصويص ګډون تطبیق په ‪ ۵‬کلونو کې د حکومت له نورو‬
‫لومړیتوبونو او اقتصادي پروګرامونو څخه ګڼل کېده‪ ،‬د شهید رسدار محمد‬
‫داود خان د واکمنۍ څخه وروسته هېڅ حکومت په دې نه و توانیدلی چې د‬
‫خصويص سکتور رسه نیږدې روابط ولري‪ ،‬دا لومړی ځل و چې د ميل وحدت‬
‫حکومت د خصويص سکتور رسه دومره نیږدې اړیکې جوړې کړې‪ ،‬د‬
‫خصويص سکتور د وضعیت د ښه کېدو په برخه کې ډیرې هڅې وشوې او‬
‫ښې السته راوړنې یې هم لريل‪.‬‬
‫‪ ‬د تولیدي فابریکو پر خامو توکو د تعرفې کمولو په موخه له کورنیو‬
‫تولیداتو د حامیوي تعرفې د طرزالعمل د طرحې تصویب‪.‬‬
‫‪ ‬د اقتصاد عالې شورا له لوري د عامه او خصويص مشارکت چوکاټ‬
‫جوړولو طرحې تایید‬
‫‪ ‬د عامه او خصويص مشارکت قانون توشیح او تنفیذ‬
‫‪ ‬په تدارکاتو کې کورنیو تولیداتو ته ‪ ۲۵‬سلنه ترجیح ورکو‪.‬‬
‫‪ ‬په کابینې کې د سوداګریزو شاخصونو پالن منل‬
‫‪ ‬له پانګونې د مالتړ قانون تصویب‬
‫‪ ‬د کورنیو صنایعو د ساتنې قانون تصویب‬
‫داپورته موارد هغه څه وچې د ولسمرش په لومړیو ‪ ۵‬کلونو کې د صنعت د ودې‬
‫المل وګرځېدل‪.‬‬
‫د خصويص سکتور وده‬

‫د خان سټیل او میهن سټیل د اوسپنې ویلې کولو فابریکې پرانستل شوې‪ ،‬د‬
‫اوسپنې په صنعت کې ‪ ۴۷۷‬میلیونه ډالره پانګونه وشوه‪ ۳۲،‬زره تنو ته د کار‬
‫کولو زمینه برابره شوه چې د هېواد ‪ ۰۷‬سلنه اړتیا یې پوره کړې ده‪ ،‬د الکوزي‬
‫د غیرالکويل مرشوباتو فابریکه او د بزرګ افشان د جلغوزیو د پروسس او بسته‬
‫بندي فابریکې پرانیستل شوې‪ ،‬د ميل اردو د خوراکې توکو لویه برخه اوس له‬
‫داخيل تولیداتو برابریږي‪.‬‬
‫همدارنګه د نړیوال بانک د ‪ ۲۷۳۱‬په نوملړ کې د سوداګري د اصالحاتو په‬
‫برخه کې افغانستان لومړی ځای خپل کړ‪.‬‬
‫تر اوسه ال افغانستان په اقتصادي برخه کې تردې حده نه دي رسیدلی چې‬

‫خپله ټوله بودیجه او مصارف له کورنیو عایدايت رسچینو څخه متویل او پوره‬
‫کړي‪ ،‬ددې کورنیو عایدايت رسچینو د لګښتونو او بودیجې په برابرولو کې‬
‫محدودیت‪ ،‬حکومت مجبوره کړی چې له بیالبیلو نړیوالو رسچینو په خاصه‬
‫توګه له هغه هېوادونو څخه چې په اقتصادي لحاظه په ځان بسیا او پرمختليل‬
‫دي مرستې ترالسه کړي‪.‬‬
‫د افغانستان د ‪ ۳۳۳۱‬کال بودیجه ‪ ۴۳‬سلنه له خپلې کورنۍ عایدايت رسچینو‬
‫څخه او ‪ ۵۳‬سلنه چې نیامیي بودیجه کیږي‪ ،‬ال هم له نړیوالو مرستو برابره‬
‫شوه‪.‬‬
‫د بهرنیو مرستو د ترالسه کولو په برخه کې اړین اقدامات او د مناسبو پالیسیو‬
‫تدوین لکه مايل او اداري اصالحات او مناسب بهرنی سیاست ددې المل شو‬
‫چې ميل وحدت حکومت وکولی شوای چې د نړیوالې ټولنې پراخ مايل مالتړ‬
‫جذب کړي‪.‬‬
‫حکومت د خپلو هغو کوښښونو په لړ کې چې له نړیوالو مرستې جلب کړي‪ ،‬د‬
‫وارسا او بروکسل په کنفرانسونو کې وتوانېدل چې د نړیوالې ټولنې‪ ۳‬میلیارده‬
‫مالې مرسته ترالسه کړي‪ ،‬همدارنګه په بروکسل کې تر ‪ ۲۷۲۷‬م کال پورې د‬

‫کال ‪ ۵‬میلیارده ډالر او په بروکسل کنفرانس کې تر ‪ ۲۷۲۷‬م کال پورې‬
‫د ‪ ۳۵،۲۵۴‬میلیارده ډالرو د ورکړې ژمنې وشوې‪.‬‬
‫کرنه د افغانستان د اقتصاد مهمه منبع ده‪ ،‬ولسمرش غني د کمپاین پر مهال او له‬
‫کمپاین وروسته د کرنې په برخه کې د بزګرانو رسه زیاتې وعدې وکړې چې تر‬
‫ډېره یې عميل هم کړې‪ ،‬دودیزه کرنه یې په عرصي کرنه بدله بزګرانو ته یې‬
‫اصالح شوي تخمونه کرنیز ماشینونه او درمل توزیع کړل چې په دې رسه‬
‫کرنیز حاصالت هم زیات شول‪ ،‬ولسمرش غني د کرنیزو حاصالتو د مارکیټ‬
‫پیداکولو لپاره د هېواد دننه او بهر زیاتې هڅې وکړې چې تر ډیره بریده‬
‫بریالی هم و‪ .‬د مثال په ډول‪ :‬ټولو وزارتونو او دولتي اداراتو ته یې امر وکړ‬
‫چې د خپل هېواد د کرنیزو تولیداتو څخه استفاده وکړي ‪،‬د سیمې او نړۍ‬
‫په کچه یې زعفرانو‪ ،‬جلغوزیو‪ ،‬پیستې‪ ،‬بادامو‪ ،‬ممیزو او داسې نورو وچو او‬
‫تازه میوو ته مارکیټ جوړ او په نړیواله کچه یې مشهور کړل‪.‬‬
‫کرنه هم د ناخالصو کورنیو تولیداتو یوه مهمه برخه جوړوي‪ ،‬خو بدبختانه چې‬
‫د اورښتونو کموالی او په تېرو دروو کلونو کې د طبیعې افتونو له وجې د‬
‫کرنیزو محصوالتو کچه شاوخوا ‪ ۳۴،۲‬سلنه راکمه شوه او دې د هېواد پر‬
‫اقتصادي وضعیت سخت منفي تاثیر وکړ‪.‬‬
‫کرنه پر نورو اقتصادي اړخونو سخت تاثیر لري‪ ،‬ځکه له نورو اقتصادي اړخونو‬
‫رسه قوي اړیکې لري‪ ،‬په دې خاطر چې ‪ ۳۷‬سلنه تولیدي صنایع په کرنیزو‬
‫محصوالتو پورې تړلې دي‪ ،‬نو که چېرې کرنیز تولیدات او کرنیزې ځمکې‬
‫ډېرې يش‪ ،‬په هغه اندازه به اقتصادي وده ډېره او چټکه يش او تر څنګ به یې‬
‫ډیر کاري فرصتونه هم وررسه رامنځته يش‪.‬‬
‫له ‪ ۳۳۳۴‬تر ‪ ۳۳۳۱‬پورې د کرنې او مالدارۍ په سکتور کې ‪ ۲،۲۵‬میلیونو‬

‫کسانو ته کاري فرصتونه پیداشوي وو‪ ،‬د کرنې وزارت د شمیرو له مخې دا‬
‫مهال د بازار د اړتیا څه باندې‪ ۲۲‬سلنه له کورنیو کرنیزو محصوالتو تامنېږي‪.‬‬
‫په ‪ ۳۳۳۵‬کال کې د تازه میوو صادرات ‪ ۱۳،۴‬میلیونه ډالر او د وچې میوو‬
‫د ‪ ۳۱۲،۴‬میلیونه ډالرو په اندازه و‪ ،‬په ‪ ۳۳۳۱‬کال کې دا شمېرې په‬
‫ترتیب ‪ ۳۳۳،۵‬او ‪ ۲۰۳،۴‬میلیونه ډالرو ته لوړې شوې‪.‬‬
‫د ‪ ۳۳۳۰‬کال د وچکالیو له امله دا شمېره بېرته راټیټه شوه‪ ،‬خو له دې رسه رسه‬
‫چې د غلو دانو په برخه کې د اورښتونو د کموايل له امله د کرنې سکتور منفي‬
‫وده درلوده‪ ،‬خو ځینو برخو یې صعودي وده هم لرله‪.‬‬
‫د زعفرانو او جلغوزیو تولید او سوداګري‪ :‬زعفران او جلغوزي د افغانستان په‬
‫اقتصادي سیاست کي کلیدي کرنیز محصوالت ګڼل کیږي‪ ،‬چې کولی يش‬
‫ثابت اقتصادي او کاري بوختیا رامنځته کړي له همدې امله ددغه محصوالتو‬
‫د ودې لپاره زیات کار شوی دی‪.‬‬
‫اوبه‬
‫اوبه د ولسمرش غني د کمپاین شعار او دده د دورې ډېر ګرم عنوان و چې‬
‫ولسمرش به پرې ټینګار کاوه‪ ،‬او اوبه یې د افغانستان عزت وګڼلې او بهرنیو‬
‫هېوادونو ته هغه اوبه چې د نړیوالو قوانینو او معاهداتو له نظره هغه د همسایه‬
‫هېواد ونو نه کیدلې راوګرځولې او لوی لوی بندونه یې پرې جوړ کړل لکه د‬
‫فراه بخش اب اد‪ ،‬د نیمروز کامل خان او داسې نور چې دا لړی تر اوسه ادامه‬
‫لري‪.‬‬
‫د ‪ ۰۲۰۲‬ميالدي کال تر لومړيو پورې د بريښـنا بندونـه او د‬

‫اوبو مديريت‬
‫‪ ۲۷۳۴‬کې د هرات سلام بند او د دایکندي سوختک بند بشپړ او پرانیستل شو‪.‬‬
‫د پنځو بندونو جوړول عمالً تر کار الندې و‪ :‬د بدخشان د شورابک‪ ،‬د کونړ‬
‫ماڼوګي‪ ،‬د کابل شاه او عروس‪ ،‬د هرات پاشدان‪ ،‬د نیمروز کامل خان او د‬
‫پکتیا مچلغو بند‪.‬‬
‫د ‪ ۰‬بندونو ډیزاین تر کار الندې و‪ :‬ننګرهار کامې بند‪ ،‬لغامن ګمبیري بند‪ ،‬د‬
‫کندهار دهلې بند‪ ،‬فراه بخش اباد بند‪ ،‬فاریاب دهنه دره بند‪ ،‬بلخ تنګي‬
‫شادیان بند سمنګان ای کیيل بند‪.‬‬
‫د ‪ ۱‬بندونو رسوې تر کار الندې وه‪ :‬د هلمند کجکي بند دویم فاز‪ ،‬فاریاب‬
‫املار بند‪ ،‬رسپل شورابه بند‪ ،‬سمنګان شاه عبدهللا بند‪،‬کندز خان اباد بند‪.‬‬
‫د ‪ ۲‬بندونو تخنیکي مطالعه تر کار الندې وه‪:‬د کابل شاه توت بند او د بغالن‬
‫بند‪.‬‬
‫د ولسمرش په لومړیو پنځو کلنو کې د اوبو ویش‪ :‬د سلګونو نویو کانالونو‪،‬‬
‫رسبندونو‪ ،‬د اوبو ذخیرو‪ ،‬شبکو‪ ،‬پلونو او استنادي دیوالونو جوړول په کې‬
‫شامل وه‪.‬په ‪ ۳۴‬والیتونو کې د رسبندونو او د اوبو د کانالونو ‪ ۵۳۰‬پروژې‬
‫شبکې جوړې شوې چې ‪ ۱۱۷‬زره کسان ترې برخمن شول‪ .‬د کانال جوړونې‬
‫‪ ۲۱۵‬نوې شبکې تر کار الندې وې چې د ‪ ۳۲۲‬زره هکټاره ځمکې خړوبولو‬
‫ظرفیت لري‪ .‬په ‪ ۳۴‬والیتونو کې د اوبوونې ‪ ۳۷۷‬نورې شبکې په ‪ ۲۷۳۳‬کال‬
‫کې ګټې اخیستنې ته وسپارل شوې او ‪ ۵۷۷‬زره کسان ترې ګټه اخيل‪.‬‬
‫وروستیو کې په شامل کې د هېواد تر ټولو غټ کانال(خوشتیپې‬
‫کانال)جوړولو قرارداد السلیک شو چې د ‪ ۵۷۷‬زره هکټاره ځمکې خړوبولو‬
‫ظرفیت لري‪.‬‬
‫ترانزيټ‬
‫د ترانزیټي الرو د متنوع کولو په برخه کې د ميل یووايل حکومت د بل هر‬
‫څه په پرتله‪ ،‬تر ټولو زیاتې السته راوړنې درلودې‪ .‬په ‪ ۳۳۳۵‬کال کې د‬
‫افغانستان‪ ،‬ایران او هند ترمنځ د چابهار د ترانزیټې او سوداگرۍ تړون‬
‫السلیک شو چې له مخې به یې افغانستان له نړۍ او هند له افغانستان او‬
‫منځنۍ اسیا رسه سوداگري د ایران د چابهار له الرې تررسه کوي د افغانستان‪،‬‬
‫ترکمنستان‪ ،‬ازربایجان‪،‬جورجیا او ترکیې ترمنځ د الجوردو الرې د تړون منت‬
‫نهایي شو‪ ،‬د افغانستان او ترکمنستان ترمنځ د ریل کرښې جوړول پیل شول‪ ،‬د‬
‫افغانستان د هرات او د ایران د خواف ترمنځ د ریل کرښې جوړولو عميل‬
‫چارې پیل شوې‪ ،‬د افغانستان او چین ترمنځ د ریل له الرې سوداگري پیل‬
‫شوه‪ .‬د (‪ )CAREC‬پروژې طرحه چې په واسطه یې د پاکستان ګوادر بندر‬
‫وسلول له ازبکستان رسه د افغانستان له لوري چې په دې رسه به افغانستان‬
‫نړیوالو اوبو رسه وصل يش‪.‬‬
‫خو بیا هم په دغه برخه کې په رسمی توگه د الجوردو الرې تړون نه‬
‫السلیکېدل‪ ،‬د افغانستان او چین ترمنځ د ریل له الرې د سوداگرۍ په الره‬
‫کې له ازبکستان رسه د ترانزیټ تړون نه شتون او په پای کې له دغه الرې له‬
‫چین رسه سوداگري تم کېدل هغه څه و‪ ،‬چې په دغه برخه کې نیمگړتیا بلل‬
‫‪17‬‬
‫د چابهار بندر له الرې د هند رسه سوداګري پیلول‪ ،‬د حیرتان بندر د ریل‬
‫پټلۍ په واسطه د مرکزي اسیا هېوادونو رسه نښلول‪ ،‬د هرات د تورغونډۍ او‬
‫د فاریاب د اقینې بندرونه د ریل پټلۍ په واسطه د الجوردو له الرې‬
‫‪ 1397/8/7 : 17‬د ولسمشر غني پنځه کلن حکومت اقتصادي السته راوړنې‪ ،‬د ‪ BBC‬جوړ‬
‫شوي راپور‪.‬‬
‫ترکمنستان‪ ،‬ترکیې او اروپا رسه نښلول‪ ،‬چین رسه د ریل پټلۍ په واسطه د‬
‫ورېښمو الرې رسه یو ځای کېدل‪ ،‬د نوي رادار سیسټم په فعالیدو رسه د‬
‫هېواد فضا څخه د تیریدونکو الوتکو فیس له ‪ ۳۷۷‬دالرو څخه ‪ ۰۷۷‬دالرو ته‬
‫‪18‬‬
‫لوړیدل‪.‬‬
‫د اسيا په څلور ېرې د افغانستان بدلول‬

‫د اسيا په څلور الرې د افغانستان د بدليدو لپاره د ميل یووايل حکومت پر‬
‫مهال ولسمرش غني وتوانید چې د یو شمېر ميل سیمهییزو او نړیوالو انکشايف‬
‫او اقتصادي پروژو عميل کارونه پیل کړي‪.‬‬
‫کاسا زر پروژه‬
‫دا پروژه د مرکزي اسیا (قرغزستان‪،‬تاجکستان)څخه سویيل اسیا(افغانستان‪،‬او‬
‫پاکستان)ته د بریښنا د لیږد پروژه ده چې ټول مقدار یې ‪ ۳۳۷۷‬میګاواټه ده‬
‫‪ ۳۷۷‬میګاواټه افغانستان او ‪ ۳۷۷۷‬میګاواټه پاکستان ته لیږدول کیږي‪ ،‬اټکل‬
‫شوی وه چې له دې پروژې څخه به ‪ ۳۷۷۷۷۷‬تنو ته په غیر مستقیم ډول کار‬
‫پیدايش او افغانستان به هر کال له ‪ ۱۱‬څخه تر ‪ ۳۰۵‬میلونو ډالرو خالص عواید‬
‫ترالسه کړي‪.‬‬
‫لکه څرنګه چې اټکل شوې وه‪ ،‬د کاسا زر پروژه کې به د پاکستان‪ ،‬افغانستان‪،‬‬
‫تاجکستان او قرغېزستان هېوادونه وتوانیږي چې د سیمې په کچه د برېښنا د‬
‫سوداګرۍ مارکېټ برابر کړي‪ ،‬کاسا زر پروژه به د افغانستان له الرې پاکستان‬
‫هېواد ته ‪ ۳۷۷۷‬ميګاواټه برېښنا ولېږدوي‪ ،‬په دې پروژې رسه به د سیمې څلور‬
‫هيوادونه د خپلمنځي ګډو ګټو په اساس رسه وتړل يش‪.‬‬
‫‪ : 18‬د ملي وحدت حکومت اقتصادي پالیسې‪ ، ۸۹۳۱ ،‬نن ټکي اسیا‪.‬‬
‫دا پروژه کولی يش په سیمه او نړۍ کې د افغانستان نړیوال حیثیت او باور‬

‫زیات کړي‪ ،‬یاده پروژه به د مرکزي اسیا له قرغېزستان او تاجکستان هېوادونو‬
‫څخه چې د برېښنا د تولید خورا ډېر امکانات په واک کې لري او د اوړي په‬
‫موسم کې ورته چندان اړتیا نه لیدل کیږي‪ ،‬د سوېيل اسیا پاکستان او‬
‫افغانستان په هېوادونو وپلوري‪.‬‬
‫د کاسا زر پروژې اټکلیز لګښت ‪ ۳.۲‬میلیارده امریکایي ډالره اټکل شوي‪.‬‬
‫اټکلیز اوږدوالی یې ‪ ۰۱۵‬کیلومرته دي‪ ۵۱۲ ،‬کیلومرته یې د افغانستان په‬
‫خاوره کې تېریږي‪ .‬د یادې پروژې په چوکاټ کې به په پلخمري ښار کې د‬
‫‪ ۳۷۷‬میګاواټه برېښنا بک ټو بک سټیشن ورغول يش په رغولو رسه به یې‬
‫افغانستان وکولی يش له تاجکستان څخه د هغه شته ‪ ۲۲۷‬کیلو ولټه لین له‬
‫الرې برېښنا وپیري چې له تاجکستان څخه هېواد ته راغيل‪.‬‬
‫د کاسا زر پروژې تدارکايت کارونه په ‪ ۲۷۳۰‬میالدي کال د اکتوبر په میاشت‬
‫کې بشپړ شول‪ .‬او د ‪ ۲۷۳۱‬میالدي کال په پیل کې یې د افغانستان د برخې‬
‫رغنیزې چارې پیل شوې‪.‬‬
‫د برېښنا د لېږد دا سرته ميل پروژه کولی يش په سیمه کې د اقتصادي‬
‫پرمختګ‪ ،‬سیايس ټېکاو او د افغانستان لپاره د نړیوال باور زمینه برابره‬
‫کړي‪ .‬پاکستان چې د ګرمۍ په موسم او افغانستان د ژمي په موسم کې د‬
‫برېښنا له کموايل رسه الس ګریوان وي‪ ،‬له دې الرې به وکولی يش خپله د‬
‫اړتیا وړ برېښنا ترالسه کړي‪.‬‬
‫د دې پروژې په پيل کېدو رسه به په سیمه او څلورو هېوادونو کې د غربت‬
‫مخه ونیول يش‪ .‬د پيل کېدو په جریان او وروسته له هغه به د زرګونو دندو د‬
‫پیداکېدو المل يش‪ ،‬د سیمې اقتصادي چارې به ورځ تر بلې مخ په ښه کېدو‬
‫يش او غربت به له منځه يويس‪.‬‬
‫په افغانستان کې به یاده پروژه له ‪ ۰۷۷‬کليو‪ ۲۳،‬ولسوالیو او (‪ )۰‬اوو والیتونو له‬

‫الرې تېره يش‪ ،‬یاده پروژه به ‪ ۳۵۲۷۷۷‬کورنۍ چې د دې پروژې په ‪۲/۲‬‬
‫کیلومرتۍ کې موقعیت لري‪ ،‬متاثره کورنیو ته به د همدې پروژې پرمټ د‬
‫ټولنې د مالتړ د پروګرام ترنامه الندې‪ ،‬د (‪ )۴۷‬څلویښت میلیونه ډالرو په‬
‫لګښت د کلیو او پراختیا وزارت له لوري د خلکو له غوښتنې رسه سم ټولګټې‬
‫پروژې پلې يش‪ ،‬ترڅو هغه سیمې او کورنۍ چې د دې پروژې له پيل کېدو‬
‫څخه اغېزمنې کیږي ورڅخه ګټه واخيل‪.‬‬
‫د دې پروژې د (ټولنې د مالتړ پروګرام) مسولیت د کلیو او پراختیا وزارت‬
‫پرغاړه لري او یاد پروګرام په فعالیت پیل کړی ده‪ ،‬دا پروګرام به د ميل‬
‫پیوستون په څېر په هغو کلیو او بانډو کې پيل کیږي چې د دې پروژې له‬
‫پيل کېدو څخه اغېزمن کیږي‪ ،‬د دې پروګرام په چوکاټ کې په پام کې ده‬
‫چې پلونه‪ ،‬پلچکونه‪ ،‬الرې‪ ،‬د اوبو واړه بندونه‪ ،‬استنادي دیوالونه او د برېښنا‬
‫وړې پروژې په سیمه کې پلې يش‪ .‬د (ټولنې د مالتړ پروګرام) د هغې ارزونې‬
‫په پایله کې چمتو او پلې کیږي چې د کاسا زر پروژې په اړه یې د نړیوالو‬
‫مشوريت کمپنیو پرمټ معلومات راټول او دا یې غوره ګڼلې چې باید د دې‬
‫پروژې ترڅنګ د سیمې خلکو ته هم د دې پروژې د پيل کېدو ترڅنګ کار‬
‫ويش‪.‬‬
‫په یاده پروژه کې به تر ډېره بریده هڅه ويش ترڅو هغو کلیو او بانډو ته چې‬
‫دا پروژه ترې تېریږې ‪ ۵۷۸‬سلنه د برېښنا د تولید وړې پروژې پلې يش ‪ ،‬د‬
‫پروژې تر پوښښ الندې ‪ ۰۷۸‬سلنه کورنۍ به له ټولنیزو اقتصادي پروژو څخه‬
‫برخمنې يش‪.‬‬
‫په یادو سیمو کې به تر ډېره بریده مسلکي او غیر مسلکي کارکوونکي له هامغو‬
‫سیمو څخه پر دندو وګومارل يش تر څو خلکو ته کاري زمینه برابره يش او د‬
‫دوي د اقتصادي پراختیا په برخه کې به یو کوچنى ګام واخیستل يش‪ ،‬د دې‬
‫پروژې له اوږدمهاله ګټو څخه په السته راتلو رسه به په یادو سیمو کې هغه‬
‫صنعتي او زارعتي رشکتونه چې په اوس وخت کې د برېښنا له نشتون رسه مخ‬
‫دي او خپل کارونه په ډېرو ستونزو او لګښت رسه تررسه کوي‪ ،‬له برېښنا څخه‬
‫برخمن يش‪.‬‬
‫د یادولو ده چې د (ټولنې د مالتړ پروګرام) یوازې په هغو سیمو کې پيل‬
‫کیږي چې په کومو سیمو کې د کاسا زر پروژه پلې کیږي دا پروګرام لکه‬
‫څنګه چې مخکې هم یادونه يې وشوه‪ ،‬د کلیو بیارغونې او پراختیا وزارت به‬
‫یاد پروګرام د ولسی تړون (میثاق شهروندي) ترڅنګ پلې کوي‪.‬‬
‫د یادې پروژې په پيل کېدو رسه به په سیمه کې سیمه يیزو وګړو ته په زیات‬
‫شمېر کاري اوږدمهاله او لنډ مهاله کارونه پیدا يش‪ ،‬هغه پیسې چې د دې‬
‫پروژې څخه په کلني ډول ترالسه کیږي شاوخوا ‪ ۲‬میلیونه ډالره به یې د‬
‫همدې سیمې د بنسټیزو اقتصادي پروژو په پيل کولو ولګول يش‪.‬‬
‫دا چې له کاسا زر پروژې څخه په کلني انډول له ‪ ۴۵‬څخه تر ‪ ۵۷‬میلیونه‬
‫ډالرو پورې ګټه ترالسه کیږي که چېرې د برېښنا لېږد له ‪ ۱‬میاشتو زیات يش‬
‫کولی يش دا کلنۍ د لېږد حق تر ‪ ۳۷۷‬میلیونو ډالرو پورې ورسیږي‪.‬‬
‫د ‪ ۳۳۳۵‬کال د چنګاښ د میاشتې په ‪۳۵‬مه ولسمرش محمد ارشف غني په‬
‫تاجکستان هېواد کې د کاسا زر پروژې د غړو هېوادونو په ګډه ناسته کې‬
‫ګډون وکړ نوموړي هلته وویل چې افغانستان غواړي د کاسا زر پروژې له‬
‫الرې له ‪ ۳۵۷۷۷‬څخه تر ‪ ۳۱۷۷۷‬میګاواټه برېښنا د مرکزي اسیا له هېوادونو‬
‫څخه د سوېيل اسیا هېوادونو ته ولېږدوي چې دا به د هېواد کلنى عاید د‬
‫ګمرکاتو په کچه برابر کړي‪.‬‬
‫د ټاپي پروژه‬
‫ترکمنستان‪ ،‬افغانستان‪ ،‬پاکستان او هندوستان ترمنځ د ټاپي په نوم د پروژې‬
‫په اړه په لومړي ځل ‪ ۲۵‬کاله وړاندې فکر اونظر رامنځ ته شوى و‪ ،‬خو د ځینو‬
‫تخنیکي‪ ،‬سیايس او امنیتي ستونزو له امله د غازو د نل ليکې په دې پروژې د‬
‫عميل کار پرانیستلو لړۍ وځنډېده‪ .‬خو بالخره د پروژې تړون په ‪ ۲۷۳۵‬م کال‬
‫کې السلیک شو‪ ،‬د پروژې د پیل نیټه ‪۲۷۳۱‬م او د پای کال یې ‪ ۲۷۲۷‬وټاکل‬
‫شو‪ .‬د ټاپي په دې پروژې شاخوا ‪ ۳۷‬میلیارده امریکايي ډالره لګښت اټکل‬
‫شوى وه چې په څلورو کلونو کې به بشپړيږي‪ .‬او ټاکل شوې وه چې دا نل‬
‫ليکه به د ‪ ۲۷۳۳‬کال په پای کې د غازو لېږد ته چمتو يش‪.‬‬
‫دا پايپ الين يا نل لیکه ‪ ۳۱‬سوه کیلومرته اوږدوالی لري‪ ،‬له ترکمنستان نه د‬
‫افغانستان د هرات او کندهار له الرې او بيا د پاکستان د کوټې او ملتان څخه‬
‫هندي پنجاب ته غځول کېږي‪.‬‬
‫دغه نل لیکه به یو کال کې د ‪ ۳۳‬میلیاره کیوبک مرته غازو د انتقال وړتیا‬
‫لري‪ .‬که د سيمې په کچه اقتصادي ګټې رشيکې يش د سيايس ناندریو په لرې‬
‫کولو کې هم مرسته کولی يش‪.‬‬
‫د افغانستان لپاره د ټاپي اقتصادي گټې‬

‫مستقیمې گټې‪ :‬هر کال به پاکستان افغانستان ته د ټرانزیت په برخه کې‬
‫سلگونه میلیونه ډالره ورکوي‪ ،‬افغانستان به هر کال د صفر اعشاريه ‪ ۱‬میلیارده‬
‫مرت مکعب غازو څخه برخمن کېږي او په هغو سیمو کې چې دغه نل لیکه‬
‫تېرېږي خلکو ته د کار زمینه برابره وي‪.‬‬
‫غیرمستقیمې گټې‪ :‬دا پروژه د ترکمنستان ‪ ،‬افغانستان‪ ،‬پاکستان او هندوستان د‬
‫مرشانو لخوا پرانېستل شوه‪ .‬له هغو سیمو نه چې دغه نل لیکه تېرېږي بې له‬
‫شکه سوداگري به وررسه غوړېږي‪ .‬په همدغه الره به نورې ورته پروژې هم‬
‫پيل يش دبېلګې په توګه د اورګاډي پټلۍ‪ ،‬د برېښنا پروژه او د انټرنیت فایرب‬
‫کيبل‪ .‬د دغې پروژې له بریاليتوب وروسته به بهرين پانګوال دلته پانګونې ته‬
‫هم زړه ښه کړي‪.‬‬
‫سيمه ييز اغېز‬

‫د ټاپي پروژه نه یوازې افغانستان‪ ،‬بلکې د سیمې ټول هېوادونه له اقتصادي‬
‫ګټو برخمن کوي‪ .‬ترکمنستان اوس مهال ‪ ۳۵‬میلیارده مرته مکعب غاز په چین‬
‫پلوري خو چین دغه ګاز له ترکمنستان نه په ټیټه بیه اخيل‪ ،‬له همدې امله‬
‫ترکمنستان غواړي پر چین تکیه کمه کړي چې وکولی يش خپل ګاز په مناسبه‬
‫بیه وپلوري‪ .‬هغه سيمې چی دا نل ليکه به ورڅخه تېريږي هلته به کاروبار‬
‫وغوړيږي هټۍ‪ ،‬هوټلونه‪ ،‬اوبازارونه به جوړ يش‪ ،‬ډېر ځايي وګړي به د نل‬
‫ليکې د ساتنې په موخه په دندو وګامرل يش او ډېر خلک به په بېالبېلو دندو‬
‫کې مرصوف يش‪.‬‬
‫افغان مسلکي کارکونکي به د عرصي مديريت زده کړو فرصت ترالسه کړي‪.‬‬
‫پاکستان هم د دې پروژې نه اقتصادي ګټه پورته کوي‪ .‬دغه هېواد به له هند‬
‫نه هر کال سلگونه میلیونه ډالره د ټرانزیټي فیس په توګه ترالسه کوي‪ .‬د دې‬
‫ترڅنګ په هغو سیمو کې چې دغه نل لیکه تېرېږي خلکو ته د کار زمینه هم‬
‫پیدا کوى يش‪ ،‬ددې نه عالوه پاکستان به د ګازو نه هم برخمن کېږي‪.‬‬
‫د پروژې کار به څلور کالو کې بشپړيږي‪ ،‬په مستقيم او غري مستقيم ډول به‬
‫لوى شمېر خلکو ته د روزگار پيدا کولو کې مرسته کوي‪.‬‬
‫هند چې د ګازو تر ټولو لویه ونډه یې اخیستله‪ ،‬د دې پروژې مهمه ستنه ګڼل‬
‫د ټاپي مالتړي هيوادونه‬

‫د ټاپي سیاله پروژه د اي پي اي یعنې د ایران‪ ،‬پاکستان او هند په نوم‬
‫یادېږي‪ ،‬خو امریکا د ټاپي پروژې مالتړې وه‪ .‬چین هم د ټاپي مالتړې‬
‫برېښيده ځکه چې د دغې پروژې بریا په سیمه کې د دوي پر اقتصاد ښه اغیز‬
‫درلودلی شو‪ .‬روسیه هم ددغې پروژې مخالفت نه کاوه‪.‬‬
‫که څه هم د افغانستان ولسمرش محمد ارشف غني دا خربه رد کړه چې گواکې‬
‫ایران له ټاپې پروژې نه دومره خوښ نه ښکاري‪ ،‬خو ویيل شو چې ټاپي پروژه‬
‫د ایران اي پی اي پروژې مخه ډبه ولی يش‪.‬‬
‫څه د پاسه دوه زره کاله پخوا له دغې الرې د افغانستان د بدخشان الرجورد د‬
‫منځۍ اسیا هېوادونو او اروپا ته لیږل کېدل‪.‬‬
‫د الجوردو الر د ‪۲۷۳۱‬م کال د دسمرب د میاشتې په ‪۳۳‬مه نیټه د ولسمرش‬
‫غني له خوا په رسمي توګه‪ ،‬په هرات والیت کې پرانيستل شوه چې وررسه‬
‫افغانستان یو ځل بیا په سیمه کې خپل تاریخي موقعيت ترالسه کړ او له یوه‬
‫اوږده انتظار وروسته افغاين توکي په الریو موټرو کې د الجوردو په تاریخي‬
‫الر د ترکيې په لوري وخوځیدل‪.‬‬
‫د الجوردو ټرانزيټي الرې پرانستلو رسه د جنګ ځپيل هېواد تجاريت اړيکې د‬
‫اروپا او منځنۍ اسيا رسه نورې هم سېوا شوې‪.‬‬
‫د الجوردو دغه تاریخي ترانزيټي الر د هرات له تورغونډۍ او د فارياب د‬
‫اندخوى له اقينې بندر پيل له ترکمنستان‪ ،‬اذربايجان‪ ،‬ګرجستان او ترکيې‬
‫څخه تیریږي او یاد هېوادونه له اروپا رسه نښلوي‪ ،‬دغه ترانزیټي اقتصادي‬
‫پروژه د افغانستان د صادراتو لپاره يو ښه فرصت دی‪.‬‬
‫د چابهار بندر‬
‫چابهار بندر د ایران په سوېل ختیځ ايالت سيستان بلوچستان کې پروت دی‪.‬‬
‫د سرتاتېژيک موقعیت له مخې دغه بندر د عامن خلیج پر غاړه‪ ،‬د هرمز‬
‫سرتاتېژيک تنګي ته نیږدې او د هند سمندر یوه برخه ده چې کابو ‪۳۴‬زره‬
‫هکتاره مساحت او په لویه کچه په ک ې د لویو بېړیو چلېدنې او لنګر اچونې‬
‫وړتیا لري‪.‬‬
‫په ‪ ۲۷۷۳‬کال کې چې کله په هند کې د “يب جي پي” ګوند حکومت و‪ ،‬د‬
‫هند د لومړي وزیر اټل بهاري واجپايي په دوره کې د ایران له حکومت رسه‪،‬‬
‫د دغه بندر جوړونې په اړه هوکړهلیک السلیک شو‪ .‬افغان حکومت هم د دغه‬
‫هوکړهلیک برخه و‪ ،‬مګر پر ايران د نړيوالو بنديزونو له کبله د دغه بندر د‬
‫پراختيا هوکړه وځنډېده‪.‬‬
‫د دغه بندر د هوکړې له ځنډېدو رسه رسه هند د زرنج دالرام سړک پر‬
‫جوړونې کابو ‪ ۳۳۵‬مليون ډالره لګويل چې د نيمروز واليت مرکز له چابهار‬
‫بندر رسه نښلوي او کار يې په ‪ ۲۷۷۳‬کال کې بشپړ شو‪ .‬له بله پلوه ايران هم له‬
‫‪ ۲۷۷۳‬کال راهیسې د چابهار په سوادګریز زون کې ‪ ۳۴۷‬میلیون ډالره پانګونه‬
‫کړې ده‪.‬‬
‫دغه بندر اوسمهال په اوسط ډول په کال کې د ‪ ۲.۵‬میلیون ټنه بار پورته کولو‬
‫او خايل کولو وړتيا لري د ایران حکومت هڅه کوي چې د دغه بندر ظرفیت‬
‫په کلني ډول ‪ ۳۲.۵‬میلیون ټنو ته لوړ کړي‪ .‬د دې ترڅنګ ایران له دغه ښار‬
‫څخه د افغانستان تر پولې پورې د سړکونو او رېل کرښو جوړونې په ډګر کې‬
‫هم ډېر کار کړی او همدا راز د سیمې نور هيوادونه هم هڅوي‪ ،‬څو په دغه‬
‫بندر کې پانګونه وکړي‪.‬‬
‫افغانستان‪ ،‬هند او ایران د ‪ ۲۷۳۱‬میالدي کال په مې میاشت کې د اوبو له‬

‫الرې د یوه نړیوال دهلېز پر جوړولو هوکړه وکړه او تر هغه وروسته د چابهار‬
‫په رغنیزو چارو کې چټکتیا رامنځته شوه‪.‬‬
‫ولسمرش محمد ارشف غني له پاکستان رسه د سوداګریزې راکړې ورکړې لړ کې‬
‫له خنډ او ځنډ وروسته‪ ،‬د صادارتو لپاره چابهار ته توجه وکړه‪ .‬اوسمهال د‬
‫افغانستان او مرکزي اسیا هېوادونو ترمنځ د ریل شبکې له الرې ډېره راکړه‬
‫ورکړه روانه ده‪.‬‬
‫د دغه بندر وروستی درې اړخيز تړون د ولسمرش محمد ارشف غني په هڅو‪ ،‬د‬
‫‪ ۲۷۳۵‬او ‪ ۲۷۳۱‬کلونو کې د ايران هند او افغانستان د تخنيکي اقتصادي ډلو او‬
‫حقوقي متخصصينو له خوا چمتو شو او د ‪ ۲۷۳۱‬کال د مې په ‪۲۳‬مه په تهران‬
‫کې د درې واړو هېوادونو د مرشانو لهخوا السليک شو‪.‬‬
‫په چابهار بندر کې درې داسې هېوادونه راټول دي چې له پاکستان رسه‪ ،‬په‬
‫یو نه یو ډول ستونزې او رقابت لري‪ .‬په دغو هېوادونو کې مهم هغه يې‬
‫افغانستان دی چې له تېرو څو لسیزو راهیسې له نړۍ رسه د خپلې سوداګرۍ‬
‫لپاره پر پاکستان متکي و‪ .‬خو پاکستان بیا د افغانستان له دغې مجبورۍ څخه‬
‫د سیايس فشار د ا لې په توګه کار اخېستی او هر کله چې د کابل او اسالم اباد‬
‫سیايس اړیکې خرابې شوې‪ ،‬پر افغان ترانزيټ یې اغېزې ډېرې لیدل شوې‬
‫دي‪.‬‬
‫په بل اړخ کې د هند او پاکستان دودیز رقابت او دښمني ده چې له امله یې‬
‫پاکستان تل هڅه کړې‪ ،‬د هند او افغانستان ترمنځ خنډ واقع يش‪ .‬ځکه اسالم‬
‫اباد نه غواړي له افغانستان رسه د ډیورنډ د الینحل قضیې له کبله د کابل او‬
‫ډهيل اېتالف رامنځته کړي‪.‬‬
‫که څه هم ایران له پاکستان رسه د افغانستان او هند په پرتله رقابت نه لري‪،‬‬

‫خو د اقتصادي ګټو له کبله غواړي د هند او افغانستان ترمنځ او له نړۍ رسه د‬
‫افغانستان سوداګریزه راکړه ورکړه د ایران د چابهار له الرې ويش‪.‬‬
‫چا بهار یو له هغو بندرونو دی چې افغان سوداګر کوالی يش خپل هغه توکي‬
‫چې د سمندر له الرې په تېره بیا له هند څخه هېواد ته په لنډه توګه‬
‫راورسوي او دغه راز د هند بازارونو ته خپل مالونه ورسوي‪.‬‬
‫چابهار بندر به مرکزي اسیا او هند رسه‪ ،‬د ایران او افغانستان سیايس او‬
‫اقتصادي اړیکو وده کې کلیدي رول ولوبوي‪ .‬زما په اند چابهار افغانستان او‬
‫مرکزي اسیا ته د هندي محصوالتو لیږد لپاره‪ ،‬تر ټولو اسانه او ارزانه الرده چې‬
‫دا هېواد په همدې توګه کولی يش د افغانستان او مرکزي اسیا هېوادونو بازار‬
‫ته د پاکستان الس لنډ کړي‪ .‬ایران به هم د چابهار او ذاهدان ریل پټلۍ له‬
‫الرې ‪ ۳،۱‬میلیارد ډالر ګټه وکړي چې دا چاره به ایران له افغانستان او هند‬
‫رسه د سرتاتیژیکو اړیکو ژوروايل او ال پراختیا ته اړبايس‪ .‬افغانستان چې په‬
‫وچه کې پروت هېواد دی له دې الرې به وکولی يش‪ ،‬خپل صادرات لوړ او‬
‫هم د نورو هېوادونو د سوداګریزو توکو د ترانزیټ له الرې میلیونونه ډالر ګټه‬
‫تر السه کړي‪.‬‬
‫د افغانستان ایران او هند ترمنځ جوړ شوي سوداګریز بندر چابهار نه په لومړي‬
‫ځل د ‪۲۷۲۷‬م کال‪ ،‬د جوالی په میاشت کې د افغان صادراتو ‪ ۳۳‬کانتیرنونه‬
‫هندوستان ته واستول شول‪ .‬چې په دغو صادراتو کې د افغانستان مختلف‬
‫تولیدات شامل وو‪.‬‬
‫ترکمنستان‪ ،‬ازبکستان‪ ،‬تاجکستان‪ ،‬او د منځنۍ اسیا ټول پنځه واړه هېوادونه‬
‫غواړي چې له خپلې اړتیا اضافه ايب او ګازي بریښنا افغانستان او پاکستان ته‬
‫ورکړي‪ ،‬دغه پروژه د پاکستان‪ ،‬منځنۍ اسیا او افغانستان ترمنځ مطرح وه او‬
‫مته وه چې تر ‪ ۲۷۲۷‬میالدی کاله پورې عميل يش اسیایي او نړیوال بانک په‬
‫دغه پروژه کې پانګونې ته لیوالتیا ښوولې او څه باندی ‪ ۵۷۷‬میلیون ډالره‬
‫لګښت ال د مخه ورته په پام کې نیول شوی دي او د دویم پړاو لپاره یې هم‬
‫‪ ۴۵۷‬میلیون ډالره پالن شوی دي چې تر ‪ ۲۷۲۷‬کاله پورې به یې ورکوي‪،‬‬
‫ددغې بودیجې لپاره جاپان‪،‬برتانیا او د امریکا پرمختیایي اداری ټټر وهلی‪ ،‬د‬
‫لنډ مهال لپاره د همدې پروژې پر اساس‪ ،‬افغانستان له ترکمنستان څخه ‪۵۷۷‬‬
‫میګاواټه بریښنا واخیسته‪ ،‬دغه بریښنا به د جوزجان‪ ،‬مزار‪ ،‬پلخمري او سالنګ له‬
‫الرې کابل ته راوړل يش او له کابل څخه به یو په یوه لین کې د وردګو‪ ،‬غزنې‬
‫او کندهار خواته ولیږدول يش او دویم لین به یې د لوګر له الرې تر‬
‫پکتیا‪،‬خوست او پکتیکا پورې ورسول يش چې د لین غزولو کارونه یې په‬
‫‪۲۷۳۴‬م کال کې رشوع شول‪.‬د افغانستان حکومت غوښتل په دویم پړاو کې له‬
‫ترکمنستان څخه نوره بریښنا هم ددې پروژې پر مټ ترالسه کړی او وکولی‬
‫شی خپلې اړتیا ته په بشپړه توګه ځواب ووایي دغه پروژه د ‪ ۲۷۳۳‬م کال تر‬
‫اواخرو پورې بشپړه شوه‪ .‬او افغانستان څه باندې ‪ ۲۷۷۷‬میګاواټه واردايت او‬
‫تولیدي بریښنا ترېنه ترالسه کړه‪،‬چې په دې توګه ددغه هېواد ‪ ۱۷‬په سلو کې‬
‫وګړي بریښنا ته الس رسی پیدا کړ‪.‬‬
‫د ټوټاپ د پروژې چاره له ‪ ۲۷۳۴‬ورسته جدي شوه د ‪ ۲۷۳۱‬په لومړیو کې د‬
‫ولسمرش غني لخوا د ټوټاپ د پروژې‪ ،‬د دواړو الرو ارزونه وشوه او د مې‬
‫میاشت کې پریکړه وشوه چې باید دا پروژه د سالنګ پر الر تیره يش‪.‬‬
‫د ټاپ د برېښنا پروژه‬

‫دا د ترکمنستان ‪،‬افغانستان او پاکستان تر منځ د ‪ ۵۷۷۷‬میګاواټه برېښنا پروژه ده‬
‫چې په لویه کچه په سیمه کې له ترکمنستان څخه پاکستان ته د ټاپي د ګازو په‬
‫خوا کې برېښنا لیږدوي دغه پروژه په ‪ ۲۷۳۵‬م کال کې د ولسمرش ارشف غني‬
‫لخوا په لومړي ځل مطرح شوه او د ‪۲۷۳۵‬م کال ددسمرب په ‪۳‬مه نیټه په عشق‬
‫ا باد کې هغه مهال د ټولو د پام وړ وګرځیده چې د ټاپي د عميل پیل تړون د‬
‫افغانستان‪ ،‬پاکستان‪ ،‬ترکمنستان او هندوستان د مرشانو ترمنځ السلیک کیده‪ .‬د‬
‫ټاپ پروژې د برېښنا لینونه به له تورغونډۍ بندر څخه تر سپین بولدک پورې‬
‫‪ ۰۵۷‬کیلومرته د افغانستان په خاوره کې تیریږي‪ .‬په افغانستان کې د بریښنا‬
‫ددغو لینونو د غزولو تړون د ‪ ۲۷۳۱‬کال د نوامرب په ‪۱‬مه نیټه له یوه ترکي‬
‫رشکت رسه السلیک شو‪ .‬له دې الرې به لومړي ‪ ۳۷۷۷‬میګاواټه بریښنا پاکستان‬
‫ته ولیږدول يش‪ ،‬تر څنګ به یې افغانستان د پاکستان بریښنا د ترانزیټ څخه‬
‫شاوخوا ‪ ۳۷۷‬میلیونه ډالر ګټه هم ترالسه کړي‪.‬‬
‫واردايت او ملريزه برېښنا‬

‫په تېرو ‪ ۵‬کلنو کې ‪ ۳‬والیاتو ته برېښنا ورسېدله چې بیلګې یې‪ :‬لوګر‪ ،‬غزين‪،‬‬
‫پکتیا‪ ،‬خوست‪ ،‬میدان وردګ او بادغیس ښارونه دي‪.‬همدا راز پنجشیر‪،‬کنړ‪،‬‬
‫پکتیکا‪ ،‬بامیان‪ ،‬دایکندي‪ ،‬زابل‪ ،‬ارزګان‪،‬کندهار‪ ،‬غور‪ ،‬نورستان او نیمروز‬
‫والیتونو ته په واردايت برېښنا رسولو کار روان دی‪ .‬چې تر ‪۲۷۲۳‬م کاله پورې‬
‫به د بریښنا د ميل شبکې په بشپړیدو رسه د ټولو والیاتو ښارونه بریښنا ولري‪ .‬د‬
‫رسخان پلخمري د برېښنا الین تر کار الندې دی چې پر مټ به یې ازبکستان‬
‫څخه هېواد ته ‪ MW0111‬برېښنا وارده يش‪ .‬له ترکمنستانه د ‪MW011‬‬
‫برېښنا واردولو باندې کار روان دی‪.‬‬
‫‪ CASA1000‬پروژې له الري به‪ MW011‬برېښنا وارده يش‪ .‬وروستیو کې‬

‫‪TAP500‬پروژې پر مټ له ترکمنستانه ‪ MW0111‬برېښنا واردولو تړون‬
‫السلیک شو‪.‬تر راتلونکو ‪ ۵‬کلونو به په کابل‪ ،‬ننګرهار‪،‬کندهار‪ ،‬مزاررشیف او‬
‫هرات کې ‪ MW0111‬ملریزه برېښنا تولید يش چې په هر والیت کې‬
‫‪ MW011‬کیږي‪ .‬ننګرهار والیت کې د ‪ MW011‬ملریزې برېښنا پر جوړولو‬
‫کار روان دی‪ .‬د مزار‪IPP-50‬میګاواټه او بیات ‪ MW01‬له ګازو څخه د‬
‫برېښنا تولیدول تر کار الندې دي‪ .‬همداراز د کندهار د ‪ MW01‬ملریزې‬
‫بریښنا جوړولو کار بشپړ او ګټي اخیستنې ته وسپارل شوه‪.‬‬
‫پينځم څپرکی‬
‫په کلتوري او علمي برخه کې د ولسمرش ېسته راو نې‬
‫ښوونه روزنه او لو ې زده کړې‬

‫ښوونه او روزنه‪ :‬ولسمرش غني د افغان ښوونځیو کیفیت او کمیت ته ډېره‬
‫پاملرنه وکړه‪ .‬ښوونځیو څخه وخت پر وخت څارنه رشوع شوه‪ ،‬د خیايل‬
‫ښوونکو او زده کوونکو لړۍ یې پای ته ورسوله‪ ،‬نوي ښوونځي یې جوړې او د‬
‫پخوانیو ښوونځیو ودانۍ یې ترمیم کړې چې دا لړۍ تر اوس پورې دوام‬
‫لري‪ ،‬د بې سوادۍ کچه ټیټه او د ښوونځیو د زده کوونکو په شمېر کې‬
‫زیاتوالی راغی‪ .‬هغه ښوونکي چې عمرونه یې لوړ او لسانس یې نه درلودل‬
‫منفک او پر ځایه یې نوي لسانس ځوانان وګامرل شول‪ .‬د ولسمرش غني دوره‬
‫کې ‪ ۳۷۸‬ښوونځیو نوي ځوان او لسانس ښوونکي پیدا کړل‪ .‬د ولسمرش غني په‬
‫دوره کې ‪ ۳۱۷۷‬نوي ښوونځي جوړ او بیا ورغول شول‪ .‬ولسمرش د ښوونځیو د‬
‫نصاب د اصالح لپاره هم وعدې وکړي چې په لومړیو پنځو کلنو کې عميل‬
‫نشوي خو په دې هکله عمالً کار روان دی‪.‬‬
‫لوړې زده کړې‪ :‬ولسمرش غني د لوړو زده کړو سیستم کې زیات تغیرات او‬
‫شفافیت رامنځته کړو‪ .‬د هېواد په پوهنتونونو کې یې د خیايل زده کړیاالنو‬
‫کچه صفر ته راښکته کړه‪ .‬د کانکور د ازموینې او تعلیمي بورسونو سیستم یې‬
‫ډیر شفاف کړ چې دا د افغانستان د پرمختګ او بقا لپاره یو سرت ګام و‪ .‬د‬
‫افغانستان په پوهنتونونو کې یې سیايس جریانونه‪ ،‬مذهبي‪ ،‬سمتي‪ ،‬قومي‪،‬‬
‫نژادي او ژبني مخالفتونه او تعصبات ختم کړل‪ ،‬لوړو زده کړو وزارت او د‬
‫هېواد پوهنتونونه یې غیر سیايس او تعلیمي مرکزونو په توګه خلکو ته‬
‫وروپیژندل‪.‬‬
‫په ‪ ۳۳۳۳‬ه ش کال کې سعودي عربستان اعالن کړى و چې په افغانستان کې‬

‫به د سيمې پر کچه يو سرت اسالمي پوهنتون جوړوي‪.‬‬
‫د ولسمرش فعال او متوازن بهرين سیاست وکولی شول چې د سیمې‪ ،‬نړیوالو‬
‫هېوادونو او نړیوالو سازمانونو توجه راجلب کړي او په هېواد کې ددوې پر‬
‫مټ نړیوالې او سیمه یزې پروژې عميل کړي چې له دغو پروژو څخه یوه په‬
‫هېواد کې د سعودي عربستان په مرسته د دریم نړیوال اسالمي پوهنتون‬
‫جوړول وو‪.‬‬
‫دغه پوهنتون د هېواد په ختیځ ننګرهار والیت د رودات‪ ،‬کوټ او بټي کوټ‬
‫ولسواليو په منځنۍ ساحه کې پر زر جريبه ځمکه جوړيږي او نیږدې ‪۲۵۷‬‬
‫ميليونه ډالره لگښت پرې راځي چې د نړيوال اسالمي پرمختيايي بانک له خوا‬
‫ورکول کېږي‪.‬‬
‫چې د دغه سرت اسالمي پوهنتون د جوړيدو عميل چارې په ‪۳۳۳۵‬ه ش کال‬
‫کې پيل شوې‪ .‬هند به د دغه علمي بنسټ د نصاب د جوړولو په برخه کې له‬
‫افغان پوهانو رسه مرسته کوي‪ .‬دا پوهنتون به يوه لويه ليليه‪ ،‬لوبځاى‪ ،‬د اسالم‬
‫اباد فيصل جومات ته ورته يو جومات هم ولري‪.‬‬
‫د ‪۳۳۳۵‬ه ش کال د لړم د میاشتې په ‪۲۷‬مه نیټه د نړیوال اسالمي پوهنتون د‬
‫احاطې د جوړېدو د بنسټ ډبره کیښودل شوه‪ .‬ددې پوهنتون د احاطې د‬
‫جوړېدو لپاره د وزارت له انکشايف بودجې نه څه باندې ‪ ۳۰‬میلیونه افغانۍ‬
‫منظورې شوي‪ ،‬دا پروژه نه یوازې د افغانستان بلکې د سیمې په کچه یوه لویه‬
‫علمي پروژه ده‪.‬‬
‫نړیوال اسالمي پوهنتون به د افغانستان لپاره‪ ،‬په خاص ډول د ننګرهار لپاره او‬
‫د سیمې لپاره یوه لویه اکاډمېکه موسسه وي‪.‬‬
‫د دې پوهنتون نقشه په نړیوال سټنډرد جوړه شوې او د راتلوونکو پنځلسو‬
‫کلونو په موده کې به يې ټولې چارې بشپړې يش‪ ،‬او ددې پوهنتون جوړښت‬
‫به له هر پلوه بین املليل وي‪.‬‬
‫په ټوله نړۍ کې دوه اسالمي نړیوال پوهنتونونه جوړ شوي چې لومړی‬
‫پوهنتون په اسالم‪‎‬اباد کې دویم په مالیزیا کې او د درېیم سرت نړیوال اسالمي‬
‫پوهنتون ویاړ به‪ ،‬د ننګرهار وي چې د رغېدو وروسته به په کې په یو وخت‬
‫لس زره محصلني زده‪‎‬کړې کوي‪.‬‬
‫ددې پوهنتون دطرحې د عميل کولو لپاره د ‪۲۷۳۳‬م کال څخه راپه دیخوا‬
‫کار روان وه خو د یو څه مشکالتو پر اساس د یو وخت لپاره وځنډیده او د‬
‫دې پوهنتون جوړولو په الر کې څه تخنيکي او مايل خنډونه هم موجود وو‬
‫چې ددې خنډونو د حواري لپاره د ولسمرش لخوا یو کميسیون جوړ شو‪ .‬ددې‬
‫کمیسون دنده د پوهنتون جوړول او په خپلو پښو درول او د دې د پاره د‬
‫مايل وسيلو راټولول وو‪ .‬ولسمرش په افغانستان کې د امنيت او مايل ستونزو رسه‬
‫رسه د باچا خان پوهنتون جوړولو پرېکړه وکړه او د دغه نړيوال پوهنتون د‬
‫جوړېدو لپاره یې د خوست مرکز اړوند د صحرا باغ په سيمه کې شاوخوا درې‬
‫زره جريبه ځمکه وټاکله‪ .‬دا يو اوږدمهاله سرتاتيژيکه علمي او د لوړو زده کړو‬
‫پروژه ده چې جوړونه به یې وخت نييس‪ .‬د باچا خان پوهنتون به خپلواک‬
‫وي او تدرييس چارې به يې په نړيوالو معيارونو برابرې وي او د دغه پوهنتون‬
‫د محصلینو او استادانو د جذب رشایط به په نړیوالو رشايطو برابر وي‪،‬‬

‫محصیلین او استادان به پر افغاين هويت محدود نه وي‪ ،‬بلکه په دغه پوهنتون‬
‫کې به له ‪ ۲۲‬څخه د ډېرو هېوادونو زده کړیاالن زده کړې کوي‪.‬‬
‫د باچاخان نړیوال پوهنتون به ‪ ۳۵‬پوهنځي او ‪ ۳۲۵‬تحصييل څانګې ولري په‬
‫دې پوهنتون کې به له ‪ ۳۵‬څخه زیات څیړنیز مرکزونه جوړېږي‪ ،‬په نړیواله‬
‫کچه به د سیمې په سیايس‪ ،‬انکشايف‪ ،‬اقتصادي‪ ،‬شخړو حل‪ ،‬جغرافیه‪،‬‬
‫چاپېریال‪ ،‬ښوونه روزنه‪ ،‬روغتیا‪ ،‬لرغونیز او نورو مسایلو او موضوعاتو د‬
‫میلیونونو ډالرو په بدل کې څېړنې کېږي او نړۍ به له اړوندو مسایلو او‬
‫‪19‬‬
‫فرصتونو خربوي‪.‬‬
‫دغه پوهنتون به د سیمې ډیپلوماسۍ‪ ،‬سیايس مسیر‪ ،‬سرتاټېژیکې او اقتصادي‬
‫لیدلورې په مساعدولو او ټاکلو کې رغنده نقش لوبوي او د دې پوهنتون په‬
‫الرښوونه به په سیمه کې سولې او پرمختګ ته پالیسۍ او سرتاټېژۍ ټاکل‬
‫کېږي‪ .‬په دې رسبېره به دغه پوهنتون د سیمه یزو او نړیوالو شخړو په حل‬
‫کولو کې کلیدي نقش لوبوي او د افغانستان حکومت ته به د سیمې او نړۍ له‬
‫هېوادونو رسه په روابطو جوړولو او د مسایلو په حل کولو کې الرښوونه کوي‪.‬‬
‫باچاخان نړیوال پوهنتون به له دېرشو څخه تر څلوېښت زرو حضوري‬
‫زدهکړیاالن ولري‪ .‬چون نړیوال پوهنتون دی همدا علت دی چې له نیم‬
‫څخه ډېر ښوونکي به یې نړیوال پروفیسوران وي‪ .‬البته د وخت په تېرېدو رسه‬
‫به افغان دولت تر ‪ ۳۷۷۷‬زیات افغان ښوونکي په نړیواله کچه د نړۍ‬
‫پوهنتونونو ته ور وپېژين چې دوي هلته په نړیوالو سټنډرډونو وروزل يش او‬
‫بېرته هېواد ته له یو عرصي ظرفیت رسه را ستون او په دې نړیوال پوهنتون‬
‫‪ :19‬د باچا خان نړیوال پوهنتون ملي او نړیوال اهمیت ‪/‬خان ولي خان بشرمل ‪May 6,‬‬
‫‪.2018‬‬
‫کې تدریس وکړي‪ ،‬داسې به په دې پوهنتون کې د بهرنيو ښوونکيو شمېر را‬

‫ټیټ شئ‪ .‬البته دغه پوهنتون ته به له نړۍ څخه لوړپوړي چارواکې لکه‬
‫وزیران‪ ،‬سفیران او د سرتو نړیوالو ادارو مرشان افتخاري لیکچرونو ته راځي‬
‫او له دې پوهنتون رسه به د خپلو مرستو تر څنګ خپلې تجربې هم رشیکوي‪.‬‬
‫همدا ډول باچا خان نړیوال پوهنتون به په هېواد کې د موجوده دولتي او‬
‫غیر دولتي پوهنتونونو او د تعلیمي ودې د څار بهیر په ښه وايل کې هم رغنده‬
‫نقش ولوبوي او د وخت په تېرېدو رسه به‪ ،‬د داخيل او نړیوالو متخصصانو په‬
‫مرسته د یو داسې تعلیمي نصاب د چمتووايل په برخه کې به نقش ولوبوي‬
‫چې دغه نصاب د اکسفورډ او نورو نصابونو په څېر د تدریس په برخه کې نقش‬
‫ولوبوي‪.‬‬
‫د دې ترڅنګ په ټولنیزو چارو‪ ،‬سوله‪ ،‬ولسواکي او انکشاف‪ ،‬محیطي زده کړو‪،‬‬
‫معادن او جیولوجي‪ ،‬افغان پیژندنه‪ ،‬لرغونپوهنه‪ ،‬ټولنپوهنه او انسانپوهنه‪،‬‬
‫مسلکي‪ ،‬تخنیکي او میخانیکې زده کړو همدا ډول د مالیکولر او‬
‫ب ایوتیکنالوژۍ په برخو کې به په نړیواله کچه څیړنیز مرکزونه ولري چې له‬
‫دې الرې به نه یوازې د افغانستان او نړیوالو مسایلو په څیړلو کې مرسته ترالسه‬
‫يش‪ ،‬بلکې په دې برخو کې به نوموړی پوهنتون د ارزښتناکې او حیايت‬
‫څیړنې په بدل کې تر میلیونو ډالرو پیسې ترالسه کړي څو د دې پوهنتون‬
‫دوام او حیثیت ثبات ومومي‪.‬‬
‫په تدریيس برخو کې به تر ټولو اړینې برخې د اسالمي فرهنګ او متدن‬
‫پوهنځي ترڅنګ د سولې او عدم تشدد‪ ،‬برشي حقوقو مطالعات‪ ،‬سیايس علوم‪،‬‬
‫جندر مطالعات‪ ،‬ټولنپوهنې‪ ،‬ټولنیز چوکاټونو‪ ،‬انکشايف پروژې‪ ،‬قبایلې‬
‫مطالعات‪ ،‬تیکنالوژۍ او عرصي علومو په برخه کې په سلګونه نور پوهنځي‬
‫ولري‪.‬‬
‫که دا پوهنتون کامياب شو نو د ټولې سيمي د پاره د امن پېغام راوړی يش‪ .‬د‬
‫افغان ولسمرش ارشف غني لخوا په خوست کې د باچا خان د نړیوال پوهنتون‬
‫د جوړولو پريکړه‪ ،‬د پاکستان او افغانستان پښتنو لپاره ګټور ده او وررسه به د‬
‫باچا خان عدم تشدد فلسفه هم خپره يش‪.‬‬
‫زما په اند په خوست کې د دغه پوهنتون جوړيدو رسه د پښتنو د تعليم اسايس‬
‫مسله حل کيدی يش‪.‬‬
‫خوست د پښتنو د سيمي زړه دي‪ ،‬دې غاړې ته ترې په خېرب پښتونخوا کې‬
‫نوې ورګډي شوي قباييل سيمې هم پرتې دي‪ ،‬او دغه خلک هم ورته نیږدې‬
‫دي او د دې اثر به د دواړو غاړو خلکو ته ډېر مهم وي او بيا نوم يې چې د‬
‫باچا خان دي نو په نړۍ کې به هم اعتبار ولري‪ .‬په کار ده چې د پوهنتون په‬
‫نصاب کې د باچا خان بابا د فکر اسايس ټکي شامل کړاي يش‪.‬‬
‫ولسمرش د ‪۳۳۳۳‬ه ش کال په لومړیو کې د باچا خان نړيوال پوهنتون لپاره‬
‫څلور پوهنځي ‪ ۳۱‬دیپارټمينټونه منظور کړل‪.‬‬
‫د ميل وحدت حکومت او د ميل ورځو منانځنه‬

‫د ميل وحدت حکومت د افغانستان کلتور او تاریخي ویاړونو‪ ،‬خصوصأ د ميل‬
‫ورځو په ملانځلو د تاریخي ابداتو او ځایونو په رغولو کې ډیرې هلې ځلې‬
‫وکړې‪.‬‬
‫چې له جملې څخه یې د هېواد د خپلواکۍ د سلمې کلیزي او د بیرغ د ميل‬
‫ورځې ملانځل و‪.‬‬
‫د ميل وحدت حکومت په دوره کې ټولې ميل او مذهبي ورځې د ولسمرش په‬
‫امر او پام رسه په ډېرو ګرمو او ښو مراسمو رسه ومنانځل شوې لکه د خپلواکې‬
‫ورځ‪ ،‬د ميل بیرغ ورځ‪ ،‬د شهیدانو ورځ‪ ،‬د عاشورا ورځ او داسې نور چې دلته‬
‫موږ له یو څو څخه یادونه کوو‪.‬‬
‫زه د خپلواکۍ د ‪ ۳۷۷‬مې او ‪۳۳‬مې کلیزې د منانځنې شاهد وم‪ ،‬دا داسې یو‬
‫ورځ وه چې د ميل او افغاين غرور څخه ډکه د یو ښه او راتلونکي افغانستان‬
‫زیری یې ځان رسه درلود‪ .‬ټول ښارونه د بیرغ درې رنګه ټوتې پوښيل وو‪،‬‬
‫ونو‪ ،‬دیوالونو دوکانونو‪ ،‬موټرونو او خلکو له بیرغونو جامې کړې وې‪.‬‬
‫زه دلته د خپلواکي د سلمې کلیزې د منانځنې له مراسمو یاداوري کوم چې‬
‫په ډېرو ښو مراسمو رسه ومنانځل شول‪.‬‬
‫د افغانستان د خپلواکي سلمې کليزې منانځل‪ :‬په ‪۳۳۳۳‬م کال کې افغانستان‬
‫خپله ا زادي د بریتانیا(انګلستان) څخه واخیسته‪ ،‬هغه خپلواکي چې ددې‬
‫هېواد د زرهاوو شهیدانو په وینه السته راغلې وه‪ .‬دې ازادي مبارزې‪ ،‬ایثار او‬
‫پایداري ته اړتیا درلوده‪ ،‬که څه هم امان هللا خان د خپل ترقي غوښتونکو‬
‫ارمانونو لپاره د خپل مرشوطه غوښتونکو یارانو په مرسته د استعامرګرانو رسه په‬
‫تقابل کی ودرېد او ویې ویل چې ترڅو د هېواد استقالل د استعامرګرانو‬
‫څخه وانه اخلم‪ ،‬ارامتیا ته به ونه رسیږم د هغه دا حرکت د خلکو پراخ مالتړ‬
‫رسه مخ شو‪ .‬د خلکو د همراهی په ترڅ کې انګلیس ماتې وخوړه او افغانستان‬
‫خپلواکي السته راوړه‪.‬‬
‫خپلواکي په حقیقت کې تکامل د حکومت او خلکو اراده په اقتصادي‪،‬‬
‫سیايس‪،‬کلتوری‪ ،‬ټولنیز او نظامي برخو کې دي‪ ،‬ترڅو هیڅ خارجي اراده د‬
‫ملت او دولت پر ارادې باندې اغېزه ونه لري او استقالل په دې مفهوم رسه‬
‫السته راځي‪.‬‬
‫دافغانستان د استقالل سلمه کلیزه د ميل وحدت حکومت لخوا په مرکز او‬
‫والیاتو کې په ډیرو شاندارو مراسمو رسه ومنانځل شوه‪.‬‬
‫د افغانستان د سلمې کلیزې د منانځنې لپاره افغان حکومت مالیې وزارت ته د‬
‫‪۳۳۳۱‬کال د جوزا د میاشتې په ‪۲۳‬مه نیټه امر وکړ چې د خپلواکۍ د بیا ګټلو‬
‫سلمې کلیزې منانځنې لپاره دې ‪ ۳۱۴‬میلیونه او ‪ ۲۲۳‬زره افغانۍ د ارګ د ‪۳۳‬‬

‫کوډ اکاونټ ته واستوي‪.‬‬
‫ولسمرش په دې اړه مالیې وزارت ته د جوزا په ‪ ۲۳‬مه استويل حکم کې ویيل‬
‫وو چی د افغانستان خپلواکي زموږ د اجدادو د لوی فکر استازیتوب کیسه‬
‫کوي او منانځنه یې د اوسني نسل رسالت دی‪.‬‬
‫افغان حکومت د خپلواکي سلمې کلیزې ته ځانګړی کمیسیون او داراالنشا‬
‫وټاکله او ګڼ پروګرامونه یې ورته ونیول‪.‬‬
‫حکومت په دې اړه والیتونو کې هم له والیتي شوراګانو‪ ،‬ښاروالیو‪ ،‬وليس او‬
‫مدين بنسټونو داراالنشاوې جوړې کړې وې‪.‬‬
‫ولسمرش غني په دې اړه حکم کې وزارتونو ته هم امر وکړ چې د ازادۍ د‬
‫ورځې منانځنه کې پوره ونډه واخيل‪.‬‬
‫ولسمرش غني د دغې ورځې د منانځنې لپاره د ځانګړو ترتیباتو په لړ کې د‬
‫غازي امان هللا خان د واکمنۍ له وخته د راپاتې ودانیو د رغولو امر ورکړ‪.‬‬
‫د هغه له وخته راپاتې ودانیو کې د پغامن ‪ ۲۳‬ماڼۍ‪ ،‬داراالمان ماڼۍ‪ ،‬جالل‬
‫اباد کې د غازي امان هللا خان مزار‪،‬عیدګا جومات کارونه بشپړ او نورو ځایونو‬
‫باندې چټک کارونه روان وو‪.‬‬
‫د افغانستان خپلواکي د اوسني وضعیت رسه څومره معنی ورکوي او ایا اوس‬
‫حقیقي استقالل لرو او که نه؟ هغه بله بېله موضوع ده چې باید بیله وڅیړل‬
‫شې‪ ،‬خو دا چی ولې د خپلواکي ورځ ښه ومنانځو او ښه تجلیل کړو او کومې‬
‫اړتیاوې ایجابوي؟ ځینو نقاتو ته اشاره کوم‪:‬‬
‫‪ :۳‬د افغانستان خلک په تېرو ‪ ۳۳‬کلنو کې د تروریستي هدفمندو بریدونو‬
‫قومي او مذهبي اختالفاتو منځته راوړنې لپاره د بریدونو شاهدان وو که دا‬
‫مسله جدي ونه نیول يش‪ ،‬تروریستان او د هغوی مالتړ کوونکي به په اسانۍ‬
‫رسه خپل خرابو مقصدونو ته ورسیږي‪ ،‬نو پر دولت باندې الزم دي تر څو دا‬
‫جدي ونیيس د افغانستان د خپلواکي ورځې منانځلو په بهانې رسه‪ ،‬دولت‬

‫هڅه وکړی چې د حکومت او خلکو ترمنځ فاصله لنډه کړي او د خلکو‬
‫ترڅنګ ودریږي او د تروریستانو نقشې له منځه والړې يش‪.‬‬
‫‪ : ۲‬د یو څه وخت راهیسې د ځوانانو په افکارو کې د خپلواکي غوښتنې او‬
‫ازادۍ روحیه کمزورې شوې وه‪ ،‬نو دا اړتیا وه چی ددې ميل ورځو په‬
‫منانځلو رسه‪ ،‬دا روحیه پیاوړې يش‪.‬‬
‫‪ :۳‬د امریکا رسه امنیتي نظامي بی مثره پیامن امضاء شو چې د ځینو کسانو‬
‫لپاره یو مهمه السته راوړنه بلل کیده‪ ،‬د نا امنیو په ډېریدو او ځینو والیاتو‬
‫سقوط‪ ،‬دا ښکاره کړه چې دا پیامن کومه ګټه نه درلوده او یواځې یو بې‬
‫اساسه او پوچ پیامن وو او ا مریکا ته د یو با اعتامد رشیک په حیث نه شو‬
‫کتلی‪ ،‬نو یواځې څیز چې د افغانستان روښانه راتلونکي لپاره ورته اړتیا لیدل‬
‫کېده‪ ،‬په هېواد کی ټولو وحدت پایو استحکام او داخيل توان باندې تکیه‬
‫کول وه‪.‬‬
‫‪ : ۴‬د افغانستان خلک ددې خاورې او اوبو ساتنې لپاره ډېر رشادتونه د ځانه‬
‫ښکاره کړي دي‪ ،‬لکه د انګلیس او طالبانو رسه مبارزه‪ .‬استقالل او خاورې رسه‬
‫مینه به د خلکو مالتړ سبب وګرځي چې خلک د افغانستان امنیتي ځواکونو‬
‫څخه مالتړ وکړي ترڅو امنیتي ځواکونه هم د ملت په مالتړ رسه د تروریستانو‬
‫په وړاندې په قاطع ارادې رسه ودریږي‪.‬‬
‫‪ :۵‬د استقالل څخه منانځنه رسبیره پردې چې همبستګي او هم پذیري‬
‫پراخوي‪ ،‬ددې سبب هم ګرځي ترڅو خلک په هوښیاري او بصیرت رسه د‬
‫مادرن استعامر اهدافو څخه پوهه ترالسه کړي او پرې نږدي ترڅو‬
‫استعامرګران د هېواد داخيل چارو کې الس وهنه وکړي او د وخت په تېریدو‬
‫رسه‪ ،‬د مداخله کوونکو السونه لنډ کړي‪.‬‬
‫ددې تاریخي او ميل ورځې ارزښت ته په کتو رسه‪ ،‬باید دا ورځ هم په‬
‫مجازي فضا او هم په حقیقي فضا کې ومنانځل يش او همدارنګه دولت هم د‬
‫خلکو ترڅنګ ودریږي او خلکو څخه مالتړ وکړي‪.‬‬
‫ميل وحدت حکومت ځینې نورې ميل ورځې هم په ډیرو تودو او ګرمو‬
‫مراسمو رسه ومنانځلې د هغه له جملې اووم د زمري د ميل بیرغ ورځ‪،‬د‬
‫شهیدانو ورځ او داسې نور‪.‬‬
‫د ميل وحدت حکومت او د تاريخي ابداتو بيارغونه‬

‫ميل وحدت حکومت د تاريخي ځايونو د بیارغونې لپاره ډیرې هلې ځلې‬
‫وکړې او ډیر تاریخي ځایونه يې بیاورغول او پر څو نورو کار روان دی هغه‬
‫تاریخي ځایونه چې د ولسمرش غني په حکم او ځانګړې پاملرنې بیا ورغول‬
‫شول جمهوري ریاست(ارګ)‪ ،‬د دارالمان ماڼۍ‪ ،‬د عیدګاه جومات‪ ،‬د ننګرهار‬
‫رساج العامره‪ ،‬د چهلستون بڼ‪ ،‬د غازي امان هللا خان مقربه‪ ،‬د پل خشتي‬
‫جومات‪،‬تاج بیګ ماڼۍ‪ ،‬د هرات اختیارالدین کال‪ ،‬د پغامن باال باغ‪ ،‬د جبل‬
‫الرساج شاهي ماڼۍ او داستالف ماڼۍ او هوټل ‪.‬‬
‫او هغه تاریخي ځایونه چې د هغو د بیارغونې چارې د ولسمرش په لومړنۍ‬
‫پنځه کلنه دوره کې بشپړې نه شوې او اوس دوام لري او نه دي بشپړ شوي‬
‫شادوشمشیره جومات‪ ،‬د کابل باالحصار‪ ،‬د کابل ماشین خانه‪ ،‬د بامیانو بوت‪ ،‬د‬
‫مزار رشیف روضه‪ ،‬د هرات جامع جومات او د غور د جام څلی‪.‬‬
‫د افغانستان جمهوري رياست (ارگ)‪:‬‬

‫کابل تاریخي او لرغوين ښار د شاهانو او امیرانو ټاټوبی بلل کېږي‪ .‬دغه ښار‬
‫پخوا کال ته ورته و چې د ځینو دېوالونو اثار او نښې تر اوسه هم پاتې دي‪.‬‬
‫کابل ښار شپږ دروازې لرلې او هرې دروازې ځانګړی نوم درلود‪ ،‬په دهمزنګ‬
‫کې د کندهاریانو دروازه‪ ،‬درسدار جهان خان دروازه‪ ،‬د سالم خانې په برخه‬
‫کې سپینه دروازه‪ ،‬د عیدګاه جومات شاته د پیت دروازه ‪ ،‬د باالحصار خواته د‬
‫ګذرګاه او الهورۍ دروازې ال هم ځینې سپین ږيري په خپلو خاطرو کې‬
‫یادونه کوي‪.‬‬
‫د امیر عبدالرحمن خان له واکمنۍ د مخه شاه د اوسېدو مناسب ځای نه‬
‫درلود‪ .‬د بادشاه د حکمرانۍ مرکز په باالحصار کې و‪ ،‬خو باالحصار او د‬
‫شېرپور ارګ د افغان او انګلیس په جګړو کې زیامنن شوي وو او ځینې برخې‬
‫یې سوځېدلې وې‪ .‬امیر عبدالرحمن خان په ‪ ۳۱۱۷‬کې واک ته له رسېدو‬
‫وروسته د خپلې استوګنې او کاري دفرت لپاره مناسب ځای نه درلود‪ .‬هغه د‬
‫بادشاه د اوسېدو د مناسب ځای جوړولو لپاره د ارګ اوسنی موقعیت انتخاب‬
‫او په ‪ ۳۲۳۳‬ه ق کال یې د ارګ نقشه طرحه کړه‪ .‬په ‪ ۳۳۷۷‬ه ق کال د کابل‬
‫ښار په مرکز کې پر دوه سوه جریبه ځمکه د ارګ د جوړولو چارې پېل‬
‫شوې‪.‬‬
‫د ارګ د جوړولو چارې په ‪ ۳۷‬کالو کې بشپړې شوې‪ .‬کابو یوه نیمه پېړۍ‬
‫کېږي چې د ارګ کال په کابل کې جوړه شوې‪ .‬په ارګ کې لومړنۍ جوړه‬
‫شوې ودانۍ کوټي باغچه ده چې په ‪ ۳۳۷۴‬ه ق کال یې د جوړولو چارې‬
‫بشپړې شوې‪ .‬د ارګ د بېالبېلو ودانیو د جوړولو لپاره ځیني توکي له‬
‫بریتانوي هند څخه هم راوړل کېدل‪ ،‬خو تر ډېره له سیمه ییزو ودانیزو توکو‬
‫استفاده کېده‪ .‬دا ودانیز توکي خښتې‪ ،‬چونه‪ ،‬ګچ‪ ،‬صندل او ساروج وو‪ ،‬په‬
‫ځینو ودانیو کې له شېدو‪ ،‬کوچو او د چرګانو له هګیو څخه هم استفاده شوې‬
‫ده‪.‬‬
‫دغه راز د ارګ د جوړولو په چارو کې د کابل زیات شمېر خلکو په خپله‬
‫خوښه برخه اخېسته‪ .‬د اوسنې ارګ سیمه پخوا خاورینه دښته وه‪ .‬په ځینو‬
‫برخو کې یې کرنیزې ځمکې او باغونه وو‪ .‬اوس ارګ د کابل ښار په مرکزي‬
‫برخه کې موقعیت لري‪.‬‬
‫د حبیب هللا کلکاين د حاکمیت لنډه موده او د کورنیو جګړو پرمهال ارګ ته‬
‫زیات زیانونه واوښتل‪ .‬د ارګ پر چور او تاالن رسبېره ځینې ودانۍ هم‬
‫زیامننې شوې‪ ،‬په مشخص ډول کولی شو د موزیم یادونه وکړو چې د اماين‬
‫نهضت پر مهال په ارګ کې جوړ شوی و‪.‬‬
‫د جمهور رییس محمدارشف غني په رهربۍ د نوي حکومت په ایجاد رسه د‬
‫ارګ د بیارغاونې او نویو ودانیو د جوړولو بهیر دوام وموند‪ .‬د ارشیف د‬
‫ودانۍ د جوړولو چارې په ‪ ۳۳۳۱‬ه ش کال کې پای ته ورسېدې او د ارګ د‬
‫ارشیف اسناد ور ولېږدول شول‪.‬‬
‫داراېمان ماڼۍ‪:‬‬
‫د داراالمان ماڼۍ د افغانستان له تاریخي یادګارو له جملې څخه ده چې‬
‫د کابل ښار له مرکز نه تقریباً اته کیلومرته جنوب لویدیز لوري ته د چهاردهي‬
‫په ساحه کې د دارالمان د عمومي جادې په انتها‪ ،‬د قورغ د غره په ملنو کې د‬
‫« تاج بیګ » ماڼۍ ته نیږدې د مرحوم غازي امان هللا خان په وخت کې‬
‫جوړه شوې ده‪ .‬د دارالمان د ماڼۍ د جوړیدو په وخت کې د افغانستان او‬
‫املان ترمنځ ښې سيايس اړیکې وجود درلودې‪ .‬د «جوزف برکس» په ابتکار د‬
‫ښارونو او کور جوړولو په برخه کې د املان د دولت ‪ ۲۲‬تنه مهندسان او‬
‫انجنیران کابل ته راغلل او د دې قرص په جوړولو کې ‪ ۰۷۷‬افغان کارګرانو برخه‬
‫درلوده‪ .‬د دې ماڼۍ د جوړولو کار د « والرت هارتن » په نوم املاين انجنیر په‬
‫‪ ۳۳۷۴‬ه ل کال کې پیل کړ او په ‪ ۳۳۷۱‬ه ل کال کې یې کار تکمیل شو‪.‬‬
‫نوموړی قرص له ‪ ۳۵۷‬وړو او لویو اطاقونو نه تشکیل شوی چې د اماين دورې‬
‫[‪] ۲‬‬
‫ټولو دولتي دستګاوو له هغه نه استفاده کوله‪.‬‬
‫تارېخچه‪ :‬د دارالمان ماڼۍ د‪ ۳۳۴۰‬ه ل کال د قوس په ‪ ۲۲‬مه نیټه چې د‬

‫‪۳۳۱۱‬م کال رسه برابر ده او د وخت د فواید عامې یا ټولګټو وزارت په کې‬
‫واقع و‪ ،‬د برېښنا د شاريت له امله یې دریم منزل سوځیدلی وه چې بیرته ترمیم‬
‫شوه او وروسته د وخت د عدلې وزارت ترې استفاده کوله‪ .‬د رسدار محمد‬
‫داود خان د ‪ ۳۳۵۵‬کال د اسايس قانون د تصویب لویه جرګه په دې قرص کې‬
‫جوړه شوي وه‪ .‬د حفيظ هللا امني په واکمنۍ کې د هېواد د جمهوري‬
‫ریاست دستګاه یوځل بیا د دارالمان قرص ته ولیږدول شو‪ ،‬ترڅو د ‪ ۳۳۵۱‬کال‬
‫د جدي په ‪ ۱‬مه د شورویانو د یرغل په وخت کې ماڼۍ اور واخیست ‪.‬‬
‫د هجري ملریزې شپیتمې لسیزې په کلونو کې د افغانستان د دفاع وزارت له‬
‫دې ماڼۍ نه استفاده کوله چې د‪ ۳۳۱۱‬ه ل کال د حوت د میاشتې د‪۳۱‬‬
‫ورځې کودتا په ورځ چې د دوکتور نجیب هللا پروړاندې‪ ،‬د جرنال شهنواز‬
‫تڼي له خوا رشوع شوې وه ډیره تاواين شوې وه‪ ،‬مګر ژر بیرته ترمیم شوه ‪.‬‬
‫د اویایمې هجري ملریزې لسیزې په لومړیو کې چې مجاهدینو له خوا د‬
‫قدرت په رس کورين جنګونه وشول‪ ،‬د افغانستان دغه تاریخي بنا یوځل بیا‬
‫ډیېره سخته زیامننه شوه او کله چې د وخت د دفاع وزارت (چې احمد شاه‬
‫مسعود د دفاع وزیر وو) د گلبدين حکمتيار او عبدالعيل مزاري له ګډې‬
‫غونډې نه اطالع حاصل کړه په دې قرص باندې یې دوه ځلې مبباري وکړه‬
‫چې په پایله کې یې قرص په کنډوالو بدل کړ‪ .‬پاتې دې نه وي چې حکمتیار‬
‫او مزاری یوازې لس دقیقې مخکې له نوموړي ځايه وتيل ول‪ .‬له‪ ۳۳۰۳‬تر‬
‫‪ ۳۳۳۵‬کاله پورې پورته یاده شوې ماڼۍ مرتوکه او د استفادې وړ نه وه‪.‬‬
‫د ‪ ۳۳۳۵‬کال د غربګويل په لسمه ورځ د افغانستان د اسالمي دولت ولسمرش‬
‫محمد ارشف غني‪ ،‬د دارالمان د تاریخي ماڼۍ د بیا رغونې کار د افغانستان له‬
‫بودجې نه د شپاړس میلیون امریکایي ډالرو په مرصف رسه رسام پیل کړ او د‬
‫افغانستان د ښاري پراختیا د عايل کمیسیون لومړنۍ غونډه د نوموړې ودانۍ‬

‫په کنډوالو کې جوړه شوه‪.‬‬
‫او د ‪ ۳۳۳۱‬کال د اسد د میاشت په‪ ۳۷‬مه نیټه دیو لړ شاندارو مراسمو په لړ‬
‫‪20‬‬
‫کې ګټې اخیستنې ته وسپارل شوه‪.‬‬
‫چهلستون تاريخي بڼ او ماڼۍ‪ :‬کابل کې د چهلستون تاریخي بڼ بیا ورغول‬
‫شو او دغه بڼ د ‪ ۳۳۳۱‬ه ش کال د وري د میاشتې په ‪ ۲۰‬مه نیټه د سیالنیانو‬
‫پرمخ پرانیستل شو‪.‬‬
‫دغه بڼ په معیاري ډول رغول شوی او د تفریح لپاره په کې ګڼې اسانتیاوې‬
‫برابرې شوې دي‪ .‬دغه بڼ اوس مهال د کابل ښار یو له غوره تفریح ځایونو بلل‬
‫کیږي چې ګڼې کورنۍ یې لیدو ته ورځي‪.‬‬
‫له هغه وروسته چې دغه بڼ ګټې اخسیتنې ته سپارل شوی هره ورځ د کورنیو‬
‫په شمول شااوخوا ‪ ۳۵۷۷‬سیالنیان د بڼ لیدو ته راځي‪ .‬دغه بڼ د اتلسمې‬
‫زېږدیزې پیړۍ په ورستیو کلونو کې جوړ شوی‪.‬‬
‫په بڼ کې چایخونې‪ ،‬کانیتنونه‪ ،‬ورزيش کلپونه او د ناستې لپاره په کې ښه‬
‫امکانات برابر شوي دي‪ .‬زه چې د لومړي ځل لپاره دغه بڼ لیدو ته ورغلم نو‬
‫د تفریح لپاره دا بڼ یومناسب ځای دی‪.‬‬
‫د چهلستون په ‪ ۱۷‬جریبه بڼ کې یوه ماڼۍ هم دنګه والړه ده چې د چهلستون‬
‫ماڼۍ په نامه یادیږي‪ ،‬ددغې ماڼۍ بنسټ شاوخوا دوه سوه کاله مخکې‪ ،‬یعنې‬
‫د اتلسمې زېږدیزې پیړۍ په ورستیو کلونو کې د شاه زمان په حکومت کې‬
‫اېښودل شوی دی‪.‬‬
‫ماڼۍ په یو لوړ ځای کې جوړه شوې چې د کابل ښار لویه برخه ترې ښکاري‬
‫او دغې ځانګړنې یادې ماڼۍ ته ځانګړې ښکال وربښلې ده‪.‬‬
‫‪ : 20‬شمس‪ ،‬شمس الدین‪ ،‬د افغانستان معاصر تاریخ‪.۸۹۳۹ ،‬‬

‫پخوانیو حکومتونو کې به دغه بڼ او ماڼۍ د لوړپوړو چارواکو او میلمنو کوربه‬

‫وه‪ ،‬خو د نويیمې لسیزې کورنیو جګړو کې د دغې ماڼۍ ‪ ۱۷‬سلنه برخې‬
‫ویجاړې شوې‪.‬‬
‫درې نیم کاله مخکې یې د بیا جوړونې چارې د جرمني هېواد په مايل مالتړ‬
‫په معیاري ډول او تاریخي معلوماتو ته په کتو پیل شوې او تر دې چې د‬
‫‪ ۲۷۳۳‬کال د مارچ په ‪۳۵‬مه ګټه اخیستلو ته وسپارل شو‪.‬‬
‫د بیا جوړونې په چارو یې ‪ ۳۴‬میلیونه ډالر لږښت راغی او د جوړولو چارې‬
‫یې یواځې افغان انجیرنانو او کاریګرو پر مخ بیويل دي‪.‬‬
‫د پغامن باالباغ‪ :‬پغامن د باال باغ د ماڼیو د بیارغونې چارې په ‪ ۳۳۳۰‬ه ش کال‬
‫کې د ‪ ۳۰۵‬میلیونو افغانیو په لګښت پیل شوې او د ‪۳۳۳۳‬ه ش کال تر لومړیو‬
‫پوري یې ‪ ۱۷‬سلنه کارونه بشپړ او بیرته په هامغه پخواين ډول بیاورغول شول‪.‬‬
‫عيد گاه جومات‪ :‬د کابل تاریخي عیدګاه جومات چې د جګړو او د پل‬
‫محمود خان سیمې خونړي ځامنرګي برید له کبله زیان ورته رسېدلی و‪ ،‬د بیا‬
‫رغونې چارې یې د‪ ۳۳۳۰‬ه ش کال د کب په میاشت کې پیل شوې چې د‬
‫جومات د بیارغونې چارې د ‪ ۱۳‬میلیونو افغانیو او د انګړ او شنې ساحې چارې‬
‫یې د ‪ ۴۷‬میلیونو افغانیو په لګښت له ټاکل شوې مودې پنځه میاشتې مخکې‬
‫بشپړې شوې‪ .‬له بیارغونې وروسته د ‪۳۳۳۱‬کال د غوایي د میاشتې په ‪۲۷‬مه‬
‫نېټه د ولسمرش محمد ارشف غني د کابېنې غړو‪ ،‬علامی کرامو او مسوولینو لخوا‬
‫پرانیستل شو‪.‬‬
‫ولسمرش غني په دغه جومات کې د جمعې له ملانځه وروسته پر یووايل ټینګار‬
‫وکړ او ویې ویل‪ :‬هیله ده چې هر ښادي او غم په رشیکه ومنانځوو اصيل ټکی‬
‫دا دی چې دا زموږ د خوښۍ ځای هم دی او د غم ځای هم‪ ،‬کله چې‬
‫جومات د بم ایښودونکو لخوا ویجاړ شو نو کلکه اراده مې دا وه چې په داسې‬
‫ډول بیا ورغول يش چې راتلونکي نسلونو ته یوه ډالۍ وي او هیله ده چې‬
‫زمونږ ټول خلک په ښاديو او غم کې له یو فکري وحدت رسه د خدای (ج)‬

‫په ارادې اقدام وکړي‪.‬‬
‫ولسمرش غني له ټولو انجیرنانو څخه وغوښتل چې د سیايل په توګه د جوماتونو‬
‫داسې نقشې ترتیب او وړاندې کړي چې د استحکام تر څنګ زموږ د لوی‬
‫متدن ښکال ولري او استازیتوب یې وکړي‪.‬‬
‫د پل خشتي جومات‪:‬‬
‫د پل خشتي جومات اوږده مخینه(سابقه) لري‪ .‬پخوا د پل خشتي جومات یو‬
‫پوړ او د درې داالنونو‪ ،‬اوو رواقونو او یو ویشت ګنبدو لرونکی و‪ .‬دهرې‬
‫ګنبدې په منځ کې په موجوده حريب ماشین خانه کې جوړ شوی یو یوغټ‬
‫فانوس ځوړند و چې د دوه طرفه لنګرونو پواسطه ښکته او پورته کیدل د‬
‫خاورو تېل په کې سوځیدل‪ .‬په هغه زمانه کې دغو څراغونو ځانګړی برم‬
‫(خاص عظمت) درلود‪ ،‬دغه جومات د نوم ورکې سپاهي (سپاهي ګمنام) منار‬
‫ته نیږدې موقعیت لري‪ .‬پخوا د دغه جومات انګړ کوچنی و او کله چې به‬
‫رساج امللته والدین د جمعې په ورځو له خپلو مصاحبانو او د دربار د ارکانو‬
‫رسه د ملانځه اداکولو د پاره جومات ته تللو او ګڼه ګوڼه به یې لیده‪ ،‬امر یې‬
‫وکړ چې د جومات انګړ له هره پلوه چې امکان ولري پراخ دې کړای يش‪.‬‬
‫هامغه و چې د جنوب څنډې ته د جومات احاطه پراخه شوه او وروسته بیا د‬
‫پخواين پاچا د سلطنت په مهال دکابل ښاروايل لخوا بیا ورغول شو‪.‬‬
‫د بیا ځل رغولو چاري یې د جمهور رییس په ځانګړي الرښوونه د ‪۳۳۰‬‬
‫میلیونو افغانیو په بودیجه پیل شوې او د ‪۳۳۳۱‬ه ش کال د دلوې په میاشت‬
‫کې ګټې اخیستنې ته وسپارل شو‪.‬‬
‫د کابل لرغوىن باېحصار‪:‬‬

‫د دغې لرغونې سيمې د بيارغونې لومړنۍ کارونه د ‪۳۳۳۱‬ه ش کال په لومړیو‬
‫کې پيل شول ولسمرش ژمنه کړې وه چې د باالحصار کال به د يوه لرغوين ځاى‬
‫په توگه په هامغه پخواين ډول بيا ورغوي د دغې لرغونې سيمې شاوخوا‬
‫ديوالونه او برجونه د کورنيو جگړو او طبعي افاتو له امله تر ډېره نړېدلې وه‪.‬‬
‫د تاريخ په اوږدو کې د کابل باالحصار ډيرى وخت د واکمنانو د فعاليت او‬
‫اوسيدو ځاى گڼل شوى چې د جگړو له امله څو ځلې وران شوى او بيا رغول‬
‫شوى دی‪.‬‬
‫دغه ځاى د برتانويانو د ښکېالک پرمهال د دغو ځواکونو يو مهم مرکز گڼل‬
‫کېده چې په وروستي ځل په ‪ ٩١‬پېړۍ کې د جگړو په ترڅ کې وسوځول شو‬
‫او کال ته په کې ډېر زيان واوښته‪.‬‬
‫له هغه وروسته د کابل باالحصار د کورنيو جگړو او طبعي افاتو له امله هم‬
‫زيامنن شو چې تر اوسه په اسايس ډول نه وه رغول شوى‪ .‬خو افغان حکومت‬
‫ددغې لرغونې سيمې د بیارغولو چارې د ځينو خصويص رشکتونو په مايل او‬
‫تخنيکي مرسته پیل کړې‪.‬‬
‫د کابل باالحصار د افغانستان يو له هغو لرغونو ځايونو گڼل کیږي چې گڼ‬
‫بهرين سيالنيان يې د ليدو په مته دي‪ .‬د کابل د باالحصار کال نه يوازې د‬
‫لرغونتيا له اړخه د افغانستان په تاريخ کې ډير ارزښت لري‪ ،‬بلکې په دغې‬
‫سيمې کې وروستۍ پلټنې ښيي چې د کوشانيانو او د هغه وړاندې دورې‬
‫تاريخي اثار شته‪.‬‬
‫که څه هم د کورنيو جگړو پرمهال د افغانستان گڼې لرغونې سيمې په ناقانونه‬
‫توگه کيندل شوي او اثار يې لوټ او تاالن شوي خو د کابل په باالحصار کې‬
‫دا ډول کيندنې لږې شوي‪.‬‬
‫د شاه دوشمشېره جومات‪:‬‬

‫دشاه دوشمشېره جومات دکابل ښار کې د اسالمي دورې د لومړنیو او ډیرو‬
‫پخوانیو ودانیو څخه شمېرل کیږي‪ .‬دغه جومات د کابل سیند پر غاړه د ښار‬
‫په مرکز احمد شاهي واټ کې واقع شوی دی‪ .‬د پیړیو په اوږدو کې دغه‬
‫جومات څو ځله بیا رغول شوی چې وروستی ځل په کال ‪ ۳۳۷۱‬هجري کې‬
‫د امیر امان هللا خان په دوره کې په رساج الخواتین مشهور وه‪ .‬دده د مور له‬
‫خوا په ښکيل دوه پوړیزه بڼه جوړ شو چې د معامري په ټولو برخو کې لکه‬
‫طرخ او ګچ بری یا ګچ کاري‪ ،‬ترکاڼي او ډبرو توږلو یا حجاري څخه کار‬
‫واخیستل شو چې د ميل هرن متثیلونکی دی‪.‬‬
‫د جومات په ګاونډ یا څنګ کې دوه قربونه شته چې ملړی مرقد د پیغمرب (‬
‫ص ) د تره له ملسیانو څخه په لیث بن قیس پورې اړه لري او دوهم مرقد د‬
‫اسالم د سپاهیانو سپه ساالر عبدالرحمن بن اشعت دی‪ .‬کله چې د لیث بن‬
‫قیس په قومنده د عربو سپاهیان د کابل ښار دروازو ته ورسیدل‪ ،‬سخته جګړه‬
‫ونښته ددغې تاریخي جګړې په اخ او ډب کې لیث بن قیس په شهادت‬
‫ورسید‪ ،‬په دغه اوسني ځای کې یې ښخ کړ او څرنګه چې هغه بزرګوار په هغه‬
‫ورځ په دوو تورو باندې جنګېده نو ځکه یې لقب شاه دوشمشېره وګرځید‪.‬‬
‫مسلامنانو دده مزار څنګ ته مسجد جوړ کړ چې دغه مسجد د شاه دو شمشیره‬
‫په نوم ونومول شو‪.‬‬
‫د افغانستان ولسمرش محمد ارشف غني ‪۳۳۳۱‬ه ش کال د اسد په میاشت کې د‬
‫شاه دوشمشېره تاریخي جومات د بیارغولو کار پیل کړ‪ .‬دا کار د ښار جوړونې‬
‫او ځمکو وزارت د جوماتونو او تاریخي ابداتو د جوړونې او بیارغونې د‬
‫امریت لخوا د ‪ ۲۳‬میلونه او ‪ ۱۳۳‬زرو افغانیو په لګښت د یوکال په مدت کې پر‬
‫مخ وړل کیده‪.‬‬
‫د جام څلی‪:‬‬
‫د جمهور رییس په ځانګړي الرښوونه ددې څيل د بیارغوونې لومړين‬
‫مقدمايت کارونه د ‪ ۳۳۳۱‬کال په وروستیو کې رشوع شول‪.‬‬
‫د باميانو بودايي پژۍ‪ :‬د باميانو مجسمې چې يوه يې ‪ ٣٥‬مېرته او بله يې ‪٥٣‬‬
‫مېرته جګوالی لري‪ .‬دا بتان څنګه په باميانو کي جوړ شول؟ باميان د يوه غره‬
‫په څنګ كې د واقع سيمې لپاره استعاملېږي‪ ،‬چې له دوو اجزاوو څخه جوړ‬
‫ده چې يو بام ده او بل يې يان د بام جز چې د رڼا معنى لري‪ ،‬تاسو په فاريس‬
‫كې په بامداد او بامدادان كې دا وينئ‪ ،‬چې د سهار په معنى استعاملېږي او‬
‫يان جز‪ ،‬یې چې دی د ځاى معنى ښندي‪ ،‬باميان يعنې نوراين ځاى‪ .‬او دا‬
‫بتان تقريبا ‪ ۳۱۷۷‬كاله دمخه دلته جوړ شوي دي او د بودايي دين پريوان به‬
‫لكه مسلامنان‪ ،‬چې حج ته ځي‪ ،‬دغسې د دغه بتانو د زيارت لپاره راتلل‪ .‬او‬
‫کله چې د کوشاين سلسلې سرت امپراتور کنيشکا د بودايې مذهب الره خپله‬
‫کړه او په اوله ميالدي پېړۍ کې په افغانستان کې ګريک بوديک متدن را‬
‫شني شو‪ ،‬نو گريکو بوديک متدن د افغانستان پر لرغونې ټولنه هر اړخيز‬
‫تاثريات وښندل ‪،‬د نوموړي مدنيت اثرات په افغانستان کې محدود پايت نه‬
‫شول بلکي دجاپان‪ ،‬کوريا‪ ،‬او چني څخه بيا تر اوسني ايران او سيستان‬
‫پورې‪ ،‬درسيالنکا ا و هند څخه بيا تر سري دريا اوتاجکستان پورې ټولې سيمې‬
‫تر خپلې اغيزې الندې راوستې وې ‪ ،‬د نړۍ له بېال بېلو سيمو څخه به د‬
‫مذهبي مراسمو د پر ځای کولو په نيت زيات شمېر راهبان‪ ،‬زايرين او‬
‫سيالنيان په افغانستان کې د ودان شوو بودايي زيارتونو او عبادت ځايونو په‬
‫ځانگړي ډول د باميانو لرغوين او د بودايي پري متربک ځای ته د ليدو کتو په‬
‫نيت سفرونه کول‪ .‬اوس يې رصف البوشاکه شته‪ ،‬نور نو طالبانو په ‪۲۷۷۳‬‬
‫ميالدي کال کې په داسې حال کې چې تلوېزوين کامرې او عکايس ممنوع‬
‫وې‪ ،‬بيا هم عکايس ځينې کېدلې ونړول شوې‪.‬‬
‫و يجاړيدل‪:‬‬
‫دا پژۍ د مال عمر په حکم له منځه والړه‪ ،‬او د پوښتنې په ځواب کې د مال‬
‫محمد عمر جواب په الندې توګه وو‪ :‬ما نه غوښتل چې د بامیانو بودا له منځه‬
‫یوسم‪ .‬په واقعیت کې یو شمیر بهرنیان ماته راغلل او ویې ویل موږ غواړو چې‬
‫د بامیانو د بودا د ترمیم پاتې کار تررسه کړو‪ ،‬کوم چې د بارانونو له کبله لږ‬
‫خراب شوی دی‪ .‬زه حیران پاتې شوم‪ ،‬فکر مې وکئ چې دا خلک د زرګونو‬
‫انسانانو ژوند ته هیڅ درناوی نلري هغه افغانان چې له لوږې مړه کیږي‪ ،‬مګر د‬
‫غیر ژوندي شیانو لکه بودا په اړه اندیښمن دي‪ .‬دا راته خورا ناوړه عمل ښکاره‬
‫ش‪ .‬له همدې کبله ما د بودا د ویجاړولو امر وکړ‪،‬که دوی د برشي کار لپاره‬
‫راغيل وای‪ ،‬ما به هیڅکله د بودا بوت د ویجاړيدو حکم نه واي ورکړی‪.‬‬
‫د هرات جامع جومات‪:‬‬

‫د هرات جامع جومات بنسټ ایښودونکی سلطان غياث الدين غوري دی چې‬
‫دده زیارت هم دهمدې جومات په شاميل برخه کې تر یوې گنبدې الندې‬
‫څرگند دی او دا مشهور واکمن په ‪ ۳۲۷۲‬م کال کې په حق رسیدلی دی‪.‬‬
‫د دې جومات په جنويب برخه کې د غوریانو د دورې یو څه نقش و نگار هم‬
‫پاتې دی‪ ،‬چې هلته یو ښه روښانه او ښکلې کتیبه هم تر سرتگو کیږي چې د‬
‫سلطان غیاث الدین نوم پرې لیکل شوی دی‪.‬‬
‫دا جومات چې کله د تیموریانو په دوران کې د دویم ځل لپاره نقش و نگار‬
‫شو‪ ،‬د غوري دورې نقش په کې له منځه والړ چې مخکې یې یادونه وشوه‬
‫یوازې په یوه برخه کې پاتې و‪ ،‬خو په ‪ ۳۳۲۲‬هـ ش کال کې بیا کار پيل شو او‬
‫په دې اړه زیار اېستل کېده چې هغه پخوانۍ بڼه برسېرنه او د تیموري دورې‬
‫نقش ترې یو پلو ته کړي چې دا کارونه د تیموري پاچا سلطان حسین بایقرا په‬
‫وخت کې صورت نیولی و چې دهغه واکمنۍ دوره له ‪۳۴۱۱‬م څخه بیا تر‬
‫‪ ۳۵۷۱‬م پورې یوه زرینه او علم پروره دوره وه‪.‬‬
‫د هرات لرغونو ودانيو ته په دې وروستيو څو کلونو کې د ملګروملتونو‬
‫کلتوري څانګې يونیسکو پام هم وراوښتی رسه له دې چې د اغا خان د بنسټ‬
‫له خوا د هرات د پخوانۍ معامرۍ له معيارونو رسه سم په دې واليت کې‪ ،‬د‬
‫لرغونو ودانيو د بيا جوړولو لپاره مهمې پروژې تررسه شوي‪ ،‬خو د هرات په‬
‫زاړه ښار کې د نوو ودانيو جوړېدل هغه څه دي چې تراوسه يې د نړۍ د‬
‫کلتوري ا ثارو په فهرست کې د هرات د زاړه ښار د شاملېدو پر وړاندې خنډ‬
‫ګرځېديل‪ .‬دا لړۍ تر اوسه دوام لري او چارواکي وايي دوی هڅه کوي چې‬
‫مخه يې ونييس‪.‬‬
‫د هرات لوی جامع جومات چې څه باندې اووه سوه کاله قدامت لري‪ ،‬په‬
‫تېرو کلونو کې ډېر زیانونه لیديل او ډېری کاشیان یې لوېديل دي‪ ،‬د لومړي‬
‫ځل لپاره د هرات د لوی جامع جومات د بیارغونې مقدمايت رسوې د‬
‫افغانستان د ښارجوړونې وزارت له خوا پيل شوې ده‪.‬‬
‫د افغانستان د ولسمرش په امر د هېواد ددې جومات د بیارغاونې چارې د‬
‫ښارجوړونې وزارت ته سپارل شوي دي‪.‬‬
‫دا پروژه په اوږدمهاله توګه په څو پړاوونو کې د افغانستان دولت له بودیجې‬
‫‪21‬‬
‫تررسه کېږي‪.‬‬
‫‪ : 21‬د جمهوري ریاست عملیاتي او مالتړ ادارې ویبسایټ او بیج‪.‬‬

‫شپږم څپرکی‬
‫په افغانستان کې اداري فساد‬
‫په افغانستان کې د حامد کرزي تر مرشۍ الندې حکومت له رامنځته کېدو‬

‫وروسته‪ ،‬یو شمېر کورنیو او نړیوالو څېړنیزو مرکزونو په هېواد کې د اداري‬
‫فساد د کچې معلومولو په موخه رسوېګانې او څېړنې کړي دي‪ .‬د بېلګې په‬
‫ډول له ‪ ۲۷۷۵‬م کال وروسته د شفافیت نړیوالې ادارې هر کال په هېواد کې‬
‫د اداري فساد په تړاو رسوې ګانې کړي دي‪ ،‬ایشیا فاونډیشن هم له ‪ ۲۷۷۱‬م‬
‫کال وروسته‪ ،‬هر کال د اداري فساد په تړاو له خلکو څخه نظرپوښتنه کړې او‬
‫له ‪ ۲۷۷۰‬م کال وروسته‪ ،‬د افغانستان د روڼتیا څار ادارې هم د اداري فساد د‬
‫کچې معلومولو په تړاو رسوېګانې او څېړنې پیل کړي‪.‬‬
‫که په تېرو پنځلسو کلونو کې د اداري فساد پرضد دغو څېړنو او رسوېګانو ته‬
‫ځیر شو‪ ،‬نو ویلی شو چې په هېواد کې د اداري فساد کچه نه یوازې دا چې‬
‫کمه شوې نه ده‪ ،‬بلکې په ‪۳۳۳۴‬کال کې خپل اوج ته هم ورسېده‪.‬‬
‫د شفافیت نړیوالې ادارې د رسوېګانو له مخې‪ ،‬له ‪ ۲۷۷۵‬کال څخه تر ‪۲۷۷۳‬‬
‫کال پورې د اداري فساد کچه زیاته شوه‪ ،‬خو له ‪ ۲۷۷۳‬کال څخه تر ‪۲۷۳۳‬‬
‫کال پورې بیا د اداري فساد کچه راکمه شوه‪ .‬په ‪ ۲۷۳۲‬او ‪ ۲۷۳۳‬کلونو کې بیا‬
‫خپل اوج ته ورسېده‪ ،‬خو د ‪۲۷۳۴‬م کال څخه راوروسته د اداري فساد ګراف‬
‫منفی خوا ته روان وه چې دلیل یې د اداري فساد په وړاندې د ملی وحدت‬
‫حکومت یو شمېر ګامونو وو‪.‬‬
‫د افغانستان روڼتیا څار ادارې هم د اداري فساد پرضد خپلې څلور څېړنیزې‬
‫رسوېګانې خپرې کړې او له دغو رسوېګانو څخه جوتېږی چې په ‪،۲۷۷۰‬‬
‫‪ ۲۷۳۲ ،۲۷۳۷‬او ‪ ۲۷۳۴‬کلونو کې په ټول افغانستان کې په مجموعي ډول‬
‫ورکړل شوی رشوت او د بالغو کسانو شمېره چې په دغو کلونو کې یې رشوت‬
‫ورکړی زیات شوی وو‪.‬‬
‫یو شمېر نورو ادارو‪ ،‬لکه د ملګرو ملتونو د مخدره توکو‪ ،‬جرمونو ادارې او د‬
‫بودجې د شفافیت سازمان هم په دې تړاو څېړنې او رسوېګانې خپرې کړې‬
‫چې په ټولیز ډول له ‪ ۲۷۷۳‬کال وروسته د اداري فساد د کچې زیاتوالی ښیي‪.‬‬
‫د اداري فساد پرضد د ميل يووايل حکومت مبارزه‬

‫ولسمرش د غازي امان هللا خان د نیمګړي څپرکي د بشپړیدو ژمنه کړې وه‪،‬‬
‫ولسمرش ‪۲۷۳۴‬م کال څخه تر ‪۲۷۲۴‬م کاله پورې د بدلون لسیزه‬
‫نومولې‪۲۷۳۰.‬م کال کې د فساد پر وړاندې اسرتاتیژي جوړه شوه چې پر‬
‫اساس یې اوس لوړ رتبه چارواکي محاکمه کیږي‪ .‬په لسګونو نوي قاضیان‬
‫وګامرل شول‪ .‬په محاکمو او څارنوالیو کې هم اصالحات راغلل‪ .‬له ‪۲۷۳۵‬م‬
‫کال څخه را په دیخوا‪ ۳۳۷‬قوانین تصویب او یا تعدیل شول‪ .‬د کابل بانک غال‬
‫شوې پیسې نیمې یې بیرته را وګرځول شوې‪ .‬سیسټمونه تر ډېره بریده‬
‫بایومټریک شول‪.‬‬
‫د ‪ ۳۳۳۳‬کال د ولسمرشیزو ټاکنو پرمهال د ولسمرشۍ نوماندانو د اداري فساد د‬
‫ختمولو په اړه پخې ژمنې وکړې‪ .‬په دې تړاو افغان ولسمرش محمد ارشف غني‬
‫هم په خپل ټاکنیز منشور کې په دې اړه یو ځانګړی بحث وکړ‪ .‬د ميل وحدت‬
‫حکومت له جوړېدو وروسته‪ ،‬افغان ولسمرش ارشف غني د لندن په کنفرانس‬
‫(‪ )۲۷۳۴‬کې د اداري فساد پر ضد د مبارزې لپاره خپله تګالره روښانه کړه‪ .‬دغه‬
‫راز ولسمرش له فساد رسه د مبارزې په کنفرانس (د ‪ ۲۷۳۱‬کال مې میاشت) کې‬
‫د اروپايی ټولنې پالوي ته د اداري فساد پرضد مبارزې په تړاو خپلې ژمنې‬
‫تکرار کړې او وروسته یې د لندن په کنفرانس کې د فساد پر ضد خپله مقاله‬
‫هم وړاندې کړه‪ .‬د افغانستان د سولې او پرمختیا ميل چوکاټ کې هم چې د‬
‫بروکسل د کنفرانس لپاره چمتو شوی و‪ ،‬د اداري فساد پرضد ژمنې وشوي‪.‬‬
‫د ميل یووايل حکومت په پیل کې د اداري فساد پرضد یو شمېر چټک او‬
‫جدي ګامونه پورته کړل او له امله یې افغانستان د شفافیت نړیوال سازمان په‬
‫فساد ککړو هېوادونو کې له دویم څخه څلورم منرب ته راټیټ شو‪ ،‬خو وروسته‬
‫دغه مبارزه په هغه رسعت او جدیت رسه تعقیب نه شوه په کوم ډول چې د‬
‫ميل یووالې حکومت په پیل کې وه‪.‬‬
‫په عمومې ډول د ميل وحدت حکومت د اداري فساد پرضد مبارزه کې ډېری‬
‫ګامونه واخیستل‪،‬د بېلګې په توګه د (‪ )۲۷۳۴‬کال کې د کابلبانک قضیه‬
‫پرانیستل شوه‪ ،‬په (‪)۲۷۳۱‬میالدي کال کې یې د حکومتی چارواکو شتمنۍ‬
‫ثبت کړې او په (‪ )۲۷۳۱‬میالدی کال کې یې له اداري فساد رسه د مبارزې‬
‫عديل او قضایي مرکز پرانیست‪ ،‬او په ‪۲۷۳۱‬م کال کې یې د مخابراتو او‬
‫معلومايت ټکنالوژۍ وزیر ښاغلی عبدالرازق توحیدي د فساد په تور محاکمه‬
‫کړ‪.‬‬
‫افغان حکومت په اداري فساد کې ښکېل لوړ پوړي چارواکي محاکمه کړل‪،‬‬
‫هم یې له اداري فساد رسه د مبارزې په ښکېلو ادارو کې هر اړ خیز اصالحات‬
‫راوستل د بېلګې په توګه قضا‪ ،‬څارنوايل او امنیتې ارګانونه‪.‬‬
‫له اداري فساد رسه د مبارزې عديل او قضایي مرکز پرانیستل‪ :‬ولسمرش محمد‬
‫ارشف غني د دغه مرکز د پرانیستلو په اړه جوړې شوې غونډې ته وویل‪ :‬د‬
‫دغه مرکز د جوړېدو هدف دا دي چې قانون پر ټولو یو شان تطبیق يش‪.‬‬
‫افغان ولسمرش ویل‪ :‬له اداري فساد رسه د مبارزې د عديل او قضایي مرکز له‬
‫جوړېدو څخه یې هدف دا وه تر څو له دغې پدیدې رسه مبارزه په همغږۍ‬
‫رسه پر مخ یوړل يش‪.‬‬
‫ولسمرش ارشف غني په دې اړه جوړې شوې غونډې ته وویل‪ :‬چې له اداري‬
‫فساد رسه له جدي مبارزې پرته به حکومت په خپلو امنیتي او اقتصادي‬
‫پروګرامونو کې پرمختګ ونيش کړای‪.‬‬
‫ولسمرش غني وویل‪ :‬چې د دغه مرکز جوړېدل له فساد رسه د مبارزې په برخه‬
‫کې د حکومت د سیايس ارادې څرګندونه کوي‪.‬‬
‫افغان ولسمرش ټینګار وکړ چې له اداري فساد رسه د مبارزې دغه مرکز باید‪ ،‬د‬
‫جرمونو د کشف او د قانون د عميل کېدو په برخه کې دریو برخو لکه دقت‪،‬‬
‫رسعت او قاطعیت ته پام وکړي‪.‬‬
‫د حکومت اجراییه رییس عبدهللا عبدهللا هم ټینګار وکړ چې هیڅ چا ته به دا‬
‫اجازه ور نه کړل يش چې له دغه مرکز څخه سیايس ګټه واخيل‪.‬‬
‫ښاغيل عبدهللا په ورته وخت کې له اداري فساد رسه د مبارزې له عديل او‬
‫قضایي مرکز څخه د حکومت سیايس مالتړ څرګند کړ‪.‬‬
‫جمهوري ریاست ویيل و چې د دغه مرکز مرشي به د افغانستان لوی څارنوال‬
‫کوي او د هغو لوړ پوړو چارواکو د دوسیو څېړل یې په کاري لومړیتوب کې‬
‫دي چې په اداري فساد ککړ دي‪.‬‬
‫د افغانستان د کابینې د اوو غړیو او د ښار جوړونې وزارت د شپږو کارکونکو د‬
‫فساد د وسیې‪ ،‬د دفاع وزارت په قراردادونو کې فساد او داسې نور په افغانستان‬
‫کې د اداري فساد له سرتو بېلګو څخه ګڼل کېږي‪.‬‬
‫زما په نظر‪ ،‬له کومه ځایه چې په فساد ککړ زیاتره چارواکي دا مهال په بهر کې‬
‫اوسېږي‪ ،‬نو دا به حکومت ته ګرانه وي‪ ،‬لکه څرنګه چې الزمه ده له دغې‬
‫پدیدې رسه جدي مبارزه وکړای يش‪.‬‬
‫د اداري فساد درنو جرمونو ته د رسیدنې عديل او قضايي مرکز‪ ،‬د فساد پر‬
‫وړاندې د مبارزې په دوام‪ ،‬افغان جرنال او د هلمند پخوانی امنیه قوماندان‬
‫عبدالرحامن رسجنګ هم په بند محکوم کړ‪.‬‬
‫حکومت ولې په خپله مبارزه کې ناکام شو؟‬

‫ميل وحدت حکومت په خپلو لومړیو پنځو کلونو کې د اداري فساد پر ضد‬
‫مبارزه کې یو شمېر ګامونه پورته کړل‪ ،‬لکه د اداري فساد پرضد د مبارزې په‬
‫موخه د یو شمېر ادارو او قوانینو جوړوونه او د ميل یووايل حکومت له راتګ‬
‫رسه هم مهاله د اداري فساد پر ضد مبارزه کې یو شمېر اقدامات‪ ،‬خو دا چې د‬
‫ميل یووايل حکومت له جوړېدو وروسته د اداري فساد پر ضد د افغان‬
‫حکومت دغه هڅې او ګامونه ولې تر ډېره له ناکامۍ رسه مخ شول‪ ،‬عوامل یې‬
‫په الندې ډول دی‪.‬‬
‫سیايس او امنیتي بې ثبايت‪ :‬سیايس او امنیتي بېثبايت هغه لوی المل و چې‬
‫د اداري فساد پر ضد یې د ميل یووايل حکومت حوصله ورماته کړه‪ .‬په‬
‫عمومي ډول پیاوړی او ځواکمن مرکزي حکومتونه چې په امنیتي او سیايس‬
‫برخه کې له لږو اختالفاتو رسه مخ وي‪ ،‬د اداري فساد پر ضد مبارزه کې جدي‬
‫او سخت ګامونه پورته کوي‪ .‬که حکومت له سیايس او امنیتي بېثباتۍ رسه‬
‫مخ وي‪ ،‬نو حکومتونه د «مصلحت» او د خپلو حکومتونو د دوام په موخه د‬
‫اداري فساد پر ضد ګامونه نه پورته کوي‪.‬‬
‫ناهمغږې تګالره‪ :‬د ميل یووايل حکومت چې د اداري فساد پر ضد یې یو‬
‫شمېر ګامونه پورته کړل‪ ،‬نو د دغو ګامونو د ناکامۍ تر شا یو المل دا هم و چې‬
‫افغان حکومت د اداري فساد پر ضد همغږي تګالره نه لرله‪ ،‬د بېلګې په ډول له‬
‫یوې خوا یې د کابلبانک قضیې پوروړي زندان ته ولېږل او دغه دوسیه یې په‬
‫لومړیو وختونو کې په جدی ډول تعقیب کړه‪ ،‬خو د وخت له تېرېدو وروسته‪،‬‬
‫د کابل بانک قضیې مهم او سرت پوروړی (خلیل هللا فیروزی) یې له زندانه‬
‫راخوشې کړ او له نوموړی رسه په یوه لویه غونډه کې په ښه حکومتولۍ او‬
‫اصالحاتو کې د ولسمرش له ځانګړی استازی احمدضیاء مسعود او یو شمېر‬
‫وزیرانو رسه یو ځای د سامرټ سیټيی په نامه د یوه ښارګوټي جوړولو قرارداد‬
‫السلیک کړ‪ ،‬دغه کار د اداري فساد پر ضد مبارزه کې د افغان حکومت‬
‫جدیت او مبارزه تر پوښتنې الندې راوسته او تر ډېره یې د حکومت هڅې‬
‫پیکه کړې‪ ،‬د حکومت د دغې ناهمغږې تګالرې بل المل دا هم دی‪ ،‬چې د‬
‫اداري فساد پرضد مبارزه کې افغان حکومت ‪ ۳۰‬بنسټونه جوړ کړي وه چې‬
‫دغه بنسټونه بیا د شفافیت نړیوال سازمان د راپور له مخې د بریالیتوب ډېرې‬
‫لږې نښې لري‪.‬‬
‫د ميل یووايل حکومت اېتالف ډوله بڼه‪ :‬بل المل چې د اداري فساد پرضد‬
‫مبارزه کې د ميل یووايل حکومت د ناکامۍ المل شو‪ ،‬د ميل یووايل حکومت‬
‫اېتالف ډوله بڼه وه‪ ،‬په دغه حکومت کې د ‪۳۳۳۳‬ه ش کال بریالۍ او ناکامې‬
‫ټاکنیزې ډلې دواړې رسه یوځای شوې چې له همدې کبله د اصالحاتو او د‬
‫لوړ پوړو چارواکو د ټاکلو په تړاو د ميل یووايل حکومت د دوو مرشانو ترمنځ‬
‫اختالفات بیا د دې باعث شول چې د اداري فساد پرضد د حکومت تګالره‬
‫اغېزناکه ثابته نه يش‪.‬‬
‫د غصب په و اندې مبارزه‬

‫ميل یووايل حکومت په داسې وخت کې رامنځته شو چې له یوې خوا بهرنیان‬
‫له افغانستان څخه په تېښته کې وو‪ ،‬له بل لوري خلک یوې ناڅرګندې وېرې او‬
‫ناهیلۍ په مخه کړي وو‪ ،‬له بل لوري په هېواد کې ظلم‪ ،‬وحشت‪ ،‬بې قانوين‪،‬‬
‫زورواکي‪ ،‬فساد او غصب اوج ته رسېدلی و‪.‬‬
‫که څه هم په لومړیو کې خلکو ته ناشونې ښکارېدله‪ ،‬خو ولسمرش غني په همغو‬

‫ستونزمنو شیبو کې واړه واړه بحرانونه او ستونزې داسې مدیریت کړې چې هم‬
‫یې د هېوادوالو او هم یې د نړیوالو قناعت او رضایت ترالسه کړ او له همدې‬
‫امله یې په لږ وخت کې پر حکومت بایللی باور بېرته ترالسه او د هغوی ناهیيل‬
‫په هیله مندي او باور بدله کړه‪.‬‬
‫د ميل وحدت د حکومت په دوره کې ناامني‪ ،‬کډوايل‪ ،‬زورواکي‪ ،‬خپلرسي او‬
‫بې قانوين د نورو ستونزو د ایجاد تر څنګ د ځمکو غصب هم د یو بحران په‬
‫کچه زیات کړ او له همدې امله د ميل یووايل حکومت په ټولو والیتونو کې له‬
‫پراخ غصب رسه مخ شو له همدې امله یې د ځمکو او اوبو عايل شورا په‬
‫غونډو کې د غصب پر مخنیوي ټینګار وکړ‪.‬‬
‫ميل یووايل حکومت یوازې د غونډو او شوراګانو په بحثونو بسنه ونه کړه‪،‬‬
‫بلکې د ځمکو او جایدادونو د غصب د مخنیوي په موخه یې د زمیندارۍ د‬
‫چارو تنظیم قانون طرح او توشیح کړ‪ .‬دغه قانون په ‪ ۳۳‬فصلونو او ‪ ۳۳۳‬مادو‬
‫کې په ‪ ۳۲۵۴‬ګڼه رسمي جریده کې د ‪ ۳۳۳۱‬کال د حمل میاشتې په ‪ ۲۱‬نېټه‬
‫خپور شو‪.‬‬
‫د زمیندارۍ د چارو تنظیم قانون د ځمکو د ادارې دندې او واکونه تعریف‬
‫کړي او د ځمکو او اوبو عايل شورا یې معريف کړې ده‪ .‬په دغه قانون کې د‬
‫ځمکې د چارو پر تنظیم‪ ،‬د ځمکې او مالکیت د اعتبار وړ اسنادو‪ ،‬د مالکیت‬
‫حق د کدسرت او تثبیت رسوې‪ ،‬د ځمکې تصفیه‪ ،‬جزایي احکامو او نورو‬
‫موضوعاتو په اړه وضاحت ورکړل شوی‪ .‬د دغه قانون یولسم او دولسم فصل په‬
‫مشخص ډول د ځمکې پر غصب او جزایي احکامو بحث کړی‪ .‬د غصب‬
‫کوونکي تشخیص‪ ،‬د غصب شوې ځمکې اسرتداد او هغه ته رسیدګي د قانوين‬
‫پړاونو تېرولو پرته د ځمکې تبادله‪ ،‬مقابل لوري ته د غصب شویو ځمکو په اړه‬
‫د وخت مراعتولو او د قانون رجعت پرته‪ ،‬د غصب کوونکي مجازات او د وېشل‬
‫شویو ځمکو اسرتداد د دغو دواړو فصلونو عمده موارد ول‪.‬‬
‫د ميل یووايل حکومت د ځمکې غاصبینو لپاره د جزا په اړه قانوين وضاحت‬
‫څرګند کړ‪.‬‬
‫د دې ترڅنګ د غصب او د ځمکو د غاصبینو د قضیو تعقیب هم په عميل‬
‫ډول تررسه شو چې په پایله کې یې عدلیې وزارت په بېالبېلو قضیو کې د‬
‫دولت د زرګونه جریبه ځمکې دفاع وکړه‪ ،‬د ځمکې ادارې له غاصبینو څخه‬
‫‪ ۲۷۱،۰‬زره جریبه ځمکه بېرته واخیسته‪ ۳۵۱۳۳ .‬غاصبین لیست شول‪ ۳۵۵ .‬غیر‬
‫قانوين ښارګوټي تشخیص شول‪.‬‬
‫د افغانستان د ځمکو ادارې د غصب شویو ځمکو د اسرتداد د پالیيس مسوده‬
‫جوړه کړه او د ځمکو غصب مخنیوي سرتاتیژیک پالن یې هم تدوین کړ‪ .‬د‬
‫غصب د مخنیوي او د غصب شویو ځمکو د بېرته راګرځولو په برخه کې‬
‫حکومت او په ځانګړي ډول ولسمرش غني نهایت جدي وه او اړونده مسوولینو‬
‫ته یې په دې اړه وخت پر وخت په ټینګار رسه الرښوونې کولې‪.‬‬
‫د غصب په وړاندې د مبارزې لپاره د ولسمرش عمده کارونه‪:‬‬
‫‪ ‬کابل کې د ځمکو د غصب د مخنیوي لپاره د ځانګړې قطعې جوړول‬
‫‪ ‬د (پکتیا‪ ،‬خوست‪ ،‬پکتیکا‪ ،‬ننګرهار‪ ،‬کونړ‪ ،‬لغامن او نورستان) والیتونو‬
‫لپاره ددولتي ځمکو د غصب مخنیوي محکمه جوړه شوه‬
‫‪ ‬د نیول شوو(غصب) ځمکو د النجو د حل لپاره ځانګړې محکمه جوړه‬
‫شوه‬
‫‪ ‬د ځمکو او جایدادونو د غصب د مخنیوي په موخه د زمیندارۍ چارو د‬
‫تنظیم قانون طرح او توشیح شو‬
‫ښه حکومتولۍ‬
‫ښه حکومت د یو هېواد د امنیت‪ ،‬پرمختیا‪ ،‬ترقۍ‪ ،‬د خلکو ترمنځ د نیکو‬
‫اړیکو‪ ،‬تحصیل‪ ،‬صحت‪ ،‬زراعتي ودې‪ ،‬او د همسایه ګانو رسه د انډول ساتلو‬
‫یو مهم جز یا مهم ارګان شمېرل کیږي او په بین املليل سطحه ښه حکومت د‬
‫ميل او بین املليل اړیکو فیصلو او تصامیمو په نیولو کې خورا لوی او مهم‬
‫نقش لوبولی يش‪.‬‬
‫ښه حکومتولۍ د ولسوالۍ دیوه ( سپاهي‪ ،‬یوه بلوک مرش‪ ،‬یوه رسکاتب‪ ،‬یوه‬
‫مامور‪ ،‬یوه قوماندان امنیه‪ ،‬یوه قايض‪ ،‬یو محرر‪ ،‬یوه خزانه دار او یوه ولسوال‬
‫نه رشوع او رامنځته کیدای يش ) چې د یوه رسه باید وطن‪ ،‬وطندارانو ته‬
‫پاک‪ ،‬صادق با مسولیته غمخواره زړه سوانده با رحمه د ميل وحدت‬
‫غوښتونکي یو بل په غیږ کې نیونکي ( همدیګر پذیره ) دوست او دښمن‬
‫وپیژين‪ ،‬دښمن ته خوله ماتونکۍ ځواب ورکړي‪ ،‬هیڅکله د دښمن رسه د‬
‫خلکو په وژلو‪ ،‬دخلکو په ځورولو‪ ،‬د خلکو په چورولو او بیناموسه کولو کی‬
‫رشیک ونه وويس‪ ،‬په دې برخه کې مسلکي او باسیواده کسانو ته اشد رضورت‬
‫دی‪.‬‬
‫د ښې حکومتولۍ په برخه کې د ولسمـرش غني ېسته راو نې‬

‫جمهور رییس د ښې حکومتولۍ لپاره د والیتونو او ولسوالیو ټول مامورین‬
‫تبدیل کړل‪ ،‬یعنې (( وايل‪ ،‬امنیه قوماندان‪ ،‬رییس امنیت والیت‪ ،‬قوماندان لوا‬
‫یا غند مربوطه وزارت دفاع‪ ،‬قوماندان رسحدی‪ ،‬امر امنیت څارندوی‪،‬‬
‫مستويف‪ ،‬رییس ګمرک‪ ،‬شاروال او قاضیان )) ولسوالۍ می دمخه یاده کړه‪،‬‬
‫دغو کسانو دغه‪ ۳۳‬کاله د خپلو منافعو او ځانونه رسمایه داریدو او د ژوندي‬
‫پاتې کېدو په خاطر د افغانستان داخيل او خارجي دښمنان رسه د جوال خوله‬
‫نیولې وه‪ ،‬چې تر ننه د بې امنیو رسه مواجه یو او هر یو نن ملیونر دی‪،‬‬
‫ولسمرش غني ددغو کسانو په ځای نوی تحصیل یافته‪ ،‬باتجربه‪ ،‬پاک او وطن‬
‫دوسته‪ ،‬وطن او ميل نوامیسو ته متعهد او وفادار کسان وګامرل او د رییس‬
‫جمهور ټول اوامر‪ ،‬فرامین او دساتیر په بشپړه توګه عملی شول‪.‬‬
‫په دې برخه کې د ولسمرش غني نورې السته راوړنې عبارت دي له اداري‬
‫کمپلکس‪ ،‬الکرتونیکي حکومتويل‪ ،‬اسان خدمت اداره او داسی نور‪.‬‬
‫د داراالمان اداري کمپلکس‪ :‬دا کمپلکس د ‪ ۳۳۳۱‬ه ش کال د چنګاښ پر ‪۲۳‬‬
‫مه د افغانستان د اسالمي جمهوري دولت د رییس محمد ارشف غني‪ ،‬د وليس‬
‫جرګې رییس‪ ،‬قايض القضات‪ ،‬د مرشانو جرګې رییس او د کابینې د ځينو‬
‫وزیرانو په حضور پرانستل شو‪.‬‬
‫د دغه کمپلکس له جوړیدو رسه به څه ناڅه ‪ ۲۰‬دولتي ادارې ورولیږدول يش‬
‫او د ښار مرکز هم یو ځل بیا د دغه ښار اوسیدونکو ته وسپارل يش‪.‬‬
‫په داراالمان کې د اداري کمپلکس دغه پروژه په دوه سوه هکتاره ځمکه کې‬
‫جوړیږي چې په دوه پړاوونو کې به یې چارې په شل کلونو کې بشپړې يش‪.‬‬
‫د اداري کمپلکس جوړې شوې غونډې ته د ولسمرش د وینا یوه برخه‪ :‬د‬
‫افغانستان د اسالمي جمهوري دولت رییس‪ ،‬د خپلو خربو په پیل کې د دغه‬
‫کمپلکس جوړونه یوه لویه پروژه وبلله او یاده پروژه یې کابل کې د ښاري نظم‬
‫راوستو او ښې حکومتولۍ په برخه کې مهم او ارزښتناک ګام وباله‪ .‬نوموړي‬
‫زیاته کړه چې د یادې ودانۍ د جوړونې ترڅنګ باید د حکومتدارۍ‬
‫سیستمونه هم پرمختليل او ځواب ویوونکي جوړ يش‪.‬‬
‫هغه د افغانانو همت ته په خربو کې څرګنده کړه‪ ،‬چې افغانانو خپل تېر‬
‫خوندي کړ او دغه راز یې وویل‪ :‬سل کاله مخکې د چاردهي خلکو په خپله‬
‫خوښه خپل ګران پاچا امان هللا خان ته خپلې کرنیزې ځمکې وسپارلې‪ .‬د‬
‫چاردهي خلکو ته مبارکي وایم چې د لومړي درجې دولتي ودانۍ د جوړولو‬
‫هیلې ته یې چمتووالی وښود‪.‬‬
‫نوموړي دغه راز په ډاګه کړه چې موږ یوازې پر کابل نه راڅرخو‪ ،‬بلکې غواړو‬
‫په ‪ ۲۰‬نورو والیتونو کې هم اداري کمپلکسونه ولرو ‪.‬‬
‫ښاغيل غني وویل چې دولتي ادارې به داراالمان ته ولیږدول يش او هیڅ‬
‫ودانۍ به له داراالمان ماڼۍ لوړه نه وي او د دې ماڼۍ لوړوالی به خوندي‬
‫وي‪.‬‬
‫ولسمرش غني د کابل اوسیدونکو ته ډاډ ورکړ چې د کابل ښار د اوسیدونکو‬
‫ملکیتونه ثابت‪ ،‬د اعتبار وړ او د دوی د پانګونې لپاره دي‪.‬‬
‫هغه د خپلو خربو په بهیر کې دا هم په ډاګه کړه چې کابل بې څښتنه و او‬
‫ستونزې یې هم د غوره حکومتدارۍ تشې رامنځته کړې وې‪.‬‬
‫هغه وویل‪ :‬زه هغه کابل غواړمچې په شعرونو کې ستایل شوی او بابر ورته د‬
‫خپل مړي د رالیږدولو سپارښتنه کړې وه‪.‬‬
‫الکرتونيکي حکومتولۍ او اسان خدمت سيسټم‪ :‬د اسان خدمت مراکزو‬
‫جوړونه د افغانستان د عامه خدمتونو د وړاندې کولو سیستم کې یوه موثره‬
‫نواوري وه چې ویشوي کولی په یوه مرکزي موقعیت کې د مختلفو اداراتو‬
‫خدمتونو تر یوه چت الندې په ساده او چټک ډول وړاندې کړي‪ .‬د اسان‬
‫خدمت برنامې د خدمتونو په وړاندې کولو کې مثمریت‪ ،‬موثریت او روڼوايل‬
‫د مالحظې وړ وده راوستله او د دولت غربګون یې د ښاریانو د غوښتنو پر‬
‫وړاندې چټک کړ‪.‬‬
‫اسان خدمت وړیا خدمتونه د دولتي ادارو خدمتونو ته د خلکو الرسىس اسانه‬
‫کړ‪ ،‬د دولتي خدمتونو رسعت یې چټک کړ او د محيل حکومتدارۍ د‬
‫پیاوړتیا په ګډون یې د خلکو د رسګرداين او مايل فساد مخه هم ونیوله‪.‬‬
‫دغه سیسټم په ‪ ۲۷۳۲‬میالدي کال په اذربایجان کې رامنځته او پيل شو چې د‬
‫فساد په مخنيوي کې يې ډېر رول ادا کړ او همدې تجربې ته په کتو په‬
‫‪۲۷۳۱‬م کال کې ولسمرش دغه سیسټم وپېره‪ ،‬ولسمرش غوښتل په دې توګه خپله‬
‫هغه ژمنه پوره کړي چې د وارسا په ناسته کې یې د فساد د ختمېدو په اړه‬

‫کړې وه‪.‬‬
‫اسان خدمت د خدمتونو یو بنډل دی چې په پرمختللې ټکنالوژي سمبال‬
‫دی او خلکو ته د دولتي سکتور اړوند له ‪ ۳۵۷‬ډوله زیات خدمتونه وړاندې‬
‫کوي‪ .‬خلک کولی يش د خپلو کارونو لپاره د دغه سیسټم په چوکاټ کې د‬
‫ټيلېفون او نیټ په مرسته خپل کارونه مخ ته یويس‪.‬‬
‫دغه سیسټم خلکو ته چټک خدمتونه وړاندې کوي او د کاغذ پراين او مايل‬
‫فساد مخنیوى په کې کېږي‪ ،‬دغه سیسټم د هېواد په پنځو زونونو کې فعال او‬
‫د ‪۲۷۲۷‬م کال څخه تر ‪۲۷۲۴‬م کاله پورې به ټولو والیتونو ته وغځول يش‪.‬‬
‫د اسان خدمت سیسټم له الرې به نور خلک اړ نه وي چې د پاسپورټ‪،‬‬
‫الیسنس‪ ،‬جواز اخیستلو او لسګونو نورو کارونو تر رسه کولو لپاره په ورځو‬
‫ورځو بېالبېلو ادارو ته الړ يش‪.‬‬
‫د اسان خدمت په مرکز کې به د بانک او ټولو ادارو استازي موجود وي او یو‬
‫تن چې د خپل کار تر رسه کولو لپاره ورځي نو د مرکز په یوه رس کې به یې د‬
‫کار مراحل پیل او تر بل رس پورې به بشپړ يش له دې رسه به د ګڼو ښېګڼو تر‬
‫څنګ هغه ستونزې پای ومومي چې خلک یې د یوه عادي کار د کولو لپاره‬
‫په ورځو او ان اوونیو پر ځان مني‪.‬‬
‫ميل هويت او د بريښنايي تذکرو د ويش پيل‬

‫ميل هویت د ملتونو د ځانګړو هویتونو پر بنسټ پیژندل کیږي‪،‬څنګه چې د‬
‫انسانانو ترمنځ د څیرې او نوم توپیر موجود دی‪ ،‬همدارنګه د هېوادونو ترمنځ‬
‫د جغرافیې او ميل هویت پر اساس د هغوی د حقوقي شخصیت استازويل‬
‫کوي کله چې له ملتونو هویت واخیستل يش‪ ،‬نو د هغوی له وجوده چې اروا‬
‫وایستل يش‪،‬مرګ او ورکاوي یې حتمي کیږي‪.‬‬
‫ملتونه د هویت د ساتلو لپاره جګړې کوي قرباين ورکوي او حتی د نړیوالو‬
‫جګړو د رامنځته کیدا سبب ګرځي ‪.‬‬
‫ميل وحدت حکومت ته له کرزي ډیرې ناخوالې‪ ،‬نیمګړې دندې او ستونزې‬
‫ور پاتې وې‪ ،‬خو د ټولو په رس کې ورته حساسه سکالو د افغان هویت څخه د‬
‫دفاع شخړه الینحله پاتې وه‪ ،‬ولسمرشغني په ډیره مدبرانه ډول‪ ،‬په نا ویلې او نا‬
‫سنجیديل توګه د نفسو د شمیر قانون توشیح او په دې توګه یې د رسمي‬
‫جریدې برخه وګرځوله‪ ،‬ولس په غوسه شو‪ ،‬مدين نیوکې اوج ته ورسیدې‪ ،‬له‬
‫دې امله ولسمرشغني مجبور شو‪ ،‬چې د افغان هویت په برخه کې د مدين‪،‬‬
‫سیايس او وليس خوځښتونو استازي ارګ ته وروبويل‪.‬‬
‫دي مجلس ته د مدين ټولني د یو استازي په وینا چې ولسمرش دې غونډې ته‬
‫په ډیر مغروره انداز وویل‪ :‬زه وم چې وليس غربګون مې د افغان هویت د‬
‫مالتړ د پاره راوخځاوه‪ ،‬ځکه که ما دا منیګړی قانون نوی توشیح کړی‪ ،‬نو د‬
‫ولس غربګون به نه وای را غربګ شوی ما غوښتل چې په دې توګه ولس ددې‬
‫قانون خالف راوپاروم او بیا ددې قانون د تغیر د پاره له ولس رسه په ګډه کار‬
‫وکړم‪.‬‬
‫اوس د بریښنایې تذکرو د ویش لړۍ پیل شو‪ ،‬چې د هېواد په اکرثیتو‬
‫والیتونو کې یې اداري وجود لري‪.‬‬
‫ځوانه اداره‬
‫د مرکزي احصایې د راپور له مخې افغانستان نږدې دیرش میلیونه وګړي لري‬
‫چې ‪ ۱۳‬سلنه وګړي یې ځوانان تشکیلوي خو له بده مرغه چې په ډیری‬
‫سیايس‪ ،‬کلتوري‪ ،‬فرهنګي او پراختیايي برخو کې کمه ونډه ورکړل شوې‪.‬‬
‫نو لکه څنګه چې هېواد مو د لوی څښنت په فضل تر ډیره ځوان قرش څخه‬
‫جوړه شوې نو تر ډېره بریده قرباين هم همدغه ځوان ورکړي‪.‬‬
‫په هېواد کې د امنیت ټینګول د ټولنې د ټولو خلکو دنده ده‪ ،‬خو ځوانان‬
‫چې نوی فکر او انرژي لري او د ټکنالوژۍ او بهرنیو ژبو په ځانګړې توګه د‬
‫انګلیيس ژبې رسه چې یوه نړیواله ژبه ده او نیږدې په ټوله نړۍ کې د رسمي‬
‫ژبې حیثیت یې پیدا کړی دهغو له پرمختګونو رسه بلد دي‪ ،‬کولی يش چې د‬
‫نورو په نسبت ډیرفعالیت وکړي‪ ،‬دهمدې له امله ځوانانو ته مخ اوړي‪.‬‬
‫لکه څنګه چې مخکې مو یادونه وکړه ځوانان د ټولنې اکرثیت دی‪ ،‬نو په‬
‫ناامینو کې يې زیان هم ترنورو زیات دي‪.‬‬
‫جهمور رییس محمد ارشف غني د ځوانانو په هره غونډه کې په دې ټینګار‬
‫کولو چې هیله مند دی چې افغان اداره ځوانه کړي او د هېواد رهربي هم‬
‫ځوانانو ته وسپاري‪.‬‬
‫چې ولسمرش خپله دا ژمنه تر ډېره عميل کړه او د هيواد اداره یې ‪ ۱۷۸‬ځوانه‬
‫او د ولسمرش له لوري ډیری ځوانان په مهمو او لوړو بستونو وګامرل شول چې‬
‫تر ډيره په خپلو چارو کې بریايل او کامیاب وه‪.‬‬
‫د بیلګې په ډول د ولسمرش د ميل امنیت سالکار حمدهللا محب او د چارو د‬
‫اداري رییس ډاکرت فضل محمود فضيل‪.‬‬
‫که څه هم ښاغلی محب او فضيل یو نوې سیايس او وليس څیرې وې او ښه‬
‫مدیران هم ول خو د هېواد دننه او بهر د مافیایې کړیو لخوا بیالبیل تورونه‬
‫پرې لږیدل خو لکه د نورو سیاسیونو په څیر نا هیلې نشول او ان حوصله یې‬
‫هم ونه بایلله او الهم یې د هېواد د پرمختګ لپاره خپلې هڅې جاري‬
‫وساتلې‪.‬‬
‫الزمه ده چې افغان ځوانان په منظم ډول کار وکړي او د خپل راتلوونکي لپاره‬
‫خپله الس په کار يش ‪.‬‬
‫هیڅ بهرنی لکه څنګه چې موږ افغانان چاته هېواد نه رغوو هغوې هم زمونږ‬
‫هېواد نه جوړوي ترڅو چې موږ خپله د ابادۍ لپاره الس په کار نه شو‪.‬‬
‫نو ښه خربه داده چې د افغانستان راتلونکې رهربي دې ځوانانو ته په اختیار‬

‫کې ورکړل يش ‪ ،‬ځکه ځوانان یو دبل په مشکالتو‪ ،‬ستونزو او خوښیو تر هر بل‬
‫چا ښه پوهیږي‪.‬‬
‫اووم څپرکی‬
‫د سولې په چارو کې د ولسمرش ارشف غني ېسته راو نې‬

‫سوله له ننګونو ډکه الر ده‪ ،‬خو د ولسمرش غني فعال سيميز سياست او د‬
‫سوييل اسيا لپاره د امریکا سرتاتیژي هغه څه وه‪ ،‬چې د افغان حکومت په‬
‫محوریت یې د سولې خربو ته الره پرانیستله او مته شته چې په راتلونکې به‬
‫پایله ورکړي‪.‬‬
‫سوله او د جګړې پای ته رسول د ولسمرش غني له مهمو ټاکنیزو شعارونه څخه‬
‫و‪.‬‬
‫که څه هم له امریکا رسه د امنیتي تړون له السلیکولو وروسته ولسمرش غني د‬
‫ميل یووايل حکومت پر مهال په مختلفو ډولونو ډېره هڅه وکړه چې طالبان له‬
‫افغان حکومت رسه د سولې خربو ته کېنوي‪ ،‬خو د سولې په تړاو د نوموړي‬
‫دغه ټولې هڅې د یوې حکومت محوره پروسې لپاره وې‪ .‬یعنې افغان‬
‫حکومت تل هڅه کړې چې طالبان هم د حزب اسالمي په شان سولې ته غاړه‬
‫کېږدي او د یوې ډلې په توګه له افغان حکومت رسه یو ځای يش‪ ،‬خو دا هغه‬
‫څه وه چې طالبانو یې تل مخالفت کاوه او له لویه رسه یې د ولسمرش غني په‬
‫مرشۍ حکومت “نامرشوع” ګڼلی وه‪.‬‬
‫ولسمرش غني غوښتل چې د سولې په خربو کې د جمهوریت نظام‪ ،‬پوځ‪،‬‬
‫پولیس‪ ،‬استخبارات‪ ،‬تعلیمي او تحصیيل موسسات‪ ،‬د بیان ازادي‪ ،‬ټاکنیز‬
‫سیستم‪ ،‬د ښځو حقوق‪ ،‬او عام املنفعه ټولې پروژې باید وساتل يش‪.‬‬
‫په مجموعي شکل نظام له منځه وړل او یا په فردي توګه د نظام د مهمو‬
‫بنسټونو او الس ته راوړنو له منځه وړل به‪ ،‬هیڅکله د دوامدارې سولې باعث نه‬
‫يش‪ .‬په مشخص ډول باید د سولې په بهانه تر تعرض الندې را نه يش‪ .‬ځکه دا‬
‫ډول مسایل د سولې د دوام تضمین کوي‪ ،‬چې په نه شتون کې به یې نوي‬
‫اختالفات او حتی جګړې رامنځ ته يش‪.‬‬
‫له ګلبدین حکمتیار رسه سوله کول په کابل پروسې کې د بې رشطه سولې‬
‫خربو وړاندیز‪ ،‬له طالبانو رسه په کوچني اخرت کې ‪ ۳‬ورځني اوربند‪ ،‬د‬
‫سیمیزې او نړیوالې اجامع رامنځته ته کول‪ ،‬په کابل کې د ‪ ۳۷۷۷‬علاموو له‬
‫لوري روانه جګړه فتنه بلل‪ ،‬د‪ ۳۳‬اسالمي هېوادونو د غونډې له لورې د روانې‬
‫جګړې ناروا بلل‪ ،‬د کعبې د امام له لوري د روانې جګړې ناروا بلل په اندونیزیا‬
‫او ازبکستان کې د سولې په اړه د کنفرانسونو رابلل په دي برخه کې عمده‬
‫السته راوړنې وې چې الندې ترې یادونه کوو‪:‬‬
‫د ګلبدين حکمتيار په مرشۍ د اسالمي حزب رسه د سولې تړون‪ :‬له څلورو‬
‫لسیزو جګړو او ناخوالو وروسته په افغانستان کې د سولې په برخه کی یو مهم‬
‫او هیله بښونکی خرب د هېواد خلکو واورید چې د افغانستان د اسالمي‬
‫جمهوریت او حزب اسالمي ترمنځ د سولې تفاهم لیک و‪ .‬رسه له دې چې دغه‬
‫تفاهم لیک یو شمیر مخالفین هم لرل‪ ،‬خو د پلویانو په پرتله یې شمېره ډېر‬
‫کم وه‪.‬‬
‫له حزب اسالمی رسه د سولې هوکړه لیک افغانانو او نړیوالو ته په څو برخو‬
‫کی ځانګړي پیغامونه لرل چې په هېواد کې د ټولو جګړو د پای لپاره یوه ښه‬
‫پیالمه وه‪.‬‬
‫حزب اسالمي د هېواد په معامالتو کې له پخوا راهیسې یو مهم اړخ و‪ ،‬له‬
‫همدې کبله یې دولت رسه یوځای والی او سوله سرت بدلون او ښه پرمختګ‬
‫وه‪.‬‬
‫له کومه چې په رسنیو او ټولنیزو خپرونو او د عامو خلکو په غربګونونو کی‬

‫لیدل کېده له دې هوکړې ښه پراخ مالتړ موجود وه‪.‬‬
‫اوږدو جګړو نور د افغانستان خلک د سولې لپاره لیواله کړي و‪ ،‬نو له همدې‬
‫کبله حزب اسالمي رسه سوله ان ددې حزب د پخوانیو مخالفینو له لورې چې‬
‫په دولت کې یې ونډه درلوده د هرکيل وړ وګرځېدهچی دا هم د تل پاتې او‬
‫پایداره سولې لپاره یو ښه پیغام ګڼل و‪.‬‬
‫له حزب اسالمي رسه سوله د دولت نورو وسله والو مخالفینو ته چې په جګړه‬
‫بوخت دي هم یو ښه پیغام وه‪ .‬چې دوی هم کولی يش په هېواد کې د سولې‬
‫لپاره چمتوالی څرګند کړي‪.‬‬
‫د دولت او حزب اسالمي ترمنځ د سولې تفاهم لیک له پراخ نړیوال مالتړ نه هم‬
‫برخمن شو‪ .‬امریکا‪ ،‬انګلستان او د ملګرو ملتونو سازمان د تفاهملیک له السلیک‬
‫څخه وروسته له هغه خپل مالتړ اعالن کړ‪ .‬دغه غربګون دا پیغام درلود چی نور‬
‫نړیوال هم د افغانستان د سولې په برخه کی لیواله شوي او په دې توګه غواړي‬
‫د افغانستان دغه اتلس کلن کړکیچ چی د ‪ ۲۷۷۳‬کال د سپتمرب له مېاشت‬
‫راهیسې پيل شوی نور پای ته ورسېږي‪.‬‬
‫د پاکستان هېواد هم چې د افغانستان په قضایاوو کې ډېر ښکېل‬
‫ګڼل کېده داسې پیغامونه ورکول چې د افغانستان د سولې لپاره لیواله دی‪،‬‬
‫بیلګه یې د نوموړي هېواد د لومړي وزیر څرګندونې وې چې په ملګروملتونو‬
‫کې یې د افغانستان د ستونزو حل د سولې په خربو کې ګڼلی‪ .‬د یادولو ده چې‬
‫پاکستان له خپل ګاونډي هېواد هند رسه ډیر بوخت شوی وه‪ .‬له بلې خوا د‬
‫نړیوالو له لورې هم په ډیرو برخو کې تر فشار الندې راوستول شو او هم یې‬
‫اقتصادي ستونزو او کورنیو ناامنيو دې برید ته ورسولو چې د نوموړي هېواد‬
‫راتلونکی او یووالی یې تر ګواښ الندې راوستلی وه‪ .‬نو ځکه دې ته اړشو چې‬
‫نور په افغانستان کې له مداخلې الس واخيل او د سولې لپاره لیوال يش‪.‬‬
‫په سیمه کې پراخ اقتصادي بدلونونه او خوځښتونه هم ددې المل شول چې د‬

‫سیمې نور هېوادونه لکه چین‪ ،‬ایران‪ ،‬د منځنۍ اسیا هېوادونه افغانستان کې د‬
‫سولې لپاره مایله وي او په دې هېواد کې د ثبات له الرې وکولی يش دوي هم‬
‫یو شمېر اقتصادي موخو ته ځان ورسوي‪.‬‬
‫په ټوله کې دغه او نور برابر شوي رشایط چې د ټولو یادونه به یی اوږد وخت‬
‫وغواړي په افغانستان کې د سولې لپاره ښه او الهام بښونکي پیغامونه و‪.‬‬
‫په دې برخه کې نړیوال مالتړ هم مهم رشط وه‪ ،‬له حزب اسالمي رسه د سولې‬
‫په برخه کې د نړیوالو مالتړ په تېره بیا د امریکا متحده ایالتونو هرکلی دغه بهیر‬
‫خپلې وروستۍ موخې ته ورساوه‪.‬‬
‫دولت تل د سولې پلوی و او دی‪ .‬په همدې اړوند له پخوا نه د سولې عالی‬
‫شورا جوړه شوه د سولې لویه جرګه جوړه شوه‪ ،‬د سولې مشوريت لویه جرګه‪ ،‬د‬
‫سولې په چارو کې ددولت وزارت او په دې برخه کی بیالبیل کمیسونونه‬
‫جوړشول او په بیالبیلو پړاوونو کی د خربو اترو زمینې په هېواد کې دننه او بهر‬
‫مساعدې شوې او دولت په کې ګډون وکړ‪.‬‬
‫له حزب اسالمي رسه سوله دا جوته کړه چې افغان دولت د سولې په‬
‫اړوند ریښتیني او صادق دی‪ .‬که نور د جګړې لورې هم وغواړي چې په دې‬
‫برخه کې خربې وکړي دولت ورته ښه راغالست وایي ‪.‬‬
‫د کابل پروسه‬
‫د کابل پروسې لومړنۍ ناسته‪ :‬د ‪ ۳۳۳۱‬هـ ش کال د غربګويل په ‪ ۳۱‬او ‪ ۳۰‬کابل‬
‫د کابل پروسې د لومړۍ ناستې کوربه و‪ .‬دا نړیواله غونډه د افغان حکومت په‬
‫نوښت رابلل شوې وه‪ ،‬چې په کې د ‪ ۲۵‬هېوادونو ترڅنګ د ‪ ۳‬نړیوالو سازمانونو‬
‫استازو هم ګډون درلود او موخه یې په افغانستان کې د سولې او ثبات لپاره د‬
‫یو چرت رامنځته کول و‪ .‬د دې ناستې ګډونوالو په روانه جګړه کې د افغانستان‬
‫له موقف مالتړ اعالن کړ‪.‬‬
‫د کابل پروسې دوميه ناسته‪ :‬د ‪ ۳۳۳۱‬د کب په ‪۳‬مه‪ ،‬کابل د کابل پروسې‬
‫دویمې ناستې کوربه و‪ .‬افغان حکومت په دې ناسته کې وسله والو مخالفینو ته‬
‫د سولې طرحه وړاندې کړه چې د امریکا متحده ایالتونو په ګډون د سیمې د‬
‫یو شمېر نورو هېوادونو له لوري یې هرکلی وشو‪ .‬په دې ناسته کې پر دې‬
‫هوکړه وشوه چې د سولې خربې به د افغانستان په ملکیت تررسه کېږي او‬
‫ګډونوال یې کلک مالتړ کوي‪ .‬دا د سولې په تړاو د یوې اجامع د رامنځته‬
‫کېدو زېری وه‪ ،‬چې افغان حکومت د دغو ناستو او سیمیزې اجامع له الرې‬
‫ترالسه کړ‪.‬‬
‫د کوچنی اخرت اوربند‪ :‬د افغانستان حکومت نړيوالو ځواکونو او طالب وسله‬
‫والو د ‪ ۳۳۳۰‬ه ش کال د کوچني اخرت په ورځو کې موقتي اوربند وکړ‪ .‬ياد‬
‫اوربند د افغانستان د اوږدې جګړې په تاريخ کې بې مخينې و چې له برکته‬
‫يې د تاوتريخوايل په کچه کې پام وړ کمی راغی‪ ،‬د هيواد په لر او بر کې د‬
‫خوښيو المل شو چې اکرث په کې حکومتي او طالب ځواکونو ګډه خوشايل‬
‫کوله‪.‬‬
‫دې اوربند وښودله چې د دواړو لورو مرشان پر خپلو ځواکونو پام وړ واک‬
‫لري‪ ،‬او دا ځکه مهم دی چې مخکې هيڅ لورې هم د مقابل لوري پر انسجام‬
‫باور نه درلود‪ .‬جشنونو سولې ته د ځينو جنګياليو په ګډون د افغانانو شديده‬
‫لېوالتيا وښوده‪ .‬دا دواړه عوامل د سولې د راتلونکي بهري له پاره ښه زېري وه‪.‬‬
‫د کوچني اخرت په درې ورځې رخصتۍ کې افغانستان د جګړې د ُعمده لوريو‬
‫له خوا د يوه تاريخي اوربند شاهد وو‪ .‬د تاوتريخوايل په کچه کې غوڅ‬
‫کمښت له جګړې ستړو افغانانو ته د عادي ژوند يو لنډ احساس ورکړ او په ټول‬
‫هيواد کې د خوښۍ د جشنونو المل شو‪.‬‬
‫اوربند ثابته کړه چې سولې ته د کور دننه شديده تقاضا موجوده ده‪ ،‬همداراز‬
‫يې د افغان امنيتي ځواکونو او طالبانو دواړو په صف کې د مراتبو د سلسلې‬
‫انسجا م څرګند کړ چې د ډلګيو مرشانو يې که څه هم چې د جګړې د بندولو‬
‫حکم ور ته حريانوونکی وو‪ ،‬بشپړ اطاعت وکړ‪ .‬ټولې غاړې بايد له دغه فُرصت‬
‫څخه د سولې په لور د حرکت کولو له پاره ګټه اخیستي وي‪ .‬ولسمرش ارشف‬
‫غني ال وړاندې له طالبانو رسه د غريمرشوطو خربو وړانديز کړی و‪ .‬د متحده‬
‫اياالتو حکومت دې ته چمتووايل وښود چې نېغ په نېغه د وسله والو مخالفينو‬
‫له مرشانو رسه خربې وکړي‪ ،‬او ددې کار لپاره یې ځانګړی استازی زملی‬
‫خلیلزاد وټاکه ‪.‬‬
‫له دوو بريدونو پرته چې د اسالمي دولت (داعش) د افغانستان څانګې کوچنۍ‬
‫ډلې پر غاړې واخیستل‪ .‬دا اخرتيز اوربند د وينې تويونې په کچه کې د پام‬
‫وړ کمي المل شو‪ ،‬مګر دغو بريدونو پر جشنونو لږ اغېز وکړ‪ .‬حکومتي او طالب‬
‫جنګياليو يوه بل ته غېږې ورکړې‪ ،‬له يوه بل رسه يې انځورونه واخيستل‪،‬‬
‫ګډې سندرې او اتڼونه يې وکړل‪ ،‬او له يوه بل رسه يې ګالن او ډالۍ تبادله‬
‫کړې‪ .‬د دوی پخالینه که څه هم لنډه وه‪ ،‬اکرثاً دوي د بريغ په الس جوپو‬
‫جوپو ملکي وګړو له هرکيل رسه مخ شول‪ .‬لسګونه زره افغانان د خپلو ملګرو او‬
‫خپلوانو د ليدنې لپاره د جګړې له کرښو واوښتل‪ .‬دا خوښۍ په شامل او نورو‬
‫هغو ځايونو کې چې د طالبانو وېره په کې تر نورو ځايونو ډېره وه‪ ،‬محدودې‬
‫وې‪ .‬مګر د هيواد زياترو برخو‪ ،‬په ځانګړې توګه هغو سيمو کې چې تر ټولو بد‬
‫تاوتريخوايل ځپيل‪ ،‬د خوښۍ او هيله منتيا هغه شيبې ولېدې چې له کلونو‬
‫راهيسې يې نه پېژندې‪.‬‬
‫د ارامۍ په ترڅ کې د دواړو غاړو انسجام‪ ،‬په ځانګړې توګه د داسې يوه وسله‬
‫وال مخالفت په منځ کې چې اکرثاً وېشل شوې ښودل کيدل‪ ،‬د سولې د‬
‫راتلونکو خربو اترو له پاره ښه نښه وه‪.‬‬
‫د ولسمرش غني له خوا د اوربند د غځونې له وړانديز رسه رسه طالبانو له اخرته‬
‫وروسته جنګ بيا پيل کړ‪ .‬مګر په دغه اوربند کې‪ ،‬که څه هم چې عمر يې لنډ‬
‫وو‪ ،‬د سولې د راتلونکو هڅو له پاره ګټور درس نغښتی وو‪ .‬د اوربند تودې‬
‫من انځنې په ډاګه کړه چې زياتره افغانان د جګړې پای ته څومره ژوره لېوالتيا‬
‫لري‪ .‬د حکومت او طالبانو پيل ځواکونه او قومندانان وليدل شول چې د‬
‫جګړې د موقتې درېدنې له کبله يې خوښي څرګندوله‪ .‬له يوه بل رسه د دوی‬
‫ګډوايل تر يوه بريده د هغه نظر له ناسمۍ پرده پورته کړه چې وايي جګړه د‬
‫نه ماتيدونکي فکري وېش له کبله ده‪ .‬د طالبانو په منځ کې د اوربند په اړه‬
‫بحثونه په خپله ددغه تحريک دننه سولې او جوړجاړي ته د هڅونې‬
‫څرګندويې وې‪.‬‬
‫له ټولو مهمه دا چې اوربند وښودله چې د دواړو لوريو مرشان خپل حکم‬
‫تعميلولی يش‪ .‬که څه هم چې هېڅ لوري خپل ځواکونه د اوربند له پاره نه‬
‫وو چمتو کړي‪ ،‬دواړو غاړو افغان حکومت‪ ،‬او طالبانو د حريانوونکي نظم‬
‫څرګندونه وکړه‪ .‬دواړو لوريو له دې ډډه وکړه چې له زيامننونکو شېبو نه په‬
‫ناوړه ګټې اخيستنې ناڅاپي بريدونه وکړي‪ .‬طبعاً د اخرت درې ورځنی اوربند‬
‫له هغه سيايس روغې جوړې څخه ډېر واټن درلود چې له دښمنانو رسه په کې‬
‫سرت جوړجاړی شوی و‪.‬‬
‫اخرتيز اوربند د جنګياليو په ګډون جګړه ځپليو افغانانو ته هغه څه وښودل‪،‬‬
‫چې ښايي سوله يې له ځان رسه راوړي‪ .‬دا اوربند د خوځښت له نورو نښو رسه‬
‫په خوا کې رامنځته شو چې لومړۍ نښه يې د ولسمرش غني له خوا له طالبانو‬
‫رسه د بې رشطه خربو وړانديز او ورپسې هغه نښې وې چې واشنګټن دې ته‬
‫چمتووايل وښود چې له طالب مرشانو رسه نېغ په نېغه وغږيږي‪ ،‬او د پوځيانو‬
‫د وتلو موضوع په بحث کې شامله کړي‪ .‬د متحده اياالتو او طالبانو ترمنځ‬
‫مستقيمې خربې کوم کيمياوي بوټی هم نه وه چې هر څه یې سم کړي وي‪.‬‬

‫طالبانو بيا هم له کابل رسه خربو ته ننوتل لږ تر لږه په لومړي رس کې رد کړل‪.‬‬
‫د سولې مشوريت لويه جرگه‬

‫د ټولو مخالفتونو او ناندریو رسه رسه د سولې له پار مشوريت لویه جرګه‪ ،‬د‬
‫‪۳۳۳۱‬ه ش کال د ثور د میاشتې په ‪ ۳‬مه نیټه پیل او ‪ ۵‬ورځې یې دوام وکړ‪ .‬د‬
‫جرګې موخه دا وه چې سوله تعریف کړي‪ ،‬حدود یې وټاکي او حکومت ته په‬
‫دې اړه الزمې مشورې ورکړي‪ .‬حکومت د جرګې پیل د سولې لپاره د بین‬
‫االفغاين خربو پیالمه وګڼله او په دې توګه یې کوشش وکړ چې د سولې په‬
‫روانه پروسه کې له څنډ څخه د خربو مرکز ته ور ودانګي‪ .‬ښکاره خربه وه‬
‫چې حکومت د سولې په اړه خپل تعریف درلود او حدود یې هم ورته معلوم‬
‫وه‪ ،‬اما د سولې لپاره د حکومت پر تعریف نه یواځې دا چې اجامع نه وه‪،‬‬
‫بلکې د همدې تعریف له کبله د سولې په روانه پروسه کې د حکومت رول‬
‫ضعیف او په ځینو مواردو کې د مخالفت تر حده رسېدلی وه‪ .‬د عوامو لویې‬
‫کتلې‪ ،‬سیايس ګوندونو‪ ،‬مدين ټولنو‪ ،‬د هېواد پخواين ولسمرش حامد کرزي‪ ،‬او‬
‫نورو نفوذ لرونکو شخصیتونو د سولې په اړه د حکومت د دریځ مخالفت کړی‬
‫و او په دې اړه یې په ناغېړیو تورن کړی و‪ .‬په دې اړه د افغان سولې لپاره د‬
‫امریکا ځانګړي استازي زملي خلیلزاد هم پر حکومت مکررې نیوکې کړې‬
‫وې‪ .‬خو دا ټولې نیوکې بی اساسه وې د مخالفتونو‪ ،‬فشارونو او د سیايس انزوا‬
‫په چاپېریال کې ولسمرش محمد ارشف غني مناسبه ولیده چې د سولې په نامه‬
‫د یوې مشوريت جرګې له الرې خپل موقف پیاوړی کړي‪.‬‬
‫د جرګې د غړو او ریيس انتخاب‪ :‬حکومت اعالن وکړ چې د جرګې غړي به‬
‫نیمه انتخايب بڼه ولري‪ .‬د ‪ ۳۲۷۷‬څخه نیږدې ‪ ۳۷۷۷‬تنه له کابل او نورو یې له‬
‫والیاتو څخه په جرګه کې ګډون وکړ‪ .‬په والیاتو کې یو کمیسیون چې د وايل‬
‫تر نظارت الندې د والیتي شورا مرش‪ ،‬د والیت د ښځو چارو رییسه‪ ،‬د والیت د‬
‫علاموو د شورا مرش‪ ،‬د مدين ټولنې استازي او نور په کې شامل وو‪.‬‬
‫کله چې حکومت د مشوريت جرګې د راغوښتلو پرېکړه وکړه‪ ،‬له هامغه اوله‬
‫رسه وررسه مخالفتونه پیل شول‪ .‬سیايس ګوندونو دا جرګه د ارشف غني ټاکنیز‬
‫کمپاین وباله او د پرېکون اعالن یې ور رسه وکړ‪ .‬حامد کرزي که څه هم په‬
‫لومړي رس کې د حکومت دا پرېکړه تایید کړه‪ ،‬خو وروسته یې جرګه غیر‬
‫رضوري او پایلې یې مشکوکې وبللې‪ .‬د حزب اسالمي مرش ګلبدین حکمتیار‬
‫هم مشوريت لویه جرګه غیر رضوري او د سولې پر وړاندې خنډ وباله‪ .‬تر ټولو‬
‫مهمه دا چې د حکومت اجراییه رییس عبدهللا عبدهللا شکایت وکړ چې د‬
‫جرګې په اړه وررسه مشوره نه ده شوې او جرګه به تحریم کړي‪.‬‬
‫ولسمرش غني د جرګې د ریاست لپاره استاد عبدالرب رسول سیاف غوره کړ‬
‫چې د جرګې مرشی په غاړه واخيل‪ ،‬ځکه چې سیاف هغه څوک وه‪ .‬چې تر‬
‫اوسه یې هم د جهادي رهربانو په منځ کې خپل ځای درلود او هم د هېواد په‬
‫سیايس قرش کې یې تر اوسه درجه او حرمت شته‪ .‬په علمي لحاظ هم د‬
‫اسالمي علومو پروفیسور وه‪ ،‬او تاثیر لرونکې خطابه یې درلوده‪.‬‬
‫د جرګې تاالر دننه وضعيت‪ :‬د جرګې تاالر ځانګړی پیغام درلود‪ ،‬جرګه یوه‬
‫ميل غونډه وه ‪ .‬د ولسمرش او عبدهللا عبدهللا تصویر د سټېج پر رس ځوړند وو‪.‬‬
‫د ميل ټلویزیون او نورو ټلویزونونو خربي پوښښ وو‪ ،‬د دې تر څنګ ټولو‬
‫رسنیو ته اجازه وه چې تاالر ته وريش او ګډون کوونکو رسه خربې وکړي‪ .‬د‬
‫جرګې تنظیموونکو پرېکړه کړې وه چې د کمېټو کار او خربې به د بندو‬
‫دروازو تر شا کیږي‪ .‬دلیل یې دا وو چې ګډون کوونکي باید پرته له ویرې او‬
‫تشویش خپله خربه وکړي‪.‬‬
‫د بحث لپاره پوښتنې‪ :‬د بحث لپاره د حکومت له خوا مشخصې پوښتنې‬
‫وړاندې شوې وې چې باید ځواب شوې وی‪ .‬کومې څلور پوښتنې چې د‬
‫حکومت له خوا د مشورې لپاره د جرګې ګډونوالو ته وړاندې شوې‪ ،‬په ترتیب‬
‫رسه د حکومت لپاره د موضوعاتو د اهمیت پر اساس لیکل شوې وې‪ ،‬او‬
‫ترکیز یې پر هغو مسایلو وو چې په تېرو څو میاشتو کې د سولې په مذاکراتو‬
‫کې حکومت پرې کلک درېدلی وو‪.‬‬
‫لومړۍ او تر ټولو مهمه موضوع دا وه چې څنګه طالبانو ته قناعت ورکړل يش‬
‫تر څو سولې ته غاړه کېږدي‪ :‬دلته موخه دا نه وه چې طالبان اصالً سوله نه‬
‫غواړي‪ .‬موخه دا وه چې طالبان څنګه حکومت رسه خربو ته حارض کړی يش‪.‬‬
‫طالبانو د حکومت رسه له ناستې انکار کړی وه او دا یې د خپلې جګړې د‬
‫مرشوعیت په رضر ګڼلې وه‪ .‬طالبانو ویل چې بین االفغاين مذاکرات موږ ته د‬
‫عامو افغانانو او سیايس احزابو رسه د خربو په معنی دي نه د حکومتي‬
‫اشخاصو رسه‪ .‬په داسې حالت کې حکومت د جرګې له الرې وغوښتل پر‬
‫امریکا او طالبانو فشار راوړي ترڅو حکومت‪ ،‬منحیث حکومت د خربو یو‬
‫طرف يش‪.‬‬
‫د دې پوښتنې لپاره د ګډونوالو ځوابونه مختلف وو خو ځینې د اشرتاک ټکي‬
‫په کې دا وو چې په افغانستان کې باید طالبانو ته دفرت پرانیستل يش‪ ،‬بهرين‬
‫ځواکونه دې د تقسیم اوقات له مخې ووځي‪ ،‬اوربند دې ويش‪ ،‬او دواړه‬
‫خواوې دې د اعتبار فضاء جوړونې لپاره بندیان خوشې کړي‪.‬‬
‫د بندیانو خوشې کول یو معقول عمل وه خو دا عمل طالبان د حکومت رسه‬
‫خربو ته اړ نه کړای شول‪ .‬په افغانستان کې طالبانو ته د دفرت پرانیستل د‬
‫حکومت غوښتنه وه او دا هغه څه وه چې حکومت یې په اړه په وار وار‬
‫امادهګي ښودلې وه‪ .‬خو په افغانستان کې طالبانو ته دفرت پرانېستل عميل نه‬
‫وه‪ ،‬ځکه چې په سیايس لحاظ طالبانو د حکومت تر سیوري الندې خربو ته‬
‫زړه نه ښکاوه‪.‬‬
‫دوهمه مسله د ارزښتونو د ساتلو مسله وه‪ :‬حکومت له جرګې مخکې د سولې‬
‫په پروسه کې د اسايس قانون پر ساتلو او د ټاکنو پر کولو تاکید وکړ‪ .‬د‬
‫حکومت دا دریځ په ضمني بڼه د امریکا‪ ،‬او په رصیحه توګه د سیايس احزابو‬
‫او مخورو شخصیتونو له خوا رد شوی وو‪ .‬حکومت د مشوريت جرګې له الرې‬
‫د خپل دریځ د مرشوعیت هڅه وکړه او تقریباً په دې اړه جرګې د حکومت د‬
‫دریځ مالتړ وکړ‪ .‬مشوريت جرګې د ډېرو مسایلو د ساتلو خربه وکړه خو د‬
‫اسايس قانون ساتل‪ ،‬ټاکنې او نظام ساتل هغه څه وو چې حکومت په موجوده‬
‫وخت کی ډېره اړتیا ورته درلوده‪.‬‬
‫درېیمه مسله د سولې د مذاکراتو لپاره د مذاکرايت ټیم د لېست د جوړولو‬
‫بحث وه‪ :‬حکومت په دې اړه د بحث رضورت ځکه حس کړ چې د بین‬
‫االفغاين خربو لپاره په قطر کې پالن شوی مجلس د همدې لیست پر رس د‬
‫ناندریو له کبله وځنډول شو‪ .‬حکومت وغوښتل چې د جرګې له الرې ځینې‬
‫ټکي را ټول کړي او په راتلون کي کې یې د لیست په جوړولو کې د افغانستان‬
‫د خلکو د غوښتنې په توګه مسولیت پر غاړه واخيل‪ .‬د نوموړې مسلې په اړه د‬
‫جرګې ځواب ډېر عام وو چې په درېیو ټکو را څرخېده‪ ،‬لیست دې عام او‬
‫ټول شموله وي‪ ،‬متخصصین دې په کې ځای پر ځای يش‪ ،‬د مشوريت جرګې‬
‫غړي په کې شامل يش او لن ډ دې وي‪ .‬دا د جرګې هغه عامې غوښتنې وې‬
‫چی جمهور رییس په خپلو اختتامیه خربو کې ورته مناسب ځواب ورکړ‪.‬‬
‫څلورمه مسله د افغانستان په قضیه کې د دخیلو هېوادونو په اړه د حکومت د‬
‫دریځ په اړه وه‪ :‬دا مسله تخصيص او د جرګې د بحث له علمي او تخصيص‬
‫صالحیت څخه لوړه وه‪ .‬د جرګې مشوره هم ډېره عامه او په ځینو مواردو کې‬
‫د روان وضعیت په اړه د پوهې او درک د نه شتون له کبله غیر واقعي او‬
‫ایډیالستیکه وه‪.‬‬
‫پرېکړه ليک او د سولې په پروسه يې اغيز‪ :‬له پنځو ورځو مشورو وروسته‬
‫مشوريت لویې جرګې د ‪ ۲۳‬فقریز پرېکړهلیک په نرش رسه په افغانستان کې د‬
‫تلپاتې سولې غوښتنه وکړه او وي ویل چې د سولې پروسې د ټولو ښکېلو‬
‫اړخونو رسه له تفاهم وروسته د بهرنېو ځواکونو مسوالنه وتلو لپاره عميل مهال‬
‫وېش تنظیم يش چې تراوسه پورې په دومره لوړه کچه د بهرنیو ځواکونو د‬
‫وتلو موضوع نه وه مطرح شوې‪ ،‬په پرېکړه لیک کې د ميل بنسټونو او‬
‫جمهوري نظام په ساتنه ټینګار شوی وو‪ ،‬د اسايس قانون ساتلو خو د اړتیا پر‬
‫وخت یې د تعدیلېدو غوښتنه هم د جرګې د ‪ ۲۳‬مادو پرېکړه لیک یوه برخه‬
‫وه‪ .‬د جرګې د پرېکړه لیک له مخې افغان دولت او طالبان باید د یو بل له‬
‫بندیانو رسه انساين چلند د بندیانو د تبادلې او خالصون لپاره زمینه برابره‬
‫کړي‪ .‬د جرګې په پرېکړه لیک کې د روانې جګړې ختمولو لپاره د جګړې د‬
‫ښکېلو غاړو له خوا د یو بل پر ضد د تبلیغاتو درولو او د بېړين او دایمي اوربند‬
‫اعالنېدو او تطبیقېدو ټینګه غوښتنه شوې وه‪.‬‬
‫همدا ډول د جرګې غړیو له سیايس ګوندونو‪ ،‬سیايس جریانونو‪ ،‬اغېزناکو ميل‬
‫شخصیتونو او د افغانستان له دولت څخه ووغوښتل چې د سولې بین االفغاين‬
‫خربو اترو ته دې له یو واحد او افغانستان شموله ادرس څخه دننه يش‪ .‬په‬
‫پرېکړه لیک کې د افغانستان له حکومت څخه غوښتنه وشوه چی له طالبانو‬
‫رسه مخامخ خربو اترو لپاره یو بې طرفه پالوی وټاکي چې په هغه کې جهادي‬
‫او ميل شخصیتونه‪ ،‬متخصصین‪ ،‬تجربه لرونکي‪ ،‬جید علام او نېک شهرت واال‬
‫خلک شامل وي او تعداد یې هم تر ‪ ۵۷‬زیات نه وي‪.‬‬
‫جمهور رییس د جرګې په اختتامیه مراسمو کې وویل‪ :‬چمتو دی چې د لویې‬
‫جرګې د وړاندیز له مخې اوربند عميل کړي‪ ،‬خو دا اوربند به هغه مهال وي‬
‫چې طالبان هم ګام پورته کړي‪ .‬ولسمرش جرګې ته په درناوي د طالبانو ‪۳۰۵‬‬
‫بندیانو د خويش کیدو اعالن هم وکړ‪.‬‬
‫بې له شکه ددې جرګې په دایرېدو رسه افغان حکومت د سولې په اړه خپله‬
‫انزوا ختمه او بیرته یی ابتکار په خپل الس کې واخیست‪ .‬همدارنګه یې‬
‫نړیوالو او طالبانو ته دا پیغام ورکړ چې په افغانستان کې سولې ته رسیدل‪ ،‬د‬
‫افغان حکومت نه بغیر ممکن نه دي‪.‬‬
‫په کابل کې د سولې مشوريت جرګه په داسې حال کې پای ته ورسېده‪ ،‬چې‬
‫یوه اوونۍ مخکې له دې جرګې په مسکو کې د افغانستان د سولې په اړه د‬
‫روسیې‪ ،‬چین او امریکا په ګډون درې اړخیزه غونډه جوړه شوې وه او دوي‬
‫په افغانستان کې د سولې په اړه ګډې هوکړې ته رسېديل وو‪ .‬د روسیې د‬
‫بهرنیو چارو وزارت له ادرسه خپره شوې اعالمیه کې راغيل وه چې له‬
‫افغانستان څخه د بهرنیو ځواکونو پر مسووالنه وتلو او د افغان سولې په برخه‬
‫کې د لومړۍ هڅې په توګه د اوربند پر اعالن ټینګار شوی وه‪ .‬دې هېوادونو‬
‫ژمنه کړې وه چې د ټولو افغانانو په ګډون او د افغانانو په مرشۍ د سولې خربو‬
‫مالتړ کوي او په دې برخه کې مرستې ته چمتو دي‪.‬‬
‫له طالبانو رسه د سولې لپاره د ميل وحدت حکومت ېسته راو نې‬
‫د افغانستان حکومت د ‪۲۷۳۱‬م کال لومړیو کې د سولې لپاره زړور ګامونه‬
‫پورته کړل چې له کبله یې طالبان‪ ،‬امریکا متحده ایاالت‪ ،‬د سیمې هېوادونه‬
‫او نړیواله ټولنه تر خورا ډېر فشار الندې راغلل‪.‬ددې فشارونو په نتیجه کې‬
‫امریکا د افغانستان د سولې لپاره زملی خلیلزاد خپل ځانګړی استازۍ وټاکه‪.‬‬
‫د سولې لپاره د ميل‪ ،‬سیمه ایزې او نړیوالې اجامع په لور کې افغان ولسمرش‬
‫ډیرې هلې ځلې وکړي‪ ،‬له نیکه مرغه د ولسمرش ټولو هڅو رنګ راوړ او له دې‬
‫ټولو مثبتو او مثمرو هڅو وروسته د امریکا متحده ایاالتو د خارجه چارو‬
‫وزارت ځانګړۍ استازی زملي خلیلزاد د طالبانو رسه د مخامخ خربو اعالن‬
‫وکړ‪.‬‬
‫د سولې په تړاو طالبانو تل له افغان حکومت رسه منحیث د حکومت له مخامخ‬

‫خربو ډډه کړې او یوازې یې له امریکا رسه پر مخامخ خربو اترو ټینګار کاوه‪.‬‬
‫که څه هم په لومړیو کې امریکا له دغې ډلې رسه د سولې خربو ته لېواله نه‬
‫وه‪ ،‬خو د جګړې له اوږدېدو او ورځ تر بلې خونړي کېدو رسه امریکا هم له‬
‫دغې ډلې رسه د سولې خربو ته غاړه کېښوده‬
‫د افغان سولې په تړاو د امریکا او طالبانو ترمنځ خربو کې طالبانو له لومړي رسه‬
‫تر هرڅه وړاندې په افغانستان کې د بهرنیانو د حضور په اړه پر خربو اترو او‬
‫یوې هوکړې ته پر رسېدو ټینګار وکړ‪ ،‬که څه هم د دواړو لورو ترمنځ اته ځله‬
‫مخامخ خربې وشوې او د دغو خربو اترو په لړ کې ډېر کله رسنیو داسې‬
‫رپوټونه خپاره کړل‪ ،‬چې ګواکې امریکا او طالبانو په افغانستان کې د بهرنیانو د‬
‫حضور له قضیې ورهاخوا‪ ،‬د بیناالفغاين خربو د پیل‪ ،‬اوربند او لنډمهاله‬
‫حکومت د جوړېدو په تړاو هم خربې اترې کړې دي؛ خو طالبانو تل دا‬
‫رپوټونه ردول‪.‬‬
‫د سولې په تړاو د طالبانو دریځ دا وه‪ ،‬چې لومړی به له امریکا رسه په‬
‫افغانستان کې د بهرنیانو د حضور د پای ته رسولو په اړه یوې هوکړې ته‬
‫رسېږي‪ .‬وروسته به بیناالفغاين خربې (د طالبانو او ټولو افغان سیايس ډلو‬
‫ترمنځ وي‪ ،‬نه دا چې یوازې د افغان حکومت او طالبانو ترمنځ وي) پیلوي‪.‬‬
‫په دې تړاو په مسکو او قطر کې د طالبانو او مختلفو افغان سیاستوالو او‬
‫جهادي مرشانو ګډه ناسته یې لومړنی ګام بلل کیده‪.‬‬
‫د افغان سولې په تړاو د بیناالفغاين خربو د پیل په موخه د افغان حکومت او‬
‫طالبانو په دریځونو کې خورا توپیر لیدل کېده‪.‬‬
‫د افغانســتان د ســولې لپــاره د امريکــا متحــده ايــاېتو د‬

‫ځانگړي استازي ټاکل‬
‫د زملی خليلزاد پيژندنه‪ :‬زملی خلیلزاد د بلخ والیت په مزار رشيف کې د‬
‫‪۳۳۵۳‬م کال د مارچ د میاشتې په ‪ ۲۲‬مه نیټه زېږېدلی‪ .‬د پالر لخوا د لغامن‬
‫ښودل شوی او په لغامن کې پښتون بلل شوی‪ ،‬خو د دې خربې اصلیت ال‬
‫تراوسه پورې نه دی څرگند ځکه چې امریکا خپل د گټو ساتلو لپاره د انسانانو‬
‫اکر هم بدلوي رابدلوي‪ ،‬د پالر په هکله یې دا ویل شوي چې د محمد ظاهر‬
‫شاه په وخت کې يو پوځي جگپوړی غړی وو‪ .‬خلیلزاد په انگرېزي‪ ،‬پښتو‪،‬‬
‫فاريس او عريب کې روان غږېدای يش‪ .‬خلیلزاد يوې اتريشۍ سیاستوالې او‬
‫لیکوالې رسه په کال ‪۳۳۰۲‬م کې واده وکړ د خلیلزاد د ماندینې نوم شېرل‬
‫بنارډ ده او دواړو په يوه پوهنتون کې زده کړې پرمخ وړي‪ ،‬د دوی دوه‬
‫ماشومان دي چې يو يې الکسندر نومېږي چې زوی دې او لور يې‬
‫ماکسیمیلني نومېږي‪.‬‬
‫خلیلزاد خپلې لومړنۍ زده کړې له غازي لېسې څخه په کابل کې پیل کړې‪،‬‬
‫بيا یې وروسته د کلفورنيا ايالت منځنۍ زده کړو ښوونځي ته د ‪ AFS‬اې اېف‬
‫اېس لخوا چې د بین الکولتوري تبادله ييز بهیر لړۍ ده ور مخه کړه‪ .‬خلیلزاد‬
‫د لبنان په امریکايي پوهنتون کې خپله د لسانس او ماسرتۍ زده کړې تررسه‬
‫کړې ‪ .‬همدارنگه یې خپله دوکتورا په سيايس علومو کې د شیکاگو پوهنتون‬
‫څخه په بري تررسه کړي ‪.‬‬
‫خلیلزاد له ‪۳۳۰۳‬م کال څخه تر ‪۳۳۱۳‬م کال پورې د کوملبيا پوهنتون په‬
‫نړېوال ښوونځي کې د عامه اړیکو زده کړو څانگې کې مرستيال پروفیرس وو‪.‬‬
‫په هامغه پېر کې ده د جیمي کارټر په اداره کې د زبېگنيو برېژنسکي رسه‬
‫يوځای کار کاوه ‪ .‬د جېمي کارټر اداره د افغان مجاهدينو د پالييس چوکاټ‬
‫جوړوونکي وه چې د پخواين متحدې روسيې په مقابل يې مقاومتي جگړه‬

‫پیل کړې وه‪ .‬په ‪۳۳۱۴‬م کال کې خلیلزاد د يو قونسيل مشاور دنده د بهرنيو‬
‫اړیکو څانگې کې ومنله او د امریکې سټېټ ډيپارټمنټ ( کورنيو چارو دولتي‬
‫اداره ) رسه د منځیني ختيځ او سوېيل اسيا په هکله د مشاور په توگه دنده د‬
‫ريچارډ مريف تر مرشۍ الندې درلوده‪ .‬له ‪۳۳۱۵‬م کاله تر ‪۳۳۱۳‬م کال پورې‬
‫خلیلزاد د رونالډ رېگن په اداره کې د سټېټ ډيپارټمنټ لخوا د متحدې‬
‫روسيې په مقابل کې د جگپوړي مشاور او الرښود دنده درلوده همدارنگه يې‬
‫د ايران او عراق جگړو پر مهال هم مشاور و‪.‬‬
‫په همدې مهال دی د سټېټ ډيپارټمنټ لخوا افغانستان لپاره د پالیيس او‬
‫پالن جوړونې ادارې ځانگړی استازی او د همدې ادارې د پازوال مايکل ـ‬
‫اېچ ـ ارمکوسټ مرستيال سکرتر و‪ .‬د دغې دندې موخه دا وه چې مجاهدینو‬
‫لپاره نړېواله مرسته راټوله کړي او د مجاهدینو شهرت د متحدې روسيې په‬
‫خالف جگړه کې په نړېواله کچه ور زيات کړي‪ .‬خليلزاد د جورج بوش د‬
‫واکمنۍ په وخت کې په ملگرو ملتونو کې د امريکا د متحده ايالتونو سفري و‪.‬‬
‫همداراز هغه د ‪ ۳۳۱۷‬کالونو را په دېخوا په سپينه ماڼۍ‪ ،‬سټېټ ډيپارټمېنټ او‬
‫پېنټاگون کې د امريکا د تگالرې جوړولو د ډلې غړی هم پاتې شوی‪ .‬د امريکا‬
‫د پخواين ولسمرش جورج ډبليو بوش د حکومتولۍ په وخت کې د امريکا د‬
‫متحده اياالتو په مسلامنانو کې تر ټولو لوړ پوړی مسلامن چارواکی پاتې شوی‬
‫چې تر ټولو لوړې دندې يې د افغانستان او عراق لپاره د امريکا د متحده‬
‫ايالتونو د سفري او په ملگرو ملتونو کې د امريکا د سفري په توگه دندې د يادولو‬
‫وړ دي‪.‬‬
‫په ‪۲۷۳۱‬م کال کې د امریکا د ولسمرش ډونالد ټرمپ لخوا د افغانستان د سولې‬
‫لپاره د امریکا د بهرنیو چارو وزارت د ځانګړی استازی په توګه وټاکل شو‪.‬‬
‫خلیلزاد هڅه کوله چې افغان سولې لپاره سیمه ییزه اجامع رامنځته کړي او د‬
‫نوموړي د ماموریت یوه موخه هم دغې اجامع ته کار کول وو‪.‬‬
‫د زملی خليلزاد د دندې پيل‪ :‬په قطر کې د امریکا او طالبانو ترمنځ له‬
‫لومړي‪ ،‬دوهمې‪ ،‬دریمې‪ ،‬څلورمې‪ ،‬پنځمې‪ ،‬شپږمې او ومې ناستې را وروسته‪،‬‬
‫زملی خلیلزاد څو ځله کابل ته په سفر راغی‪ ،‬تر څو له افغان سیاستوالو او‬
‫حکومتي چارواکو رسه د سولې په تړاو خربې وکړي‪ .‬نوموړي د ولسمرش غني‬
‫په ګډون له یو شمېر دولتي چارواکو‪ ،‬افغان سیاستوالو‪ ،‬جهادي مرشانو‪ ،‬افغان‬
‫مېرمنو‪ ،‬ځوانانو او د مدين ټولنو له استازو رسه کتيل وه او د سولې بهري په‬
‫تړاو يې بحثونه کړي ول‪.‬‬
‫خلیلزاد افغانستان ته د سفر پر مهال له يب يب يس رسه په خربو کې ویيل وو‪:‬‬
‫چې د افغان سولې په تړاو د روانو خربو په لومړیو اوو پړاوونو کې هغه مسایل‬
‫مطرح شوي چې په طالبانو او د امریکا په حکومت پورې اړه لري‪ ،‬خو له دې‬
‫هاخوا پر نورو مسایلو هر ډول بحث کې باید افغان حکومت موجود وي‪ ،‬د‬
‫سولې پر یوه پالن کار ويش او د همدې پالن له مخې لومړی ښکېلې غاړې‬
‫یوه سیايس جوړجاړي ته ورسېږي او اوربند اعالن يش‪.‬‬
‫واشنګټن او افغان سوله‪ :‬امریکا د افغانستان د روانې جګړې د یوه اصيل او مهم‬
‫اړخ په توګه له ‪ ۳۰‬کلونو وروسته پرېکړه وکړه چې نور له دغې جګړې ځان‬
‫وبايس‪ ،‬له همدې امله یې په ‪۳۳۳۰‬ه ش کال کی له طالبانو رسه خربې پیل‬
‫کړې‪.‬‬
‫د افغان جګړې د پای ته رسولو په موخه لومړی پړاو د امریکا طالبانو ترمنځ‬
‫مخامخ خربې وې‪ .‬د دغو خربو له امتې ناستې را وروسته داسې ویل کېدل‬
‫چې دواړه لوري په دوو مواردو‪ ،‬له افغانستانه د بهرنیو ځواکونو وتل او دا چې‬
‫په راتلونکي کې به د افغانستان خاوره د نورو پر ضد نه کارول کېږي یوې‬
‫عمومي هوکړې ته رسه رسېديل او د دې هوکړې مسوده هم د دواړو لورو‬

‫ترمنځ السلیک شوه‪.‬‬
‫امریکا غوښتل چې د افغانستان په قضیه کې ټول ښکېل افغاين لوري په خپل‬
‫منځ کې رسه کېنوي‪ ،‬ترڅو په راتلونکي کې د واک پر رس له یو بل رسه ښکېل‬
‫نه يش‪.‬‬
‫کوم ډول سوله؟‪ :‬د سولې څرنګوالۍ او ډول هغه وخت معنی ورکوي چې د‬
‫جګړې پر الملونو متمرکزه يش‪ .‬هغه سوله چې د جګړې عوامل په اسايس توګه‬
‫له منځه یويس دوامداره سوله بلل کېدای يش‪.‬‬
‫په قطر کې د طالبانو او امريکايانو ترمنځ د سولې مذاکرات‬

‫لومړی پړاو‪ :‬د دواړو اړخونو ترمنځ خربې لومړی ځل ‪۲۷۳۱‬م کال د اکتوبر د‬
‫میاشتې پر ‪۳۲‬مه نیټه د قطر دوحه کې پیل شوې‪.‬‬
‫دوهم پړاو‪ :‬ددویم پړاو خربې د ‪۲۷۳۱‬م کال د نومرب پر ‪۳۱‬مه بیا د قطر په‬
‫کوربتوب په دوحه کې وشوې‪.‬‬
‫دریم پړاو‪ :‬د ‪۲۷۳۱‬م کال ددسمرب پر ‪۳۰‬مه ددریم پړاو خربې د متحده عريب‬
‫اماراتو ابوظبۍ ښار کې تررسه شوې چې درې ورځې يې دوام وکړ او طالبانو‬
‫افغان پالوي ته خربو کې د ګډون اجازه ورکړه‪.‬‬
‫څلورم پړاو‪ :‬د ‪۲۷۳۳‬م کال د جنورۍ میاشت کې د څلورم پړاو خربې د قطر‬
‫دوحه کې وشوې‪.‬‬
‫پنځم پړاو‪ :‬د پنځم ځل لپاره طالب او امریکایې استازي د ‪۲۷۳۳‬م کال د‬
‫فربورۍ پر ‪۲۵‬مه دوحه کې رسه جرګه شول‪ ،‬زملي خلیلزاد په لومړي ځل د‬
‫طالبانو د تحریک له مرستیال مال عبدالغني برادر رسه دوحه کې وکتل‪ .‬ددې‬
‫پړاو خربې ‪ ۳۱‬ورځو ته وغځیدې‪.‬‬
‫شپږم پړاو‪ :‬دې پړاو کې نهه ورځې خربې وشوې او د غوایي د میاشتې پر‬
‫‪۳۳‬مه پای ته ورسیدې‪ .‬دواړو خواوو اعالن وکړ چې دا ځل خربو کې ډېر‬
‫پرمختګ وشو‪.‬‬
‫اووم پړاو‪ :‬خربې د جون د میاشتې پر ‪۳۷‬مه دوحه کې پیل شوې او څو‬
‫ورځې یې دوام وکړ‪ .‬ددغه پړاو خربو کې دواړو خواوو نور پرمختګ هم وکړ‬
‫او پر ځینو مسایلو یې نظرونه رسه یو شول‪.‬‬
‫اتم پړاو‪ :‬د اګست پر دریمه پیل شوې د زملی خلیلزاد په وینا له طالبانو رسه‬
‫یې خربې ګټورې وې او پر تخنیکي جزیاتو یې خربې وکړې خو د اټکلونو‬
‫خالف دا ځل هم ددې خربو په پاي کې کوم مهم پرمختګ اعالن نه شو‪.‬‬
‫نهم پړاو‪ :‬د اګست پر ‪۲۲‬مه پیل شوې او د سپتمرب تر لومړۍ یې دوام وکړ‪ .‬په‬
‫دې خربو کې امریکایانو او طالبانو په اصولو کې یوې خپلمنځي هوکړې ته‬
‫ورسیدل‪ .‬زملي خلیلزاد وویل که د امریکایانو او طالبانو ترمنځ د سولې هوکړه‬
‫په سمه توګه پلې شوه او رشایط سم وو‪ .‬په افغانستان کې میشت امریکایې‬
‫پوځیان به د ‪ ۳۳۵‬ورځو په ترڅ کې له ‪ ۵‬پوځي اډو ووځي‪.‬‬
‫خو په خواشینۍ رسه باید ووایم چې‪:‬‬
‫د پخو تجربو لرونکي ماهر دیپلومات ښاغلی خلیلزاد د طالبانو رسه خربو اترو‬
‫په ترڅ کې هم په ځان ملنډې وهلې او هم پر طالبانو‪ .‬د یوه زبرځواک هېواد‬
‫استازی د کومو نړیوالو معیارونو پر اساس د یوې ډلې څخه غواړی چې د هغه‬
‫هېواد نه به پر امریکا برید نه کیږی چې واک یې د بل چا یعني افغان‬
‫حکومت په الس کې وي او دا حکومت هم ټولې نړي له هغې جملې امریکا‪،‬‬
‫روسیه‪ ،‬چین‪ ،‬املان‪ ،‬فرانيس‪ ،‬انګلستان‪ ،‬ایټالیا‪،‬کاناډا‪ ،‬جاپان‪ ،‬هندوستان‪،‬‬
‫پاکستان‪ ،‬اماراتو‪ ،‬سعودي‪ ،‬قطر او ایران په رسمیت پیژندلی وي؟‬
‫او همدارنګه د کومو معیارونو پر اساس د خپلو قواوو د ایستلو خربه د طالبانو‬
‫رسه کوي‪،‬کله چې د حضور مرشوعیت یې د افغان حکومت څخه اخیستی‬
‫وي؟‬
‫او په کومو عقلی دالیلو له طالب څخه غواړی چې د القاعدې او داعش رسه‬
‫اړیکې پرې کړي‪ ،‬په داسی حال کې چې د القاعدې او داعش ایډیالوژی د‬
‫طالب ایډیالوژی ده‪ ،‬مانا دا چې طالب دې ځان نفی کړي؟‬
‫تر ټولو د خندا وړ یې داده چې په دې چپه دنیا کې نور له طالبانو غواړي‬
‫چې د افغان حکومت رسه د سولې خربو ته کیني او طالبانو دوه پښې په یوه‬
‫موزه کې کړي‪ ،‬چې نه‪ ،‬افغان حکومت موږ په رسمیت نه پیژنو او خربې نه‬
‫وررسه کوو‪.‬‬
‫افغان سوله د افغان حکومت‪ ،‬امريکا او سيمې د همغږۍ ا تيا‬

‫امریکايي چارواکو د روسیې‪ ،‬چین او اروپايي ټولنې له استازو رسه د افغان‬
‫سولې په تړاو دوه ورځنۍ خربې اترې درلودې‪ .‬د دغو خربو په اړه زملي‬
‫خلیلزاد پر خپله توېټرپاڼه لیکيل وو چې موږ د افغانستان د خپلواکۍ درناوی‬
‫کوو‪ ،‬د افغانانو لپاره سوله غواړو او د یوه داسې افغانستان غوښتونکي یو چې‬
‫بیا دغه هېواد هېڅکله زموږ لپاره د ګواښ رسچینه نه وي‬
‫د امریکا د بهرنیو چارو وزارت هم د دغو خربو په تړاو په یوه خپره کړې‬
‫اعالمیه کې ویيل و چې د امریکا د بهرنیو چارو وزارت چارواکو د (‪۲۷۳۳‬م‬
‫کال د مارچ ‪ ۲۳‬او ‪۲۲‬مه) په واشنګټن کې د افغانستان د سولې‪ ،‬نېکمرغۍ او‬
‫امنیت په برخو کې د چین‪ ،‬روسیې او اروپایي ټولنې له چارواکو رسه خربې‬
‫کړې‪ .‬په بیانیه کې ویل شوي وو چې دوي د افغانستان خپلواکۍ‪ ،‬استقالل‬
‫او ځمکنۍ بشپړتیا ته درناوی لري او دغه هېواد به خپلې سیايس‪ ،‬امنیتي او‬
‫اقتصادي پرېکړې په خپله کوي‪.‬‬
‫په ورته وخت کې د افغانستان لپاره د روسیې ځانګړي استازي ضمیر کابلوف‬
‫له دغو دوهورځنیو خربو وروسته ویيل وو چې له افغانستانه د بهرنیو ځواکونو‬
‫له وتلو او اوربند وروسته به بیا دغه هېواد ته جګړه را ونه ګرځي د افغان سولې‬
‫په پروسه کې د سیمې د هېوادونو ارزښت‪ ،‬د دغو هېوادونو ګټې او دا چې‬
‫افغان سوله د امریکا‪ ،‬افغان حکومت او سیمې د هېوادونو همغږۍ ته څومره‬
‫اړتیا لري‪ ،‬هغه موضوعات دي چې دلته مي پرې بحث کړی دی‪.‬‬
‫افغان سوله او سيمه ييزې ګټې ‪ :‬د افغانستان موقعیت ته په کتلو رسه د دغه‬
‫هېواد سوله او ثبات د سیمې پر امنیت او ثبات اغېز لرونکی دی‪ .‬له تېرو‬
‫شاخوا څلورو لسیزو راهیسې روانې جګړې هم وښوده چې یو نا ارام‬
‫افغانستان‪ ،‬د سیمې د ثبات په ګټه نه دی له همدې کبله په اوسمهال کې‬
‫تقریباً د سیمې ټول هېوادونه په رسمي توګه د افغانستان سوله او ثبات په خپله‬
‫ګټه بويل‪.‬‬
‫که څه هم د سیمې د هر هېواد ګټې په افغانستان کې بېالبېلې دي او تر ډېره‬
‫د افغانستان په قضیه کې له همدې امله ننګونې هم زیاتې دي‪ ،‬خو بیا هم په‬
‫ټوله کې له پورتنۍ خربې رسه چې د افغانستان سوله او ثبات ده‪ ،‬ټول موافق‬
‫دي‪.‬‬
‫د بېلګې په توګه روسیه او چین دواړه غواړي په اوږده مهال او منځمهال کې‬
‫امریکایي رستېري په افغانستان کې نه وي او له همدې امله د امریکا او طالبانو‬
‫له خربو هم مالتړ کوي‪ ،‬خو له افغانستانه په چټکه توګه د بهرنیو ځواکونو وتل‬
‫بیا هم د خپلو ګټو لپاره ګواښ ګڼي‪ .‬ځکه دا به په افغانستان کې د واک تشه‬
‫رامنځته کړي او د دې وېره شته چې هېواد به د ‪۳۷‬مې لسیزې په څېر بیا د‬
‫بحران پر لور بوځي‪.‬‬
‫په بل اړخ کې پاکستان د ميل وحدت حکومت او هند ترمنځ له ګرمو اړیکو‬
‫خوښ نه وو او نه دي‪ ،‬پاکستان غواړي چې دغه ګرمې اړیکې همداسې ګرمې‬
‫پاتې نه يش او په افغانستان کې د هند اغېز راکم يش‪ .‬له همدې کبله پاکستان‬
‫په افغانستان کې د يوه داسې نظام هيله لري‪ ،‬چې دوی پرې نفوذ ولري‪.‬‬
‫په سیمه کې ایران هم د روسیې او چین په څېر په افغانستان کې د بهرنیو‬
‫ځواکونو له حضوره اندېښنې لري‪ .‬دغه راز همدا درې واړه هيوادونه له دې‬
‫هم اندېښنه لري چې شاید امریکا به د داعش تر شا الس ولري‪ .‬همدا المل دی‬
‫چې د داعش د فعالیت له زیاتوايل رسه دوي له طالبانو رسه اړیکو غځولو ته‬
‫اړ شول‪ ،‬ترڅو له دې الرې پر امریکا فشار راوړي‪.‬‬
‫په افغان سوله کې د سيمې د همکارۍ ارزښت‪ :‬که څه هم د افغان سولې په‬
‫تړاو د امریکا او طالبانو روانې خربې او توافق په افغانستان کې د جګړې د‬
‫پای ته رسېدو په برخه کې ورځ تر بلې هیله بښونکې کېده‪ ،‬خو په ورته وخت‬
‫کې بيا په دې پروسه کې د سیمې د هېوادونو رول هم له پامه نه يش‬
‫غورځول کېدای‪ .‬په افغانستان کې د روانې جګړې پېچلتیا او ښکېلو ډلو ته په‬
‫کتلو رسه داسې ښکاري چې په دغه هېواد کې د سولې او ثبات لپاره د سیمې‬
‫د ځواکمنو هېوادونو همکاري‪ ،‬پوره ارزښت لري او یو اړين ګام دی چې‬
‫پورته کول یې د افغان سولې له پروسې رسه مرسته کولی يش‪.‬‬
‫د افغان سولې په تړاو له طالبانو رسه د امریکا د مخامخ خربو پیل او د زملی‬
‫خلیلزاد سفرونه ښودله چې امریکا هم د افغان سولې په برخه کې د سیمهییزو‬
‫هېوادونو پر ارزښت قایله ده‪ .‬دغه راز امریکا هڅه کوله چې د افغان سولې په‬
‫تړاو د سیمې د هېوادونو اندېښنې کمې کړي او په دې برخه کې یې مالتړ‬
‫ترالسه کړي‪.‬‬
‫د دې ترڅنګ د امریکا او طالبانو ترمنځ د روانو مخامخ خربو اترو په تړاو هم‬
‫انګېرنې دا وې چې د دواړو لوریو ترمنځ که هوکړه کېدونکې وي‪ ،‬د سیمې‬
‫ځینې ځواکمن هېوادونه به د دې هوکړې د تطبیق تضمین کوونکو په توګه‬
‫ډګر ته رامخته کېږي‪ .‬په دې تړاو‪ ،‬د چین‪ ،‬روسیې او اروپایي ټولنې له‬
‫استازو رسه د خلیلزاد له خربو وروسته‪ ،‬د افغانستان لپاه د روسیې ځانګړي‬
‫استازي ضمیر کابلوف خربیاالنو ته وویل چې‪ ،‬طالبان هڅه کوي باوري يش‬
‫چې روسیه او یو شمېر نور هېوادونه د دوي او امریکا ترمنځ د احتاميل هوکړو‬
‫تضمین کوونکي دي‪.‬‬
‫پر دې ټولو رسبېره‪ ،‬د افغان سولې په تړاو خربو کې افغان طالبان هم د‬
‫تضمین کوونکو په توګه د سیمې هېوادونو ته اړتیا درلوده او لري یې‪ ،‬تر څو‬
‫نړیوالو ته د دوي له لوري هم د تضمین کوونکي رول ادا کړي‪.‬‬
‫په قطر کې له طالبانو رسه د سولې د مذاکراتو پايله‪ :‬د نهم پړاو خربو د پای ته‬
‫رسولو رسه بعضو رسنیو احوال ورکړ چې د امریکا او طالبانو ترمنځ یوه هوکړه‬
‫لیک لیکل شوی چې‪ ،‬په دې رسه زملی خلیلزاد کابل ته راغی او ولسمرش رسه‬
‫له طالبانو رسه د جوړې شوې هوکړې مواد رشیک کړل‪ .‬چې دا هوکړه د‬
‫ولسمرش غني او حکومتي چارواکو له غربګون رسه مخ شوه ځکه چې د موقت‬
‫حکومت په راتګ د ميل اردو په منحل کېدو او د جمهوریت د منځه وړلو‬
‫‪22‬‬
‫باندې هوکړه شوې وه‪.‬‬
‫‪22‬‬
‫‪ :‬موقت یا انتقالي حکومت‪ :‬هغه حکومتي سیستم ته ویل کیږي چې په اظطراري شرایطو‬
‫یا د حکومت تر پاشل کې دو یا هم د سیاسي خال د رامنځنه کیدو پر مهال په موقت ډول‬
‫جوړیږي‪.‬په لومړي ځل په ‪ ۸۱۸۴‬کال کې د موقت دولت عنوان د شارل تالیران له لوري په‬
‫فرانسه کې وکارول شو‪.‬موقتو یا لنډمهاله حکومتونو په ځینو هیوادونو کې ښه نتیجه‬
‫ورکړې‪ ،‬خو په ځینو نورو کې د بې ثباتۍ او بحران المل شوي‪.‬چې افغانستان د االبانو د‬
‫واکمني تر سقوط وروسته د موقت حکومت تجربه وکړه چې د کورنیو جګړو او د هیواد د‬
‫بربادي المل وګرځیده‪.‬‬
‫ولسمرش ډونلډ ټرمپ د ‪ ۳۳۳۱‬کال د وږي ‪۳۱‬مه د له طالبانو رسه د نهایې شوې‬
‫مسودې په اړه مذاکرات او د هغه په وینا له لوړپوړو طالب مرشانو لیده کاته‬
‫لغوه کړل‪.‬‬
‫د امریکا او طالبانو له نهو میاشتو او نهه پړاوو ستړي کوونکو مذاکراتو وروسته‬
‫دواړه لوري وتوانیدل چې د سولې مسوده بشپړه کړي‪،‬خو دغه خربې او د‬
‫روانې جګړې د پای ته رسولو ټولې هڅې یوازې په دې بهانه له منځه یوړې‬
‫چې طالبانو یو امریکایې عسکر وژلی دی‪.‬‬
‫زما په نظر د ټرمپ دا دلیل ډیر د منلو نه برېښېده‪ ،‬ځکه امریکا د طالبانو د‬
‫سختو جګړو او ټینګ مقاومت له امله له طالبانو رسه خربي روانې ساتلې وې ‪.‬‬
‫خو اصالً د طالبانو او امریکا ترمنځ د سولې مسوده ولسمرش غني او افغان دولت‬
‫ته د منلو نه وه ځکه چې دې مسوده کې د افغانستان په بربادي پریکړه شوي‬
‫وه‪ .‬او دوهم ګندمک تړون په څیر وه‪.‬‬
‫ولسمرش له زملی خلیلزاد رسه په کابل له کتنې وروسته وویل چې سوله غواړي‬
‫خو د جمهوریت د نفي کولو په بیه نه‪ ،‬ولسمرش وویل د امریکا او طالبانو ترمنځ‬
‫هوکړه کې د اسالمي امارت په نامه د طالبانو یادول که په هره موخه وي په‬
‫نامستقیم ډول طالبانو ته ددولت بښلو د حیثیت په معنا ده‪.‬‬
‫زما په نظر دا د افغانستان د خلکو لپاره د منلو نه ده او د افغانستان د ميل‬
‫حاکمیت او اسايس قانون رسغړونه ګڼل کیږي او هیڅوک حق نه لري چې‬
‫زموږ ميل حاکمیت تر پوښتنې الندې راويل‪.‬‬
‫ولسمرش وویل افغان حکومت د سولې بهیر کې د هر هغه پرمختګ مالتړ کوي‬
‫چې د تلپاتې سولې پایله او د جګړې په ختمیدو متام يش‪ .‬ولسمرش د طالبانو‬
‫او امریکا ترمنځ د هوکړې په اړه د افغانستان حکومت اصيل اندیښنه داده چې‬
‫تر هوکړې وروسته د ممکنه رامنځ ته کیدونکو خطرونو مخه څنګه ونیول يش‪.‬‬
‫د امریکا او طالبانو ترمنځ د سولې د مذاکراتو بیا پیل‪ :‬د امریکا او طالبانو‬
‫ترمنځ د سولې د مذاکراتو لړۍ ددوهم ځل لپاره د ‪ ۳۳۳۱‬ه ش کال د لیندي‬
‫د میاشتې په ‪۳۴‬مه نیټه پیل شوې‪ .‬چې د ډېرو خربو اترو وروسته د یوې اونې‬
‫لپاره په افغانستان کې د تشدد پر کموايل توافق وشوه‪.‬‬
‫د تشدد د کموايل له اونې څخه وروسته افغان طالبانو او امریکا د افغان سولې‬
‫په تړاو خپلمنځي هوکړه د ‪ ۲۷۲۷‬م کال د فربورۍ پر ‪۲۳‬مه نېټه د قطر په‬
‫پالزمینه دوحه کې د ګڼ شمېر هېوادونو او نړیوالو بنسټونو د استازو په ګډون‬
‫په یوه لویه غونډه کې السلیک کړه‪.‬‬
‫دې غونډې ته په قطر کې د طالبانو د سیايس دفرت مرش مال عبدالغني برادر او‬
‫د امریکا د بهرنیو چارو وزیر مایک پمپیو ویناوې وکړې‪ .‬هوکړه لیک د امریکا‬
‫له خوا د افغان سولې لپاره د امریکا د بهرنیو چارو وزارت ځانګړي استازي‬
‫زملي خلیلزاد او د طالبانو له خوا مال برادر السلیک کړ‪.‬‬
‫مال برادر دې غونډې ته په وینا کې وویل‪ ،‬طالبان د دې هوکړې عميل کولو‬
‫ته ژمن دي‪ .‬ده هیله وښودله چې د بهرنیو ځواکونو له وتلو وروسته به افغانان‬
‫د اسالمي نظام په سېورې کې د ارام سا واخيل‪.‬‬
‫د امریکا د بهرنیو چارو وزیر مایک پمپیو دې غونډې ته وویل چې امریکا‪،‬‬
‫نړیواله ټولنه‪ ،‬افغان حکومت‪ ،‬افغانان‪ ،‬افغان سیاستوال او طالبانو ته په کار دي‬
‫چې د سولې لپاره جدي کار وکړي او قرباين ورکړي‪.‬‬
‫د دې هوکړې له السلیک څخه وروسته د طالبانو مرش هیبت هللا اخوند یو‬
‫پيغام خپور کړ‪ ،‬او د طالبانو مرش په خپل پیغام کې له امریکا رسه هوکړه "فتح‬
‫او الهي نرصت بللې وه او دايې له رشعي اصولو او نړیوالو معیارونو رسه سمه‬
‫بللې وه‪.‬‬
‫د امريکا او طالبانو ترمنځ د هوکړې مهم ټکي‬

‫‪ .۳‬د افغانستان خاوره به د امریکا او د امریکا د کوم بل متحد پر ضد نه‬
‫کارېږي‪ ،‬او دې هوکړه کې په دې تړاو تضمین او د عميل کولو مېکانیزم یاد‬
‫شوي وو‪.‬‬
‫‪ .۲‬له افغانستانه د ټولو بهرنیو ځواکونو د وتلو په تړاو تضمین او د دې چارې د‬
‫عميل کولو مېکانیزم په دې هوکړه کې یاد شوی وو‪.‬‬
‫‪ .۳‬کله چې پورته دواړو برخو کې د نړیوالو شاهدانو پر وړاندې تضمین‬
‫ورکړل يش او اعالن ويش‪ ،‬د طالبانو اسالمي امارت چې امریکا یې د یو دولت‬
‫په توګه نه پېژين او طالبان یې بويل‪ ،‬له افغان حکومت رسه د همدې کال د‬
‫مارچ د میاشتې پر لسمه نېټه به خربو ته کېني‪ .‬خو دا چاره یې عميل نه کړه‪.‬‬
‫اتم څپرکی‬
‫ټاکنيزي ډلې او د ‪ ۳۱۳۱‬کال ولسمرشيزو ټاکنو برخليک‬
‫د افغانستان د ټاکنو خپلواک کمیسیون د پرېکړې پر بنسټ‪ ،‬ولسمرشیزې‬

‫ټاکنې د ‪۳۳۳۱‬هـ ش کال د میزان په ‪ ۱‬مه تررسه شوې‪ .‬د دې کمیسیون له‬
‫لوري د اعالن شوي مهال وېش له مخې د ولسمرشیزو ټاکنو لپاره د نوماندانو د‬
‫نوم لیکنې لړۍ د ‪۳۳۳۰‬هـ ش کال د جدې له لومړۍ تر ‪۳۷‬مې نېټې پورې‬
‫وه‪.‬‬
‫که څه هم په دغه موده کې د ټاکنو له کمیسیون څخه ‪ ۰۷‬کسانو د نوماندۍ‬
‫معلومايت کڅوړې ترالسه کړې وې‪ ،‬خو په دې ډله کې یوازې ‪ ۲۷‬کسان د‬
‫ټاکنو کمیسیون ته د نوماندۍ په موخه ورغلل چې په رشایطو برابر ‪ ۳۱‬تنه یې‬
‫راتلونکې ولسمرشیزو ټاکنو ته نوماند شول ‪.‬‬
‫ولسمرشیزو ټاکنو ته د ‪ ۳۱‬نوماندانو په منځ کې د ځینو ټاکنیزو ډلو تشکیاليت‬
‫جوړښت د توقع خالف را څرګند شو‪ .‬ځکه د داسې کسانو ترمنځ ټاکنیزې ډلې‬
‫رامنځته شوې چې په تېر کې یې له یو بل رسه ژور سیايس اختالفونه درلودل‬
‫او پر یو بل یې مختلف تورونه لګويل ول‪.‬‬
‫ځواکمنې ټاکنيزې ډلې‪ :‬په افغانستان کې د تېرو ټاکنو تجربې‪ ،‬راتلونکو ټاکنو‬
‫لپاره رامخته شوې ټاکنیزې ډلې‪ ،‬د دغو ډلو تشکیالت جوړښتونه او په ټوله‬
‫کې د هېواد روان وضعیت او د ټاکنو کمیسیون ظرفیت ته په کتلو رسه د‬
‫ولسمرشیزو ټاکنو برخلیک‪ ،‬هغه مسایل دي چې دلته یې په اړه بحث شوی‬

‫دی‪.‬‬
‫د ټاکنو تېرې تجربې‪ :‬په افغانستان کې د طالبانو د رژیم له را پرځېدو‬
‫وروسته په ‪۳۳۱۳‬هـ ش کال کې په لومړي ځل د ولسمرشۍ ټاکنې او په‬
‫‪۲۷۷۵‬م کال کې پارملاين ټاکنې وشوې‪ .‬هغه مهال دغه ټاکنې په افغانستان کې‬
‫د ملګرو ملتونو د دفرت له خوا د ټاکنو د تنظيم له ګډ دفرت رسه په همغږۍ‬
‫اداره کړل شوې‪.‬‬
‫د ‪۳۳۱۳‬هـ ش کال د ثور په ‪۳۳‬مه د پخواين ولسمرش حامد کرزي د ‪۲۳‬مې‬
‫ګڼې فرمان له مخې د افغانستان د ټاکنو خپلواک کمیسون جوړ شو‪ .‬د اسايس‬
‫قانون د ‪۳۵۱‬مې مادې پر بنسټ‪ ،‬دغه کمیسیون په افغانستان کې د ټولو تررسه‬
‫کېدونکو ټاکنو د ادارې‪ ،‬څارنې او د خلکو د رایو پر بنسټ‪ ،‬د پرېکړو‬
‫مسوولیت لري‪.‬‬
‫د ټاکنو د خپلواک کمیسیون له جوړېدو مته دا وه چې په راتلونکي کې به د‬
‫ټاکنو پر مهال د ستونزو او درغلیو مخه ونیول يش‪ .‬ځکه د ‪۳۳۱۳‬هـ ش کال په‬
‫ولسمرشیزو ټاکنو کې د درغلیو په اړه ځینې شکایتونه موجود وو‪ ،‬خو د ‪۳۳۱۱‬‬
‫او ‪۳۳۳۳‬هـ ش کال ولسمرشیزو او د ‪۳۳۳۰‬هـ ش کال پارملاين ټاکنو ته په کتلو‬
‫رسه ښکاره شوه چې په دغه پروسه کې ستونزې‪ ،‬درغلۍ او السوهنې د پخوا‬
‫په پرتله ال زیاتې شوې وې‪.‬‬
‫د ټاکنو خپلواک کمیسیون په ‪۳۳۱۱‬هـ ش کال کې د ولسمرشۍ او واليتي‬
‫شوراګانو ټاکنې تررسه کړې‪ ،‬د دغو ټاکنو پر مهال د دوو مخکښو نوماندانو‬
‫حامد کرزي او عبدهللا عبدهللا ترمنځ د ټاکنو د پایلو پر رس ډېرې ناندرۍ‬
‫رامنځته شوې‪ ،‬خو باالخره حامد کرزی د دويم ځل لپاره د افغانستان د‬
‫ولسمرش په توګه وټاکل شو‪.‬‬
‫د ټاکنو خپلواک کمیسیون په رهربۍ په ‪۳۳۱۳‬هـ ش کال کې پارملاين ټاکنې‬

‫هم تررسه شوې‪ .‬په دغو ټاکنو کې د درغلیو ستونزه الجدي شوه‪ .‬ان تر دې‬
‫چې په پارملاين ټاکنو کې د پراخو درغليو د څېړنې لپاره ځانګړې محکمه‬
‫جوړه شوه‪.‬‬
‫د ‪۳۳۳۳‬هـ ش کال په ولسمرشیزو ټاکنو کې د ټاکنو کمیسیون تر بل هر وخت‬
‫له سختو نیوکو او تورونو رسه مخ و‪ .‬په ټاکنو کې محمد ارشف غني او عبدهللا‬
‫عبدهللا دوه مخکښ نوماندان وو چې په لومړي پړاو کې هېڅ یوه هم د بریا‬
‫رایې خپلې نه کړې‪ .‬په دویم پړاو کې یې هم یو پر بل د درغلیو د تورونو‬
‫لګولو له کبله کیسه ال خرابه شوه چې بالخره د دواړو لورو ترمنځ د امریکا د‬
‫بهرنیو چارو پخواين وزیر جانکیري په منځګړیتوب‪ ،‬د ميل یووايل حکومت‬
‫په نوم ګډ حکومت رامنځته شو‪.‬‬
‫د ‪ ۳۱۳۱‬ه ش کال ټاکنيزې ډلې‬

‫په افغانستان کې د ‪ ۳۳۳۱‬ه ش کال ولسمرشیزو ټاکنو لپاره ‪ ۳۱‬کسانو ځانونه‬
‫نوماند کړي وو‪ .‬په دغه ‪ ۳۱‬ټاکنیزو ډلو کې ځېنې ډلې ځواکمنې وې او کولی‬
‫شوي د ټاکنو په میدان کې ښه سیايل وکړي‪ ،‬خو ځینې نورې ډلې بیا په‬
‫خلکو کې د نفوذ او سیايس مخینې درلودو له اړخه کمزورې ښکاريدې‪ .‬په‬
‫ټوله کې دغه ‪ ۳۱‬ټاکنیزې ډلې په الندې دوه برخو وېشلی شو‪:‬‬
‫لومړی‪ :‬د‪ ۳۳۳۱‬ه ش کال ولسمرشیزو ټاکنو لپاره په ‪ ۳۱‬نوماندانو کې ځینې‬
‫داسې ټاکنیزې ډلې رامنځته شوې چې ځانونه یې د ولسمرشۍ حقداره ګڼل‪،‬‬
‫او ولسمرشۍ ماڼۍ ته یې د رسېدو په موخه رښتینې مبارزه وکړه‪ .‬په دې برخه‬
‫کې د محمد ارشف غني‪ ،‬عبدهللا عبدهللا او محمد حنیف امتر ټاکنیزې ډلې‬
‫یادولی شو‪ ،‬دوي په ټاکنو کې د بریا په موخه کلکه مبارزه او یو د بل سیايل‬
‫وکړه‪.‬‬
‫دویم‪ :‬د ‪ ۳۳۳۱‬ه ش کال ولسمرشیزو ټاکنو لپاره په رامخته شوو ټاکنیزو ډلو‬
‫کې‪ ،‬ځینې داسې ډلې هم وې چې نه یې د بریا هیله لرله او نه یې هم د بریا‬
‫چانس وه‪ .‬دا ډول ټاکنیزې ډلې تر ډېره د شهرت او یا هم مادي او سیايس‬
‫امتیازاتو ترالسه کولو په موخه رامنځته شوې وې‪.‬‬
‫پــه افغانســتان کــې د ‪۳۱۳۱‬ه‪ .‬ش کــال د ولسمشــريزو ټــاکنو ‪۳۱‬‬

‫ټاکنيزې ډلې‬
‫دولت جوړونکې‬ ‫رسور دانش‬ ‫امرهللا صالح‬ ‫محمدارشف غني‬ ‫‪۳‬‬

‫ثبات او همپالنه‬ ‫سید ستار سعادتی‬ ‫عنایت هللا بابر فرهمند‬ ‫ډاکرتعبدهللا عبدهللا‬ ‫‪۲‬‬
‫سوله او اعتدال د‬
‫انتخاباتو څخه الس‬ ‫محمد محقق‬ ‫محمد یونس قانونی‬ ‫محمدحنیف امتر‬ ‫‪۳‬‬
‫پر رس شو‬
‫سوله او اسالمی‬
‫حفیظالرحمن نقی‬ ‫فضل الهادی وزین‬ ‫ګلبدین حکمتیار‬ ‫‪۴‬‬
‫عدالت‬
‫د دولت ساز په ګټه‬
‫محمد نعیم غیور‬ ‫بشیر احمد بیژن‬ ‫نورالحق علومي‬ ‫‪۵‬‬
‫له نوماندي تیر شو‬
‫توسعه او تدبیر‬ ‫محمد امین رشادت‬ ‫سید قیاس سعیدی‬ ‫داکرت فرامرز متنا‬ ‫‪۱‬‬
‫ازادی او عدالت‬ ‫محمدصادق وردګ‬ ‫احسان هللا حیدری‬ ‫عبدالطیف پدرام‬ ‫‪۰‬‬
‫امنیت او عدالت‬ ‫مسعوده جالل‬ ‫مراد علی مراد‬ ‫رحمت هللا نبیل‬ ‫‪۱‬‬
‫مشارکت او تغیر د‬
‫ذوالفقارامید‬ ‫عبدالبصیر سالنګی‬ ‫شیدا محمد ابدايل‬ ‫‪۳‬‬
‫دولت ساز ته تیر شو‬
‫عبدالجبار تقوا‬ ‫غالم علی وحدت‬ ‫زملی رسول‬ ‫‪۳۷‬‬
‫ميل وفاق‬ ‫عبدالطیف نظری‬ ‫فریده مهمند‬ ‫احمد ويل مسعود‬ ‫‪۳۳‬‬
‫محمد یحیی ویاړ‬ ‫ذوالحکمت‬ ‫نورالرحامن لیوال‬ ‫‪۳۲‬‬
‫چراغ علی چراغ‬ ‫خلیل رومان‬ ‫سید نورهللا جلیيل‬ ‫‪۳۳‬‬
‫عمل کوو شعار نه‬
‫شفیع هللا قیصاری‬ ‫نادرشاه احمدزی‬ ‫محمدحکیم تورسن‬ ‫‪۳۴‬‬
‫ورکووو‬

‫سید سامع کیانی‬ ‫خدیجه غزنوي‬ ‫محمدابراهیم الکوزی‬ ‫‪۳۵‬‬
‫عبدالجمیل شینوار‬ ‫جنت فهیم چکري‬ ‫عنایت هللا حفیظ‬ ‫‪۳۱‬‬
‫محمد رشیف بابکرخیل‬ ‫رشیف هللا‬ ‫غالم فاروق نجرايب‬ ‫‪۳۰‬‬
‫سوله‪،‬قانون او رفاء‬ ‫نورالحبیب صیر‬ ‫عبدالعلی رسايب‬ ‫محمدشهاب‬ ‫‪۳۱‬‬
‫په افغانستان کې تېرو ولسمرشیزو ټاکنو ته په کتلو رسه د ‪ ۳۳۳۱‬ه ش کال‬

‫ټاکنیزې سیالۍ نظر پخوا ته ګرمې او سختې وي‪ .‬په ټولیز ډول په تېرو ټاکنو‬
‫کې رسه له دې چې د نوماندانو شمېر به زیات وو‪ ،‬خو ځواکمن ټیمونه به کم‬
‫وو‪ .‬داځل د تېر خالف په ټاکنیزو ډلو کې د ځواکمنو ډلو شمېر زیاد‬
‫ښکاريده‪.‬‬
‫د محمد ارشف غني ټاکنیزه ډله‪ :‬محمد ارشف غني چې د ‪۳۳۳۳‬هـ ش کال په‬
‫ټاکنو کې د «تحول او تدام» ټاکنیزې ډلې مرش وو‪ ،‬دا ځل د امرهللا صالح او‬
‫محمد رسور دانش رسه یو ځای د «دولت جوړونکې» ټاکنیزې ډلې په نوم د‬
‫‪ ۳۳۳۱‬کال ولسمرشیزو ټاکنو لپاره د سیالۍ میدان ته را مخته شوی وه‪.‬‬
‫د افغانستان ولسمرش داسې مهال ولسمرشیزو ټاکنو ته نوماند شو چې ډیری‬
‫پخواين یاران او د ټیم قوي غړي یې ترې تليل وه‪ .‬جرنال دوستم چې ویل‬
‫کېدل په تېرو ټاکنو کې یې زیاتې رایې غني ته راټولې کړې‪ ،‬خو دا ځل د‬
‫یوه مخالف ټیم مالتړی وه‪ .‬حنیف امتر چې د ارشف غني تر ټولو نږدې کس‬
‫بلل کېده او د ميل یووايل حکومت پر مهال د غني د مخالفینو د سرتګو اغزی‬
‫وو‪ ،‬په ‪ ۳۳۳۱‬ه ش کال ټاکنو کې هغه هم وررسه نه وه او په راتلونکو‬
‫ولسمرشیزو ټاکنو کې د غني سیالۍ ته رامخته شوی وو‪ .‬له دې پرته د غني یو‬
‫شمېر نور پخواين ملګري چې پخوا یې مالتړي وو‪ ،‬دا مهال د ده د نورو‬
‫سیاالنو ترڅنګ والړ ول‪ .‬دا هغه څه وه چې په ولسمرشیزو ټاکنو کې یې د‬

‫محمد ارشف غني سیايل سخته کړې وه‪.‬‬
‫پر دې ټولو رسبېره کوم څه چې د ارشف غني ډلې ته ځواک ورکړ او د بریا‬
‫چانس یې زیات کړ‪ ،‬هغه د ده برحاله ولسمرشي د حکومت په رأس کې قرار‬
‫لرل او د ولس مالتړ وو‪ .‬دغه راز د غني له لوري په مرکزي ریاستي نظام ټینګار‬
‫او د اجراییه ریاست له منځه وړل‪ ،‬هم هغه د قوت ټکي وه چې د غني پلویان‬
‫یې زیات کړي وه‪.‬‬
‫د عبدهللا عبدهللا ټاکنیزه ډله‪ :‬په تېرو ولسمرشیزو ټاکنو کې د «اصالحاتو او‬
‫همګرایۍ» ډلې مرش عبدهللا عبدهللا‪ ۳۳۳۱ ،‬کال ولسمرشیزو ټاکنو ته د «ثبات‬
‫او همګرایۍ» له شعار رسه را مخته شوی وه‪ .‬عبدهللا هغه څوک وه چې له‬
‫‪۳۳۱۷‬هـ ش کال وروسته یې ولسمرشیزو ټاکنو ته دا درېیم ځل نوماندي وه او‬
‫په دې برخه کې له ښې تجربې څخه هم برخمن وو‪ .‬رسه له دې چې په تېرو‬
‫دوو پړاونو کې یې هر ځل ښه سیايل کړې ده‪ ،‬خو نه دی توانېدلی چې‬
‫ولسمرشۍ ماڼۍ ته د افغانستان د ولسمرش په توګه دننه يش‪.‬‬
‫ولسمرشیزو ټاکنو ته عبدهللا عبدهللا د جمعیت اسالمي‪ ،‬جنبش اسالمي او‬
‫وحدت اسالمي ګوندونو له لوري را مخته شوی نوماند وه‪ .‬د ده په ټاکنیزه ډله‬
‫کې جرنال دوستم‪ ،‬محمد کریم خلیيل ‪،‬انورالحق احدی صالح الدین رباين‬
‫قوي سیايس او قومي مالتړ لرونکې څېرې وې‪.‬‬
‫د جرنال دوستم او کریم خلیيل له ملګرتیا ورها خوا د عبدهللا عبدهللا د‬
‫ټاکنیزې ډلې د قوت درېیم ټکی د جمعیت اسالمي په انسجام پورې اړه لرله‪.‬‬
‫خو د جمعیت اسالمي ګوند غیر منسجموالی له ولسمرش ارشف غني رسه د‬
‫عبدهللا عبدهللا سیايل سخته کړه‪.‬‬
‫د محمد حنیف امتر ټاکنیزه ډله ‪:‬ولسمرشیزو ټاکنو ته د ‪ ۳۱‬نوماندانو په منځ‬
‫کې‪ ،‬ظاهراً د حنیف امتر د ټاکنیزې ډلې جوړښت تر نورو ځواکمن ښکارېده‪.‬‬
‫د «سولې او اعتدال» تر شعار الندې ټاکنیزه ډله کې د امتر لومړی مرستیال‬

‫محمد یونس قانوين د جعیت اسالمي مطرح غړی وو او محمد محقق بیا د‬
‫اجراییه ریاست دویم مرستیال او په هزاره قوم کې ډېر نفوذ لرونکی شخص‬
‫وو‪ .‬همدارنګه د «سولې او اعتدال» په ډله کې عطا محمد نور‪ ،‬اسمعیل خان‪،‬‬
‫سباوون‪ ،‬زاخیلوال‪ ،‬سید حامد ګیالين ‪،‬نادري او ځینې نورو مطرحو سیايس‬
‫څېرو هم ګډون درلود چې دغه ډله یې نوره هم ځواکمنه کړې وه‪.‬‬
‫حنیف امتر د ميل یووايل حکومت پر مهال هغه سیايس څېره وه چې د غني‬
‫د پلویانو ترمنځ یې ډېر محبوبیت درلود‪ ،‬خو له غني رسه د نوموړي مخالفت‬
‫او له نوماندۍ وروسته دا وینا چې «که ولسمرش شو‪ ،‬په اسايس قانون کې به‬
‫تعدیل رامنځته کړي او اوسنی ریاستي نظام به نیمه ریاستي باندې بدل‬
‫کړي»‪ ،‬هغه ټکي وو چې د خلکو ترمنځ په ځانګړې توګه په پښتون قوم کې‬
‫یې د نوموړي محبوبیت ته زیان ورسولو ‪.‬‬
‫رسه له دې چې د حنیف امتر په ډله کې زیات شمېر سیايس‪ ،‬قومي او‬
‫جهادي مطرح کسان راټول ول‪ ،‬خو د وليس جرګې ټاکنو ته په کتلو رسه‬
‫داسې ښکارېده چې ولس تر ډېره د دغو څېرو تر شا نه دی والړ او ډیری‬
‫خلک د خپلې فردي خوښې پر بنسټ رایه ورکوي‪.‬‬
‫دا ټاکنیزه ډله د یو څو داخيل اختالفاتو له امله له منځه والړه او په رسمي‬
‫توګه له انتخاباتو الس په رس شوه‪.‬‬
‫د ګلبدین حکمتیار ټاکنیزه ډله‪ :‬د حزب اسالمي افغانستان رهرب‪ ،‬ګلبدین‬
‫حکمتیار چې په ‪۳۳۳۱‬هـ ش کال کې یې د افغان حکومت او بهرنیانو پر ضد‬
‫خپله وسلهواله مبارزه پرېښوده او سوله یې وکړه‪ ،‬د ‪ ۳۳۳۱‬ه ش کال ولسمرشیزو‬
‫ټاکنو لپاره سیالۍ ته راوتلی وو‪ .‬که څه هم نوموړی د ‪۳۳۳۳‬هـ ش کال په‬
‫ولسمرشیزو ټاکنو کې له قطبالدین هالل څخه مالتړ اعالن کړ او نوموړی یې‬
‫د حزب اسالمي افغانستان نوماند وباله چې هغه مهال قطب الدین هالل‬
‫یوازې څه کم دوه سوه زره رایې وګټلې‪ ،‬خو حکمتیار د افغانستان په سطحه د‬
‫یوه افغان شموله اسالمپالې‪ ،‬جهادي او جنګي سیايس حزب رهرب وو او ال هم‬
‫د افغانانو ترمنځ زیات نفوذ لرلو‪ ،‬پر همدې اساس یې یوه اندازه رایې په‬
‫ځانګړې توګه د اسالمپالو رایې له نورو نوماندانو څخه را کرس کړي‪.‬‬
‫ولسمرشيزې ټاکنې‬
‫د ‪ ۳۳۳۱‬ه ش کال ولسمرشیزې ټاکنې د هېواد په تاریخ کې شفافې منظمې او‬
‫له امنیتي اړخه هم ښې تررسه شوې‪.‬خو په په دې ولسمرشیزو ټاکنو کې‬
‫یواځینی مشکل د خلکو د ګډون کموالی وه‪ ،‬چې علت یې د سولې پروسې‬
‫خربې‪ ،‬د خلکو بې باوري او د وسلوالو طالبانو لخوا د خلکو د ګډون مخنیوی‬
‫وو‪.‬‬
‫خو بیا هم د ټولو تهدیدونو رسه رسه د تلې په ‪۱‬مه ولسمرشیزې ټاکني په ‪۳۴‬‬
‫والیتونو په ‪ ۵۳۰۳‬محلونو کې تررسه شوې چې څه کم ‪ ۲.۵‬میلیونو کسانو په‬
‫کې برخه واخیسته‪.‬‬
‫د ‪ ۳۳۳۱‬ه ش کال د میزان د میاشتې د ‪ ۱‬مې نېټې ټاکنو لومړینۍ نتایج د‬

‫ټاکنو د خپلواک کمیسون له لوري د ‪۲۷۳۳‬م کال د دسمرب د میاشتې په ‪۲۴‬مه‬
‫نېټه په ‪ ۰‬بجو او ‪ ۲۵‬دقیقو اعالن شوې‪.‬‬
‫‪36.05‬‬ ‫‪295329‬‬ ‫محمد ارشف غني‬ ‫‪0‬‬

‫‪52.39‬‬ ‫‪196057‬‬ ‫عبدهللا عبدهللا‬ ‫‪0‬‬
‫‪5.03‬‬ ‫‪16957‬‬ ‫ګلبدین حکمتیار‬ ‫‪0‬‬
‫‪7.00‬‬ ‫‪55272‬‬ ‫رحمت هللا نبیل‬ ‫‪0‬‬
‫‪6.22‬‬ ‫‪70605‬‬ ‫دکتور فرامرز متنا‬ ‫‪5‬‬
‫‪6.03‬‬ ‫‪73372‬‬ ‫سید نورهللا جلیلی‬ ‫‪6‬‬
‫‪6.02‬‬ ‫‪79060‬‬ ‫عبداللطیف پدرام‬ ‫‪7‬‬
‫‪6.09‬‬ ‫‪77513‬‬ ‫عنایت هللا حفیظ‬ ‫‪8‬‬
‫‪6.50‬‬ ‫‪0366‬‬ ‫محمد حکیم تورسن‬ ‫‪9‬‬
‫‪6.99‬‬ ‫‪5259‬‬ ‫احمد ويل مسعود‬ ‫‪01‬‬
‫‪6.70‬‬ ‫‪5570‬‬ ‫محمد شهاب حکیمي‬ ‫‪00‬‬
‫‪6.62‬‬ ‫‪7060‬‬ ‫دوکتور غالم فاروق نجرابی‬ ‫‪00‬‬
‫‪6.63‬‬ ‫‪033‬‬ ‫نور رحامن لیوال‬ ‫‪00‬‬
‫د ‪ ۳۳۳۱‬ه ش کال د میزان د میاشتې د ‪ ۱‬مې نېټې جنجايل ټاکنو پایله د‬

‫‪۳۳۳۱‬ه ش کال د دلوې د میاشتې په ‪۲۳‬مه نیټه د مازدیګر په ‪ ۱‬بجو د ميل‬
‫راډیو تلوزیون له الري د ټاکنو خپلواک کمیسون د غونډو په تاالر کې د ټولو‬
‫کمیشرنانو په حضور کې اعالن شوې‪ ،‬چې له مخې یې د هېواد برحاله‬
‫ولسمرش محمد ارشف غني د پنځه نورو کلنو لپاره د هېواد ولسمرش وټاکل شو‪.‬‬
‫‪51.60‬‬ ‫‪900590‬‬ ‫محمد ارشف غني‬ ‫‪7‬‬

‫‪09.50‬‬ ‫‪701800‬‬ ‫دکتور عبدهللا عبدهللا‬ ‫‪9‬‬
‫‪0.85‬‬ ‫‪71000‬‬ ‫ګلبدین حکمتیار‬ ‫‪5‬‬
‫‪0.86‬‬ ‫‪00909‬‬ ‫رحمت هللا نبیل‬ ‫‪5‬‬
‫‪1.99‬‬ ‫‪08160‬‬ ‫دکتور فرامرز متنا‬ ‫‪3‬‬
‫‪1.85‬‬ ‫‪05509‬‬ ‫سید نورهللا جلیلی‬ ‫‪0‬‬
‫‪1.69‬‬ ‫‪00618‬‬ ‫عبداللطیف پدرام‬ ‫‪1‬‬
‫‪1.60‬‬ ‫‪00075‬‬ ‫عنایت هللا حفیظ‬ ‫‪0‬‬
‫‪1.06‬‬ ‫‪6511‬‬ ‫محمد حکیم تورسن‬ ‫‪2‬‬
‫‪1.00‬‬ ‫‪0900‬‬ ‫احمد ويل مسعود‬ ‫‪76‬‬
‫‪1.08‬‬ ‫‪0008‬‬ ‫محمد شهاب حکیمي‬ ‫‪77‬‬
‫‪1.19‬‬ ‫‪0618‬‬ ‫دوکتور غالم فاروق نجرابی‬ ‫‪79‬‬
‫‪1.15‬‬ ‫‪855‬‬ ‫نور رحامن لیوال‬ ‫‪75‬‬
‫خو بیا هم ډاکرت عبدهللا عبدهللا د ‪ ۳۳۳۳‬کال سناریو تکرار او ددرغلیو تورنه‬
‫یې پورې کړل او موازي حکومت یې د ټولشموله حکومت تر نامه الندي‬
‫اعالن او د حوت د میاشتې په ‪۳۳‬مه نیټه یې په سپیدار ماڼې کې‪ ،‬د خپلو‬
‫پلویانو په حضور کې د لوړې مراسم تررسه کړل‪.‬‬
‫عبدهللا عبدهللا د ټولو سیايس‪ ،‬افغاين او اخالقي اصولو خالف د والیانو او‬
‫کابینې د غړو په ټاکلو پیل وکړ چې دې کار د هېواد سیايس او امنیتي حاالت‬
‫نور هم وخیم او بحراين کړل‪.‬‬
‫دا چې یو خوا له طالبانو رسه د سولې پروسه روانه وه او له بلې خوا هېواد د‬
‫کرونا د اوبا له امله له سخت مايل او ټولنیز بحران رسه مخامخ وو چې سیايس‬
‫بې ثبايت دا بحران نور هم پیچيل کاوه نو ولسمرش بیا ځلې د هېواد د ثبات‪،‬‬
‫اتحاد او سولې لپاره ډیره لویه قرباين ورکړه او هغه له عبدهللا عبدهللا رسه‬
‫توافقنامه وه‪ .‬دا توافقنامه چې د مخکېني جمهوررییس حامد کرزي‪ ،‬استاد‬
‫عبدرب الرسول سیاف‪ ،‬استاد کریم خلیيل‪ ،‬محمدیونس قانوين‪ ،‬ډاکټر زملی‬
‫رسول‪ ،‬باتور دوستم‪ ،‬محمدمعصوم ستانکزي‪ ،‬د اقتصادي او سوداګریزو چارو‬
‫د پراختیا او د بې وزلۍ کمولو په برخه کې د جمهوررییس فوق العاده‬
‫استازي محمدیوسف غضنفر‪ ،‬د هېواد د ميل امنیت سالکار ډاکټر حمدهللا‬
‫محب او د جمهوري ریاست د چارو ادارې عمومي رییس ډاکټر فضل محمود‬
‫فضيل هم حضور درلود‪ ،‬د جمهور رییس محمد ارشف غني او د ميل مصالحې‬
‫عايل شورا د رییس ډاکټر عبدهللا عبدهللا ترمنځ د ‪ ۳۳۳۳‬ه ش کال د ثور د‬
‫میاشتې په ‪۲۱‬مه نېټه د ارګ په دلګشاه ماڼۍ کې السليک شوه‪.‬‬
‫چې له مخې یې عبدهللا عبدهللا ته د ميل مصالحې شورا ریاست او‬
‫عبدالرشید دوستم ته د مارشايل رتبه ورکول شوه‪.‬‬
‫په افغانستان کې د ډاکټر عبدهللا او ولسمرش غني ترمنځ پر شوي جوړجاړي‬
‫ګاونډیو او د افغانستان متحدو هېوادنو هم غربګونونه وښودل‪ .‬د دوی ددغه‬
‫اقدام ستاینه یې وکړه او هیله یې څرګنده کړه چې دغه توافق په افغانستان‬
‫‪23‬‬
‫کې د سولې او ثبات سبب يش‪.‬‬
‫‪www.iec.org.af‬‬ ‫‪ : 23‬د ‪۸۹۳۱‬ه ش کال د جمهوري ریاست ټولټاکنې‪،‬‬

‫دوستم ته د مارشايل ورکول د ولسمرش مجبوريت که خيانت‬

‫په هيواد کې د وخت رامنځته شوی وضعیت د بین املليل ټولنې د مرستو د‬
‫کموايل‪ ،‬ناامنۍ‪ ،‬کرونا ویروس‪ ،‬مايل او اقتصادي بحران دسولې پروسه چې‬
‫په هېواد کې یې یو بحران منځته راوړي وو‪ ،‬ولسمرش ددې بحران د کابو کولو‬
‫لپاره د سیاسیونو‪ ،‬د ګاونډیو او متحدو هېوادونو د فشارونو له امله او د سيايس‬
‫کشالې د پای لپاره‪ ،‬له ډاکټر عبدهللا رسه توافقنامه السليک کړه‪ .‬چې‬
‫توافقنامې کې ننګینه مسله دوستم ته د مارشايل رتبې ورکړه وه چې نه باید دا‬
‫کار شوي وي خو ولسمرش مجبور وه او له تاریخي پلوه دا پړه پر هغه چا ده‬
‫چې په ولسمرش یې هر ډول فشارونه راوستي وه چې هغه د ثبات او همپالنې‬
‫ټیم‪ ،‬مرکچي پالوی او عبدهللا عبدهللا دي‪.‬‬
‫ولسمرش تل د سولې لپاره قرباين ورکړې او ال به یې ور کوي تر څو افغان ملت‬
‫له دې ناپایاداره حاالت څخه ووځي او یو سوکاله او ارامه ژوند ولري‪ ،‬له‬
‫ولسمرش څخه منندوي یو چې وخت ته په کتو یې سیايس جوړجاړی وکړ او‬
‫هېواد یې له بحران څخه وژغوره‪ .‬د ولسمرش غني او ډاکټر عبدهللا عبدهللا‬
‫سیايس توافق د شته ستونزو او مشکالتو ګراف راټیټ کړ چې مثبت اغېز یې‬
‫نېغ پر نېغه پر ولس او هېواد وه‪ ،‬د هامغه وخت لپاره تر ټولو غوره پریکړه وه‬
‫ملت هم د ولسمرش مجبوریتونه درک کړي وه او ددې جوړجاړي هرکيل یې‬
‫وکړ‪.‬‬
‫د ولسمرش نه بیا هم ولس مننه وکړه چې د وخت‪ ،‬هېواد او ولس مجبوریتونو‬
‫ته په کتو یې داسې پرېکړه وکړه چې اسايس قانون په کې نقض نه شو‪.‬‬
‫پاى‬
‫د يو اباد‪ ،‬پرمختليل او سوله اييز افغانستان په هيله‬
‫اخځليکونه‬
‫‪ ‬غبار‪،‬میرغالم محمد‪،۳۳۳۳،‬افغانستان د تاریخ په بهیر کې‪ ،‬دانش‬

‫خپروندیه ټولنه‪،‬ژباړن‪،‬ارشاد‪،‬اورنګ زیب‪.‬‬
‫‪ ‬باوری‪،‬عبدهللا‪،۳۳۳۱،‬د افغانستان سیايس اوضاع ته لنډه کتنه‪،‬مومند‬
‫خپروندیه ټولنه‪،‬ننګرهار‪.‬‬
‫‪ ‬زیرکېار‪،‬ډاکرت رحمت ربی‪،۳۳۳۵،‬د ناپوهی تیاری او د پرمختګ ډیوی‬
‫د افغان کلتور په چوکاټ کې له عبدالرحمن خان تر ارشف غني‪،‬کابل‬
‫افغانستان‪،‬سهر مطبعه‪.‬‬
‫‪ ‬عاصم‪ ،‬عبداملالک‪ ،۳۳۳۰ ،‬د انرژي سیاست او امنیت‪.‬‬
‫‪ ‬نور‪ ،‬عبدهللا‪ ،‬د ‪ ۲۷۳۴‬کال د انتخاباتو کمیډي‪ ،‬علمي مقاله‪.‬‬
‫‪ ‬نګاهی به سیر زندګی ارشف غنی از تحصیل تا ریاست جمهوری در‬
‫افغانستان‪22Dec2019,DW ،‬‬
‫‪ ‬د ازادی رادیو راپور ‪ ۳۳۳۱،‬غربګولې ‪.۲۷‬‬
‫‪ ‬ارګ خپره شویه اعالمیه ‪ ۳۳۳۱‬غربګولی ‪.۲۳‬‬
‫‪ ‬عثامين‪،‬علی احمد‪،‬د بریښنا وزیر‪،۲/۵/۲۷۳۱،‬خربي کنفرانس‪،‬ميل رادیو‬
‫تلویزون‪،‬کابل افغانستان‪.‬‬
(c) ketabton.com: The Digital Library
111 / ‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير‬
.۳۳۳۰ ‫ کال‬،‫ په پژواک کې زما تحلیلی لیکنه‬

. ۳۳۳۱، ‫ حزب هللا اتل‬
 Lbed,RECCA-V1,The Silk Riad through Afghnistan, MofA
,Afghanistan,p 42.
 https://president.gov.af/ps/news-778833(Access
6/11/2-18).
 http://www.taand.com/
 http://www.argarchive.gov.af/
 http://www.tolonews.com.tv.
 http://www.bbc.com.uk/news
 http://e-visa.mfa,ir.
 http://www.pajhwok.com./
 http://www.iec.org.af/results.com/
:‫يادونه‬
‫ له‬،‫ چې ددې کتاب اکرثه مواد‬،‫ددې کتاب د ماخذونو په اړه باید ووایم‬
‫ټولنیزو رسنیو او دولتي چارواکو څخه په ټاکيل او همغه وخت کې د یو کار‬
.‫د کولو پر وخت اخیستل شوي‬
‫ددی بوډا په دې ضعیف تن باندې باید ټول افغان ولس وویا ي‪ ،‬دا‬
‫معصومه څېره د هېوادنۍ مینې څخه ډکه ده او احساس یې د غره‬
‫غوندې ډېر ټینګ دی‪.‬‬
‫د عزت او رشافت نور یې د ورایه ښکاري‪.‬‬
Get more e-books from www.ketabton.com
Ketabton.com: The Digital Library

ځیرک اقتصاد پوه او بریالی مدیر

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ځیرک اقتصاد پوه او بریالی مدیر

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫ځريک اقتصاد پوه او برياىل مدير‬

‫(د ولسمرش محمد ارشف غني تېر پينځه کلن حکومت‬

‫ليکوال‪ :‬عزيز احمد فضيل‬

‫عزيز احمد فضيل‬ ‫‪:‬‬ ‫ليکوال‬

‫دا کتاب د خپل ګران تره شهید الحاج قايض‬

‫ځوان او په علم مین مرش د کوچیانو چارو د انسجام لوی‬

‫ارشف غني د متحده ایاالتو ولسمرش نه وه چې په اونیزه رخصتۍ کې نیو‬

‫ارشف غني د هغه هېواد ولسمرش و او دی چې که یې د رهربي پالوي کوم‬

‫بې کاري‪31 .....................................................................................‬‬

‫داراالمان ماڼۍ‪114 ........................................................................... :‬‬

‫د سولې په اړه د طالبانو دريځ ‪141...........................................................‬‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪1 /‬‬

‫ولسمرش غني د هېواد او اوسني نړۍ په سیاست‪ ،‬اقتصاد او ډیپلومايس‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪1 /‬‬

‫موخه مې داده چې ولس او ځوانان د ولسمرش غني په اړه قضاوتونه له‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪0 /‬‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪4 /‬‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪5 /‬‬

‫د ‪۳۱۳۱‬هـ‪ .‬ش‪ .‬کال د جمهوري رياست ټولټاکنې او د ميل‬

‫په ‪ ۳۳۳۳‬ه ش کال کې د هېواد د زعامت د ټاکلو لپاره افغانستان د ټاکنو‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪4 /‬‬

‫اصالحاتو او همپالنې ټیمونو ترمنځ د همدې کال د جوزا د میاشتې په ‪۲۴‬مه‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪7 /‬‬

‫ولسمرش محمد ارشف غني پېژندنه‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪1 /‬‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪3 /‬‬

‫هارورډ اېنسيډ او سټنفورډ تجاريت پوهنتونونو لخوا د مرشتابه (رهربيت) تر‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪13 /‬‬

‫په ‪ ۳۳۱۳‬کال کې د برلین په کنفرانس کې د ډاکټر احمدزي د افغانستان د‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪11 /‬‬

‫‪: http://president.gov.af/. 1‬‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪11 /‬‬

‫ولسمرش د امان هللا خـان د نيمگـړي فصـل تکميلـوونکی د‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪10 /‬‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪14 /‬‬

‫د افغانستان لومړنی اسايس قانون د ‪ ۳۳۲۳‬ز کال د فربوري په ‪ ۲۳‬د جاللاباد‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪15 /‬‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪14 /‬‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪17 /‬‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪11 /‬‬

‫د ولسمرش د حکومت پيل‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪13 /‬‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪13 /‬‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪11 /‬‬

‫یاده دې وي چې اجراییه رییس د افغانستان د اسايس قانون خالف یو اداري‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪11 /‬‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪10 /‬‬

‫نیمګړو پالنونو او پروژو د بشپړولو لپاره به یو ځل بیا راتلونکو ولسمرشیزو ټاکنو‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪14 /‬‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪15 /‬‬

‫دریمه کټګوري هغه کسان ول چې په کمپاینونو کې یې د ډاکټر غني رسه‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪14 /‬‬

‫کله چې دا برنامه په بریالیتوب رسه رسته ورسېده‪ ،‬ډاکټر غني د حکومت د‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪17 /‬‬

‫د ښاغلو ډاکټر صاحبانو د ګډ حکومت دوه مهمې او اسايس دندي چې د‬

‫‪ : 3‬علمي او تحقیقي مقاله‪ ،‬خپرونکي‪.۴/۹/۸۹۳۳ ، Bakhtar NEWS ،‬‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪11 /‬‬

‫د دولت مدیریت‪ :‬ښاغلی کرزی په خپل دیارلس کلن حکومت کې و نه‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪13 /‬‬

‫د زورواکيو د جزيرو له منځه وړل‪ :‬ولسمرش د واک جزیرې له منځه یوړې او د‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪03 /‬‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪01 /‬‬

‫ځريک اقتصادپوه او برياىل مدير ‪01 /‬‬

‫شول‪.‬درسحدي ځواکونو د ښه اداره کولو لپاره نوموړي ځواکونه له کورنیو‬