Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi

Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti

Fakültə: İnşaat
Kafedra:İnşaat konstruksiyaları
Fənnin adı: Ağac konstruksiyaları
Mövzu: Ağac konstruksiyasının inkişaf tarixi haqqında, struktur
quruluşu,musbət və mənfi xassələri.

Mühazirəçi: Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Cahangir Vəli oğlu Əsgərov

Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Əzizə Mürsəl qızı Quliyeva
Mühazirənin planı
1. Ağac konstruksiyaların inkişaf tarixi,struktur quruluşu
2. Agac konstruksiyaların müsbət və mənfi xassələri.
Ədəbiyyat:

1. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Г.Карлсен

2. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Н. Зубарев

Bakı-2020
 2
Ağac konstruksiyasının inkişaf tarixi haqqında, struktur
quruluşu,musbət və mənfi xassələri.
1. Ağac konstruksiyaların inkişaf tarixi,struktur quruluşu

Bəşəriyyətin inkişaf tarixi ilə sıx bağlıdır. İbtidai icma quruluşunda insanlar yarğanların
üzərindən keçmək üçün ağac materialında keçirilən düzəldirdilər. Bütün bunlara səbəb təbii
meşələrin olması, materialın əldə edilməsinin asanlığı, daşınmasının asan olmasıdır. Sonrakı
dövrlərdə su mişarı kəşf edildikdən sonar ağac materiallarının doğranması,müxtəlif tipli binaların
və memarlıq nümünələrinin düzəldilməsi dövrü başlamdı,sonrakı inkişaflarda müxtəlif en
kəsikli,mişar materialları (torbalar, bruslar və s.) istehsal edilməyə başladı, Texnikanın və elmin
inkişaf dövrlərindən körpulərin və başqa qurğuların tikintisində ağac konstruksiyalarından istifadə
edilməyə başlandı. Hal-hazırda yapışqanla ağac materiallarından hazırlanmış fermalar, qurğular,
körpulər, konsert salonları inşa edilməyə başladı.
Ağac konstruksiyalarında əsasən iynə yarpaq ( şam, qara şam, küknar ), cins ağac
materialından istifadə edilir.
İynəyarpaqlı ağac materialının struktur quruluşunun 90%-dən çoxunu uzunsov hüceyrələrin
uc-uca birləşməsindən əmələ gələn traxeıd adlanan liflər təşkil edir.

2. Agac konstruksiyaların müsbət və mənfi xassələri

Müsbət xassələi:
1) Əldə edilməsinin asan başa gəlməsi.
2) Kiçik həcm çəkili olmasına baxmayaraq möhkəmliyinin yüksək olması.
3) Mismar vasitəsi ilə birləşdirilməsinin mümkün olması.
4) Daşınması üçün yükğötürmə qabiliyyəti böyük olan texnikaya ehtiyac olmaması.
5) Kəsilməsi, doğranması, müxtəlif formalar verilməsinin asan olması.
6) İstiliyi pis keçirməsi.
7) Xətti genişlənmə əmsalının kiçik olması

Mənfi xassələri:
1) Birbaşa düşən günəş şüalarının təsirindən qabarıb çatlaması.
2) Anizotrop olması.
3) En kəsik ölçüləri və uzunluqlarının məhtud olması.
4) Tərkibində nəmliyin olması.
5) Yanması.
 3
6) Çürüməsi.
7) Qurdlaması.
8) Tərkibində olan nəmliyin miqdarından asılı olaraq möhkəmlik göstəricilərinin dəyişməsi.
9) Nəmliyin təsirindən şişməsi.

Çürümə
Çürümə - aıac çürüdən göbələklərin təsirindən baş verir. Ağac çürüdən göbələklər üç yerə
ayrılır: meşə, ambar və el göbələkləri.
Çürümənin qarşısını almaq üçün konstruktiv metoddan və kimyəvi antiseptiklərdən
istifadə edilir.
Çürümənin baş verməsinin əsas dörd amillərin birgə təsiri olmalıdır.
1) Nəmlik
2) Oksigen
3) Müsbət temperature
4) Mikrob
Əgər bunlardan birini üzdə etsək çürümə baş verməz.
Nəmliyin qarşısını almaq üçün konstruktiv tədbirlər və kimyəvi tədbirlər mövcuddur.
Konstruktiv tədbirlərdə ağac konstruksiyaları olan yerlərdə daimi hava hərəkətini təmin
etmək, su və kanalizasiya xətləri kecerelən düyünlərdə izolyasiyalar edilməlidir.
Çürümənin qarşısını almaq üçün istifadə edilən kimyəvi tədbirlər materiallara kimyəvi
maddələr hopdurulmalı və ya onlar üzərinə xüsusi kimyəvi maddələr çəkilməlidir.
Antiseptiklər su ilə həll olan ( qeyri üzvü) və yağlı (üzvü) olmaqla iki qrupa ayrılır.

Yanma

Yanma mənbədən od düşmə və ya 50%-dən yüksək temperaturun təsirində uzun müddət

qalmaqdan baş verə bilir. Yanmanın prosesini yavaşıtmaq üçün ağac materialına yanma
əleyhinə xüsusi kimyəvi maddələr hopdurulur və ya konstruksiya üzərinə suvaq çəkilir.
 4
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti

Fakültə: İnşaat
Kafedra:İnşaat konstruksiyaları
Fənnin adı: Ağac konstruksiyaları
Mövzu: Ağac konstruksiyaların hesablanma nəzəriyyəsi

Mühazirəçi: Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Cahangir Vəli oğlu Əsgərov

Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Əzizə Mürsəl qızı Quliyeva
Mühazirənin planı
1.Buraxılabilən gərginliyə görə hesablama.

Ədəbiyyat:

1. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Г.Карлсен

2. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Н. Зубарев

Bakı-2020
 5
Ağac konstruksiyaların hesablanma nəzəriyyəsi
1. Buraxılabilən gərginliklərə görə hesablama

1950-ci ilə qədər ağac konstruksiyaları buraxılabilən gərginliyə görə hesablanırdılar. Bu

metoda görə istismar yüklərindən yaranan hesabi gərginlik buraxılabilən gərginliklə müqayisə
edilirdi.
Buraxıla bilən gərginlik həddi möhkəmliyin ehtiyat əmsalına bölünməsi ilə təyin edilirdi

  = R h.m.

K eht .
Həddi möhkəmlik kiçik ağac nümunələrin adi laboratoriya sınağı əsasında təyin edilirdi.
Yükün uzunmüddətli təsiri, ağacda olan düyün və başqa amillərin təsiri ehtiyat əmsalı ilə
qiymətləndirildi, hansı ki, dartılma, sıxılma və əyilmədə müxtəlif qiymətlərə malikdir.
Bu metod istismar yüklərinin təsirindən konstruksiyaların işini mühakimə eyləməyə imkan
verir, ancaq o dağılma şəraitinə yaxın vəziyyətdə konstruksiyanın işi barədə düzgün məlumat
vermir.
Buraxılabilən gərginliklər nəzəriyyəsinə görə gərginliklə deformasiya arasındakı ( = )
xətti asılılığın ilkin vəziyyəti bir çox materiallar, xüsusən ağac üçün, hətta kiçik gərginlikdə belə
tətbiq edilən deyil.
Buraxılabilən gərginliyə görə hesablama metodunda ağac materalının plastiki
xüsusiyyətlərini inkar etməklə, yük altında konstruksiyanın həqiqi iş şəraitinin kifayət qədər
nəzərə alına bilməməsi ehtiyat əmsalının həqiqi qiyməti barədə düzgün məlumat almağa imkan
vermir.
Böyük tədqiqat işlərinin nəticəsi olaraq ehtiyat əmsalı elmi cəhətdən əsaslandırılmış bir
neçə ayrı-ayrı əmsallarla əvəz edildi. K1, K2, K3…K4, hansı ki, yükün dəyişmə ehtimalı əlavə
yüklənmə əmsalı, materialın möhkəmliyinin dəyişilməsi – keyfiyyət əmsalı – K, elementin
konstruksiyada işləməsinin xüsusiyyətləri iş şəraiti əmsal – m ilə əvəz edildi. Bu metod həddi
hala görə hesablama metodu adlanır.
Konstruksiyanın iki həddi halı vardır.
I həddi-hal – möhkəmliyə və dayanıqlığa görə.
I həddi-hala hesablamada yükün hesabi qiymətindən istifadə edilir.
I həddi-hal – konstruksiyanın elə halıdır ki, onun bundan sonra istismarı mümkün deyildir.
II həddi-hala hesablamada yükün nomrativ qiymətindən istifadə edilir.
II həddi-hal konstruksiyanın o halıdır ki, bundan sonra konstruksiya-nın nomral istismarı
mümkün deyildir.
I həddi-hala hesablamanın əsas formulası:
 6
N =  nN n  ф( SkR H m)

 nN n
- normativ (istismar) yüklərinin təsirindən konstruksiyada hesabi yüklərin cəmidir.

S – həndəsi xarakteristikadır, (en kəsik sah.ətalət.m.)

R H – ağacın normativ müqaviməti
k – eynicinslik (keyfiyyət) əmsalı
m – konstruksiyanın iş şəraiti əmsalı
f - qurğunun həddi yükdaşıma qabiliyyətidir.
Bu formulada bir çox xoşagəlməz hallar nəzərə alınmışdır: istismar yükünün həddi
qiymətə qədər artması (yük üzrə etibarlıq əmsalı), materialın möhkəmliyinin həddi qiymətə qədər
azalması (eynicinslik əmsalı ilə), elementin iş şəraitinin konstruksiyada onun möhkəmliyinə təsiri
(gərginlik toplusu və yükgötürmə qabiliyyətinin en kəsik formasına görə dəyişməsi) və s.
Formuladan görünür ki, istismar zamanı qurğuda heç bir təhlükəli həddi –hal yaranmır. Bu
düsturla konstruksiyanın yük götürmə qabiliyyəti təyin edilir. Yuxarıda göstərilən düsturu
mərkəzi dartılan elementlərə tətbiq etməklə buraxılabilən gərginliklər nəzəriyyəsinin həddi-hala
görə hesablama nəzəriyyəsinin xüsusi hal olduğunu göstərmiş oluruq.

n N i i
n
 AkR n m
 N 2n N 3n 
ni N i = N n1 + n2 N + n3 N + ... = N1  n1 + n2 n + n3 n + ...  AkR n m
1
n n
2
n
3
 N1 Ni 
N 1 ni  AkR n m
N1n km R
 Rn , 
A n1 K eh.
(n1=n2=n3=…nk) nadir hallar
 - hesabi gərginlik
n1
K eh. = - ümumi ehtiyat əmsalı.
km
 7

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi

Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti

Fakültə: İnşaat
Kafedra:İnşaat konstruksiyaları
Fənnin adı: Ağac konstruksiyaları
Mövzu: Ağac materialların dartılma, sıxılma,əyilmə və əzilmıdə işi.

Mühazirəçi: Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Cahangir Vəli oğlu Əsgərov

Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Əzizə Mürsəl qızı Quliyeva
Mühazirənin planı
1.Ağac materialların əzilmədə işi.
2.Ağacın dartılma,sıxılma və eninə əyilmədə işi

Ədəbiyyat:

1. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Г.Карлсен

2. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Н. Зубарев

Bakı-2020
 8
1.Ağacın əzilmədə işi

Ağacın lif, lifə perpendikulyar və liflə bucaq altında əzilmədə müqaviməti müxtəlifdir.
Ağacın lif istiqamətində əzilmədə möhkəmliyi, lif istiqamətində sıxılmada
möhkəmliyindən az fərqlənir, ona görə qüvvədə olan norma onları bir-birindən ayırmır. Ağacın
lifə perpendikulyar istiqamətdə əzilmədə müqaviməti olduqca çox kiçikdir.

Şəkil 1. Ağacın liflərə perpendikulyar istiqamətdə əzilmə

diaqramı
Əzici qüvvə ilə liflər arasındakı bucaqdan asılı olaraq
ağacın əzilmədə müqavimətinin qrafiki

Ağacın liflərə bucaq altında əzilmədə hesabi müqaviməti

R( ez ) =0
R. =
 (Rez ) =0  3
1+  − 1 sin 
 (Rez ) =90 

Yükün qiyməti müəyyən həddə çatdıqdan sonra boru şəkilli liflər əzilməyə başlayır və
deformasiyanın qiyməti artır, yük altında bir müddət keçdikdən sonra kipləşmə yaranır,
deformasiya azalır və əzilən nümunənin müqaviməti artır.
Praktikada əzilmənin üç halına rast gəlmək olur.
 9

1) Bütün səth üzrə əzilmə

Şəkil 2

2) Uzununa hissə əzilmə

Şəkil 3
3) Həm eninə və həm uzununa hissə əzilmə
 10

Şəkil 4

2.Ağacın dartılma,sıxılma və eninə əyilmədə işi

12% nəmliyi olan təmiz standart nümunələrdə liflər istiqamətində şam və küknar
ağaclarının dartılmada həddi möhkəmliyi orta hesabla 100 MPa, elastiklik modulu 10000 Mpa-
dir. Materialda olan düyünlər onun möhkəmliyini azaldır. Ağacın kənara çıxan düyünlər daha
təhlükəlidir.
Düyünlərin ölçüsü elementin tərəfinin 1 4 qədər olarsa belə halda həddi möhkəmlik

standart nümunələrin həddi möhkəmliyinin 0,27 qədər olur. Buradan görünür ki, konstruksiyanın
hazırlanması zamanı dartılan ağac elementlərin seçilməsi olduqca vacibdir.
Yuvalarla zəiflədilmiş ağac elementlərin möhkəmliyi netto en kəsik üzrə aparılan
hesablamadakı möhkəmlikdən az alınır. Buna səbəb zəifləmə yerində gərginliklər toplusunun
yaranmasıdır. Sınaqlar göstərir ki, ağacın dartılmada möhkəmliyi onun en kəsik ölçülərindən də
asılıdır. Böyük ölçülü nümunələrin möhkəmliyi kiçiklərə nisbətən azdır. Ağacın eninə
istiqamətdə dartılmada möhkəmliyi liflər istiqamətdə möhkəmliyindən 12-17 dəfə azdır.
 d – nisbi gərginlik (həddi möhkəmlikdən hissə)
 – nisbi deformasiya
  0,5 olduqda qrafiki düzxətli qəbul etmək olar.  = 0,5 mütənasiblik həddi adlanır.
 11

Şəkil 5

Standart ağac nümunələrin lif istiqamətdə sıxılmada həddi möhkəmliyi dartılmadakından

2-2,5 dəfə azdır. Nəmliyi 12% olan şam və küknar ağacı üçün sıxılmada həddi möhkəmlik
40 MPa -dır, elastiklik modulu olduğu kimi qalır. E = 10000 MPa , E1 = 4000 MPa .   0,5
olduqda sıxılma əyrisi dartılmaya nisbətən çox əyriliklidir. Şərti mütənasiblik həddi  = 0,5 .
Eninə əyilmədə həddi möhkəmlik dartılma ilə sıxılma arasında götürülür. Nəmliyi 12%
olan şam və küknar ağacından olan standart nümunələrdə eninə əyilmədə həddi möhkəmlik
75 MPa götürülür. Elastiklik modulu oluduğ kimi qalır. Əyilmədə dartılan zonada yerləşən
düyün və zəifləmələrin elementin möhkəmliyinə təsiri kifayət qədərdir. Düyünün ölçüsü tərəfin
1 3 -ni təşkil edərsə bu halda həddi möhkəmlik düyünsüz nümunələrin həddi möhkəmliyinin
0,50,45 hissəsinə bərabər olur. Düyünlərin şalbanların yükgötürmə qabiliyyətinə təsiri mişardan
çıxmış ağac materiallarına nisbətən azdır.
 12
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti

Fakültə: İnşaat
Kafedra:İnşaat konstruksiyaları
Fənnin adı: Ağac konstruksiyaları
Mövzu: Mərkəzi dartılan və sıxılan ağac elementlərin hesablanması.

Mühazirəçi: Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Cahangir Vəli oğlu Əsgərov

Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Əzizə Mürsəl qızı Quliyeva
Mühazirənin planı
1.Mərkəzi dartılan ağac elementlərin hesablanması.
2.Mərkəzi sıxılan ağac elementlərin hesablanması.

Ədəbiyyat:

1. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Г.Карлсен

2. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Н. Зубарев

Bakı-2020
 13
Mərkəzi dartılan və sıxılan ağac elementlərin hesablanması
1. Mərkəzi dartılan ağac elementlərin hesablanması

Mərkəzi dartılan elementlərin hesablanması bir qədər zəifləmiş kəsiyə görə aparılır.
N
p =  R p m0
Anet
m0 = 0,8 zəifləmə yerində gərginliklər toplusunu, zəifləməni nəzərə alan əmsaldır.
Əgər hesab etsək ki, 1-1 kəsiyində liflərin sərtliyi və sahəsi eynidir. Onda bütün liflər eyni
jür yükləməyə məruz qalmışdır. 2-2 kəsiyində liflərin bir hissəsi kəsildiyi üçün onların payına
düşən yükləri qonşu liflərə verilir, bu liflər daha çox yüklənmiş olur. Dartıjı gərginliklərin 3-3
kəsiyində paylanması qeyri-bərabər olajaqdır. Zəifləmələr arasındakı S – məsafəsində bu qeyri
bərabərlik tədrijən düzəlir. Əgər S məsafəsi kiçik olarsa dartıjı gərginliyin qeyri-bərabər
paylanmasının düzəlməsi baş verə bilmir, 4-4 kəsiyində yerləşən 2 ədəd yuvada bu liflərin yenə
də kəsilməsi baş verir, əlavə yüklənmiş qonşu liflər yenə də

əlavə olaraq yüklənməyə məruz qalır, nəticədə ayrı-ayrı liflərdə dartıcı gərginlik onların dartılmada
həddi möhkəmliyinə çatır və liflər dağılır bunların yükü qonşu lifə verilir və nəhayət element
dağılır.
S  200 mm Anet . = b(h − 2d ) , S  200 mm olduqda Anet = b(h − 3d )
 14
Dartılan ağac elementlərin hesablanmasına aid məsəslə həlli

Məsələ - 1:
I növ şam ağacından olan dartılan milin en kəsiyini seçməli. Mildə aralarındakı məsafə
S  200mm olan iki ədəd d = 1,8 sm - lik deşik vardır.
Verilir:
 = 160 kN
Zəifləmə diametri d = 1,8 sm

Rd = 10 MPa
 15
b = ?, h = ?
Dartılan elementləri möhkəmliyə yoxlama düsturu:
N
=  m0  Rd m0 = 0,8
A
N 160
Atel = = = 200 sm 2
m0  Rd 0,8  1,0
b  h = 15  17,5sm 2 = 262,5 sm 2
Anet . = (h − d  n )  b = (17,5 − 1,8  2)  15 = 208,5 sm 2
Zəifləmiş en kəsikdə yaranan işçi gərginlik
N 160
= = = 0,77 kN 2 = 7,7 MPa  8,0MPa = Rd
Anet 208,5 sm

Məsələ - 2:
I növ şam ağacından olan dartılan milin en kəsiyini seçməli.
Verilir:
 = 184 kN
Zəifləmə diametri d = 1,8 sm

S  200 mm
Rd = 10 MPa
b = ?, h = ?
Dartılan elementləri möhkəmliyə yoxlama düsturu:
N
=  m0  R d m0 = 0,8 .
A
N 184
Atel = = = 230 sm 2
m0  Rd 0,8  1,0
b = 15 sm , h = 17,5 sm : b  h = 15  17,5 = 262,5 sm 2
Zəifləmə nəzərə alınmada en kəsik :
Anet . = (h − d )  b = (17,5 − 1,8)  15 = 235,5 sm 2
Zəifləmiş en kəsikdə yaranan işçi gərginlik
N 184
= = = 0,78 kN 2 = 7,8MPa  8,0MPa = Rd
Anet 235,5 sm
 16

2.Mərkəzi sıxılan ağac elementlərin hesablanması

Ağacın plastiki xüsusiyyətləri özünü mərkəzi sıxılmada daha tez biruzə verir, nəinki
dartılmada, ona görə də möhkəmliyə hesablamada zəifləmə hesablama aparılan kəsikdə nəzərə
alınır, dayanıqlığa hesablamada isə birincisi ağacın işləmə zonası, xüsusən nəzərə alınmalıdır,
hansı ki, elastiklik modulunu daimi hesab etmək olmaz, ikincisi – sərt bərkimə yerində dönmə
bucağının sıfıra bərabərliyinin təmin edilməsinin mümkünsüzlüyünə diqqət yetirmək lazımdır.
l7 olduqda belə elementlərin möhkəmliyə hesablanması vacibdir.
N
S =  RS
Ahes
l>7 olduqda elementləri boyuna əyilməyə hesablamaq lazımdır. Çevik mərkəzi sıxılan elementin
düzxətli formasını itirməsi dayanıqlığın itirilməsi adlanır. Dayanıqlığın itirilməsi işçi gərginliyin
həddi gərginlikdən kiçik qiymətlərində milin oxunun əyilməsi ilə təzahür edir.
Dayanıqlıq kritik yükə görə təyin edilir.
 2 EJ
N kr =
l02
l0 = l
N kr  2 EJ
= 2
A l0 A

J l0
r= ; =
A r
r2  2E
 kr =  2 E = 2
l0 

Şəkil 7
 17

 kr
=
Rh.m
 2E
Rh.m = 2

 2E
= 2
 Rh . m
 2E
=A
Rh.m
A
=  = const
2
A = 3000 ağğa 
 А = 1097 poliefir şüşe plastik
А = 2500 fanera

Şəkil 8

  
2

  70  = 1− 
 100 
a = 0,8 ağac, a = 1 fanera
A
  70 =
2
 18
Boyuna əyilmədə möhkəmliyə yoxlama düsturu
N
S =  Rs
Ahes

Kənara çıxmayan zəifləmələr Abr 25%-dən az olarsa Ahes = Anet ,

Azef  25% Abr onda

4
Ahes = Anet
3
Simmetrik zəifləmələr kənara çıxarsa Ahes = Anet Qəbul edilir

Sıxılan ağac elementlərin hesablanmasına aid məsəslə həlli

Sıxılmada möhkəmliyə yoxlama düsturu

𝑁
σ= 𝜑∙𝐴 ≤ Rs
 19
300
λ > 70 olduqda φ= 𝜆2

λ ≤ 70 olduqda φ = 1- 0,8 ( )2
N
Atel =
  Rs
Məsələ - 1:
İkinci növ şam ağacından olan brus tipli dirək hər iki ucundan oynaqlı bərkidilmişdir. Dirəyin
həndəsi uzunluğu l = 4,5 m . Dirəkdə heç bir zəifləmə yoxdur. Dirək N = 270 kN kN olan,

oxboyu qüvvə ilə sıxılır. En kəsiyi seçməli və yoxlamalı. Rs = 15MPa

Məsələni həll etmək üçün öncədən dirəyin çevikliyini  = 80 qəbul edirik. Buna uyğun
3000 3000
olaraq dayanıqlıq əmsalı = = = 0,47
2 80 2
N 270
Atel = = = 383 sm 2
  Rs 0,47  1,5
En kəsiyi kvadrat şəkilli seçirik.

btel = htel = 19,6 sm

b = h = 20sm qəbul edirik.

b  h = 20  20 = 400 sm
Ətalət radiusu ix = 0,29  h = 0,29  20 = 5,8sm

l0 =   l = 1  450 = 450sm

l0 450
= = = 78  70
ix 5,8

3000 3000
= = = 0,493
 2
782
İşçi gərginlik :
N 270
= = = 1,37 kN 2 = 1,5 kN 2 = 15MPa
  A 0,493  400 sm sm
 20

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi

Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti

Fakültə: İnşaat
Kafedra:İnşaat konstruksiyaları
Fənnin adı: Ağac konstruksiyaları
Mövzu: Eninə və çəp əyilməyə hesablanma.

Mühazirəçi: Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Cahangir Vəli oğlu Əsgərov

Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Əzizə Mürsəl qızı Quliyeva
Mühazirənin planı
1.Ağac elementlərin eninə əyilməyə hesablanması.
2.Agac elementlərin çəp əyilməyə hesablanması.

Ədəbiyyat:

1. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Г.Карлсен

2. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Н. Зубарев

Bakı - 2020
 21
Eninə və çəp əyilməyə hesablanma
1.Ağac elementlərin eninə əyilməyə hesablanması
Əyilən elementlər I və II həddi hala (möhkəmliyə və sərtliyə) hesablanır.
I həddi hala hesablamada yükün hesabi, II həddi hala hesablama yükün normativ
qiymətinə görə aparılır.
Ağac elementlərin normal gərginliyə görə əyilməyə hesablanması təxminidir. Bir qədər
dəqiq hesablama üçün sıxılan və dartılan zonada elastiklik modulunun müxtəlifliyi nəzərə
alınmalıdır.
Sxemdən görünür ki, sıxılan zonada plastik deformasiyalar inkişaf edir və normal
gərginliyin en kəsiyin hündürlüyü boyunca paylanmasını pozur.
Normal gərginlik iki fərziyyədən təyin edilir: (Şəkil: 10)
1 – hesab edilir ki, E s = E d

2 – gərginlik en kəsiyin hündürlüyü boyunca düzxətli paylanır. Müstəvi

deformasiya dayanıqlığı təmin edilmiş elementlərdə normal gərginlik
𝑀
𝜎ə = ≤ 𝑅ə
𝑊𝑛𝑒𝑡 𝑚𝑏
Bir qədər böyük əyilmə gərginliyi yaranan və zəifləmə olan kəsikdə element möhkəmliyə
yoxlanılır.
D.İ.Curavski tərəfindən müəyyən edilmişdir ki, əyilən elementlər təkcə, normal gərginlik
deyil, toxunan gərginliyin təsirindən də dağıla bilər, o halda ki, bu gərginliklərdən hansı tez öz
həddi qiymətinə çatarsa.
Toxunan gərginlik xüsusən təhlükəlidir dayağa yaxın hissədə topa yük təsir etdikdə və ya
tir iki tavr en kəsikli olduqda.
Müntəzəm səpilmiş yüklə yüklənmiş düzbucaqlı en kəsikli bir aşırımlı tirdə tirin
aşırımının onun en kəsiyinin hündürlüyünə olan nisbəti çox böyük olmadıqda tirin dağılması
toxunan gərginliyin təsirindən baş verə bilər.

ql 2 bh 2 ql bh 2 bh 3
M max = ; W= ; Q= ; S= ; J=
8 6 2 8 12

M max 6ql 2 3ql 2

Rя = = =
W 8bh 2 4bh 2
 22
ql bh 2

QS 2 8 12qbbh 2 3ql
R yan = = = =
Jb bh 3 16b 2 h 3 4bh
b
12

Rя 3 ql 2 3 ql ql 2 bh l
= : = =
R yan 4 bh 2 4 bh bh 2 ql h

Şəkil 10

Toxunan gərginliyə yoxlama

QS
=  R yar
Jb

S – en kəsiyin sürüşən hissəsinin neytral oxa nəzərən statik momentidir

 23
Əyilən ağac elementlərin hesablanmasına aid məsələ həlli :

II növ şam ağacından olan dayaqlarda oynaqla oturdulmuş tirin aşırımı l = 4,0m - dir. Tirə
təsir edən müntəzəm səpilmiş yükün normativ qiyməti q n = 1,7 kN , hesabi yük
m
q = q n   f = 1,7  1,3 = 2,2 kN
m
Tirin en kesiyini seçməli möhkəmliyə və əyintiyə yoxlamalı.
Verilir:
l = 4,0m
q n = 1,7 kN
m
q h = 2,2 kN
m
f  1
Rey = 13MPa = 1,3 kN 2 :  l =
 200
sm
b = ?, h = ?
ql 2 2,2  4 2
M max = = = 4,4kNm = 400kNsm
8 8
 24
Əyilmədə möhkəmliyə yoxlama düsturu :
M
=  Rey
W

M 440
W= = = 338,5sm 2
E ey 1,3
b = 10 sm qəbul edirəm.
bh 2 6  338,5 6  338,5
W= = 338,5sm 2 ; h = = = 14,3sm
6 b 10
En kəsiyi qəbul edirik :
b = 10 sm ; h = 15 sm

bh 3 10 x152
W = = = 375 sm
6 6

Yoxlama

M 440
= = = 1,2 kN 2 = 12MPa  Rey = 13MPa
W 375 sm

möhkəmlik şərti ödəyir.

Əyintiyə yoxlayaq
bh 3 10  153
Ətalət momenti J= = = 2821sm 4
12 12
Lastiklik modulu E = 10 MPa = 10 kN
4 3

sm 2
Nisbi əyinti :

f 5  q n  l 3 5  1,7  10 −2  4 3  10 6 8,5  4 3  10 4
= = = =
l 384  EI 384  10 3  2821 384  10 4  282,1
8,5  64 8,5 1 f 1
= =  = =
384  282,1 6  282,1 200  l  200

sərtlik şərti də ödənilir.

 25
2.Ağac elementlərin çəp əyilməyə hesablaması
Əgər təsir edən qüvvənin istiqaməti en kəsiyin baş oxlardan birinin istiqaməti ilə üst-üstə
düşməzsə belə əyilmə çəp əyilmə adlanır.
q – qüvvəsi baş oxlar üzrə toplananlarına ayrılır və bunların təsirindən əyici momentlər tapılır.
Əyilmədə nomral gərginlik

Mx My
 яй = +  Rяй
Wx Wy

M x və M y – q x və q y – təsirindən yaranan əyici momendir.

Şəkil 11

Wx və W y – x və y baş oxlarına nəzərən en kəsiyin müqavimət momentidir.

 MW 
Mx + y x 
 Wy 
 яй =  ;
Wx h h
= ; = ctg
Wx Wy b b

 яй =
(M x + M y ctg )
 Rяй
Wx

Tam əyinti

f = f x2 + f y2  f щяд.
 26
Elementin en kəsiyi kvadrat şəkilli olduqda

Mx + My
 яй =  Rяй
W
Kvadrat en kəsikli elementlər çəp əyilməyə işləmir.

Çəp əyilməyə hesablamaya aid məsələ həlli

Biraşırımlı ağac praqonun hesablanmasına aid məsələ həlli

Məsələ - 2:
Biraşırımlı ağac praqonun en kəsiyini seçməli, möhkəmliyə və sərtliyə yoxlamalı. Praqonun
materialı 2-ci növ ağacdandır.
Verilir:
l = 4,0 m
i = 1: 4 (praqonun oturduğu çatı ayağının mailliyi)
Rey = 13 MPa , E = 104 MPa
Praqona təsir edən yayılmış yük : örtükdən düşən yük +qar
 27

Yükün normativ qiyməti : q = 0,8 kN

n
m

Yükün hesabi qiyməti : q = 1,3 kN

h
m
Həlli:

Praqonun hesabi sxemi biraşırımlı sadə tirdir. Aşırım l = 4,0 m ,  = 140 ; cos = 0,97 ;
sin = 0,24 ; tg = 0,25

Əyilmədə möhkəmlik şərtindən en kəsik seçirik.

ql 2 1,34 2
M= = = 2,6kNm
8 8
Yükün normal toplananın təsirindən yaranan əyici moment Mx = M∙ cosα, maili toplanan
təsirindən M y = M  sin 

M x = M  cos  = 2,6  0,97 = 2,52kNm

M x = M  sin  = 2,6  0,24 = 0,62kNm

Praqonun en kəsiyini (10  12,5) sm qəbul edirik.

bh 2 10 12,52
Wx = = = 260sm 2
6 6
bh 2 12,5  10 2
Wy = = = 208sm 2
6 6

möhkəmliyə yoxlayaq:

M x M y 2,52  100 0,62  100

= + = + = 0,97 + 0,30 = 1,27 kN 2 =
Wx W y 260 208 sm
= 12,7 MPa  Rey = 13MPa
əyintiyə yoxlayaq:

q x = q n  cos  = 0,8  0,97 = 0,78 kN

n

m
 28

q y = q n  sin  = 0,8  0,24 = 0,19 kN

n

Ətalət momentini təyin edək:

bh 3 10  12,53
Jx = = = 1630sm 4
12 12

bh 3 12,5  10 3
Jy = = = 1040sm 4
12 12

Əyintinin toplananlarını təyin edək:

5  q x  l 4 5  0,78  10 2  4 4  10 2
n

fx = = = 1,6sm
384  EI x 384  10 3  1630

5 qy  l 4
n
5  0,19  10 2  4 4  10 2
fy = = = 0,6sm
384  EI y 384  10 3  1040

fx + fy
2 2
f 1,6 2 + 0,6 2 1,7 1 1
= = = = 
l l 400 400 233 250
 29
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti

Fakültə: İnşaat
Kafedra:İnşaat konstruksiyaları
Fənnin adı: Ağac konstruksiyaları
Mövzu: Mərkəzdənxaric sıxılan və sıxılıb əyilən elementlərin hesablanması.

Mühazirəçi: Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Cahangir Vəli oğlu Əsgərov

Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Əzizə Mürsəl qızı Quliyeva
Mühazirənin planı.
1.Mərkəzdənxaric sıxılan ağac elementlərin hesablanması.
2.Mərkəzdənxaric sıxılıb əyilən ağac elementlərin hesablanması.

Ədəbiyyat:

1. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Г.Карлсен

2. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Н. Зубарев

Bakı-2020
 30
Mərkəzdənxaric sıxılan və sıxılıb əyilən elementlərin hesablanması
1.Mərkəzdənxaric sıxılan ağac elementlərin hesablanması

Elementə əyici moment və mərkəzi tətbiq edilmiş normal sıxıcı qüvvə təsir edərsə belə
sıxılmaya mərkəzdənxaric sıxılma deyilir.
Buna misal sənaye binalarının karkasının sütunlarının işini, fermanın üst kəmərinin əgər
düyünlər arasında eninə yük təsir edərsə kəmərin işini göstərmək olar. Praktikada mərkəzdənxaric
sıxılmanın ən çox təsadüf edilən 4 halına rast gəlmək oalr.

Sıxılıb-əyilən elementlər o elementlər adlanır ki, elementə əyici momentlə birgə, mərkəzi
tətbiq edilmiş boyuna sıxıcı qüvvə də təsir etsin.
Sıxılıb-əyilən elementlərin hesablanması professor t.e.d. K.Z.Zavriyev tərəfindən təklif
edilmiş qıraq gərginliklər nəzəriyyəsinə görə aparılır.
Bu nəzəriyyəyə görə mil o vaxt yükgötürmə qabiliyyətini itirir ki, sıxılmada qıraq
gərginliyin qiyməti ağac materialının hesabi müqavimətinə bərabər olsun.
 31
Milin sərtliyi sonsuz olmadığı üçün əyici moment təsirindən əyilir. Onda bu əyinti mərkəzi
sıxan qüvvə üçün eksentrisitet olacaqdır və bu əyinti hesabına əlavə moment yaranır. Normal
qüvvənin təsirindən yaranan əlavə momentin hesabına deformasiyanın qiyməti artır.
Tam gərginlik
N M q Nymax
= + +  Rя (1)
A W W
M q – eninə yükdən əyici momentdir.
y – milin deformasiyasıdır.
Tam əyici moment
Mx = Mq + N  y (2)

Bu iki tənlikdə üç məchul vardır (x, Mx, y).

Bunun üçün üçüncü tənlik tapmaq lazımdır.
Tirin əyintisinin sıra şəklində analitik ifadəsini vermək olar bu şərtlə ki, bu sıra tez yığılan
olsun və sərhəd şərtləri təmin edilsin.
x 2x 3x
y = f1 sin + f 2 sin + f 3 sin + ...
l l l
f1 – əyrinin maksimum əyintisidir. Simmetrik yük təsir edən halda sıranın 1-ci həddi 95-97%
dəqiqlik verir. Məsələnin həlli sadə olmaq üçün yükü simmetrik qəbul edirik.

 x 
y = f1 sin  (3)
 l 
3-cü tənliyə əlavə f1 məchulu əlavə edilir.
İnşaat mexanikasından bizə məlumdur ki,
d2y M
2
=− x (4)
dx EJ
d2y 2 x
= − f 1 sin (5)
dx 2 l2 l
Mx 2 x
= f1 2 sin
EJ l l
  2 EJ  x
M x = f1  2  sin
 l  l
x
M x = f1 N kr sin
l
 32
l
x= olduqda y max = f1
2
x
sin = 1; M x = f1 N kr
l
f1 N kr = M q + Nf1

f1 ( N kr − N ) = M q
Mq
f1 = = ( ymax )
N kr − N
Bu qiyməti 1-də yerinə yazsaq

N Mq NM q N M ( N − N ) + NM q
k = + + = + q kr =
A W W ( N kr − N ) A W ( N kr − N )
N M q N kr N M
= + = +
A W ( N kr − N ) A W (1 − N )
N kr

 N 
 = 1 −  - əlavə momentin təsirini nəzərə alan əmsaldır və qiyməti 01 arasında dəyişir.
 N kr 

N kr = Ahes R

N M det
x = +  Rs
Ahes Whes
Mq N N 2 N
M def = ;  = 1− = 1− = 1−
 Ahes R 3100
Ahes R
3100 Ahes Rs
2

d  M q  1 dM q Qq
Qs . яй =  = =
dx     dx 
pn l 3
f =k
EJ
Əyilib dartılan elementləri möhkəmliyə yoxlama düsturu

N Mq
d = +  Rd
Anet Wnet
 33

Sıxılıb - əyilən elementlərin hesablanmasına aid məsələ həlli

Sıxılıb - əyilən elementlərin hesablanması boyuna sıxıcı qüvvə və eninə yükün təsirindən yaranan
M momentə görə aşağıdakı düsturla aparılır.

𝑁 𝑀𝑑
σ= + ≤ 𝑅𝑠
𝐴 𝑊

𝑀 𝑁 ∙ 𝜆2
𝑀𝑑 = ; ξ=1-
𝜉 3000 ∙ 𝑅𝑠 ∙𝐴

𝑀𝑑 - əlavə momentin təsiri də nəzərə alınmaqla tapılmış momentdir.

ξ - əlavə momentin təsirini nəzərə alan əmsaldır.

 34
Məsələ - 1

II növ ağacdan olan sıxılıb - əyilən mili möhkəmliyə və dayanıqlığa yoxlamaq.

Verilir:

Milin uzunluğu l= 3,0 m, en kəsiyi b ˣ h = 12,5 ˣ 20 sm. Milin hər iki ucu
oynaqlabərkidilmişdir. Mildə zəifləmə yoxdur. N = 80 kN; M = 5 kN∙ m. Moment en kəsiyin
böyük tərəfi istiqamətində təsir edir. 𝑅𝑠 = 13MPa.

Həlli:

𝑏∙ ℎ2 12,5∙ 202
A = b∙ h = 12,5∙ 20 = 250 sm2, 𝑊= = = 833 sm2
6 6

hesabi uzunluq 𝑙0 = l = 3,0 m = 300 sm

ətalət radiusu i = 0,29 h = 0,29∙ 20 = 5,8 sm.

𝑙0 300
milin çevikliyi λ= = = 60,3 ˂ 70.
𝑖 5,8

𝑁 ∙ 𝜆2 80 ∙ (60,3)2
ξ=1- = 1- 3000 ∙1,3 ∙250 = 1- 0,298 ≈ 0,7
3000 ∙ 𝑅𝑠 ∙𝐴

𝑀 500
𝑀𝑑 = = = 714,3 kN∙ sm
𝜉 0,7

𝑁 𝑀𝑑 80 714,3
σ= + = 250 + = 0,32 + 0,88 = 1,2 𝑘𝑁⁄𝑠𝑚2 =12 MPa ˂ 13 MPa
𝐴 𝑊 833

Mili öz müstəvisindən kənarda möhkəmliyə və dayanıqlığa yoxlayaq:

𝑙0 = 3,0 m = 300 sm, i = 0,29 b = 0,29∙ 12,5 = 3,6 sm

𝑙0 300
λ= = = 83,3 > 70
𝑖 3,6

3000 3000
φ= = (83,3) 2 = 0,43
𝜆2

𝑁 80
σ= = = 0,75 𝑘𝑁⁄𝑠𝑚2 = 7,5 MPa ˂ 𝑅𝑠 = 13 MPa
𝜑∙𝐴 0,43∙250
 35
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti

Fakültə: İnşaat
Kafedra:İnşaat konstruksiyaları
Fənnin adı: Ağac konstruksiyaları
Mövzu: Ağac konstruksiyalarında işlədilən birləşmə vasitəsinin növləri, yarma birləşməsi.

Mühazirəçi: Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Cahangir Vəli oğlu Əsgərov

Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Əzizə Mürsəl qızı Quliyeva
Mühazirənin planı
1.Ağac konstruksiyalarında işlədilən birləşmə vasitələrinin tipləri

Ədəbiyyat:

1. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Г.Карлсен

2. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Н. Зубарев

Bakı-2020
 36
Ağac konstruksiyalarında
işlədilən birləşmə vasitəsinin növləri, yarma birləşmələri
1.Ağac konstruksiyalarında işlədilən birləşmə vasitələrinin tipləri
Ağac materialının sortamentində onun maksimum uzunluğunun 6,5 m, eninin isə 27,5 sm
olduğunu bilirik. Ağac materialının ölçüsünün məhdudluğu onların həm eninə, həm də uzununa
istiqamətdə birləşdirilməsi tələbatına gətirib çıxarır, məs. böyük aşırımlarda tirin hündürlüyünü
və uzunluğunu artırmaq lazım gəlir.
Gərginlikli deformasiya halına görə ağac konstruksiyalarında işlədilən birləşmə
vasitələrini aşağıdakı tiplərə ayırmaq olar:
1) Əsasən əzilməyə və yarılmaya işləyən birləşmə vasitələri belə birləşmədə daxili qüvvə
bir elementdən o birinə səthlərin bir başa toxunması vasitəsi ilə təmin edilir (Yarma və şponka
birləşmələri).
2) Əsasən əyilməyə işləyən birləşmə vasitələri (lövhə və silindrik nagel birləşmələri).
3) Əsasən dartılmaya işləyən birləşmə vasitələri (tağlardakı dartqı və asqılar).
4) Dartılıb yuvadan çıxarılmaya işləyən birləşmə vasitələri (mismarlar, şruplar,
qarmaqlar).
5) Əsasən sürüşməyə işləyən birləşmə vasitələri (yapışqan birləşmələri)

Alın yarma birləşmələri bir dişli və iki dişli olurlar. Alın yarma birləşmələrinə praktikada
ən çox çatı fermasının dayaq düyünü və düyünlərində rast gəlmək olar. Bu düyün birləşmələri
əsasən əzilməyə və yarılmaya işləyir. Tədqiqatlar göstərdi ki, əzilmə sahəsinin (əzici qüvvəyə)
sıxıcı qüvvənin oxuna perpendikulyar olması daha məqsədəuyğundur.
 37

Alın yarma birləşməsinin yükdaşıma qabiliyyəti əzilmə və yarılma şərtləri üzrə aparılır.
Əzilmə şərtindən yükdaşıma qabiliyyəti

N ez  mez Rez . Aez

Rez . −  bucağı altında əzilmədə hesabi müqavimətidir;

Aez – əzilmə sahəsidir.
mez – əzilmədə iş şəraiti əmsalı olub birə bərabərdir.

hyar b
Aez =
cos 
hyar b
N ez  mez Rez .
cos 
N ez cos   mez Rez . hyar b
N d  mez Rez . hyar b
N d – böyük dartıcı qüvvədir.
b – brusun enidir.
hyar – yarma dərinliyidir.
 38
Fermanın aralıq düyünlərində yarma dərinlikləri:

1 1
hyar – h -dan, dayaq düyünlərində isə h -dan çox olmamalıdır.
4 3
hyar – minimum dərinliyi şalbanda 3 sm, brusda 2 sm-dən az olmamalıdır.
Yarılmada yükdaşıma qabiliyyəti
N p  m yar R yar
orta
.
Ayar
m yar = 1
orta
Ryan . −  bucağı altında yarılmada hesabi müqavimətin orta qiymətidir.

R yar .
. =
orta
R yan
l
1 +  yar
l
R yar . - bucaq altında yarılmada ağac materialının müqavimətidir.
 = 0,25 .
l – yarıcı qüvvənin qolu olub birtərəfli kəsildə l = 0,5h . l – dartılan elementin en kəsiyinin
hündürlüyüdür.
l yar ( min ) = 1,5h götürülür.
 39
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti

Fakültə: İnşaat
Kafedra:İnşaat konstruksiyaları
Fənnin adı: Ağac konstruksiyaları
Mövzu: Ağac konstruksiyalarında işlədilən şponka birləşməsinin hesablanması xüsusiyyətləri.

Mühazirəçi: Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Cahangir Vəli oğlu Əsgərov

Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Əzizə Mürsəl qızı Quliyeva
Mühazirənin planı
1.Şponka birləşməsi və hesablanma xüsusiyyətləri.

Ədəbiyyat:

1. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Г.Карлсен

2. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Н. Зубарев

Bakı-2020
 40
Ağac konstruksiyalarında işlədilən şponka birləşməsinin hesablanması xüsusiyyətləri.
1. Şponka birləşməsi və hesablanma xüsusiyyətləri

Birləşdirilən elementlər arasında sürüşmənin qarşısını almaq üçün işlədilən aralıq şərt
elementdir. Şponkalar prizmatik boyuna, eninə və maili (çəp) olurlar.
Şponkalar quraşıq elementlərin (tir, sütun) enini və ya qalınlığını artırmaq üçün istifadə
edilir və sürüşdürücü qüvvələri qəbul edirlər.
1
hyar = h
5
1
hyar = D
4
Thyar = Qш lш
hyar
Qш = T
ls
T – bir şponkanın yükgötürmə qabiliyyətidir.
1) Əzilmədə yükdaşıma qabiliyyəti
Tez  mez Rez Aez mez  1
2) Yarılmada yük daşıma qabiliyyəti
Tyar  m yar Ryar
or
Ayar

m yer = 0,8 ;

Ryar .
or
Ryar =
l
1 +  yar
l
Birləşdirilən elementlərə qənaət və yarılma sahəsinin uzunluğunu artırmaq üçün çəp şponkalardan
istifadə edilir. Belə şponka birləşmələrində yarılma sahəsinin uzunluğu şponkanın kəllə tərəfində
qonşu şponkanın ortasına qədər olub 10hyar-dan artıq olmamalıdır.
 41

Birləşdirilən elementlərin müqavimət momentini artırmaq məqsədi ilə birləşdirilən

elementlər arasında aralıq məsafə qoyulur.
Belə olan halda dafiə qüvvəsi

hyar + S o
Qш =
lш
42
 43
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti

Fakültə: İnşaat
Kafedra:İnşaat konstruksiyaları
Fənnin adı: Ağac konstruksiyaları
Mövzu: Silindrik nagel birləşmələri, hesablanması və konstruksiyalanması xüsusiyyətləri.

Mühazirəçi: Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Cahangir Vəli oğlu Əsgərov

Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Əzizə Mürsəl qızı Quliyeva
Mühazirənin planı
1.Silindrik nagel birləşmələri.
2.Silindrik nagellərin birləşmədə yerləşmə planı.

Ədəbiyyat:

1. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Г.Карлсен

2. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Н. Зубарев

Bakı-2020
 44
1.Silindrik nagel birləşmələri, hesablanması və konstruksiyalanması xüsusiyyətləri.

1.Silindrik nagel birləşmələri

Birləşdirilən iki element arasında sürüşmənin qarşısını almaq üçün verilən çevik mil və ya
lövhəyə nagel deyilir (fermanın düyünlərində, quraşıq mil və tirlərdə). Metal nagellərin en kəsiyi
dairəvi və ya boru şəkilli olur. Bütöv en kəsikli nagellərə misal olaraq boltları, mismarları,
şrupları göstərmək olar. Ağacdan olan dairəvi və lövhə şəkilli nagellər bərk ağacdan hazırlanır
(palıd, antiseptikləşdirilmiş şam).
Silindrik nagellər əvvəlcədən açılmış, diametri onların diametrinə bərabər olan yuvalara
oturdulur. Diametri 6 mm-dən böyük olmayan mismarlar ağaca vurulur.
Xarici qüvvələrin tətbiqinə və birləşmədəki tikişlərin sayına görə nagel birləşmələri iki
növ olur.
a) Simmetrik iki və çox kəsimli.
b) Qeyri-simmetrik bir və çox kəsimli.

a) Simmetriya nagel birləşməsi

b) Qeyri simmetrik nagel birləşməsi

 45

Nagel birləşmələrində elementlərin deformasiyası zamanı dafiə yaranmır. Nagellərin

yuvada dönməsi və əyilməsi yuvanın divarında əzilmə yaradır.
Kiçik diametrli nagellərin böyük çevikliyi hesabına nagel birləşməsi təsirə tabeliyinə görə
fərqlənirlər. Bu səbəbdən də qüvvə nagellər arasında bərabər paylanır ki, bu da başqaları ilə
müqayisədə nagel birləşməsinin etibarlılığının artdığına dəlalət edir.

2.Silindrik nagellərin birləşmədə yerləşmə planı

Silindrik nagellərin birləşmədə yerləşdirilməsi düzünə və şahmat şəkilli ola bilər.

Nagellərdən fərqli olaraq mismarlar çəpinə də düzülə bilər.
 46
Metal nagel üçün S1 = 7 d , S 2 = 3,5 d , S 3 = 3 d Palıd ağac
ından nagel üçün S1 = 5 d , S2 = 3 d , S 3 = 2,5d
b  10 d olduqda
Metal nagel üçün S1 = 6 d , S2 = 3 d , S 3 = 2,5 d
Palıd ağacından nagel üçün S1 = 4 d , S 2 = S 3 = 2,5 d
Liflər istiqamətində mismarın oxları arasındakı məsafə birləşdirilən eldementlərin
qalınlığından asılıdır.
S1=15dm.
Birləşdirilən elementləri qalınlığı c  10 d m olduqda S1 = 15d m ; c = 4 d m olduqda
S1 = 25d .
Silindrik nagellərin yükgötürmə qabiliyyəti kənar və orta elementin əzilməsi şərtindən
təyin edilir.
T = k1  a  d n  Rez
T = k 2  c  d n  Rez
Tn = k n  d n2  Rez Rey
Nagellərin minimum sayı 2 olmalıdır. 1224 mm.
Lövhə nagel birləşmələri iki və ya üç tiri hündürlüyü istiqamətdə birləşdirmək üçün
istifadə edilir.

r = 54 mm ;
r = 72 mm .
 47
 = 12 mm və ya 16 mm.
1
hyar  h
5
T = 0,75l n
ln = b kəsib keçən

ln = 0,5b kor keçən

 48

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi

Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti

Fakültə: İnşaat
Kafedra:İnşaat konstruksiyaları
Fənnin adı: Ağac konstruksiyaları
Mövzu: Dartılan , dartılıb yuvadan çıxarılan və yapışqan birləşmələri.

Mühazirəçi: Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Cahangir Vəli oğlu Əsgərov

Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Əzizə Mürsəl qızı Quliyeva
Mühazirənin planı
1. Dartılıb yuvadan çıxarılmaya işləyən birləşmə vasitələri və onların hesablanması.
2.Yapışqan birləşmələri.

Ədəbiyyat:

1. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Г.Карлсен

2. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Н. Зубарев

Bakı-2020
 49

Dartılan , dartılıb yuvadan çıxarılan və yapışqan birləşmələri.

1.Dartılıb yuvadan cıxarılmaya işləyən birləşmə vasitələri və hesablanması

Mismar: dartılıb yuvadan çıxarılmaya hesablama

Td .c  Rd .cd ml0
l0  10d m ; d m  5 mm
Rd .c – dartılıb yuvadan çıxarılmada hesabi müqavimətdir.
Quru ağac - Rd .c = 0,3 MPa

Yaş ağac - Rd .c = 0,1 MPa

Şruplar: dartılıb yuvadan çıxarılmaya

Td .c  Rd .c  d şl0
Rd .c = 1 MPa
l 0 – yiv olan hissənin uzunluğudur.
 50
Mismarın dartılıb yuvadan çıxarılmaya hesablanması

Məsələ - 1:

Diametri d= 0,5 sm və uzunluğu l ˂ 10sm quru ağaca 8 sm vurulmuş mismarın yükdaşıma

qabiliyyətini təyin etməli :

Həlli: Quru ağaca liflərə perpendikulyar istiqamətdə vurulmuş mismarın hesabi müqaviməti
Rd .c = 0,3 MPa, mismarın hesabi uzunluğu :

l1 = l - 1,5d = 8 - 1,5∙ 0.5 = 7,25 sm

Mismarın dartılıb yuvadan çıxarılmada yükdaşıma qabiliyyəti

Td .c = Rd .c ∙ π∙ d∙ l1 = 0,3∙ 3,14∙0,5∙ 7,25 = 3,4 MPa =0,34 kN;

2.Yapışqan birləşmələri

Suyadavamlı konstruksiya yapışqanının tətbiqi ilə ağac konstruksiyasından bərabər

möhkəmlikli, bütöv və uzun ömürlü birləşmə əldə etmək olar. Yapışqan birləşməsinin
uzunömürlülüyü, yapışqanın növündən, yapışdırma texnologiyasından, istismar şəraitindən və
yapışdırlan səthlərin işlənməsindən asılıdır. Yapışqan tikişinin möhkəmliyi ağac materialının lif
istiqamətdə yarılmada, liflərə perpendikulyar istiqamətdə dartılmada möhkəmliyindən az
olmamalıdır.
Dişli şiplər dartılma, əyilmə, burulma və sıxılmaya yaxşı işləyir.
51
 52
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti

Fakültə: İnşaat
Kafedra:İnşaat konstruksiyaları
Fənnin adı: Ağac konstruksiyaları
Mövzu: Quraşıq en kəsikli ağac konstruksiyaların hesablanması.

Mühazirəçi: Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Cahangir Vəli oğlu Əsgərov

Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Əzizə Mürsəl qızı Quliyeva
Mühazirənin planı
1.Quraşıq en kəsikli tirlərin eninə əyilməyə hesablanması.

Ədəbiyyat:

1. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Г.Карлсен

2. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Н. Зубарев

Bakı-2020
 53
Quraşıq en kəsikli ağac konstruksiyaların hesablanması

1. Quraşıq ağac konstruksiyaların eninə əyilməyə hesablanması

Üç tip tir götürürük. Bunların en kəsik ölçüləri və aşırımları eynidir və bunlara müntəzəm
səpilmiş yük təsir edir.
1) Birinci tir bütöv en kəsikli olub

bh 3 bh 2 5qn l 4
Jh = ; Wh = ; fh =
12 6 384EJb
2) İkinci tir təsirətabe birləşmələrlə hazırlanmışdır
J t Wb f t
3) Üçüncü tirdə birləşmə yoxdur, sadəcə olaraq tirlər üst-üstə qoyulmuşdur. Hər bir tir
ayrılıqda işləyir
bh 3 bh 2 5qn l 4
J0 = ; W0 = ; f0 =
48 12 384EJ 0

Üçüncü tirin ətalət momenti birinci tirin ətalət momentindən 4 dəfə az, müqavimət
momenti 2 dəfə az, əyintisi isə 4 dəfə böyükdür.
 54
Bu tirlərin dayaqlarına nəzər salsaq birinci tirdə tir əyilməklə bərabər dayaqda dönməyə
başlayır.
Üçüncü tirdə isə dönmədən başqa tirlər bir-birinə nəzərən sürüşürlər.
İkinci tirdə rabitələr sürüşməyə müqavimət göstərir

Jb  Jt  J0
Wb  Wt  W0
fb  ft  f0
Təsirətabe birləşməli tirlərin həndəsi xarakteristikalarını bütöv en kəsikli tirlərinki ilə
ifadəsini vahiddən kiçik əmsala vurmaqla yazsaq
Jt = k j Jb

J0 J
k c – 1 ilə nisbəti arasında dəyişir. İki tir olduqda 0 = 0,25
Jb Jb
Wt = kW Wb
W0
k w 1 ilə arasında dəyişir.
Wb
W0
İki tir olduqda = 0,5
Wb
fb
ft =
kj
Təsirətabe birləşməli tirlərin hesablanması təsirətabelik əmsalı nəzərə almaqla bütöv en kəsikli
tirlərdə olduğu kimi aparılır.

M
 яй =  Rяй
Wb kW

kpn l 2
ft =  f щяд .
EJ b k j

M max S
nt 0 = 1,5
l/2

J bTt
 55
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti

Fakültə: İnşaat
Kafedra:İnşaat konstruksiyaları
Fənnin adı: Ağac konstruksiyaları
Mövzu: Qurasıq ağac konstruksiyaları boyuna əyilməyə hesablanması
Mühazirəçi: Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Cahangir Vəli oğlu Əsgərov
Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Əzizə Mürsəl qızı Quliyeva

Mühazirənin planı
1.Quraşıq ağac konstruksiyaların boyuna əyilməyə hesablanması.

Ədəbiyyat:

1. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Г.Карлсен

2. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Н. Зубарев

Bakı-2020
 56
Quraşıq ağac konstruksiyalarının boyuna əyilməyə hesablanması
`1. Quraşıq ağac konstruksiyalarının boyuna əyilməyə hesablanması

Boyuna əyilmədə gərginlik

N
S =  RS
Ahes
Gətirilmiş çeviklik
lhes lhes lhes b
t = = = = = b
Jt Jbk j J kj
kj  b
A A A
1
= 1
kj

bhnt
 = 1+ k r 2
l hes nk

kr - təsirətabelik əmsalıdır (sürüşmədə cədvəldən götürülür);

b – quraşıq en kəsiyin enidir.
h – en kəsiyin tam hündürlüyüdür.
lhes – elementin hesabi uzunluğudur.
n t – sürüşən tikişlərin sayıdır.
nk – bir tikişin 1 m uzunluğunda kəsimlərin sayıdır.
Paket millər:
Bütün budaqları dayaqda oturulmuş mil
Bu halda belə millərin bütün budaqları dayaqda oturmuş və sıxıcı qüvvəni qəbul edirlər
şəkil 21(1) Milin uzunluğu üzrə rabitələr arası məsafə çox da böyük deyildir və qalınlığın yeddi
mislini aşmır.
X-X oxuna nəzərən (budaqlararası tikişə perpendikulyar istiqamətdə) hesablama bütöv en
kəsikli millərin hesablanmasında olduğu kimidir.
Y-Y oxuna nəzərən hesablaması (tikişlərə parallel istiqamətdə) rabitələrin təsirətabeliyi
nəzərə alınmaqla aparılır. b  7 olduqda b = 0 qəbul etmək olar.
 57
t =  y
 - rabitələrin təsirətabeliyini nəzərə alan əmsal olub

bhnt
 = 1+ k r 2
kimi tapılır.
l hes nk

y – bütöv en kəsikli millərdə olduğu kimi tapılır.

(1) (2) (3)

X-X oxuna nəzərən hesablama aralıq element nəzərə alınmadan bütöv en kəsikli
elementlərdə olduğu kimi aparılır.
Y-Y oxuna nəzərən hesablama rabitələrin təsirə tabeliyi nəzərə alınmaqla aparılır.
 58
Gətirilmiş çeviklik:

q =  2 2y + b

lt  7  d b = 0
lb
b = ayrı gətirilmiş budağın çevikliyidir.
rb

sahəsidir.
N
S =  RS
Ahes

Quraşıq ağac sütunun ( dirəyin ) hesablanmasına aid məsələ həlli.

 59
Məsələ - 1:

Uclarında oynaqla bərkidilmiş uzunluğu l = 3,0m olan quraşıq ağac dirəyin en kəsiyini
seçməli və yoxlamalı.Dirək iki düzbucaqlı en kəsikli brusdan hazırlanmışdır. Birləşmədə aralıq
element və boşluq yoxdur.Dirəyə N = 180 kN olan sıxıcı qüvvə təsir edir. Ağac materialı 2- ci
növdür. Rs = 13 MPa, material oxuna nəzərən çeviklik :

λ = 80 ˂ 120

3000 3000
φ= = = 0,47
𝜆2 802

brusun eni b = 15 sm, en kəsiyin tələb olunan hündürlüyü :

𝑙 300
h0 = 0,29∙𝜆 = 0,29∙80 = 13 sm

İki brus qəbul edilir. Brusların en kəsiyi bˣ h1 = ( 15ˣ10 ) sm. Bruslar bir - biri ilə diametri
20 mm və yerləşmə addımı l1 = 50 sm olan bolta birləşdirilir.

Material oxuna ( x - x ) görə dirəyi möhkəmliyə və dayanıqlığa yoxlayaq.

Ümumi en kəsik sahəsi : A =2∙ b∙ h1 = 2∙ 15∙ 10= 300 sm2 ;

ətalət radiusu : ix = 0,29∙ b = 0,29∙ 15 = 4,35 sm ;

𝑙 300
çeviklik : λx = 𝑖 = 4,35 = 69 ˂ 70
𝑥

𝜆
boyuna əyilmə əmsalı : φx = 1 - 0,8 ( 100 )2 = 0,62

𝑁 180
Möhkəmliyə yoxlayaq : σ= 𝜑 = 0,62∙300= 0,97 kN/ m2=9,7 MPa˂ Rs=13 MPa
𝑥 ∙𝐴

Sərbəst oxa ( y - y) nəzərən təsirə tabelik nəzərə alınmaqla möhkəmliyə və dayanıqlığa

yoxlayaq.

Bir brusun en kəsiyinin sahəsi onun oxunun ( y - y ) oxuna qədər məsafəni və ümumi en
kəsiyin ətalət momentini təyin edək.

ℎ1 10
A1 = b∙h1 = 15∙ 10 = 150 sm2 ; a = = = 5 sm.
2 2

𝑏∙ℎ13 15∙ 103

Jy = 2∙ ( + A1 ∙ a2 ) = 2∙ ( + 150 ∙52 ) = 104 sm4
12 12
 60
𝐽 104
Ətalət radiusu : iy =√𝐴 = √300 = 5,76 sm4

Təsirətabelik nəzərə alınmadan çeviklik :

𝑙 300
λy = 𝑖 = 5,76 = 52.
𝑦

Birləşmənin təsirətabelik əmsalı d = 2,0 sm olduqda :

𝑑 2 1
= 10 > olduqda
ℎ1 7

1,5 1,5
Ks = = = 0,075
𝑑 ∙ ℎ1 2,0 ∙ 10,0

1m uzunluqda rabitələrin sayı n2 = 2 əd / m, tikişlərin sayı nt = 1,0.

Çevrilmiş çeviklik əmsalı :

2
μy = √1 + 𝑘𝑠 ∙ 𝑏 ∙ ℎ ∙ 𝑛𝑡 / ( 𝑙ℎ𝑒𝑠 ∙ 𝑛𝑟 ) = √1 + 0,075 ∙ 15 ∙ 20 ∙ 2 / ( 3002 ∙ 2) = 1,0004 ≈ 1,0

Bir brusun en kəsiyinin ətalət radiusu

𝑙 50
iy = 0,29∙ h1 = 0,29∙ 10 = 2,9 sm ; l1 =50 sm. λy = 𝑖1 = 2,9 = 17 ˂ 24.
𝑦

Belə halda λ = 0 qəbul edirik .

Çevrilmiş çeviklik :

λc.c =√( 𝜇𝑦 ∙ 𝜆𝑦 )2 + 𝜆2 = √( 𝜇𝑦 ∙ 𝜆𝑦 )2 + 0 = 𝜇𝑦 ∙ 𝜆𝑦 = 1,0∙ 52 = 52 ˂ 70;

𝜆
φy = 1 - 0,8 ( 100 )2 = 0,784.

𝑁 180
σ=𝜑 = 0,784∙300 = 0,77 kN / sm2 = 7,7 MPa ˂ Rs= 13 MPa
𝑦 ∙𝐴
 61
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti

Fakültə: İnşaat
Kafedra:İnşaat konstruksiyaları
Fənnin adı: Ağac konstruksiyaları
Mövzu: Bütöv en kəsikli ağac döşəmə, tir və tağların hesablanması.

Mühazirəçi: Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Cahangir Vəli oğlu Əsgərov

Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Əzizə Mürsəl qızı Quliyeva

Mühazirənin planı
1.Bütöv en kəsikli ağac döşəmə və tirlərin hesablanması.
2.Ağac tağların hesablanması.

Ədəbiyyat:

1. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Г.Карлсен

2. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Н. Зубарев

Bakı-2020
 62
Bütöv en kəsikli ağac döşəmə , tir və tağların hesablanması
1.Bütöv en kəsikli ağac döşəmə və tirlərin hesablanması.

En kəsiyi şəbəkəli olmayan, xarici qüvvə təsir edən müstəvidə əsas daxili qüvvələr
yaranan bütöv müstəvi konstruksiyalara aşağıdakılar aiddirlər:
a) Aşırım 6 m-ə qədər olan tirlər, proqonlar, çatılar, döşəmələr.
b) müxtəlif tipli panellər, tağlar, çərçivələr və başqa dafiəli sistemləri göstərmək olar.
Ağac mühafizə örtüklərinin yükdaşıyan elementi döşəmə adlanır. Ağac örtüklərə sərf
olunan materialın 70% döşəməyə sərf edilir.
Döşəmələr hesabi sxemi iki aşırımlı tir kimi qəbul edilir və iki yük birləşməsinə
hesbalanır.
1) daimi yük və qar yükü
2) daimi yük və topa yük
ql 2
I. M max =
8

2,13q n l 4
f =  f щяд.
384EJ
M max
 =  R яз
Wnt

P n = 1kN ;  f = 1,2 P = 1,2 kN

 63

M max = 0,07ql 2 + 0,207 pl

q – örtüyün çəkisidir.
x=0,432
p – hesabi topa yükdür.

Belə proqonlar çoxaşırımlı statik həll olunmayan olurlar. Bunların tətbiqi o vaxt
məqsədəuyğun hesab edilir ki, müvəqqəti yük hərəkət etmir və bütün aşırımlarda müntəzəm
paylanmışdır.
Əgər oynaq dayaqdan x=0,15l məsafədə yerləşərsə belə halda dayaqda moment aşırımdakı
maksimum momentə bərabər olur və bu həll bərabər momentli həll hesab edilir.
Kənar aşırımlarda isə aşırım l1=0,85l qəbul edilir. Əgər oynaq x=0,21 məsafədə yerləşərsə
belə halda bərabər əyintili həll hesab edilir.
Kənar aşırım l1=0,79l olduqda əyintilər eyni alınır.

2.Ağac tağların hesablanması

Tağların əyrilik radiusları dairəvi, parabolik və oxvari olurlar. Tağlar iki və üç oynaqlı
olurlar
 64

1
f-i tövsiyə edilən qiyməti f = l
6
Dairəvi tağın əyrilik radiusu
l2 f
R= +
8f 2

R 0
S=
90 0
1. Hesablamanı aparmaq üçün tağa təsir edən xarici yüklər təyin edilir.
2. Xarici yüklərin təsirindən daxili qüvvələr M, Q, N, H təyin edilir.
ql 2 M
M= ; H=
8 f
Qmax = Q0 cos  − H sin 
Q0 – tir kəsici qüvvəsidir.
N = Q0 sin  + H cos 
3. İç qüvvələrə görə en kəsik seçilir.
4. Seçilmiş en kəsik sıxılıb əyilən elementləri möhkəmliyə yoxlama düsturunun köməyi ilə
möhkəmliyə yoxlanır.
N M
= +  RS
A W

2 N
 = 1−
3000Ahes Rs
Əyrilik radiusu müstəvisində çeviklik
lhes = 0,58(2 S ) = 1,16S -seqmentvari

S yarım tağın uzunluğu; lhes = S düzxətli

Sonra tağın dayaq düyünü və yəhər düyünü layihələndirilir.
65
 66
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti

Fakültə: İnşaat
Kafedra:İnşaat konstruksiyaları
Fənnin adı: Ağac konstruksiyaları
Mövzu:Bütöv en kəsikli ağac çərçivələr, ağac fermaların təsnifatı.

Mühazirəçi: Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Cahangir Vəli oğlu Əsgərov

Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Əzizə Mürsəl qızı Quliyeva

Mühazirənin planı
1.Bütöv en kəsikli ağac çərçivələr.

Ədəbiyyat:

1. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Г.Карлсен

2. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Н. Зубарев

Bakı-2020
 67
Bütöv en kəsikli ağac çərçivələr, ağac fermaların təsnifatı.
1.Bütöv en kəsikli ağac çərçivələr

Yapışqanla hazırlanmış bütöv en kəsikli ağac çərçivələrin binanın tipindən asılı olaraq
aşağıdakı konstruktiv həlləri vardır.
1) İki konsollu və ya konsolsuz sökülüb-yığılan bir aşırımlı, üç oynaqlı yapışqanla
hazırlanan çərçivələr.
2) Üç oynaqlı əyilmiş yapışqanla hazırlanmış ağac çərçivələr.

Çərçivənin hesablanması aşağıdakı ardıcıllıqla aparılır.

1. Çərçivəyə təsir edən xarici yüklərin normativ və hesabi qiymətlərini tapılması.
2. Xarici yüklərin təsirindən daxili qüvvələrin tapılması.
3. En kəsiyi seçilməsi.
4. Seçilmiş en kəsiklərin sıxılıb-əyilmədə möhkəmliyə yoxlanması.
 68

Kəmər və onları bir-biri ilə birləşdirən millərdən ibarət konstruksiyaya şəbəkəli

konstruksiya adlanır.
 69
Kəmərlər bir və iki budaqlı olmaqla öz növbəsində bütöv və quraşıq en kəsikli olurlar.
Şəbəkələr ayrı-ayrı millərdən dirək və dirsəklərdən olurlar.
Şəbəkəli ağac konstruksiyaları statik həll olunan sistemlərdə tətbiq edirlər (dayaqlarda
bərkinməsinə və şəbəkə elementlərinin həllinə görə). Ağac konstruksiyalarda tətbiq edilən
birləşmələrin təsirə tabeliyi və həmçinin ağacın quruması və nəmlənməsi zamanı statik həll
olunmayan sistemlərdə şəbəkə konstruksiyanın elementlərində iç qüvvələrin işarəsinin
dəyişilməsinə qədər qüvvələrin paylanması baş verə bilər. Ona görə də şəbəkəli ağac
konstruksiyaları statik həll olunmayan sistemlərdə tətbiq etməyə icazə verilmir. Örtükdə tətbiq
edilən şəbəkəli müstəvi konstruksiyanın əsas tipi fermadır.Praktikada bütünlüklə ağac, ağac metal
və ağac plastik kütlə əsaslı fermalara da rast gəlmək olur.
Müasir tikintidə ən çox tətbiq edilən yapışqanla hazırlanmış seqmentvari fermadır. Bəzi
hallarda, çox aşırımlı sənaye binalarında bir və ya iki maillikli trapesiya şəkilli fermanın tətbiqi
əlverişlidir.Belə fermalarla 12-36m-lik aşırımları örtmək mümkündür. Ağac fermalardan körpü
konstruksiyaların tikintisində istifadə edilir. Fermanın dartılan milləri metal və ya şüşə
plastikadan,sıxılan milləri ağac materialından istifadə edilir.
Fermanın elementlərində iç qüvvələr düyün birləşmələrinin oynaqlı olması şərtindən
tapılır.
Fermalar xarici görkəminə görə üçbucaq,trapes və əyri xətli olurlar.
 70
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti

Fakültə: İnşaat
Kafedra:İnşaat konstruksiyaları
Fənnin adı: Ağac konstruksiyaları
Mövzu: Yapışqanla hazırlanmış seqmentvari ağac fermaların hesablanması

Mühazirəçi: Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Cahangir Vəli oğlu Əsgərov

Texnika üzrə fəlsəfə doktoru,dosent Əzizə Mürsəl qızı Quliyeva

Mühazirənin planı
1.Yapışqanla hazırlanmış ağac seqmentvari fermaların hesablanması

Ədəbiyyat:

1. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Г.Карлсен

2. «Конструкции из дерева и пластмасса» müəl. Г.Н. Зубарев

Bakı-2020
 71
Yapışqanla hazırlanmış seqmentvari ağac fermaların hesablanması

1.Yapışqanla hazırlanmış seqmentvari ağac fermaların hesablanması

Seqmentvari fermanın elementlərində iç qüvvələrin tapılması üçün aşağıdakı yük

birləşməsinə baxılır.
Yapışqanla hazırlanmış fermanın hesablanması ferma düyünlərində təsir edən topa yükdən
millərdəki iç qüvvələrin tapılmasından başlayır.
Düyünlər arasında eninə qüvvə təsir etdiyindən fermanın üst kəməri sıxılıb-əyilməyə
işləyir. Seçilmiş en kəsik aşağıdakı düsturlar yoxlanılır.
N M
S = +  RS
Ahes Whes
M
Md =

M = M0  MN
M0 – eninə yükdən MN ilə boyuna qüvvədən momentdir.
Yuxarı kəmər kəsilən olduğu halda səpilmiş yükdən
ql 2 l2 f 1 1 l02 R 0
M= − Nf 0 ; R= + ; f =   l ; f = ; S=
8 8f 2 6 8 8R 900
Yuxarı kəməri kəsilməz fermalarda eninə yükdən M0 momenti çoxaşırımlı kəsilməz
tirlərdə olduğu kimi üç moment tənliklərinin həlli ilə tapılır.
Fermanın alt kəməri metaldan və ya şüşə plastikadan qəbul edilir və en kəsiyi dartılan
elementlərdə olduğu kimi taplıır. Yoxlama netto en kəsiyə görə aparılır. Sıxılan dirsəklər boyuna
əyilməyə hesablanır. Hesabi uzunluğu düyünlər arası məsafəyə bərabər qəbul edilir.
Tavanın qalınlığını əyilmə şərtindən qəbul edirik.

M N
t = ; M = 1 t a 2 ; t =
Ry lt b
1 – böyük tərəfin kiçik tərəfə olan nisbətindən asılı olaraq lövhələr üçün verilən cədvəldən
götürülür.
Üç ədəd ölçüləri (8x80)mm olan qabırğa ilə gücəlndirilmiş dayaq tavasını möhkəmliyə
yoxlayaq.
 t lt b 2
M=
8
En kəsiyi ağırlıq mərkəzindən tavanın kənarına qədər olan məsafə
 72
t 8 
l b t + 3  8  0,8 +  t 
y=
S
=
2 2 
F lt  t + 3  8  0,8

Ətalət momenti

lt  t3  0,8  83   
2 2
 l 
Jx = +   3 + (lt  t ) y − t  + 3  0,8  8 t +  t − y 
12  12   2 2 

Dayaq tavasındakı ən böyük gərginlik

M (h − y ) M (8 +  t − y
= = =  Ry
Jx Jx
Yuxarı kəmərin en kəsiyinin seçilməsi: bh verilir

bh 2 bh 3
Fv = bh; Whes = ; J= ; r = 0,289h
6 12

l 2 N
= 0;  =1−
2 3000RS Anet
Aşağı kəmər
U
Aтял =
R
Öz çəkisindən əyici momentss
g юзl 2
M=
8
U M
+  Rd
Anet W

Eninə yuxarı kəmərin eninə bərabər qəbul edilir. h – tapılır.

l0
hтял =
0,289
=120150 qəbul edilir.
hтял
n=
t
h = tn
 73
3000(0,289h) 2
=
l02
Dayaq düyününün hesablanması

Yuxarı kəmərin başmağın tavası üzərində oturma sahəsini ağacın livlər istiqamətində əzilməsi
şərtindən təyin edirik.
N Aez
Aez = ; l яз = =l
Rez b
Üfüqi dayaq tavasını hesablayaq.
Dayaq tavasının ölçülərini qəbul edən dayaq tavasının enini materialın eninə bərabər qəbul
edib uzunluğunu materialın liflərə perpendikulyar istiqamətdə əzilməsi şərtindən qəbul edirik.
Ra
l d .t = = Ad .t = ld .t bd .t
bd .t
Ra
 d .t =  Rяз.90 0
Ad .t
Dayaq tavasının qalınlığı əyilmə şərtindən təyin edirik.
 d .t lk2
M=
2
Orta cismin əyilmə şərtindən
 d .t b 2
M=
12
6M
=
R
Aşağı kəməri üstlük lövhəyə birləşdirən bucaq qaynaq tikişinin uzunluğu
U
 = 2 R 0
Kf
f