Βασικές πτυχές που πρέπει να

γνωρίζουμε για την

Αποκαρβονικοποίηση της Ευρώπης
Από Κώστα Σαχπάζη, Πολιτικό Μηχανικό, καθηγητή Πολυτεχνικής Σχολής στην
Γεωτεχνική Μηχανική.

Οι χώρες της Ευρώπης έχουν δεσμευτεί να απελευθερωθούν από τον άνθρακα, αλλά Ευρωπαϊκές πηγές αναφέρουν
ότι δεν έχουν γίνει αρκετά και ότι χρειαζόμαστε πραγματική πολιτική δράση.

Χώρες σε όλη την Ευρώπη, τα τελευταία χρόνια,

ανακοίνωσαν την πρόθεσή τους να καταστούν ουδέτερες ως
προς τον άνθρακα τις επόμενες δεκαετίες. Ορισμένες, όπως
η Ελλάδα και η Νορβηγία, έχουν στόχους για το 2030, ενώ
άλλες, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία, έχουν
στόχους που εκτείνονται έως το 2050. Ωστόσο, παρά τις
διαφορές, όλοι συμφώνησαν να “αποκαρβονίσουν” την
χώρα τους, αλλά τι θα συνεπάγεται αυτό και πώς θα
λειτουργήσει;
Στην Πολυτεχνική Σχολή του Πανεπιστημίου Δυτικής
Μακεδονίας ερευνήσαμε διάφορα σενάρια και εναλλακτικές
στον τομέα αυτόν για να κατανοήσουμε τι πρέπει να συμβεί
για να γίνει η Ελλάδα αλλά και ολόκληρη η Ευρώπη ουδέτερη
ως προς τον άνθρακα. Το θέμα αυτό ενδιαφέρει ιδιαίτερα την
Περιοχή του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, αφού
πάνω από το 70% της εξόρυξης και χρήσης του Λιγνίτη για
παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας πραγματοποιείται στην
περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας. Προέκυψαν λοιπόν τα
ακόλουθα στοιχεία/συμπεράσματα:

1. Θα επηρεάσει όλους, από τα Άτομα έως την Βιομηχανία

Σύμφωνα με τον Δρ Kirsten Dunlop, διευθύνοντα σύμβουλο της
κοινότητας γνώσης και καινοτομίας του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου
Καινοτομίας και Τεχνολογίας, το οποίο υποστηρίζει την καινοτομία
για τη δράση υπέρ του κλίματος, υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός
τομέων που πρέπει να αλλάξει προκειμένου να επιτευχθούν
βραχυπρόθεσμοι στόχοι της ολικής απαλλαγής από τον καύσιμο
άνθρακα.
«Κοιτάζουμε σε ολόκληρο το τοπίο», είπε. «Η απαλλαγή από τον
άνθρακα περιλαμβάνει το φυσικό αποτύπωμα των πόλεων,
δεδομένου ότι παράγουν περισσότερα από τα δύο τρίτα των
εκπομπών σε ολόκληρη την Ευρώπη. Οι πόλεις στη συνέχεια
επεκτείνονται στις περιαστικές περιοχές (κοντά σε πόλεις). Και αυτό
οδηγεί στη συνέχεια στο βιομηχανικό τοπίο».
Οι προκλήσεις είναι ευρείες, με ένα «τεράστιο φάσμα πραγμάτων
που συμβαίνουν σε διαφορετικές χώρες», σύμφωνα με τον Paul
Ekins, καθηγητή πόρων και περιβαλλοντικής πολιτικής στο
University College London, του Ηνωμένου Βασιλείου, οι κύριες
τάσεις μέχρι στιγμής ήταν η απομάκρυνση από τον άνθρακα, η
μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η βελτίωση της
ανάπτυξης μπαταριών για την αποθήκευση ανανεώσιμων πηγών
ενέργειας. Αλλά πρέπει να γίνουν πολλά ακόμη.
«Σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο υπάρχει πολύ ανεπαρκές
απόθεμα κατοικιών που θερμαίνονται σχεδόν εξ ολοκλήρου με
αέριο και αυτό θα πρέπει να αλλάξει», δήλωσε ο καθηγητής Ekins.
«Άρα αυτή είναι μια τεράστια πρόκληση για τους καταναλωτές, γιατί
όλοι έχουν συνηθίσει να έχουν το δικό τους μικρό λέβητα αερίου».

2. Προς το παρόν δεν κάνουμε αρκετά για να

αποσυμφορηστούμε
Για όλη την πρόοδο που έχει σημειωθεί προς την καύση του
άνθρακα, είναι σαφές ότι πρέπει ακόμη να κάνουμε περισσότερα.
Τα δεδομένα, σύμφωνα με την έκθεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης
«United in delivering the Energy Union and Climate Action - Setting
the foundations for a successful clean energy transition», δείχνουν
ότι είμαστε εκτός δρόμου», δήλωσε ο Pete Harrison, εκτελεστικός
διευθυντής της πολιτικής της ΕΕ στο μη κερδοσκοπικό Ευρωπαϊκό
Οργανισμό Κλίματος, και συνέχισε αναφέροντας ότι «Σίγουρα, τα
σχέδια για το 2030 υποδηλώνουν ότι θα ξεφύγουμε από τους
στόχους της ΕΕ για το κλίμα το 2030. Πρέπει λοιπόν να γίνουν
περισσότερα όσον αφορά τις πολιτικές για τη δημιουργία
πραγματικών αλλαγών στις κοινωνίες».
Μερικά από τα σημαντικότερα ζητήματα της Αποκαρβονικοποίησης
παραμένουν πολιτικά, δηλαδή εάν οι άνθρωποι θα είναι πρόθυμοι
να ψηφίσουν τους ανθρώπους στην Ευρωπαϊκή αλλά και Εθνική
εξουσία που θα λάβουν τις δύσκολες αποφάσεις που θα είναι
απαραίτητες για να γίνει η Ευρώπη μας ουδέτεροι ως προς τον
άνθρακα. «Πρέπει να δούμε την πραγματική πολιτική δράση»,
δήλωσε ο καθηγητής Paul Ekins, Καθηγητής Πολιτικής Πόρων και
Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου UCL.
Ο κόσμος όχι μόνο πρέπει να αυξήσει τους στόχους του, αλλά και
τη φιλοδοξία του, προκειμένου να αποφύγει τους δύο βαθμούς
υπερθέρμανσης που ορίζονται στη Συμφωνία του Παρισιού. Και για
να το επιτύχουμε αυτό, θα είναι απόλυτη αναγκαιότητα να
εφαρμοστεί μία “εκλεπτυσμένη πολιτική” παρά μία με άδειες
υποσχέσεις….
Στον παρακάτω χάρτη παρουσιάζονται οι κατά κεφαλήν εκπομπές
αερίων θερμοκηπίου στην Ευρώπη, σε ισοδύναμο CO2.

Πηγή:Eurostat (διαδικτυακός κωδικός δεδομένων sdg_13_10)

3. Ο άνθρακας, η στέγαση και τα αυτοκίνητα μπορούν να

γίνουν οι «γρήγορες νίκες» μας.
Παράλληλα με τους μεγαλύτερους στόχους της μείωσης των
εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, υπάρχουν και μερικές
βραχυπρόθεσμες λύσεις για τις οποίες μπορούμε να εξειδικεύσουμε
και να εργαστούμε. Μία από αυτές είναι και η εξοικονόμηση
ενέργειας με μικρά αλλά πολλά έργα που ήδη βρίσκονται σε εξέλιξη
και στην χώρα μας, όπως π.χ. “ανάστροφη ψύξη” και
θερμομονωμένοι τοίχοι, ώστε να μειωθεί το αποτύπωμα άνθρακα
των σπιτιών μας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο «Σε ορισμένα σπίτια, η
βελτίωση της ενεργειακής απόδοσή τους μπορεί να φέρει την
γρήγορη νίκη», δήλωσε χαρακτηριστικά ο καθηγητής Ekins.
Στη μεγαλύτερη εικόνα, το πρώτο βήμα πρέπει να είναι η σταδιακή
κατάργηση του άνθρακα, το οποίο έχουμε ήδη αρχίσει να βλέπουμε
να συμβαίνει στη Δυτική Ευρώπη. «Αυτό που πρέπει να δούμε είναι
ότι αυτή η τάση εξαπλώνεται και προς την Ανατολική Ευρώπη»,
είπε ο Pete Harrison, «ώστε να μπορούν πραγματικά να
εκσυγχρονίσουν τις οικονομίες τους και να συμβαδίσουν με την
καμπύλη της τεχνολογικής καινοτομίας στην Ευρώπη αντί να
υστερούν».
Και, προσθέτει ο Harrison, η Ευρώπη πρέπει να φτάσει στην αιχμή
της τεχνολογίας ηλεκτρικών αυτοκινήτων «το συντομότερο
δυνατό», όχι μόνο για τα οφέλη που θα αποφέρει στην ποιότητα
του κλίματος και του αέρα, αλλά και για ανταγωνιστικούς λόγους,
αφού και άλλες χώρες, όπως η Κίνα και οι ΗΠΑ κάνουν σημαντικά
βήματα σε αυτόν τον τομέα.

4. Τα μεμονωμένα άτομα μπορούν να κάνουν τη διαφορά

Η Δρ Dunlop λέει ότι η ατομική δράση όλων μας είναι «απαραίτητη»
για την επίτευξη των στόχων μας για την απαλλαγή εξάρτησης από
τον άνθρακα, συμπεριλαμβανομένης της αλλαγής των διατροφικών
μας συνηθειών μακριά από το κρέας, της μείωσης της εξάρτησής
μας από τα αυτοκίνητα, της μείωσης του ενεργειακού
αποτυπώματος των σπιτιών μας και άλλων. «Τα άτομα που κάνουν
επιλογές σε ολόκληρη την Ευρώπη αρχίζουν πραγματικά να κάνουν
την τεράστια διαφορά», είπε.
Μια προσπάθεια από αυτή την άποψη ήταν και το κίνημα: «οι
Παρασκευές για το μέλλον» (Fridays for Future), εμπνευσμένο από
τη Σουηδέζα ακτιβίστρια Greta Thunberg, η οποία κάλεσε τους
ανθρώπους να μην χρησιμοποιούν αυτοκίνητα, να μην τρώνε κρέας
και να αποφεύγουν άλλες δραστηριότητες με υψηλή περιεκτικότητα
σε άνθρακα κάθε Παρασκευή - μια πιθανή ματιά στο πώς θα
μπορούσε να μοιάζει ένας από-ανθρακωμένος κόσμος, αν πάρουμε
τη απόφαση να δράσουμε όλοι μαζί. Ωστόσο, το να παρακινήσεις
τους ανθρώπους σε θετική για το κλίμα δράση είναι το κλειδί για
την επιτυχία.
«Υπάρχει ένα γνωστό φαινόμενο στη βιβλιογραφία που ονομάζεται
«το χάσμα στάσης-συμπεριφοράς (όπου οι άνθρωποι δεν ενεργούν-
αντιδρούν ακόμη και αν ενδιαφέρονται για ένα ζήτημα)», δήλωσε
ο Ekins. «Είναι σαφές ότι το κλείσιμο του χάσματος στάσης-
συμπεριφοράς είναι σημαντικό. Κάτι όπως η ενεργειακή απόδοση
στα σπίτια, είναι πραγματικά αδιανόητο ότι η κυβέρνηση κάθε
χώρας θα αναλάμβανε ή θα μπορούσε να πληρώσει για αυτή την
πολύ σημαντική επένδυση. Ναι, υπάρχουν πράγματα που μπορούν
να κάνουν τα ίδια τα μεμονωμένα άτομα, όλοι εμείς». Όμως, ο Pete
Harrison από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Κλίματος, που παρατηρεί
και επεξεργάζεται τα στοιχεία αναφέρει ότι “Τα δεδομένα δείχνουν
ότι είμαστε ακόμα εκτός δρόμου”.
5. Η απομάκρυνση από το άνθρακα θα εξοικονομήσει
χρήματα μακροπρόθεσμα
Οι εκτιμήσεις από το “Energy & Climate Intelligence Unit” στο
Λονδίνο για την επίτευξη ενός ουδέτερου από άνθρακα μέλλοντος
έως το 2050, δείχνουν ότι θα πρέπει να δαπανάται ετησίως έως και
2% του ΑΕΠ συνολικά στην Ευρώπη. Αλλά, αν μπορέσουμε
πραγματικά να επιτύχουμε αυτόν τον στόχο, ο Harrison λέει ότι η
κοινωνία μας θα έχει τη δυνατότητα να αποκομίζει τα οφέλη όχι
μόνο από την άποψη του κλίματος, αλλά και από δημοσιονομική
άποψη.
«Ένα αποτελεσματικό, ευέλικτο, ανανεώσιμο σύστημα ενέργειας
είναι φθηνότερο για την Ευρώπη από ένα σύστημα με βάση τα
ορυκτά», είπε. Σε αυτό το σενάριο, «το κόστος (του ευρύτερου
ενεργειακού συστήματος της Ευρώπης) στην πραγματικότητα θα
μειώνεται κατά 23 δισεκατομμύρια Ευρώ ετησίως! Συνολικά, αυτό
δεν είναι κόστος, αλλά στην πραγματικότητα εξοικονόμηση για την
κοινωνία».
Όσον αφορά επιπλέον την χώρα μας, το Ινστιτούτο Ενέργειας
Νοτιοανατολικής Ευρώπης (ΙΕΝΕ) κάνει λόγο στην νέα μελέτη που
πραγματοποίησε για τα κέρδη που προκύπτουν από την επιτυχή
υλοποίηση του σχεδίου απολιγνιτοποίησης στην Ελλάδα. Η μελέτη
αυτή αποτελεί μέρος του υποστηρικτικού υλικού του Σχεδίου
Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης Λιγνιτικών Περιοχών το οποίο
τέθηκε πρόσφατα σε δημόσια διαβούλευση. Όπως προκύπτει από
σειρά αναλύσεων, αν ο σημερινός στόλος Λιγνιτικών
ηλεκτροπαραγωγικών μονάδων παραμείνει ως έχει, τότε τα
επόμενα 3,5 χρόνια η λιγνιτική βιομηχανία θα συσσωρεύσει ζημιές
που φτάνουν έως και τα €1.3 δισ., κόστος δυσβάσταχτο για τη ΔΕΗ
και την εθνική οικονομία, το οποίο, φυσικά, συνδυάζεται με υψηλή
επιβάρυνση για το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία.
Οι παρεμβάσεις στην ενεργειακή μετάβαση στις περιοχές της
Δυτικής Μακεδονίας, της Μεγαλόπολης, των νησιών Αιγαίου και της
Κρήτης, περιλαμβάνουν μία σειρά από δράσεις και έργα, όπως
εγκαταστάσεις μονάδων ΑΠΕ (κυρίως φωτοβολταϊκών, αιολικών
στην ευρύτερη περιοχή και εν μέρει βιομάζας), αποκατάσταση
εκτάσεων όπου σήμερα λειτουργούν τα ορυχεία και οι λιγνιτικές
μονάδες της ΔΕΗ, έργα αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας,
προβλέψεις για τους υφιστάμενους εργαζομένους της ΔΕΗ,
δημιουργία βιομηχανικών δραστηριοτήτων, όπως πχ. κατασκευή
μπαταριών ή/και παραγωγή φορτιστών μπαταριών,
συναρμολόγησης κάποιων τμημάτων ηλεκτρικών οχημάτων και
ανάπτυξη μονάδων υδρογόνου, μεταξύ άλλων. Οι παρεμβάσεις
αυτές θα έχουν τεράστιο αντίκτυπο στην δημιουργία θέσεων
εργασίας και την προστασία του περιβάλλοντος.
Τέλος, η έρευνα και η καινοτομία αναδεικνύονται από τη μελέτη
του ΙΕΝΕ, ως οι οδηγοί της απολιγνιτοποίησης και η προώθησή τους
περιγράφεται ως ικανή και αναγκαία συνθήκη για την ανάπτυξη και
τη λειτουργία των περισσότερων από τα έργα και τις δράσεις του
Σχεδίου. Καθοριστικός κρίνεται ο ρόλος του Πανεπιστημίου Δυτικής
Μακεδονίας, και ιδιαίτερα του τμήματος Μηχανικών Ορυκτών
Πόρων της Πολυτεχνικής Σχολής, το οποίο θα μπορούσε να
πρωτοστατήσει στην έρευνα σε σχετικά πεδία και να αναπτύξει
καινοτόμα, εξαγώγιμα προϊόντα, αλλά και να σχεδιάσει και να
υλοποιήσει ταχύρρυθμη μετεκπαίδευση του έμψυχου δυναμικού
των περιοχών αυτών, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Δυτικής
Μακεδονίας.

--------------------------------

Ο Δρ Κώστας Σαχπάζης είναι καθηγητής Πολυτεχνικής Σχολής

στην Γεωτεχνική Μηχανική, είναι Πολιτικός Μηχανικός και
Γεωλόγος, με μεταπτυχιακές σπουδές στην Μεγάλη Βρετανία
στον τομέα της Γεωτεχνικής Μηχανικής, Διδάκτωρ του Εθνικού
Μετσόβιου Πολυτεχνείου (Ε.Μ.Π.), και Μεταδιδακτορικός
ερευνητής σε θέμα Γεωμηχανικής. Είναι δε ιδρυτής της εταιρείας
μελετών Δημόσιων και Ιδιωτικών έργων «Γεωδόμηση Ε.Π.Ε.».