Predmet: Teorija signala

Odsjek: Telekomunikacije

3. Diskretni signali i sistemi

3.1. Diskretni signali

Diskretni signal, obilježen sa f [ n ] je sekvenca (niz) realnih ili kompleksnih brojeva, definiranih za svako
cjelobrojno n, koje se naziva diskretno vrijeme. Vrijednost sekvence za neko diskretno vrijeme n obilježava
se sa f ( n ) .
Diskretni signal može biti:
• Sekvence konačne dužine (engl. finite-duration)
• Sekvence beskonačne dužine (engl. infinite-duration)

3.2. Specijalni diskretni signali

Specijalni diskretni signali, koji imaju posebnu ulogu u analizi signala i sistema, su:
• impulsna sekvenca,
• jedinična sekvenca,
• rampa,
• realna eksponencijalna sekvenca,
• sinusna sekvenca i
• kompleksna eksponencijalna sekvenca.
δ[n] u[n]
1 1

0.5 0.5

n n
0 0
−4 −3 −2 −1 0 1 2 3 4 −4 −3 −2 −1 0 1 2 3 4

Slika 3.2. Impulsna (delta) sekvenca Slika 3.3. Jedinična sekvenca

r[n] g[n]
10 10

8 8

6 6

4 4

2 2
n n
0 0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Slika 3.4. Rampa Slika 3.5. Realna eksponencijalna sekvenca

12
 1
x[n]

0.5
n
0

−0.5

−1
0 5 10 15 20 25 30 35 40

Slika 3.6. Sinusna sekvenca perioda N=20

Im osa
n=2

n=3 n=1 jedinièni krug

p/4 n=0 Re osa

n=4

n=5 n=7
n=6

Slika 3.7. Kompleksna ravan sa osam uniformno

raspoređenih tačaka po jediničnom krugu

3.3. Transformacija nezavisno promjenljive

diskretnih signala

3.3.1. Vremenski pomak

Proizvoljni diskretni signal f [ n ] može se pomači udesno ili ulijevo, u odnosu na diskretno vrijeme n. Tako
je f [ n − k ] diskretni signal koji je pomaknut za k udesno, ako je k pozitivno, odnosno ulijevo, ako je k
negativno. U prvom slučaju se kaže da je sekvenca zakasnila, a u drugom da je sekvenca isprednjačila.

3.3.2. Vremensko skaliranje

Za diskretni signal x [ n ] kaže se da je vremenski skaliran ako postoji takvo cjelobrojno k ≥ 1 za koje važi
relacija:
y [ n ] = x [ kn ]

Pri vremenskom skaliranju neke vrijednosti diskretnog signala x [ n ] će biti izgubljene.

3.3.3. Refleksija

Ako je zadat diskretni signal x [ n ] , onda signal dobiven kada se diskretno vrijeme n zamijeni diskretnim
vremenom −n , predstavlja reflektovanu verziju x [ n ] oko ose n = 0 .

13
3.4. Diskretni sistemi
Diskretni sistem preslikava (transformiše) sekvencu f [ n ] u sekvencu g [ n ] . Ovo se obilježava sa:

g [ n] = S { f [ n] }

gdje operator S definira transformaciju signala pri propagaciji kroz sistem.

f[n] g[n]
Diskretni
sistem

Slika 3.15. Diskretni sistem

3.4.1. Osobine diskretnih sistema

Za definiranje osobina diskretnih sistema i određivanje vrijednosti g ( n ) potrebno je vrijednosti f ( k )

podijeliti na:
- sadašnje k = n
- prethodne k < n
- buduće k >n.

Osobine sistema:
• isti sistemi,
• trenutni, bezinercijalni ili bez memorije,
• kauzalni ili uzročni sistemi,
• dinamički sistemi ili sistemi sa konačnom memorijom,
• nekauzalani ili anticipativni (predviđajući) sistemi,
• diferentne jednačine,
• vremenski nezavisan sistem, invarijantan na pomak (engl. Time Invariant) ili stacionaran,
• vremenski zavisan ili nestacionaran sistem (engl. Time Variant),
• linearni sistemi,
• nelinearan sistem,
• stabilan u smislu BIBO stabilnosti (engl. if Bounded Input then Bounded Output).

3.5. Diskretni LTI sistemi

Osobine diskretnih sistema definirane kao linearnost i vremenska invarijantnost, od posebne su važnosti za
primjenu u procesiranju signala. Ako se osobina linearnosti kombinuje s diskretnim signalom predstavljenim
kao linearna kombinacija zakašnjelih delta sekvenci, slijedi da se linearni sistem može okarakterizirati
impulsnim odzivom.

3.5.1. Impulsni odziv

Neka je ulaz linearnog vremenski invarijantnog sistema (engl. Linear time-invariant System - LTI) delta
sekvenca. Odziv na tu sekvencu obilježava se sa h [ n ] i naziva se impulsni odziv.

h [ n] = L { δ [ n] }

14
Odziv linearnog vremenski invarijantnog sistema na bilo koju ulaznu sekvencu može se dobiti pomoću
impulsnog odziva.

3.5.2. Odziv diskretnog LTI sistema

Ako se f [ n ] predstavi linearnom kombinacijom pomaknutih delta sekvenci, dobije se:

⎧ k =+∞ ⎫
g [ n] = L { f [ n] } = L ⎨ ∑ f ( k ) δ [ n − k ] ⎬
⎩ k =−∞ ⎭
k =+∞
g [ n] = ∑ f ( k ) h [n − k ] konvoluciona suma
k =−∞

g [ n] = f [ n] ∗ h [ n] .

f[n] g[n]
LTI

Slika 3.16. Linearni vremenski invarijantni sistem

3.5.3. Osobine konvolucione sume

• komutativna operacija,
• jedinični element za operaciju konvolucije je delta sekvenca,
• konvolucija neke sekvence sa pomaknutom delta sekvencom ima za rezultat pomaknutu sekvencu,
• linearan i stacionaran sistem je kauzalan ako je impulsni odziv h [ n ] kauzalna sekvenca.

3.5.4. Određivanje impulsnog odziva rekurzijom

Kada je sistem zadat diferentnom jednačinom, bilo implicitno ili eksplicitno, impulsni odziv se može odrediti
rekurzijom. Ako je ulaz u ovaj sistem impulsna sekvenca, tj. f [ n ] = δ [ n ] , onda je odziv jednak impulsnom
odzivu, odnosno g [ n ] = h [ n ] . Korištenjem rekurzije mogu se dobiti vrijednosti h ( n ) , ali generalni oblik
h [ n ] nije uvijek jednostavno naći. Za određivanje analitičkog oblika h [ n ] postoje druge metode.

3.5.5. Step odziv LTI diskretnih sistema

Kao i kod kontinualnih sistema impulsni odziv u potpunosti karakterizira LTI sistem. Drugi specijalni signal
kojim se može okarakterizirati ponašanje LTI sistema je step odziv. Step odziv s [ n ] je odziv sistema na
jediničnu u [ n ] sekvencu.

Primjer

Data je diferentna jednačina:

y [ n ] − y [ n − 1] + 0.9 y [ n − 2 ] = x [ n ] za ∀n

Koristeći Matlab nacrtati:

a) impulsni odziv h [ n ] za n = −10,K ,80
b) step odziv s [ n ] za n = −10,K ,80 .

15
Rješenje:
a) Na osnovu diferentne jednačine koeficijenti ak i bk su:

b = [1] ;a = [1, −1,0.9 ]

Impulsni odziv je prikazan na slici 3.21.a.

b) Odziv na jediničnu u [ n ] sekvencu prikazan je na slici 3.21.b.

% Impulsni i step odziv (slika 3.21.)

b=[1];
a=[1,-1,0.9];
n=[-10:80]
x=zeros(size(n))
x(11)=1
h=filter(b,a,x);
subplot(2,1,1);stem(n,h,'filled','k')
title('a)Impulsni odziv h[n]'),xlabel('n')
x2=zeros(size(n))
x2(11:91)=1
s=filter(b,a,x2)
subplot(2,1,2);
stem(n,s,'filled','k')
title('b)Step odziv s[n]'),xlabel('n')

a) Impulsni odziv h[n]

1

0.5
n
0

−0.5

−1
−10 0 10 20 30 40 50 60 70 80

b) Step odziv s[n]

2.5

1.5

0.5
n
0
−10 0 10 20 30 40 50 60 70 80

Slika 3.21. a) Impulsni odziv, b) odziv na jediničnu sekvencu (step odziv)

3.6. Funkcija sistema

Ako je ulaz u linearni i stacionarni sistem sekvenca f [ n ] = z n , gdje je z realni ili kompleksni broj, odziv
sistema, čiji je impulsni odziv h [ n ] , na ovu sekvencu je:
k =+∞ k =+∞
g [ n] = ∑ h (k ) z n−k
= zn ∑ h (k ) z −k
g [ n] = z n H ( z )
k =−∞ k =−∞

k =+∞
H (z) = ∑ h (k ) z
k =−∞
−k

16
Ukoliko se z mijenja, izraz za H ( z ) se može posmatrati i kao funkcija koja zavisi od promjenljive z . Za
linearne i vremenski invarijantne sisteme takva funkcija se naziva funkcija sistema.

3.7. Operacije nad sekvencama

3.7.1. Suma i proizvod sekvenci

a) b)
f1[n] f1[n]
y1[n]=f1[n]+f2[n] y2[n]=f1[n]f2[n]
+ X
f2[n] f2[n]

c)
f[n] y3[n]=Af[n]
A

Slika 3.22. Simboli za predstavljanje a) sabiranja b) množenja sekvenci

c) množenje sekvence skalarom

3.7.2. Vremenski pomak sekvence

a) b)
f[n] -1
g[n]=f[n-1] f[n] g[n]=f[n+1]
z z

Slika 3.23. Simboli za a) jedinično kašnjenje

b) jedinično prednjačenje sekvence
Za jedinično kašnjenje koristi se simbol z −1 što potiče od z-transformacije zakašnjele sekvence, o čemu će
biti riječi kasnije. Shematski prikaz jediničnog prednjačenja prikazan je na slici 3.23.b.

3.7.3. Kaskadna i paralelna veza LTI sistema

a) b)
f[n] g1[n] g[n] g1[n]
h1[n] h2[n] h1[n]
+
f[n] g[n]
c) g[n]
f[n] +
h1[n]+h2[n] h2[n]
g2[n]

Slika 3.24. a) Kaskadna veza dva LTI sistema b) paralelna veza dva LTI sistema
c) ekvivalentna shema paralelne veze dva LTI sistema

17