CHÖÔNG I

KHAÙI NIEÄM CHUNG VEÀ CAÛNG

§1 - VAI TROØ CUÛA GIAO THOÂNG VAÄN TAÛI ÑOÁI VÔÙI NEÀN KINH TEÁ QUOÁC DAÂN –
CAÙC LOAÏI GIAO THOÂNG

Vai troø cuûa giao thoâng vaän taûi trong neàn kinh teá quoác daân voâ cuøng quan troïng. Noù
taïo ñieàu kieän cô baûn ñeå phaùt trieån neàn saûn xuaát cuûa xaõ hoäi. Moät ñaát nöôùc muoán coù neàn
kinh teá phaùt trieån, tröôùc heát phaûi coù heä thoáng giao thoâng vaän taûi tieân tieán. Baát kyø moät
loaïi saûn phaåm naøo cuõng chæ ñöôïc söû duïng sau khi noù ñöôïc vaän chuyeån töø nôi saûn xuaát
ñeán nôi tieâu duøng baèng caùc phöông tieän giao thoâng khaùc nhau (ñöôøng thuûy, ñöôøng saét,
ñöôøng oâ toâ, ñöôøng haøng khoâng …). Caûng bieån, caûng soâng, caûng treân hoà cuûng nhö caùc nhaø
ga ñöôøng saét, saân bay laø nôi chuyeån taûi haøng hoùa töø moät loaïi giao thoâng naøy sang loaïi
giao thoâng khaùc - Goïi laø ñaàu moái giao thoâng. Coù nhieàu loaïi giao thoâng khaùc nhau: Giao
thoâng ñöôøng thuûy (treân bieån, treân soâng hay hoà), ñöôøng saét, ñöôøng oâ toâ, ñöôøng oáng vaø
ñöôøng haøng khoâng. Moãi loaïi giao thoâng coù moät lónh vöïc hoaït ñoäng vaø tính öu vieät rieâng.
Trong ñoù, caûng laø moät boä phaän cuûa caû heä thoáng giao thoâng.
Nhö vaäy, Caûng laø ñaàu moái giao thoâng bao goàm nhöõng coâng trình vaø thieát bò kyõ thuaät
ñaûm baûo thuaän lôïi cho taàu ñoã ñeå tieán haønh coâng taùc boác xeáp vaø chuyeån taûi haøng hoùa.
Nhieäm vuï cô baûn cuûa caûng laø vaän chuyeån haøng hoùa hay haønh khaùch töø ñöôøng thuûy (bieån
hoaëc soâng) leân caùc phöông tieän giao thoâng khaùc vaø ngöôïc laïi.
Caûng soâng thöôøng laø ñaàu moái cuûa hai loaïi giao thoâng (ñöôøng soâng, ñöôøng oâ toâ) hay
ba loaïi giao thoâng (ñöôøng soâng, ñöôøng oâ toâ vaø ñöôøng saét).
Caûng bieån vaø caûng hoà laø ñaàu moái cuûa ba loaïi giao thoâng.
Caûng cöûa soâng laø ñaàu moái phöùc taïp hôn goàm boán loaïi (ñöôøng bieån, ñöôøng soâng,
ñöôøng oâ toâ vaø ñöôøng saét).
Trong nhöõng ñaàu moái giao thoâng quan troïng coøn coù theâm moät loaïi giao thoâng ñöôøng
oáng duøng vaän chuyeån caùc chaát loûng ( daàu thoâ, saûn phaåm daàu, hoaù chaát loûng …).
Treân theá giôùi, giao thoâng ñöôøng bieån ñöôïc söû duïng roäng raõi khoâng nhöõng vaän
chuyeån trong nöôùc maø coøn vaän chuyeån ra nöôùc ngoaøi. Giao thoâng ñöôøng bieån so vôùi caùc
hình thöùc giao thoâng khaùc, coù nhöõng öu dieåm sau:
-Khoâng caàn chi phí naïo veùt ñöôøng ñi vì chieàu saâu bieån vaø ñaïi döông lôùn.
-Chi phí vaän chuyeån giaûm do dònh möùc tieâu hao nhieân lieäu cho moät ñôn vò haøng hoaù
vaän chuyeån laø nhoû nhaát.
-Giaù thaønh vaän chuyeån haï, naêng xuaát lao ñoäng cao (hôn 3 laàn so vôùi ñöôøng saét).
Chính nhöõng öu vieät ñoù maø löôïng haøng hoùa ñöôïc vaän chuyeån baèng ñöôøng bieån
chieám khoaûng 70% - 80% toång löôïng haøng hoùa löu thoâng treân theá giôùi.

1
 §2 - SÔ LÖÔÏC LÒCH SÖÛ PHAÙT TRIEÅN CAÛNG

Caûng – Tieáng Anh goïi laø port – coù nghóa laø coång.
Ñaàu tieân, chieác “coång” naøy thöôøng laø nhöõng nôi coù ñieàu kieän töï nhieân thuaän lôïi
duøng cho taàu beø truù aån. Daàn daàn, do thöông maïi phaùt trieån, baét ñaàu xuaát hieän nhöõng
haønh trình buoân baùn baèng ñöôøng bieån, neân taïi nhöõng nôi taøu truù nguï ngöôøi ta laép ñaët
theâm nhöõng thieát bò, coâng ngheä boác xeáp vaø kho baõi caàn thieát. Chieác coång trôû thaønh moät
ñaàu moái giao thoâng quan troïng. Caûng xuaát hieän ñaàu tieân treân theá giôùi laø caûng bieån Ñòa-
trung-haûi, ñöôïc xaây döïng töø naêm 3400 tröôùc coâng nguyeân. Ñaây laø khu vöïc lyù töôûng ñeå
phaùt trieån ngheà buoân baèng ñöôøng bieån. Sau ñoù, doïc bôø bieån naøy haøng loaït caûng thöông
maïi khaùc ñöôïc xaây döïng (caûng Tir, caûng Si ñoân …).
Keát caáu beán caûng luùc baáy giôø chuû yeáu laø daïng troïng löïc, töôøng thaúng ñöùng vaø
ñöôïc xaây döïng thuû coâng baèng caùc vaät lieäu thoâ sô. Traûi qua haøng nghìn naêm sau, vaøo thôøi
kyø phuïc höng, döôùi thôøi kyø phong kieán, thöông maïi chaâu Aâu phaùt trieån, ñaõ keùo theo söï ra
ñôøi haøng loaït caûng teân tuoåi ôû Haø Lan, YÙ, Anh. Ñaây laø giai ñoaïn giao thoâng ñöôøng bieån
phaùt trieån maïnh treân theá giôùi cuøng vôùi söï khaùm phaù ra Chaâu Myõ- Latinh
Ñaàu theá kyû XIX, cuøng vôùi söï phaùt trieån vöôït baäc cuûa vaït lieäu xaây döïng, keát caáu
caûng cuõng coù nhöõng thay ñoåi cô baûn. Kích thöôùc vaø troïng taûi taàu taêng leân, doøi hoûi chieàu
saâu tröôùc beán taêng, caàn phaûi naïo veùt beå caûng vaø keânh chaïy taàu saâu hôn. Beân caïnh ñoù söï
xuaát hieän cuûa giao thoâng ñöôøng saét caøng thuùc ñaåy söï phaùt trieån caûng ngaøy caøng maïnh.

§3 - CAÁU TAÏO CAÛNG

Caûng hieän ñaïi ngaøy nay laø toång hôïp nhöõng coâng trình vaø nhöõng thieát bò baûo ñaûm
cho taàu ñaäu yeân tónh ñeå thöïc hieän quaù trình boác xeáp haøng hoùa töø taàu leân bôø vaø ngöôïc laïi
(chæ tröø moät vaøi tröôøng hôïp caûng coù yù nghóa rieâng, khoâng coù tính chaá t giao thoâng). Taát caû
caùc caûng ñeàu ñöôcï caáu thaønh töø hai yeáu toá chính: Khu ñaát vaø khu nöôùc (Hình I-I)
Laïch taøu vaøo caûng

Ñeâ soùng
Vuõøng ñoã taøu

Ñeâ Beán nhoâ BEÅ CAÛNG Ñeâ

Vuøng giöõa
Beán caùc beán

Ñöôøng vaøo Ga phaân loaïi Laõnh thoå caûng

(Hình I-I) Sô ñoà caáu taïo caûng

1. Khu nöôùc cuûa caûng
Khu nöôùc cuûa caûng bao goàm: Keânh chaïy taàu vaøo caûng; Khu nöôùc daønh cho taàu quay
voøng khi ra vaøo caûng; Khu nöôùc daønh cho taàu chôø ñôïi ra vaøo caûng (chôø ñôïi ñeå vaøo tuyeán
boác xeáp haøng hay chôø ñôïi laøm cacù thuû tucï ra khoûi caûng); Khu nöôùc duøng cho taàu boác xeáp
haøng hoùa vaø ñi laïi ôû ngay saùt vôùi ñöôøn g bôø; Khu taêng bo cuûa taàu (khu nöôùc daønh cho taàu

2
boác xeáp giaûm bôùt troïng taûi tröôùc khu vaøo beán, hoaëc sang maïn cho taøu khaùc).
Ôû nhöõng caûng coù coâng trình baûo veä (ñeâ chaén soùng) ta caàn phaân ra khu nöôùc beân
ngoaøi vaø khu nöôùc beân trong (so vôùi coâng trình baûo veä caûng).
- Khu nöôùc ngoaøi bao goàm: Keânh chaïy taàu, khu chôø ñôïi taàu ñöôïc boá trí ngoaøi
phaïm vi ñeâ chaén soùng
- Khu nöôùc trong bao goàm: caùc khu chöùc naêng coøn laïi.
Keânh daãn taàu vaøo caûng thöôøng chæ coù ôû nhöõng caûng boá trí ôû vuøng bieån noâng, khoâng
ñaûm baûo ñoä saâu cho taàu beø ñi laïi, ngöôøi ta phaûi ñaøo moät keânh daãn taàu vaøo trong beå caûng.
Chieàu daøi keânh daãn taàu coù khi ñaït töø haøng chuïc km tôùi haøng traêm km.

2. Khu ñaát cuûa caûng

Khu ñaát cuûa caûng bao goàm khu tröôùc beán vaø khu sau beán.
Khu tröôùc beán laø khu keà lieàn vôùi khu nöôùc hay coøn goïi laø khu tröïc tieáp saûn xuaát, bao goàm:
Tuyeán beán; tuyeán thieát bò boác xeáp; ñöôøng giao thoâng tröôùc beán; khu kho baõi chöùa haøng. Ñoái vôùi
caûng haønh khaùch, khu tröôùc beán bao goàm tuyeán beán, nhaø ga haønh khaùch. Veà thaønh phaàn caáu taïo
khu tröôùc beán, tuøy theo loaïi caûng vaø tính chaát cuûa caûng, coù theå coù nhöõng ñaëc ñieåm khaùc nhau.
Khu sau beán bao goàm: tuyeán boác xeáp haøng sau kho, khu kho chöùa haøng baûo quaûn
daøi haïn (daõy kho thöù 2), caùc toøa nhaø phuïc vuï cho saûn xuaát nhö: Nhaø ñieàu haønh, nhaø sinh
hoaït coâng nhaân, xöôûng söûa chöõa, caùc coâng trình dòch vuï kyõ thuaät, nhaø aên, y teá…
Khu tröôùc beán vaø khu sau beán taïo thaønh laõnh thoå caûng. Ngoaøi ra coøn coù laõnh thoå
ngoaøi caûng laø khu vöïc laõnh thoå naèm ngoaøi phaïm vi caûng. Laõnh thoå ngoaøi caûng ñöôïc boá
trí nhaø ôû coâng nhaân vieân chöùc cuûa caûng, nhaø aên, xöôûng giaët, baùch hoaù, thö vieän caâu laïc
boä, xöôûng söûa chöõa trung taâm…
Ñeå phuïc vuï cho coâng taùc boác xeáp vaø vaän chuyeån haøng hoùa caàn thieát phaûi coù thieát
bò, coâng ngheä chuyeân duøng trong caûng. Thieát bò caûng chuû yeáu bao goàm: caùc maùy boác xeáp
vaø vaän chuyeån ôû tuyeán tröôùc beán, trong kho, ngoaøi kho; caùc thieát bò söûa chöõa caùc phöông
tieän trong caûng; thieát bò cung caáp nöôùc vaø thoaùt nöôùc; thieát bò cung caáp naêng löôïng (ñieän
naêng, nhieät naêng…); thieát bò thoâng tin lieân laïc; heä thoáng giao thoâng (ñöôøng saét, ñöôøng oâ
toâ, ñöôøng oáng); thieát bò an toaøn lao ñoäng vaø phoøng choáng chaùy, caùc toaø nhaø saûn xuaát vaø
phuïc vuï saûn xuaát.
Ngoaøi caùc nhaân toá treân, trong caûng coøn coù caùc phöông tieän cung caáp nhieân lieäu
cho taàu, phöông tieän lai daét taàu ra vaøo caûng (xuoàng, ca noâ lai daét, taøu kyõ thuaät…)
Trong phaïm vi khu ñaát vaø khu nöôùc cuûa caûng, ñoâi khi boá trí caùc yeáu toá khoâng lieân
quan ñeán quaù trình hoaït ñoäng cuûa caûng nhö: xöôûng ñoùng, söûa chöõa taàu; caùc thieát bò naâng
haï taàu, cô sôû trang bò ñoäi taàu kyõ thuaät; caùc xí nghieäp xaây döïng caûng. Caùc yeáu toá naøy, neáu
boá trí trong caûng, caàn phaûi baûo ñaûm khoâng laøm trôû ngaïi ñeán coâng taùc chính cuûa caûng laø
boác xeáp vaø vaän chuyeån haøng hoùa.
Trong thaønh phaàn cuûa caûng, coøn bao goàm caùc coâng trình thuûy coâng nhö: coâng trình
chaén soùng vaø baûo veä bôø, coâng trình beán caûng, coâng trình naâng vaø haï taàu (neáu trong caûng
coù boá trí phöông tieän naøy)

3
 §4 - PHAÂN LOAÏI CAÛNG

Caûng coù raát nhieàu loaïi khaùc nhau. Ta coù theå phaân loaïi caûng theo coâng duïng, vò trí
ñòa lyù, theo yù nghóa kinh teá giao thoâng vaø theo löôïng haøng.

1. Phaân loaïi caûng theo coâng duïng, bao goàm:

Caûng quaân söï hay laø cô sôû phuïc vuï cho haïm ñoäi cuûa haûi quaân. Caûng naøy khaùc vôùi
caûng thöông nghieäp laø coù ñoä saâu lôùn ñeå ñoã taøu vaø di chuyeån taøu, coù khu nöôùc lôùn ñeå
cung caáp cho nhieäm vuï quaân söï vaø söûa chöõa taøu. Sau ñoù laø khu ñaïn phaùo vaø caùc haàm döï
tröõ löông thöïc thöïc phaåm. Ngoaøi ra coøn coù caùc thieát bò chuyeân duøng nhö: thieát bò haøng
haûi, thieát bò xaây döïng coâng söï …
Caûng daân söï coù theå chia ra caùc nhoùm: caûng giao thoâng hay caûng thöông nghieäp,
hay coøn goïi laø caûng toång hôïp, caûng chuyeân duïng…
Thöông caûng hay caûng toång hôïp duøng chuû yeáu ñeå boác xeáp vaø vaän chuyeån haøng
hoùa vaø haønh khaùch. Haøng hoùa cuûa caûng bao goàm nhieàu loaïi khaùc nhau (haøng bao kieän,
haøng than, quaïng , vaät lieäu xaây döïng, nguõ coác, goã, vaät lieäu xaây döïng,daàu thoâ vaø caùc saûn
phaåm daàu…). Ôû nöôùc ta caùc caûng nhö caûng Haûi Phoøng, caûng Ñaø naüng, caûng Saøi Goøn,
caûng Caàn Thô laø thöông caûng.
Caûng chuyeân duïng laø caûng chuyeân moân boác xeáp moät loaïi haøng coá ñònh naøo ñoù (ví
duï caûng than, caûng container, caûng goã, caûng xaêng daàu …). Ñoâi khi loaïi caûng naøy coù nhieàu
loaïi haøng, nhöng loaïi haøng chính phuïc vuï cho caûng vaãn giöõ vai troø noåi baät. Caùc thieát bò
cuûa caûng ñöôïc chuyeân moân hoùa raát cao ñeå phuïc vuï cho loaïi haøng noùi treân. Ôû nöôùc ta coù
caùc caûng Cöûa OÂâng, Hoøn Gai chuyeân duøng ñeå boác dôõ than. Khu caûng xaêng daàu Nhaø Beø,
caûng container Caùt Laùi, vv.
Caûng truù aån phuïc vuï cho taøu haøng vaø taøu khaùch truù aån treân ñöôøng ñi nhaèm traùnh
gioù baõo vaø soùng lôùn. Caûng goàm coù khu nöôùc kín soùng gioù duøng cho taøu ñoã. Trong moät
vaøi tröôøng hôïp caûng naøy coøn duøng laøm caên cöù ñaùnh caù vaø treân bôø coù trang bò caùc thieát bò
phuïc vuï cho boác xeáp vaø vaän chuyeån caù. Treân bieån, caûng truù aån coøn coù taùc duïng ñoã taøu
bò tai naïn doïc ñöôøng. Treân hoà chöùa nöôùc lôùn, caûng truù aån duøng cho taøu soâ ng vaø beø maûng
traùnh baõo vaø soùng lôùn. Trong caûng coù caùc phöông tieän söûa chöõa, naâng haï taøu phuïc vuï
cho taøu bò tai naïn.
Caûng caáp nhieân lieäu treân nhöõng haønh trình ñai döông lôùn goïïi laø nhöõng “nhaø ga
bieån”. Caûng naøy cung caáp nhieân lieäu cho taøu ñi ñöôøng xa ñeå giaûm löôïng döï tröõ nhieân
lieäu quaù lôùn, taêng cöôøng söùc chöùa haøng coù lôïi cho taøu. Taøu ñi qua gheù vaøo nhöõng “nhaø
ga bieån” naøy laáy nhieân lieäu roài laïi tieáp tuïc cuoäc haønh trình. Ngoaøi ra caû ng coøn cung caáp
cho taøu nöôùc ngoït, thöïc phaåm caàn thieát … hoaëc coù theå tieán haønh söûa chöõa nhoû cho taøu.
Caùc “ nhaø ga bieån” thöôøng ñöôïc xaây döïng treân haønh trình ñöôøng bieån lôùn töø Chaâu Phi
sang Vieãn Ñoâng voøng qua Aán Ñoä Döông.
Ta coøn coù nhoùm caûng coâng nghieäp phuïc vuï cho caùc xí nghieäp, caùc khu coâng
nghieäp treân bieån, soâng, hoà. Quan troïng nhaát cuûa nhoùm caûng naøy laø caûng cuûa xí nghieäp
ñaùnh caù, phuïc vuï cho cô sôû cheá bieán caù vaø taøu ñaùnh caù. Caûng naøy ñöôïc trang bò kho öôùp
laïnh vaø caùc cô sôû cheá bieán haûi saûn.

4
 2. Phaân loaïi theo vò trí ñòa lyù, ta coù:
-Caûng bieån ;Caûng soâng;Caûng hoà ;Caûng treân ñaûo.
Caûng bieån coù nhieàu loaïi: caûng hôû boá trí treân bôø bieån chòu tröïc tieáp soùng gioù ngoaøi
khôi. Ñeå baûo ñaûm cho caûng hoaït ñoäng bình thöôøng, caûng caàn coù ñeâ chaén soùng.
Caûng trong vònh kín soùng gioù, ñöôïc caùc ñòa hình thieân nhieân che chaén nhö caûng Cöûa
oâng, Hoøn gai trong vònh Haï Long, caûng quaân söï ôû vònh Ca ranh.
Ngoaøi ra coøn coù caûng trong vònh nöûa kín, nöûa hôû chòu taùc duïng theo höôùng soùng gioù
nhaát ñònh.
Caûng kín hay caûng thuûy trieàu ñaët treân bôø bieån hoaëc cöûa soâng coù dao ñoäng möïc nöôùc
trieàu lôùn. Khu nöôùc cuûa caûng aên saâu vaøo bôø, taùch rieâng vôùi bieån baèng aâu taøu. Luùc ñoù
möïc nöôùc trong caûng khaùc vôùi möïc nöôùc ngoaøi bieån.
Caûng treân ñaûo laø caûng boá trí treân nhöõng hoøn ñaûo thieân nhieân hay nhaân taïo caùch xa
ñaát lieàn.
Caûng cöûa soâng boá trí ôû nhöõng cöûa soâng lôùn ñoå ra bieån hay vaøo saâu trong soâng nhöng
caùch cöûa soâng khoâng xa. Ôû nöôùc ta coù caûng Haûi Phoøng boá trí ôû treân cöûa soâng Caám, caûng
Saøi Goøn treân soâng Saøi Goøn…
Caûng treân hoà bao goàm caûng ñaàu moái thuûy lôïi vaø caûng cuûa xí nghieäp khai thaùc hoà.
Caûng trong ñaàu moái thuûy lôïi duøng cho ñoã taøu tröôùc khi qua aâu ñeå phaân chia vaø thaønh laäp
ñoaøn taøu. Caûng cuûa xí nghieäp treân hoà ñeå cung caáp nguyeân vaät lieäu vaø xuaát saûn phaåm cuûa
xí nghieäp.
Caûng soâng ñöôïc boá trí doïc treân hai bôø soâng, ôû phiùa bôø loõm cuûa ñoaïn soâng ñeå baûo
ñaûm ñoä saâu cho taøu vaø traùnh boài laéng cuûa buøn caùt.

3. Phaân loaïi theo yù nghóa kinh teá – giao thoâng, ta chia ra:
Caûng quoác teá ; Caûng trong nöôùc ; Caûng ñòa phöông.
Caûng quoác teá mang tính chaát trung taâm thöông maïi, söï giao löu haøng hoùa mang tính
quoác teá. Caûng trong nöôùc phuïc vuï cho vaän chuyeån ven bieån, phuïc vuï trao ñoåi haøng hoùa
quoác noäi. Caûng ñòa phöông phuïc vuï cho caùc khu vöïc nhoû mang tính cuïc boä keà lieàn vôùi
caûng
4. Phaân loaïi theo löôïng haøng cuûa caûng, ta coù:
Caên cöù vaøo toång löôïng haøng xuaát vaø nhaäp qua caûng trong naêm khai thaùc hoaëc löôïng
haøng trung bình ngaøy ñeâm, ngöôøi ta phaân caáp vaø phaân loaïi caûng theo baûng sau:
a. Caûng bieån
Ñôn vò Q (106T/n)
Caáp caûng I II III IV V
Loaïi caûng Cöïc lôùn Lôùn TB Vöøa Nhoû
Toång löôïng haøng Q >20 10-20 5-10 1-5 <1

b. Caûng soâng

Caáp caûng I II III IV

Löôïng haøng trung bình T/ng.ñ >15000 3500-15000 750-3500 <750
Löôïng haønh khaùch trbình/ng.ñ >2000 500-2000 200-500 <200

5
 CHÖÔNG II
CAÙC ÑIEÀU KIEÄN TÖÏ NHIEÂN AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN THIEÁT KEÁ
QUY HOAÏCH CAÛNG

Caùc ñieàu kieän töï nhieân aûnh höôûng raát lôùn ñeán thieát keâ, quy hoaïch vaø xaây döïng caûng, ñoù
laø:
1. Ñieàu kieän ñòa hình vaø thuûy hình ( ñaëc tröng vuøng bôø vaø ñaùy bôø)
2. Ñieàu kieän ñòa chaát vaø ñòa chaát thuûy vaên coâng trình khu vöïc döï ñònh xaây döïng
caûng (cô caáu ñòa chaát, thaønh phaàn vaø tính chaát ñaát )
3. Ñieàu kieän khí töôïng (gioù , maây, muø, möa, ñoä aåm, ñoä boác hôi, nhieät ñoä khoâng
khí)
4. Ñieàu kieän thuûy vaên (dao ñoäng möïc nöôùc, soùng, doøng chaûy, sa boài…)

§1 – ÑIEÀU KIEÄN ÑÒA HÌNH VAØ THUÛY ÑÒA HÌNH

Ñieàu kieän ñòa hình vaø thuûy ñòa hình aûnh höôûng lôùn ñeán vieäc löïa choïn vò trí xaây
döïng caûng, söï ñi laïi cuûa taøu beø vaø voán ñaàu tö xaây döïng caûng. Khu vöïc ñòa hình caàn khaûo
saùt ñoái vôùi caûng goàm: khu ñaát gaàn bôø , khu nöôùc ñaùy vuøng gaàn bôø coù tính ñeán keânh daãn
taøu vaøo caûng. Chuùng ta laàn löôït khaûo saùt moät soá ñaëc tröng vaø tính chaát bôø vaø ñaùy soâng
hay bieån aûnh höôûng ñeán thieát keá vaø xaây döïng caûng.

1. Ñòa hình vuøng ven bieån:

Phuï thuoäc vaøo hình daïng ven bôø, ta coù caùc loaïi sau:
- Loaïi bôø thaúng coù daïng hình baèng phaúng, thoaûi ñeàu;
- Bôø khuùc khuyûu hình thaønh caùc vònh, vuõng ñaàm… coù nhöõng coàn caùt, che chaén
soùng gioù toát;
- Bôø bieån vuøng nuùi coù ñöôøng bôø doác, cao, ñoä saâu lôùn, coù ñòa hình che chaén töï
nhieân toát;
- Bôø bieån hình loa thöôøng gaëp ôû vuøng cöûa soâng. Vuøng naøy thöôøng bò baõi boài chaén,
noâng caïn , taøu beø ra vaøo khoù khaên, quaù trình khai thaùc caàn phaûi naïo veùt thöôøng
xuyeân.
Ñeå baûo ñaûm löïa choïn vò trí ñaët caûng cuõng nhö giaûi quyeát caùc vaán ñeà boá trí toång
theå caûng, ta caàn thaønh laäp caùc taøi lieäu sau:
Bình ñoà ñòa hình vaø thuûy ñòa hình khu vöïc xaây döïng caûng vôùi tyû leä 1 : 10.000,
1 : 5.000, 1 : 2.000 (phuïc vuï cho giai ñoaïn quy hoaïch, laäp döï aùn). Tyû leä 1 : 500 tyû
leä 1: 200 (phuïc vuï cho giai ñoaïn thieát keá kyõ thuaät)
Dieän tích khu vöïc xaây döïng caûng caàn ñaûm baûo töø 5-10 Km2 , ñöôøng ñoàng möùc ñoä
cao vaø chieàu saâu caùch nhau 0.5 m ~ 1,0 m

2 Ñòa hình vuøng cöûa soâng

Ñòa hình cöûa soâng thöôøng gaëp laø cöûa soâng hình loa hay tam giaùc chaâu. Taïi cöûa
soâng hình loa, chieàu saâu nho,û coù nhieàu baõi caùt ngaàm. Cöûa soâng hình tam giaùc chaâu nhieàu
buøn caùt laénh ñoïng taïo thaønh nhöõng baõi boài,doi caùt. Nhöõng coàn caùt, baõi caùt ngaàm laøm cho
loøng soâng bò phaân chia thaønh nhieàu nhaùnh nhoû coù ñoä saâu khaùc nhau
6
 Ñeå xaây döïng caûng cöûa soâng, ta caàn khaûo saùt ñaày ñuû ñòa hình vuøng cöûa soâng, vaán
ñeà boài xoùi, doøng chaûy, söï oån ñònh cuûa tuyeán, khoái löôïng buøn caùt di chuyeån trong naêm.
3 Ñòa hình bôø soâng
Bôø soâng luoân luoân chòu taùc ñoäng cuûa soùng, doøng chaûy taïo thaønh daïng hình sin treân
maët baèng vaø khoâng oån ñònh. Doøng chaûy laø nguyeân nhaân chuû yeáu laøm bieán daïng bôø taïo
thaønh bôø loõm vaø bôø loài. Bôø loõm, khu nöôùc thöôøng khaù saâu, neân thöôøng choïn vò trí naøy ñeå
xaây döïng caûng. Traùi laïi, phía bôø loài, chieàu saâu nhoû, doøng chaûy yeáu, coù nhieàu boài caïn.
Ngoaøi nhöõng ñaëc ñieåm treân, nhöõng nôi bôø soâng cao raát nguy hieåm, deã xaåy ra hieän töôïng
tröôït vaø lôû bôø, khoâng neân xaây döïng caûng.

§2 – ÑIEÀU KIEÄN ÑÒA CHAÁT VAØ ÑÒA CHAÁT THUÛY VAÊN COÂNG TRÌNH

Ñòa chaát laø moät trong nhöõng ñieàu kieän töï nhieân voâ cuøng quan troïng, quyeát ñònh
hình daïng vaø loaïi coâng trình caûng, quyeát ñònh giaù thaønh xaây döïng vaø quaù trình hoaït ñoäng
cuûa caûng, cho neân trong quaù trình thaêm doø khaûo saùt caàn phaûi bieát ñaày ñuû caùc yeáu toá ñòa
chaát: tính chaát cô lyù cuûa ñaát, maët caét ñòa chaát khu vöïc xaây döïng caûng. Ñeå xaùc ñònh tính
chaát cuûa ñaát, ta caàn nghieân cöùu vaø thí nghieäm cacù maãu ñaát laáy töø caùc hoá khoan, cuõng nhö
baèng phöông phaùp thí nghieäm ñaát ngoaøi hieän tröôøng. Maïng löôùi loã khoan theo maët caét
ngang coâng trình caùch nhau 10 ~ 50m vaø 150 ~250m veà hai phía truïc doïc cuûa coâng trình (
phuï thuoäc vaøo töøng ñieàu kieän cuï theå, söï ñoàng nhaát cuûa ñaát, söï saép xeáp caùc lôùp ñaát, vaø
töøng giai ñoaïn thieát keá). Chieàu saâu hoá khoan tuøy thuoäc vaøo loaïi ñaát, coù theå ñaït töø 30 –
50 m. Caùc maët caét ñòa chaát ñöôïc thaønh laäp döïa vaøo maïng löôùi caùc loã khoan vaø keøm theo
caùc chæ tieâu cô baûn cuûa ñaát.

§3 – ÑIEÀU KIEÄN KHÍ TÖÔÏNG

Caùc ñieàu kieän khí töôïng aûnh höôûng lôùn ñeán thieát keá, quy hoaïch caûng bao goàm:
gioù baõo, ñoä aåm khoâng khí, maây muø, löôïng möa, boác hôi, naéng, nhieät ñoä khoâng khí…
1. Gioù
Gioù aûnh höôûng ñeán söï löïa choïn vò trí caûng, nhaèm baûo ñaû m phoøng hoûa vaø veä sinh
cuûa caûng cuõng nhö khu daân cö xung quanh. Phuï thuoäc vaøo taàn suaát vaø höôùng gioù chuû yeáu
trong naêm, ta boá trí caùc khu beán haøng hoùa (ví duï:Haøng than buïi ñöôïc boá trí cuoái höôùng
gioù chuû ñaïo so vôùi caùc loaïi haøng khaùc, khu beán daàu boá trí cuoái höôùng gioù ñeå traùnh hoûa
hoaïn…). Gioù aûnh höôûng ñeán ñieàu kieän laøm vieäc cuûa caùc thieát bò boác xeáp nhö: caàn truïc
coång, baêng chuyeàn vaän chuyeån haøng rôøi, söï neo ñaäu an toaøn cuûa taøu thuyeàn… Höôùng gioù
quyeát ñònh höôùng cöûa vaø keânh chaïy taøu vaøo caûng. Löïc cuûa gioù aûnh höôûng ñeán tính toaùn
coâng trình beán vaø coâng trình baûo veä. Döôùi taùc ñoäng cuûa gioù gaây ra löïc va caäp cuûa taøu,
löïc neo taøu vaø gaây ra soùng taùc duïng vaøo coâng trình aûnh höôûng ñeán ñieàu kieän laøm vieäc
cuûa taøu. Trong ñieàu kieän khí haäu nhieät ñôùi ôû nöôùc ta, ngoaøi aûnh höôûng cuûa gioù coøn xeùt
aûnh höôûng cuûa baõo vôùi gioù cöïc maïnh (lôùn hôn 30m/s) ñeán thôøi gian khai thaùc cuûa caûng,
söï ñi laïi cuûa taøu thuyeàn.
Ñeå thieát keá vaø xaây döïng caûng, ta caàn thu thaäp caùc soá lieäu thoáng keâ veà caùc ñaëc
tröng cuûa gioù: nhö toác ñoä gioù, höôùng gioù, taàn suaát gioù theo töøng höôùng, chu kyø gioù thoåi,
chieàu daøi cuûa ñaø gioù. Taát caû caùc soá lieäu veà gioù cuõng nhö caùc soá lieäu khí töôïng khaùc, ta coù
7
theå söu taàm ôû caùc traïm khí töôïng gaàn khu vöïc xaây döïng caûng. Höôùng gioù thöôøng ñöôïc
ghi treân 8 höôùng cô baûn hay 16 höôùng.
Ñeå bieåu thò tính chaát cuûa gioù ñoái vôùi caûng ta thaønh laäp hoa hoàng gioù theo taàn suaát
vaø theo toác ñoä gioù ( Hình II-1)
Ñeå xaây döïng hoa hoàng gioù ta caàn coù ñuû soá lieäu veà gioù ñaõ quan traéc treân 10 naêm.
B
TB ÑB

T Ñ

TN ÑN
N

1 2 3 4 5
( Hình II-1)
1. laëng gioù < 0.5 m/s 2. 0.5~5 (m/s)
3. 5 ~ 10( m/s) 4. 10 ~ 15 (m/s)
5. 15 ~20 (m/s) vaø lôùn hôn

2. Ñoä aåm khoâng khí.

Ñoä aåm khoâng khí aûnh höôûng ñeán vieäc baûo quaûn haøng hoaù trong kho. Ñoä aåm ñöôïc
ñaëc tröng bôûi ñoä aåm tuyeät ñoái vaø töông ñoái, ñoä aåm lôùn nhaát,ø nhoû nhaát trong naêm hay
töøng thaùng, ñoä aåm trung bình cuûa nhieàu naêm thoáng keâ.

3. Maây muø
Maây muø thöôøng xuaát hieän treân maët bieån, maët soâng, aûnh höôûng ñeán söï ñi laïi cuûa
taøu beø khi ra vaøo caûng vaø thôøi gian khai thaùc cuûa caûng. Vì vaäy, ta caàn bieát soá ngaøy coù
maây muø trong naêm vaø ñoä ñaäm ñaëc cuûa muø

4. Möa vaø ñoä boác hôi

Möa aûnh höôûng nhieàu ñeán coâng taùc boác xeáp haøng hoùa cuûa caûng. Ôû nöôùc ta coù
nhöõng traän möa lôùn keùo daøi laøm teâ lieät hoaït ñoäng cuûa caûng. Ñeå coù soá lieäu veà möa ta caàn
bieát : löôïng möa (lôùn nhaát, nhoû nhaát, trung bình) trong naêm, thaùng. Löôïng möa thöôøng ño
baèng (mm). Ngoaøi ra caàn bieát thôøi gian keùo daøi cuûa nhöõng traän möa, soá ngaøy coù möa
trong naêm, nhöõng thaùng coù möa trong naêm.
Ñoä boác hôi aûnh höôûng ñeán qui trình baûo quaûn haøng hoùa. Ñoä boác hôi phuï thuoäc vaøo
toác ñoä gioù, nhieät ñoä vaø ñoä aåm khoâng khí.

5. Nhieät ñoä khoâng khí

Nhieät ñoä khoâng khí aûnh höôûng ñeán vieäc baûo quaûn haøng hoùa, cheá ñoä laøm vieäc cuûa
caûng. Veà muøa heø nhieät ñoä khoâng khí nöôùc ta coù theå leân tôùi 35~400C, aûnh höôûng lôùn ñeán
caùc baõi haøng hoùa deã chaùy, deã boác hôi ( nhö daàu hoûa, xaêng…) cuõng nhö baûo quaûn caùc loaïi
haøng hoùa choùng thiu thoái (caù,thòt, rau,quaû…). Nhieät ñoä khoâng khí aûnh höôûng ñeán thieát keá
8
kho baûo quaûn haøng hoùa vaø ñieàu kieän laøm vieäc cuûa coâng nhaân. Chuùng ta caàn bieát caùc soá
lieäu nhö : nhieät ñoä khoâng khí cao nhaát, thaáp nhaát, trung bình töøng naêm thaùng.

§4 – ÑIEÀU KIEÄN THUÛY VAÊN

Ñoái vôùi caûng, yeáu toá thuûy vaên aûnh höôûng raát lôùn ñeán qui moâ xaây döïng vaø cheá ñoä
khai thaùc. Nhö cao trình ñaùy beán vaø keânh chaïy taøu, cao trình dænh beán, chieàu cao ñeâ chaén
soùng, …. Trong coâng taùc khaûo saùt laäp döï aùn xaây döïng caûng caàn xem xeùt caùc yeáu toá thuûy
vaên cô baûn sau ñaây: giao ñoäng möïc nöôùc, tính chaát cuûa thuûy trieàu , soùng , doøng chaûy, sa
boài vaø tính chaát aên moøn cuûa nöôùc bieån.

1. Dao ñoäng möïc nöôùc

Dao ñoäng möïc nöôùc soâng hay bieån do caùc nguyeân nhaân sau: Caùc yeáu toá thieân vaên
gaây ra thuûy trieàu; caùc yeáu toá khí töôïng: gioù gaây ra hieän töôïng nöôùc daâng, nöôùc haï, thay
ñoåi aù p löïc khí quyeån gaây ra hieän töông soùng ñöùng, boác hôi laøm möïc nöôùc bieån haï
xuoáng, doøng nöôùc chaûy ra bieån cuõng laøm aûnh höôûng ñeán giao ñoäng nöôùc bieån.
Thuûy trieàu laø hieän töôïng dao ñoäng möïc nöôùc bieån vaø ñaïi döông do aûnh höôûng cuûa
söùc huùt cuûa maët trôøi vaø maët traêng… Caùc soá lieäu veà thuûy trieàu caàn bieát: cheá ñoä thuûy trieàu,
trò soá cöïc ñaïi (nöôùc lôùn ) vaø cöïc tieåu (nöôùc roøng) vaø bieân ñoä thuûy trieàu
ÔÛ nöôùc ta, tuøy vaøo vò trí ñòa lyù coù nhöõng vuøng chòu cheá ñoä thuûy trieàu khaùc nhau, nhö
cheá ñoä baùn nhaät trieàu, nhaät trieàu vôùi nhöõng bieân ñoä khaùc nhau…
Hieän töôïng nöôùc daâng vaø haï thöôøng xaûy ra ôû caùc bôø caïn, trong caùc vònh daøi, heïp hay
cöûa soâng khi chuyeån ñoâng cuûa khoái nöôùc truøng vôùi höôùng gioù, gioù thoåi vaøo bôø laøm nöôùc
taêng leân ta coù hieän töôïng nöôùc daâng, ngöôïc laïi ta coù hieän töôïng nöôùc haï, trong tröôøng
hôïp naøy dao ñoâng möïc nöôùc ñaït tôùi 2-3 m vaø lôùn hôn, chu kyø keùo daøi coù theå töø 2-3 ngaøy
ñeâm.
Söï dao ñoäng möïc nöôùc aûnh höôûng ñeán vieäc ñi laïi cuûa taøu thuyeàn cuõng nhö khaû naêng
ngaäp luït laõnh thoå caûng. Vì vaäy trong coâng taùc khaûo saùt thu thaäp soá lieäu chuaån bò cho moät
döï aùn caûng, caàn phaûi ñaëc bieät quan taâm ñeán soá lieäu veà möïc nöôùc.

2. Soùng
Soùng xuaát hieän treân soâng bieån vaø hoà chöùa nöôùc aûnh höôûng ñeán thieát keá vaø xaây
döïng caûng. Soùng aûnh höôûng ñeán boá trí coâng trình baûo veä caûng vaø xaùc ñònh kích thöôùc cuûa
chuùng, boá trí loái vaøo caûng vaø quaù rình boác xeáp haøng hoùa cuûa caûng.
Caùc thoâng soá cô baûn cuûa soùng caàn khaûo saùt ( H II –2): Chieàu daøi soùng L, chieàu cao
soùng H, chu kyø T, toác ñoä truyeàn soùng C, taàn soá laëp laïi cuûa soùng theo caùc höôùng khaùc
nhau, aùp löïc cuûa soùng… Caùc thoâng soá soùng phuï thuoäc vaøo chieàu daøi soùng, toác ñoä vaø chu
kuø gioù thoåi, chieàu saâu khu nöôùc, hình daïng ñöôøng bôø vaø ñaùy bôø. Soùng gaây ra do caùc
nguyeân nhaân sau: gioù, ñoäng ñaát, hieän töôïng thuûy trieàu (ta coù soùng gioù, soùng ñoäng ñaát,
soùng thuûy trieàu). Soùng laø moät trong nhöõng yeáu toá thuûy vaên khaù phöùc taïp. Vieäc toå chöùc ño
ñaïc xaùc ñònh caùc thoâng soá soùng thöôøng raát toán keùm vaø khoù khaên. Vì vaäy, cho deán nay
ngöôøi ta vaãn chuû yeáu duøng keát quûa tính soùng baèng lyù thuyeát laøm thoâng soá thieát keá.

9
 Ñ

ho Ñöôøng trung bình cuûa soùng

ho ho Möïc nöôùc yeân tónh

ñ ñ
( Hình II –2)
Ñ . ñænh soùng ñ. Ñaùy soùng
3. Doøng chaûy
Doøng chaûy coù theå xuaát hieän ôû soâng, hoà vaø caû ôû bieån (ôû bieån goïi laø doøng haûi löu).
Treân keânh daãn taàu vaøo caûng vaø trong beå caûng, trong moät vaøi tröôøng hôïp doøng chaûy laøm
trôû ngaïi chuyeån ñoäng cuûa taøu. Doøng chaûy gaây ra di chuyeån buøn caùt laøm boài laéng loái vaøo
caûng ,beå caûng , keânh daãn taøu, söï neo ñaäu cuûa taøu beø.
Haûi löu laø doøng chaûy do löïc tieáp tuyeán cuûa gioù vôùi maët bieån taïo thaønh. Höôùng
doøng chaûy do löïc Coârioâlis (do quaû ñaát töï xoay) neân thöôøng bò leäch vôùi höôùng gioù moät
goùc nhaát dònh. Caøng xuoáng saâu,.löu toác doøng haûi löu giaûm raát nhanh vaø höôùng doøng chaûy
so vôùi höôùng gioù caøng leäch nhieàu hôn.
Doøng chaûy do löïc huùt thieân theå gaây ra goïi laø doøng trieàu. Ngoaøi ra doøng chaûy coøn do
maät ñoä cheânh leäch cuûa nöôùc bieån gaây ra, do phaân boá aùp suaát khoâng ñeàu…
Caàn phaûi bieát caùc ñaëc tröng cuûa doøng chaûy (höôùng, toác ñoä, tính chaát…) ñeå thieát keá
höôùng chaïy taøu, vò trí cöûa caûng.
4. Buøn caùt
Chuyeån ñoäng cuûa buøn caùt gaây ra soùi lôû hay boài laáp bôø soâng, bôø bieån laøm hö haïi
coâng trình, aûnh höôûng ñeán vieäc ñi laïi cuûa taøu beø. Vieäc löïa choïn vò trí caûng, loái vaøo caûng
khoâng ñuùng seõ gaây ra boài laáp cöûa caûng vaø beå caûng
Buøn caùt chuyeån ñoäng theo toá ñoä khoâng ngöøng cuûa soùng vaø doøng chaûy (ôû bieån soùng
laø nguyeân nhaân quan troïng hôn caû) gaây ra di chuyeån buøn caùt moät khoaûng khaù xa tôùi vaøi
traêm km.
Khoái löôïng buøn caùt lôùn nhaát di chuyeån trong moät ñôn vò thôøi gian goïi laø suaát
chuyeån caùt (khoái löôïng buøn caùt chuyeån qua moät tieát dieän naøo ñoù trong moät ñôn vò thôøi
gian), ñoä baõo hoøa ( tyû soá giöõa khoái löôïng buøn caùt lôùn nhaát vaø suaát chuyeån caùt), höông di
chuyeån cuûa buøn caùt...
5.Tính chaát vaø sinh vaät cuûa nöôùc bieån
Nöôùc khoâng chæ taùc duïng cô hoïc (soùng vaø doøng chaûy) ñoái vôùi caùc loaïi coâng trình
döôùi nöôùc maø coøn coù taùc duïng xaâm thöïc do ñaëc tính hoùa lyù vaø sinh vaät cuûa noù. Taùc duïng
xaâm thöïc vaät lieäu xaây döïng( beâ toâng, theùp) do thaønh phaàn muoái Mg (MgCl2), axít
Sunfuaric vaø moät vaøi thaønh phaàn khaùc. Taùc duïng sinh vaät hoïc cuûa nöôùc gaây phaù hoaïi
coâng trình (ví duï con haø aên goã vaø beâ toâng laøm cho coâng trình muïc naùt vaø roã beâ toâng…)
Trong nöôùc bieån bao goàm: muoái NaCl; MGCl2, SO4 (CaCO4, K2SO4…), MgBr2,
CaCO3 vaø caùc thaønh phaàn khaùc. Trong nöôùc bieån coøn coù CO2 Töø 96 ~100 Mg/lít. Caùc
sinh vaät trong nöôùc goàm: haï truøng, caùc thaûo moäc vaø caùc loaïi sinh vaät soáng khaùc. Trong
böôùc khaûo saùt laäp döï aùn, nhaát thieát phaûi thu thaäp soá lieäu veà tính chaát hoùa lyù cuûa nöôùc
bieån.

10
 CHÖÔNG III
ÑOÄI TAÀU

Ñoái töôïng phuïc vuï chuû yeáu cuûa caûng laø ñoäi taøu ñeán neo ñaäu vaø boác dôõ haøng hoùa
trong caûng. Nhö vaäy, ñoäi taàu ñoùng vai troø quan troïng vaø chuû yeáu trong thieát keá vaø xaây
döïng caûng. Coâng trình caûng vaø caùc trang thieát bò tröïc tieáp lieân quan ñeán ñoäi taøu. Döïa vaøo
môùn nöôùc cuûa taøu ñeå xaùc ñònh chieàu saâu beå caûng vaø keânh chaïy taøu. Kích thöôùc taøu ñoùng
vai troø quan troïng khi thieát keá caùc thoâng soá cuûa caûng, nhö: loái vaøo caûng, dieän tích beå
caûng, chieàu daøi töøng beán. Keát caáu taøu caàn phuø hôïp vôùi caùc thieát bò boác xeáp treân beán ñeå
ñaûm baûo khaû naêng thuaän lôïi nhaát trong quaù trình boác xeáp haøng hoùa.

§1 – PHAÂN LOAÏI TAØU

Taøu hieän ñaïi ngaøy nay ñöôïc phaân loaïi theo coâng duïng vaø theo khu vöïc chaïy taøu.
Theo coâng duïng, taøu ñöôïc phaân laøm hai loaïi: Taøu thöông nghieäp vaø taøu quaân söï. Taøu
thöông nghieäp laïi ñöôïc chia ra laøm boán loaïi: Taøu vaän taûi, taøu kyõ thuaät, taøu coâng nghieäp
vaø taøu phuïc vuï.
Theo khu vöïc chaïy taøu phaân ra laøm hai loaïi: Taøu bieån vaø taøu soâng. Ngoaøi ra coøn
coù theå phaân ra theâm moät loaïi taøu nöõa laø taøu hoãn hôïp soâng bieån (taøu pha soâng bieån).
Taøu bieån ñöôïc chia ra:
Taøu ñöôøng xa (taøu vieãn döông) thöôøng thöïc hieän caùc haønh trình xuyeân ñaïi döông.
Taøu ñöôøng gaàn (taøu chaïy bieån gaàn, thöïc hieän haønh trình trong phaïm vi moät khu
vöïc bieån nhaát ñònh).
Taøu ñöôøng gaàn ven bôø chaïy doïc bôø trong phaïm vi moät khu vöïc bieån nhoû vaø caùch
xa bôø khoâng lôùn hôn 50 haûi lyù.
Taøu soâng vaø taøu hoà.
Ngoaøi ra coøn coù theå phaân loaïi taøu theo phöông phaùp chuyeån ñoäng, nhö: taøu töï
haønh vaø taøu khoâng töï haønh; Theo ñoäng cô taøu: Taøu hôi nöôùc, taøu ñoäng cô nhieät, taøu ñoäng
cô ñiezen, taøu ñoäng cô ñieän; Theo vaät lieäu vaø voû taøu: taøu theùp, goã vaø beâ toâng coát theùp.
Trong taøi lieäu naøy chæ ñeà caäp ñeán taøu thöông nghieäp laø ñoäi taøu chuû yeáu maø caûng
caàn phuïc vuï.

1. Taøu vaän taûi

Taøu vaän taûi goàm caùc loaïi: Taøu khaùch, taøu haøng, taøu hoãn hôïp, taøu haøng-khaùch, taøu
haøng chuyeân duïng (taøu than, taøu quaëng, taøu daàu, taøu container…)
Taøu khaùch: caùc loaïi taøu khaùch hieän ñaïi treân theá giôùi coù toác ñoä lôùn, moät vaùi tröôøng
hôïp vöôït quaù 30 haûi lyù/giôø, coâng suaát maùy lôùn hôn 100.000 maõ löïc. Tyû soá giöõa chieàu
roäng vaø chieàu daøi nhoû, taøu khaùch loaïi lôùn coù nhieàu boong (nhieàu taàng), coù caùc phoøng
tieän nghi ñaày ñuû phuïc vuï khaùch. Taøu khaùch vöôït ñaïi döông coù löôïng choaùn nöôùc coù theå
ñaït tôùi 80.000 T, chieàu daøi lôùn hôn 300m , môùn nöôùc lôùn hôn 12m. Nhöõng caûng lôùn treân
theá giôùi thöôøng cho pheùp caùc taøu khaùch ra vaøo coù kích thöôùc: chieàu daøi töø 180-200m,
löôïng thoaùt nöôùc töø 20.000- 25.000T, môùn nöôùc töø 9-10m.
Taøu hoãn hôïp vaø taøu haøng – khaùch: Caùc loaïi taøu thöôøng duøng hieän nay treân theá giôùi
coù löôïng thoaùt nöôùc töø 10.000-20.000 T, toác ñoä haønh trình khoâng vöôït quaù 20-22 haûi lyù /
giôø vaø coâng suaát maùy khoâng lôùn hôn 10.000-15.000 maõ löïc. Môùn nöôùc ñaäy haøng töø 8 –
11
9.5 m. Môùn nöôùc nhö vaäy phuø hôïp vôùi chieàu saâu keânh bieån quoác teá. Phaàn lôùn caùc taøu
ñeàu trang bò tay caàn boác xeáp haøng coù söùc naâng 50-120 T, döï tröõ nhieân lieäu baûo ñaûm chaïy
xa töø 10 ~ 15 nghìn haûi lyù. Phaàn khoâng gian döôùi boong taøu duøng ñeå chöùa haøng goïi laø
haàm taøu, khoang thaân taøu ñöôïc chia ra laøm nhieàu haàm. Moãi haàm coù moät cöûa. Trong vaøi
tröôøng hôïp haàm coù hai cöûa vaø nhieàu hôn. Kích thöôùc cöûa phuï thuoäc vaøo troïng taûi taøu vaø
kích thöôùc haøng. Thöôøng chieàu roäng cöûa baèng 0.4-0.7 Bt (chieàu roäng taøu)

.
( HIII-1)
Taøu vaän chuyeån haøng ñoáng ( than, quaëng, vaät lieäu xaây döïng) coù ñaëc tröng cô baûn
laø haàm taøu lôùn vaø cöûa haàm roäng. Moät vaøi loaïi taøu coù boä phaän cô giôùi hoùa töï ñoäng ñeå boác
dôõ haøng trong haàm taøu. Löôïng thoaùt nöôùc cuûa loaïi taøu naøy coù theå ñaït treân 40.000T, chieàu
daøi hôn 200m, môùn nöôùc chôû ñaày 11m.
Taøu haøng loûng chieám phaân nöûa toång soá taán troïng taûi cuûa taøu thöông nghieäp treân
toaøn theá giôùi hieän nay. Taøu thöôøng chôû caùc loaïi daàu thoâ vaø saûn phaåm cuûa daàu (xaêng,
nhôùt, môõ loûng, daàu DO…). Taøu chôû daàu laø loaïi coù troïng taûi lôùn nhaát trong soá caùc taøu
thöông nghieäp. Khaùc vôùi taøu haøng khoâ, taøu daàu coù haàm chia thaønh caùc ngaên caùch ly vôùi
nhau. Boä phaän maùy taøu boá trí ôû ñuoâi. Treân taøu coù heä thoáng ñöôøng oáng vaø traïm bôm ñeå
thöïc hieän quaù trình huùt roùt daàu. Toác ñoä haønh trình hieän nay ñaït tôùi 22 – 24 haûi lyù/ giôø.

(H III – 2)Maët caét doïc cuûa thaân taøu daàu

Taøu chôû haøng öôùp laïnh thöôøng chôû caùc loaïi haøng mau hoûng theo nhieät ñoä. Taøu coù
thieát bò laøm laïnh khoâng khí trong haàm taøu ñeán nhieät ñoä phuø hôïp baûo quaûn haøn g (khoang
baûo oân). Toác ñoä thöôøng töø 18 – 20 haûi lyù/giôø.

2. Ñoäi taøu kyõ thuaät

Trong caûng, ñoäi taøu kyõ thuaät laøm nhieäm vuï ñaûm baûo chieàu saâu thöôøng xuyeân ôû beå
caûng vaø keânh daãn taøu vaøo caûng, hoã trôï kyõ thuaät cho ñoäi taøu vaän taûi.
Taøu naïo veùt phuïc vuï naïo veùt chieàu saâu beå caûng vaø keânh taøu, goàm 2 loaïi: Taøu naïo
12
veùt baèng gaàu (moät hay nhieàu gaàu) vaø taøu huùt thuûy löïc. Taøu naøy coù loaïi töï haønh vaø loaïi
khoâng töï haønh. Naêng xuaát naïo veùt cuûa caùc taøu lôùn coù theå ñaït tôùi vaøi nghìn m3 ñaát trong
giôø
Xaø lan chôû ñaát (thöôøng khoâng töï haønh) phuïc vuï cho taøu naïo veùt, söùc chôû cuûa xaø
lan töø 500-1000 T.
Taøu thu doïn ñaù coù nhieäm vuï doïn ñaù vaø goã chìm döôùi ñaùy beå caûng vaø trong keânh
taøu.
Ngoaøi ra coøn coù caàn truïc noái vaø giaù buùa noåi cuõng thuoäc ñoäi taøu kyõ thuaät. Giaù buùa
noåi duøng ñoùng coïc, xaây döïng caùc haïng muïc thuûy coâng trong caûng.

3. Ñoäi taøu phuïc vuï

Ñoäi taøu phuïc vuï bao goàm, taøu lai daét, taøu caáp cöùu, taøu phoøng hoûa…
Taøu lai daét coù nhieäm vuï höôùng daãn vaø trôï giuùp caùc taøu vaän taûi khi vaøo khu nöôùc
cuûa caûng. Ñaëc tröng cô baûn cuûa noù laø coù thieát bò ñoäng cô maïnh (treân 1500 maõ löïc).
Chieàu daøi taøu thöôøng töø 30-35m, chieàu roäng 7m, môùn nöôùc khoâng quaù 3.5m. Ñaëc ñieåm
cô baûn cuûa loaïi taøu naøy laø tính cô ñoäng cao, söùc keùo ñaåy maïnh.
Taøu cöùu hoûa coù nhieäm vuï chöõa chaùy trong phaïm vi khu nöôùc cuûa caûng. Treân taøu
ñöôïc trang bò maùy bôm vaø heä thoáng ñöôøng oáng chöõa chaùy. Taøu coù theå lai daét taøu bò chaùy
ra ngoaøi phaïm vi beán caûng cuõng nhö thöïc hieän caùc coâng taùc caáp cöùu caùc tai naïn khaùc.
Ngoaøi ra nhoùm taøu phuïc vuï coøn coù xuoàng hoa tieâu, taøu cöùu hoä, phöông tieän boác dôõ
noåi, uï taøu noåi, xöôûng söûa chöõa noåi, phao noåi…

4.Taøu soâng
Taøu soâng nhoû hôn taøu bieån. Thöôøng coù caùc loïai töï haønh vaø khoâng töï haønh. Ñoäi taøu
soâng bao goàm caùc xaø lan chôû haøng vaø taøu chôû haøng –khaùch, môùn nöôùc khoâng lôùn.
Xaø lan coù boong kín, coù haàm chöùa haøng vaø cöûa haàm roäng >1.5-3 m, daøi 25-30m.
Xaø lan nuûa kín coù cöûa haàm boá trí 1 hay 2 daãy theo chieàu roäng. Kích thöôùc haàm
phuï thuoäc vaøo chieàu roäng vaø chieàu daøi taøu thöôøng töø 5,5x7m – 7,5x13m
Xaø lan hôû coù moät hay hai daãy haàm, chieàu roäng cöûa haàm lôùn hôn ½ chieàu roäng
taøu. Ñeå che ñaäy haøng hoùa, treân xaø lan thöôøng coù maùi che.
Xaø lan phaúng (kieåu phao) chöùa haøng treân maët boong. Xaø lan coù thaønh laø loaïi xaø
lan hôû. Ñeå baûo ñaûm quaù trình boác xeáp haøng, doïc thaønh thöôøng coù 2-3 cöûa. Loaïi naøy baèng
theùp daøi 50-100m, roäng 8-16m
Xaø lan baèng theùp töï haønh chaïy baèng ñoäng cô nhieät duøng chôû haøng khoâ, daøi 90m,
roäng 13m môùn nöôùc ñaày haøng 2.8m, cao 4.8 m, coâng suaát maùy 2 . 400m maõ löïc.

§2 – KÍCH THÖÔÙC CHÍNH VAØ HÌNH DAÏNG CUÛA TAØU

Maët phaúng doïc: laø maët phaúng thaúng ñöùng caét qua truïc doïc cuûa taøu vaø chia taøu laøm
hai phaàn ñoái xöùng.
Maët phaúng ñöôøng möùc nöôùc haøng: laø maët phaúng naèm ngang taïo neân giöõa ñöôøng
giao nhau cuûa maët nöôùc tónh vôùi voû taøu khi taøu chôû ñaày haøng.
Maët phaúng söôøn taøu: laø maët phaúng caét ngang giöõa thaân taøu vaø vuoâng goùc vôùi maët
phaúng doïc . Kích thöôùc cô baûn cuûa taøu goàm:
13
 - Chieàu daøi L: ñöôïc duøng trong tính toaùn lyù thuyeát laø khoaûng caùch giöõa hai ñöôøng
vuoâng goùc töùc laø chieàu daøi ñöôøng caét nhau cuøa maët phaúng doïc trung taâm vôùi maët phaúng
ñöôøng möùc nöôùc haøng. Chieàu daøi naøy coøn goïi laø chieàu daøi giöõa hai ñöôøng vuoâng goùc.
Chieàu daøi lôùn nhaát hay chieàu daøi toaøn phaàn laø chieàu daøi theo boong taøu ñöôïc xaùc ñònh töø
caùc ñieåm ngoaøi cuøng cuûa taøu.
-Chieàu roäng tính toaùn B (hay chieàu roäng theo söôøn taøu): ñöôïc ño theo ñöôøng giao
nhau cuûa maët phaúng söôøn vôùi maët phaúng möùc nöôùc haøng. Chieàu roäng lôùn nhaát laø chieàu
roäng bao ngoaøi keå caû caùc phaàn nhoâ ra hai beân söôøn taøu.
Chieàu cao söôøn taøu H: ñöôïc ño thaúng ñöùng trong maët phaúng söôøn töø ñieåm ñaùy taøu
ñeán ñieåm giao nhau cuûa boong taøu vaø thaønh taøu.
Môùn nöôùc cuûa taøu (T): ñöôïc xaùc ñònh thaúng ñöùng trong maët phaúng söôøn töø ñaùy taøu
ñeán maët phaúng ñöôøng möùc nöôùc haøng. Ñaây laø môùn nöôùc duøng trong tính toaùn. Ngoaøi ra,
ta coøn coù môùn nöôùc muõi vaø ñuoâi taøu. Môùn nöôùc lôùn nhaát tính töø ñieåm ngoaøi cuøng saâu
nhaát cuûa ñaùy taøu.

( H III-3)Kích thöôùc chính cuûa taøu

- Chieàu cao cuûa taøu treân maët nöôùc laø h = H-T. Chieàu cao naøy ñöôïc tính toaùn khi
thieát keá taøu, phuï thuoäc vaøo loaïi taøu vaø loaïi haøng, ñeå ñaûm baûo an toaøn khi chaïy taøu trong
caùc ñieàu kieän khaùc nhau.
Sau ñaây ta xeùt moät vaøi tyû soá giöõa caùc kích thöôùc chính cuûa taøu. Caùc tyû soá naøy laø
ñaëc tröng quan troïng cuûa hình daïng voû taøu.
L
Tyû soá ñaëc tröng cho ñoä beàn cuûa voû taøu. Tyû soá naøy caøng nhoû thì dieän tích tieát
H
dieän vaät lieäu vaø moâ men khaùng cuûa tieát dieän naøy ñoái vôùi moät ñôn vò troïng taûi caøng lôùn,
14
 L
taøu caøng beàn vöõng hôn. Ñoái vôùi taøu bieån, theo tieâu chuaån qui ñònh khoâng cho pheùp >
H
L
14, ñoái vôùi taøu soâng vaø hoà  40.
H
L
Tyû soá ñaëc tröng cho ñoä chaïy cuûa taøu. Tyû soá naøy caøng lôùn, taøu caøng thon chaïy
B
L L L
caøng nhanh. Taøu quaân söï chaïy nhanh = 10, taøu khaùch chaïy nhanh = 8, taøu haøng
B B B
L
= 6, taøu lai = 4 ( theo ñieàu kieän oån ñònh).
B
B
Tyû soá ñaëc tröng ñoä oån ñònh, tính khoâng chìm ngaäp, tính beàn vöõng vaø söùc chöùa
T
cuûa taøu.
Veà quan dieåm ñaëc tröng cuûa taøu, ta xeùt caùc heä soá ñaày cuûa daïng voû taøu.
Heä soá ñaày cuûa maët baèng qua ñöôøng möùc nöôùc haøng laø tyû soá giöõa dieän tích maët
baèng cuûa ñöôøng möùc nöôùc haøng vaø dieän tích cuûa hình chöõ nhaät bao quanh noù ( HIII – 4a)
FW

BL
Ñoái vôùi taøu giao thoâng, thoâng thöôøng  = 0.7- 0.8
Heä soá ñaày cuûa dieän tích maët söôøn taøu baèng tyû soá giöõa dieän tích maët söôøn taøu vaø
dieän tích hình chöõ nhaät bao quanh noù ( H III – 4b )
FM

BT
Ñoái vôùi taøu giao thoâng, thoâng thöôøng  = 0.9.

a)
FW

b) c)

FM Fd

( H III – 4 ) Sô ñoà xaùc ñònh caùc heä soá ñaày cuûa daïng voû taøu
Heä soá ñaày cuûa dieän tích doïc taøu laø tyû soá giöõa dieän tích phaàn döôùi nöôùc doïc taøu vaø
dieän tích hình chöõ nhaät bao quanh noù ( H III – 4c)

Fd
 
L.T
Heä soá ñaày cuûa löôïng thoaùt nöôùc laø tyû soá giöõa löôïng thoaùt nöôùc vaø theå tích hình khoái
chöõ nhaät bao quanh noù.
W
 
BT
Trong ñoù w laø theå tích phaàn chìm döôùi nöôùc cuûa taøu.
Nhö vaäy deã daøng chöùng minh ñöôïc raèng  = ... Ñoái vôùi taøu haøng thoâng thöôøng
 = 0.8; taøu khaùch chaïy nhanh  = 0.7; taøu quaân söï chaïy cöïc nhanh  = 0.5
15
 §3 – ÑAËC TRÖNG CÔ BAÛN CUÛA TAØU

Caùc ñaëc tröng cô baûn cuûa taøu bao goàm: ñaëc tröng khai thaùc, ñaëc tröng tónh vaø ñaëc
tröng kinh teá khai thaùc cuûa taøu.
Ñaëc tröng khai thaùc bao goàm: söùc chôû haøng, söùc chöùa haøng vaø khaùch, toác ñoä haønh
trình vaø ñoä chaïy xa cuûa taøu.
Ñaëc tröng tónh cuûa taøu goàm: ñoä noåi, ñoä oån ñònh, tính khoâng chìm, ñoä chaïy, ñoä
quay, ñoä oån ñònh treân ñöôøng ñi…
Ñaëc tính kinh teá khai thaùc cuûa taøu goàm: ñoä beàn, tieâu hao nhieân lieäu, soá nhaân vieân
treân taøu.

1. Ñaëc tröng khai thaùc cuûa taøu

a – Löôïng choaùn nöôùc vaø söùc chôû haøng cuûa taøu
Löôïng choaùn nöôùc cuûa taøu goàm löôïng choaùn nöôùc khoái löôïng vaø löôïng choaùn
nöôùc troïng löôïng. Löôïng choaùn nöôùc khoái löôïng baèng theå tích nöôùc bò chieám choã bôûi
phaàn chìm ngaäp cuûa taøu khi chôû ñaày haøng. Löôïng choaùn nöôùc troïng löôïng baèng löôïng
thoaùt nöôùc khoái löôïng nhaân vôùi troïng löôïng rieâng cuûa nöôùc. Söùc chôû ñaày cuûa taøu coøn goïi
laø troïng taûi (trong ñoù keå ñeán troïng löôïng nhieân lieäu, daàu ma duùt vaø nhöõng vaät lieäu khaùc,
ñôn vò tính laø DWT). Neáu troïng taûi taøu chæ tính ñeán troïng löôïng haøng hoùa thì ta coù söùc
chôû haøng höõu ích hay laø troïng taûi höõu ích cuûa taøu (ñôn vò tính laø T). Troïng taûi höõu ích
ñöôïc duøng ñeå tính toaùn trong coâng taùc boác xeáp haøng cuûa caûng.
b – Söùc chöùa haøng
Laø theå tích haàm chöùa haøng cuûa taøu ñöôïc tính baèng m3, ta coøn goïi laø theå tích chöùa
haøng cuûa taøu. Ta caàn phaân bieät theå tích chöùa haøng vaø theå tích ñaêng kyù cuûa taøu. Theå tích
ñaêng kyù tính theo ñôn vò taán - ñaêng kyù ( hay taán – taûi troïng ). Taán ñaêng kyù ñöôïc söû duïng
trong quaù trình ñaêng kyù taøu. Moät taán ñaêng kyù baèng 100 phuùt khoái hay baèng 2.83 m 3. Ñôn
vò naøy phuïc vuï cho muïc ñích thueá quan nhö thu thueá, noäp thueá, löông, baûo hieåm… Ta caàn
phaân bieät taán –ñaêng kyù toaøn phaàn (ñöôïc tính ñeán taát caû theå tích cuûa haàm taøu, bao goàm caû
phaàn kieán truùc beân treân) vaø taán ñaêng kyù rieâng (chæ tính theå tích haàm taøu chöùa haøng).
c – Toác ñoä cuûa taøu
Bao goàm caùc khaùi nieäm: toác ñoä thí nghieäm, toác ñoä tieâu chuaån (hay lyù lòch) vaø toác
ñoä kinh teá. Toác ñoä thí nghieäm ñöôïc xaùc ñònh khi thí nghieäm taøu trong nöôùc tónh. Toác ñoä
tieâu chuaån ( hay lyù lòch) laø toác ñoä cuûa taøu trong ñieàu kieän laøm vieäc bình thöôøng cuûa maùy
moùc treân taøu trong traïng thaùi toát cuûa voû taøu vaø trong ñieàu kieän chôû haøng bình thöôøng
cuøa taøu. Toác ñoä kinh teá laø toác ñoä baûo ñaûm chi phí vaän chuyeån nhoû nhaát. Ta bieát raèng toác
ñoä taøu caøng lôùn caøng taêng söùc khaùng cuûa nöôùc ñoái vôùi taøu vaø do ñoù taêng ñaùng keå khoái
löôïng tieâu hao nhieân lieäu
d – Taàm chaïy xa cuûa taøu
Laø khoaûng caùch baûo ñaûm an toaøn vaø khaû naêng döï tröõ nhöõng nhieân lieäu cô baûn treân
taøu maø khoâng caàn boå xung theâm treân ñöôøng ñi.

2. Ñaëc tröng tónh cuûa taøu

Ñoä noåi cuûa taøu ñöôïc xaùc ñònh theo tyû soá cuûa löôïng choaùn nöôùc vôùi theå tích toaøn boä
cuûa voû taøu. Ñoä döï tröõ noåi ñöôïc xaùc ñònh nhö theå tích phaàn treân maët nöôùc cuûa voû taøu. Ñeå
16
ñaûm baûo an toaøn vaø baûo ñaûm ñoä daøi moãi khi chaïy, chieàu cao thaønh taøu treân maët nöôùc
caàn qui ñònh theo tieâu chuaån quoác teá.
Tính khoâng chìm cuûa taøu ñöôïc ñaëc tröng bôûi söï phaân chia taøu ra caùc ngaên rieâng,
nöôùc trong caùc ngaên ñoäc laäp vôùi nhau, ñoàng thôøi baûo ñaûm ñoä döï tröõ chieàu cao thaønh taøu
treân maët nöôùc.
Ñoä oån ñònh ñaëc tröng khaû naêng phuïc hoài cuûa taøu veà vò trí ban ñaàu sau khi taøu bò
nghieâng.
Ñoä chaïy cuûa taøu ñöôïc xaùc ñònh bôûi khaû naêng cuûa taøu vöôït qua söùc khaùng cuûa nöôùc
vaø moâi tröôøng khoâng khí.
Ñoä quay ( khaû naêng quay taøu döôùi taùc duïng cuûa baùnh laùi ) ñaëc tröng bôûi ñöôøng
kính quay voøng cuûa taøu khi goùc quay cuûa baùnh laùi ñaït cöïc ñaïi. Taøu chaïy toác ñoä bình
thöôøng, ñöôøng kính quay voøng cuûa taøu khoâng caàn lôùn hôn 4 laàn chieàu daøi taøu. Ñoái vôùi
taøu soâng vaø hoà chaïy treân laïch taøu heïp thì ñoä quay coù yù nghóa quan troïng hôn ñoái vôùi taøu
bieån.
Ñoä oån ñònh haønh trình ñaëc tröng cho ñoä beàn chung cuûa taøu ( ñoä beàn doïc vaø ngang)
vaø ñoä beàn cuïc boä cuûa taøu. Torng tính toaùn ñoä beàn doïc cuûa taøu ñöôïc xeùt nhö moät daàm
roãng coù taûi troïng phaân boá doïc theo chieàu daøi daàm. Ñoä beàn ngang ñöôïc xeùt nhö moät
khung kín hay moät tieát dieän oáng coù taûi troïng xung quanh laø aùp löïc thuûy tónh.
Tuoåi thoï cuûa taøu phuï thuoäc vaøo vaät lieäu voû taøu vaø thôøi gian khai thaùc. Thôøi gian trung
bình phuïc vuï cuûa taøu theùp baèng 20-25 naêm.
Chi phí nhieân lieäu laø chæ tieâu quan troïng ñoái vôùi ñaëc töng kinh teá cuûa taøu, bôûi vì
giaù thaønh nhieân lieäu chieám 30-35 % toång chi phí khai thaùc taøu. Chi phí nhieân lieäu chuû
yeáu phuï thuoäc vaøo hieäu suaát ñoäng cô cuûa taøu; möùc ñoä hoaøn thieän cuûa hình daïng voû taøu
vaø cheá ñoä khai thaùc taøu ñuùng ñaén. Chiphí thaønh vieân phuïc vuï taøu gaàn 30% toång chi phí
khai thaùc taøu. Ñaëc tröng kinh teá – khai thaùc taøu bieåu thò giaù thaønh vaän chuyeån tính cho
taán - km hay taán – haûi lyù cuûa haøng hoùa, ñoái vôùi taøu khaùch tính cho haønh khaùch – km hay
haønh khaùch – haûi lyù.

3. Ñoä oån ñònh cuûa taøu

Ñoä oån ñònh laø khaû naêng noåi cuûa taøu ôû vò trí caân baèng oån ñònh, neáu do moät taùc
ñoäng naøo ñoù töø beân ngoaøi, taøu rôøi khoûi vò trí caân baèng vaø sau khi ngöøng taùc ñoäng, taøu laïi
quay veà vò trí caân baèng oån ñònh ban ñaàu. Taøu bò nghieâng( maát caân baèng) coù theå xaåy ra
ñoái vôùi truïc doïc vaø truïc ngang taøu. Oån ñònh ngang ñöôïc xeùt theo truïc doïc vaø oån ñònh doïc
ñöôïc xeùt theo truïc ngang
a – OÅn ñònh ngang.
ÔÛ vò trí caân baèng, taøu bò taùc duïng bôûi 2 löïc: Troïng löôïng P cuûa taøu tính caû haøng
ñaët ôû vò trí G ( troïng taâm taøu) vaø aùp löïc nöôùc ñaåy noåi D cuûa phaàn taøu chìm döôùi nöôùc (löïc
giöõ taøu) ñaët taïi C (troïng taâm phaàn döôùi nöôùc cuûa taøu). Hai löïc naøy ngöôïc chieàu nhau vaø
höôùng cuøng treân moät ñöôøng thaúng ñöùng.
Khi taøu nghieâng ñi moät goùc  (theo truïc doïc) . ñöôøng möïc nöôùc W L thay ñoåi
sang vò trí W1, L1 , C ñeán C1 ( do hình daïng phaàn chìm cuûa taøu thay ñoåi), löïc P vaãn ñaët taïi
G, löïc D ñaët taïi C1 caû hai löïc vuoâng goùc vôùi W1 L1 vaø taïo thaønh ngaãu löïc coù caùnh tay
ñoøn s.

17
 ( H III – 5) ( H III – 6)
Sô ñoà tính toaùn oån ñònh ngang Sô ñoà ño goùc nghieâng cuûa taøu
Neáu D beân phaûi P, ngaãu löïc ps coù xu höôùng ñöa taøu veà vò trí caân baèng ban ñaàu vaø
taøu oån ñònh. Neáu taøu tieáp tuïc nghieâng nöõa, löïc D seõ tieán tôùi vò trí C, beân traùi P thì ngaãu
löïc P.S coù xu höôùng laøm cho taøu tieáp tuïc nghieâng cho ñeán khi taøu ñoå nhaøo. Tröôøng hôïp
naøy taøu maát oån ñònh. Ñieåm M laø giao ñieåm cuûa ñöôøng taùc duïng cuûa löïc giöõ vôùi maët
phaúng doïc trung taâm goïi laø taâm ñònh khuynh ngang cuûa taøu.
Xeùt vò trí töông quan giöõa M vaø G ta keát luaän:
Neáu M naèm treân G - taøu oån ñònh
Neáu M naèm döôùi G hay truøng vôùi G – taøu maát oån ñònh.
Töø nhöõng phaân tích treân, ta coù theå xaùc ñònh moâ men phuïc hoài Mf nhö sau:
Mf = P.S = PMG Sin = (MC – GC)Psin
= P ( - a) sin = P.h sin
Trong ñoù:
- S : caùnh tay ñoøn oån ñònh
-  : goùc nghieân g cuûa taøu
-  = MC : baùn kính ñònh khuynh
- h = MG =  - a : chieàu cao ñònh khuynh.
- Mf = phsin goïi laø coâng thöùc ñònh khuynh oån ñònh, chieàu cao h caøng lôùn, Mf
caøng lôùn taøu caøng oån ñònh.
- P.h : goïi laø heä soá oån ñònh ngang
Coâng thöùc treân thöôøng söû duïng ñoái vôùi goùc nghieâng cuûa taøu khoâng lôùn hôn 15 0
vôùi ñieàu kieän maët boong taøu khoâng ngaäp trong nöôùc. Vôùi goùc  nhoû ta coù sin   vaø.
Mf = Ph
Neáu taøu bò nghieâng ñöùng ôû vò trí caân baèng, coù nghóa laø moâ men nghieâng (Mn) baèng M f ,
do ñoù coâng thöùc ñònh khuynh oån ñònh coù theå vieát:
Mn = Ph
Trong ñoù  tính baèng rañian , neáu  tính baèng ñoä thì
Ph
Mn = 0
57,3
Neáu trong coâng thöùc naøy, goùc  = 10 thì deã daøng tìm ñöôïc trò soá Mn khi taøu nghieâng ñi 10
ph
M 10 
57,30
Coù theå xaùc ñònh moâ men laøm cho taøu nghieâng ñi trong caùc tröôøng hôïp sau:

18
 Do thay ñoåi soá löôïng haøng P theo chieàu ngang taøu moät khoaûng daøi l tính töø maët
phaúng daøi trung taâm ta coù: Mn = P.l
Do taùc duïng cuûa löïc gioù P
Mn = Pl’
Trong ñoù l’ : khoaûng caùch giöõa vò trí ñaët löïc gioù (taâm cuûa phaàn chòu gioù) vaø taâm löïc
khaùng cuûa nöôùc ôû söôøn taøu, taâm naøy sô boä xaùc ñònh baèng ½ môùn nöôùc cuûa taøu.
Xaùc ñònh chieàu cao ñònh khuynh h: trò soá chieàu cao ñònh khuynh phuï thuoäc vaøo loaïi taøu
vaø caùc ñieàu kieän khaùc nhau. ( daïng taøu, vò trí ñaët haøng treân taøu, haønh khaùch, ñieàu kieän
chaïy taøu …). Ñeå xaùc ñònh h caàn tìm  vaø khoaûng caùch G vaø C töø ñaùy taøu.
Baùn kính ñònh khuynh coù theå tính theo coâng thöùc:
Ix

W
Trong ñoù Ix : Moâ men quaùn tính tieát dieän maët baèng taøu ôû ñöôøng möùc nöôùc haøng (m4)
W :Löôïng thoaùt nöôùc khoái löôïng( m3)
Khi taøu coù nöôùc ñoái troïng döôùi haàm ñöôïc ngaên caùch baèng nhöõng thaønh boá trí doïc
taøu ( ví duï töông töï nhö uï noåi, thuøng chìm, phao ) thì:
I x  i

W
Trong ñoù  i : toång moâ men quaùn tính cuûa maët thoaùng nöôùc ñoái troïng trong töøng ngaên
ñoái vôùi truïc doïc cuûa chuùng.
Moâ men quaùn tính coù theå xaùc ñònh nhö sau:
ñoái vôùi taøu ñaùy vuoâng (phao, uï, thuøng chìm)
1 3
Ix = BL
12
Trong tính toaùn sô boä coù theå duøng coâng thöùc cuûa Iacovlev
a  a3 B2

24 T
Xaùc ñònh vò trí ñieåm c (troïng taâm phaàn chìm cuûa taøu) theo phöông phaùp chung cuûa
cô hoïc lyù thuyeát. Xaùc ñònh gaàn ñuùng vò trí ñieåm c ta duøng coâng thöùc
1 T W 
Zc = 
3  2 S 
Trong ño:ù S laø dieän tích maët baèng taøu ôû ñöôøng möùc nöôùc haøng
Sau khi ñoùng taøu xong baèng thöïc nghieäm, ngöôøi ta xaùc ñònh h cuõng nhö cuõng nhö
vò trí cuûa G nhö sau:
Cho taøu nghieâng ñi baèng caùch boá trí ñoái troïng treân boong veà moät phía cuûa thaønh
taøu, tieán haønh ño goùn nghieâng cuûa taøu baèng duïng cuï chuyeân moân ñaët ôû haàm taøu. Sau ñoù
ta laïi di chuyeån ñoái troïng sang phía ñoái dieän vaø ño trò soá goùc nghieâng môùi ( H III – 6)
Goïi troïng löôïng ñoái troïng laø P, khoaûng caùch di chuyeån laø l thì goùc nghieâng tính
baèng rañian trong coâng thöùc ñònh khuynh laø:
pl

ph
chieàu cao ñònh khuynh h phuø hôïp vôùi taøu ñaày haøng trong luùc thí nghieäm laø:
pl
h=
p

19
trong coâng thöùc treân taát caû caùc trò soá ñeàu tìm baèng thöïc nghieäm, roõ raøng toaï ñoä troïng
taâm taøu baèng:
ZG =  + Zc - h
b – OÅn ñònh doïc
Ñoä nghieâng doïc taøu xaûy ra theo truïc ngang ñi qua troïng taâm maët baèng taøu ôû
ñöôøng möùc nöôùc haøng. Oån ñònh doïc taøu lôùn hôn raát nhieàn so vôùi oån ñònh ngang bôûi vì
thöïc teá taøu khoâng bò laät nhaøo, theo höôùng doïc. Coâng thöùc vaø phöông phaùp xaùc ñònh oån
ñònh doïc töông töï nhö ñoái vôùi oån ñònh ngang.

20
 CHÖÔNG IV
ÑAËC TRÖNG KINH TEÁ GIAO THOÂNG CUÛA CAÛNG

§1 – VUØNG AÛNH HÖÔÛNG CUÛA CAÛNG

1. Ñònh nghóa vaø phaân loaïi

Muïc ñích xaây döïng caûng laø ñeå tieáp nhaän hoaëc xuaát ñi moät löôïng haøng hoùa naøo ñoù
baèng ñöôøng thuûy. Löôïng haøng hoùa ñoù ñöôïc löu thoâng moät caùch kinh teá vaø thuaän lôïi nhaát
trong moät khu vöïc nhaát ñònh phía sau caûng – ñöôïc goïi laø vuøng aûnh höôûng cuûa caûng. Nhö
vaäy, vuøng aûnh höôûng laø moät ñòa haït veà maët ñòa lyù noái lieàn toaøn boä caùc ñieåm saûn xuaát coù
ñöôøng vaän taûi naøo ñoù phuïc vuï coù hieäu cuûa cao nhaát cho caûng ( H IV – 1)

Vuøng phuïc vuï

Caûng A cuûa caûng A

Bieån
vuøng haøng
Ñöôøng ranh giôùi

Caûng B Vuøng phuïc vuï

cuûa caûng B

( H IV – 1) Caùc khu aûnh höôûng cuûa caùc caûng

Caùc ñieåm naèm trong vuøng aûnh höôûng cuûa moät caûng (ví duï caûng A) thì toång chi phí
vaän chuyeån haøng hoaù töø ñieåm ñoù tôùi caûng (caûng A) phaûi coù giaù thaønh nhoû nhaát so vôùi
toång chi phí vaän chuyeån haøng hoaù töø ñieåm ñoù tôùi caûng khaùc (ví duï caûng B). Ñöôøng ranh
giôùi giöõa caùc vuøng goïi laø ñöôøng phaân haøng. Nhöõng ñieåm naèm treân nhöõng ñöôøng phaân
haøng seõ coù toång chi phí vaän chuyeån qua caùc caûng laø nhö nhau.
Khu vöïc aûnh höôûng coù theå thaønh laäp qua caùc daïng vaän taûi khaùc nhau ( H IV – 2)
B

C
1

( H IV – 2) Khu vöïc aûnh höôûng cuûa caùc daïng vaän taûi

1- Khu vöïc aûnh höôûng cuûa ñöôøng soâng AB
2- Khu vöïc aûnh höôûng cuûa ñöôøng saét AC
Taïi nhöõng ñieåm naèm trong khu vöïc aûnh höôûng cuûa soâng AB thì giaù thaønh vaän
chuyeån haøng töø ñoù tôùi A qua soâng AB laø nhoû nhaát.
21
 Thoâng thöôøng, khu vöïc aûnh höôûng bao goàm caùc cô sôû saûn xuaát vaø nhöõng nôi tieâu
thuï. Trong nhöõng tröôøng hôïp rieâng, khu vöïc aûnh höôûng coù theå chia thaønh khu vöïc saûn
xuaát vaø khu vöïc tieâu thuï.
Khu vöïc aûnh höôûng theo tính chaát vaän taûi coù theå chia thaønh ba loaïi sau:
1. Khu aûnh höôûng tröïc tieáp laø khu vöïc trong ñoù haøng hoùa ñöôïc vaän chuyeån töø
ñöôøng oâ toâ sang ñöôøng thuûy.
2. Khu aûnh höôûng trung chuyeån laø khu vöïc trong ñoù haøng hoùa ñöôïc vaän chuyeån
töø ñöôøng saét sang ñöôøng thuyû.
3. Khu aûnh höôûng thoâng qua trong ñoù haøng hoùa ñöôïc chuyeån töø ñöôøng thuûy naøy
sang ñöôøng thuûy khaùc.
2. Ñaëc tröng kinh teá cuûa khu aûnh höôûng
Khi thaønh laäp khu aûnh höôûng, ta caàn xem xeùt caùc ñaëc tröng kinh teá cô baûn sau:
- Cô caáu saûn xuaát, chæ tieâu haøng hoùa, tình hình tieâu thuï.
- Khaû naêng phaùt trieån kinh teá trong töông lai cuûa khu aûnh höôûng.
- Loaïi haøng ra vaøo caûng, quan heä hôïp taùc kinh teá giöõa caùc khu vöï c aûnh höôûng
- Dieän tích, daân soá cuûa khu vöïc

§2 – LÖÔÏNG HAØNG VAØ LÖÔÏNG KHAÙCH CUÛA CAÛNG

Moät trong nhöõng soá lieäu cô baûn caàn thu thaäp trong giai ñoaïn laäp qui hoaïch caûng laø löôïng
haøng vaø löôïng haønh khaùch ñeán vaø ñi khoûi caûng baèng ñöôøng thuûy. Caên cöù vaøo tình hình kinh teá
vaø cô caáu saûn xuaát trong vuøng aûnh höôûng, thoâng qua caùc soá lieäu thoáng keâ cuûa khu vöïc chuùng ta
xaây döïng ñöôïc baûng cô caáu thaønh phaàn cuûa löông haøng vaø haønh khaùch cuûa caûng.
1. Löôïng haøng cuûa caûng
a. Cô caáu löôïng haøng: Löôïng haøng cuûa caûng laø khoái löôïng haøng hoùa qua
caûng döôùi hình thöùc töø taøu leân bôø hay töø bôø xuoáng taøu trong khoaûng thôøi
gian xaùch ñònh naøo ñoù (ngaøy, thaùng, naêm). Bôûi vaäy ta coù theå thaønh laäp
baûng cô caáu löôïng haøng theo naêm, thaùng hay theo ngaøy ñeâm.
Theo caùc daïng vaän chuyeån, löôïng haøng ñöôïc phaân chia thaønh: Haøng xuaát (töø bôø
xuoáng taøu) vaø haøng nhaäp (töø taøu leân bôø)
Theo loaïi haøng ta phaân ra: haøng kieän, haøng toång hôïp, haøng chaát ñoáng, haøn g haït,
haøng loûng, container, haøng ñaëc bieät khaùc.
Haøng kieän laø caùc loaïi haøng khaùc nhau ñöôïc vaän chuyeån vaø baûo quaûn theo töøng
khoái, döôùi hình thöùc bao bì, hoøm, thuøng… Tuy nhieân noù coù theå vaän chuyeån döôùi hình
thöùc ñoäc laäp nhö maùy moùc, thieát bò , saét theùp.
Haøng goã: goã ñeå rôøi hay ñoùng thaønh boù goàm hai loaïi: Goã troøn vaø goã xeû.
Haøng chaát ñoáng goàm caùc loaïi haøng coù theå baûo quaûn döôùi hình thöùc ñoå ñoáng nhö:
1. Than vaø quaëng;
2. Vaät lieäu xaây döïng (caùt, soûi, ñaù…)
3. Muoái vaø caùc haøng daïng haït nhoû
Haøng haït: Laø caùc saûn phaåm nguõ coác ñöôïc baûo quaûn rôøi hay ñoùng thaønh bao. Loaïi
ñoùng thaønh bao ta coù theå phaân vaøo loaïi haøng kieän phuø hôïp vôùi phöông tieän boác xeáp, baûo
quaûn vaø vaän chuyeån.
Haøng loûng: goàm daàu thoâ, caùc saûn phaåm cuûa daàu vaø caùc loaïi haøng loûng khaùc
(röôïu, môõ…)
22
 Haøng ñaëc bieät: goàm haøng baûo quaûn laïnh (caù, thòt, rau, hoa quaû….) vaø caùc haøng
nguy hieåm khaùc deã chaùy, deã noå.
b. Löôïng haøng töông lai cuûa caûng
Löôïng haøng hoùa caàn thieát ñeå xaùc ñònh quy moâ cuûa caûng laø soá lieäu döï baùo cho 5-10
naêm sau trong vuøng aûnh höôûng. Vieäc döï baùo chính xaùc khoái löôïng haøng trong töông lai
laø moät vaán ñeà raát quan troïng trong thieát keá caûng, ñaùp öùng khaû naêng hoaït ñoäng vaø qui moâ
phaùt trieån laâu daøi cuûa caûng. Döï tính khoái löôïng haøng töông lai caàn phaûi coù caên cöù vaøo keá
hoaïch phaùt trieån töông lai cuûa neàn kinh teá cuûa khu aûnh höôûng cuõng nhö cuûa neàn kinh teá
quoác daân. Trong quùa trình thu thaäp soá lieäu, vaán ñeà quan troïng laø phaûi xaây döïng ñöôïc
baûng cô caáu löôïng haøng töông lai cuûa khu vöïc aûnh höôûng.
3. Khoái löôïng haønh khaùch cuûa caûng
Khoái löôïng haønh khaùch cuûa caûng laø soá ngöôøi ñeán vaø rôùi caûng baèng ñöôøng thuûy
trong moät thôøi gian nhaát ñònh. Döïa vaøo ñaëc tröng vaän chuyeån ta phaân ra caùc loaïi sau:
Khaùch ñöôøng xa, khaùch ñöôøng gaàn vaø khaùch ñi ven thaønh phoá.
Khoái löôïng haønh khaùch thaønh laäp trong töông lai theo naêm, thaùng vaø ngaøy ñeâm.
Döï baùo löôïng haønh khaùch trong töông lai caàn döïa vaøo: Möùc ñoä taêng daân soá vaø möùc ñoä ñi
laïi cuûa nhaân daân. Ñaëc bieät chuù yù ñeán söï phaùt trieån du lòch trong vuøng aûnh höôûng.

§3 – KHAÛ NAÊNG CHO PHEÙP CUÛA CAÛNG

Khaû naêng cho pheùp cuûa caûng laø khoái löôïng haøng hoùa lôùn nhaát thoâng qua caûng töø
taøu leân bôø hay ngöôïc laïi trong moät khoûang thôøi gian nhaát ñònh ( naêm, thaùng, ngaøyñeâm)
vôùi vieäc söû duïng caùc phöông tieän thieát bò boác xeáp boá trí treân caûng.
Nhö vaäy, khaû naêng cho pheùp cuûa caûng bieåu thò naêng löïc caùc thieát bò trong caûng coù
theå thöïc hieän boác xeáp moät khoái löôïng haøng hoùa trong khoaûng thôøi gian naøo ñoù cuûa caûng.
Neáu goïi P laø khaû naêng cho pheùp cuûa caûng, Q laø khoái löôïng haøng qua caûng thì ñieàu kieän
ñaùp öùng cuûa caûng laø:
P Q
Khaû naêng cho pheùp cuûa caûng coù moät taàm quan troïng vaø yù nghóa ñaëc bieät trong
thieát keá vaø khai thaùc caûng bôûi vì: vaán ñeà ñaët ra laø taêng ñeán möùc cao nhaát khaû naêng cho
pheùp cuûa caûng nhöng laïi söû duïng toái thieåu caùc thieát bò caûng. Muoán vaäy phaûi söû duïng caùc
coâng ngheä hieän ñaïi nhaát, tieân tieán nhaát trong coâng taùc boác xeáp, taêng naêng xuaát caùc thieát
bò boác xeáp vaø vaän chuyeån, giaûm thôøi gian chôø ñôïi taøu beø vaø caùc phöông tieän giao thoâng
treân boä.

§4 - LÖÔÏNG TAØU CUÛA CAÛNG

Löôïng taøu lôùn nhaát cuûa caûng laø soá löôït taøu ra vaøo caûng trong khoaûng thôøi gian
nhaát ñònh (naêm, thaùng, ngaøyñeâm). Ñeå xaùc ñònh löôïng taøu cuûa caûng, caàn caên cöù vaøo:
löôïng haøng, khaùch cuûa caûng vaø troïng taûi taøu
Troïng taûi vaø loaïi taøu naøo toát nhaát phuø hôïp vôùi ñieàu kieän chaïy taøu taïi khu vöïc xaây
döïng caûng laø moät vaán ñeà caàn ñaët ra trong thieát keá caûng, chuùng ñöôïc xaùc ñònh theo giaù
thaønh vaän chuyeån. Taøu caøng lôùn ( môùn nöôùc lôùn) thì yeâu caàu chieàu saâu caûng lôùn, taêng
kích thöôùc coâng trình beán, taêng khaû naêng trang thieát bò treân beán töùc laø taêng chi phí caûng
(voán ñaàu tö vaø chi phí khai thaùc caûng), ngöôïc laïi giaûm chi phí veà taøu. Do ñoù hai yeáu toá
taøu vaø caûng quan heä chaët cheõ vaø traùi ngöôïc nhau. Loaïi taøu toái öu duøng cho caûng phaûi baûo
23
ñaûm toång chi phí nhoû nhaát veà taøu vaø caûng, hay noùi caùch khaùc giaù thaønh vaän chuyeån haøng
phaûi nhoû nhaát.
Soá chuyeán taøu qua caûng trong naêm (n) ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc :
Qn
n
G t .K
Trong ñoù:
Qn : Khoái löôïng haøng trong naêm cuûa caûng (T)
Gt : troïng taûi trung bình cuûa taøu ( T)
K : Heä soá söû duïng troïng taûi taøu ( K=<1)
Töø ñoù, soá taøu ñoàng thôøi ñoã trong caûng (m) ñöôïc xaùc ñònh:
n.t d
m
N n 1 2
Trong ñoù : n – soá chuyeán taøu qua caûng trong naêm.
tñ : thôøi gian ñoã cuûa moät taøu trong caûng ( ngaøy – ñeâm)
Nn: thôøi gian khai thaùc caûn g trong naêm( ngaøy ñeâm)
1, 2 : Heä soá ra vaøo khoâng ñeàu cuûa taøu trong thaùng vaø ngaøy ñeâm ( 1, 2 < 1 )
Vieäc xaùc ñònh soá taøu ñoàng thôøi ñoã trong caûng duøng ñeå kieåm tra dieän tích toång theå
khu nöôùc cuûa caûng, soá vuõng chôø ñôïi do beán baän (seõ giôùi thieäu ôû phaàn sau).

24
 CHÖÔNG V
CHIEÀU SAÂU VAØ CAO ÑOÄ LAÕNH THOÅ CAÛNG
§1 – CHIEÀU SAÂU CUÛA CAÛNG
Chieàu saâu laø ñaëc tröng quan troïng cuûa caûng ñöôïc xaùc ñònh döïa vaøo môùn nöôùc chôû
ñaày cuûa taøu vaø möïc nöôùc choïn ñeå tính toaùn. Xaùc ñònh ñuùng ñaén chieàu saâu seõ giaûm bôùt
coâng taùc ñaát ñoái vôùi beå caûng, keânh taøu, laõnh thoå caûng, giaûm ñaùng keå giaù thaønh boác xeáp
cuõng nhö voán ñaàu tö vaø caùc chi phí khai thaùc trong coâng taùc ñaát. Ngöôïc laïi choïn khoâng
ñuùng chieàu saâu cuûa caûng coù theå khoâng ñaùp öùng ñöôïc ñieàu kieän ñi laïi vaø khaû naêng khai
thaùc cuûa caûng.
1. Chieàu saâu caûng bieån
a. Möïc nöôùc tính toaùn (MNTT)
Chieàu saâu caûng ñöôïc xaùc ñònh döïa treân môùn nöôùc cuûa taøu vaø MNTT. Löïa choïn
möïc nöôùc tính toaùn ñuùng ñaén seõ cho pheùp ta xaùc ñònh chính xaùc chieàu saâu caûng.
Möïc nöôùc tính toaùn khu nöôùc vaø keânh vaøo cuûa caûng bieån coù trieàu vaø khoâng trieàu
laáy treân cô sôû ñöôøng taàn suaát möïc nöôùc thöïc teá nhieàu naêm trong thôø kyø vaän taûi vôùi taàn
suaát baûo ñaûm töø 90-98% tuyø theo maät ñoä ñi laïi cuûa taøu coù môùn nöôùc lôùn.
Ñoái vôùi nhöõng ñoaïn khaùc nhau cuûa keânh cöûa soâng, khi qui ñònh MNTT phaûi xeùt
ñeán ñoä doác maët nöôùc cuûa soâng.
Trong caùc keânh vaøo caûng ôû bieån coù trieàu, ñeå giaûm khoái löôïng naïo veùt, khi löôïng
taøu ra vaøo ít, MNTT cho pheùp coù theå laáy cao hôn vaø cho pheùp taøu chôø ñôïi trong vaø ngoaøi
caûng khi möïc nöôùc trieàu thaáp. Vieäc löïa choïn MNTT trong nhöõng tröôøng hôïp naøy caàn
phaûi caân nhaéc tính kinh teá - kyõ thuaät lieân quan tôùi chi phí chôø ñôïi taøu vaø coâng taùc naïo veùt
duy tu keânh daãn.
b. Chieàu saâu tính toaùn cuûa beå caûng, keânh vaøo caûng: laø chieàu saâu caàn baûo ñaûm cho
taøu ñaäu vaø ra vaøo caûng trong thôøi kyø vaän taûi, ñöôïc tính nhö sau ( H V-1):
H = T + Z0 + Z1 + Z2 + Z3 + Z4
Trong ñoù H : Chieàu saâu thieát keá (m)
T : Môùn nöôùc cuûa taøu tính toaùn khi chôû ñaày haøng (m)
Z0 : Ñoä saâu döï phoøng do nghieâng leäch taøu khi boác xeáp haøng hoùa(m).
Z1 : Ñoä saâu döï tröõ toái thieåu döôùi ñaùy taøu (m)
Z2 : Ñoä saâu döï tröõ do soùng(m)
Z3 : Ñoä saâu döï tröõ do taêng môùn nöôùc khi chaïy( m)
Z4: Ñoä saâu döï tröõ do taêng boài laéng phuø sa giöõa hai laàn naïo veùt duy tu (m)
MNTTT

Z0
Z1
Z2
Z3
Z4

( H V – 1) Sô ñoà xaùc ñònh chieàu saâu caûng

25
 Ñoä saâu döï tröõ Z0 keå ñeán söï nghieâng leäch cuûa taøu khi boác dôõ haøng khoâng ñeàu,
khieán cho taøu bò troøng traønh, taêng môùn nöôùc taïm thôøi. Giaù trò Z0 ñöôïc laáy theo tieâu chuaån
chuyeân ngaønh.
Ñoä saâu döï tröõ Z1 (m) ñeå baûo ñaûm taøu khoâng bò maát tính ñieàu khieån vaø khoâng bò
vöôùng löôøn taøu khi ñaùy bieån khoâng baèng phaúng. Trò soá Z1 caàn xeùt tôùi trong taát caû caùc
tröôøng hôïp phuï thuoäc vaøo tính chaát ñaát döôùi ñaùy, loaïi taøu vaø chieàu daøi taøu. Z 1 laáy theo
baûng V – 1.

Baûng V – 1 Ñoä saâu döï tröõ Z1 (m)

Trò soá Z1 (m) öùng vôùi chieàu daøi taøu (m)

Loaïi ñaát döôùi ñaùy
~85 86-125 126-165 166-210 210-250 251-290
1. taát caû caùc loaïi taøu
tröø taøu chôû goã
- Buøn 0.30 0.45 0.70 0.90 1.10 1.40
- Caùt, seùt, vaø soûi 0.40 0.55 0.80 1.00 1.20 1.50
- Ñaù 0.50 0.65 0.90 1.10 1.30 1.60
2. Taøu chôû goã
- Buøn 0.70 1.00 1.40 - - -
- Caùt, seùt, vaø soûi 0.89 1.10 1.50 - - -
- Ñaù 0.90 1.20 1.60 - - -

Ñoä saâu döï tröõ Z2 do soùng. Khi coù soùng doïc taøu, taøu dao ñoäng qua troïng taâm, phía
muõi taøu hay ñuoâi taøu chuùi xuoáng, taøu deã va xuoáng ñaùy. Maëc duø lyù thuyeát dao ñoäng cuûa
taøu khi coù soùng ñaõ ñöôïc nghieân cöùu hoaøn thieän, nhöng cuõng raát khoù söû duïng noù ñeå tính
Z2 bôûi vì vieäc xaùc ñònh chính xaùc giao ñoäng cuûa taøu khoâng chæ phuï thuoäc vaøo soùng vaø
goùc ra vaøo cuûa taøu maø coøn phuï thuoä ñaùng keå vaøo hình daïng khaùc nhau cuûa voû taøu phaàn
döôùi nöôùc. Cho neân trong thöïc teá xaùc ñònh Z2 döïa vaøo coâng thöùc kinh nghieäm sau
Z2 = 0.3h –Z 1 neáu Z2 < 0 thì laáy Z2 = 0
ÔÛ ñaây h : chieàu cao soùng seõ laáy nhö sau
1. Taøu ñoã ngoaøi caûng :chieàu cao soùng coù nghóa .
2. Khu vöïc nöôùc kín: hmax cuûa soùng trong khu nöôùc - Baûng VII - 1
3. Beán ngoaøi bieån : hmax cuûa soùng khi vaãn coøn tieán haønh coâng taùc boác xeáp.
4. Keânh vaøo caûng: hmax cuûa soùng tính theo löïc giôùi haïn cuûa gioù cuøng chieàu vôùi
höôùng soùng lôùn nhaát trong ñieàu kieän taøu coù theå ñi laïi ñöôïc trong keânh.
Ñoä saâu döï tröõ taêng môùn nöôùc khi chaïy Z3 caàn thieát phaûi keå ñeán do taøu chaïy ñuoâi
taøu bò chìm xuoáng.
Trò soá Z3 taêng khi toác ñoä chaïy taøu taêng vaø chieàu daøi taøu lôùn töùc laø
Z3 = kv
Trong ñoù: V- toác ñoä chuyeån ñoäng cuûa taøu km /h
K - Heä soá khoâng thöù nguyeân phuï thuoäc vaøo chieàu daøi taøu
laáy theo baûng (V – 2)

26
 Baûng (V – 2) trò soá k duøng tính Z3

Chieàu daøi taøu (m) Trò soá k

> 165 0.033
165-126 0.027
125-86 0.022
 85 0.017

Ñoái vôùi beå caûng kín hay ñöôïc baûo veä, thì toác ñoä chaïy taøu trong caûng nhoû neân Z3
thöôøng laáy baèng 0.
Ñoä saâu Z4 do boài laéng buøn caùt trong keânh hay trong khu nöôùc cuûa caûng do naïo veùt
taïo thaønh. Trò soá Z4 phuï thuoäc vaøo toác ñoä boài laéng cuûa phuø sa giöõa hai laàn naïo veùt. Ñoä
saâu naøy khoâng nhoû hôn lôùp ñaát toái thieåu maø caùc taøu naïo veùt laøm vieäc vôùi naêng xuaát cao
vaø > 0,5m; khi möùc ñoä boài laéng cao thì Z4 ñaït tôùi 1m, coù khi ñeán 2m.
Chieàu saâu beán caûng bieån caàn tính toaùn phuø hôïp vôùi chieán löôïc phaùt trieån ñoäi taøu
trong töông lai. Khi qui hoaïch thieát keá caûng bieån, caûng xuaát nhaäp khaåu, ñaëc bieät ñoái vôùi
caûng nhaäp nguyeân vaät lieäu, caàn xeùt ñeán caùc loaïi taøu coù môùn nöôùc lôùn treân theá giôùi coù
khaû naêng ra vaøo caûng cuûa chuùng ta.

2. Chieàu saâu caûng soâng

a- Möïc nöôùc tính toaùn (MNTT)
Chieàu saâu caûng soâng tính toaùn döïa vaøo möïc nöôùc thoáng nhaát ñi laïi cuûa taøu thuyeàn
treân soâng thieân nhieân. MNTT laáy töø möïc nöôùc coù taàn suaát trung bình nhieàu naêm cuûa thôøi
kyø khai thaùc ( theo ñöôøng cong baûo ñaûm möïc nöôùc haøng ngaøy) nhö sau: Baûng (V-3).

Baûng (V- 3) Taàn suaát MNTT cuûa caûng soâng vaø hoà

Caáp caûng Taàn suaát MNTT (%)

Caûng soâng Caûng hoà
I vaø II 99 99
III 97 97
IV 95 97
Beán 85-95 95

Möïc nöôùc ñi laïi cuûa taøu thuyeàn khoâng neân laáy cao hôn möïc nöôùc thieát keá coù tính
ñeán söï thay ñoåi trong töông lai treân caùc ñoaïn soâng noái tieáp vôùi noù vaø khoâng vöôït quaù
MNTT do ñieàu chænh caùc khu chöùa nöôùc taïo neân.
b - Chieàu saâu caûng soâng
Chieàu saâu caûng soâng tính toaùn nhö caûng bieån. Tuy nhieân, vì taøu soâng nhoû neân ñoä
saâu döï tröõ döôùi ñaùy taøu Z1 khaùc vôùi caûng bieån vaø laáy theo baûng (V – 4) sau ñaây:

27
 Baûng (V- 4) – Trò soá Z1 (m) cuûa caûng soâng vaø hoà

Môùn nöôùc Trò soá Z1 (m)

tính toaùn Taøu töï haønh vaø khoâng töï haønh Ñoái vôùi
cuûa taøu Treân soâng thieân nhieân Treân hoà chöùa nöôùc beø maûng
(m) Ñaát seùt, caùt Ñaát coù ñaù lôùn Ñaát seùt, caùt vaø Ñaát coù ñaù lôùn
vaø soûi choåm laãn ñaù soûi choåm laãn
maûnh vuïn maûnh vuïn
< 1.5 0.10 0.15 0.15 0.30 0.20
1.5~3 0.15 0.20 0.20 0.40 0.25
>3 0.20 0.25 0.30 0.50 0.30

§2 - CAO ÑOÄ LAÕNH THOÅ CAÛNG

Cao ñoä laõnh thoå caûng laø ñoä vöôït cao cuûa maët baèng toaøn caûng ñeå traùnh söï ngaäp luït
xaûy ra khi möïc nöôùc daâng cao vaø baûo ñaûm thuaän lôïi cho hoaït ñoäng cuûa caûng.
Cao ñoä laõnh thoå cuûa daûi tröôùc beán thöôøng nhö nhau ñeå baûo ñaûm ñi laïi thuaän lôïi
cho caùc phöông tieän giao thoâng ñöôøng saét, ñöôøng caàn truïc vaø ñöôøng oâ toâ tuyeán tröôùc beán.
Ñeå thoaùt nöôùc laõnh thoå caûng, ngöoøi ta thöôøng thieát keá ñoä nghieâng laõnh thoå ra phía
khu nöôùc, khi ñoù ñoä vöôït cao laõnh thoå seõ taêng daàn vaøo phía trong theo ñoä nghieâng naøy.
Ngoaøi ra, khi xaùc ñònh cao ñoä laõnh thoå caán xeùt ñeán söï boá trí caùc coâng trình ngaàm cuûa
caûng (nhö ñöôøng oáng, ñöôøng daây caùp ñieän …).
Vieäc löïa choïn cao ñoä laõnh thoå lieân quan ñeán giaù thaønh xaây ñöïng caûng. Cao ñoä
laõnh thoå quaù cao seõõ taêng khoái löôïng ñaát laõnh thoå, taêng chieàu cao coâng trình beán vaø do ñoù
taêng giaù thaønh xaây döïng caûng.

1. Cao ñoä laõnh thoå caûng bieån

Cao ñoä laõnh thoå caûng ñeå tính toaùn döïa vaøo MNTT cao nhaát vaø ñoä vöôït cao treân
möïc nöôùc naøy. Ñoä vöôït cao meùp beán haøng vaø khaùch (tröø beán giao thoâng ñòa phöông vaø
nhöõng beán cuûa ñoaøn taøu phuïc vuï ) lieân quan ñeán MNTT theo caùc tieâu chuaån chính vaø
tieâu chuaån kieåm tra coù theå laáy theo baûng (V-5).
Nhöõng coâng trình chòu taùc duïng cuûa soùng lôùn hôn 0,5m ñoä vöïôt cao meùp beán caàn
baûo ñaûm nöôùc khoâng traøn leân maët beán caûng, coøn ñoái vôùi coâng trình coïc kieàu estacaùt caàn
traùnh soùng ñaùnh vaøo.
Baûng V-5- Ñoä vöôït cao meùp beán haøng vaø khaùch a (m)
( tröø beán giao thoâng ñòa phöông vaø beán ñoaïn taøu phuïc vuï ).
STT Ñaëc ñieåm Tieâu chuaån chính Tieâu chuaån kieåm tra (theo MN cao)
vuøng bieån Möïc nöôùc xuaát phaùt a(m) Möïc nöôùc xuaát phaùt a(m)
Bieån khoâng MN trung bình nhieàu naêm MN cuûa naêm cao nhaát vôùi taàn suaát
1 2.0 1.0
trieàu trong muøa vaän taûi baûo ñaûm 20% trong nhieàu naêm
Bieån coù trieàu MN vôùi taàn suaát baûo ñaûm 50% MN taàn suaát baûo ñaûm 1% trong
( theo ñöôøng baûo ñaûm nhieàu naêm theo ñöôøng baûo ñaûm nhieàu
2 2.0 1.0
naêm cuûa MN haøng giôø) trong naêm cuûa MN haøng giôø
muøa vaän taûi
Nhöõng ñoaïn MN vôùi taàn suaát baûo ñaûm 50% MN luõ cuûa ñöôøng baûo ñaûm nhieàu
3 cöûa soâng (theo ñöôøng baûo ñaûm nhieàu 2.0 naêm vôùi taàn suaát baûo ñaûm töø 1-5% 0
naêm cuûa MN haøng ngaøy) (laáy chính xaùc khi thieát keá)

28
 Ñoä vöôït cao cuûa beán haøng vaø khaùch giao thoâng ñòa phöông cuõng nhö caùc beán cho
taøu phuïc vuï trong nhöõng khu nöôùc kín ñöôïc laáy nhö sau:
a- tieâu chuaån chính: 1m treân möïc nöôùc trung bình nhieàu naêm trong muøa vaän taûi.
b- Tieâu chuaån kieåm tra: ôû MN vôùi taàn baûo ñaûm 10% trong naêm theo ñöôøng baûo
ñaûm nhieàu naêm cuûa MN haøng ngaøy. Trò soá vöôït cao a (m) ôû treân laø nhoû nhaát. Thöïc teá, ôû
bieån khoâng trieàu thöôøng laáy a= 2  3m treân MN trung bình.
Ñoái vôùi tröôøng hôïp rieâng ôû bieån coù trieàu giao ñoäng lôùn ( hôn 6m) ñeå giaûm chieàu cao
beán, caàn thieát neân thieát keá caûng kín vôùi aâu taøu. Luùc naøy khu nöôùc caûng, Mn haàu nhö
khoâng ñoåi vaø vöôït cao meùp beán a = 1-1.5m treân MN naøy.
Sô ñoà tính toaùn ñoä vöôït cao meùp beán a coù theå bieåu dieãn nhö hình (V – 4) vaø cao ñoä
laõnh thoå meùp beán tính theo coâng thöùc :
Laõnh thoå = MNTT + hs + a ( beán ñöùng)
= MNTT + hs’+ a ( beán nghieâng)
MNTT ñöôïc xaùc ñònh phuø hôïp vôùi ñoä vöôït cao a ôû Baûng (V – 5).
hs: chieàu cao soùng thöôøng tính ñeán trong ñieàu kieän caûng hôû chòu taùc duïng tröïc tieáp
cuûa soùng gioù beân ngoaøi ñeå baûo ñaûm soùng khoâng traøn leân meùp beán. Ñoái vôùi caûng kín soùng
trong khu nöôùc cuûa caûng soùng nhoû neân khi tính toaùn cao ñoä laõnh thoå, thöôøng boû qua.
hs’: chieàu cao soùng tröôøn vaøo maùi doác ñoái vôùi beán nghieâng:
hs, = 3.23.2 hs tg
Trong ñoù  a): goùc nghieâng cuûa bôø
b)
Cao ñoä laõnh thoå Cao ñoä laõnh thoå

MNTT a MNTT a
hs h's

( H V – 2 )Sô ñoà tính toaùn ñoä vöôït cao meùp beán

a. bôø thaúng ñöùng b. bôø töôøng nghieâng
Khi tính toaùn ñoä vöôït cao meùp beán caàn xeùt tôùi ñoä cheânh MN do caùc nguyeân nhaân
khaùc nhau cuûa töøng khu vöïc bieån vaø ñaïi döông.
2. cao ñoä laõnh thoå caûng soâng
Cao ñoä laõnh thoå caûng vaø beán treân soâng thieân nhieân ñöôïc xaùc ñònh döïa vaøo MN luõ
vôùi taàn suaát baûo ñaûm MN cöïc ñaïi trong naêm laø
caûng loaïi I : 1%
caûng loaïi II vaø III : 5%
caûng loaïi IV : 10%
Ñoái vôùi caûng loaïi I, nhöõng phaàn dieän tích rieâng cuûa caûng vaø beán cho pheùp chìm
ngaäp laõnh thoå ít ngaøy neáu treân phaàn laõnh thoå naøy khoâng boá trí caùc coâng trình vaø thieát bò
quan troïng, hoaëc söï chìm ngaäp naøy khoâng gaây ra söï thieät haïi ñaùng keå thì cao ñoä laõnh thoå
cho pheùp laáy nhoû hôn so vôùi yeâu caàu treân
Caûng treân hoà chöùa nöôùc, ñoä vöôït cao laõnh thoå seõ laáy 2m treân möïc nöôùc luõ vôùi taàn
suaát qui ñònh ôû treân. Trong moät vaøi tröôøng hôïp, ñoái vôùi beán khaùch, phuï thuoäc vaøo loaïi
29
taøu khaùch, ñoä vöôït cao laõnh thoå coù theå < 2m . ñoàng thôøi, ñeå baûo ñaûm haønh khaùch leân
xuoáng deã daøng, cao ñoä laõnh thoå vaø boong taøu (hay phaàn dieän tích noái laõnh thoå vôùi taøu)
laáy baèng 0.75m.
Trong nhöõng ñieàu kieän ñaëc bieät, cao ñoä laõnh thoå caûng vaø beán coù theå laáy cao hôn
qui ñònh ôû treân nhöng caàn coù luaän chöùng kinh teá phuø hôïp.
Ñoái vôùi kho haøng hoaù yeâu caàu baûo quaûn kín vaø traùnh nöôùc, ñeå saøn kho khoâng bò
ngaäp nöôùc, cao ñoä saøn kho khoâng ñöôïc nhoû hôn MN luõ vôùi taàn suaát qui ñònh nhö sau:
Baûng (V – 6)
Baûng (V –6) : Taàn suaát ñænh luõ duøng khi xaùc ñònh cao ñoä saøn kho vaø caùc toaø nhaø, coâng
trình

Loaïi caûng Taàn xuaát ñænh luõ

Kho vaø ga haønh khaùch Toaø nhaø vaø caùc coâng
trình
I 0.5 1.0
II vaø III 1.0 5.0
IV 5.0 10.0
Beán 10.0 10.0

Caûng vaø beán treân nhöõng soâng thieân nhieân coù giao ñoäng NM lôùn (hôn 6m) cho
pheùp caùc coâng trình beán bò chìm ngaäp khi MN cao vaø caûng ngöøng hoaït ñoäng ngaén ngaøy
vaø khi MN xuoáng, caûng laïi tieáp tuïc laøm vieäc, hoaëc moät phaàn caûng bò chìm ngaäp coøn caùc
phaàn khaùc vaãn hoaït ñoäng ñeå baûo ñaûm cheá ñoä khai thaùc bình thöôøng hoaëc cho pheùp caûng
xaây döïng theo hai cao ñoä: Giaûi tröôùc beán boá trí ñöôøng caàn truïc ñöôøng saét ôû cao ñoä thaáp
cho pheùp chìm ngaäp ngaén ngaøy, coøn giaûi laõnh thoå phía trong boá trí kho taøng , thieát bò ôû
cao ñoä cao hôn, khoâng cho pheùp chìm ngaäp hoaëc boá trí rieâng reõ, nhöõng phaàn beán laøm
vieäc vôùi MN thaáp, coøn nhöõng phaàn beán khaùc laøm vieäc vôùi MN cao trong naêm. Taát caû
nhöõng tröôøng hôïp naøy caàn phaûi phaân tích cuï theå vaø coù tính toaùn luaän chöùng kinh teá - kyõ
thuaät.

30
 CHÖÔNG VI
CHIEÀU DAØI VAØ SOÁ LÖÔÏNG BEÁN

§1 – KHAÙI NIEÄM VEÀ BEÁN

Phaàn ñöôøng bôø duøng cho moät taøu ñoã ñeå tieán haønh coâng taùc boác xeáp haøng goïi laø
moät beán. Nhö vaäy, chieàu daøi moät beán ñöôïc tính toaùn theo chieàu daøi moät taøu vaø chìeâu daøi
caûng baèng toång chieàu daøi caùc beán khaùc nhau cuûa caûng.
Caûng ñöôïc phaân ra thaønh caùc khu beán hay caùc vuøng haøng (moät khu beán coù theå
goàm moät hay vaøi beán) phuï thuoäc vaøo loaïi haøng, vaøo coâng ngheä boác xeáp vaø hình thöùc vaän
taûi thuyû (xuaát nhaäp) vaø luoàng haøng. Trong caùc khu beán coøn ñöôïc phaân ra thaønh caùc beán
chuyeân moân hoaù cho caùc loaïi haøng nhaát ñònh. Taát nhieân, trong caùc tröôøng hôïp rieâng, beán
coù theå boác xeáp caùc loaïi haøng khaùc nhau neáu ñieàu kieän naøy khoâng traùi vôùi yeâu caàu veà veä
sinh, phoøng hoaû vaø vieäc baûo quaûn haøng hoùa. Caùc khu beán cuûa caûng vaø caùc khu beán
chuyeân moân cho töøng loaïi haøng coù theå ñöôïc phaân chia nhö sau:
1. Khu beán haøng kieän, kim loaïi vaø thieát bò (haøng baûo quaûn trong kho vaø ngoaøi
trôøi). Khu naøy coøn ñöôïc phaân chia thaønh caùc beán chuyeân moân hoaù cho caùc loaïi haøng nhö
sau:
- Beán baùch hoaù (hoãn hôïp) chuû yeáu baûo quaûn trong kho kín.
- Beán baùch hoaù (hoãn hôïp) chuû yeáu baûo quaûn ngoaøi trôøi nhö thieát bò, maùy moùc,
haøng kim loaïi, haøng xaây döïng, container …
- Beán container (haøng thuøng lôùn) ñöôïc vaän chuyeån baèng taøu chuyeân duïng.
- Beán haøng hoaù chaát ( baûo quaûn trong kho ñaëc bieät).
- Beán hoa quaû vaø rau töôi.
- Beán haøng öôùp laïnh.
- Beán haøng nguy hieåm ( haøng xoâng muøi khoù chòu, chaát ñoäc, chaát chaùy noå….)
2. Khu beán haøng rôøi bao goàm:
- Beán than
- Beán quaëng
- Beán khoaùng chaát, vaät lieäu xaây döïng
- Beán muoái aên
- Beán haøng baûo quaûn rôøi trong kho ( xi maêng, Apati1t, muoái ka-li, ñöôøng …
3. Khu haøng nguõ coác (baûo quaûn rôøi)
4. Khu beán goã, bao goàm:
- Beán goã xeû
- Beán goã troøn
- Beán goã ñoùng thaønh beø, maûng
5. Khu haøng loûng bao goàm:
- Beán daàu thoâ, daàu saûn phaåm
- Beán cho caùc haøng loûng khaùc ( Röôïu coàn, nöôùc ngoït, daàu thöïc vaät, hoùa chaát…)
- Beán khí hoùa loûng (LPG)

31
 §2 – CHIEÀU DAØI BEÁN
1. Chieàu daøi beán caûng bieån
Chieàu daøi beán cho moät taøu ñöôïc tính theo coâng thöùc:
Lb = Ltaøu + d
Trong ñoù: L : Chieàu daøi taøu lôùn nhaát ñaäu beán naøy ( m)
d: khoaûng caùch an toaøn giöõa hai taøu lieàn nhau ñeå baûo ñaûm thuaän lôïi
cho taøu ra vaøo vaø caäp beán (m), laáy theo baûng (VI – 1).
Baûng VI – 1 : Khoaûng caùch d giöõa hai taøu vaø khoaûng caùch l giöõa taøu vôùi
ñieåm cuoái moät ñoaïn thaúng tuyeán beán (m)

St Hình daïng tuyeán beán Chieàu daøi max cuûa taøu tính toaùn(m)
t > 200 200-151 150-100 <100
1 Khoaûng caùch d giöõa caùc taøu (m) 25 20 15 10
Khoaûng caùch l phuï thuoäc vaøo caùch boá trí
tuyeán beán (m)
a. 10 7 5 3
2 b. 30 25 20 15
c. 20 15 15 10
50 40 30 20
Chieàu daøi beán kieåu truï, caàu taàu, phuï thuoäc vaøo caùch boá trí caùc boä phaän treân taøu
nhö cöûa haàm vaø nhöõng thieát bò giao nhaän haøng. Nhöõng boä phaän naøy quyeát ñònh vò trí cuûa
taøu so vôùi beán khi taøu ñaäu ñeå boác xeáp. Ngoaøi ra, chieàu daøi beán coøn phuï thuoäc vaøo caùch
boá trí thieát bò neo vaø truï ñôõ ñeå baûo ñaûm cho taát caû caùc taøu caàn coâng taùc boác xeáp ôû beán,
neo, ñoã vaø rôøi beán.

a) b)

Lb

Lc

 
l

Ltr

( H VI – 1 )
Chieàu daøi beán truï
ℓb – chieàu daøi beán: ℓc – chieàu daøi caäp taøu
ℓts - chieàu daøi truï beán
Chieàu daøi beán thöôøng laáy baèng chieàu daøi neo taøu laø khoaûng caùch giöõa hai truï neo
ngoaøi cuøng. Truï neo naøy boá trí moät goùc 45o so vôùi ñuoâi hay ñaàu taøu. Chieàu daøi neo naøy
thöôøng laáy baèng 1.25Lt
Chieàu daøi giöõa caùc truï caäp L2 phuï thuoäc vaøo chieàu daøi taøu vaø caùc boá trí noù.
32
Khoaûng caùch giöõa caùc truï caàn baûo ñaûm taøu caäp beán an toaøn veà phöông tieän chòu löïc cuûa
taøu. Thöôøng khoaûng caùch L 2 boá trí trong phaïm vi phaàn thaúng cuûa maïn taøu. Phaàn thaúng
cuûa maïn taøu xaùc ñònh ñoái vôùi moãi loaïi taøu thieát keá, khi thieáu soá lieäu coù theå laáy gaàn baèng
0.4 L t ñoái vôùi taøu haøng chaïy treân bieån.

2. Chieàu daøi beán caûng soâng

Nguyeân taéc tính toaùn cho caûng soâng cuõng nhö caûng bieån, ôû ñaây chæ khaùc nhau veà
trò soá d vaø l ñöôïc xaùc ñònh theo baûng (VI – 2) vaø hình (VI – 2).
Baûng VI – 2 : Khoaûng caùch an toaøn giöõa caùc taøu soâng d ( m)

Hình daùng beán vaø Giaù trò cuûa d (m)

coâng trình beán Chieàu daøi taøu töï haønh (m) Chieàu daøi taøu khoâng
töï haønh(m)
> 100 100-65 < 65 > 110 - < 65
110 65
Beán ñöùng vaø nöûa ñöùng 15 10 8 20 15 10
Beán nghieâng coù goái töïa 20 15 10 25 20 15
Beán noái 25 20 15 25 20 15

3. Vaán ñeà giaûm chieàu daøi beán

Chieàu daøi beán thöôøng tính vôùi chieàu daøi taøu lôùn nhaát, thöïc teá ôû caûng coù nhieàu loaïi
taøu khaùc nhau neân vieäc tính toaùn nhö vaäy beán seõ khoâng hoaøn toaøn söû duïng heát, gaây laõng
phí. Vaán ñeà ñaët ra caàn thieát phaûi giaûm chieàu daøi beán nhö theá naøo ñeå coù lôïi nhaát? Ñoái vôùi
beán ñôn ñoäc, vieäc giaûm chieàu daøi beán seõ giaûm chaát löôïng khai thaùc beán. Nhöng ñoái vôùi
tuyeán beán thaúng goàm vaøi beán lieàn nhau coù caùc thieát bò boác xeáp treân beán di ñoäng hoã trôï
nhau thì vieäc giaûm chieàu daøi beán so vôùi tính toaùn ôû treân, noùi chung khoâng aûnh höôûng
nhieàu ñeán chaát löôïng khai thaùc beán maø coøn giaûm chi phí xaây döïng beán.
Chieàu daøi beán sau khi giaûm ñi seõ laø  L , ta coù
 L = NbLtt
Trong ñoù  : heä soá < 1 .
Nb : soá löôïng beán trong tuyeán beán thaúng.
Ltt: chieàu daøi tính toaùn cuûa beán ñöôïc xaùc ñònh theo tieâu chuaån ôû ñieåm 1-2 cuûa tieát
1 chöông naøy.
Vaán ñeà ñaët ra caàn xaùc ñònh heä soá  , töùc laø caàn giaûm chieàu daøi beán ñi bao nhieâu.
Ñeå tính toaùn, ta coù theå duøng phöông phaùp xaùc suaát nhö sau:
Xaùc suaát caùc söï kieän bao goàm trong ñoù heä soá  lôùn hôn  1 (1 trò soá ta töï cho
tröôùc) ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
k k
P1 1 ....Pu u
P = Nb!  k !....k ! (1)
1 u

Trong ñoù : Pj ( j = 1… u) - xaùc suaát thôøi ñieåm naøo ñoù cuûa thaùng laøm vieäc caêng nhaát ôû
beán ñoã loaïi taøu Aj
Kj (j = 1…u) : soá taøu töông öùng loaïi Aj
Theo treân ta coù:

33
 m

L j
= 1
> 1
N b Ltt

Trong ñoù m: soá beán trong tuyeán beán thaúng ta ñang xeùt giaûm chieàu daøi beán.
m

L 1
j > 1 NbLtt =Lo

 laø heä soá giaûm chieàu daøi beán, 1 laø heä soá giaûm chieàu daøi beán ta töï cho tröôùc( ví
duï ta muoán giaûm chieàu daøi beán ñi 10% töùc laø cho  = 0.9. vaäy ta phaûi xaùc ñònh sao cho 
> 1) cho neân Lo cuõng laø heä soá bieát tröôùc
Xaùc suaát trong thôøi ñieåm naøo ñoù trong thaùng laøm vieäc caêng nhaát ôû beán ñoã loaïi taøu
Aj ñöôïc tính theo coâng thöùc
Tj Qj
Pj  
720Gt N b
Trong ñoù Tj : thôøi gian coâng taùc cuûa loaïi taøu Aj (h)
Q j : löôïng haøng trong thaùng caêng nhaát do loaïi taøu Aj ñaûm nhieäm
Gtj: troïng taûi taøu loaïi Aj ( taán)
J = 1, …., u : laøloaïi taøu.
Toång coäng trong coâng thöùc (1) ñöôïc tieán haønh trong caùc tröôøng hôïp taøu ñeán beán.
Ñeå ñieàn vaøo coâng thöùc (1), ta chæ choïn tröôøng hôïp sau;
k1L1 + k2 L2+… ku Lu > Lo
Trong ñoù L1,L2,… Lu chieàu daøi beán öùng vôùi loaïi taøu tính toaùn Aj ( j = 1…u)
Caùc tröôøng hôïp ñeán beán cuûa taøu coù theå xaûy ra seõ laø :
u (u  1)...(u  N b  1)
S(Nb;u) =
Nb!
Sau ñaây ñeå minh hoïa ta xeùt moät ví duï cuï theå sau
Ví du:ï
Tính chieàu daøi beán thaúng goàm ba beán (Nb = 3) phuïc vuï cho ba loaïi taøu A1, A2, A3
vôùi caùc soá lieäu tính toaùn ôû baûng sau:

Aj Gtj (T) TI (h) Q j (103T) Lj (m)

1 10.000 100 30 170
2 15.000 150 60 200
3 8.000 80 16 150

Trình töï tính toaùn:

Xaùc suaát ôû tuyeán beán ñoã loaïi taøu A1, A2, A3 töông öùng xaùc ñònh theo coâng thöùc:
100 x30.000
P1 = = 0,139
720 x10000 x3
150 x30.000
P2 = = 0,139
720 x15000 x3
80 x16.000
P3 = = 0,074
720 x8000 x3
Toång soá tröôøng hôïp taøu ñeán beán seõ laø :
34
 3 .4 . 5
S(3;3) = = 10
3!
Nhö vaäy coù 10 tröôøng hôïp taøu ñeán beán coù theå xaûy ra theo baûng sau :

STT Loaïi taøu

Chieàu daøi STT Loaïi taøu Chieàu daøi
beán (m) beán ( m)
1 1-1-1 510 6 2-2-2 600
2 1-1-2 540 7 2-2-3 550
3 1-1-3 490 8 3-3-3 450
4 1-1-2 510 9 3-3-2 500
5 1-2-3 520 10 3-3-1 470
Chuùng ta cho 1 = 0.9 töùc laø ta muoán giaûm chieàu daøi beán ñi 10%

L > 1 = 0,9 ta coù
N b Ltt
L0 = 0.9 .3 . 200 = 540 m
Ta seõ choïn caùc tröôøng hôïp taøu ñeán beán sao cho  L > Lo = 540m, töø baûng treân ta
thaáy coù 3 tröôøng hôïp ( 4,6,7 )  L > 540m
Xaùc xuaát caùc söï kieän bao goàm trong ñoù heä soá  > 1 xaùc ñònh nhö sau:
k k k
p1 1 p 2 2 p3 3
P = Nb! 
k1!k 2 !k 3 !
coâng thöùc naøy ñöôïc tính cho 3 tröôøng hôïp löïa choïn ( 4.6.7)
0,139 3 0,139 3 0,139 2.0,074
P = 3!(   ) = 0,015 = 1,5%
1!2! 3! 2!1!
Nhö vaäy neáu giaûm chieàu daøi beán 10% ( 60m) thì xaùc suaát P = 1.5% trong toaøn
naêm, chuùng ta nhaän ñöôïc khaû naêng lôùn nhaát toån thaát vieäc caäp beán cuûa taøu thöù 3 (taøu nhoû
nhaát) treân beán laø 4.5 ngaøy ñeâm trong naêm, töùc laø taøu thöù 3 phaûi chôø ñôïi 4.5 ngaøy ñeâm
trong toaøn naêm khoâng caäp beán ñöôïc vì tuyeán beán ñaõ giaûm ñi 10% = 60m. Ta caàn so saùnh
kinh teá kyõ thuaät giöõa vieäc toån thaát cuûa taøu vì chôø ñôïi vôùi vieäc giaûm giaù thaønh xaây döïng
beán. Neáu tieát kieäm giaù thaønh xaây döïng 60m beán lôïi ích hôn vieäc toån thaát do taøu phaûi chôø
ñôïi 4.5 ngaøy ñeâm trong naêm thì vieäc giaûm 10% chieàu daøi beán laø hôïp lyù.
Neáu giaûm 10% chieàu daøi beán khoâng coù lôïi thì ta tính toaùn laïi vieäc giaûm chieàu daøi
beán ít hôn. Quaù trình tính toaùn ñöôïc tieán haønh laïi töø ñaàu.
Phaàn lôùn caùc tröôøng hôïp, vieäc giaûm chìeu daøi beán 10% laø phuø hôïp ( töùc laø  > 0.9
vôùi xaùc xuaát P < 15% ). Vieäc giaûm chieàu daøi beán nhö treân seõ tieát kieäm voán ñaàu tö maø
khoâng giaûm chaát löôïng khai thaùc beán.
Neáu tuyeán beán coù cuøng moät ñoä saâu thì vieäc giaûm chieàu daøi beán seõ tieán haønh ñoàng
ñeàu ñoái vôùi tuyeán beán (töùc laø chieàu daøi moãi beán ñöôïc giaûm phuø hôïp vôùi vieäc giaûm chung
cuûa tuyeán beán). Neáu tuyeán beán coù ñoä saâu khoâng ñoàng ñeàu thì chieàu daøi beàn seõ nhaän
khaùc nhau töông öùng vôùi ñoä saâu cuûa chuùng.

35
 § 3 – SOÁ LÖÔÏNG BEÁN
Soá löôïng beán phuï thuoäc vaøo löôïng haøng tính toaùn cuûa caûng, khaû naêng cho pheùp
cuûa beán. Khoái löôïng beán ñöôïc tính toaùn töø caùc loaïi haøng khaùc nhau ñöôïc xaùc ñònh theo
coâng thöùc
Q th
Nb =
Pth
Trong ñoù, Qth: löôïng haøng tính toaùn trong thaùng caêng nhaát ( T )
Pth: Khaû naêng thoâng qua cuûa beán trong thaùng ( T)
Coâng thöùc naøy ñöôïc tính toaùn vôùi khoái löôïng ñoäc laäp cho töøng khu beán, khoâng xeùt
tôùi söï thay theá laãn nhau veà coâng ngheä boác xeáp haøng.
1. Löôïng haøng tính toaùn lôùn nhaát trong thaùng Qth
Q n k th
Qth =
mn
Trong ñoù :kth: heä soá khoâng ñeàu cuûa nguoàn haøng theo thaùng.
Qn : Löôïng haøng trong naêm cuûa caûng (T)
mn : Soá thaùng cuûa thôøi kyø khai thaùc trong naêm
Trong thöïc teá thieát keá caûng heä soá kth ñöôïc xaùc ñònh treân cô sôû ñieàu tra kinh teá – kyõ thuaät
caùc soá lieäu cô baûn.
Ñoái vôùi haøng hoùa vaän chuyeån theo muøa, heä soá kth ñöôïc xaùc ñònh cuøng vôùi tính toaùn muøa
saûn xuaát vaø tieâu duøng caùc loaïi haøng phuø hôïp.
Ñoái vôùi loaïi nguoàn haøng khoâng theo muøa, treân cô sôû kinh nghieäm thieát keá, coù theå
laáy gaàn ñuùng trò soá kth theo baûng (VI- 3).
Baûng VI – 3: Heä soá khoâng ñeàu cuûa nguoàn haøng trong thaùng kth
Ñaëc tröng cuûa nguoàn haøng Löôïng haøng tính toaùn naêm 103 (T)

< 200 200-500 500-1000 > 1000

Nguoàn haøng trong vaø ngoaøi nöôùc 1.25 1.20 1.15 1.10
(cô sôû hôïp ñoàng laâu daøi)
Caùc nguoàn haøng ngoaøi nöôùc khaùc 1.50 1.40 1.30 1.20
2. Khaû naêng thoâng qua cuûa beán
Trong thöïc teá thieát keá, khaû naêng thoâng qua cuûa beán laø khoái löôïng haøng cöïc ñaïi coù
khaû naêng boác dôõ töø taøu leân bôø vaø ngöôïc laïi sau moät ñôn vò thôøi gian trong ñieàu kieän kyõ
thuaät tieân tieán vaø toå chöùc hôïp lyù coâng taùc haøng. Khaû naêng cho pheùp cuûa beán phuï thuoäc
vaøo caùc yeáu toá: loaïi haøng, loaïi taøu, coâng ngheä boác xeáp…
Khaû naêng cho pheùp cuûa beán trong thaùng ( Pth) xaùc ñònh theo coâng thöùc:
Pth = 30Pngkbkt
Trong ñoù: Png: Khaû naêng thoâng qua ngaøy ñeâm cuûa beán ( T/ng.ñeâm)
kb: Heä soá baän beán
kt : Heä soá söû duïng thôøi gian laøm vieäc cuûa beán do khí töôïng.
Png : Khaû naêng thoâng qua cuûa beán trong moät ngaøy ñeâm, phuï thuoäc vaøo soá ca maùy
laøm vieäc trong ngaøy vaø naêng suaát cuûa caùc thieát bò boác xeáp treân moät beán.

Thôøi gian beán baän laøm caùc coâng taùc phuï (tp) khoâng lieân quan ñeán thôøi gian boác xeáp
haøng bao goàm:
Chuaån bò ñeán beán vaø rôøi beán cuûa taøu. Quaù trình thôøi gian naøy ñöôïc thöïc hieän
36
trong quaù trình coâng taùc cuûa taøu treân vuõng thuoäc beå caûng cuõng coù khi ôû ngay beán.
Thöôøng thôøi gian chuaån bò vaøo beán cuûa taøu thöïc hieän treân vuõng caûng, coøn thôøi gian
chuaån bò rôøi beán tieán haønh ngay ôû beán, bôûi vì quaù trình naøy thöïc hieän treân beán khoâng coù
lôïi, gaây ra thôøi gian cheát cuûa taøu.
Ñoùng môû haàm taøu. Quaù trình môû haàm taøu ñöôïc tieán haønh tröôùc khi taøu ñöôïc neo
vaøo beán. Ñoái vôùi taøu hieän ñaïi, vieäc thöïc hieän baèng coù khi neân giaûm thôøi gian vaø söùc lao
ñoäng coâng taùc naøy. Thôøi gian môû haàm baèng cô khí thöôøng töø 15-20 phuùt, coøn ñoùng : 30
phuùt. Ñoùng haàm taøu caàn tieán haønh tröôùc khi taøu rôøi caûng vaø tieán haønh ñoàn g thôøi vôùi vieäc
laøm thuû tuïc taøi lieäu.
Laøm thuû tuïcphaùp lyù. Quaù trình naøy tieán haønh ñoàng thôøi vôùi quaù trình phuï khaùc nhö
di chuyeån taøu sang beán khaùc, laøm saïch haàm taøu…
Chuaån bò haøng. Quaù trình naøy duøng chuaån bò haøng tröôùc khi boác haøng leân taøu, leân
bôø hay caàn chuaån bò haàm taøu tröôùc khi boác haøng xuoáng.
Coâng taùc ñieàu phoái taøu bao goàm, thaû neo (buoäc neo), nhoå neo (thaùo neo) vaø di
chuyeån taøu doïc beán. Thôøi gian ñieàu phoái taøu thöôøng chuû yeáu phuï thuoäc vaøo khí töôïng.
Ngoaøi ra coøn moät soá quaù trình thao taùc phuï nhö: doïn haàm taøu, kieåm tra taøu…
Ñoái vôùi taøu daàu, ngoaøi caùc quaù trình thao taùc nhö taøu haøng khoâ, coøn caùc quaù trình
thao taùc phuï chuyeân moân cuûa beán daàu nhö: chuaån bò oáng daãn daàu, thaùo laép thieát bò bôm
huùt daàu, ño vaø thöû maãu daàu, kieån tra vaø nghieäm thu caùc khoang daàu, huùt saïch caùc oáng
daãn, nghieäm thu nöôùc ñoái troïng…
Heä soá baän beán kb xeùt ñeán khaû naêng söû duïng thöïc teá cuûa beán trong coâng taùc haøng
ñoái vôùi taøu. Neáu khoâng xeùt ñeán söï baän beán cuûa taøu, töùc laø kb = 1, thì khi xaùc ñònh soá beán,
khaû naêng cho pheùp cuûa beán seõ lôùn nhaát (Pthmax = 30pngkt ). Nhöng thöïc teá beán khoâng
khoâng theå söû duïng hoaøn toaøn khaû naêng do ñieàu kieän toå chöùc ñoäi taøu coâng taùc chöa hôïp
lyù. Neáu laáy kb = 1 thì seõ gaây ra söï toån thaát cuûa taøu phaûi chôø ñôïi boác xeáp haøng, seõ laøm
phaù huyû coâng taùc bình thöôøng cuûa ñoäi taøu. Neáu laáy kb = 0.5 thì beán chæ söû duïng heát moät
nöûa khaû naêng cuûa mình, soá beán tính ra seõ gaáp ñoâi vaø nhö vaäy daãn ñeán giaûm söï toån thaát
cuûa taøu phaûi chôø ñôïi, nhöng maët khaùc laïi taêng chi phí xaây döïng beán. Ñeå tính toaùn heä soá
baän beán toát nhaát, ngöôøi ta duøng phöông phaùp xaùc xuaát hay phöông phaùp thoáng keâ vaø döïa
vaøo quaù trình laäp luaän kinh teá – kyõ thuaät, töø ñoù chuùng ta thieát laäp kb theo baûng (VI – 4).
Baûng VI – 4: Heä soá baän beán trong thaùng ( kb)
Tyû leä giaù thaønh beán so Soá taøu tính toaùn trong thaùng caêng nhaát
vôùi giaù thaønh taøu < 10 ≥ 10
Beán haøng khoâ
0.20-0.30 0.65 0.55
0.40-0.65 0.75 0.65
Beán daàu 0.15-0.35 0.50 0.45
ÔÛ baûng treân giaù thaønh beán bao goàm: giaù thaønh coâng trình beán, khu ñaát beán, thieát bò
boác xeáp, maët baõi vaø caùc ñöôøng giao thoâng; giaù thaønh taøu laáy theo loaïi taøu chieám ña soá
trong toång soá taøu tính toaùn.
Khi heä soá khoâng ñeàu cuûa luoàng haøng kth > 1.5 thì kb caàn laáy taêng 0.1 vôùi trò soá
trong baûng. Trong moät nhoùm beán coù theå thay theá laãn nhau, kb caàn laáy taêng 0.05 neáu laø
hai beán vaø taêng 0.1 neáu laø ba beán hoaëc lôùn hôn. Nhöng noùi chung trong moïi tröôøng hôïp
kb < 0.85, bôûi vì ñieàu kieän naøy seõ laøm phaù huyû coâng taùc bình thöôøng cuûa ñoäi taøu. Taát
nhieân trong coâng taùc toå chöùc cuûa ñoäi taøu vaø caûng caàn phaûi daãn ñeán kb ≈1
37
 Trong tính toaùn sô boä coù theå laáykb = 0.7-0.85 ñoái vôùi taøu di chuyeån theo tuyeán vaø
kb = 0.65-0.80 ñoái vôùi taøu khoâng theo tuyeán.
Heä soá söû duïng thôøi gian cuûa beán do khí töôïng kt:
720  t t
kt =
720
Trong ñoù tt: Thôøi gian caùc yeáu toá khí töôïng gaây ra trong thaùng laøm giaùn ñoaïn coâng
taùc boác xeáp haøng ôû beán. Trò soá tt phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän khí töôïng ôû khu vöïc boá trí
caûng, qui cheá baûo hoä lao ñoäng ôû ñòa phöông…
quaù trình coâng taùc boác xeáp treân beán phaûi ñình chæ do yeáu toá khí töôïng neáu:
1. Khoâng baûo ñaûm ñoã taøu bình thöôøng ôû caïnh beán
2. Khoâng baûo ñaûm boác xeáp an toaøn haøng hoùa neáu chuùng gaây ra nguy hieåm cho
haøng beân caïnh.
3. Khoâng baûo ñaûm qui cheá söû duïng caùc thieát bò vaän chuyeån boác xeáp trong caûng.
4. Khoâng baûo ñaûm veà tieâu chuaån an toaøn lao ñoäng caùc yeáu toá khí töôïng aûnh höôûng
ñeán coâng taùc caûng
a, Gioù : phuø hôïp vôùi ñònh luaät khai thaùc kyõ thuaät cuûa maùy moùc vaän chuyeån, yeâu
caàu:
- Gioù caáp 4-6 caùc boä phaän cô khí chuyeån ñoäng cuûa caàn truïc loaïi khoâng coá ñònh
caàn phaûi haõm laïi.
- Gioù > caáp 7: ñình chæ coâng taùc boác xeáp haøng cuûa caàn truïc.
Ñoái vôùi beán haït, khoâng xeùt aûnh höôûng cuûa gioù( neáu baûo ñaûm taøu ñoã bình thöôøng ôû
beán bôûi vì quaù trình vaän chuyeån haït ñöôïc thöïc hieän baèng caùc thieát bò coá ñònh).
b, Möa: Ñoái vôùi haøng kieän, haøng chaát ñoáng, haøng rôøi (haït, muoái, phaân phoát
phaùt…) caàn xeùt tôùi aûnh höôûng cuûa möa. Khi möa nhoû coù khaû naêng boác xeáp haøng than,
quaëng vaø goã. Khi möa raøo hay möa lôùn caàn ngöøng coâng taùc boác xeáp haøng cuûa taøu bôûi vì
ñoä aåm cuûa noù seõ aûnh höôûng xaáu ñeán haøng hoùa.
c, Maây muø: laøm giaûm cöôøng ñoä boác xeáp haøng kieän, goã, theùp, thieát bò, haøng chaát
ñoáng. Ñoái vôùi haøng haït vaø haøng loûng maây muø khoâng aûnh höôûng.
d, AÙnh naéng maët trôøi:moät soá loaïi haøng nhö gaïo khoâng cho pheùp taùc duïng cuûa tia
naéng maët trôøi. Haøng nhöïa ñöôøng cuõng khoâng chòu ñöôïc nhieät ñoä cao.
Bôûi vaäy, khi xaùc ñònh toån thaát thôøi gian coâng taùc cuûa beán haøng khoâ treân cô sôû tính
toaùn aûnh höôûng cuûa gioù, möa, möa, maây muø ta laäp baûng (VI – 5).

Gioù > Möa Maây

Loaïi haøng
caáp 7 nheï naëng muø
1- Haøng kieän + + + +
2- Haøng chaát ñoáng chòu aåm + + + +
3- Haøng chaát ñoáng khoâng chòu + - + +
aåm
4- Haøng haït - + + -
5- Haøng goã + - + +
6- Thieát bò, saét theùp + - + +
Daáu “+” bieåu thò aûnh höôûng cuûa caùc yeáu toá khí töôïng ñeán toå n thaát thôøi gian coâng
taùc cuûa beán, daáu “ –“ bieåu thò ngöôïc laïi.
Ñoái vôùi beán khoâng ñöôïc baûo veä soùng ( beán hôû), khi soùng lôùn hôn caáp III caàn xeùt
38
aûnh höôûng cuûa chuùng ñoái vôùi toån thaát thôøi gian coâng taùc cuûa beán.
Trò soá kt dao ñoäng trong phaïm vi töø 0.7-10
Keát quaû tính toaùn soá löôïng beán, neáu leû ta qui troøn baèng soá nguyeân lôùn gaàn nhaát
nhöng khoâng ñöôïc qui troøn quaù 0.5, luùc naøy caàn xeùt khaû naêng taêng ñònh möùc boác xeáp
hoaëc ñöa moät phaàn löôïng haøng qua beán khaùc.
Thôøi kyø tröôøng hôïp caêng thaúng nhaát khoâng truøng nhau do luoàng haøng thay ñoåi lôùn
theo muøa cuõng nhö coù theå boá trí caùc beán thay ñoåi hoã trôï cho nhau thì toång soá beán cuûa
nhöõng haøng aáy caàn ñöôïc giaûm ñi moät caùch hôïp lyù.

3. Xaùc ñònh soá beán toái öu

Moãi beán, ñeå thöïc hieän chöùc naêng cuûa mình caàn phaûi coù: thieát bò boác xeáp vaø vaän
chuyeån haøng, kho baõi, maïng löôùi kyõ thuaät vaø caùc trang bò khaùc. Maët khaùc , beán coù quan
heä vôùi ñoäi taøu neáu soá beán khoâng ñaït ñöôïc seõ gaây ra phaù huyû cheá ñoä coâng taùc cuûa ñoäi taøu
vaø caùc giao thoâng hoãn hôïp khaùc. Ñeå thöïc hieän coâng taùc boác xeáp haøng töø taøu leân bôø hoaëc
ngöôïc laïi, treân beán ñöôïc toå chöùc caùc daây chuyeàn coâng taùc goïi laø nhöõng ñöôøng haøng hay
tuyeán boác xeáp. Nhöõng ñöôøng haøng hay tuyeán boác xeáp ñöôïc taïo ra do caùc thieát bò treân bôø
hay döôùi taøu taïo ra. Ñeå phuïc vuï cho coâng taùc boác xeáp vaø vaän chuyeån cuûa ñöôøng haøng,
ngoaøi thieát bò boác xeáp treân bôø, döôùi taøu, coøn coù thieát bò vaän chuyeån haøng töø beán vaøo kho,
trong kho, trong toa xe, …, ñoäi coâng nhaân, caùc trang bò kyõ thuaät khaùc. Moãi beán coù theå
goàm 1, 2 hay 3 ñöôøng haøng phuï thuoäc vaøo loaïi haøng, troïng taûi taøu, soá khoang taøu.
Thöôøng soá ñöôøng haøng baèng soá khoang taøu
Vì vaäy vieäc xaùc ñònh soá beán toát nhaát lieân quan ñeán soá ñöôøng haøng treân beán toát
nhaát. Ta coù ba tröôøng hôïp sau:
1. Xaùc ñònh soá beán toái öu khi bieát tröôùc soá ñöôøng haøng
2. Xaùc ñònh soá ñöôøng haøng toái öu khi bieát tröôùc soá beán
3. Cuøng ñoàng thôøi xaùc ñònh soá beán vaø ñöôøng haøng toái öu.
Trong phaïm vi giaùo trình naøy, chuùng ta chæ xeùt tröôøng hôïp tính toaùn ñôn giaûn hôn
caùc tröôøng hôïp khaùc. Chuùng ta seõ khaûo saùt xaùc ñònh beán toái öu theo phöông phaùp lyù
thuyeát phuïc vuï soá ñoâng. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, caùc nöôùc tieân tieán ñaõ söû duïng
phöông phaùp phuïc vuï soá ñoâng döïa treân cô sôû cuûa lyù thuyeá xaùc xuaát ñeå xaùc ñònh soá beán,
dieän tích kho vaø caùc thoâng soá toái öu khaùc nhau cuûa caûng. Cô sôû cuûa phöông phaùp naøy laø:
Coâng taùc cuûa taøu vaø caûng, quaù trình caäp beán cuûa taøu khoâng ñoàng ñeàu theo thôøi
gian, chuùng laø nhöõng ñaïi löôïng ngaãu nhieân mang tính xaùc xuaát, bôûi vì ôû moãi caûng baát
kyø, trong thôøi ñieåm baát kyø naøo ñoù cuûa thôøi gian coâng taùc cuûa beán, coù theå xaûy ra moät
trong caùc traïng thaùi sau:
1. Taát caû caùc beán taøu ñeàu troáng hay khoâng coù taøu naøo caäp beán
2. Moät, hai… soá beán baän töùc laø chæ coù 1,2… taøu caäp beán
3. Taát caû caùc beán ñeàu baän töùc laø taøu ñeán beán quaù nhieàu baèng hay lôùn hôn soá beán.
Do ñoù quaù trình töông quan giöõa caûng vaø taøu rôi vaøo nhöõng hieän töôïng cuûa nhöõng
yeáu toá ngaãu nhieân. Töông töï nhö nhöõng duïng cuï toaùn hoïc cô baûn duøng ñeå xaây döïng
nhöõng ñaëc tröng vaø khoái löôïng cuûa quaù trình naøy, do ñoù lyù thuyeát phuïc vuï soá ñoâng döïa
treân cô sôû cuûa lyù thuyeát xaùc xuaát.
Theo ñònh luaät Poasson cuûa lyù thuyeát xaùc suaát, xaùc suaát nhaän vaøo caûng soá taøu xaùc
ñònh (Pnt) trong khoaûng thôøi gian ñaõ cho seõ laø:
39
 nt c  nt
P( nc )  (nt )
nt !
Trong ñoù: nt soá trung bình taøu nhaän vaøo caûng trong ngaøy
nt soá thay ñoåi taøu nhaän vaøo caûng trong ngaøy
Qn
nc 
T .R
Trong ñoù: Qn Löôïng haøng trong naêm cuûa loaïi haøng ñaõ cho
T = 365 ngaøy, soá ngaøy trong naêm.
R : Khaû naêng cho pheùp trung bình ngaøy cuûa beán theo caùc loaïi haøng ñaõ cho
Gt .24
R=
t bx  t p
Trong ñoù: Gt troïng taûi cuûa taøu tính toaùn
tbx, tp Thôøi gian boác xeáp vaø thôøi gian phuï trôï cuûa taøu treân beán (h)
Thôøi gian lyù thuyeát nhaän soá taøu xaùc ñònh nt trong caûng coù theå xaùc ñònh theo coâng
thöùc
t nt  TP (nt )
Vôùi caùc trò soá khaùc nhau nt = 1,2….. coù theå thaønh laäp bieåu ñoà töông öùng ( HVI –
3). Trong nhöõng naêm qua, raát nhieàu caûng ñaõ xaây döïng ñoà thò naøy vaø cho bieát raèng: thôøi
gian nhaän taøu vaøo caûng theo lyù thuyeát vaø thöïc teá töông ñoái truøng nhau. Ñieàu ñoù cuõng laø
moät trong nhöõng cô sôû cho pheùp duøng lyù thuyeát xaùc xuaát trong tính toaùn naøy.
Neáu taêng soá beán seõ laøm taêng thôøi gian chôø ñôïi cuûa beán ( thôøi ggian beán khoâng
laøm vieäc) vaø daãn ñeán taêng giaù thaønh beán, ngöôïc laïi seõ laøm giaûm thôøi gian chôø ñôïi cuûa
taøu vaø do ñoù giaûm giaù thaønh taøu. Do ñoù, ta thay ñoåi soá beán nhö theá naøo ñeå toång chi phí
toån thaát chôø ñôïi cuûa taøu vaø beán nhoû nhaát, ta ñöôïc soá beán toát nhaát, toång chi phí chôø ñôïi
cuûa taøu vaø beán seõ laø:
Ct = Cb Tb + Ct Tt
Trong ñoù Cb,Ct Giaù thaønh beán vaø taøu
Tb, Tt Thôøi gian chôø ñôïi cuûa beán vaø taøu
Tb = ( nb – 1) t1 = (nb – 2) t2 + . . . + ( nb – nb +1) tnb –1
Tt = 1.t n  2.t n  ...  (nt max  nb )t n max
b 1 b2 t

Trong ñoù :
Ti = t1, t2 …. Thôøi gian toàn taïi loaïi taøu i trong caûng
tnt
max
Thôøi gian toàn taïi soá taøu cöïc ñaïi (ntmax) trong caûng
Ñoà thò hình ( VI – 4) duøng xaùc ñònh soá beán nb khi bieát soá trung bình taøu nt vaø tyû soá giöõa
giaù thaønh taøu vaø beán.
Ct
C0 = 100
Cb  Ct

Ví duï nhö Co = 80%, nt = 10 ta coù nb = 12

Khi coù soá beán nb, neáu thay ñoå soá trung bình taøu nt thì seõ laøm thay ñoåi P ( nt) vaø
t(nt) cuõng nhö thôøi gian chôø ñôïi taøu vaø beán. Khi ñaït ñöôïc toån thaát min, ta coù theå xaùc ñònh
soá taøu toát nhaát qua beán naøy. Thöôøng trong ñieàu kieän thöïc teá khoâng hoaøn toaøn nhaän ñöôïc
soá beán vaø soá taøu toát nhaát. Bôûi vì ôû ñaây, moät vaøi yeáu toá khoâng xeùt tôùi trong quaù trình tính
40
toaùn naøy, ví duï, khaû naêng phaùt trieån töông lai cuûa caûng… . coâng thöùc lyù thuyeát quaù trình
ngaãu nhieân khoâng phaûi luoân luoân ñuùng. Maëc duø vaäy, keát quaû tính toaùn vaãn coù giaù trò nhaát
ñònh trong töøng tröôøng hôïp cuï theå.

4. Soá beán phuï

Trong caùc caûng, ñaëc bieät caûng bieån, caàn phaûi xeùt tôùi caùc beán phuï ñeå phuïc vuï cho
taøu ( taøu vaø haønh khaùch) ñaäu trong quaù trình laøm vieäc ñeå taøu chuaån bò tröôùc khi nhaän
haøng, tröôùc khi söûa chöõa vaø nhöõng coâng vieäc khaùc maø tieán haønh treân nhöõng beán chính
thì khoâng coù khaû naêng hoaëc khoâng hôïp lyù.
Treân nhöõng beán phuï coøn coù thieát bò cung caáp vaät tö, kyõ thuaät cho taøu, tieán haønh
söûa chöõa nhoû cuõng nhö trang bò maïng löôùi kyõ thuaät khaùc.
Beán phuï coù theå boá trí treân nhöõng ñoaïn beán chính khoâng söû duïng hoaëc khoâng
thuaän lôïi boác xeáp haøng. Soá löôïng beán phuï ñöôïc tính baèng phaàn traêm soá beán chính theo
baûng.

Baûng VI- 6: Soá beán phuï tính baèng % soá beán chính

Nhieäm vuï cuûa caûng

Stt Coâng duïng cuûa beán
Caûng laø caên cöù ñoaøn taøu Nhöõng caûng khaùc
1 Beán haøng kieän
- Xuaát khaåu 6 3
- Nhaäp khaåu 3 -
4 2
- Noäi ñòa
2 Beán löông thöïc
30 25
3 Beán daàu
- Roùt 13 5
- Huùt 10 2
4 Nhöõng haøng vaø beán khaùc 3 -

Nhöõng soá leû cuûa caùc beán phuï laáy theo baûng treân ñöôïc toång coäng laïi vaø qui troøn
ñeán soá nguyeân. Neáu toång soá < 0.5 beán thì beán phuï caàn phaûi xeùt tôùi baèng caùc heä soá söû
duïng caùc beán chính.

41
 CHÖÔNG VII
KHU ÑAÁT VAØ KHU NÖÔÙC CUÛA CAÛNG

§ 1 - KHU NÖÔÙC CUÛA CAÛNG

1. Caáu taïo, coâng duïng, yeâu caàu cuûa khu nöôùc.
Khi thieát keá caûng, chuùng ta caàn thieát phaûi thieát laäp ñuùng ñaén kích thöôùc khu nöôùc
cuûa caûng. Ñoái vôùi caûng coù ñeâ chaén soùng, khu nöôùc cuûa caûng seõ ñöôïc giôùi haïn bôûi tuyeán
ñeâ, ta coù khu nöôùc beân trong, khu nöôùc beân ngoaøi.
Hình daïng khu nöôùc beân trong ñeâ do tuyeán ñeâ chaén soùng quyeát ñònh. Neáu khu
nöôùc roäng töùc tuyeán ñeâ ñöa ra phía ngoaøi, coù ñoä saâu lôùn neân coâng trình ñaét. Neáu khu
nöôùc heïp ñaàu tö vaøo coâng trình ñeâ seõ ít hôn, nhöng laïi khoâng baûo ñaûm dieàu kieän khai
thaùc cuûa khu nöôùc (taøu ra vaøo, quay voøng, tieán haønh coâng taùc boác xeáp haøng vaø khaùch seõ
gaëp khoù khaên)…. Do ñoù ta phaûi xaùc ñònh kích thöôùc vaø tieát dieän khu nöôùc cho hôïp lyù veà
moïi maët.
Moät soá caûng coøn coù khu nöôùc beân ngoaøi ( ngoaøi ñeâ chaén soùng ) ñöôïc boá trí gaàn
cöûa caûng ñeå taøu boû neo chôø ñôïi vaøo caûng hay ra khôi haëc ñôïi thuûy trieàu leân. Khu nöôùc
ngoaøi caûng caàn phaûi ñaït yeâu caàu veà soùng vôùi möùc ñoä nhaát ñònh ñeå taøu ñoã vaø ñaát ôû ñaùy
phaûi ñaûm baûo cho taøu thaû neo. Taát nhieân ôû nhöõng caûng coù soùng lôùn thöôøng xuyeân trong
naêm thì khu nöôùc beân ngoaøi khoâng coù,chæ coù khu nöôùc beân trong.
Ñoái vôùi caûng khoâng coù ñeâ chaén soùng, khu nöôùc ñöôïc giôùi haïn phía trong ñöôøng
chaïy taøu chung.
Khu nöôùc beân trong cuûa caûng bieån hay soâng goàm coù hình ( VII - 1) vaø hình (VII -
2).
5
5 4

lt 1
45 4

6 3
4
6
2
4
5

Hình (VII – 1): Khu nöôùc caûng bieån

1. vuõng chôø ñôïi tröôùc khi vaøo tuyeán boác xeáp
2. vuõng ñôïi taøu tröôùc khi ra khôi
3. vuõng boác xeáp treân nöôùc
4. vuõng nöôùc cuûa beán nhoâ vaø loõm
5. vuõng boác xeáp caïnh cuûa tuyeán beán thaúng
6. vuõng quay voøng cuûa taøu
Taát nhieân trong moät caûng, khoâng nhaát thieát phaûi coù taát caû caùc vuõng keå treân. Tuøy
theo yeâu caàu tính toaùn cuûa caûng, caùc khu nöôùc ñöôïc xaùc ñònh phuø hôïp, nhöng baát kyø moät
caûng naøo cuõng caàn coù vuõng boác xeáp haøng, vuõng quay voøng vaø chaïy taøu.
Yeâu caàu cuûa khu nöôùc trong quaù trình khai thaùc:
42
 1 – Vuõng beân trong caàn ñuû kích thöôùc ñeå chuyeån ñoäng vaø chaïy taøu cuõng nhö ñoã
taøu trong luùc chôø beán hay tieán haønh coâng taùc boác xeáp treân vuõng nöôùc.
2 – Chieàu saâu cuûa vuõng caàn baûo ñaûm cho taøu ñi laïi vaø tieán haønh coâng taùc haøng.
Ñeå baûo ñaûm boû neo thuaän lôïi, chieàu saâu khu nöôùc khoâng ñöôïc lôùn hôn 40-50m.
3 –Ñaát ôû ñaùy caàn baûo ñaûm thaû neo baùm chaéc.
4 – Sa boài trong khu nöôùc ít nhaát.
5 – Baûo ñaûm yeân tónh, traùnh soùng lôùn. Chieàu cao soùng trong khu nöôùc khoâng
ñöôïc lôùn hôn trò soá ghi trong baûng (VII – 1).
2

3
4
1

Hình VII – 2 : Khu nöôùc caûng soâng

1. Vuõng phaân loaïi ñoaøn taøu 2. vuõng thaønh laäp ñoaøn taøu
3. Vuõng boác xeáp treân nöôùc 4. vuõng boác xeáp haøng vaø chaïy taøu

Ñoái vôùi taøu daàu coù löôïng thoaùt nöôùc ≥ 50.000T, chieàu cao soùng cho pheùp 2m.
Ñoái vôùi khu nöôùc beân trong khoâng tieán haønh quaù trình haøng, chieàu cao soùng cho
pheùp taêng töø 30-50% so vôùi baûng (VII – 1). Caûng treân hoà chöùa, h soùng khoâng neân lôùn
hôn 0.5+ 0.8m
Baûng (VII- 1): Chieàu cao soùng nhoû nhaát trong beå caûng ( hmin)

Löôïng Hmin vôùi taàn xaát baûo ñaûm 5% Löôïng hmin vôùi taàn xuaát baûo ñaûm (5%)
thoaùt nöôùc (m) thoaùt nöôùc
cuûa taøu ( Beán vuoâng Beán song song cuøa taøu ( Beán vuoâng Beán song song
103T) goùc vôùi höôùng vôùi höôùng 103) goùc vôùi höôùng vôùi höôùng
soùng soùng soùng soùng
≥ 10 1.5 1.0 3 1.0 0.6
5-7 1.2 0.8 ≤ 2 7 0.5

2. Khu nöôùc caûng bieån

a.) Vuõng boác xeáp haøng treân maët nöôùc (boác xeáp noåi)
Trong raát nhieàu caûng coù nôi boác xeáp haøng treân maët nöôùc. Taøu bieån chuyeån haøng
sang taøu soâng, xaø lan hoaëc ngöôïc laïi, haøng töø taøu soâng, xaø lan chuyeån sang taøu bieån. Khu
boác xeáp noåi duøng trong tröôøng hôïp tuyeán beán khoâng ñuû choã cho taøu ñoã hay beán khoâng
ñuû ñoä saâu cho taøu lôùn vaøo. Thieát bò boác xeáp coù theå duøng caàn truïc noåi hoaë c duøng ngay
caàn truïc cuûa taøu tieán haønh theo phöông aùn taøu-taøu –kho (xe) hoaëc ngöôïc laïi. Roõ raøng laø
khoâng hôïp lyù vôùi phöông aùn taøu-kho(xe) vaø ngöôïc laïi, vì taêng theâm moät phaàn vaän
chuyeån, giaù thaønh taêng, hôn nöõa naêng xuaát boác xeáp cuaû caàn truïc khoâng cao, laøm taêng
theâm thôøiø gian ñình treä cuaû taøu ôû caûng, do ñoù trong caûng soá beán naøy chæ neân duøng haïn
43
cheá töø 10-15% soá beán treân bôø. Khu beán naøy thöôøng boá trí keà vôùi khu boác xeáp haøng
nhöng khoâng laøm aûnh höôûng ñeán söï ra vaøo cuûa taøu.
Dieän tích cuaû vuõng phuï thuoäc vaøo löôïng haøng caàn boác xeáp treân maët nöôùc, khaû
naêng thoâng qua cuûa vuõng.Dieän tích vuõng ñöôïc xaùc ñònh nhö sau:
  ntv . t
Trong ñoù
 - Dieän tích vuõng ñaäu taøu (m2)
ntv - Soá taøu ñoàng thôøi ñoå treân vuõng thöïc hieän coâng taùc haøng.
v – Dieän tích cuûa 1 beán vuõng cho 1 taøu haøng (m2)
v = (lt + 2d)(bt + b0 + bk + l)
Trong ñoù
lt, bt – Chieàu daøi, roäng cuaû taøu bieån
bo – Chieàu roäng taøu hay xaø lan, xuoàng
bk – Chieàu roäng cuûa thieát bò boác xeáp noåi ( caàn truïc noái…)
d – Chieàu daøi neo cuûa taøu bieån baèng 5H, ôû ñaây H:Chieàu saâu khu nöôùc ôû nôi taøu
thaûneo.
l – Khoaûng caùch ñi laïi cuaû taøu giöõa hai beán vuõng boá trí nhö hình (VII – 3)
d Lt d

bt + b o + b k + l
l/2bo bk bt l/2

Lt + 2d

Hình VII –3 : Dieän tích moät beán vuõng

Soá taøu ñoàng thôøi ñoå treân vuõng:

Qng ,v
ntv 
Png ,v
Trong ñoù
Qng,,v : Löôïng haøng lôùn nhaát trong ngaøy cuaû vuõng (t)
Png,v: Khaû naêng thoâng qua cuaû moät beán vuõng trong ngaøy
Png,v = pgxmt
Trong ñoù;
Pg - Naêng xuaát giôø cuaû moät thieát bò boác xeáp haøng treân maët nöôùc (T/h)
xm - Soá maùy boác xeáp cuaû moät beán vuõng
t – thôøi gian laøm vieäc cuaû moät maùy trong ngaøy (h) hoaëc coù theå tính P ng,,v theo coâng
thöù c sau
Png,v = ntGtCtr
Trong ñoù nt – Soá taøu phuïc vu ï( taøu nhoû, xaø lan hay xuoàng) cho coâng taùc haøng ôû caïnh taøu
lôùn.
Gt – troïng taûi moät taøu phuïc vuï
Ctr – Khoái löôïng truyeàn cuaû moät aøu phuïc vuï trong ngaøy

44
 24
Ctr =
t bx  t p
Trong ñoù
tbx – Thôøi gian boác xeáp haøng cho moät taøu phuïc vuï (h)
tp – Thôøi gian phuï cuaû moät taøu phuïc vuï ( neo, thaùo neo) trong quaù trình truyeàn (h)
Gt
tbx =
Pg
Dieän tích khu nöôùc cho taøu boác xeáp noåi phuï thuoäc vaøo phöông phaùp neo ñaäu taøu.
Dieän tích cho moät taøu ñoã moät ñieåm vaø hai ñieåm neo ñaõ noùi treân. Khi taøu ñoã boán ñieån neo
dieän tích khu nöôùc xaùc ñònh theo hình (VII – 4).

Bv
5H Lt 5H

Lv

Hình VII - 4: Taøu ñoã boác xeáp baèng 4 ñieåm neo

Khi taøu ñoã caïnh truï neo, dieän tích hình nhö hình (VII – 5).

10 m lt 10 m
(Hình VII - 5): Taøu ñoã boác xeáp caïnh truï neo.

Ñoái vôùi beán daàu huùt roùt baèng phao noåi, baùn kính khu nöôùc huùt roùt daàu laø (H VII -
6)

Lt 60 m

R = Lt = ( 30+60)m
( H VII –6):Beán phao noåi huùt roùt daàu

45
b. Vuõng chôø ñôïi taøu
Khu nöôùc beân trong cuaû caûng caàn thieát phaûi coù vuõng chôø ñôïi taøu ñeå taøu ñoã taïm
thôøi chôø ñôï vaøo beán khi coøn baän hoaëc sau khi boác xeáp xong, taøu ra khoûi beán caàn ñoã laïi
laøm moät soá thuû tuïc, hoaëc do ñieàu kieän thôøi tieát xaáu, taøu cuõng caàn ñoã laïi chôø ñôïi ra khôi
trong nhöõng caûng lôùn. Tröôøng hôïp taøu ra vaøo nhieàu, khu nöôùc roäng, ngöôøi ta thöôøng boá
trí 2 vuõng chôø ñôïi taøu: Moät vuõng cho taøu chôø ñôïi vaøo caûng, vaø moät vuõng cho taøu chôø ñôiï
ra caûng
( H VII –1). Vuõng naøy coù theå boá trí beân trong hay ngoaøi ñeâ chaén soùng, phuï thuoäc vaøo
ñieàu kieän soùng gioù, caàn boá trí xa nôi boác xeáp haøng, gaàn loái vaøo caûng, caïnh ñöôøng taøu
vaøo caûng. Vuõng ñôïi cho taøu daàu boá trí rieâng cuoái höôùng gioù vaø doøng chaûy.
Ñeå xaùc ñònh dieän tích vuõng, ta caàn xeùt phöông phaùp thaû neo cuûa taøu khi ñoã. Trong
beå caûng kín, coù ñeâ chaén soùng, ñeå giaûm dieän tích chieám khu nöôùc, taøu thöôøng ñoã 2 ñieåm
neo hoaëc ñoã nhôø caùc truï neo vaø truï ñôõ taøu. ÔÛ nhöõng caûng khoâng coù ñeâ chaén soùng, khu
nöôùc roäng taøu thöôøng ñoã moät ñieåm neo ñeå traùnh soùng vaø gioù lôùn.
Taøu ñoã moät ñieåm neo, dieän tích vuõng laø:
 = ntv wv
Trong ñoù ntv : Soá taøu ñoàng thôøi chôø ñôïi treân vuõng
wv : Dieän tích cuûa moät beán vuõng chôø ñôïi taøu
Qn kt d
ntv = x2
Tn G t
Trong ñoù Qn:Löôïng haøng boác xeáp trong naêm (T)
k : Heä soá khoâng ñeàu cuûa löôïng haøng.
td : Thôøi gian ñoã cuûa moät taøu treân vuõng ( ngaøy)
Tn: Thôøi gian khai thaùc cuûa caûng ( ngaøy) trong naêm
Gt: Troïng taûi cuûa taøu ñoã treân vuõng
2 : Con soá bieåu thò moãi taøu ñeán caàn ñoã treân moät vuõng chôø ñôïi 2 laàn ( moät laàn
vaøo caûng vaø moät laàn ra caûng)
Dieän tích cho moät beán vuõng chôø ñôïi taøu ñoã moät ñieåm neo laø moät hình troøn baùn kính
R = 5H + Lt, trong ñoù H : chieàu saâu cuûa khu nöôùc nôi thaû neo ( H VII – 7)
Taøu ñoã 2 ñieåm neo: Kích thöôùc cho moät beán vuõng chôø taøu nhö ( HVII – 8)
Taøu ñoã truï neo vaø truï caäp, chieàu daøi beán vuõng chôø taøu laø Lv = Lt + 20cm
Khoaûng caùch giöõa hai beán vuõng chôø taøu caïnh nhau laáy baèng chieàu daøi taøu

c. Vuõng quay voøng cuûa taøu

Khu nöôùc cuûa caûng caàn ñuû dieän tích ñeå taøu quay voøng khi ra vaøo caûng. Khi qua cöûa
caûng, taøu caàn chuyeån ñoäng thaúng, cho neân töø cöûa caûng trôû vaøo khu nöôùc caàn coù chieàu
daøi toái thieåu ñeå laøm giaûm daàn toác ñoä :
Dt
L = 0.27V03 N

Trong ñoù
L – Chieàu daøi töø thôøi ñieåm taøu baét ñaàu haõm toác ñoä vaøo caûng ñeán khi döøng haún.
V0 – Toác ñoä taøu töø thôøi ñieåm baét ñaàu haõm thöôøng vo = 12 m/s
Dt - Löôïng thoaùt nöôùc cuûa taøu (T)
N - Coâng suaát maùy taøu ( maõ löïc)
46
Thöôøng laáy L = ( 35) Lt

5H Lt

Lt
R

5H
Hình (VII – 7) : Sô ñoà taøu ñoã moät ñieåm neo

Bv = Lt
1/2 Lt 10H + Lt 1/2 Lt

Hình (VII – 8) : Sô ñoà taøu ñoã 2 ñieåm neo

Ñöôøng kính quay voøng nhoû nhaát cuûa taøu ( Dqv) khi coù söï giuùp ñôõ cuûa taøu lai seõ laø:
Dqv = 1.25Lt + 150m ( Khi Lt < 200m)
Dqv = 2Lt ( Khi Lt >200m)
Khi taøu töï quay ( khoâng caàn taøu lai):
Dqv = (34) Lt
Trong ñieàu kieän chaät heïp vaø khoù khaên, taøu caàn coù söï giuùp ñôõ taøu lai vaø quay baèng truï
xoay, Hình (VII – 9) thì:
Dqv = 1.5Lt
Vaø ñaëc bieät khoù khaên:
Dqv = 1 Lt
Khi caùc ñieàu kieän ñòa hình khoâng cho pheùp quay voøng theo caùc ñieàu kieän ñaõ neâu, quaù
trình quay voøng coù theå tieán haønh theo heä thoáng nöûa voøng troøn, Hình (VII – 10)
(3 - 5) L
)L
(3 - 5

L
- 2)
(1
R=
R=

Hình (VII – 9) – vuõng quay voøng cuûa taøu

47
 Hình (VII – 10) – Quay voøng baèng nöûa voøng troøn.
Khu nöôùc quay voøng chæ baèng nöûa voøng troøn coù baùn kính R = 2.5Lt, taøu ñoã caïnh
beán ñöôïc boá trí ngoaøi phaïm vi baùn kính R = 2.5 Lt
Trong ñieàu kieän ñaëc bieät khoù khaên, ngoaøi phöông phaùp keå treân, quaù trình quay
voøng trong beå caûng coù theå tieán haønh baèng truï neo vaø truï ñôõ taøu. Tröôøng hôïp naøy, quaù
trình quay taøu voâ cuøng phöùc taïp
Khoaûng caùch giöõa taøu chaïy vaø ñaùy coâng trình baûo veä ≮ 2 Bt ñeå baûo ñaûm an toaøn.

d.) Vuõng boác xeáp haøng vaø chaïy taøu

Vuõng boác xeáp haøng vaø chaïy taøu boá trí saùt ngay beán vöøa baûo ñaûm taøu ñoã boác xeáp
haøng vöøa ñeå cho taøu ñi laïi doïc beán. Chieàu roäng cuûa vuõng naøy ñöôïc tính toaùn trong tröôøng
hôïp söï quay voøng cuûa taøu tieán haønh ôû vuõng quay voøng boá trí nôi khaùc.

Ñoái vôùi beán boá trí thaúng chaïy daøi theo ñöôøng bôø, hình (VII – 11)
Chieàu roäng B cuûa vuõng tính cho 2 tröôøng hôïp:
B = 3Bt + 3Bl + Bn + 2 Δ B ( khi nb >3)
B = 2Bt + Bl + Bn + ΔB ( khi nb < 3)
Trong ñoù : Bt, Bl, Bn : Chieàu roäng taøu haøng, taøu lai, taøu naïp nhieân lieäu
Δ B : khoaûng caùch an toaøn giöõa caùc taøu
Δ B = 1.5Bt.

Bt
Bl

B

Bl
B

Bt

B

Bl
Bt

BEÁN CAÛNG
Hình( VII – 11): Vuõng chaïy taøu vaø boác xeáp haøng khi tuyeán beán thaúng.

Ñoái vôùi beán nhoâ hay beán loõm, hình (VII – 12) vaø (VII – 13)
B1 = 4Bt + 2Bl + 2Bn +3 Δ B (khi nb > 3)

48
 B1 = 2bt + Bl +2Bn + 2 Δ B (khi nb < 3)
Hình (VII – 12)
BEÁN

Bt
Bn

B

Bl
Bt

B

B1
Bl
Bt

B

Bn
Bt

BEÁN

Vuõng boác xeáp haøng vaø chaïy taøu khi soá beán >3 ñoái vôùi tuyeán beán nhoâ vaø loõm

BEÁN

Bt
Bn

B

Bl
B1

Bt

B

Bn
Bt

BEÁN

Hình (VII- 13)

Vuõng boác xeáp haøng vaø chaïy taøu khi nb < 3 ñoái vôùi beán nhoâ vaø beán loõm.

Theo ñieàu kieän kieåm tra söï ra vaøo cuûa taøu, hình (VII – 14)
Ñeå baûo ñaûm thuaän lôïi cho taøu ra vaø vaøo tuyeán beán ta caàn kieåm tra chieàu roäng
vuõng boác xeáp vaø chaïy taøu theo ñieàu kieän ra vaøo cuûa taøu nhö sau ( Khi  < 90o ):
B2 = Lt sin + Δ B + Bt + Bn
B2 = 2Bt + Lt . 0,5 + Bn + Δ B
Trong ñoù:  - Goùc rôøi beán cuûa taøu
Bt
Bn

B
B2

Lt

Bt



Hình (VII – 14)Vuõng boác xeáp haøng vaø chaïy taøu khi xeùt tôùi söï ra vaøo cuûa taøu  < 90o
49
Chuù yù
1. ÔÛ nhöõng caûng coù gioù maïnh laäp laïi nhieàu laàn aûnh höôûng ñeán quaù trình chaïy taøu,
chieàu roäng vuõng giöõa caùc beán nhoâ vaø beán loõm caàn taêng 15  90% so vôùi trò soá
tính toaùn ôû treân
2. Trong taát caû caùc tröôøng hôïp, khi khu nöôùc chaät heïp, taøu caàn quay voøng ngay
trong beå nöôùc cuûa beán nhoâ hay beán loõm, töùc laø vuõng quay voøng vaø vuõng boác
xeáp vaø chaïy taøu cuøng phoái hôïp thì :
B2 >= 1.5 Lt + Bt
Theo tieâu chuaån qui phaïm
Neáu khoâng coù ñieàu kieän tính toaùn theo caùc yeâu caàu treân, theo tieâu chuaån qui
phaïm thieát keá ôû nöôùc ngoaøi, chieàu roäng vuõng giöõa caùc beán nhoâ vaø beán loõn laäy theo baûng
VII –3 vôùi caùc ñieàu kieän sau:
B2 >= 1.25Lt khi nb  3
B2 = 1.5Lt khi nb > 3

Baûng (VII – 3) : Chieàu roäng vuõng giöõa caùc beán nhoâ vaø beán loõm (m)
Soá beán boá trí theo Beán boá trí 1 phía Beán boá trí 2 phía cuûa
chieàu daøi beå nöôùc cuûa beå nöôùc beå nöôùc
1 2Bt + Δ B 3Bt + Δ B
2 3 4Bt + Δ B 5Bt + Δ B
Ghi chuù :
1. Kyù hieäu ΔB : khoaûng caùch an toaøn ñeå taøu lai daét laøm vieäc; ΔB = 6090m
phuï thuoäc vaøo troïng taûi taøu
2. Khi nb >3, maät ñoä chuyeån ñoäng cuûa taøu nhieàu thì chieàu roäng beå nöôùc caàn
baûo ñaûm cho taøu chaïy 2 chieàu, khi ñoù B2 seõ taêng leân 2Bt so vôùi trò soá
trong baûng.
Toång dieän tích khu nöôùc cuûa caûng baèng toång dieän tích caùc vuõng: boác xeáp haøng vaø
chaïy taøu, vuõng quay voøng, vuõng chôø ñôïi taøu… dieän tích khu nöôùc phuï thuoäc raát nhieàu vaøo
ñieàu kieän ñòa hình töøng caûng, hình daïng coâng trình baûo veä.
Baûng (VII – 4) trình baøy dieän tích khu nöôùc vaø dieän tích khu nöôùc tính cho moät
beán cuûa moät soá caûng treâ theá giôùi. Theo soá lieäu trong baûng, dieän tích khu nöôùc cho moät
beán dao ñoäng trong phaïm vi lôùn töø 1  20 ha phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän ñòa phöông töøng
caûng.
Baûng VII – 4: Dieän tích khu nöôùc cuûa moä soá caûng treân theá giôùi ( ha)
Dieän tích khu nöôùc Dieän tích khu nöôùc cho 1 beán
Teân caûng Soá beán
(ha) (ha)

50
 Oñexa 49 215 4.3
Noâvoâroâ xixk 30 300 10.0
Poâti 15 82 5.5
Batumi 13 30 2.3
Alzir 45 115 2.6
Xiñnei ( chaâu uùc) 194 2100 10.8
Coâloâmboâ 15 257 17.2
Kalioo( Peâ ru) 14 260 18.5
Marxel 125 149 1.2
Genuia 60 94 1.6

3.Khu nöôùc caûng soâng

Nhö ñaõ noùi ôû treân, khu nöôùc caûng soâng, noùi chung gioáng khu nöôùc caûng bieån:
vuõng boác xeáp haøng vaø chaïy taøu, vuõng quay voøng, boác xeáp noåi, vuõng chôø taøu (ñoái vôùi
caûng soâng coøn goïi laø vuõng phaân loaïi, thaønh laäp ñoaøn taøu). Vì caûng soâng do tính chaát boá
trí caûng (thöôøng xuyeân beán chaïy doïc bôø). Taøu ñi töø 2 phía ( thöôïng vaø haï löu) ñeán,
khoâng ñeâ chaén soùng, taøu soâng khaùc vôùi taøu bieån ( taøu soâng nhoû goàm nhieàu loaïi, loaïi töï
haønh, loaïi khoâng töï haønh, xaø lan…) do ñoù qui ñònh tính toaùn khu nöôùc coù khaùc hôn so vôùi
caûng bieån.
a.) Vuõng phaân loaïi vaø thaønh laäp ñoaøn taøu
Taøu soâng thöôøng ñi thaønh ñoaøn, ví duï, moät taøu keùo hay ñaåy thöôøng ñi keøm töø 2 4
xaø lan gheùp vôùi nhau. Khi vaøo caûng chuùng caàn ñoã taïi moät vuõng rieâng ñeå phaân loaïi, thaùo
rôøi ñoaøn taøu sau ñoù nhôø taøu lai daét ñöa vaøo beán ñeå thöïc hieän coâng taùc haøng. Sau khi boác
xeáp haøng xong, chuùng caàn phaûi gheùp thaønh ñoaøn taøu nhö cuõ roài môùi rôøi caûng. Quaù trình
naøy cuõng tieán haønh taïi moät vuõng rieâng goïi laø vuõng thaønh laäp ñoaøn taøu.
Yeâu caàu boá trí vuõng
Moät soá caûng soâng nhoû, ít taøu ra vaøo, vuõng phaân loaïi vaø thaønh laäp ñoaøn taøu boá trí
chung laøm moät. ÔÛ caùc caûng soâng lôùn, nhieàu loaïi haøng, 2 vuõng naøy boá trí taùch nhau. Vuõng
phaân loaïi thöôøng boá trí haï löu ( vuõng ñeán), vuõng thaønh laäp ( vuõng ñi) thöôøng boá trí ôû
thöôïng löu (H VII – 15). Vieäc boá trí nhö vaäy laø hôïp lyù vì seõ laøm giaûm quaù trình quay
voøng cuûa taøu khi töø vuõng chôø ñôïi vaøo beán vaø töø beán vaøo vuõng naøy, giaûm khoái löôïng coâng
taùc cuûa taøu lai daét

Vuõng ñi Vuõng ñeán

Caûng
Hình (V II – 15)
Vuõng ñeán vaø ñi boá trí rieâng reõ
Nhöõng caûng soâng lôùn, nhieàu loaïi khaùc nhau, caùc vuõng chôø ñôïi taøu thöôøng chia ra
theo tính chaát caùc loaïi haøng phuø hôïp vôùi yeâu caàu phoøng hoaû vaø boá trí rieâng reõ .
- Vuõng cho taøu daàu
- Vuõng cho taøu haøng khoâ cuøng vôùi caùc loaïi haøng deã chaùy, reã noå.
- Vuõng cho caùc loaïi haøng khoâ coøn laïi
51
 - Vuõng cho beø goã

Vuõng caàn boá trí ngoaøi phaïm vi cuûa vuõng boác xeáp haøng vaø chaïy taøu, ngoaøi phaïm vi
beán vaø keânh chaïy taøu chính.
Vuõng ñoái vôùi loaïi haøng khoâng yeâu caàu phoøng hoûa coù theå boá trí gaàn beán haøng cuûa
caûng hôn so vôùi caùc vuõng khaùc.
Vuõng caàn boá trí treân ñoïan soâng yeân tónh soùng gioù, coù toác ñoä doøng chaûy nhoû, cuõng
nhö ñeå baûo veä khoûi soùng, vuõng naøy boá trí doïc theo phía trong coâng trình baûo veä .

Vuõng boá trí döïa vaøo soá löôïng taøu ñoàng thôøi ñoã treân vuõng n ñöôïc xaùc ñònh nhö ôû
muïc § 1-2 cuûa chöông naøy. Khaùc vôùi caûng bieån, taøu khoâng ñoã töøng chieác, thöôøng ñoã
thaønh töøng nhoùm 2  4 caùi. Phuï thuoäc vaøo chieàu roäng soâng, caùc nhoùm ñöôïc boá trí töø 1 2
daõy haøng doïc theo chieàu daøi soâng. Taøu ñöôïc neo tröïc tieáp vaøo thieát bò neo boá trí treân
vuõng döôùi hình thöùc truï neo, phao noåi baèng theùp hay beâ toâng coát theùp
Thieát bò treân vuõng
Phuï thuoäc vaøo qui moâ vaø loaïi vuõng, treân vuõng caøn coù ñaày ñuû trang thieát bò phuïc vuï
cho taøu neo ñaäu vaø ra vaøo vuõng. Caùc thieát bò vuõng bao goàm:
Coät chieáu saùng vuõng coù theå boá trí treân bôø hay döôùi nöôùc. Coät thöôøng boá trí ñaàu vaø
cuoái vuõng.
Phao tín hieäu noåi boá trí theo moät goùc ñöôøng giôùi haïn vuõng. Coät ñaùnh soá ñöôøng vuõng
laø nhöõng giôùi haïn chuyeân moân giuùp cho taøu tìm nhanh choùng nôi ñoã cuøa taøu treân vuõng.
Nhöõng coät naøy trang trí maùy ñieän phaùt soùng vaø thöôøng boá trí treân bôø.
Thieát bò neo treân vuõng laø nhöõng phao noåi hình troøn, chöõ nhaät, vuoâng, nhieàu caïnh….
Baèng theùp vaø chuùng ñöôïc giöõ chaët xuoáng ñaùy baèng khoái neo beâ toâng coát theùp vôùi daây
xích noái khoái neo vôùi phao. Ngoaøi ra coøn duøng phao beâ toâng coát theùp loaïi lôùn laøm choã
döïa cho taøu vaø ñeå taøu neo tröïc tieáp vaøo phao naøy. Trong phao coù ngaên rieâng daønh cho
thuyû thuû vaø nhaân vieân kieån tra xem xeùt tình traïng kyõ thuaät cuûa taøu, ñoàng thôøi coù theå tieán
haønh söûa chöõa nhoû. Ôû nhöõng vuõng lôùn, ngöôøi ta ñaët traïm noåi baèng beâ toâng coát theùp, ôû
treân coù ñaûi chæ huy cuûa ngöôøi phuï traùch vuõng ñeå laøm coâng taùc chæ ñaïo.
Treân vuõng coù heä thoáng ñieän thoaïi ñeå lieân laïc vaø ñieàu khieån chuyeån ñoäng cuûa taøu vaø
lieân laïc vôùi caûng. Ngoaøi ra coøn duøng tín hieäu voâ tuyeán vaø voâ tuyeán truyeàn hình ñeå lieân
laïc giöõa ngöôøi laõnh ñaïo vaø quaûn lyù vuõng vôùi ñoäi taøu
b.) Vuõng chaïy taøu vaø boác xeáp haøng.
Vuõng chaïy taøu vaø boác xeùp haøng cuûa caûng soâng khi tuyeán beán thaúng ñöôïc boá trí doïc
theo ñöôøng bôø vaø xaùc ñònh 2 ñieàu kieän sau: Ñaûm baûo thuaän lôïi cho taøu ñeán beán vaø rôøi
beán baøo ñaûm cho taøu ñoã boác xeáp caïnh beán an toaøn trong luùc caùc taøu khaùc qua laïi deã
daøng.

52
 Ñieàu kieän thöù nhaát: ta ñaõ bieát khi taøu caäp beán vaø ñoã vaøo tuyeán ñeå tieán haønh coâng
taùc boác xeáp haøng thì nhaát thieát taøu phaûi ñoã ngöôïc doøng chaûy, do ñoù, taøu töø haï löu vaøo
beán ( H VII – 16a) vaø khi boác xeáp haøng xong rôøi caûng caàn ñi xuoâi doøng , cuõng nhö taøu töø
thöôïng löu vaøo beá vaø rôøi beán coù theå ñi ngöôïc hay xuoâi doøng tuøy theo yeâu caàu chôû haøng (
H VII – 16b) thì roäng vuõng baûo ñaûm taøu quay voøng khi ra vaøo cûng caàn phaûi laø:
B = ( 2.5  3)Lt - Ñoái vôùi soâng lôùn
B = (1.21.5)Lt - Ñoái vôùi soâng vöøa vaø nhoû
a)

b)

( H VII – 16): Chieàu roäng vuõng boác xeáp vaø chaïy taøu theo ñieàu kieän taøu caäp vaø rôøi beán
a.) Taøu caäp beán ngöôïc doøng
b.) Taøu caäp beán xuoâi doøng
Ñieàu kieän thöù 2: Ngoaøi vaán ñeà treân, khi taøu ñoã tieán haønh coâng taùc haøng caïnh beán,
chieàu roäng beán caàn baûo ñaûm cho caùc taøu khaùc chaïy qua hoaëc 2 taøu chaïy qua tuyø theo soá
löôïng taøu ít hay nhieàu.
( H VII – 17a)
B = (2 3) Bt + ∆B
Ôû ñaây ∆B = 1.5Bt: Chieàu roäng an toaøn khi chaïy taøu
Neáu tuyeán beán laø caàu taøu nhoâ ra soâng hay laø caùc truï caäp rieâng, hoaëc taøu ñoã caïnh
caàn truïc noåi ñeå boác xeáp haøng thì chieàu roäng vuõng seõ laø H VII – 17b)
B = (23) Bt +Bct + ∆B
Trong ñoù Bct – Chieàu roäng caàn truïc noåi hay caàu taøu
a) b)
BK
BK

B
B

Hình (VII – 17)Chieàu roäng vuõng boác xeáp vaø chaïy taøu theo ñieàu kieän an toaøn khi
boác xeáp vaø chaïy taøu
a.) Tuyeán beán thaúng b.) Beán caàu taøu

§ 2 – KHU ÑAÁT CAÛNG

Khu ñaát cuûa caûng ( laõnh thoå caûng) bao goàm dieän tích keà lieàn vôùi tuyeán beán ( laõnh
thoå phía tröôùc) treân ñoù thöïc hieän coâng taùc haøng hoaù coøn goïi laø laõnh thoå vuøng haøng vaø
phaàn dieän tích ngoaøi vuøng haøng cuûa caûng ( laõnh thoå phía sau) treân ñoù coù boá trí caùc yeáu toá
phuïc vuï cho coâng taùc haøng cuûa caûng. Ngoaøi ra trong phöông höôùng phaùt trieån cuûa caûng
53
bieån hieän ñaïi, ngöôøi ta coù xu höôùng taùch rieâng phaàn laõnh thoå coù boá trí caùc yeáu toá coâng
coäng ( goïi laø laõnh thoå caùc yeáu toá coâng coäng). Thöïc teá. Trong caùc caûng bieån hieän nay,
laõnh thoå caùc yeáu toá coâng coäng vaãn saùt nhaäp vaøo laõnh thoå phía sau laøm moät.
1.) Laõnh thoå phía tröôùc
Laõnh thoå phía tröôùc caûng chia laøm 3 vuøng: Vuøng tröôùc beán ( A + B + C ); Vuøng
kho haøng ( D) vaø vuøng sau kho ( E + F +I).
Laõnh thoå phía tröôùc phuï thuoäc vaøo vieäc boá trí caùc thieát bò boác xeáp vaø vaän chuyeån
haøng tröôùc beán phuï thuoäc vaøo töøng loaïi haøng vaø qui trình coâng ngheä khaùc nhau phuï
thuoäc vaøo söï baûo quaûn vaø vaän chuyeån haøng.

Hình (VII – 18) sô ñoà boá trí laõnh thoå phía tröôùc cuûa khu beán
Vuøng A ñöôïc xaùc ñònh töø ñieàu kieän baûo ñaûm an toaøn coâng taùc boác xeáp haøng cuûa
coâng nhaân, baûo ñaûm an toaøn khi meùp beán bò hö hoûng do taøu va ñaäp gaây ra, cuõng nhö baûo
ñaûm an toaøn trong quaù trình boác xeáp haøng vaø ñoã taøu caïnh beán khi möïc nöôùc cao vaø soùng
lôùn. Treân vuøng A cho pheùp ñaët caùc truï neo taøu, caùc gieáng vaø ñöôøng haøo cung caáp ñieän vaø
caùc thieát bò khaùc nhö oáng daãn nöôùc, ñöôøng daây thoâng tin…(goïi laø haøo coâng ngheä). Chieàu
roäng vuøng A coù khuynh höôùng taêng ñeán 3m trong caùc caûng hieän ñaïi hieän nay. Tröôùc ñaây
thöôøng laáy vuøng A baèng 2.25m. Hieän nay qui ñònh trong thieát keá thöôøng laáy 2.75m.
Vuøng B caàn ñaët caàn truïc coång hay caùc thieát bò boác xeáp khaùc vaø heä thoáng ñöôøng
saét. Chieàu roäng vuøng B phuï thuoäc vaøo khoå caàn truïc vaø soá ñöôøng saét. Chieàu roäng chaân
caàn truïc coång ñöôïc thieát keá theo soá ñöôøng saét chui qua noù vôùi caùc trò soá sau:
Bc = 6m - Khi coù 1 ñöôøng saét chui qua
Bc = 10.5m - Khi coù 2 ñöôøng saét chui qua
Bc = 15.3 - Khi coù 3 ñöôøng saét chui qua
Khoaûng caùch giöõa caùc truïc ñöôøng saét döôùi chaân coång thöôøng laø 4.8m, coøn ñöôøng
ngoaøi chaân coång 4.5÷ 5.3m. soá ñöôøng saét ñöôïc xaùc ñònh trong thieát keá.
Vuøng C ñöôøng goïi laø khu baõi coâng taùc haøng naèm trong taàm hoaït ñoäng cuûa tay vôùi
caàn truïc. Chieàu roäng vuøng C phuï thuoäc vaøo taàm vôùi caàn truïc, coù theå boá trí 2 loaïi: loaïi coù
theàm (hình VII – 19a) vaø loaïi khoâng coù theàm ( H VII – 19b) vaø ñöôïc phaân ra caùc daûi sau:
Daûi C1: Phuïc vuï cho xe naâng laøm vieäc; C1 = 4m
Daûi C2: Baõi ñeå haøng taïm thôøi hoaëc ñeå caùc loaïi haøng coù theå baûo quaûn hôû;
C2 = 5÷14m
Daûi C3: Phuïc vuï cho coâng taùc boác xeáp haøng leân caùc phöông tieän giao thoâng;
C 3 = 4m
Daûi C4: duøng laøm ñöôøng cho caùc phöông tieän giao thoâng doïc kho vaø ra vaøo kho;
C4 =8m
Nhö vaäy toång coäng cuûa vuøng C = 21 - 26m

Vuøng kho haøng (D)

54
 Vuøng laõnh thoå naøy duøng boá trí kho haøng phuï thuoäc vaøo kích thöôùc kho, chieàu roäng
vuøng naèm trong phaïm vi 6 ÷ 60m

Vuøng sau kho ( E + F +I )

Vuøng E: Thöôøng boá trí ñöôøng giao thoâng sau kho, coù theå laø ñöôøng saét hay oâ toâ
Vuøng F : Duøng boá trí tuyeán kho thöù 2 so vôùi daõy kho thöù nhaát boá trí ôû vuøng D.
Vuøng F chæ ñöôïc duøng trong moät soá caûng yeâu vaàu kho baûo quaûn nhöõng haøng daøi haïn
Vuøng I : Thöôøng boá trí ñöôøng giao thoâng sau caûng( 7÷10m), ñöôøng xe thoâ sô
(1.5m) vaø caây xanh töø (4÷ 5m). Toång chieàu daøi vuøng I = 10÷17m.
Toaøn boä chieàu roäng vuøng laõnh thoå tröôùc beán töø A ñeán I dao ñoäng trong phaïm vi
110 ÷ 140m, neáu coù theâm daõy kho thöù 2 thì töø 130 ÷ 200m. kích thöôùc vuøng naøy phuï
thuoäc vaøo ñieàu kieän cuï theå vaø phöông aùn boác xeáp haøng. Trong thôøi gian hieän nay ngöôøi
ta coù khuynh höôùng taêng chieàu roäng laõnh thoå tröôùc beán ñeå söû duïng toát caùc thieát bò boác
xeáp vaø dieän tích kho chöùa haøng

Hình (VII – 19) Dieän tích vuøng tröôùc beán

a.) Baõi coù theàm b.) Baõi khoâng coù theàm
2.) Laõnh thoå phía sau
Laõnh thôû phía sau duøng boá trí ga ñöôøng saét cuûa caûng, xöôûng söûa chöõa, gara ñeå oâ
toâ, caùc toaø nhaø phuïc vuï: Nhaø aên, nhaø sinh hoaït coâng nhaân, khu vöïc haønh chính , kho vaät
lieäu, traïm cöùu hoûa… . Dieän tích laõnh thoå phía sau chieám töø 25 ÷ 50% ( ñoâi khi lôùn hôn)
laõnh thoå phía tröôùc.
3.) Laõnh thoå caùc yeáu toá coâng coäng
Laõnh thoå caùc yeáu toá coâng coäng bao goàm: Xöôûng söõa chöõa trung taâm cuûa caûng, cô
sôû haïm ñoäi caûng, cô sôû cung caáp thöïc phaåm, vaät tö kyõ thuaät cuûa haïm ñoäi… . Treân vuøng
naøy coøn boá trí caùc toå chöùc phuïc vuï cho vaän taûi thuûy.
4.) Laõnh thoå ngoaøi caûng
Trong nhöõng caûng bieån hieän ñaïi, ngöôøi ta coøn taùch moät vaøi yeáu toá coâng coäng ra
ngoaøi phaïm vi caûng, boá trí treân phaàn laõnh thoå keà lieàn vôùi laõnh thoå thaønh phoá goïi laø laõnh
55
thoå ngoaøi caûng. Taát nhieân caùc yeáu toá coâng coäng naøy khoâng cho pheùp hoaëc khoâng coù lôïi
khi boá trí chuùng treân phaïm vi laõnh thoå caûng, caùc yeáu toá coâng coäng naøy bao goàm: caùc toaø
nhaø caûng vaø caùc toå chöùc phuïc vuï cho vaän taûi thuûy, traïm laõnh ñaïo caûng… .

56
 CHÖÔNG VIII
BOÁ TRÍ MAËT BAÈNG CAÛNG
§1 - YEÂU CAÀU TOÅNG HÔÏP BOÁ TRÍ MAËT BAÈNG CAÛNG
Bình ñoà caûng laø taäp hôïp caùc boä phaän rieâng reõ taïo thaønh, bao goàm: Khu nöôùc vaø khu
ñaát caûng. Ngoaøi ra treân bình ñoà caûng coøn coù caùc maïng löôùi kyõ thuaät: Heä thoáng ñöôøng
oáng caáp nöôùc vaø heä thoáng keânh maùng thoaùt nöôùc; caùc ñöôøng giaây caùp cumg caáp ñieän cho
caûng, ñöôøng giaây thoâng tin lieân laïc … .Trong thieát keá caûng môùi, cuõng nhö khi môû roäng
caûng cuõ, treân bình ñoà caûng caàn phaûi giaûi quyeát taát caû caùc vaán ñeà kyõ thuaät lieân quan ñeán
voán ñaàu tö vaø chi phí khai thaùc. Löïa choïn ñuùng ñaén bình ñoà caûng laø moät trong nhöõng
nhieäm vuï quan troïng nhaát, cô baûn nhaát khi thieát keá caûng. Bình ñoà caûng coù nhieàu daïng
khaùc nhau phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän ñòa hình, ñòa chaát, thuyû vaên cuõng nhö caùc nguyeân
nhaân lòch söû, kinh teá vaù chính trò. Chuùng ta khoâng theå coù moät daïng bình ñoà tieâu chuaån
hay bình ñoà maãu naøo ñoù maø chæ coù theå neâu ra moät vaøi yeâu caàu vaø nguyeân taéc chung khi
boá trí quy hoaïch caûng.
1.) Yeâu caàu veà dieän tích vaø ñieàu kieän töï nhieân
Khi tieán haønh löïa choïn vò trí xaây döïng caûng, ñieàu tröôùc tieân caàn chuù yù ñeán caùc
dieàu kieän ñòa hình, thuûy ñòa hình cuõng nhö caùc ñieàu kieän töï nhieân khaùc.
Ñieàu kieän thuûy ñòa hình bao goàm ñòa hình döôùi nöôùc khu vöôïc ven bôø. Ñaùy vaø ñoä
saâu khu vöïc gaàn bôø caàn phaûi baûo ñaûm ñieàu kieän chaïy taøu toát nhaát.
Caàn baûo ñaûm möùc toái thieåu chi phí naïo veùt laïch taøu vaø beå caûng. Toát nhaát vaãn laø
khu nöôùc ñöôïc baûo veä töï nhieân khoâng caàn ñeâ chaén soùng.
Ñòa hình khu ñaát caàn baûo ñaûm ñuû dieän tích boá trí caûng hieän taïi cuõnh nhö môû roäng
phaùt trieån töông lai. Khu ñaát caàn baèng phaúng, traùnh khu vöïc ñaát xaáu ( ñaát coù khaû naêng
suït lôû, tröôït… ). Cao ñoä maët baøng caàn baûo ñaûm toát nhaát ñeå giaûm nheï coâng taùc boài ñaép
laõnh thoå. Nhöõng caûng lôùn khoâng neân xaây döïng döôùi hoà chöùa nöôùc ñeå traùnh khaû naêng phaù
huûy cuûa heä thoáng ñeâ ñaäp laøm ngaäp luït caûng.
Veà ñieàu kieän thuûy vaên: traùnh xaây döïng caûng ôû khu vöïc dao ñoäng möïc nöôùc seõ
giaûm nheï chi phí xaây döïng caûng theo chieàu cao ( chi phí xaây döïng coâng trình beán, ñeâ
chaén soùng, naïo veùt chieàu saâu, cao ñoä laõnh thoå…).
Caùc ñieàu kieän töï nhieân khaùc: Khí töôïng, möïc nöôùc ngaàm… caàn xeùt tôùi khi tieán
haønh löïa choïn vò trí xaây döïng caûng.
2.) Quan heä giöõa caûng , thaønh phoá vaø caùc yeáu toá xung quanh
Khi löïa choïn vò trí xaây döïng caûng caàn ñaëc bieät chuù yù söï qua heä giöõa caûng vôùi caùc
yeáu toá xung quanh: Khaû naêng xaây döïng vaø phaùt trieån theo keâ hoaïch nhaø nöôùc caùc coâng
trình xí nghieäp xung quanh caûng; caûng vaø thaønh phoá; khoûng caùch an toaøn theo yeâu caàu
veä sinh vaø phoøng hoûa ñoái vôùi caùc yeáu toá xung quanh caûng ( nhö khu daân cö, saân bay, xí
nghieäp coâng nghieäp…).
Quan heä giöõa caûng vaø thaønh phoá: phaàn lôùn caùc thaønh phoá xaây döïng gaàn bieån, gaàn
soâng thöôøng laø ñaàu moái giao thoâng saét, thuûy boä vaø ñöôøng haøng khoâng. Caûng laïi laø nôi
chuyeån taûi theo heä thoáng ñaàu moái giao thoâng giöõa ñöôøng thuûy vaø ñöôøng saét hay ñöôøng
boä. Vì vaäy, phaàn lôùn caûng bieån vaø caûng soâng thöôøng boá trí trong phaïm vi thaønh phoá hay
tröïc tieáp saùt vôùi thaønh phoá. Tröôùc ñaây, trong thieát keá vaø xay döïng caûng, ngöôøi ta chöa
chuù yù ñuùng möùc söï töông quan giöõa caûng vaø thaønh phoá. Caûng hay thaønh phoá thöôøng phaùt
trieån ñôn ñoäc theo nhu caàu rieâng cuûa mình.chæ khi naøo naûy sinh maâu thuaãn giöõa caûng vaø
57
ñoâ thò môùi deà ra phöông phaùp giaûi quyeát.
Trong nhieàu tröôøng hôïp, caûng bieån hay caûng soâng naèm saùt thaønh phoá coù nhieàu vaán
ñeà maâu thuaãn nhau:
Phaùt trieån caûng bò haïn cheá do thaønh phoá
Ñöôøng saét vaøo caûng seõ caét laõnh thoå cuûa thaønh phoá, gaây trôû ngaïi vaán ñeà qui hoaëch
thaønh phoá neân coâng vieäc xaây döïng ñöôøng saét vaøo caûng gaëp khoù khaên
Caûng laøm taùch rôøi thaønh phoá vôùi bieån. Caûng chieám moät khu ñaát lôùn cuûa thaønh phoá
ven bôø bieån. Bôø soâng laøm trôû ngaïi nhaân daân ra bieån. Phong caûnh bôø bieån ñeïp vaø khí haäu
ñeïp vaø khí haäu maùt meû cho neân thaønh phoá muoán xaây döïng cho mình caùc toaø nhaø vaø coâng
trình caïnh bôø bieån vaø soâng: Coâng vieân thaønh phoá, khu nghæ maùt, baõi taém… ñeå höôûng thuï
caùi ñeïp cuûa thieân nhieân.
Raát nhieàu haøng hoùa cuûa caûng laøm aûnh höôûng ñeán veä sinh moâi tröôøng thaønh phoá (
nhö than, haøng buïi baån, daàu…)
Ñeå giaû quyeát maâu thuaãn treân, toát nhaát, khu trung taâm thaønh phoá, khu coâng vieân
thaønh phoá keà lieàn vôùi bieån, caûng seõ chieám phaàn bôø keà vôùi khu coâng nghieäp thaønh phoá
hay caùc ga ñöôøng saét. Moät soá vuøng caûng saïch seõ coù theå boá trí tröïc tieáp saùt thaønh phoá nhö:
Vuøng caûng khaùch coù theå gaàn trung taâm thaønh phoá baûo ñaûm thuaän lôïi cho nhaân daân ñi laïi,
hôn nöõa, kieán truùc ga haønh khaùch seõ laøm taêng veû ñeïp cuûa thaønh phoá. Sau ñoù coù theå boá trí
vuøng haøng kieän. Vuøng haøng buïi caøng xa thaønh phoá caøng toát vaø neân boá trí cuoái höôùng gioù
chính so vôùi thaønh phoá. Ñaëc bieät, vuøng haøng daàu caàn xa thaønh phoá ñeå traùnh hoûa hoïan
Caûng khoâng neân laøm aûnh höôûng ñeán veû ñeïp kieán truùc thaønh phoá. Muoán vaäy, gaàn
trung taâmthaønh phoá khoâng neân boá trí caùc toaø nhaø cao loaïi coâng nghieäp nhö: Kho troøn
nguõ coác, xi maêng, kho nhieàu taàng… nhaø ga haønh khaùch caàn coù hình daïng kieán truùc ñeïp toâ
ñieåm cho thaønh phoá.
Keá hoaïch phaùt trieån cuûa caûng vaø thaønh phoá caàn coù lieân quan chaët cheõ vôùi nhau vaø
coù khu ñaát döï tröõ phaùt trieån caûng sau naøy. Ñoàng thôi vuøng môû roäng cuûa thaønh phoá khoâng
laán sang phaïm vi caûng vaø khoâng laøm chôû ngaïi ñöôøng saét vaøo caûng.
3.) Yeâu caàu veà giao thoâng vaø xaây döïng caûng
Caûng caàn boá trí gaàn nôi tieâu thuï, gaàn ñaàu moái giao thoâng ( ñöôøng saét, ñöôøng oâ toâ).
Ñöôøng giao thoâng noái caûng vôùi maïng löôùi ñöôøng giao thoâng quoác gia caàn ngaén nhaát.
Khi boá trí caûng, tröôùc tieân caàn baûo ñaûm khoái löôïng ít nhaát coâng taùc boài ñaép laõnh
thoå caûng, xaây döïng ñöôøng xaù, coâng trình baûo veä caûng, naïo veùt chieàu saâu caûng…
Ñoä nghieâng laõnh thoå caàn phuø hôïp vôùi ñoä doác cho pheùp cuûa ñöôøng giao thoâng
i ≯ 6% ñoái vôùi ñöôøng oâ toâ, xe chaïy ñieän, xe vaïn naêng
i ≯ 9% khi chæ coù oâ toâ chaïy
Khi löïa choïn vò trí caûng, ñeå baûo ñaûm yeâu caàu thi coâng caàn chuù troïng nguoàn cung
caáp vaät lieäu xaây döïng, nhaân löïc vaø bieän phaùp vaän chuyeån ñeán caûng.
4.) Caùc chæ tieâu bình ñoà caûng
Trong thieát keá, yeâu caàu thaønh laäp caùc chæ tieâu rieâng cuûa bình ñoà caûng nhö sau:
Sl S Q Q G l
; l ; ; ; ;
Sn L Sl L Sn L
Trong ñoù:
Sl : Dieän tích laõnh laõnh caûng
Sn : Dieän tích khu nöôùc caûng
58
 L : Chieàu daøi beán
l : Chieàu daøi ñöôøng saét trong caûng
G : Troïng taûi toång coäng cuûa taøu ñeán vaø rôøi caûng trong naêm
Q : Löôïng haøng trong naêm cuûa caûng
Chæ tieâu Sl/Sn laø tyû soá giöõa dieän tích laõnh thoå vaø khu nöôùc cuûa caûng. Theo soá lieäu
thoáng keâ caùc caûng lôùn treân theá giôùi, trò soá Sl/Sn dao ñoäng trong phaïm vi töø 0.5 2.
(thöôøng ñeà nghò laáy = 1).
Chæ tieâu Sl /L ; dieän tích laõnh thoå treân meùt daøi tuyeán beán. Chæ tieâu naøy thay ñoåi töø
20  118.
Chæ tieâu Q/Sl ñaëc tröng cöôøng ñoä boác xeáp haøng cuûa laõnh thoå ( khoái löôïng haøng
trong naêm treân 1m2 laõnh thoå). ÔÛ caùc caûng treâ theá giôùi, chæ tieâu naøy dao ñoäng töø 6 16.
(trung bình laáy baèng 10T / m2).
Trò soá Q/L laø khoái löôïng haøng chuyeån qua treân moät meùt daøi beán, phuï thuoäc vaøo
loaïi haøng Q/L = 205 950
Trò soá G/Sn laø khoái löôïng taán troïng taûi cuûa taøu trong naêm treân 1 ha dieän tích khu
nöôùc caûng.
G/Sn = 2  50
Trò soá l/L laø chieàu daøi ñöôøng saét treân 1 meùt daøi beán. Trò soá naøy ñaùnh giaù söï phaùt
trieån ñöôøng saét trong caûng.

§2 – YEÂU CAÀU VAØ NGUYEÂN TAÉC BOÁ TRÍ CAÙC PHAÂN TOÁ RIEÂNG TREÂN
MAËT BAÈNG CAÛNG
1.) Yeâu caàu vaø nguyeân taéc phaân vuøng caûng
Ñoái vôùi caûng bieån cuõng nhö caûng soâng, ñeå thuaän lôïi cho quaù trình khai thaùc, caûng
ñöôïc phaân ra caùc vuøng (khu) haøng rieâng. Hay noùi caùch khaùc, keát caáu cô baûn cuûa caûng laø
caùc vuøng haøng. Caûng coù theå ñöôïc chia ra nhieàu vuøng rieâng khaùc nhau. Moät vaøi caûng chæ
coù moät vuøng. Vieäc phaân chia nhö vaäy laø hôïp lyù, bôûi vì caùc loaïi haøng khaùc nhau, chôû
baèng caùc loaïi taøu khaùc nhau veà kích thöôùc, yeâu caàu chieàu saâu beán khaùc nhau, maët khaùc,
caùc loaïi haøng khaùc nhau ñoøi hoûi caùc thieát bò chuyeân moân boác xeáp vaø vaän chuyeån phuø
hôïp vôùi töøng loaïi haøng, cuõng nhö yeâu caàu caùc heä thoáng cô giôùi hoaù khaùc nhau (Heä thoáng
daây chuyeàn boác xeáp vaø vaän chuyeån, kho baõi, ñöôøng giao thoâng…). Caùc loaïi haøng khaùc
nhau, yeâu caàu coâng trình beán coù theå khaùc nhau.
Nhö vaäy, ngoaøi vieäc phaân chia vuøng theo loaïi haøng, ngöôøi ta coøn phaân vuøng theo
luoàng haøng nhö vuøng haøng xuaát khaåu, nhaäp khaåu, vuøng haøng noäi ñaïi… . phuø hôïp vôùi thieát
keá vaø khai thaùc caûng. Coù theå phaân ra caùc vuøng sau:
1 – Vuøng haøng: Haøng kieän, haøng kim loaïi thieát bò, haøng rôøi, haøng container, haøng
loûng…
2 – Vuøng haønh khaùch (khaùch quoác teá, khaùch noäi ñòa).
3 – Vuøng phuïc vuï toång hôïp cho taøu haøng vaø vuøng ñoã cuûa ñoäi taøu caûng.
Vuøng haøng kieän coù theå boá trí gaàn trung taâm thaønh phoá ( ñoái vôùi caûng naèm trong
thaønh phoá). Tuy nhieân khi coù ñöôøng saét, ñöôøng oâ toâ vaøo caûng, thì caùc ñöôøng naøy seõ caét
ngang thaønh pho,á gaây khoù khaên cho qui hoaëch thaønh phoá.
Chieàu roäng laõnh thoå phía tröôùc vuøng haøng kieän ( vuøng tröôùc beán, vuøng kho haøng vaø
vuøng sau kho) dao ñoäng khoaûng töø 100 ÷ 140m, neáu coù theâm daõy kho thöù hai, chieàu roäng
59
naøy laáy baèng 130 ÷ 185m (Hình VIII – 1) laø maët caét ngang moät beán haøng kieän.
Vuøng haøng container yeâu caàu laõnh thoå khaù lôùn (250 ÷ 300m). Hình(VIII – 2) laø
maët caét ngang moät beán haøng coân taây nô coù chieàu roäng ≈250m.
Hình (VIII – 3) laø bình ñoà beán container.

Hình (VIII - 1) : Maët caét ngang vuøng haøng kieän

1 – Caàn truïc tuyeán beán 2 – Ñöôøng saét tuyeán beán
3 – Ñöôøng saét giao thoâng 4 – Ñöôøng saét boác xeáp haøng
5 - Ñöôøng oâ toâ 6 – Dieän tích coâng taùc haøng
7 – Kho 8 – Theàm kho haøng boác xeáp haøng
9 – Ñöôøng boác xeáp haøng sau kho 10 – Ñöôøng oâ toâ chính cuûa caûng
11 – Ñöôøng ñi boä vaø ñöôøng xe ñaïp 12 – Nôi ñoã oâ toâ
13 – ñöôøng giao thoâng chung 14 – Ñöôøng duøng cho muïc ñích kyõ thuaät

Hình (VIII – 2) : Maët caét ngang beán haøng container

1 – Caàn truïc pooùc tích tröôùc beán2 – Caàn truïc caàu treân baõi
3 – Haøng thuøng4 – Kho 5 – Caàn truïc 6 – Ñöôøng saét

60
 Hình (VIII – 3): Bình ñoà khu beán haøng container
1 – Caàn truïc tröôùc beán boác xeáp thuøng
2 – Kho haøng thuøng 3 – Kho haøng thuøng coù laøm laïnh
4 – Phaân xöôûng cuûa kho 5 – Caàn truïc caàu sau kho 7- Gara oâtoâ 8 – Ñöôøng saét
Vuøng haøng haït – Haøng nguõ coác, ngoaøi hình thöùc baûo quaûn vaø vaän chuyeån döôùi
daïng ñoùng bao gioáng nhö haøng kieän ñaõ neâu ôû treân, raát nhieàu tröôøng hôïp loaïi haøng naøy
ñöôïc vaän chuyeån döôùi daïng rôøi, vì vaäy ñoøi hoûi daây chuyeàn boác xeáp vaø ñaëc thuø kho baõi
rieâng. Hình (VIII –4) laø maët caét ngang beán haøng haït. Kho haït döôùi daïng kho troøn ( xi loâ)
ñöôïc boá trí saùt beán.

Hình (VIII – 4) : Beán haøng haït

1 – Thaùp coâng taùc ñeå gia coâng haït 2 - kho chöùa haït 3 - 4 – Beán ñoã taøu
5 – Boác dôõ haït leân oâ toâ 6 – Nôi ñoã oâ toâ 7 – Haønh lang thoâng gioù
Vuøng haøng chaát ñoáng: Haøng chaát ñoáng bao goàm: Than, quaëng, vaät lieäu xaây
döïng… laø nhöõng loaïi haøng coù nhieàu buïi gaây oâ nhieãm moâi tröôøng neân yeâu caàu boá trí xa
thaønh phoá vaø cuoái höôùng gioù chính so vôùi khu daân cö, cuõng nhö traùnh gaây oâ nhieãm ñoái
vôùi caùc loaïi haøng hoaù khaùc.
Hình (VIII – 5) theå hieän laõnh thoå beán boác dôõ quaëng cuûa caûng Roâtterñam. Ñieàu
kieän ñòa hình cho pheùp boá trí beå caûng cho taøu bieån vaø soâng taùch rieâng nhau. Söï boá trí hôïp
lyù ñaõ ñöa ñeán söû duïng toát dieän tích laõnh thoå, giaûm giao thoâng beân trong caûng. Treân vuøng
haøng ñöôïc boá trí 2 loaïi kho: Kho hôû ( baõi) chöùa quaëng vaø kho kín chöùa phoát phaùt. Chieàu
roäng laõnh thoå beán ñaït gaàn 250m.
650

8
5

4
7

6
5

3 2

Hình (VIII – 5) Vuøng boác dôõ quaëng cuûa caûng Rotterñam

1 – Beán cho taøu bieån 2 – Thieát bò boác quaëng töø taøu
3 – Ñöôøng baêng chuyeàn noái beán taøu bieån vôùi taøu soâng
4 – Ñöôøng baêng noái kho vôùi beán 5 – Kho 6 - Kho troøn chöùa phoát phaùt
7 – Thieát bò boác rôõ haøng treân beán taøu soâng 8 – Beán cho taøu soâng ñoã
61
 Vuøng haøng daàu: Hieän nay , ngöôøi ta coù khuynh höôùng ñöa vuøng haøng daàu ra
ngoaøi phaïm vi caûng, ñaët caùch xa thaønh phoá vì tính chaát nguy hieåm, deã chaùy cuûa daàu vaø
laøm oâ nhieãm khu nöôùc cuûa caûng. Taøu chôû daàu thöôøng raát lôùn, yeâu caàu chieàu saâu beán lôùn,
neân beán daàu thöôøng boá trí gaàn loái ra vaøo caûng ñeå giaûm khoái löôïng naïo veùt keânh daãn. Khi
boá trí vuøng haøng daàu caàn chuù yù coâng taùc phoøng hoûa. Yeâu caàu khoaûng caùch giöõa beán daàu
vaø caùc beán haøng khaùc töø 200 ÷300m. Boá trí khu beán daàu theo yeâu caàu phoøng hoaû ñoái vôùi
caùc toaø nhaø vaø coâng trình laân caän.
Hình (VIII – 6) theå hieän vuøng haøng daàu cuûa caûng Ventxpylx. Vuõng daàu ñöôïc ñöa
ra ngoaøi beå caûng. Phaàn chính cuûa caûng ñöôïc boá trí ôû cöûa soâng.

nto
Ve
3 S.

Hình (VIII – 6) - Vuõng daàu cuûa caûng Ventxpulx

1 – Caûng haøng khoâ 2 – Caûng caù 3 – Vuõng daàu
Do môùn nöôùc taøu daàu khaù lôùn, beán daàu coù theå ñöôïc boá trí xa bôø, treân nhöõng hoøn
ñaûo nhaân taïo hay töï nhieân ñeå baûo ñaûm chieàu saâu cho taøu ra vaøo.
Vuøng haønh khaùch : Caàn boá trí thuaän lôïi cho taøu caäp beán, khoâng yeâu caàu coâng taùc
chaïy taøu trong khu nöôùc. Vuøng naøy caàn boá trí caøng gaàn trung taâm thaønh phoá, caøng gaà n
ñaàu moái giao thoâng caøng toát. Chuùng caàn boá trí taùch rieâng vôùi caùc vuøng haøng khaùc cuûa
caûng.
Vuøng söûa chöõa taøu: vuøng söûa chöõa taøu cuûa caûng ñöôïc boá trí treân vuøng laõnh thoå cuûa
xí nghieäp söûa chöõa taøu. Khu nöôùc naøy bao goàm: Beán söûa chöõa, caùc phöông tieän noåi duøng
söûa chöõa. Hieän nay trong nhieàu caûng, vuøng söûa chöõa taøu ñöôïc boá trí caïnh laõnh thoå caûng,
taùch rieâng khoûi vuøng haøng cuûa caûng.
Khoaûng caùch giöõa caùc vuøng haøng : khoaûng caùch giöõa caùc vuøng haøng vaø söï boá trí
töông hoã giöõa chuùng theo yeâu caàu veä sinh phoøng hoûa: Quaù trình coâng taùc trong vuøng
haøng, thöïc teá aûnh höôûng khoâng toát ñeán söùc khoûe con ngöôøi, cuõng nhö loaïi haøng naøy aûnh
höôûng ñeán loaïi khaùc. Nhieäm vuï cô baûn khi thieát keá qui hoaëch caàn phaûi chuù yù ñeán ñieàu
kieän treân, quan saùt vò trí töông quan vaø khoaûng caùch giöõa chuùng coù lôïi nhaát vaø xeùt ñeán
höôùng gioù chuû yeáu trong naêm. Khi thieát laäp khoaûng caùch vaø vò trí töông hoã giöõa caùc vuøng
haøng, ngöôøi ta xeùt möùc ñoä buïi trong khoâng khí treân caùc vuøng haøng do haøng hoaù gaây ra vaø
lan truyeàn aûnh höôûng ñeán caùc vuøng khaùc. Theo tieâu chuaån veä sinh noàng ñoä buïi giôùi haïn
ñoái vôùi caùc loaïi haøng khaùc nhau töø 2 ÷10 Mg/ cm3

62
 Caùc vuøng haøng hay beán coù theå boá trí caïnh nhau hay boá trí chung vôùi nhau.

Stt Teân vuøng haøng
hay loaïi haøng
1 Vuøng haøng – Khaùch
2 Haøng kieän
3 Thieát bò
4 Haøng goã
5 Haøng haït
6 Than
7 Quaëng
8 Xi maêng ñoùng bao
9 Muoái ñoå ñoáng
10 Caùt
11 Haøng mau hoûng
12 Da ñoäng vaät, gia suùc
soáng
13 Quaëng, tinh quaëng
apatit, Supe phoát phaùt,
14 quaëng thieâu keát, pelit,
löu huyønh
Vaät lieäu xaây döïng
Caùc vuøng haøng hay beán coù theå boá trí caïnh nhau
hay boá trí chung vôùi nhau
Kieän, thieát bò, goã, haït, haøng mau hoûng
Thieát bò, goã, haït, khaùch, haøng mau hoûng
Kieän, goã, haït, khaùch, haøng mau hoûng, daï ñoäng vaät
Keõm, thieát bò, haït, khaùch, caùt, haøng mau hoûng, Kieän, thieát bò
goã, khaùch, muoái ñoå ñoáng, haøng mau hoûng
Xi maêng ñoùng bao, caùt, vaät lieäu xaây döïng
Caùt, vaät lieäu xaây döïng
Than, da ñoäng vaät, gia suùc, quaëng vaø tinh quaëng Apatit,
Supe phoát phaùt , quaëng thieác keát, li pít, löu huyønh
Goã, haït, haøng mau hoûng
Thieát bò, goã, ,than, quaëng, da ñoäng vaät, gia suùc, quaëng vaø tinh
quaëng apatit, Supe phoát phaùt, quaëng thieâu keát, li pít löu huyønh
Kieän, thieát bò, goã, haït, khaùch, muoái ñoå ñoáng
Thieát bò, goã, quaëng, xi maêng ñoùng bao, caùt, vaät lieäu xaây döïng
Xi maêng ñoùng bao, vaät lieäu xaây döïng, caùt
Than, quaëng, xi maêng ñoùng bao, da ñoäng vaät, gia suùc, quaëng,
tinh quaëng Apatit, Supe phoát phaùt, quaëng thieâu keát, pi líf, löu
huyønh.

2.) Yeâu caàu vaø nguyeân taéc boá trí caùc toøa nhaø vaø coâng trình treân laõnh thoå caûng
Yeâu caàu vaø nguyeân taéc chung boá trí caùc toaø nhaø vaø coâng trình treân laõnh thoå caûng
cuõng töông töï nhö ñoái vôùi caùc xí nghieäp coâng nghieäp. Tuy nhieân ñoái vôùi caûng coù nhöõng
yeâu caàu rieâng. Khaùc vôùi laõnh thoå caùc xí nghieäp coâng nghieäp, laõnh thoå caûng chaïy doïc
theo ñöôøng beán coù khi haøng chuïc km, vì vaäy caùc toøa nhaø vaø coâng trình cuõng ñöôïc boá trí
phuø hôïp vôùi ñieàu kieän naøy. Caûng laïi ñöôïc phaân vuøng theo loaïi haøng, neân vieäc boá trí
chuùng theo yeâu caàu phuïc vuï cho töøng loaïi haøng, töøng vuøng caûng, phuø hôïp vôùi chöùc naêng
saûn xuaát. Caùc toaø nhaø vaø coâng trình caàn baûo ñaûm coâng taùc boá trí taäp trung cao nhaát thaønh
caùc khu.
Höôùng cuûa toaø nhaø vaø coâng trình treân laõnh thoå caàn phuø hôïp vôùi höôùng gioù chính
theo goùc ñoä thích hôïp baûo ñaûm toát ñieàu kieän thoaùng khí, söû duïng aùnh saùng töï nhieân.
3.) Moät vaøi daïng boá trí bình ñoà caûng
Phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän ñòa hình vaø raát nhieàu yeáu toá khaùc nhau, ta coù nhieàu daïng
bình ñoà khaùc nhau. Khoâng coù moät daïng bình ñoà naøo gioáng nhau hoaøn toaøn trieät ñeå, do ñoù
ta khoâng theå coù moät daïng bình ñoà maãu möïc ñeå söû duïng. Döôùi ñaây chuùng ta chæ khaûo saùt
moät vaøi daïng tieâu bieåu thöôøng gaëp trong ñieàu kieän soâng ngoøi nöôùc ta.
Caûng toång hôïp loaïi lôùn ( Hình VIII – 7)
Caûng goàm 3 vuøng noái tieáp nhau: vuøng haønh khaùch, vuøng trung taâm vaø vuøng cung
caáp nhieân lieäu cho taøu. Vuøng haønh khaùch boá trí phía thöôïng löu soâng, neân caùch ly ñoái vôùi
63
vuøng haøng. Haønh khaùch ñeán vaø ñi töø nhaø ga nhôø giao thoâng ñöôøng boä. Beán I: Chuyeân
moân phuïc vuï khaùch ñöôøng xa. Beán II: phuïc vuï khaùch dòa phöông. Ñeå phuïc vuï cho haønh
khaùch ñi laïi, phía sau nhaø ga coù beán ñaäu xe oâ toâ, xe ñieän, xe baùnh hôi.
Vuøng haøng trung taâm goàm 5 beán ( III – VII). Vuøng cung caáp nhieân lieäu goàm 2 beán
VII, moät beán chuyeân moân boác than töø taøu leân bôø baèng caàn truïc vaø moät beán cung caáp than
cho taøu

Hình (VIII – 7): Bình ñoà caûng soâng toång hôïp loaïi lôùn
I : Beán khaùch ñöôøng xa II: Beán khaùch ñòa phöông
III:Beán haøng kieän IV : Beán haït
V : Beán muoái VI : Beán goã vaø haøng hoùa hoïc
VII: Beán goã vaø vaät lieäu xaây döïng cuõng nhö haøng kieän naëng
VIII : Beán nhieân lieäu
1 – Laõnh ñaïo caûng 2 – Traïm thöôøng tröïc
3 – Gara vaø traïm naïp aéc qui 4 – Traïm söûa chöõa vaø traïm ñieän naêng
5 – Traïm phoøng hoûa 6 – Nhaø aên
7 – Nhaø sinh hoaït coâng nhaân vaø vaên phoøng phuï traùch vuøng haøng
8 – Kho haøng kieän 9 – Kho haït
10 – Kho muoái 11 – Kho vaät lieäu 12 - Ga khaùch

§3 – ÑAËC ÑIEÅM BOÁ TRÍ CAÙC LOAÏI CAÛNG KHAÙC NHAU

Trong phaàn naøy chuùng ta khaûo saùt moät vaøi ñaëc ñieåm boá trí caùc loaïi caûng khaùc
nhau nhö: Caûng bieån vaø caøng soâng; caûng treân bôø nham thaïch, bôø caùt vaø cöûa soâng; caûng
coù möïc nöôùc giao ñoäng lôùn; caûng treân hoà chöùa nöôùc vaø caûng ñaàu moái thuûy lôïi.
1.) caûng bieån vaø caûng soâng
a – Caûng bieån:
Caûng bieån so vôùi caûng soâng coù nhöõng ñaëc ñieåm rieâng veà cheá ñoä thuûy trieàu, soùng
gioù lôùn.. khu ñaát caûng coù ñieàu kieän boá trí taäp trung khoâng phaân taùn nhö caûng soâng. Ñaëc
ñieåm boá trí caûng bieån goàm 2 loaïi: Caûng treân bôø bieån hôû vaø caûng trong vònh kín hay nöûa
kín.
Caûng treân bôø bieån hôû chòu taùc duïng tröïc tieáp cuûa soùng gioù vaø doøng buøn caùt. Do ñoù
moät ñaëc ñieåm quan troïng vaø noåi baät laø: Caûng caàn coù ñeâ chaén soùng. Ñoù laø vaán ñeà caàn ñaët
ra trong thieát keá caûng.
Caûng trong vònh kín coù ñòa hình thieân nhieân baûo veä traùnh soùng gioù moät phaàn, cho
neân caàn xeùt cheá ñoä soùng gioù trong caûng ñeå xaây döïng coâng trình baûo veä thích hôïp. Tuy
64
nhieân coâng vieäc xaây döïng coâng rình baûo veä khoâng toán keùm nhö ñoái vôùi caûng treân bôø
bieån hôû
b – Caûng soâng
Caûng soâng coù nhöõng ñaëc ñieåm rieâng so vôùi caûng bieån. Khu nöôùc cuûa caûng bò haïn
cheá bôûi loøng soâng heïp. Soùng gioù trong soâng khoâng ñaùng keå. Khu ñaát hai beân bôø soâng
chaät heïp neân caûng thöôøng phaûi boá trí chaïy doïc bôø hoaëc boá trí phaân taùn thaønh nhieàu ñaëc
ñieåm phuø hôïp vôùi nôi tieâu thuï haøng. (Hình VIII – 8)

Bôø soâng
Nhaùnh soâng
Vuøng caûng
Beán khaùch haøng
meùp bôø cao
Ñöôøng saét
theàm caùt Ga phaân loaïi quoác gia
Caàu

baõi caïn
thaønh phoá ba
õi c
aïn

ngoaïi thaønh

Hình (VIII – 8) : Caùc vuøng cuûa caûng soâng

Moät ñaëc ñieåm caàn chuù yù laø cheá ñoä thuûy löïc, söï dieãn bieán doøng soâng gaây ra boài
laéng hay xoùi lôû bôø. Doøng soâng dieãn bieán theo qui luaät hình sin (hình daïng treân maët
baèng), neân khi xaây döïng caûng caàn xeùt ñaëc ñieåm öu vieät boá trí caûng beân phía bôø loõm, ôû
ñoù doøng soâng khoâng bò boài, höôùng loøng soâng ñi saùt bôø, traùi laïi phía bôø loài, loøng soâng caùch
xa bôø, daûi gaàn bôø noâng caïn khoâng ñaûm baûo ñoä saâu cho taøu beø ra vaøo caûng.
Moät ñaëc ñieåm nöõa caàn chuù yù laø söï di chuyeån ñænh bôø loài veà phía haï löu do hieän
töôïng boài xoùi hai beân bôø taïo thaønh, vì vaäy caûng cuûa chuùng ta qua moät thôøi gian söû duïng
seõ naèm trô troïi treân bôø caùt do hieän töôïng treân gaây ra. Do nhöõng ñaëc ñieåm cuûa soâng thieân
nhieân, quaù trình xaây döïng caûng caàn xeùt ñeán bieän phaùp choáng laïi nhöõng khaû naêng xaáu
cuûa doøng soâng ñoái vôùi caûng.
c – Quan heä giöõa caûng bieån vaø caûng soâng
Tröôøng hôïp taïi moät ñieåm (thöôøng laø cöûa soâng) caàn boá trí caû caûng bieån laãn caûng
soâng thì bình ñoà cuûa chuùng caàn lieân quan maät thieát vôùi nhau ñeå taøu soâng coù theå vaøo khu
nöôùc caûng bieån thöïc hieän quaù trình boác xeáp treân maët nöôùc thöïc hieän quaù trình boác xeáp töø
taøu bieån sang taøu soâng vaø ngöôïc laïi. Beán thöôøng boá trí caùch xa bieån,vaøo phía trong soâng
hay ngay treân cöûa soâng,bôûi vì taøu soâng nhoû neân chuùng chæ caàn chieàu saâu beán nhoû. Caûng
bieån môùn nöôùc taøu lôùn neân boá trí lui ra phía bieån. Nhö vaäy, hieån nhieân raèng, taøu bieån
khoâng theå vaøo saâu trong soâng maø chæ coù taøu soâng ra bieån thöïc hieän coâng taùc chuyeån taûi
haøng hoaù ngay treân maët nöôùc ñeå ñöa vaøo trong.
2.) Caûng treân bôø nham thaïch, bôø caùt vaø cöûa soâng
a – Caûng treân bôø nham thaïch
Ñaëc ñieåm cuûa bôø nham thaïch: Möïc nöôùc saâu ôû caïnh bôø, ñoä doác bôø khaù lôùn vaø
söôøn bôø raát heïp, löôïng phuø sa öù ñoïng caïnh bôø khoâng ñaùng keå.
Xaây döïng caûng ôû ñaây coù öu ñieåm: Ñoä saâu caïnh bôø lôùn, taøu lôùn coù theå ra vaøo caûng
65
maø khoâng caàn naïo veùt.
Nhöõng khuyeát ñieåm:
- Vì daûi bôø heïp neân khu vöïc daûi laõnh thoå caûng seõ thieáu. Muoán xaây döïng caûng
phaûi ñaàu tö lôùn vaøo coâng taùc san laáp taïo laõnh thoå : Laõnh thoå ñöôïc laán ra phía
bieån hoaëc phaù vaøo phía trong bôø.
- Xaây döïng ñeâ chaén soùng khoù khaên vì möïc nöôùc saâu, giaù thaønh xaây döïng cao,
neáu laøm gaàn bôø khu nöôùc caûng seõ bò chaät heïp.
Maëc daàu caûng treân bôø nham thaïch noùi chung giaù thaønh xaây döïng ñaét trong thôøi
kyø ñaàu tieân, nhöng trong quaù trình söû duïng, hoaøn toaøn khoâng yeâu caàu hoaëc yeâu
caàu khoâng ñaùng keå chi phí naïo veùt duy tu.
b.) Caûng treân bôø caùt.
Ñaëc ñieåm cuûa bôø caùt: Ñòa hình ñaùy thoaûi, vuøng gaàn bôø noâng caïn. Döôùi taùc duï ng di
chuyeån doïc bôø cuûa buøn caùt, vuøng gaàn bôø bò baøo moøn hay boài laéng lieân tuïc, laøm thay ñoåi
chieàu saâu hay hình thaønh caùc doi caùt. Bôø chòu aûnh höôûng tröïc tieáp soùng gioù lôùn.
Ñaëc ñieåm xaây döïng caûng:
- Caûng chòu taùc duïng tröïc tieáp cuûa soùng gioù lôùn neân ñieàu kieän tröôùc tieân laø
caàn chuù yù xaây döïng ñeâ chaén soùng. Tuøy theo ñieàu kieän soùng gioù hoaëc thay ñoåi cuûa buøn
caùt ôû töøng nôi, ta löïa choïn hình daïng ñeâ chaén soùng hoaëc loái vaøo caûng.
- Ñeå baûo ñaûm ñuû ñoä saâu cho taøu beø ra vaøo caûng, ñeå khoâng toán phí naïo veùt,
chæ coù theå ñöa caûng ra xa phía ngoaøi caùch xa bôø moät khoaûng khaù lôùn (vì bôø thoaûi). Nhö
vaäy coâng taùc boài ñaép laõnh thoå caûng ra phía bieån khaù lôùn gaây toán keùm ñaùng keå. Trong
thöïc teá, ngöôøi ta duøng bieän phaùp keát hôïp giöõa ñaøo vaø ñaép nhö sau: Caûng seõ xaây döïng ôû
vò trí caùch xa bôø moät khoaûng naøo ñoù ñeå baûo ñaûm coâng taùc boài laõnh thoå caûng caân baèng
vôùi khoái löôïng ñaøo saâu ñaùy beán. Nhö vaäy, khoâng theå traùnh khoûi coâng taùc naïo veùt beå
caûng vaø ñaøo keânh daãn taøu vaøo caûng. Caàn ñaëc bieät chuù yù höôùng keânh daãn taøu vaøo höôùng
cöûa caûng so vôùi höôùng soùng, gioù vaø doøng di chuyeån buøn caùt ñeå baûo ñaûm boài laé ng trong
beå caûng laø ít nhaát. Tuy nhieân vaán ñeà boài laéng beå caûng khoâng theå traùnh khoûi, chæ coù theå
giaûm ñeán möùc toái thieåu neáu trong quaù trình thieát keá coù bieän phaùp nghieân cöùu ñuùng ñaén
vaø khoáng cheá chuùng.
c.) Caûng cöûa soâng
Ñaëc ñieåm cöûa soâng: Dieãn bieán cöûa soâng phöùc taïp, laém boài caïn, hay thay ñoåi. Do
aûnh höôûng cuûa thuûy trieàu, soùng vaø do buøn caùt seõ hình thaønh cöûa soâng coù daïng hình loa
hay hình tam giaùc chaâu, cöûa soâng bò phaân nhaùnh thaønh nhieàu luoàng laïch coù ñoä saâu khaùc
nhau.
Ñaëc ñieåm xaây döïng caûng cöûa soâng:
- Phaàn lôùn caùc caûng xaây döïng cöûa soâng khoâng caàn ñeâ chaén soùng vì caùc boài caïn
coù taùc duïng ngaên caûn soùng vaøo trong soâng.
- Xaùc ñònh vò trí caûng vaø keânh daãn taøu raát khoù khaên, phöùc taïp do ñaëc ñieåm cöûa
soâng gaây ra. Ñoái vôùi cöûa soâng hình loa, khi coàn caùt phaân thaønh nhieàu nhaùnh, ta
caàn xaùc ñònh doøng chính coù chieàu saâu lôùn nhaát, löu toác lôùn, phuø sa doøng soâng bò
cuoán ñi khoâng gaây boài laáp taïo ñieàu kieän toát cho taøu beø ra vaøo cöûa soâng. Moät soá
tröôøng hôïp caàn caûi taïo cöûa soâng, ngöôøi ta chaën caùc nhaùnh phuï chæ cho moät nhaùnh
thoaùt vaø duøng laøm luoàng laïch cho taøu ñi laïi. Tröôøng hôïp cöûa soâng khoâng coù coàn

66
 caùt, chæ coù moät luoàng laïch duy nhaát (hình loa keøn), ta caàn lôïi duïng doøng trieàu leân
traøn vaøo trong soâng, khi ruùt xuoáng mang theo phuø sa loøng soâng xoùi moøn ñòa hình
loài loõm treân bôø vaø caùc coàn caùt ñeå duy trì ñoä saâu luoàng laïch. Ñoái vôùi cöûa soâng tam
giaùc chaâu, loøng soâng phaân thaønh nhieàu nhaùnh nhoû, buøn caùt laéng ñoïng nhieàu neân
caûng xaây döïng ôû daây gaëp khoù khaên lôùn trong coâng taùc naïo veùt luoàng laïch.
- Caûng cöûa soâng coù theå boá trí phía trong soâng vaø phía ngoaøi soâng. Daïng trong
soâng, caûng ñöôïc xaây döïng ven bôø vaø phaân taùn, doøng soâng chaûy xieát gaây khoù khaên cho
taøu ñoã vaø boác xeáp haøng. Daïng ngoaøi soâng, beán caûng taäp trung hôn, thuaän lôïi cho coâng
taùc quaûn lyù, taøu ñaäu deã daøng vaø yeân tónh, nhöng khoái löôïng naïo veùt lôùn. Trong vaøi
tröôøng hôïp, ñeå giaûm khoái löôïng naïo veùt, ngoaøi caûng chính ôû phía trong soâng, ngöôøi ta
xaây döïng caûng phuï ôû phía ngoaøi, gaàn ôû phía bieån ñeå phuïc vuï cho taøu lôùn. Nhöõng caûng
nhö vaäy ñoàng thôøi hoaït ñoäng vôùi caûng chính ôû phía trong. Cöûa caûng soâng luùc naøy mang
ñaëc ñieåm töông quan giöõa caûng bieån vaø caûng soâng. Caûng phía ngoaøi mang tính chaát caûng
bieån coù khu nöôùc cho taøu soâng ñoã ñeå tieán haønh coâng taùc haøng töø taøu bieån sang taøu soâng
hay ngöôïc lai.
3.) Caûng coù möïc nöôùc dao ñoäng lôùn
Ñaëc ñieåm cuûa dao ñoäng möïc nöôùc:
Dao ñoäng möïc nöôùc ñaùng keå thöôøng xaûy ra ôû khu vöïc bieån coù trieàu, treân nhöõng
soâng lôùn coù möïc nöôùc dao ñoäng theo muøa (muøa luõ, muøa kieät), treân nhöõng hoà chöùa nöôùc
lôùn do aûnh höôûng cuûa muøa cuõng nhö cheá ñoä laøm vieäc cuûa traïm thuûy ñieän.
Söï khaùc nhau cô baûn giöõa dao ñoäng möïc nöôùc do thuûy trieàu, theo muøa vaø tính chaát
laëp laïi cuûa chuùng. Ñoái vôùi thuûy trieàu dao ñoäng möïc nöôùc laëp laïi haøng ngaøy, ñoái vôùi
tröôøng hôïp dao ñoäng theo muøa, möïc nöôùc leân xuoáng khoâng phaûi haøng ngaøy maø theo töøng
muøa trong naêm.
Ôû nhöõng bieån coù trieàu, dao ñoäng möïc nöôùc thöôøng xaûy ra moät laàn ( nhaät trieàu) hay
hai laàn (baùn nhaät trieàu) trong ngaøy. Ôû nhöõng caûng soâng, möïc nöôùc lôùn thöôøng xuaát hieän
vaøo nhöõng thaùng 6,7,8,9, möïc nöôùc kieät xuaát hieän vaøo nhöõng thaùng 11,12.1.2.3. ÔÛ nhöõng
coâng trình ñaàu moái thuûy lôïi, do cheá ñoä laøm vieäc cuûa traïm thuûy ñieän,möïc nöôùc ñieàu chænh
haøng ngaøy, phía haï löu dao ñoäng möïc nöôùc coù khi ñaït tôùi 2-3m.
Ñaëc ñieåm xaây döïng caûng ôû nhöõng vuøng möïc nöôùc dao ñoäng lôùn:
Ñoái vôùi caûng bieån coù trieàu dao ñoäng lôùn (>= 10m), ñeå baûo ñaûm cho taøu beø ra vaøo
caûng quanh naêm thì chieàu saâu beán raát lôùn vaø töôøng beán khaù cao ( Hình VIII – 9)

a
1
h
2
H

Hình (VIII – 9) : Chieàu cao beán khi dao ñoäng thuûy trieàu lôùn
1 - Trieàu lôùn nhaát
2 – Trieàu nhoû nhaát
67
 H – Chieàu saâu beán tính töø möïc nöôùc roøng cuûa thuûy trieàu.
b – Chieàu cao cuûa thuûy trieàu lôùn.
a – Ñoä döï tröõ vöôït cao beán.
Chieàu cao beán seõ laø ( H + h +a), trong tröôøng hôïp naøy vieäc xaây döïng caûng seõ toán
keùm, giaù thaønh coâng trình cao. Ñeå giaûm chieàu saâu beán vaø chieàu cao töôøng beán, coù theå
duøng thuûy trieàu thaáp hoaëc trung bình ñeå tính toaùn. Nhö vaäy, thôøi gian xuaát hieän thuûy
trieàu lôùn, taøu khoâng ra vaøo beán ñöôïc. Caûng phaûi ñình treä, giaù thaønh xaây döïng coâng trình
beán tuy coù reû nhöng chi phí khai thaùc laïi taêng. Chuùng ta caàn so saùnh vaø choïn phöông aùn
coù lôïi nhaát.
Ôû nöôùc ngoaøi, trong ñieàu kieän thuûy trieàu nhö vaäy, ngöôøi ta duøng phöông aùn caûng
kín, noái caûng vôùi bieån baèng cöûa van hoaëc aâu taøu hai cöûa ñeå taøu ra vaøo caûng ñöôïc, chieàu
cao bôø phía ngoaøi caûng laø:
H+h+a
Chieàu cao töôøng beán phía trong beå caûng laø:
H + ho + a
Ôû ñaây ho: Bieân ñoä dao ñoäng baûo ñaûm cho taøu ra vaøo beå caûng trong ñieàu kieän thuûy
trieàu thaáp. Phöông aùn caûng kín ñaõ giaûm chieàu cao töôøng beán, haï giaù thaønh xaây döïng,
giaûm khoái löôïng coâng taùc ñaøo beå caûng, taøu ñoã trong beå caûng yeân tónh khoâng bò aûnh
höôûng bôûi dao ñoäng möïc nöôùc beân ngoaøi, baûo ñaûm coâng taùc boác xeáp.
Trong vaøi tröôøng hôïp, ñeå baûo ñaûm taøu ra vaøo caûng trong baát kyø thôøi gian naøo, ngöôøi
ta duøng phöông aùn caûng kín vôùi aâu taøu. Taøu vaøo aâu taøu möïc nöôùc thaáp ngoaøi bieån, sau ñoù
ñoùng cöûa aâu ngoaøi vaø bôm nöôùc vaøo trong aâu ñeå naâng taøu leân vôùi möïc nöôùc yeâu caàu cuûa
beå caûng phía trong vaø taøu vaøo beå caûng. Khi taøu töø beå caûng ra ngoaøi,ta cuõng tieán haønh
töông töï. Ngoaøi ra nhöõng öu ñieån töông töï nhö loaïi cöûa van, loaïi aâu taøu coøn coù öu ñieåm
nöõa laø taøu ra vaøo caûng trong baát kyø thôøi gian naøo trong naêm. Nhöôïc ñieåm: Taêng giaù
thaønh xaây döïng aâu taøu, taøu phaûi chôø ñôïi trong luùc qua aâu, ñoùng môû cöûa aâu, bôm nöôùc ra
vaøo buoàng aâu.
ÔÛ moät soá nôi trong ñieàu kieän thuûy trieàu maïnh, ngöôøi ta lôïi duïng naêng löôïng cuûa
thuûy trieàu phuïc vuï cho caûng nhö : Saûn ra naêng löôïng ñieän duøng cho caùc thieát bò cô giôùi
hoùa vaø chieáu saùng.
Ñoái vôùi caûng soâng trong ñieàu kieän möïc nöôùc giao ñoäng lôùn theo muøa ( > 6m) caûng
coù theå xaây döïng theo hai phöông aùn: Thöù nhaát. Caûng xaây döïng bình thöôøng baûo ñaûm
laõnh thoå khoâng bò chìm ngaäp khi möïc nöôùc lôùn: Thöù hai. Caûng xaây döïn g vôùi hai cao ñoä:
Cao ñoä thaáp cuûa phaàn laõnh thoå beán chæ hoaït ñoäng trong muøa nöôùc kieät, cao ñoä cao cuûa
phaàn laõnh thoå beán treân seõ hoaït ñoäng trong muøa nöôùc cao.
Phöông aùn I: Caûng moät cao ñoä hoaït ñoäng quanh naêm trong caû thôøi gian xuaát hieän
möïc nöôùc cao vaø möïc nöôùc thaáp. Beán coù theå thaúng ñöùng hay nghieâng. Tröôøng hôïp beán
thaúng ñöùng , chieàu cao töôøng beán seõ lôùn, giaù thaønh xaây döïng coâng trình beán ñaét, hôn nöõa
seõ gaây khoù khaên cho coâng taùc boác xeáp haøng, giaûm naêng xuaát, yeâu caàu thieát bò lôùn coù taàm
vôùi xa.
Phöông aùn II: Beán cao ñoä thaáp boá trí daûi laõnh thoå phía tröôùc, khi möïc nöôùc cao beán
bò chìm ngaäp khoâng hoaït ñoäng. Treân beán naøy coù theå boá trí caùc thieát bò boác xeáp, ñöôøng
saét, ñöôøng oâ toâ hay caùc kho taïm thôøi. Trong thôøi gian bò ngaäp, buøn caùt boài laáp gaây baån
maët beán, cho ñeán khi nöôùc ruùt caàn phaûi coù bieän phaùp röûa saïch maët beán. Beán ôû daûi laõnh
68
thoå cao phía treân boá trí caùc thieát bò kho baûo quaûn cuõng nhö ñöôøng giao thoâng vaø caùc
phöông tieän khaùc. Hình daïng töôøng beán coù theå töôøng ñöùng hay maùi nghieâng.

4.) Caûng treân hoà chöùa nöôùc vaø trong coâng trình ñaàu moái thuûy lôïi
Caûng treân hoà chöùa nöôùc coù nhöõng daëc ñieåm töông töï nhö caûng bieån, chòu taùc duïng
cuûa soùng lôùn (3 ÷ 4m), coù coâng trình baûo veä, boá trí toång theå maët baèng…
Caûng trong coâng trình ñaàu moái giao thoâng thuûy lôïi duøng phuïc vuï cho taøu ñoã taïm
tröôùc khi qua aâu ñeå chôø ñôïi phaân loaïi ñoaøn taøu, hoaëc sau khi qua aâu laïi thaønh laäp ñoaøn
taøu. Ngoaøi ra caûng coøn phuïc vuï cho taøu truù aån traùnh baõo lôùn treân hoà. Caûng truù aån, xaây
döïng ôû nhöõng nôi kín soùng gioù, coù ñòa hình che khuaát hay ôû nhöõng nôi loõm veà phía bôø.
Caûng truù aån thöôøng boá trí ôû thöôïng löu ñaàu moái thuûy lôïi ñeå taøu chôø ñôïi qua aâu.

§4 – BOÁ TRÍ TUYEÁN BEÁN

Tuyeán beán laø ñöôøng phaân caùch giöõa khu nöôùc vaø khu ñaát cuûa caûng. Caùc hình daïng
tuyeán bôø thöôøng ñöôïc duøng laø:
- Tuyeán beán thaúng
- Tuyeán beán doïc theo phía trong coâng trình baûo veä
-Tuyeán beán nhoâ.
- Tuyeán beán loõm.
Khi löïa choïn vò trí vaø hình daïnh tuyeán beán caàn baûo ñaûm cho taøu caäp beán vaø rôøi beán
thuaän lôïi, maët khaùc ñaûm baûo ñöôøng saét vaø oâ toâ tröïc tieáp daãn thaúng ñeán beán deã daøng vaø
thuaän lôïi. Ngoaøi ra caàn baûo ñaûm dieän tích laõnh thoå daûi ven bieån ñeå boá trí heä thoáng thieát
bò cô giôùi hoùa, kho taøng, ñöôøng saét, ñöôøng oâ toâ…
Löa choïn hình daïng tuyeán beán khi thieát keá caàn caên cöù vaøo ñieàu kieän ñòa hình, ñòa
chaát vaø thuûy vaên… . Löïa choïn ñòa hình tuyeán beán phuø hôïp seõ giaûm ñöôïc khoái löôïng coâng
taùc ñaøo ñaép laõnh thoå, giaûm voán ñaàu tö xaây döïng.

1.) Boá trí tuyeán beán thaúng

Tuyeán beán thaúng laø tuyeán chaïy daøi doïc theo meùp bôø bieån hay bôø soâng. Tuyeán beán
coù theå goàm nhieàu ñoaïn, ñöôøng thaúng thì yeâu caàu moãi ñoaïn caàn baûo ñaûm chieàu daøi toái
thieåu baèng
a)

b)

c)

d)
R R

Hình (VIII – 10): Tuyeán beán thaúng

69
 a – Daïng ñöôøng thaúng
b – Daïng raêng cöa
c – d – Daïng gaõy khuùc
Öu khuyeát ñieåm chính vaø phaïm vi söû duïng:
Boá trí ñôn giaûn nhaát so vôùi caùc loaïi khaùc, raát thuaän lôïi cho taøu caäp beán vaø rôøi beán.
Loaïi naøy ñöôïc söû duïng roäng raûi ôû nhöõng nôi khoâng caàn coâng trình baûo veä, ñaëc bieät
caûng soâng ít soùng lôùn. Ôû nhöõng nôi caûng caàn coù coâng trình baûo veä, daïng beán naøy duøng
khoâng phuø hôïp bôûi chieàu daøi coâng trình beán lôùn.
Treân soâng vaø cöûa soâng, boá trí beán daïng naøy hôïp lyù hôn, bôûi vì beán nhoâ ra ngoaøi seõ
laøm aûnh höôûng cheá ñoä doøng chaûy.
Beán thaúng yeâu caàu khoái löôïng coâng taùc ñöôøng bôø vaø thaønh laäp laõnh thoå khoâng lôùn
neân noù thöôøng ñöôïc duøng phoå bieán nhaát trong quaù trình thieát keá caûng.
Tuyeán beán thaúng coù theå boá trí daïng raêng cöa ( Hình VIII – 10b) phuø hôïp vôùi boá trí
ñöôøng saét tröôùc beán, ñöôøng chaïy taøu khoâng vöôùng caùc ñöôøng boác xeáp haøng, hay boá trí
daïng gaõy khuùc loài hoaëc loõm ( H VIII – 10 c-d) do ñieàu kieän ñòa hình khoâng cho pheùp boá
trí thaúng. Loaïi gaõy khuùc raát khoù khaên cho boá trí ñöôøng saét, ôû nhöõng choã gaõy, ñöôøng saét
hoaøn toaøn khoâng ñöôïc söû duïng, chæ duøng cho quay voøng ñoaøn taøu.
Ôû Vieät Nam daïng tuyeán beán thaúng ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát vaø phoå bieán nhö caûng
Haø Noäi, Haûi Phoøng, caûng SaøiGoøn, Nam Ñònh…
2.) Tuyeán beán doïc theo coâng trình baûo veä
Tuyeán beán boá trí doïc theo coâng trình baûo veä thöôøng gaëp ôû nhöõng caûng khoâng lôùn
laém. Öu ñieåm: Khoâng yeâu caàu naïo veùt ñaùy vì ñaùy beán laø ñaùy coâng trình baûo veä ôû chieàu
saâu töï nhieân lôùn, beán ôû phía trong coâng trình baûo veä traùnh ñöôïc caùc tia soùng chính. Ñoái
vôùi ñeâ coù gôø chaén soùng vuoâng goùc vôùi ñaàu ñeâ thì khu nöôùc doïc theo coâng trìng baûo veä
raát yeân tónh.
Chieàu roäng laõnh thoå haïn cheá trong khoaûng 30 – 40 m vì chieàu roäng thaân ñeâ coù haïn,
do ñoù chæ cho pheùp boá trí beán khaùch hoaëc beán daàu, khoâng yeâu caàu kho baõi treân beán.
Sau naøy, nhôø phöông phaùp bôm huùt hình thaønh laõnh thoå neân trong raát nhieàu caûng,
doïc theo coâng trình baûo veä ñöôïc thaønh laäp daûi laõnh thoå roäng ñaùng keå vaø cho pheùp boá trí
kho vaø ñöôøng saét doïc theo tuyeán beán.

3.) Tuyeán beán nhoâ

Nhöõng coâng trình hay phaàn laõnh thoå nhoâ ra beå caûng vaø laøm vôùi ñöôøng bôø döôùi
nöôùc moät goùc vuoâng hay goùc nhoïn goïi laø beán nhoâ. Hieän nay, loaïi beán nhoâ ñöôïc söû duïng
roäng raõi vaø thieát thöïc nhaát, coù theå moät vaøi beán hay haøng loaït beán nhoâ trong caûng nhö
hình: “raêng löôïc” nhoâ ra phía beå nöôùc. Giöõa caùc beán nhoâ taïo thaønh khu nöôùc (khu boác
xeáp haøng vaø chaïy taøu) baûo ñaûm cho taøu ra vaøo caäp vaø rôøi beán. Coâng trình beán nhoâ goàm 2
loaïi: loaïi truï giaù ñôõ ( kieåu caàu taøu coïc, caàu taøu truï coïc oáng) vaø loaïi töôøng bao quanh,
giöõa laø ñaát ñöôïc laáp ñaày baèng phöông phaùp taøu huùt hay caùc phöông phaùp toân cao laõnh
thoå khaùc
Beán nhoâ ñöôïc phaân ra : beán nhoâ heïp, chieàu roäng töø 1060m (Hình VIII – 11a) vaø
beán nhoâ roäng, chieàu roäng 250  300m (Hình VIII 11b,c). Treân bình ñoà, beán nhoâ ñöôïc
phaân ra: Loaïi vuoâng goùc vôùi bôø (Hình VIII- 11a,b) vaø loaïi xieân goùc vôùi bôø töø 600 –700
(Hình VIII- 11c)
70
 a.) Beán nhoâ heïp
Treân beán nhoâ heïp thöôøng khoâng boá trí kho baõi maø chæ ñaët 1, 2 tuyeán ñöôøng saét
vaän chuyeån haøng. Chính vì vaäy loaïi beán nhoâ naøy thöôøng duøng laøm beán khaùch, hay caùc
loaïi beán khoâng caàn kho ñaët saùt ngay tuyeán beán ( nhö beán daàu, beán haøng rôøi duøng baêng
chuyeàn … ). Ñoái vôùi beán huùt roùt daàu, treân beán nhoâ chæ caàn boá trí caàn huùt daàu töø taøu leân bôø
hoaëc ngöôïc laïi ,coøn khu kho daàu, yeâu caàu boá trí phía trong,caùch xa tuyeán beán. Noái kho
vôùi heä thoáng voøi bôm huùt baèng ñöôøng oáng. Ñoái vôùi beán haøng rôøi (haït, caùt ,muoái v.v… )
ñöôïc vaän chuyeån baèng heä thoáng baêng chuyeàn ñaët treân beán nhoâ döa haøng vaøo tuyeán kho
boá trí saâu trong bôø.
ÔÛ Myõ, ñaëc bieät hay söû duïng loaïi beán nhoâ heïp goïi laø beán nhoâ “kieåu Myõ” ñeå phuïc
vuï cho caùc loaïi haøng kieän.Nhöõng kho haøng kieän lôùn ñaët treân beán chieám heát toaøn boä dieän
tích maët beán nhoâ vaø chæ chöøa moät loái ñi heïp doïc theo meùp beán khoaûng vaøi meùt. Quaù
trình boác xeáp haøng hoùa duøng caàn truïc treân taøu boác leân kho vaø töø ñoù duøng oâ toâ chôû ñi.

Hình (VIII – 11)

Chieàu daøi beán nhoâ heïp thöôøng baûo ñaûm cho 2-4 beán trong khi ñoù, beán nhoâ roäng söû
duïng hôïp lyù nhaát töø 6-8 beán (3 hay 4 beán ôû moãi phía), ñoâi khi chieàu daøi beán nhoâ roäng ñaït
tôùi 10-12 beán.

b.) Beán nhoâ roäng

Treân beán nhoâ roäng ñöôïc boá trí heä thoáng ñöôøng saét, ñöôøng oâ toâ vaø kho haøng. Chieàu
roäng beán nhoâ phuï thuoäc vaøo soá ñöôøng tröôùc beán, chieàu roäng dieän tích boác xeáp haøng giöõa
meùp beán vaø kho, chieàu roäng kho, soá ñöôøng sau kho. Chieàu roäng beán seõ dao ñoäng trong
phaïm vi lôùn. Ôû nhieàu caûng thöôøng laáy chieàu roäng beán nhoâ khoaûng 150m ñeán 250 m.
c.) Beán nhoâ thaúng goùc vôùi ñöôøng bôø
Loaïi naøy coù soá beán ñoái xöùng caû hai phía neân dieän tích beán ñöôïc söû duïng trieät ñeå.
Chieàu daøi beán cuõng ñöôïc taän duïng trieät ñeå ngay caû ñaàu beán. ñaàu beán khoâng hình thaønh
goùc nhoïn neân ñôõ gaây khoù khaên cho khu nöôùc caïnh beán.
Nhöôïc ñieåm: Khi söû duïng ñöôøng saét, ñöôøng nhaùnh reõ vaøo moãi beán nhoâ moät goùc
0
90 . Coøn ñöôøng thoâng taøu (ñöôøng chính) caùch meùp bôø moät ñoaïn S = R = 160m. Phaàn
dieän tích trong phaïm vi S naøy raát khoù söû duïng, chæ khi khoaûng caùch giöõa 2 beán nhoâ lôùn
(200m) thì ôû ñaây môùi coù theå boá trí tuyeán beán khaùc.

71
 d.) Beán nhoâ xieân goùc vôùi ñöôøng bôø
Loaïi naøy thuaän lôïi cho taøu ra vaøo caäp beán, taøu khoâng caàn quay voøng moät goùc 90o
nhö vôùi beán nhoâ thaúng goùc, maø chæ quay voøng moät goùc 60 – 70o. Treân beán thuaän lôïi boá
trí ñöôøng saét, ñöôøng nhaùnh reõ vaøo beán nhoâ chæ caàn moät goùc quay 60-70ovaø trò soá S giaûm
ñi ñaùng keå. Ñöôøng beán giöõa caùc beán nhoâ ñöôïc söû duïng thuaän lôïi hôn
Nhöôïc ñieåm: Vì moät ñaàu beán nhoâ taïo thaønh goùc nhoïn neân chieàu daøi beán 2 phía
khaùc nhau, soá beán khoâng gioáng nhau daãn ñeán vieäc boá trí kho khoâng ñoái xöùng nhau,
ñöôøng giao thoâng giöõa caùc kho bò leäch nhau gaây khoù khaên cho coâng taùc quy hoaïch tuyeán
giao thoâng. Maëc duø vaäy, phaàn lôùn caùc tröôøng hôïp beán xieân goùc vaãn söû duïng toát hôn loaïi
thaúng goùc.
Ñaàu cuûa tuyeán beán nhoâ noùi chung raát khoù boá trí ñöôøng saét, neân thöôøng laøm beán
khaùch, beán döï tröõ cho ñoäi taøu phuïc vuï caûng. Tuy nhieân cuõng coù khaû naêng söû duïng ñaàu
beán nhoâ laøm beán haøng nhöng baát lôïi cho phöông aùn taøu – toa xe.
Öu nhöôïc ñieåm chính cuûa beán nhoâ: Dieän tích laõnh thoå tröôùc beán heïp so vôùi tuyeán
beán thaúng, taøu lôùn ra vaøo caäp beán khoù khaên, caàn coù söï giuùp ñôõ cuûa taøu lai daét. Ñaëc ñieåm
noåi baät cuûa loaïi beán nhoâ laø laõnh thoå caûng ñöôïc taäp trung trong phaïm vi daûi bôø heïp, soá
beán ñöôïc taäp trung, ñieàu naøy cho pheùp giaûm ñaùng keå chieàu daøi cuûa coâng trình baûo veä
caûng.

4.) Tuyeán beán loõm

Tuyeán beán loõm laø tuyeán beán ñöôïc boá trí saâu vaøo phía trong so vôùi ñöôøng bô (Hình
VIII – 12). Loaïi naøy coù nhieàu ôû caûng bieån treân soâng lôùn vaø cöûa soâng. Daïng beán loõm coù
hai loaïi: Loaïi beán hôû duøng ôû nôi bieån khoâng trieàu vaø dao ñoäng möïc nöôùc nhoû, loaïi kín
duøng ôû nôi coù möïc nöôùc dao ñoäng
a.) Beán loõm hôû

Hình (VIII – 12) – Tuyeán beán loõm

Moät phía cuûa khu nöôùc beán loõm thoâng tröïc tieáp vôùi bieån hay soâng, chòu taùc duïng tröïc
tieáp ñieàu kieän soùng gioù vaø cheá ñoä thuûy vaên ngoaøi khôi. Ñeå baûo ñaûm khu nöôùc traùnh soùng
lôùn, ngöôøi ta duøng caùc coâng trình chaén soùng nhö ôû caùc beán khaùc, hình daïng beán loõm raát
khaùc nhau, phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän ñòa hình, ñòa chaát nôi xaây döïng. Daïng thoâng duïng
nhaát laø beán loõm 4 goùc, ñöôïc boá trí thaúng goùc hay xieân goùc vôùi bôø. Ñoâi khi söû duïng nhieàu
goùc taïo thaønh khu nöôùc lôùn, trong phaïm vi khu nöôùc, ñeå taêng soá löôïng beán, ngöôøi ta söû
72
duïng keát hôïp loaïi beán nhoâ. Dieän tích khu nöôùc dao ñoäng trong phaïm vi lôùn töø vaøi ha ñeán
100ha, thaäm chí ñeán 300ha. Beán vuõng caàn boá trí laøm thaønh moät goùc nhoïn vôùi höôùng
doøng chaûy beân ngoaøi ñeå traùnh buøn caùt troâi vaøo vuõng. Beán caàn boá trí baûo ñaûm cho taøu
thuaän lôïi ra vaøo beán vaø boá trí tuyeán ñöôøng saét.
.
b.) Beán loõm kín
Beán loõm kín coøn goïi laø beán thuûy trieàu, chuùng taùch rôøi vôùi bieån vaø chæ noái vôùi bieån
baèng aâu taøu. khu nöôùc nhoû hôn loaïi beán loõm hôû thöôøng töø 8 – 15 ha, ñaëc bieät ñeán 30ha.
Caûng thuûy trieàu vôùi moät aâu taøu duøng cho taøu ra vaøo.
Beán vuõng söû duïng ôû nhöõng nôi khoâng coù khaû naêng hay khoâng thuaän lôïi xaây döïng
caùc beán khaùc. Caàn xeùt ñieàu kieän ñòa hình vaø ñòa chaát xaây döïng beán vuõng cho pheùp khoái
löôïng coâng taùc ñaát ít nhaát. Ngoaøi ra, loaïi beán vuõng ñöôïc söû duïng khi yeâu caàu taäp trung
lôùn nhaát caùc thieát bò caûng, yeâu caàu caùc phaàn rieâng cuûa caûng caàn ñöôïc baûo veä khoûi soùng
so vôùi caùc phaàn khaùc cuûa caûng, hoaëc caùc phaàn khaùc cuûa caûng caàn thöïc hieän coâng taùc
chuyeân moân rieâng cuûa mình. UÏ taøu khoâ
Ñaát phaùt trieån
cuûa uï taøu

SOÂNG TEM-DA

Hình (VIII – 14) Bình ñoà beán vuõng kieåu “ uï bieån” ôû Anh.

§5 – BOÁ TRÍ COÂNG TRÌNH BAÛO VEÄ

YEÂU CAÀU VAØ NGUYEÂN TAÉC CHUNG
1.) Yeâu caàu veà soùng vaø sa boài
Caûng treân bôø bieån hôû hay caûng soâng coù soùng lôùn caàn boá trí coâng trình baûo veä caûng
baûo ñaûm cho taøu beø ñoã yeân tónh trong quùa trình boác xeáp haøng vaø ra vaøo trong beå caûng
thuaän lôïi. Ñeå baûo ñaûm ñieàu kieän naøy, daïng coâng trình baûo veä, höôùng loái vaøo caûng caàn
phaûi hôïp lyù so vôùi höôùng soùng vaø gioù chính (xem phaàn döôùi khi boá trí loái vaøo caûng ). Khu
nöôùc giôùi haïn phía trong coâng trình baûo veä (beå caûng) caàn coù ñuû kích thöôùc cho taøu ra vaøo
vaø quay voøng cuõng nhö baûo ñaûm giaûm soùng toát nhaát trong beå caûng.
Coâng trình baûo veä caàn boá trí sao cho boài laéng trong beå caûng ít nhaát. Coâng trình baûo
veä nhoâ ra phía nöôùc phaù huûy cheá ñoä töï nhieân cuûa ñöôøng bôø, gaây ra boài laéng hay soùi lôû
phaàn bôø neân khi boá trí coâng trình baûo veä caàn phaân tích kyõ caùc yeáu toá buøn caùt vaø doøng
chaûy. Trong taát caû caùc tröôøng hôïp khi chuyeån ñoäng cuûa buøn caùt doïc bôø, coâng trình baûo
veä seõ aûnh höôûng ñeán quaù trình boài soùi xung quanh. Ta xeùt ví duï Hình (VIII – 15a vaø b)
khi boá trí moät ñeâ.
Höôùng chuyeån ñoäng cuûa buøn caùt doïc theo ñeâ seõ gaây boài laéng ôû goùc ngoaøi ñeâ (1) vaø
öù ñoäng ôû ñaàu ñeâ (2), thaäm chí xuaát hieän boài laéng buøn caùt trong ñeâ (3) vaø (4). Vuøng bôø (5)
bò soùi vì ñeâ ñaõ phaù huûy cheá ñoä töï nhieân cuûa doøng buøn caùt, laøm cho chuùng xuaát hieän doøng
chaûy xoaùy gaây ra xoùi lôû bôø.
73
 Khi boá trí 2 ñeâ vaø moät ñeâ töï do ( Hình VIII – 15c vaø d), do quaù trình laéng ñoïng cuûa
buøn caùt nhö ñaõ phaân tích ôû treân. Hình (VIII – 15c) laø moät ví duï ôû caûng Mañrax (YÙ). Sau
30 naêm caûng ñöôïc xaây döïng, doøng buøn caùt ñaõ laøm laáp loái vaøo caûng (1) gaây ra xoùi ôû bôø
(5) vaø boài ôû phía khaùc (3)

Hình (VIII – 15) Aûnh höôûng cuûa coâng trình baûo veä ñoái vôùi chuyeån ñoäng
cuûa buøn caùt.
a,b – boá trí 1 ñeâ c – Hai ñeâ lieàn bôø
d – Moät ñeâ töï do e, f – Ví duï ôû caûng Madrax
Ñeå baûo ñaûm cho caûng tieáp tuïc hoaït ñoäng, ngöôøi ta laøm loái vaøo moái (2) (Hình VIII –
15f) vaø phía ñeâ bò boài ngöôøi ta ñaõ thaønh laäp moät vuõng caûng phía trong.
Vì vaäy, khi boá trí ñeâ, caàn phaân tích kyõ chuyeån ñoäng buøn caùt, hình daïng ñeâ caàn uoán
theo höôùng chuyeån ñoäng buøn caùt, ñeå traùnh taùc ñoäng xaáu ñoái vôùi caûng.
2.) Yeâu caàu veà giaù thaønh xaây döïng.
Coâng trình baûo veä laø coâng trình ñaét nhaát cuûa caûng neân khi thieát keá caàn
giaûm thieåu hôïp lyù chieàu daøi vaø boá trí chuùng ôû chieàu saâu khoâng lôùn, ñoàng thôøi caàn xeùt
ñeán khaû naêng phaùt trieån trong töông lai cuûa caûng. Khi phaïm vi beå caûng hieän höõu chaät
heïp, vieäc phaùt trieån caûng coù theå tieán haønh phía ngoaøi ñeâ caïnh caûng cuõ, ñeâ chaén soùng cuõ
seõ tieáp tuïc ñöôïc keùo daøi theâm, hoaëc khi duøng hai ñeâ lieàn bôø thì vieäc phaùt trieån caûng seõ
daãn ñeán vieäc phaù vôõ moät ñeâ cuõ
.
3.) Caùc daïng boá trí maët baèng ñeâ
Phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän ñiïa hình, thuûy vaên ta coù hai loaïi: ñeâ lieàn bôø ( moät ñaàu noái
vôùi bôø vaø moät ñaàu kia töï do) vaø ñeâ töï do ( hai ñaàu khoâng noái vôùi bôø). Haàu heát caùc
caûng nöôùc ngoaøi, loaïi ñeâ naøy ñöôïc boá trí nhö sau:
- Moät ñeâ lieàn bôø
- Hai ñeâ lieàn bôø ( song song hay xieân goùc)
- Moät ñeâ lieàn bôø vaø moät hay vaøi ñeâ töï do
- Ñeâ hoãn hôïp ( ñeâ lieàn bôø vaø töï do)
74
 Loaïi 1 ñeâ lieàn bôø;(Hình VIII–16) thöôøng duøng trong vònh nöûa kín vaø daïng bôø loõm.
Loaïi 2 ñeâ lieàn bôø: ñöôïc söû duïng roäng raõi hôn, coù theå boá trí vuoâng goùc hay laøm
thaønh 1 goùc vôùi bôø, coù theå boá trí ñoái xöùng (Hình VIII – 17b) hay khoâng ñoái xöùng ( Hình
VIII - 17a). Loaïi naøy thöôøng söû duïng khi doïc bôø coù löôïng buøn caùt lôùn. Loaïi naøy baûo veä
soùng toát vaø traùnh ñöôïc sa boài do doøng buøn caùt gaây ra. Loaïi ñoái xöùng ít gaëp, thöôøng gaëp
boá trí khoâng ñoái xöùng, moät trong hai ñeâ coù chieàu daøi lôùn hôn veà phía höôùng soùng chuû
yeáu.
Loaïi moät ñeâ lieàn bôø vaø moät vaøi ñeâ töï do (Hình VIII – 18). Loaïi naøy thöôøng duøng ôû
nhöõng nôi ñòa hình daïng cong ( trong vònh, vuõng…). Ñeâ töï do coù taùc duïng phaù soùng vaø
thöôøng boá trí cuoái doøng buøn caùt. Ñeâ lieàn bôø boá trí ñaàu doøng buøn caùt ñeå ngaên chaën sa boài.
Roõ daøng raèng, vieäc boá trí ñeâ töï do ñaõ giaûm chieàu daøi ñeâ raát nhieàu vì taùc duïng chuû yeáu
cuûa noù laø phaù soùng, ñoàng thôøi taïo nhieàu cöûa caûng.

Hình (VIII – 16) Hình (VIII – 17)

Hình (VIII – 19) Loaïi 1 ñeâ töï do Hình ( VIII – 18) Loaïi 1 ñeâ lieàn bôø vaø 1 ñeâ töï do

Loaïi chæ coù moät ñeâ töï do ñeå phaù soùng (Hình VIII – 19). Loaïi naøy thöôøng duøng ôû
nôi doïc bôø khoâng coù doøng buøn caùt.
Öu ñieåm: Baûo ñaûm khaû naêng phaùt trieån khu nöôùc cuûa caûng hai ñaàu ñeâ seõ keùo daøi
ra hai phía theo yeâu caàu phaùt trieån töông lai.
Nhöôïc ñieåm: taøu ra vaøo khoù khaên.
Loaïi hoãn hôïp: Moät vaøi ñeâ lieàn bôø, töï do ( Hình VIII – 20). Loaïi naøy ñöôïc söû duïng
trong ñieàu kieän khu nöôùc caûng lôùn hoaëc chaïy doïc theo bôø hoaëc daïng troøn. Trong tröôøng
hôïp naøy, caûng coù theå coù nhieàu loái vaøo.

Hình (VIII – 20) – Loaïi ñeâ hoãn hôïp

a.) Bôø thaúng b.) Bôø cong
Toùm laïi vieäc boá trí ñeâ caàn xeùt toång hôïp caùc ñieàu kieän thuûy vaên, ñòa hình, doøng
chaûy, doøng buøn caùt, tình hình boài laéng cuõng nhö yeâu caàu chaïy taøu, boác xeáp haøng vaø ñieàu
kieän phaùt trieån töông lai cuûa caûng.
75
 2.) Boá trí loái vaøo caûng
Loái vaøo caûng caàn boá trí theo yeâu caàu veà kích thöôùc vaø höôùng ñeå ñaûm baûo yeâu caàu
ra vaøo caûng an toaøn, giaûm soùng nhieàu nhaát vaøo beå caûng, traùnh doøng buøn caùt vaøo beå caûng.
Ña soá caùc caûng thöôøng thieát keá chæ moät.Tröôøng hôïp nhöõng caûng lôùn, coù theå choïn 2
thaäm chí 3 cöûa. Taát nhieân soá cöûa caûng nhieàu seõ thuaän lôïi hôn cho taøu ra vaøo, giaûm ñöôøng
chaïy taøu khi ra vaøo caûng, nhöng maët khaùc laïi khoâng thuaän lôïi veà maët chaén soùng vaø sa
boài vaøo caûng. Soá löôïng cöûa caûng coøn phuï thuoäc vaøo soá löôïng taøu beø ra vaøo caûng, khaû
naêng cho pheùp cuûa cöûa. Khaû naêng cho pheùp cöûa caûng ñöôïc tính toaùn treân cô sôû thôøi gian
ra vaøo caûng cuûa taøu vaø soá löôïng taøu ra vaøo caûng trong thaùng lôùn nhaát. Caàn chuù yù ñieàu
kieän naøy ñeå ñaûm baûo giaûm thôøi gian chôø ñôïi cuûa taøu khi ra vaøo caûng. Neáu laáy thôøi gian
ra hoaëc vaøo caûng baèng 40 phuùt cho moät taøu thì khaû naêng cho pheùp loái vaøo seõ laø 480 taøu
trong thaùng. Döïa vaøo ñieàu kieän naøy ta caàn kieåm tra soá taøu ra vaøo trong thaùng. Neáu soá taøu
thöïc teá nhoû hôn thôøi gian cho pheùp ta duøng moät cöûa, neáu lôùn hôn ta môû theâm moät cöûa
phuï, hoaëc môû roäng cöûa hay taêng kích thöôùc beå caûng ñeå taøu ra vaøo caûng nhanh hôn.
Chieàu roäng loái vaøo caûng caàn ñaûm baûo 2 yeâu caàu: Vöøa an toaøn cho taøu ra vaøo caûng,
vöøa traùnh soùng vaø sa boài toát nhaát cho beå caûng. Muoán ñaûm baûo ñieàu kieän 1, cöûa caûng
caøng roäng caøng toát, nhöng laïi maâu thuaãn vôùi ñieàu kieän 2, khoâng coù lôïi veà quan ñieåm
giaûm soùng vaø sa boài. Thöïc teá chieàu roäng cuûa cöûa caûng khoâng ñöôïc nhoû hôn chieàu daøi cuûa
con taøu lôùn nhaát. Ñeå löïa choïn ñuùng ñaén chieàu roäng cöûa caûng B ta caàn quan saùt thöïc teá
thieát keáá ôû moät soá caûng nöôùc ngoaøi nhö sau:
- Ñoái vôùi taøu lôùn B = 200  300m
- Taøu ven bieån B = 100  150m
- Caûng ñaùnh caù B = 50  70m
- Caûng treân hoà B = 300  400m
Höôùng cuûa loái vaøo caûng: Tim tuyeán cuûa loái vaøo caûng yeâu caàu truøng vôùi höôùng
chaïy taøu vaøo caûng ñeå taøu khoâng quay voøng khi ra vaøo caûng. Söï quay voøng cuûa taøu chæ
tieán haønh sau khi taøu ñaõ vaøo qua qua cöûa. Höôùng cöûa caûng caàn laøm vôùi höôùng gioù chuû
yeáu moät goùc 450 <  < 700



Höôùng gioù chính






Hình (VIII – 21) – Boá trí loái vaøo caûng.

Ngoaøi ra caàn quan saùt höôùng vaøo vôùi ñöôøng bôø. Ngöôøi ta mong muoán goùc  giöõa
truïc noái vaøo vaø ñöôøng bôø > 300 ñeå traùnh hieän töôïng taøu bò troâi daït vaøo bôø khi coù gioù vaø
soùng baõo. Yeâu caàu naøy raát khoù thoûa maõn khi vaãn phaûi baûo ñaûm yeâu caàu cuûa goùc  , cho
neân nhieàu caûng nöôùc ngoaøi ñaõ khoâng chuù yù ñeán goùc  neân daãn ñeán moät vaøi trôû ngaïi
trong quùa trình khai thaùc caûng.
76
 CHÖÔNG IX
KEÂNH TAØU, TÍN HIEÄU ÑÖÔØNG THUÛY

§1. Khaùi nieäm chung vaø phaân loaïi

Ôû nhöõng vuøng bieån hay ñoaïn soâng coù ñoä saâu thieân nhieân noâng caïn, ñeå daãn taøu
vaøo beå caûng, ngöôøi ta caàn phaûi taïo keânh cho taøu ñi laïi. Keânh taøu laø moät trong nhöõng yeâu
caàu cô baûn cuûa caûng, baûo ñaûm thuaän lôïi cho taøu ra vaøo caûng trong baát kyø thôøi gian naøo,
möïc nöôùc naøo trong thôøi gian hoaït ñoäng haøng haûi cuûa caûng. Keânh taøu lieân quan chaët cheõ
vôùi bình ñoà caûng. Keânh chaïy taøu laø moät trong nhöõng haïng muïc coù chi phí xaây döïng lôùn
nhaát cuûa caûng (chi phí ban ñaàu vaø chi phí duy tu naïo veùt ñònh kyø).
Phaân loaïi keânh taøu: Theo coâng duïng thöïc te,á cô baûn ta phaân ra : Keânh vaøo, keânh
trong ñaát lieàn vaø keânh noái. Theo hình daïng keát caáu ñeå traùnh aûnh höôûng cuûa taùc duïng beân
ngoaøi (soùng vaø doøng chaûy, ta phaân ra 3 nhoùm: Keânh khoâng ñöôïc baûo veä, keânh ñöôïc baûo
veä vaø keânh daïng aâu taøu.
1-Keânh vaøo: Thöôøng boá trí ôû daûi ven bôø bieån hôû ñeå daãn taøu vaøo caûng ( Hình IX –
1a), boá trí trong vònh hay cöûa soâng. Keânh treân hoà thieân nhieân hay nhaân taïo vaø trong vaøi
tröôøng hôïp treân soâng (Hình IX – 1b).
2 – Keânh trong ñaát lieàn: Nhöõng caûng boá trí saâu vaøo trong cöûa soâng, caùch xa bieån,
vieäc thaønh laäp keânh daãn taøu vaøo caûng coù nhieàu khoù khaên do doøng soâng quùa cong, trong
tröôøng hôïp naøy ngöôøi ta ñaøo keânh taét qua daûi ñaát ven bôø ñeå daãn taøu vaøo caûng (Hình IX –
1c), hoaëc traùnh cöûa soâng caïn hình loa, ngöôøi ta ñaøo keânh voøng daãn ñeán caûng (Hình IX –
1d).
3 – Keânh noái: Laø heä thoáng keânh noái lieàn hai heä thoáng soâng hay hai khu nöôùc cuûa
bieån vaø ñaïi döông, ví duï keânh ñaøo Panama, keânh Xuye ( Hình IX – 1e).

a)
K
eân
h
ta

-9
øu
sa
âu
9m

-7
2
-5 9
-3
1
-1
b) 1
2

c) 1
Keânh 2

-10 -6 -4 -2 0
-8
d) Cöûa soâng tam
giao chaâu
2

-10
e)
0 H 0

Hình (IX – 1) Sô ñoà keânh taøu phaân theo coâng duïng

a – Keânh vaøo ôû bieån b – Keânh vaøo ôû cöûa soâng
c – Keânh trong ñaát lieàn d – Keânh voøng
e – Keânh noái h – Chieàu saâu keânh
H – Chieàu saâu cöïc ñaïi cuûa moâ ñaát ñaøo.
77
 4.) Keânh khoâng ñöôïc baûo veä.
Laø keânh ñaøo khoâng coù phaàn bôø ñaép ôû 2 beân vaø khoâng coù coâng trình baûo veä maùi
doác ñeâ. Loaïi keânh naøy chòu aûnh höôûng tröïc tieáp caùc yeáu toá beân ngoaøi nhö soùng , doøng
chaûy doïc vaø ngang vaø do ñoù bò sa boài, hoaëc xoùi lôû nghieâm troïng (Hình IX-2a).
a) b)
A A
h h

B B

c) H

h
aâu taøu aâu taøu

B
Hình (IX – 2) Sô ñoà keânh phaân theo keát caáu
a – Keânh khoâng ñöôïc baûo veä: b – Keânh ñöôïc baûo veä c – Keânh aâu taøu

5.) Keânh ñöôïc baûo veä : laø keânh coù bôø ñaép vaø coâng trình baûo veä (ñeâ chaén soùng, bôø
gia coá,…) (Hình IX-2b). Loaïi naøy chæ chòu aûnh höôûng cuûa doøng chaûy doïc keânh, sa boài ít
hôn so vôùi keânh khoâng ñöôïc baûo veä. Maëc duø vaäy, khi keânh ñaøo qua vuøng cöûa soâng boài
thì sa boài treân keânh cuõng ñaùng keå.
6.) Keânh aâu taøu: hoaøn toaøn khoâng chòu aûnh höôûng caùc yeáu toá beân ngoaøi (soùng vaø
sa boài) (Hình IX – 2c) . Coâng trình bao goåm: aâu taøu, ñaäp, traïm bôm.
Ngoaøi ra keânh coøn ñöôïc phaân loaïi theo khaû naêng cho pheùp cuûa chuùng
Loaïi keânh Soá laàn taøu ñi laïi trong ngaøy ñeâm
I > 5 taøu
II 2-5 taøu
III 2 taøu

§2- CAÙC PHAÂN TOÁ CÔ BAÛN CUÛA KEÂNH

1.) Bình ñoà tuyeán keânh
Tuyeán keânh laø moät heä thoáng goàm nhöõng ñoaïn thaúng vaø cong . Tuyeán thaúng thuaän
lôïi cho taøu ñi laïi nhöng thöïc teá khoâng vöôït quùa 10  15 km theo ñieàu kieän doïi xa cuûa daûi
chieáu saùng caùc tín hieäu treân keânh. Trong beå caûng ñöôïc baûo veä soùng vaø doøng chaûy, tuyeán
keânh caàn ñöôïc vaïch theo ñöôøng thaúng ngaén nhaát.
Treân soâng, thöôøng löïa choïn nhaùnh soâng nhoû ñeå boá trí tuyeán keânh bôûi vì khoái löôïng
buøn caùt trong soâng tyû leä vôùi löu löôïng cuûa nhaùnh soâng: Nhaùnh soâng coù löu löôïng nhoû
thöôøng mang khoái löôïng buøn caùt nhoû hôn vaø thöôøng coù chieàu saâu toát hôn. Ñieàu quan
troïng, khi xaây döïng keânh treân moät nhaùnh soâng seõ khoâng gaây ra söï phaân boá löu löôïng vaø
soá löôïng buøn caùt khoâng keùo theo vaøo nhaùnh soâng ñöôïc ñaøo saâu. Trong vaán ñeà naøy, ñoâi
khi caàn xaây döïng coâng trình chænh trò rieâng .
Baùn kính cong cuûa keânh phuï thuoäc vaøo toác ñoä chaïy taøu, toác ñoä doøng chaûy, chieáu
roäng vaø chieáu daøi ôû chính ñoaïn cong. Baùn kính cong cuûa keânh thöôøng töø 1000  2000m.
R min coù theå xaùc ñònh nhö sau:
- Keânh bieån R = 3,5 Lt
- Keânh treân soâng R = 4,5 Lt
- Keânh caét ngang baõi caùt ngaàm R = 4 Lt
78
 Treân ñoaïn cong, keânh ñöôïc môû roäng theâm moät khoaûng B so vôùi chieàu roäng taïi
ñoaïn thaúng ñeå baûo ñaûm cho taøu ñi laïi vôùi toác ñoä bình thöôøng hoaëc chæ giaûm ñi moät chuùt.
Trò soá B coù theå xaùc ñònh theo coâng thöùc sau ( cho keânh bieån)
L2t B
B  2 
R 2
Trong ñoù B - Ñoä môû roâng ôû ñaùy keânh (m)
B – Chieàu roäng tieâu chuaån cuûa keânh treân ñoaïn thaúng
R – Baùn kính cong keânh ( tính theo truïc keânh)
Lt – Chieàu daøi taøu lôùn nhaát.
Trò soá B cuõng coù theå xaùc ñònh phuø hôïp vôùi tieâu chuaån thieát keá keânh bieån, theo
baûng IX –1
Baûng IX – 1 : Xaùc ñònh trò soá B ( m)
R/ Lt 4 6 8 10 12 14
B Keânh 1 chieàu 0.12 0.08 0.00 0.04 0.02 0
Lt Keânh 2 chieàu 0.24 0.16 0.12 0.08 0.04 0

Thöïc chaát ñoä môû B laø ñeå baûo ñaûm cho taøu coù khoaûng khoâng gian maët nöôùc >
1.5Lt tính töø taøu ñeán meùp bôø keânh ñoái dieän ( Hình IX – 3b)
Ñoái vôùi keânh hôû ( khoâng ñöôïc baûo veä), ñeå baûo ñaûm thaän lôïi cho taøu treân ñoaïn cong,
yeâu caàu caét meùp trong cuûa daây cung 1 khoaûng caùch baèng 1  1.5 Lt töø ñoaïn cuoái vaø ñoaïn
cong phía trong ( Hình IX – 3a)

O O
1.15 .5L B
L 1-1 B

D B
A C
R

L
0.5

L
1.5
L

Hình (IX – 3) Sô ñoà xaùc ñònh trò soá B

Ñoái vôùi keânh treân soâng:
L2t
B 
2R  B
2 .) Maët caét ngang keânh.
Daïng maët caét ngang keânh thöôøng laø hình thang caân, caàn baûo ñaûm 2 yeâu caàu sau;
- Baûo ñaûm thuaän lôïi, an toaøn cho taøu chaïy vôùi söùc khaùng thuûy löïc khoânglôùn.
- Khoái löôïng coâng taùc xaây döïng keânh nhoû nhaát.
Treân cô sôû nghieân cöùu chuyeân moân vaø caùc soá lieäu thöïc teá cho thaáy: söï quan heä giöõa
tieát dieän phaàn döôùi nöôùc cuaû keânh ( S1) khi möïc nöôùc thaápvaø tieát dieän phaàn taøu chìm
trong nöôùc ( S2) baèng 45 laàn
S1
 45
S2
Treân nhöõng ñoaïn chòu soùng gioù, trò soá naøy coù theå lôùn hôn.
79
 a) Bt

Ba Bl Ba
Bk
b)

Ba Bl Bt Bl Ba

Bk
Hình (IX – 4) Maët caét ngang keânh
a.) Keânh bieån.
Keânh moät luoàng ( 1 chieàu) BK  Bl  2Ba BK
Keânh 2 luoàng ( 2 chieàu) BR  2Bl  2Ba
Trong ñoù BK – Chieàu roäng ñaùy keânh
Bl - Chieàu roäng lôïi ích (Phaàn giöõa keânh)
Ba – Chieàu roäng an toaøn (Phaàn 2 meùp keânh)
Bt – Chieàu roäng taøu
Trong ñieàu kieän khoâng coù lôïi, soùng gioù laøm 1 goùc vôùi truïc doïc cuûa keânh gaây troâi
daït taøu, chieàu roäng keânh caàn laáy taêng leân. Döïa vaøo ñieàu kieän treân, theo kinh nghieäm
chuyeân moân vaø thöïc teá caùc keânh ñang khai thaùc, chieàu roäng keânh coù theå tính nhö sau:
Bl = ( 1,6 2)Bt - ñieàu kieän thuaän lôïi

Bl = ( 2.6  3) Bt - ñieàu kieän khoâng thuaän lôïi

Thay vaøo coâng thöùc treân ta coù BK nhö sau:
Ñoái vôùi keânh moät chieàu
BK = (3,2  3,6)Bt - ñieàu kieän thuaän lôïi
BK = ( 5,6  6) Bt - ñieàu kieän baát lôïi
Ñoái vôùi keânh 2 chieàu
BR = (5,66,6) Bt - ñieàu kieän thuaän lôïi
BR = ( 9,2  10) Bt - ñieàu kieän baát lôïi
b.) Keânh treân soâng : ôû ñaây ñieàu kieän chaïy taøu khaùc ôû bieån neân chieàu roäng keânh
moät chieàu xaùc ñònh nhö sau:
BK = Bt + 0.061 Lt - ñieàu kieän thuaän lôïi
BK = Lt sin  Bt cos  (0,5  0,3) Bt - ñieàu kieän baát lôïi.
Trong ñoù 0.061 - Heä soá tính ñeán khaû naêng nghieâng cho pheùp cuûa taøu
0,3 - 0,5 Heä soá cuûa keânh: ñoái vôùi caûng loaïi I: laáy 0,5
ñoái vôùi caûng coøn laïi : laáy 0,3
 : Goùc troâi daït cuûa taøu do gioù tính baèng Radian
Vg C0
 = arcsin
Vt
Trong ñoù Vg – Toác ñoä gioù vôùi taàn suaát 1% trong thôøi kyø khai thaùc. ( m/s)
Vt – Toác ñoä vaän chuyeån cuûa taøu (m/s)
C0 – Heä soá keå ñeán aûnh höôûng cuûa dieän tích caûn gioù treân taøu.
80
 ( Baûng IX –2) -Trò soá Co
Stt Loaïi taøu Heä soá caêng buoàm Co
1 Taøu khaùch 0.0040.086
2 Taøu haøng
- haøng trong haàm 0.031
- haøng treân boong 0.050
Toác ñoä nhoû nhaát cuûa taøu treân keânh thöôøng laáy töø 3 4 haûi lyù/h ( 1,5  2 m/s) phuï
thuoäc vaøo ñieàu kieän ñieàu khieån taøu. Trò soá nhoû duøng cho taøu chaïy treân maët nöôùc yeân
tónh, trò soá lôùn duøng trong ñieàu kieän coù soùng gioù vaø doøng chaûy.
Toác ñoä cöïc ñaïi cuûa taøu khoâng neân laáy lôùn hôn toác ñoä tieâu chuaån ( Vtc) laøm xoùi ñaùy
vaø maùi doác keânh. Keânh caøng daøi toác ñoä taøu caøng lôùn nhöng laïi xaûy ra khaû naêng taêng
löôïng sa boài cuûa keânh
Trong baát kyø tröôøng hôïp naøo, yeâu caàu:
t
Vmax  0.9Vtc hayVt  4  7m / s
Treân ñoaïn cong t
Vmax  1,4  3,7m / s
3.) Ñoä doác maùi keânh (m)
Ñoä doác maùi keânh ban ñaàu: do ñieàu kieän tieán haønh coâng taùc taïo keânh hay naïo veùt
ñaùy, thöôøng lôùn hôn ñoä doác keânh sau naøy do aûnh höôûng soùng, doøng chaûy vaø caùc yeáu toá
khaùc. Caàn löïa choïn ñuùng ñaén trò soá maùi doác ñeå baûo ñaûm ñieàu kieän hoaït ñoäng bình
thöôøng cuûa keânh. Maùi keânh doác quùa gaây neân söï suït lôû nhanh, ngöôïc laïi thoaûi quùa seõ taêng
khoái löôïng naïo veùt. Phuï thuoäc vaøo loaïi ñaát, ta coù theå xaùc ñònh sô boä ñoä doác maùi keânh
theo kinh nghieäm nhö sau:
Baûng IX – 3

Loaïi ñaát Goùc nghieâng m = ctg 

maùi doác 
Ñaát buøn
Ñaát buøn -loûng 2-3
Ñaát buøn - seät 3-4
Ñaát buøn - nhaõo 4-6
Ñaát buøn - deûo 6-8
Ñaát buøn - laãn caùt 9-11
Ñaát buøn - laãn voû heán 11-15
Ñaát seùt
Ñaát seùt - nhaõo 15-20
Ñaát seùt - deûo 20-30
Ñaát seùt - dính 30-45
Ñaát caùt
Ñaát caùt - tôi xoáp 7-8
Ñaát caùt - chaët vöøa 8-12
Ñaát caùt - chaët 12-18

Ñeå traùnh xoùi lôû bôø keânh, phaàn maùi doác keânh treân maët nöôùc cuõng nhö phaàn döôùi maët
nöôùc tính ñeán ñoä saâu 23 m caàn coù lôùp gia coá baûo ve ä( ñaù, ñoå, coå taám beâ toâng…)

81
Ghi chuù: Trong baûng treân trò soá nhoû: Duøng cho ñoaïn keânh vuøng ven bôø, chieàu saâu keânh
nhoû
Trò soá lôùn: Khi ñoä saâu ñaøo keânh lôùn
4.) Chieàu saâu keânh:
Chieàu saâu keânh taøu, ñöôïc tính toaùn nhö chieàu saâu khu nöôùc cuûa caûng ôû chöông V,
trong ñoù möïc nöôùc tính toaùn ( MNTT) xaùc ñònh treân cô sôû ñoà thò ñaûm baûo möïc nöôùc
haøng ngaøy trong nhieàu naêm nhö sau:
Ñoái vôùi keânh bieån
- Khi ñoä cheânh möïc nöôùc thaáp nhaát (< 0,35) so vôùi MN trung bình nhieàu naêm hay
so vôùi MN coù suaát baûo ñaûm 50% thì MNTT cuûa keânh laáy möïc nöôùc thaáp nhaát
- Khi ñoä cheânh MN Thaáp nhaát ( < 1.4m) thì MNTT laáy vôùi suaát ñaûm baûo 77 79%
- Khi möïc nöôùc dao ñoäng lôùn, soá taøu ñi laïi ít, taøu laïi coù kích thöôùc beù thì MNTT
caàn xaùc ñònh döïa vaøo chæ tieâu kinh teá - kyõ thuaät cuï theå.
Ñoái vôùi keânh trong soâng
Chieàu saâu keânh treân soâng tính toaùn töông töï nhö chieàu saâu beán ñaõ ñöôïc trình baøy
ôû chöông V. Trong ñoù, chieàu cao soùng treân keânh tính toaùn cao cöc ñaïi vôùi suaát ñaûm baûo
10% vaø toác ñoä gioù coù taàn suaát 1% trong thôøi kyø khai thaùc theo boán phöông.

§3- SA BOÀI TREÂN KEÂNH

Sa boài treân keânh laø söï laéng ñoïng buøn caùt ôû keânh trong quùa trình khai thaùc. Sa boài
treân keânh laø vaán ñeà quan troïng seõ quyeát ñònh coâng taùc naïo veùt keânh.
Coù hai daïng sa boài: Sa boài beân trong vaø töø ngoaøi vaøo
Sa boài beân trong : Maùi doác keânh sau khi ñaøo (hay naïo veùt) thöôøng lôùn, trong quùa
trình khai thaùc, do taùc duïng cuûa soùng vaø doøng chaûy, maùi doác keânh bò lôû vaø thoaûi daàn taïo
neân söï oån ñònh maët caét keânh. Sa boài beân trong laø ñieàu taát nhieân trong quaù trình hình
thaønh maët caùt oån ñònh cuûa keânh.
Sa boài töø ngoaøi vaøo: Loaïi sa boài naøy ñaùng chuù yù vaø nguy hieåm cho keânh. Sa boài
naøy laø quùa trình xaûy ra thöôøng xuyeân lieân tuïc do buøn caùt töø beân ngoaøi vaøo keânh vaø laéng
ñoïng xuoáng laøm giaûm chieàu saâu keânh. Möùc ñoä sa boài loaïi naøy seõ quyeát ñònh coâng taùc
naïo veùt duy tu keânh. Loaïi naøy raát phöùc taïp. Phöông phaùp hieäu quûa nhaát ñeå quan saùt
chính xaùc laø duøng moâ hình vaät lyù. Khoái löôïng buøn caùt tích luõy trong keânh phuï thuoäc vaøo.
chieàu roäng, chieàu saâu keânh, soùng gioù, doøng chaûy, buøn caùt….
Bieän phaùp ñaáu tranh choáng sa boài
1- Haøng raøo baûo veä: bieän phaùp naøy coù hieäu quûa nhaát nhöng laïi ñaét nhaát
2- Taêng chieàu saâu keânh so vôùi yeâu caàu, bieän phaùp naøy thöôøng ñöôïc duøng roäng
raõi.
3- Ñaøo keânh söôøn song song vôùi keânh chính ñeå laéng buøn caùt tröôùc khi traøn vaøo
keânh chính.

82
 §4- TÍN HIEÄU ÑÖÔØNG THUÛY
Ñeå baûo ñaûm an toaøn cho taøu chaïy treân keânh vaøo caûng, ñeå ñònh höôùng vò trí
chuyeån ñoäng cuûa taøu treân beå caûng, caàn phaûi coù caùc thieát bò vaø coâng trình baùo hieäu goïi laø
tín hieäu ñöôøng thuûy.
Vai troø cuûa tín hieäu ñöôøng thuûy:
Xaùc ñònh phöông höôùng vaø phaïm vi cho pheùp cuûa keânh taøu, ñònh roû vuøng nguy
hieåm chuyeån ñoäng cuûa taøu nhö: Chieàu saâu noâng caïn, khu vöïc chaät heïp, khoù khaên cho taøu
ñi laïi, khu vöïc cöûa soâng nhieàu baõi ngaàm….
- Baùo tröôùc nhöõng hoøn ñaûo rieâng treân ñöôøng chaïy taøu hay nhöõng coâng trình thuûy
ngoaøi khôi.
- Phaân loaïi tín hieäu ñöôøng thuûy, taát caû caùc tín hieäu ñöôøng thuûy ñöôïc phaân theo vò
trí vaø nguyeân taéc taùc duïng.
+.) Theo vò trí bao goàm: Loaïi treân bôø, loaïi döôùi nöôùc. Loaïi treân bôø nhö: haûi ñaêng,
ngoïn löûa, coät tín hieäu, pha voâ tuyeán, traïm voâ tuyeán. Loaïi noåi treân maët nöôùc goàm: Haûi
ñaêng noåi, phao tieâu, coïc tieâu.
+.) Theo nguyeân taéc chung ta coù theå coù tín hieäu thò giaùc , thính giaùc vaø voâ tuyeán.
Tín hieäu thò giaùc. Haûi ñaêng, tín hieäu ñònh höôùng, phao tieâu, coïc tieâu.
Tín hieäu thính giaùc: Coøi hôi, coøi ñieän, chuoâng.
Tín hieäu voâ tuyeán: Pha voâ tuyeán, tín hieäu ñònh höôùng.
Hình IX – 7 bieåu thò heä thoáng tín hieäu treân keânh taøu daãn ñeán caûng

Hình (IX – 5 ) Boá trí maët baèng tín hieäu treân keânh taøu ñeán caûng

1.) Haûi Ñaêng.

Haûi ñaêng thuoäc loaïi tín hieäu lôùn vaø ñaét nhaát duøng cho taøu xaùc ñònh vò trí ñi bieån hay
baùo hieäu nôi nguy hieåm cho taøu.
a –Phaân loaïi haûi ñaêng.
Theo coâng duïng ta phaân loaïi ra: loaïi chæ daãn vaø loaïi phoøng ngöøa: Loaïi chæ daãn phuïc
vuï xaùc ñònh vò trí cuûa taøu khi gaàn ñeán bôø
Loaïi phoøng ngöøa: duøng baùo cho taøu caùc nôi nguy hieåm (ñaù ngaàm, doi caùt…). Loaïi
naøy thöôøng xaây döïng tröïc tieáp nôi nguy hieåm hoaëc gaàn ñoù.
Theo vò trí boá trí haûi ñaêng ta coù loaïi treân bôø thöôøng xaây döïng ôû nôi ñòa hình cao,
loaïi döôùi nöôùc: thöôøng xaây döïng ôû treân caùc hoøn ñaûo, ñaù ngaàm hoaëc caùc ñòa ñieåm nhaân
taïo rieâng, ñoâi khi caùch bôø raát xa.
Theo ñoä nhìn xa cuûa haûi ñaêng ta coù: loaïi 1- taàm nhìn xa töø 25  30 haûi lyù
83
 (4555km), loaïi 2 –taàm nhìn xa töø 2024 haûi ly ù( 3544km), loaïi 3 töø 1519 haûi lyù
( 2534km), loaïi 4 töø 814 haûi lyù ( 1524km)
b.) ñoä nhìn xa cuûa haûi ñaêng.
Ñoä nhìn xa cuûa haûi ñaêng ñöôïc xaùc ñònhvôùi tính toaùn söï khuùc xaï cuaû quûa ñaát do khí
quyeån gaây ra (Hình IX – 8)

S
H h

Hình (IX – 6) Taàm nhìn xa cuûa haûi ñaêng

Neáu laáy trò soá khuùc xaï trung bình laø 1.08 thì taàm nhìn xa cuûa haûi ñaêng ( L) Coù theå
xaùc ñònh:

L  1.08 ( R  H ) 2  R 2  ( R  h) 2  R 2 
 
 10.8 2 RH  2 Rh  3.7 H  86( Km)
Trong ñoù R – Baùn kính quûa ñaát (km)
H – Chieàu cao ngoïn haûi ñaêng so vôùi möïc nöôùc bieån (m)
h – Chieàu cao maét nhìn ngöôøi laùi taøu so vôùi maët nöôùc (m)
Chieàu cao ngoïn haûi ñaêng caøng lôùn thì taàm nhìn cuûa chuùng caøng lôùn
H (m) 10 20 40 100
L (Km) 20 26 32 45
c.) Thieát bò chieáu saùng cuûa haøi ñaêng
Nguoàn chieáu saùng cuûa haûi ñaêng coù theå duøng axeâtilen. Than tinh graphít, boùng ñeøn
khí: ñeå hoäi tuï aùnh saùng vaø taêng cöôøng ñoä saùng ta duøng kính phaûn xaï vaø thieát bò hoäi tuï
göông phaûn xaï.
d.) Keát caáu cuûa haûi ñaêng
Haûi ñaêng treân bôø bao goàm toång hôïp caùc coâng trình vaø thieát bò sau: Thaùp, kho nhieân
lieäu, nhaø coâng taùc, phoøng ñeå thieát bò ñoäng löïc, xöôûng söûa chöõa, ñöôøng vöôït cho xuoàng,
xaø lan caáp cöùu xuoáng nöôùc, maïng löôùi kyõ thuaät ( caáp nöôùc, keânh maùng, ñieän vaø thoâng tin
lieân laïc). Haûi ñaêng ngoaøi khôi, taát caû trang bò treân caàn phaûi boá trí trong phaïm vi cuûa
thaùp( chaân) haûi ñaêng ( Hình IX- 9).
Ngöôøi ta duøng haûi ñaêng coù keát caáu beâ toâng coát theùp hay baèng theùp. Loaïi baèng theùp
chæ neân duøng ôû nhöõng nôi coù khaû naêng sôn baûo veä thöôøng xuyeân ñeå choáng aên moøn do
nöôùc bieån.

2.) Tín hieäu ñònh höôùng

Tín hieäu ñònh höôùng duøng chæ daãn cho taøu chaïy treân keânh (H ình IX – 10). Chieàu
cao coät tín hieäu coù theå ñeán 4060m döôùi daïng thaùp hay löôùi giaây. Phaàn treân laø nguoàn
chieáu saùng (axeâtilen hay aùnh saùng ñieän…)

84
 Hình (IX – 7) Haûi ñaêng
a.) Haûi ñaêng keát caáu beâ toâng coát theùp b.) Haûi ñaêng keát caáu theùp
a
a) B
 h2
h1

b) c
Bc c B a
B
p

Hình ( IX – 8) Tín hieäu ñònh höôùng

3.) Phao tín hieäu vaø coät tín hieäu
Phao tín hieäu (Hình IX – 11c, d) thöôøng ñaët noåi treân maët nöôùc bieån, soâng, hoà. Phao
baèng theùp roãng ñeå ñaûm baûo ñoä noåi nhaát ñònh. Kích thöôùc, keát caáu, maãu sôn, tính chaát
ngoïn löûa cuûa phao phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän töøng vuøng. Phao ñöôïc giöõ coá ñònh baèng heä
thoáng neo xuoáng ñaát. Phao coù heä thoáng chieáu saùng töï ñoäng hoaëc tín hieäu aâm. Gaàn ñaây
ngöôøi ta duøng caû tín hieäu voâ tuyeán.
Coät tín hieäu (Hình IX – 11a, b) thöôøng baèng goã hay baèng theùp vaø ñöôïc sôn maãu
theo yeâu caàu töøng vuøng.
4.) Tín hieäu voâ tuyeán
Tín hieäu voâ tuyeán bao goàm nhieàu loaïi khaùc nhau, ñaëc bieät laø loaïi voâ tuyeán tìm
phöông. Ñeå xaùc ñònh chính xaùc vò trí cuûa taøu ngoaøi khôi ngöôøi ta söû duïng pha voâ tuyeán
cuøng vôùi voâ tuyeán tìm phöông cuaû taøu. Traïm voâ tuyeán treân taøu seõ phaân bieät treân maøn
aûnh baát kyø moät chöôùng ngaïi vaät naøo caùch xa taøu töø 50 100 haûi lyù. Traïm bao goàm boä
phaän phaùt, nhaän, aêngten, boä äphaän baùo tín hieäu. Aêng ten phaùt soùng vaø voâ tuyeán theo daûi
naèm ngang. Neáu soùng naøy gaëp caùc chöôùng ngaïi vaät treân ñöôøng ñi thì phaûn xaï laïi nhôø heä
thoáng aêng ten nhaän, tín hieäu xuaát hieän treân maøn cho ta thaáy nhöõng ñieàu kieän caàn thieát.
Ngoaøi traïm voâ tuyeán treân taøu coøn coù traïm voâ tuyeán treân bôø cho pheùp caûng ñieàu khieån
chuyeån ñoäng cuûa taøu treân keânh vaøo caûng. caùc taøu hieän treân maøn aûnh cuûa traïm vaø traïm
naøy chuyeån soùng voâ tuyeán ñeán taøu baùo höôùng chuyeån ñoäng treân keânh hay trong beå
caûng.
Loaïi tín hieäu voâ tuyeán quan troïng laø thieát bò ño chieàu saâu töï ñoäng baèng tín hieäu voâ
tuyeán phaûn xaï. Chieàu saâu bieån ñöôïc xaùc ñònh theo khoaûng caùch giöõa hai thôøi ñieåm phaùt
vaø nhaän tín hieäu phaûn xaï vaø ñöôïc ghi töï ñoäng treân maët soá. Coù theå ño chieàu saâu töø 0 
2000m. khi ño chieàu saâu döôùi 20m thì sai soá nhoû hôm 0.5m.
85
 CHÖÔNG X
CÔ GIÔÙI HOAÙ BOÁC XEÁP TRONG CAÛNG

§1. GIÔÙI THIEÄU CHUNG

1 – YÙ nghóa cuûa coâng taùc boác xeáp trong hoaït ñoäng cuûa caûng
Nhö ñaõ ñònh nghóa ôû treân, caûng laø moät taäp hôïp caùc coâng trình vaø thieát bò nhaèm ñaûm
baûo cho taøu thuyeàn neo ñaäu an toaøn vaø tieán haønh coâng taùc boác xeáp cuõng nhö coâng taùc
khaùc moät caùch an toaøn vaø thuaän lôïi. Qua ñònh nghóa treân ta thaáy caûng coù hai chöùc naêng:
Moät laø ñaûm baûo cho taøu beø neo ñaäu an toaøn, traùnh ñöôïc soùng, baõo.
Hai laø ñaûm baûo boác xeáp haøng hoùa, thöïc hieän coâng taùc khaùc nhö: cung caáp nhieân
lieäu, cung caáp nöôùc, cung caáp thöïc phaåm … moät caùch nhanh choùng vaø thuaän lôïi.
Nhö vaäy coâng taùc boác xeáp naèm trong chöùc naêng thöù 2, maø cuõng laø chöùc naêng quyeát
ñònh nhaát,thöôøng xuyeân nhaát ñoái vôùi hoaït ñoäng cuûa caûng.
Muoán tieán haønh coâng taùc boác xeáp ñöôïc toát, ngoaøi heä thoáng toå chöùc quaûn lyù, coøn caàn
coù moât heä thoáng thieát bò coâng ngheä ñaùp öùng ñöôïc nhöõng ñoøi hoûi ñoái vôùi coâng taùc boác xeáp
haøng hoùa. Ñoù laø nhöõng yeâu caàu veà cô giôùi hoùa töøng phaàn, cô giôùi hoùa toaøn boä vaø töï ñoâïng
hoùa. Cô giôùi hoùa vaø töï ñoäng hoùa boác xeáp coù nhöõng yù nghóa sau:
- Naâng cao khaû naêng thoâng qua cuûa caûng do taêng naêng xuaát boác xeáp. Do ñoù vôùi
löôïng haøng thoâng qua caûng nhaát ñònh coù theå giaûm ñöôïc soá löôïngbeán, tieát kieäm voán ñaàu
tö xaây döïng coâng trình. Vieäc taêng naêng suaát boác xeáp coøn coù yù nghóa giaûm giaù thaønh boác
xeáp, moät trong nhöõng chæ tieâu quan troïng cuûa caûng.
- Cô giôùi hoùa boác xeáp giaûi phoùng con ngöôøi khoûi lao ñoäng naëng nhoïc, laø cô sôû ñöa
coâng taùc boác xeáp leân töï ñoäng hoùa, moät mucï tieâu quan troïng maø ta caàn ñaït tôùi. Noù nhaèm
hoaøn toaøn giaûi phoùng con ngöôøi khoûi lao ñoäng naëng nhoïc, taïo ñieàu kieän ñeå con ngöôøi
phaùt trieån taøi naêng trí tueä cuûa mình.

2) Höôùng phaùt trieån cuûa coâng taùc boác xeáp treân theá giôùi
Höôùng phaùt trieån cuûa coâng taùc boác xeáp treân theá giôùi laø cô giôùi hoùa toaøn boä vaø töï
ñoäng hoùa. Cô giôùi hoùa toaøn boä ñoái vôùi coâng taùc boác xeáp coù nghóa laø taát caû caùc coâng taùc
boác xeáp trong quaù trình haøng phaûi ñöôïc cô giôùi hoùa: Töø coâng taùc boác xeáp haøng döôùi haàm
taøu, coâng taùc boác xeáp haøng töø taøu leân beán vaø töø beán xuoáng taøu, coâng taùc boác xeáp haøng
trong kho, trong toa taøu phaûi ñöôïc cô giôùi hoùa toaøn boä.
Cô giôùi hoùa ñoái vôùi vieäc boác xeáp haøng döôùi haàm taøu laø moät khaâu phöùc taïp nhaát, khoù
khaên nhaát trong quùa trình cô giôùi hoaù toaøn boä. Ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu naøy, ngöôøi ta ñaõ vaø
ñang cheá taïo nhöõng thieát bò rieâng coù khaû naêng hoaït ñoäng trong khoâng gian chaät heïp vaø
trong ñieàu kieän haøng hoùa döôùi haàm taøu. Moät höôùng phaùt trieån khaùc cuûa cô giôùi hoùa boác
xeáp laø söû duïng caùc thieát bò boác xeáp coù naêng suaát cao. Ñoái vôùi haøng rôøi naêng suaát cuûa caùc
thieát bò naøy coù theå ñaït tôùi haøng ngaøn taán/ giôø. Naêng suaát boác xeáp ñoái vôùi haøng kieän cuõng
ñöôïc naâng cao nhôø vieäc öùng duïng phöông phaùp vaän chuyeån haøng trong caùc thuøng tieâu
chuaån (container). Ñaây laø daïng vaän chuyeån môùí, raát ñöôïc caùc nöôùc chuù yù, noù coù caùc öu
ñieåm sau:
- Giaûm moät khoái löôïng vaät tö töông ñoái lôùn caàn chi cho vieäc ñoùng bao bì.
- Söû duïng toát caùc phöông tieän vaän chuyeån nhö: taøu hoûa, oâ toâ, taøu bieån… baèng caùch
tieâu chuaån hoùa kích thöôùc cuûa thuøng.
86
 - Taïo ñieàu kieän toát cho vieäc cô giôùi hoaù toaøn boä coâng taùc boác xeáp haøng kieän vaø
tieán leân moät böôùc nöõa laø töï ñoäng hoùa.
Ngöôøi ta coøn caûi tieán phöông phaùp vaän chuyeån haøng trong caùc container baèng caùch
laép theâm cho thuøng caùc baùnh xe ñeå coù theå di chuyeån treân ñöôøng boä hoaëc ñöôøng saét. Caùc
thieát bò vaän chuyeån container ñöôïc cheá taïo rieâng. Ngöôøi ta nghó ñeán vieäc cheá taïo caùc taøu
coù cöûa môû ôû thaønh beân hoaëc ôû ñaèng muõi ñeå cho caùc container coù theå tröïc tieáp di chuyeån
leân bôø.
Song song vôùi vieäc cô giôùi hoùa toaøn boä coâng taùc boác xeáp, ngöôøi ta ñaõ vaø ñang tieán
haønh töøng böôùc töï ñoäng hoùa. Ñaây laø höôùng chính maø caùc caùn boä laøm coâng taùc qui hoaïch
vaø coâng taùc boác xeáp caàn quan taâm tôùi. Vì noù khoâng chæ naâng cao naêng suaát lao ñoäng maø
coøn söû duïng tôùi möùc toát nhaát thieát bò, giaûi phoùng söùc lao ñoäng cuûa con ngöôøi.
Heä thoáng coâng ngheä boác xeáp trong caûng veà cô baûn coù theå phaàn thaønh hai daïng hoaït
ñoäng cô baûn:
- Loaïi thieát bò laøm vieäc mang tính chaát lieân tuïc taûi haøng, goïi laø thieát bò boác xeáp
lieân tuïc.
- Loaïi thieát bò laøm vieäc mang tính chaát taûi haøng theo töøng chu kyø, goïi laø thieát bò
boác xeáp chu kyø.

§2 – THIEÁT BÒ BOÁC XEÁP LAØM VIEÄC LIEÂN TUÏC

1.) Phaân loaïi thieát bò boác xeáp laøm vieäc lieân tuïc
Theo nguyeân taéc laøm vieäc, thieát bò boác xeáp laøm vieäc lieân tuïc ñöôïc chia thaønh ba
nhoùm chuû yeáu sau:
A – Maùy baêng chuyeàn lieân tuïc
B – Maùy vaän chuyeån baèng khí
C – Maùy vaän chuaån baèng thuûy löïc
Trong nhoùm A, maùy vaän chuyeån lieân tuïc ñöôïc chia thaønh:
1.) Maùy chuyeàn coù boä phaän keùo. Nhoùm naøy laïi chia thaønh:
a.) Baêng chuyeàn, goàm hai loaïi
- Baêng chuyeàn cao su goàm: baêng phaúng vaø baêng hình loøng maùng.
- Baêng chuyeàn xích goàm baêng taám ñeå vaän chuyeån haøng kieän, baêng xích vaän
chuyeån goã, thieát bò.
b.) Thang chuyeån haøng: Thang chuyeån haøng laïi chia ra hai nhoùm nhoû:
- Thang vaän chuyeån haøng rôøi theo phöông ñöùng
- Thang vaän chuyeån haøng kieän theo phöông ñöùng.
2.) Maùy chuyeàn khoâng coù boä phaän keùo ñöôïc chia thaønh hai nhoùm nhoû sau:
a.) Baêng vít (baêng ruoät gaø)
b.) Baêng quaùn tính vaø baêng chaán ñoäng .
3.) Maùy xuùc chuyeàn lieân hôïp
Trong nhoùm B: Maùy vaän chuyeån baèng khí ñöôïc chia thaønh ba loaïi chuû yeáu sau:
a.) Maùy vaän chuyeån baèng khí neùn
b.) Maùy vaän chuyeån baèng khí huùt
c.) Maùy vaän chuyeån lieân hôïp (Vöøa baèng khí neùn vöøa baèng khí huùt)
Trong nhoùm C: Maùy vaän chuyeån baèng thuûy löïc döïa theo nguyeân taéc chuyeån ñoäng
cuûa nöôùc keùo theo haøng do söï cheânh leäch veà aùp suaát.
87
 2.) Naêng suaát cuûa maùy boác xeáp laøm vieäc lieân tuïc
Naêng suaát cuûa maùy boác xeáp laøm vieäc lieân tuïc phuï thuoäc vaøo loaïi haøng maø maùy vaän
chuyeån. Khi vaän chuyeån haøng kieän vaø haøng rôøi, caùch tính naêng suaát cuûa maùy coù khaùc
nhau
a)Naêng suaát cuûa maùy boác xeáp laøm vieäc lieân tuïc khi vaän chuyeån haøng kieän
Naêng suaát cuûa maùy laøm vieäc trong moät giôø ñöôïc tính theo coâng thöùc:
G.V
Ph  3,6 ( T/h)
a
Trong ñoù :
G - troïng löôïng bình quaân cuûa moät kieän haøng teân baêng (kg)
V – Toác ñoä cuûa baêng chuyeàn (m/s)
a – Khoaûng caùch giöõa caùc kieän haøng (m)
b)Naêng suaát cuûa maùy boác xeáp laøm vieäc lieân tuïc khi vaän chuyeån haøng rôøi.
Khi vaän chuyeån haøng rôøi, naêng suaát cuûa maùy laøm vieäc trong moät giôø ñöôïc tính theo
coâng thöùc sau:
Ph  3600.F. .V ( T/h)
Trong ñoù :
F – Tieát dieän ngang cuûa haøng (m2)
 - Dung troïng cuûa haøng ( T/ m3)
V – Toác ñoä cuûa baêng chuyeàn (m/s)
Dieän tích tieát dieän ngang cuûa haøng ñoái vôùi baêng phaúng ñöôïc xaùc ñònh theo oâng thöùc.
0,8B.h 0,8B
F  .0,4 Btg  0,16B 2 tg
2 2
Trong ñoù
B – Chieàu roäng cuûa baêng (m)
 - Goùc töï nhieân cuûa haøng. Caàn chuù yù trong coâng thöùc naøy,  laáy theo goùc töï nhieân
ñoäng. Bôûi vì khi laøm vieäc baêng luoân luoân bò rung.
Ñoái vôùi baêng hình thang (baêng loøng maùng ) ta coù:
0,4 B  0,8B 0,8B
F .h  .h1
2 2

hay F  0,6Bh  0,4Bh1 (m2)

Caùc kích thöôùc b, h, h1 nhö hình (X – 1). Khi choïn chieàu roäng thöïc teá cuûa baêng caàn
phaûi keå ñeán goùc nghieâng cuûa thaønh baêng.

h
h
 
h1
0.8B
0.4B
B
0.8B

Hình (X – 1) Caùc kích thöôùc maët caét ngang cuûa baêng chuyeàn.

Trong thöïc teá, muoán coù naêng suaát ñoäng oån ñònh ngöôøi ta laáy goùc töï nhieân ñoäng cuûa
haøng 1  0.35 . Baûng (X – 1)
88
 Trò soá khoái löôïng rieâng  vaø goùc töï nhieân cuûa haøng 
Stt Loaïi haøng Khoái löôïng rieâng ñoå ñoáng Goùc töï nhieân cuûa haøng khi
cuûa haøng  (T/m3) ñöùng yeân( ñoä)
1 Luùa mì 0.7  0.83 35
2 Luùa ñaïi maïch 0.65  0.75 35
3 Thoùc 0.65  0.75 35
4 Ngoâ 0.70  0.75 35
5 Ñaäu haït 0.8 30
6 Muoái haït to 0.70  0.90 50
7 Muoái kho vaø haït nhoû 1.0  1.3 45
8 Muoái öôùt 1.2  2.0 50
9 Khoai taây 0.95  0.73 30
10 Than gaày 0.80  0.95 45
11 Than quûa baøng 0.75  1.00 45
12 Than ñaù xaùm khoâ 0.65  0.78 50
13 Than coác 0.36  0.53 45
14 Than buøn 0.35  0.65 45
15 Caùt khoâ haït nhoû 1.40  1.65 40
16 Caùt öôùt haït nhoû 1.10  2.05 50
17 Caùt haït lôùn 1.40  1.90 45
18 Ñaù cuoäi 1.65  1.90 45
19 Ñaù daêm 1.80  2.00 45
20 Ñaù khoâ 1.20 50
21 Ñaù öôùt 1.70 45
22 Ñaù voâi 1.60 45
23 Xi maêng 1.00  0.60 40
24 Gaïch 1.50  2.00 -
25 Quaëng 1.70  3.50 45
26 Apatít 1.70  2.00 45
27 Soûi 1.60  1.80 40
28 Phoát phaùt 1.80  2.20 45
Vaän toác chuyeån ñoäng cuûa baêng chuyeàn phuï thuoäc vaøo loaïi haøng maø baêng vaän
chuyeån, ñöôïc laáy theo baûng ( X – 2) döôùi ñaây:
Baûng ( X- 2)
Stt Loaïi haøng vaø tính chaát cuûa noù Vaän toác cuûa
baêng ,Vm/s
1 Haøng töøng goùi( hoøm, goùi, bao…) 0.5  1.0
2 Haøng boät, haøng buïi nhieàu 0.8  1.25
3 Haøng maûnh nhoû, nhöõngloaïi deã bay khoûi baêng:voû baøo , maït cöa, 0.6  1.5
tro khoâ, than buøn, ñaát nhoû…
4 Loaïi haøng sôï vôõ: than coác, than ñaù loaïi toát, than goã 1.0  1.5
5 Loaïi haøng maûnh nhoû caïnh saéc: ñaù vuïn, quaëng xæ than, xæ saét 1.0  1.2
6 Loaïi haøng maûnh to, caïnh nhoïn: ñaù, than ñaù, nham thaïch 1.0  1.6
7 Caùt, soûi, daát seùt,ñaù cuoäi, muoái 1.0  3.0
8 Caùc loaïi haït naëng: luùa mì, luùa myø den, ngoâ, thoùc vaø caùc loaïi 2.0  4.0
khaùc…
9 Caùc loaïi haït nheï: Luùa kieàu maïch, ñaïi maïch vaø caùc loaïi khaùc… 2.0  3.0

89
 Chuù thích:
Ñoái vôùi nhöõng baêng chuyeàn duøng thieát bò dôõ haøng baèng taám chaén, thì vaän toác cuûa
baêng khoâng ñöôïc lôùn hôn 1.25  1.6m/s, coøn dôõ haøng baèng xe con thì v = 2.5m/s.
3.) Baêng chuyeàn cao su
Baêng chuyeàn cao su noùi chung vaø baêng chuyeàn cao su noùi rieâng ñöôïc söû duïng roäng
raõi trong coâng nghieäp vaø trong giao thoâng vaän taûi. Trong coâng taùc boác xeáp cuûa caûng,
baêng chuyeàn cao su ñöôïc söû duïng chuû yeáu ñeå boác caùc loaïi haøng rôøi nhö: than, apatít, caùt,
soùi… . Ñoái vôùi haøng kieän, baêng chuyeàn cao su ít ñöôïc söû duïng hôn. Baêng chuyeàn cao su
coù nhöõng öu ñieåm vaø nhöôïc ñieåm chính nhö sau:
Veà keát caáu baêng chuyeàn cao su coù keát caáu raát ñôn giaûn. Baêng chuyeàn noùi chung vaø
baêng chuyeàn cao su noùi rieâng raát deã thöïc hieän vieäc töï ñoäng hoùa, naêng suaát cuûa baêng
chuyeàn cao su töông ñoái lôùn. Khoaûng caùch vaän chuyeån daøi.
Nhöôïc ñieåm cuûa baêng chuyeàn cao su laø: Baêng chuyeàn cao su khoâng töï laáy haøng
ñöôïc. Baêng chuyeàn cao su coù tính chaát linh ñoäng khoâng lôùn, noù ñoøi hoûi phaûi coù thieát bò
dôõ haøng taïi nhöõng ñiaï ñieåm khaùc nhau.
Ngöôøi ta chia baêng chuyeàn cao su laøm hai loaïi: Baêng chuyeàn coá ñònh vaø baêng
chuyeàn di ñoäng. Tính linh ñoäng cuûa baêng chuyeàn di ñoäng lôùn hôn baêng chuyeàn coá ñònh.
a)Caùc boä phaän chuû yeáu cuûa baêng chuyeàn cao su.

7 6
3 1
2
5
8
9 4

Hình (X – 2) Sô ñoà baêng chuyeàn cao su coá ñònh

1-Baêng cao su 5-Ñoái troïng
2-Tang chuyeàn ñoäng 6-Con laên
3-Tang caêng 7-Pheãu nhaän haøng
4-Ñoäng cô 8-Pheãu ñôõ haøng
9-Khung cuûa baêng chuyeàn

Hình (X- 3) Sô ñoà baêng chuyeàn cao su di ñoäng

b)Choïn chieàu roäng baêng chuyeàn cao su
Xuaát phaùt töø naêng suaát thieát keá cuûa baêng chuyeàn trong moät giôø, choïn chieàu roäng
cuûa baêng chuyeàn töông öùng nhö sau:
Ñoái vôùi baêng loøng maùng chieàu roäng cuûa baêng ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
Ph
Blm  (m)
160. .V 3,6c.tg (0,35 )  1

90
 Ñoái vôùi baêng phaúng:
Ph
B ph  (m)
576.V .c.tg (0,35 )
Trong ñoù V – Vaän toác cuûa baêng chuyeàn ( m/s)
 - Dung troïng rieâng cuûa haøng hoùa treân baêng (T/m3)
c – Heä soá tính tôùi aûnh höôûng ñoä doác doïc baêng laáy theo baûng sau
( Baûng X – 4)
o o o o
Ñoä doác cuûa 7 8 10 12 14o 16o 18o 20o 22o
baêng
Heä soá c 1 0.99 0.98 0.97 0.96 0.95 0.94 0.93 0.92
Trò soá 0.35  laø goùc töï nhieân ñoäng cuûa haøng
4.) Baêng chuyeàn xích
Baêng chuyeàn xích ñöôïc duøng khaù roäng raõi trong coâng nghieäp cuõng nhö trong giao
thoâng vaän taûi. Noù coù theå vaän chuyeån caùc loaïi haøng khaùc nhau: haøngkieän, ñaù hoäc cuõng
nhö haøng rôøi. Khi baêng chuyeàn xích ñöôïc boá trí caùc taám chaén ngang, ñoä doác cuûa baêng coù
theå taêng leân.
Ngöôøi ta chia baêng chuyeàn xích ra laøm ba loaïi sau:
- baêng daïng taám duøng vaän chuyeån haøng bao kieän, haøng rôøi…
- baêng daïng xích duøng vaän chuyeån goã troøn.
- Baêng coù thanh gaït duøngvaän chuyeån haøng rôøi.

5.) Gaàu chuyeàn lieân tuïc

Gaàu chuyeàn lieân tuïc duøng ñeå vaän chuyeån haøng rôøi theo phöông thaúng ñöùng hoaëc
naèm nghieâng. Ñaëc bieät thöôøng ñöôïc laép ñaët taïi caùc kho xilo baûo quaûn haøng nguõ coác rôøi.

Hình (X – 4) Sô ñoà caáu taoï gaàu chuyeàn lieân tuïc

6.) Maùy vaän chuyeån baèng khí
Maùy vaän chuyeån baèng khí ñöôïc söû duïng roäng raõi trong coâng nghieäp, xaây döïng, giao
thoâng vaän taûi ñeå vaän chuyeån haøng buïi vaø haøng rôøi. Naêng suaát cuûa caùc thieát bò ñaõ ñöôïc söû
duïng ñaït tôùi 800 taán/giôø. Chieàu daøi vaän chuyeån vôùi moät maùy coù theå ñaït 1800 m, chieàu
cao naâng haøng coù theå ñaït 100 m.
Maùy vaän chuyeån baèng khí chia laøm ba loaïi: maùy huùt, maùy neùn vaø maùy hoãn hôïp.
a)Maùy huùt.

91
 Treân hình (X – 5) giôùi thieäu nguyeân taéc caâùu taïo loaïi maùy huùt

Hình (X – 5) Maùy vaän chuyeån baèng khí huùt

Nguyeân taéc laøm vieäc: Khoâng khí vaø haøng ñöôïc huùt qua mieäng huùt vaøo oáng daãn, sau
ñoù ñöôïc ñöa tôùi buoàng phaân caùch. Taïi buoàng phaân caùch, toác ñoä bò giaûm ñoät ngoät, haøng
ñoïng laïi vaø ñöôïc vaän chuyeån leân baêng chuyeàn ñeå chuyeån ra ngoaøi. Coøn phaàn khoâng khí
laãn buïi ñöôïc chuyeån tieáp sang buoàng loïc, taïi ñoù khoâng khí ñöôïc loïc saïch vaø qua bôm ñöa
ra ngoaøi.
b.) Maùy neùn
Treân hình (X – 6) giôùi thieäu nguyeân taéc caáu taïo cuûa loaïi maùy neùn. Khoâng khí ñöôïc
ñöa vaøo oáng daãn döôùi aùp löïc cuûa khí quyeån do maùy neùn khí taïo ra. Coøn haøng ñöôïc ñöa
vaøo ñöôøng oáng baèng thieát bò ñaëc bieät.

Hình (X – 6) Maùy vaän chuyeån baèng khí neùn.

Nguyeân taéc laøm vieäc: Haøng ñöôïc taùch khoûi hoãn hôïp khí taïi buoàng phaân caùch vaø sau
ñoù ñöôïc ñöa ra ngoaøi. Coøn hoãn hôïp khoâng khí vaø buïi ñöôïc ñöa sang buoàng loïc, taïi ñoù
khoâng khí ñöôïc loïc saïch vaø thaûi ra ngoaøi. Trong maùy neùn coù theå taïo ra aùp suaát raát lôùn
(26 at). Do ñoù thieát bò naøy coù theå vaän chyeån haøng ñi xa.
So vôùi maùy huùt, maùy neùn coù nhöõng öu ñieåm sau:
Coâng suaát tieâu thuï ít hôn, maùy neùn khí laøm vieäc tröïc tieáp vôùi khí quyeån trong saïch,
trong luùc maùy huùt laøm vieäc vôùi khoâng khí coøn laãn buïi.
Nhöôïc ñieåm cuûa maùy naøy laø: Maùy khoângtheå tröïc tieáp laáy haøng.
c.) Maùy hoãn hôïp
Maùy hoãn hôïp ñöôïc söû duïng trong tröôøng hôïp khoaûng caùch vaän chuyeån lôùn, khoâng
cho pheùp söû duïng maùy huùt, trong khi ñoù caàn phaûi tröïc tieáp laáy haøng töø caùc ñoáng haøng.
Loaïi maùy naøy, maùy huùt vaø maùy neùn khí ñöôïc boá trí giöõa oáng huùt vaø oáng neùn. Theo
oáng huùt haøng ñöôïc huùt töø taøu vaøo buoàng phaân caùch vaø qua buoàng trung gian ñöôïc ñöa
vaøo oáng neùn khí roài laïi ñöôïc ñöa vaøo buoàng phaân caùch khaùc töø ñoù haøng môùi ñöôïc ñöa ra
ngoaøi.

92
 Hình (X – 7) Maùy vaän chuyeån baèng khí hoãn hôïp
7.) Thieát bò huùt roùt daàu vaø saûn phaåm daàu
Ñoái vôùi caùc beán chuyeân duøng ñeå xuaát hoaëc nhaäp daàu vaø caùc saûn phaåm töø loïc hoùa
daàu, vaán ñeà noái caùc ñöôøng oáng ñaët treân beán vôùi caùc ñöôøng oáng ñaët döôùi taøu laø moät vaán
ñeà phöùc taïp. Ñeå giaûi quyeát vaán ñeà naøy treân beán caàn phaûi boá trí moät heä thoáng coâng ngheä
töông öùng.
Treân hình (X – 8) giôùi thieäu moät trong nhöõng thieát bò ñaëc tröng ñoù. Ôû ñaây moät
phaàn cuûa ñöôøng oáng meàm ñaõ ñöôïc thay baèng oáng kim loaïi. Ñoái vôùi nhöõng taøu chôû daàu
coù troïng taûi lôùn, ngöôùi ta thay hoaøn toaøn oáng daãn meàm baèng oáng daãn kim loaïi. Caùc oáng
daãn naøy ñöôïc caét thaønh nhöõng ñoaïn vaø chuùng ñöôïc noái vôùi nhau baèng caùc khôùp

2
3 4
5
6

8 10

9
6

Hình (X – 8) Thieát bò noái ñöôøng oáng treân bôø vôùi ñöôøng oáng döôùi taøu
Trong tính toaùn sô boä, coät nöôùc caàn thieát cuûa bôm coù theå xaùc ñònh theo coâng thöùc gaàn
ñuùng cuûa Tsukhov, nhö sau:
h.d 5
Q = 0.028m
L
Trong ñoù : Q - löu löôïng, tính baèng m3/ phuùt
h - coät daàu toaøn phaàn trong ñoù coù keå ñeán toån thaát cuïc boä vaø toån thaát theo
chieàu daøi L cuûa ñöôøng oáng.
d - ñöôøng kính trong cuûa oáng daãn, tính baèng cm
m - heä soá ñöôïc tính baèng:
vôùi daàu hoûa coù troïng löôïng rieâng laø 0.82 T / m3 , m = 0.50
vôùi daàu thoâ coù troïng löôïng rieâng laø 0.85 0.87T/m3 ,m = 0.40.
Trong tröôøng hôïp caàn tính toaùn moät caùch chính xaùc, ngöôøi ta vaän duïng caùc coâng thöùc cuûa
thuûy löïc ñoái vôùi daàu ñeå tính toån thaát cuïc boä vaø toån thaát theo chieàu daøi.
93
 Do caàn taêng naêng suaát huùt roùt daàu, caùc ñöôøng oáng daãn daàu thöôøng coù ñöôøng kính
töø 30  50 cm. Caù bieät coù nôi duøng oáng vôùi ñöôøng kính töø 90  100 cm. Chieàu daøi ñöôøng
oáng phuï thuoäc khoaûng caùch töø beán tôùi kho chöùa daàu.

3 –THIEÁT BÒ BOÁC XEÁP LAØM VIEÄC THEO CHU KYØ

1)Caàn caåu oâ toâ, caàn caåu baùnh hôi

a)Caàn caåu oâ toâ:
Caàn caåu oâ toâ laø loaïi caåu ñöôïc ñaët tröïc tieáp treân khung chòu löïc cuûa oâ toâ, coù taêng cöôøng
theâm caùc chaân choáng phuï laøm taêng ñoä oån ñònh cuûa caàn caåu khi laøm vieäc. Taát caû caùc boä phaän cuûa
caàn caåu hoaït ñoäng ñöôïc laø nhôø ñoäng cô oâ toâ chuyeàn ñoäng qua truïc chính cuûa noù. Vieäc ñieàu
khieån caàn caåu tieán haønh töø buoàng laùi ñaët treân maâm quay cuûa caàn caåu. Moät soá caùc caàn caåu oâ toâ
thöôøng duøng trong caûng , ví duï: K04, K52, CK25… coù trang bò nhieàu ñoäng cô ñieän xoay chieàu,
do ñoù caàn caåu naøy coù theå chaïy baèng ñieän laáy töø maïng ñieän xoay chieàu cuõng nhö chaïy baèng
chính ñoäng cô cuûa baûn thaân.
Treân hình (X – 9) giôùi thieäu loaïi caàn caåu oâ toâ K32. Ñaây laø loaïi caàn caåu ñöôïc cheá
taïo töø khung cuûa oâ toâ ZIL50. Caùc kích thöùc chuû yeáu cuûa caàn caåu ñöôïc giôùi thieäu tröïc tieáp
treân hình veõ.

1250 2500
6600
1050

3400

1000 1100 1700

3050 4000 1740
9000 2600

Hình (X – 9) – Caàn caåu oâ toâ K 32

Trong coâng taùc boác xeáp ôû caûng, caàn caåu oâ toâ thöôøng ñöôïc duøng chuû yeáu ñeå boác
xeáp haøng trong kho, treân baõi leân caùc phöông tieän vaän taûi treân boä. (Caùc ñaëc tröng kyõ thuaät
cuûa caàn caåu oâ toâ xem ôû phaàn phuï luïc)
b) Caàn caåu baùnh hôi
Caàn caåu baùnh hôi ñöôïc laép raùp treân moät khung rieâng khaùc vôùi khung oâ toâ. Khoaûng
caùch giöõa caùc baùnh cuûa caàn caåu ñöôïc boá trí töông ñoái lôùn ñeå taêng theâm ñoä oån ñònh cuûa
caàn caåu khi laøm vieäc.

Hình (X – 10) – Caàn caåu baùnh hôi K 252

94
 Treân hình (X –10) giôùi thieäu moät loaïi caàn caåu baùnh hôi K 252 chaïy baèng ñoäng cô
diejel coù söùc naâng 25 T. Loaïi caàn caåu naøy coù hai moùc haøng, moät moùc chính vaø moät moùc
phuï. Ñoäng cô diejen laøm quay 3 maùy phaùt ñieän moät chieàu. Taát caû caùc boä phaän cuûa caàn
caåu hoaït ñoäng ñöôïc laø nhôø caùc ñoäng cô ñieän trang bò cho töøng boä phaän. Caàn chính cuûa
caàn caåu daøi 15m ñöôïc noái theâm daøi 25m vaø moät “ Coå ngoãng “ daøi 5m.
Caàn caåu baùnh hôi ñöôïc söû duïng chuû yeáu boác xeáp haøng hoùa töø kho, baõi leân oâ toâ.
Treân caùc beán nho,û caàn caåu baùnh hôi coøn ñöôïc duøng ñeå ñöa haøng töø taøu leân bôø vaø ngöôïc
laïi. (Tíùnh naêng kyõ thuaät naøy cuûa caàn caåu baùnh hôi ñöôïc xem phuï luïc).

2)Caàn caåu baùnh xích, caàn caåu chaïy treân ray

a)Caàn caåu baùnh xích
Thoâng thöôøng caàn caåu baùch xích ñöôïc cheá taïo treân khung cuûa maùy xuùc moät gaøu.
Söùc naâng cuûa caàn caåu baùnh xích töø 550T. Öu ñieåm chuû yeáu cuûa caàn caåu baùnh xích laø
chuùng coù theå di chuyeån treân maët baèng khoâng ñöôïc chuaån bò tröôùc vaø ñoä oån ñònh cuûa caàn
caåu khi laøm vieäc cao hôn caàn caåu baùnh hôi.

Hình (X – 11) Caàn caåu baùch xích

Treân hình (X – 11) giôùi thieäu moät loaïi caàn caåu baùch xích. Trong coâng taùc boác xeápôû
caûng, caàn caåu baùnh xích ñöôïc duøng ñeå boác xeáp caùc loaïi haøng kieän cuõ ng nhö haøng rôøi töø
kho baõi leân oâ toâ, taøu hoûa vaø ngöôïc laïi. ÔÛ caùc beán nhoû ñaëc bieät laø caùc beán cuûa caûng soâng
caàn caåu xích ñöôïc duøng boác xeáp haøng töø taøu leân bôø. (Tính naêng kyõ thuaät cuûa caàn caåu
baùnh xích xem phuï luïc)
b) Caàn caåu chaïy treân ray
Caàn caåu chaïy treân ñöôøng ray thöôøng ñöôïc cheá taïo vôùi söùc naâng vaø taàm vôùi lôùn
10,15,25,50,100 vaø 150T. Caàn caåu chaïy treân ray coù theå töï haønh doïc theo beán hoaëc baõi
nhôø naêng löôïng ñieän.

Hình (X – 12) Caàn caåu chaïy treân ray CK25

Trong coâng taùc boác xeáp ôû caûng, caàn caåu chaïy treân ray ñöôïc söû duïng ñeå boác xeáp
haøng treân baõi raát tieän lôïi. (Tính naêng kyõ thuaät cuûa caàn caåu chaïy treân ray xem trong phuï
luïc).
95
 3 – Caàn caåu Pooùc tích, caàn caåu caàu.
a.) Caàn caåu Pooùc- tích
Caàn caåu pooùc- tích ñöôïc söû duïng roäng raõi trong coâng nghieäp cuõng nhö trong giao
thoâng vaän taûi. Noù ñöôïc duøng ñeå boác xeáp haøng hoùa trong caùc baõi chöùa haøng.coù kích thöôùc
lôùn. Ñoái vôùi moät soá caûng, caàn caåu pooùc- tích cuõng duøng ñeå ñöa haøng töø taøu leân bôø vaø
ngöôïc laïi, ñaëc bieät caàn caåu pooùc tích thöôøng ñeå boác xeùp caùc thuøng tieâu chuaån
(container).
Caàn caåu pooùc- tích ñöôïc cheá taïo vôùi tôøi ñieän coù söùc naâng töø 1-5 T,hoaëc vôùi xe con
chaïy baèng ñieän coù söùc naâng töø 5-50T. caàn caåu pooùc tích coù theå coù 1 hay 2 congsol hoaëc
khoâng coù congsol. Khaåu ñoä caàn caåu töø 4-32m, coøn chieàu daøi congsol ñöôïc löïa choïn theo
chöùc naêng cuûa caàn caåu. Caàn caåu pooùc- tích coù söùc naâng lôùn hôn 10T coù theå coù moùc haøng
phuï. Toác ñoä cuûa moùc haøng chính laø 6,8hoaëc 10m/phuùt, toác ñoä cuûa moùc haøng phuï laø 20m/
phuùt. Toác ñoä di chuyeån cua xe con naâng haøng töø 20-40m/phuùt. Coøn toác ñoä di chuyeån cuûa
caàn caåu laø 20-50m/phuùt

Hình (X – 12) Moät loaïi caàn caåu pooùc- tích T

Trong moät soá tröôøng hôïp ngöôøi ta boá trí caàn caåu quay ñöôïc chaïy treân giaù cuûa caàn
caåu pooùc- tích. Vieäc boá trí nhö vaäy laøm taêng dieän tích phuïc vuï cuûa caàn caåu maø khoâng ñoøi
hoûi caàn caåu phaûi di chuyeån. Song nhöôïc ñieåm laø laøm taêng chuûng loaïi caàn caåu noùi chung.
(Tính naêng caàn caåu pooùc tích xem trong phuï luïc)

b)Caàn caåu caàu

Caàn caåu caàu chuû yeáu ñöôïc söû duïng trong caùc xöôûng coâng nghieäp, trong caùc kho coù
maùi che hoaëc khoâng maùi che. Trong coâng taùc boác xeáp cuûa caûng caàn caåu caàu
thöôøng ñöôïc söû duïng trong caùc kho coù maùi che.

Hình (X – 13)
Treân hình (X-13) giôùi thieäu moät loaïi caàn caåu caàu. Caàn caåu di chuyeån doïc theo
ñöôøng ray, treân caàu cuûa caàn caåu boá trí moät xe con coù tôøi ñieän chaïy doïc theo noù. Ñöôøng
96
ray cuûa caàn caåu ñöôïc ñaët treân moá nhoâ cuûa töôøng hay treân caùc coät.. Do chöùc naêng cuûa caàn
caåu, xe con coù theå ñöôïc trang bò moùc haøng, ben ngoaïm hay thieát bò laáy haøng baèng nam
chaâm ñieän. Caàn caåu caàu laøm vieäc baèng ñoäng cô ñieän. (Tính naêng kyõ thuaät cuûa caàn caåu
caàu xem trong phuï luïc).

4.) Caàn caåu coång

Caàn caåu coång (coù nôi coøn goïi laø caàn caåu coå ngoãng) laø moät trong nhöõng caàn caåu söû
duïng phoå bieán nhaát trong coâng taùc boác xeáp ôû caûng.
Maëc duø thôøi gian gaàn ñaây ngöôøi ta ñaõ vaø ñang thieát keá nhöõng thieát bò chuyeân duïng
ñeå boác xeáp haøng rôøi vaø haøng vaän chuyeån trong caùc thuøng tieâu chuaån (container),
song vai troø cuûa caàn caåu coång khoâng vì theá maø giaûm suùt. Caàn caåu coång duøng boác
xeáp caû haøng baùch hoùa, haøng kieän, haøng thieát bò kim loaïi, haøng rôøi.
Treân Hình (X – 14) giôùi thieäu sô ñoà caáu taïo cuûa moät caàn caåu coång.
Ñeá cuûa caàn caåu coång truøm leân moät,hai hoaëc ba tuyeán ñöôøng saét, thoâng thöôøng coù
4 chaân. Moãi chaân cuûa ñeá caàn caåu töaï leân moät xe con goàm 2 baùnh hoaëc 4 baùnh baèng theùp.
Caàn caåu coång ñöôïc cheá taïo vôùi söùc naâng 3, 5, 10, 25 T. Söùc naâng cuûa caàn caåu coång ñöôïc
choïn theo tíùnh chaát vaø loaïi haøng. Ñoái vôùi haøng baùch hoùa ngöôøi ta choïn caàn caåu vôùi söùc
naâng töø 2-5 T, haøng kim loaïi thieát bò coù theå choïn ñeán 5 – 10 T. Taàm vôùi lôùn nhaát cuûa
loaïi caàn truïc naøy coù theå ñaït tôùi 30 m.
Ngaøy nay, vôùi söï tieán boä vöôït baäc cuûa khoa hoïc vaø coâng ngheä, ñeå ñaùp öùng yeâu
caàu taêng naêng suaát ôû caùc beán, nhieàu loaïi caàn caåu coång ra ñôøi vôùi nhieàu tính naêng
kyõ thuaät öu vieät vôùi söùc naâng coù theå ñaït tôùi haøng traêm taán.
Rmax = 30000
7

8
5
9
6

3
Hmax=25000

4
8802

8000 10500

Hình (X – 14) sô ñoà caàn truïc coång vôùi daây giaèng meàm

1 – Chaân coång 6 –Buoàng laùi

2 – Xe con 7 – Daây raèng
3 – Beä quay cuûa caàn truïc 8 - Khung
4 – Phaàn treân coång 9 – Ñoái troïng
5 – Tay caàn 10 – Thanh truyeàn
5) Caàn caåu noåi
Caàn caåu noåi laø loaïi caàn caåu ñaët treân caùc thieát bò noåi, ñöôïc söû duïng roäng raõi ôû caùc
caûng lôùn, caùc khu trung chuyeån, caùc beán di ñoäng. Caàn caåu noåi duøng ñeå boác haøng hoùa
treân caùc beán maø taïi ñoù khoâng ñöôïc ñaët caùc thieát bò boác xeáp. Caàn caåu noåi coøn ñöôïc söû
duïng roäng raõi trong vieäc thi coâng caùc coâng trình thuûy coâng trong caûng.
Caàn caåu noåi coù öu ñieåm noåi baät hôn caàn caåu khaùc laø moät caàn caåu coù theå laøm vieäc ôû
97
nhöõng vò trí caùch nhau khaù xa, maø taïi ñoù veà maët kinh teá khoâng coù lôïi neáu nhö xaây döïng
beán coá ñònh. Nhöôïc ñieåm cuûa caàn caåu noåi laø giaù thaønh baûn thaân vaø vaän haønh töông ñoái
lôùn. Ngöôøi ta cheá taïo caàn caåu noåi vôùi söùc naâng moät vaøi taán tôùi haøng traêm taán. Nhöõng caàn
caåu coù söùc naâng lôùn (thoâng thöôøng ñöôïc duøng trong coâng taùc thi coâng).
Treân hình (X – 15) giôùi thieäu sô ñoà moät caàn caåu noåi chaïy baèng ñoäng cô diegen coù
söùc naâng 5.0T, taàm vôùi 30m.

Hình (X – 15) – Sô ñoà caáu taïo caàn caåu noåi

6.) Thieát bò laät toa taøu
Moät löôïng haøng raát lôùn töø beán chuyeån xuoáng taøu ñöôïc vaän chuyeån tôùi caûng baèng
ñöôøng saét.Bôûi vaäy coâng taùc boác xeáp haøng hoùa töø taøu xuoáng kho hoaëc xuoáng taøu coù moät yù
nghóa raát lôùn. Ñeå thöïc hieän cô giôùi hoùa coâng taùc naøy, ngöôøi ta duøng thieát bò laät toa taøu.
Ñaây laø loaïi thieát bò boác xeáp coù naêng suaát raát lôùn. Thieát bò laät toa taøu chia laøm hai loaïi:
loaïi ñoå haøng qua thaønh beân vaø loaïi ñoå haøng qua thaønh doïc (ñoå haøng qua thaønh toa vaø ñoå
haøng qua ñaàu toa)
Treân hình (X – 16a) giôùi thieäu loaïi thieát bò laät toa taøu qua thaønh beân, hình (X –
16b) giôùi thieäu thieát bò ñoå haøng qua thaønh doïc.
a) b)
25
22

Hình (X – 16) Thieát bò laät toa taøu

Hieän nay ngöôøi ta thöôøng duøng loaïi thieát bò laät toa taøu ñoå haøng qua thaønh beân. Ñoái
vôùi loaïi naøy toa taøu ñöôïc gaén chaët vôùi maët baèng coù gaén ray vaø cho maët baèng quay ñi
moät goùc 1350 , sao cho haøng ñöôïc giaûi phoùng khoûi toa taøu. Loaïi thieát bò laät toa taøu ñoå
haøng qua thaønh beân tieän lôïi ñoái vôùi baát kyø loaïi toa taøu khoâng coù maùi che. Ñöôøng saét
ñöôïc ñaët doïc theo beán, caùc toa taøu ñöôïc ñöa vaøo baèng phöông phaùp ñaåy. Sau khi thaùo rôøi
töøng toa chuùng ñöôïc keùo leân cao. Khi ñaõ ñoå haøng xong, toa ñöôïc ñöa xuoáng cao trình cao
hôn vaø chuyeån ra ngoaøi. Tieáp ñoù toa töï tröôït treân ñöôøng doác xuoáng ñöôøng saét ban ñaàu.
Tieáp theo maët baèng coù gaén ray ñöôïc ñöa xuoáng cao trình cuûa maët beán vaø ngöôøi ta ñaåy
toa tieáp theo vaøo. Quùa trình laät toa laïi tieáp tuïc.
Loaïi ñoå haøng qua thaønh doïc. Ñöôøng saét ñöôïc ñaët vuoâng goùc vôùi meùp beán. toa taøu
98
sau khi ñöôïc keùo leân cao ñöôïc keùo nghieâng ñi moät goùc 45 – 500 theo phöông naèm ngang,
thaønh doïc toa taøu coù lieân keát khôùp ôû phía treân môû ra, haøng töø toa taøu chaûy theo maùng
xuoáng haàm taøu. Toa khoâng haøng seõ ñöôïc ñöa xuoáng cao trình cao hôn maët beân theo moät
ñöôøng rieâng chuyeån xuoáng ñöôøng daønh cho nhöõng toa khoâng haøng. Naêng suaát thieát bò
laät toa töø 12-20 toa/giôø vaø thieát bò môùi nhaát coù theå ñaït 30 toa/giôø.
Thieát bò laät toa loaïi treân khaù naëng neà vaø coàng keành. Hieân nay thoâng duïng nhaát laø
loaïi thieát bò laät toa kieåu roâ to. Treân hình (X –17) giôùi thieäu loaïi thieát bò laät toa kieåu roâ-
to.

3
1

2
5

Hình (X – 17) – Thieát bò laät toa kieåu Roâ to

Roâ- to töïa treân caùc con laên 1, trong roâto coù ñaët ñöôøng ray ñeå toa taøu ñöùng treân ñoù
. Toa taøu 3 ñöôïc ñaët vaøo roâ to baèng phöông phaùp ñaåy vaø buoäc chaët vôùi roâ to. Sau ñoù ñoäng
cô 4 baèng truyeàn ñoäng ñaët bieät laøm quay toaøn boä roâ to vaø toa taøu ñi moät goùc 160-1700.
Haøng chöùa trong toa ñöôïc ñoå xuoáng pheãu, töø ñaây haøng ñöôïc ñöa xuoáng baèng baêng
chuyeàn chuyeån xuoáng haàm taøu hoaëc kho. Thieát bò laät toa taøu roâ to coù öu ñieåm lôùn laø:
Khoâng caàn naâng toa taøu leân cao do ñoù khoâng ñoøi hoûi xaây döïng thaùp. Nhöôïc ñieåm cuûa noù
laø boä phaän pheãu vaø baêng chuyeàn ñaët khaù saâu döôùi cao trình maët beán, thöïc teá laø thöôøng
döôùi möïc nöôùc ngaàm, cho neâân caàn coù vaät lieäu choáng thaám toát.

 4. CAÙC PHÖÔNG TIEÄN VAÄN CHUYEÅN HAØNG TRONG CAÛNG

1) Xe con chuyeån haøng vaø naâng haøng vaïn naêng
a)– Xe con naâng haøng vaø ñaàu maùy keùo
– Xe con chuyeån haøng.
Loaïi naøy ñöôïc söû duïng vaø vaän chuyeån haøng theo phöông naèm ngang trong khu
vöïc caûng hoaëc trong kho baõi. Loaïi xe naøy coù theå ø töï haønh hay khoâng töï haønh. Loaïi xe
con töï haønh coù theå chaïy baèng aùc quy hay ñoäng cô ñoát trong. Xe con chaïy baèmg aéc quy
ñöôïc giôùi thieäu treân hình (X – 18). Söùc chôû cuûa noù coù theå ñaït 1,5 – 2,0 T. Toác ñoä di
chuyeån töø 5-10km/h. Aùc quy ñöôïc ñaët ôû gaàm xe vaø coù theå hoaït ñoäng lieân tuïc 8 giôø lieàn
khoâng caàn naïp ñieän
Vieäc boác xeáp haøng leân xuoáng xe nhôø xe naâng haøng vaïn naêng.
- Ñaàu maùy keùo.
Trong coâng taùc boác xeáp ôû caûng ñaàu maùy keùo ñöôïcsöû duïng ñeå keùo caùc loaïi xe
khoâng töï haønh hoaëc rô mooùc. Ñaàu maùy keùo ñöôïc cheá taïo theo hai loaïi: Loaïi chaïy baèng
aùc quy vaø loaïi chaïy baèng ño ñoát trong. Treân hình (X – 19) giôùi thieäu sô ñoà caáu taïo cuûa
hai loaïi ñaàu maùy keùo neâu treân.
99
 2 3

1310
1

1525
2785

Hình (X – 18) Xe con chuyeån haøng chaïy baèng aùc quy

Hình (X – 19) - Maùy keùo duøng trong caûng

b.) Xe naâng haøng vaïn naêng
Xe naâng haøng vaïn naêng ñöôïc söû duïng raát roäng raõi trong coâng taùc boác xeáp ôû caûng,
nhaát laø duøng trong caùc kho. Chuùng ñöôïc duøng ñeå vaän chuyeån vaø boác xeáp haøng baùch hoùa,
haøng bao kieän. Khi caûi tieán boä phaän laáy vaø mang haøng, xe naâng vaïn naêng coù theå boác xeáp
vaø vaän chuyeån goã, kim loaïi vaø thaäm chí caû haøng rôøi. Khoaûng caùch xe naâng haøng vaïn
naêng hoaït ñoäng mang laïi hieäu quûa nhaát laø < 150m. Treân hình (X – 20) giôùi thieäu moät
loaïi xe naâng haøng vaïn naêng.

Hình (X – 20) Xe naâng haøng vaïn naêng

Xe ñöôïc caáu taïo töø moät xe con töï haønh vôùi thieát bò laáy haøng thoâng thöôøng laø caùc
raêng. Taám chaát haøng ñöôïc caùc raêng cuûa xe naâng haøng giöõ laáy vaø ñöa leân cao chaát ñoáng.
Baùnh tröôùc cuûa khung xe laø moät baùnh truyeàn ñoäng coøn baùnh 3 laø baùnh laùi. Treân khung 1
coù gaén boä phaän ñoái troïng 4. Döôùi voû che 5 laø boä aùc quy. Thieát bò naâng haøng bao goàm
khung 6 vaø xe con 7 chaïy doïc theo khung. Xe con 7 ñöôïc gaén raêng 8. Treân xe con coù gaén
boä phaän ñeå ñaåy haøng ra khoûi xe. Khung 6 coù theå nghieâng veà phía tröôùc hoaëc phía sau.
Ngoaøi ra ñeå vaän chuyeån vaø boác xeáp haøng döôùi haàm taøu, ngöôøi ta cheá taïo xe naâng haøng
vaïn naêng coù kích thöôùc goïn nheï. Ví duï xe naâng haøng vaïn naêngY M  6 hoaëc  TW15 .
Ngöôøi ta coøn trang bò cho xe naâng haøng vaïn naêng boä phaän gaït ñeå thu doïn haàm taøu cuûa
nhöõng taøu vaän cuyeån haøng rôøi. Tính naêng kyõ thuaät cuûa xe naâng haøng vaïn naêng xem ôû
phuï luïc.
100
 2.) OÂ toâ vaø rô mooùc
OÂ toâ vaø rô mooùc laø nhöõng phöông tieän ñeå vaän chuyeån haøng hoùa trong caûng vaø töø
caûng ñeán caùc ñòa ñieåm khaùc. Tuøy loaïi haøng ñöôïc vaän chuyeån, oâ toâ ñöôïc trang bò thuøng
chöùa haøng khaùc nhau: Thuøng chöa haøng thoâng thöôøng ñeå vaän chuyeån haøng hoùa, thuøng
chöùa haøng töï ñoå ñeå vaän chuyeån haøng rôøi, caùc thuøng kín ñoái vôùi haøng loûng vaø haøng buïi
baëm. Hieän nay oâ toâ vaø rô mooùc vaän chuyeån coù theå cho pheùp xe naâng haøng vaïn naêng
laøm vieäc treân ñoù. Ñoàng thôøi cuõng ñang thieát keá rô mooùc ñaëc bieät ñeå keùo caùc thuøng tieâu
chuaån (container).
Sau ñaây laø baûng thoáng keâ moät soá loaïi oâ toâ vôùi söùc chôû vaø kích thöôùc khaùc nhau
thöôøng duøng trong caûng.
Baûng X – 5
Loaïi oâ toâ Söùc chôû T Kích thöôùc mm
Daøi Roäng Cao
OÂ toâ coù thaønh
A53 A 4.00 6400 2380 2220
U130 5.00 6675 2500 2335
U133T 8.00 8970 2500 2400
MA516 14.00 6200 2500 2620
OÂ toâ töï ñoå
MA  503 7.00 5970 2640 2700
KPA  2565 11.00 8100 2640 2762

Chuù yù: OÂ toâ töï ñoå söùc chôû lôùn chuû yeáu duøng cho xaây döïng vaø khai thaùc nguyeân lieäu
coâng nghieäp. Chuùng hoaït ñoäng chuû yeáu treân caùc ñöôøng ñaëc bieät.Vì vaäy khoâng thích hôïp
vôùi caûng.
3.) Naêng xuaát cuûa maùy laøm vieäc theo chu kyø
Ñeå coù theå thieát keá ñöôïc naêng löïc thoâng qua thích hôïp cuûa beán, caàn phaûi tính toaùn
hoaëc choïn tröôùc naêng suaát laøm vieäc cuûa caùc thieát bò. Naêng xuaát cuûa thieát bò laøm vieäc
theo chu kyø laø löôïng haøng maø noù vaän chuyeån ñöôïc trong moät ñôn vò thôøi gian (trong moät
giôø, trong moät ca hoaëc trong moät ngaøy ñeâm). Naêng xuaát cuûa thieát bò laøm vieäc theo chu
kyø laø moät ñaïi löôïng thay ñoåi, noù phuï thuoäc vaøo loaïi haøng, vaøo ñieàu kieän laøm vieäc vaø toå
chöùc lao ñoäng. Naêng xuaát cuûa maùy laøm vieäc theo chu kyø trong moät giôø ñöôïc xaùc ñònh
baèng coâng thöùc sau
3600
Ph  g taán/ giôø
TCK
Trong ñoù: TCK: Chu kyø laøm vieäc cuûa maùy tính baèng giaây (s)
g: Khoái löôïng haøng ñöôïc vaän chuyeån trong moät chu kyø ( T)
Naêng suaát laøm vieäc cuûa maùy trong moät ca.
Pca = 8.K.Ph Taán/ca
Trong ñoù:K = 0.85 : Heä soá tính tôùi caùc ñoäng taùc chuaån bò vaø thu doïn ñòa ñieåm laøm vieäc,
nghæ ngôi, aên giöõa ca vaø nhöõng giaùn ñoaïn do coâng ngheä.
Naêng suaát laøm vieäc cuûa maùy trong moät ngaøy ñeâm
Pngaøy = Nca Pca
Trong ñoù Nca : Soá ca laøm vieäc cuûa maùy trong moät ngaøy ñeâm
101
 a)Chu kyø cuûa thieát bò laøm vieäc theo chu kyø
Chu kyø cuûa maùy laøm vieäc theo chu kyø laø khoaûng thôøi gian, trong ñoù maùy thöïc hieän
laáy vaø vaän chuyeån moät khoái löôïng haøng ñeán vò trí ñònh tröôùc, sau ñoù laïi trôû veà vò trí ban
ñaàu maø khoâng coù haøng.
Chu kyø goàm nhieàu ñoäng taùc, ñöôïc phaân chia theo ñaëc ñieåm hoaøn thaønh chuùng theo
hai nhoùm sau:
-Nhöõng ñoäng taùc cuûa maùy, bao goàm: ñoäng taùc naâng, ñoäng taùc quay, ñoäng taùc haï,
ñoäng taùc thay ñoåi taàm vôùi, ñoäng taùc di chuyeån…Thôøi gian hoaøn thaønh caùc ñoäng taùc treân
xaùc ñònh baèng tính toaùn
-Nhöõng ñoäng taùc baèng tay vaø cô giôùi: Moùc vaø thaùo moùc haøng, ñaët thieát bò laáy haøng
leân ñòa ñieåm xeáp (hoaëc dôõ). Thôøi gian thöïc hieän caùc ñoäng taùc treân laáy baèng phöông phaù p
baám ñoàng hoà
Chu kyø cuûa caàn caåu phuï thuoäc vaøo phöông aùn boác xeáp, loaïi taøu, thôøi gian cuûa
ngöôøi laùi caàn caåu keát hôïp ñoäng taùc vaø moät soá caùc yeáu toá khaùc
Phöông aùn boác xeáp xaùc ñònh ñoaïn ñöôøng haøng ñöôïc di chuyeån vaø soá ñoäng taùc caàn
thöïc hieän trong moät chu kyø, chu kyø laøm vieäc cuûa caàn caåu khi laøm vieäc theo moät phöông
aùn nhaát ñònh cuõng khoâng phaûi laø coá ñònh trong quaù trình laøm vieäc maø chuùng thay ñoåi do
ñoaïn ñöôøng di chuyeån haøng, môùn nöôùc cuûa taøu, chieàu cao chaát ñoáng thay ñoåi. Trong moät
soá khu vöïc, chu kyø laøm vieäc cuûa maùy coøn phuï thuoäc vaøo cao trình möïc nöôùc (nhöõng
vuøng coù bieân ñoä thay ñoåi thuûy trieàu lôùn). Bôûi vaäy ñoaïn ñöôøng di chuyeån coù haøng cuûa caàn
caåu ñöôïc xaùc ñònh theo töøng ñieàu kieän cuï theå trong ñoù caàn laáy giaù trò trung bình. Döôùi
ñaây giôùi thieäu caùch xaùc ñònh ñoaïn ñöôøng di chuyeån cuûa haøng trong thöïc teá.
Chieàu cao naâng haøng hoaëc haï haøng trung bình Hn vaø Hh ñöôïc xaùc ñònh töø ñöôøng
trung bình cuûa haøng ôû döôùi haàm taøu vaø ñöôøng trung bình cuûa ñoáng haøng. Treân khu vöïc
caûng caàn caåu phaûi naâng haøng cao hôn ñænh toa taøu ít nhaát laø 0.50m. Treân hình (X – 21)
giôùi thieäu sô ñoà duøng ñeå xaùc ñònh chieàu cao naâng haøng vaø haï haøng.
0.5
h
0.5

b
h

hB
H

H'
h
hc
t

0.5
H
hB
hnc
h
hc
t

Hình (X – 21) Sô ñoà xaùc ñònh chieàu cao naâng haøng vaø haï haøng
Chieàu cao hk ñöôïc xaùc ñònh nhö hieäïu cuûa cao trình maët beán vaø cao trình möïc nöôùc
bình quaân:
102
 Ñoái vôùi phöông aùn boác xeáp taøu kho
1 1
H n  (t c 2  hc )  hK  hñ + 0.5; H0 = 0
2 2
1
Neáu hñ  hb thì:
2

1
Hn’ = 0.5; Hh = hñ + hK – (hc – tc2) + 0.5
2
Khi hñ /2  hb thì
1
Hn’ = hb - hñ + 0.5 vaø Hn’ = hb+ hK – (hc – tc2) + 0.5
2
Ñoái vôùi phöông aùn taøu – toa taøu
Hn = Hn’
Ñoái vôùi phöông aùn tao taøu – taøu
1
Hn = hKb = 0.5; H h = Hh’
2
Ñoái vôùi phöông aùn tao taøu – kho
1 1
Hn = hd – hb + hxb + 0.5; H = 0
2 2
h
Khi d  hb thì:
2
Hn’ = Hn ; Hh’ = 0
Ñoái vôùi phöông aùn kho – Toa taøu
1
Hn = 0.5 ; Hh = hñ – hb + 0.5
2
hd
Khi  hb thì Hn’ = Hn’ kho taøu; Hn’ = 0
2
Ñoái vôùi taøu vaän chuyeån goã, vì goã ñöôïc xeáp caû ôû döôùi haàm taøu vaø ôû treân maët boong neân
chieàu cao naâng haï haøng tính treân maët boong trôû leân
Khi boác xeáp haøng kieän chieàu cao naâng haøng H nK , vaø haï haøng H hK ,doái vôùi sô ñoà
maãu treân hình ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
Ñoái vôùi phöông aùn taøu – kho
1
H nK  t c 2  hc  hK  hb  0.5; H hK  hb  0.5
2
Ñoái vôùi phöông aùn kho – taøu
1
H nK  H hK  t c 2  hc  hK  hb  0.5
2
H n  hb   0.5
K

Goùc quay cuûa caàn caåu: Goùc quay cuûa caàn caåu phuï thuoäc vaøo phöông aùn boác xeáp,
vò trí cuûa caàn caåu ñoái vôùi phöông tieän vaän taûi caàn tieán haønh boác xeáp. Trong quaù trình boác
xeáp goùc quay cuûa caàn caåu thay ñoåi trong moät phaïm vi khaù lôùn. Ñeå giaûm chu kyø laøm vieäc,
ngöôøi ta ñieàu khieån caàn caåu thöôøng vaøo vò trí sao cho goùc quay toái öu , soá laàn di chuyeån
cuûa caàn caåu laø nhoû nhaát. Ñoái vôùi nhöõng tính toaùn thöïc teá coù theå laáy caùc goùc quay sau
ñaây:

103
 Khi laøm vieäc theo phöông aùn taøu – kho vaø kho – taøu,   140 0  180 0 , coøn khi laøm
vieäc vôùi phöông aùn taøu – toa taøu vaø toa taøu – kho   750  500
Chu kyø laøm vieäc cuûa caàn caåu ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
-Khi boác xeáp haøng rôøi:
TcK  (2t1  2t 2  2t3 ).  t 4  t5  t 6 ; (giaây)
- Khi boác xeáp haøng kieän:
TcK  (2t1  2t 2  2t 3 ).  t 7  t8  t 9  t10  t11 (giaây)
Trong ñoù:
2H n
2t1  4 -Thôøi gian naâng haøng vaø haï thieát bò laáy haøng vôùi chieàu cao Hn
V
2H h
2t 2  4 -Thôøi gian haï haøng vaø thieát bò laáy haøng vôùi chieàu cao hh
V

2t 3  - Thôøi gian quay cuûa caàn caåu khi coù haøng vaø ngöôïc laïi (n: soá
3n  6
voøng quay cuûa caàn caåu trong voøng moät phuùt)
t 4 -Thôøi gian ben ngoaïm leân treân ñoáng haøng
t5 - Thôøi gian ben ngoaïm laáy haøng
t6 - Thôøi gian ben ngoaïm ñoå haøng
t7 - Thôøi gian moùc thieát bò laáy haøng vôùi haøng
t8 - Thôøi gian ñaët thieát bò laáy haøng khi vaø nhaû moùc
t9 - Thôøi gian moùc thieát bò laáy haøng khoâng voù haøng
t10 - Thôøi gian ñaët thieát bò laáy haøng khoâng coù haøng
t11 - Thôøi gian di chuyeån caàn caåu töø thieát bò khoâng coù haøng ( hoaëc coù haøng) tôùi
thieát bò laáy haøng coù haøng ( hoaëc khoâng haøng )
  0.7  0.9 - Heä soá keå tôùi söï keát hôïp ñoäng taùc cuûa ngöôøi laùi caàn caåu. Giaù trò lôùn
laáy vôùi caàn caåu boác haøng kieän( coù moùc haøng).Giaù trò nhoû laáy
vôùi tröôøng hôïp boác haøng rôøi (coù ben ngoaïm)
Trong caùc coâng thöùc treân:
V: laø toác ñoä trung bình cuûa boä phaän naâng haøng cuûa caàn caåu tính baèng m/s.
Caùc soá 4 vaø 6 laø toác ñoä taêng theâm thôøi gian naâng haï haøng vaø quay cuûa caàn do phaûi
laáy ñaø.
Khi boác xeáp haøng kieän nhö: Container, oâ toâ, kim loaïi boù thaønh boù, thieát bò, thaønh
phaàn 2t11 laáy baèng 0
Chu kyø cuûa nhöõng caàn caåu khoâng quay cuõng ñöôïc xaùc ñònh moät caùch töông töï.
Ñoäng taùc quay ñöôïc thay theá baèng ñoäng taùc di chuyeån caàn caåu.
Chu kyø laøm vieäc cuûa xe naâng haøng vaïn naêng.
Chu kyø laøm vieäc cuûa xe naâng haøng vaïn naêng ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc sau:
TcK = 2t1 + t2 + t3 + t4 + t5 : giaây
Trong ñoù:
h
2t1  - Thôøi gian naâng vaø haï haøng cuûa xe treân ½ chieàu cao xeáp ñoáng
V
L
t2  - Thôøi gian chuyeån ñoäng cuûa xe khi coù haøng kieän treân khoaûng
V2
caùch trung bình L
104
 L
t3  - Thôøi gian chuyeån ñoäng cuûa xe khoâng coù haøng treân khoaûng caùch
V3
trung bình L
t4 - Thôøi gian xe naâng laáy haøng, laáy trung bình töø 1520 giaây
t5 - Thôøi gian xe naâng xeáp haøng. Neáu leân baõi laáy baèng 10  12 giaây
coøn leân ñoáng laáy baèng 30  35giaây.
V1 - Toác ñoä naâng haøng vaø haï baøn ñeå haøng cuûa xe tính baèmg m/s
V2 vaø V3 - Laø toác ñoä di chuyeån cuûa xe khi coù haøng vaø khi khoâng coù haøng
tính baèng m/s
b) Khoái löôïng cuûa haøng ñöôïc vaän chuyeån trong moät chu kyø
Khoái löôïng haøng rôøi ñöôïc boác xeáp baèng ben ngoaïm trong chu kyø:
g  V . . 
trong ñoù V –Theå tích cuûa ben ngoaïm tính baèng m3
 - Khoái löôïng rieâng cuûa loaïi haøng ñöôïc boác xeáp; T/m3
- Heä soá ñaày ben
Heä soá ñaày ben laø tyû soá giöõa theå tích haøng thöïc teá ben laáy ñöôïc treân theå tích chöùa
cuûa ben. Heä soá naøy phuï thuoäc vaøo loaïi haøng, vaøo caùc thaønh phaàn haït cuûa haøng, keát caáu
vaø troïng löôïng cuûa ben vaø nhöõng yeáu toá khaùc. Khi boác haøng rôøi töø kho leân taøu hoaëc leân
toa taøu trò soá cuûa  haàu nhö khoâng thay ñoåi vaø ng coù trò soá lôùn nhaát. Khi cuõng chính
nhöõng haøng ñoù töø taøu leân kho hoaët töø taøu leân toa taøu trò soá cuûa  trong quùa trình boác xeáp
thay ñoåi moät caùch ñaùng keå. Bôûi vaäy trong quaù trình boác haøng töø taøu thöôøng ñöôïc chia
laøm 2 giai ñoaïn. Giai ñoaïn thöù nhaát ñöôïc ñaëc tröng baèng heä soá ñaày gaàu lôùn, haøng khoâng
caàn vun ñoáng. Gian ñoaïn thöù hai ñöôïc ñaëc tröng baèng heä soá ñaày gaàu töông ñoái nhoû vaø
giaûm daàn, haøng caàn phaûi ñöôïc thu ñoáng. Heä soá  cho töøng giai ñoaïn khaùc nhau cho töøng
loaïi haøng khaùc nhau ñöôïc ghi trong baûng (X – 6). Tyû leä phaân chia theo gian ñoaïn tính
baèng phaàn traêm cuûa töøng loaïi haøng vaø töøng loaïi taøu ñöôïc ghi trong baûng (X – 7)

Loaïi haøng Heä soá ñaày ben  cho moãigiai ñoaïn

Giai ñoaïn 1 Giai ñoaïn 2
Luùa myø 1.00 0.65
Muoái 0.85 0.65
Than 0.88 0.68
Quaëng 0.80 0.45
Ñaù hoäc 0.70 0.45
Soûi, ñaù cuoäi, ñaù raêm 0.80 0.45
Caùt 0.83 0.45

Baûng (X – 7)
Loaïi Lôùp haøng Soá löôïng haøng tính baèng % phaân theo lôùp
haøng Khoâng haàm Haàm khoâng Haàm coù maùi Haàm coù maùi
maùi che che khoâng hoaøn che
toaøn
Luùa mì Giai ñoaïn 1 85 60 50
Giai doaïn 2 15 40 50

Taát caû nhöõng loaïi Giai ñoaïn 1 90 80 50 30

haøng coøn laïi Giai ñoaïn 2 10 20 50 70

105
 Trò soá trung bình cuûa heä soá ñaày gaàu ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
100
xemlai 
K1 K 2

1 2
Trong ñoù:
 : Heä soá ñaày gaøu töông öùng khi laáy ôû giai ñoaïn 1 vaø giai ñoaïn 2
K1 vaø K2: Soá % löôïng haøng ñöôïc boác xeáp trong giai ñoaïn 1 vaø giai
ñoaïn 2.

Troïng löôïng haøng ñöôïc naâng ñoái vôùi haøng kieän caên cöù vaøo söùc naâng cuûa caàn caåu,
loaïi haøng, troïng löôïng moät kieän (container, maùy keùo, oâ toâ …) caùch ñoùng kieän, kích thöôùc
vaø loaïi thieát bò laáy haøng. Khi tính naêng suaát cuûa caàn caåu, caàn tính tôùi caùc yeáu toá treân,
ñoàng thôøi phaûi keå tôùi ñieàu kieän ñiaï phöông vaø qui trình coâng ngheä ñaõ ñöôïc chaáp nhaän
ñoái vôùi loaïi haøng treân.

 5. HEÄ THOÁNG CÔ GIÔÙI HOAÙ BOÁC XEÁP HAØNG TRONG CAÛNG

1) Nhöõng ñieåm löu yù khi choïn heä thoáng cô giôùi hoùa boác xeáp
Khi thieát keá quaù trình coâng ngheä boác xeáp, tröôùc tieân caàn xeùt tôùi nhöõng quaù trình
coâng ngheä boác xeáp tieân tieán, khaû thi vaø mang laïi hieäu quûa cao. Trong ñoù caàn löu yù tôùi
nhöõng quùa trình coâng ngheä ñaõ söû duïng ôû nhöõng beán coù chöùc naêng töông töï ñang hoaït
ñoäng toát.
Ñoái vôùi moät heä thoáng cô giôùi hoùa boác xeáp, caàn tuaân thuû caùc yeâu caàu sau ñaây:
- Caùc sô ñoà coâng ngheä caàn cô giôùi hoùa toaøn boä quùa trình boác xeáp. Neáu yeâu caàu treân
khoâng ñaït ñöôïc thì cuõng chæ cho pheùp trong moät giai ñoaïn trung gian naøo ñoù. Cuoái cuøng
vaãn phaûi ñi tôùi cô giôùi hoùa toaøn boä.
- Trong nhöõng ñieàu kieän coù theå ñöôïc veà kinh teá - kyõ thuaät, öu tieân thieát keá nhöõng
heä thoáng cô giôùi boác xeáp coù tính töï ñoäng hoaù. Vieäc löïa choïn sô ñoà cô giôùi hoùa boác xeáp
xuaát phaùt töø tính chaát cuûa haøng hoaù, möùc ñoä yeâu caàu veà toác ñoä giaûi phoùng taøu. Khi xaùc
ñònh möùc ñoä yeâu caàu cuûa toác ñoä giaûi phoùng taøu, nhöõng vaán ñeà sau ñaây coù yù nghóa raát
lôùn:
- Moái quan heä qua laïi giöõa caùc yeáu toá cuûa ñoäi taøu.
- Möùc ñoä tieân tieán cuûa theá giôùi trong lónh vöïc coâng ngheä boác xeáp vaø khaû naêng phaùt
trieån cuûa noù
Khi löïa choïn caùc sô ñoà cô giôùi hoùa boác xeáp caàn xem xeùt caùc phöông aùn, tröôùc heát
laø caùc sô ñoà tieâu chuaån. Moät trong nhöõng sô ñoà ñöôïc coi laø chuaån laø sô ñoà ñöôïc neâu ôû
phaàn phuï luïc cuûa “Quy trình thieát keá coâng ngheä caûng bieån”. Trong ñoù thieát bò boác xeáp
chuû yeáu ñöôïc duøng laø thieát bò caàn caåu. Phaïm vi söû duïng ñaõ ñöôïc ghi roõ ôû phaàn chuù thích
cuûa moãi sô ñoà.
Nhöõng sô ñoà khoâng phaûi laø tieâu chuaån ñöôïc xeùt trong tröôøng hôïp coù theå naâng cao
caùc chæ tieâu kinh teá kyõ thuaät vaø khi caùc sô ñoà tieâu chuaån khoâng ñaùp öùng ñöôïc caùc yeâu
caàu theå, ví duï: Chuùng khoâng ñaùp öùng ñöôïc toác ñoä giaûi phoùng taøu toái thieåu, loaïi taøu
chuyeân duïng ñoái vôùi caùc thieát bò töông öùng ôû treân bôø, haøng boác xeáp caàn coù nhöõng ñieàu
kieän boác xeáp vaø baûo quaûn rieâng. Ñoái vôùi vieäc söû duïng nhöõng thieát bò khoâng ñöôïc saûn
xuaát haøng loaït caàn thoáng nhaát tröôùc vôùi cô quan saûn xuaát thieát bò ñoù.
106
 Vieäc löïa choïn sô ñoà cô giôùi hoùa boác xeáp thöôøng ñöôïc tieán haønh baèng so saùnh
phöông aùn. Khi ñeà xuaát caùc phöông aùn cô giôùi hoaù boác xeáp xuaát phaùt ñieåm laø möùc ñoä
giaûi phoùng taøu. Ñoái vôùi moãi phöông aùn xaùc ñònh möùc ñoä giaûi phoùng taøu hôïp lyù, soá beán,
soá löôïng thieát bò… . Khi so saùnh caùc sô ñoà cô giôùi hoùa boác xeáp caàn tính tôùi caùc chæ tieâu
kinh teá - kyõ thuaät chuû yeáu sau:
- Toång voán ñaàu tö cho thieát bò vaø caû cho coâng trình maø gía thaønh cuûa coâng trình
phuï thuoäc vaøo vieäc löïa choïn ñoà cô giôùi hoùa boác xeáp.
- Giaù thaønh boác xeáp moät taán haøng
- Naêng suaát boác xeáp vaø khaû naêng thoâng qua cuûa beán
- Soá löôïng coâng nhaân vaø naêng suaát laøm vieäc cuûa moät coâng nhaân trong ca.
- Söï thay ñoåi cuûa voán ñaàu tö vaø chi phí khai thaùc cho ñoäi taøu khi thay ñoåi toác ñoä
giaûi phoùng taøu.
Khi so saùnh phöông aùn cuûa sô ñoà cô giôùi hoùa boác xeáp, ngoaøi caùc chæ tieâu veà kinh
teá - kyõ thuaät treân, coøn phaûi keå tôùi caùc chæ tieâu phuï sau:
- Söï linh ñoäng cuûa sô ñoà: Sô ñoà khoâng nhöõng chæ laøm vieäc ñöôïc döôùi phöông aùn
thieát keá maø coøn laøm vieäc ñöôïc trong taát caû nhöõng ñieàu kieän khaùc (thay ñoåi loai haøng,
thay ñoåi kích thöôùc haøng).
- Ñieàu kieän coù theå taêng löôïng haøng lôùn hôn löôïng haøng ñònh tröôùc. Nhöõng sô ñoà
maø khi taêng löôïng haøng chæ caàn taêng soá löôïng thieát bò ñaët treân beán maø khoâng gaây ra söï
xaùo troän naøo veà thieát bò thì caàn ñöôïc öu tieân tröôùc.
- Soá löôïng thieát bò tieâu chuaån hoaëc khoâng phaûi laø tieâu chuaån nhöng ñaõ ñöôïc
kieåm tra. Nhöõng sô ñoà naøy cuõng caàn ñöôïc öu tieân.
- Khaû naêng coù theå ñöa sô ñoà leân töï ñoäng hoùa. Trong moät soá tröôøng hôïp caùc tieâu
chuaån nhö: Goïn, nheï, ñieàu kieän boá trí khu vöïc toå chöùc laép raùp ñôn giaûn, thi coâng khoâng
laøm aûnh höôûng tôùi khaû naêng thoâng qua cuûa caûng hieän taïi cuõng coù moät yù nghóa quan
troïng.
Ñeå löïa choïn sô ñoà cô giôùi hoùa boác xeáp ñöôïc toát, caàn taän duïng caùc taøi lieäu thoâng
tin kyõ thuaät, caùc thoâng soá veà kyõ thuaät, caùc soå tay maùy moùc, thieát bò…

2) Cô Giôùi Hoùa Boác Xeáp Haøng Kieän

a)Ñaëc dieåm haøng kieän
Haøng kieän laø loaïi haøng raát khaùc bieät nhau. Chuùng ñöôïc ñaëc tröng baèng hình daïng,
kích thöôùc, troïng löôïng vaø caùch ñoùng goùi. Nhöõng haøng sau ñaây ñöôïc coi laø haøng kieän;
Haøng ñöôïc ñoùng goùi trong bao, vaän chuyeån töøng choàng, töøng boù, töøng hoøm, töøng thuøng
hoaëc trong caùc daïng bao bì khaùc. Troïng löôïng cuûa moät ñôn vò haøng kieän thay ñoåi khaù
lôùn, thoâng thöôøng töø 15-20 kg tôí 150-300kg, coù khi ñaït tôùi 500kg hoaëc lôùn hôn.
Ngaøy nay, haøng kieän ñöôïc tieâu chuaån hoaù kích thöôùc ñeå deã boác xeáp vaø vaän
chuyeån, goïi laø caùc container. Theå tích chuaån cuûa caùc container thöôøng laø 20 feet vaø 40
feet. Ñoái vôùi caùc taøu chuyeân vaän chuyeån container, ngöôøi ta duøng ñôn vò qui ñoåi laø TEU.
Moät container loaïi 20 feet töông öùng vôùi moät TEU, container 40 feet töông öùng 2 TEU.
TEU coù khoái löôïng trung bình khoaûng 12 taán.
Theo phöông thöùc baûo quaûn haøng kieän ñöôïc chia ra laøm:
- Haøng ñöôïc baûo quaûn traùnh möa naéng. Thoâng thöôøng chuùng ñöôïc baûo quaûn trong
caùc kho coù maùi che, khi vaän chuyeån ñöôïc xeáp döôùi haàm taøu hoaëc caùc toa taøu coù maùi
107
che.
- Haøng mau bò oâi thoái. Chuùng ñöôïc vaän chuyeån trong caùc toa taøu vaø xe öôùp laïnh,
baûo quaûn trong kho laïnh.
- Haøng cho pheùp baûo quaûn ôû caùc baõi ngoaøi trôøi. Trong tröôøng hôïp caàn thieát haøng
thuoäc nhoùm naøy ñöôïc che phuû baèng vaûi baït. Chuùng thöôøng ñöôïc vaän chuyeån treân maët
boong taøu hoaêïc caùc loaïi tao taøu khoâng maùi che.
Vieäc boác xeáp haøng kieän raát naëng nhoïc: Döôùi haàm taøu, trong kho,trong toa taøu,
treân oâtoâ coâng taùc xeáp haøng thöôøng phaûi tieán haønh theo phöông phaùp thuû coâng. Bieän phaùp
chuû yeáu ñeå deã daøng cô giôùi hoaù boác xeáp haøng kieän laø: Xeáp haøng vaøo caùc container hoaëc
caùc kieän tieâu chuaån.

b) Caùc thieát bò laáy haøng chuû yeáu ñoái vôùi haøng kieän
Ñeå boác xeáp haøng kieän töø taøu leân bôø vaø ngöôïc laïi, trong moät soá tröôøng hôïp ñoøi hoûi
phaûi coù nhöõng thieát bò laáy haøng chuyeân duøng. Ñeå boác xeáp haøng ñöôïc ñoùng trong caùc kieän
nhoû, ngöôøi ta duøng caùc thieát bò ñôn giaûn treân hình (X – 22).
Hình (X – 22) laø giaây chaõo ñöôïc cheá taïo töø sôïi hoaëc sôïi caùp nhoû. Khi boác xeáp moät
löôïng haøng lôùn, caùp coù theå laøm cho haøng bò xaây saùt. Trong tröôøng hôïp ñoù, ngöôøi ta duøng
caùp daûi ( H X - 22 -b) hoaëc khoái ( H X – 22 -c). Ñeå taêng khoái löôïng cuûa moät laàn naâng, coù
khi ñoàng thôøi moät luùc ngöôøi ta moùc moät soá löôùi ( H X – 22) neáu khi naâng khoâng cho
pheùp ñeå caùp xieát vaøo haøng ngöôøi ta duøng taám ñeäm chaát haøng ( H X – 23).

a) b) c) d)

Hình (X–22)

Hình (X – 23) taám ñeäm chaát haøng

Caùc thieát bò laáy haøng muoân hình muoân veû tuøy theo tính chaát cuûa haøng. Choïn thieát
bò naøy hay thieát bò khaùc phaûi caên cöù vaøo töøng tröôøng hôïp cuï theå.
c) Caùc sô ñoà cô giôùi hoùa boác xeáp haøng kieän
a.) Sô ñoà duøng caùc thieát bò boác xeáp döôùi taøu. Ñaây laø loaïi sô ñoà boác xeáp coå ñieån.
Thieát bò boác xeáp döôùi taøu thöôøng coù daïng tay caàn. Phöông tieän vaän chuyeån treân bôø coù
theå laø xe con, xe naâng haøng, oâ toâ, rô mooùc. Treân hình X – 24 giôùi thieäu sô ñoà boác xeáp
goàm hai tay caàn: Moät ôû phía treân haàm taøu vaø phía treân beán. daây caùp cuûa caû hai caàn noái
108
lieàn vôùi nhau vaø ñöôïc moùc vôùi haøng. Caû hai tôøi keùo hoaëc moät tôøi keùo ñoàng thôøi laøm vieäc.
Neáu moät tôøi cuoán daây caùp thì tôøi keùo kia phaûi nhaû daây caùp. Nhôø vaäy haøng môùi ñöôïc
naâng leân treân boong taøu sau ñoù di chuyeån theo ñöôøng cheùo leân beán. Trong quùa trình laøm
vieäc caùc tay caàn coá ñònh khoâng quay.
Öu ñieåm chuû yeáu cuûa sô ñoà naøy laø: chuû ñoäng thieát bò boác xeáp, khoâng caàn thieát bò
boác xeáp treân bôø vaø ñoàng thôøi coù theå tieán haønh boác xeáp caû hai beân thaønh taøu. Nhöôïc ñieåm
cuûa sô ñoà naøy laø chæ laáy haøng ñöôïc taïi moât ñieåm vaø dôõ haøng taïi moät ñieåm khaùc coá ñònh.
Nhöôïc ñieåm khaùc cuûa sô ñoà boác xeáp treân laø taàm vôùi cuûa tay caàn raát bò haïn cheá,
thoâng thöôøng chæ 34 m so vôùi thaønh taøu. Naêng suaát boác xeáp theo sô ñoà naøy thaáp. Xu
höôùng hieän nay laø duøng thieát bò boác xeáp treâ bôø .

b.) Sô ñoà duøng caàn caåu ñaët treân beán

Loaïi sô ñoà naøy hieä nay ñöôïc duøng roäng raõi . Caàn caåu coång goàm nhieàu loaïi khaùc
nhau ñoùng vai troø thieát bò boác xeáp chuû yeáu. Caùc caàn caåu tay caàn treân taøu ñoùng vai troø
thieát bò boác xeáp hoã trô ï(caùc caàn caåu döôùi taøu chæ ñöôïc duøng khi soá caàn caåu treân bôø ít hôn
soá haàm taøu chöùa haøng) treân hình X – 25 giôùi thieäu sô ñoà boác xeáp loaïi treân vôùi caàn caåu
coång thay ñoåi ñöôïc taàm vôùi.

Hình (X – 24) Sô ñoà boác xeáp duøng tay caàn treân taøu

i=0.01

Hình (X – 25) Sô ñoà cô giôùi hoaù boác xeáp duøng caàn caåu treân beán
Nhöõng caàn caåu naøy coù taàm vôùi ñaït tôùi 2530 m vaø taàm vôùi nhoû nhaát töø 68m.
Chuùng coù theå boác xeáp haøng tröïc tieáp töø taøu leân bôø vaø ngöôïc laïi, töø taøu leân toa taøu vaø
ngöôïc laïi, töø taøu leân caùc phöông tieän giao thoâng khaùc vaø ngöôïc laïi. Tuy nhieân taïi nhöõng
caûng soâng coù löôïng haøng khoâng lôùn, ngöôøi ta thöôøng duøng loaïi caàn caåu baùnh hôi hoaëc
baùnh xích thay cho caàn caåu coång trong nhöõng sô ñoà treân.
c.) Sô ñoà cô giôùi hoùa boác xeáp haøng vaän chuyeån trong caùc thuøng tieâu chuaån
(Container)
Trong caûng, caùc container coù theå ñöôïc boác xeáp baèng caùc thieát bò khaùc nhau nhö:
caàn caåu coång, caàn caåu vaïn naêng treân ray, caàn caåu pooùc tích, caàn caåu baùnh xích, caàn caåu
baùnh hôi, caàn caåu noåi vaø caû xe naâng haøng vaïn naêng. Döôùi ñaây ta xeùt ba sô ñoà cô giôùi hoùa
boác xeáp container vôùi löôïng haøng khaùc nhau:
- Sô ñoà cô giôùi hoùa boác xeáp container vôùi löôïng haøng thoâng qua lôùn.
Treân hình (X – 26) laø sô ñoà cô giôùi hoùa boác xeáp cuûa moät beán coù löôïng haøng thoâng
109
qua lôùn. Beán coù moät baõi roïâng baèng beâ toâng nhöïa at phan, phía tröôùc beán laø hai tuyeán
ñöôøng saét, phía sau laø moät tuyeán ñöôøng saét. Ñöôøng saét naøy phaûi ñaët sao cho khoâng aûnh
höôûng ñeán söï ñi laïi cuûa oâtoâ. Phía tröôùc vaø phía sau beán ñaët hai caàn truïc coång. Giöõa baõi
laø ñöôøng oâ toâ hai chieàu daønh cho oâ toâ vaän chuyeån caùc container töø tuyeán caåu naøy sang
tuyeán caåu khaùc.
30.0 30.0

10.5 17.0 11.0 14.2 10.5 14.2 6.5

91.0

100.0

Hình (X – 26) Sô ñoà cô giôùi hoùa boác xeáp container vôùi löôïng haøng thoâng qua lôùn.
Vieäc chuyeân moân hoùa maët baõi cuûa beán boác xeáp container caàn ñaùp öùng caùc
yeâu caàu sau:
- Coù theå boác xeáp container xuoáng taøu theo töøng luoàng haøng trong ñoù caàn tuaân thuû
thöù töï xeáp ñaët cuûa chuùng döôùi haàm taøu.
- Loaïi tröø tröôøng hôïp ñöa container ñi khoâng theo höôùng ñaõ ñònh, tìm kieám chuùng
phaûi nhanh choùng, vieäc saép xeáp chuùng phaûi thuaän lôïi.
Khaû naêng söû duïng chuùng phaûi hôïp lyù nhaát söùc naâng cuûa maùy. Treân hình X – 26 laø
sô ñoà boá trí cuûa maët baõi tính tôùi caùc yeâu caàu treân. Maët baõi ñeå xuaát container ñöôïc chia
thaønh caùc daûi doïc A, B .C… moãi daûi öùng vôùi moät caûng nhaäp maø container caàn chuyeån tôùi.
Moãi daûi laïi ñöôïc chia thaønh caùc oâ I, II, III… Qui moâ moãi oâ phuï thuoäc vaøo söï xeáp ñaët
container vaø söùc chöùa cuûa toa taøu. Maët baõi ñeå nhaäp container ñöôïc chia thaønh hai phaàn:
Moät phaàn ñeå nhaäp caùc container cho ñòa phöông, coøn phaàn khaùc daønh cho caùc thuøng tieâu
chuaån baèng taøu hoûa. Moãi phaàn baõi treân laïi ñöôïc chia thaønh caùc daûi vaø oâ.
Khi thay ñoåi löôïng haøng xuaát nhaäp hoaëc thay ñoåi ñòa ñieåm caàn ñöa haøng tôùi, vieäc
chuyeân moân hoùa maët baõi phaûi ñöôïc thay ñoåi laïi cho phuø hôïp. Khi löôïnghaøng vaän chuyeån
baèng container taêng leân moät caùch nhanh choùng thì vieäc chuyeân moân hoùa beán coù theå ñöôïc
tieán haønh theo luoàng haøng xuaát vaø nhaäp.
Khaû naêng thoâng qua cuûa beán ñöôïc trang bò hai caàn caåu beán töø 100  120 T/h.,
töông ñöông vôùi 10 container chuaån (TEU). Treân Hình (X – 27) giôùi thieäu moät sô ñoà cô
giôùi hoùa boác xeáp container vôùi löôïng haøng trung bình. Sô ñoà naøy khaùc vôùi sô ñoà tröôùc ôû
choã khoâng boá trí tuyeán caàn caåu thöù hai vaø kích thöôùc baõi chöùa container ñöôïc giaûm moät
caùch ñaùng keå.
110
 A-A
26.0 26.0

5.5 17.0 10.5 18.0

A
48.0

9.0

60.0

Hình (X – 27)
d) Cô giôùi hoùa boác xeáp haøng kim loaïi vaø thieát bò
Kim loaïi ñöôïc vaän chuyeån baèng ñöôøng thuûy bao goàm nhieàu kim loaïi khaùc
nhau:theùp goùc, theùp troøn, theùp vuoâng, theùp hình chöõ Z, theùp taám, ñöôøng oáng, theùp sôïi…
Theùp vaø gang noùi chung ñöôïc vaän chuyeån trong caùc haàm taøu khoâng caàn maùi che vaø ñöôïc
baûo quaûn ôû ngoaøi baõi. Kim loaïi maøu hoaëc caùc loaïi theùp ñaëc bieät ñöôïc baûo quaûn trong caùc
kho coù maùi, neáu baûo quaûn treân baõi thì phaûi ñöôïc che baèng vaûi baït. Khu haøng kim loaïi
neân boá trí caùch xa khu muoái vaø hoùa chaát (neáu coù).
Döïa theo ñaëc ñieåm vaø caùch ñoùng kieän cuûa kim loaïi, ngöôøi ta duøng thieát bò laáy
haøng khaùc nhau ñeå cô giôùi hoùa boác xeáp chuùng. Treân hình (X – 28) giôùi thieäu moät thieát bò
moùc haøng ñôn giaûn ñeå boác xeáp caùc taám theùp.
O 125

1 2

( H X – 28b) thieát bò moùc haøng ñoái vôùi theùp taám duøng cho caàn caåu söùc naâng 3 taán

Hình (X – 29) – Giôùi thieäu thieát bò laáy haøng ñoái vôùi ñöôøng oáng coù ñöôøng kính tôùi
400m, chieàu daøi töø 6  10 m.

111
 1 O 120

00
30
2

0
250

5 00 4000
4

Hình (X – 29) – Thieát bò laáy haøng ñoái vôùi ñöôøng oáng

Ñeå cô giôùi hoùa boác xeáp haøng lim loaïi thoâng thöôøng ngöôøi ta duøng sô ñoà caàn caåu
ñaët treân bôø. Treân hình X – 30 giôùi thieäu sô ñoà cô giôùi hoùa boác xeáp cuûa moät beán kim loaïi.
Beán ñöôïc trang bò hai caàn caåu coångtröôùc beán vaø moät caàn caåu coång ôû phía sau:

Hình (X-30) – Sô ñoà cô giôùi hoùa boác xeáp haøng kim loaïi
Khaû naêng thoâng qua cuûa beán trung bình ñaït töø 70  100T/h (Loaïi caàn truïc KPg-10).
Ôû caùc beán boác xeáp kim loaïi thoâng thöôøng ñöôïc trang bò caàn caåu coù söùc naâng töø 10  15
taán
Neáu haøng thieát bò ñöôïc ñoùng thaønh kieän hoaëc chöùa trong caùc thuøng maø troïng
löôïng cuûa chuùng khoâng lôùn thì vieäc boác xeáp ñöôïc tieán haønh nhö ñoái vôùi haøng kieän . Ñoái
vôùi thieát bò coù troïng löôïng lôùn ngöôøi ta duøng cô giôùi hoùa boác xeáp vôùi yeâu caàu ñaët treân bôø
hoaëc caàn caåu noåi. Haøng thieát bò khi vaän chuyeån thöôøng ñaët treân maët boong vaø ñöôïc buoäc
chaët . Khi haøng thieát bò khoâng boá trí caùc moùc ñeå caåu laép thì khi ñaët treân maët boong hay
treân maët baõi caàn boá trí caùc goái keâ ñeå khi boác xeáp coù theå luoàn daây caùp vaøo ñöôïc . Tröôøng
hôïp haøng thieát bò coù troïng löôïng lôùn hôn söùc naâng cuûa moät caàn caåu thì khi boác xeáp coù
theå tieán haønh baèng phöông phaùp ñaáu caåu. Treân hình (X-31) giôùi thieäu thieát bò duøng ñaáu
hai caåu coù söùc naâng 5,0 taán .

112
 Hình (X-31) – Daàm caân baèng coù söùc naâng 10T duøng cho 2 caàn caåu coù söùc naâng 16T

3). Cô Giôùi Hoùa Boác Xeáp Haøng Rôøi :

a) Ñaëc ñieåm haøng rôøi :
Trong coâng taùc boác xeáp ôû caûng, haøng rôøi bao goàm caùc maët haøng sau : Caùc loaïi
than ñaù, caùc loaïi quaëng, muoái khoâng ñoùng bao, vaät lieäu xaây döïng ( caùt, ñaù, soûi)… Toùm
laïi ñoù laø nhöõng maët haøng khi baûo quaûn thöôøng ñöôïc ñoå ñoáng chöù khoâng xeáp thaønh töøng
kieän rieâng bieät. Khi boác xeáp haøng naøy caàn chuù yù tôùi caùc ñaëc ñieåm cuûa töøng loaïi haøng :
Than ñaù bao goàm nhieàu loaïi khaùc nhau neân khi thieát keá coâng ngheä boác xeáp trong
tröôøng hôïp caàn thieát phaûi chuù yù tôùi phaân loaïi than, kích thöôùc baõi chöùa. Maët khaùc moät soá
loaïi than coù khaû naêng töï boác chaùy cao. Khaû naêng naøy coù lieân quan tôùi chieàu cao chaát
haøng. Bôûi vaäy khi thieát keá baõi chöùa than caàn ñoái chieái vôùi qui phaïm phoøng hoûa. Ñoái vôùi
caùc loaïi than coù khaû naêng töï chaùy, chieàu cao chaát ñoáng khoâng vöôït quaù töø 9  10m.
Ngoaøi ra vieäc thieát keá heä thoáng choáng buïi ôû caùc baõi chöùa than cuõng raát quan troïng.
- Ñoái vôùi quaëng ta caàn chuù yù tôùi tính chaát cuûa töøng loaïi quaëng rieâng. Caàn caên cöù vaøo
kích thöôùc vaø troïng löôïng cuûa töøng khoái quaëng maø choïn ben ngoaïm cho thích hôïp.
Quaëng apatít laø loaïi haøng gaây buïi nhieàu, ñoái vôùi loaïi naøy duøng maùy vaän chuyeån baèng khí
laø toát hôn caû.
- Ñoái vôùi vaät lieäu xaây döïng ngöôøi ta chia laøm hai nhoùm haøng. Nhoùm thöù nhaát bao
goàm : caùt, soûi, ñaù daêm, ñaù hoäc… Nhoùm thöù hai bao goàm : xi maêng, voâi soáng … Nhoùm thöù
hai caàn ñöôïc baûo quaûn trong kho coù maùi che (daïng kho ñaëc bieät) vaø vaän chuyeån baèng
nhöõng phöông tieän coù che chaén.

b) Thieát bò laáy haøng :

Thieát bò laáy haøng ñoái vôùi haøng rôøi thöôøng laø thuøng töï laät, thuøng töï môû hoaëc ben
ngoaïm
Baûng X – 11 giôùi thieäu moät soá ben ngoaïm duøng ñeå boác xeáp haøng rôøi.
Dung Khoái löôïng Troïng löôïng Kích thöôùc cuûa ben ngoaïm ( mm )
Tích Rieâng cuûa rieâng cuûa Chieàu cao Chieàu cao Chieàu roäng Chieàu roäng
Ben Haøng (T/m) ben (kg) khi ben ñoùng khi ben môû khi ben ñoùng khi ben môû
0,7 1,5 2220 2150 2700 1740 2600
1 2,8 3050 2395 - 2400 3130
2,25 1  2,5 6425 3000 3580 2730 3720
4 4,3 7860 3045 1800 2840 5670

113
 c) Caùc heä thoáng cô giôùi hoùa boác xeáp :
Vieäc löïa choïn sô ñoà cô giôùi hoùa boác xeáp ñoái vôùi haøng rôøi coù lieân quan maät thieát
tôùi phöông aùn boác xeáp : Boác haøng töø taøu leân kho hay töø kho xuoáng taøu, töø taøu leân caùc
phöông tieän vaän taûi hay ngöôïc laïi.
Ñoái vôùi phöông aùn boác xeáp töø taøu leân kho hieän nay ngöôøi ta chuû yeáu duøng caàn caåu
coù ben ngoaïm. Khi boác haøng töø kho xuoáng taøu coù theå duøng sô ñoà caàn caåu keát hôïp vôùi heä
thoáng baêng chuyeàn. Sô ñoà baêng chuyeàn caàn ñöôïc öu tieân xeùt tôùi tröôùc vì noù cho naêng
suaát boác xeáp cao vaø khaû naêng töï ñoäng hoùa boác xeáp lôùn. Ngoaøi ra, vieäc öùng duïng maùy
vaän chuyeån baèng khí hoaëc maùy vaän chuyeån thuûy löïc cuõng mang laïi hieäu quaû kinh teá cao.
Sau ñaây ta xeùt cuï theå moät soá sô ñoà cô giôùi hoùa boác xeáp :
a) Sô ñoà duøng caàn caåu coù ben ngoaïm :
Sô ñoà naøy chuû yeáu ñöôïc duøng ñeå ñöa haøng töø taøu leân bôø ( leân kho hoaëc leân taøu hoûa,
oâ toâ ). Ñoái vôùi caûng bieån, ngöôøi ta thöôøng duøng loaïi caàn caåu coång coù söùc naâng töø 10 
25 T, coù taàm vôùi 30  35 m.
Treân hình X – 32 giôùi thieäu sô ñoà boác xeáp loaïi treân.
Ñoái vôùi caûng soâng coù löôïng haøng thoâng qua khoâng lôùn, caàn caåu coång thöôøng ñöôïc
thay baèng caåu baùnh xích hoaëc baùnh hôi.

Hình (X – 32 )

Heä thoáng boác xeáp than töø taøu leân kho

a) Heä thoáng duøng 2 tuyeán caàn caåu coång
b) Heä thoáng duøng caàn caåu coång keát hôïp vôùi gaøu gaït
Khi chieàu roäng baõi chöùa haøng phía sau khoâng lôùn, ngöôøi ta coù theå chæ duøng 1 tuyeán
caàn caåu tröôùc beán. Sô ñoà boác xeáp hình (X-32a) cuõng coù theå thöïc hieän boác xeáp haøng theo
chieàu ngöôïc laïi, nghóa laø ñöa haøng töø kho xuoáng taøu. Sô ñoà boác xeáp treân hình (X-32b) laø
sô ñoà caàn caåu coång keát hôïp vôùi gaøu gaït. Heä thoáng naøy chuû yeáu ñeå ñöa haøng töø taøu leân bôø
trong tröôøng hôïp chieàu roäng baõi phía sau raát lôùn. Hoaït ñoäng cuûa sô ñoà naøy theo trình töï
sau : Caàn caåu coång boác haøng töø taøu leân baõi. Caàn caåu thaùp ñöôïc maéc treân caùp di chuyeån
doïc theo ñöôøng ray keùo haøng veà phía sau baõi. Haøng töø baõi ñöa leân taøu hoûa coù theå duøng
caàn caåu baùnh xích, baùnh hôi hoaëc duøng maùy xuùc. Nhöôïc ñieåm chuû yeáu cuûa heä thoáng naøy
laø : Khi gaøu gaït hoaït ñoäng noù seõ laøm cho haøng vôõ naùt. Cuõng nhaèm giaûi quyeát yeâu caàu
chieàu roäng baõi lôùn, ngöôøi ta coøn söû duïng sô ñoà caàn caåu keát hôïp vôùi baêng chuyeàn. Hình
(X–33) giôùi thieäu sô ñoà boác xeáp loaïi treân. Baêng chuyeàn ôû ñaây ñöôïc ñaët treân heä thoáng
114
caàn truïc giaù ( caàn truïc coù chaân ñeá ) coù theå di chuyeån doïc theo beán. Nhôø vaäy haøng coù theå
dôõ baát cöù vò trí naøo cuûa baõi. Nhö vaäy vieäc boác xeáp haøng theo phöông aùn tröïc tieáp taøu -
toa taøu cuõng thuaän lôïi hôn.

Hình (X – 33 )
Heä thoáng boác xeáp duøng caàn truïc keát hôïp vôùi baêng chuyeàn
1- Pheãu ; 2- Xe con dôõ haøng ; 3- Baêng chuyeàn ; 4- Ben ngoaïm
Trong moät soá tröôøng hôïp ngöôøi ta thay baêng chuyeàn di ñoäng baèng heä thoáng baêng
chuyeàn coá ñònh. Trong tröôøng hôïp naøy vieäc ñaùnh ñoáng vôùi baõi coù chieàu roäng lôùn seõ khoù
khaên hôn. Coù khi phaûi duøng tôùi maùy uûi. Khi bieân ñoä thay ñoåi cuûa möïc nöôùc lôùn vaø caûng
mang tính chaát khoâng vónh cöûu, ngöôøi ta thöôøng duøng sô ñoà caàn truïc noåi ( coù theå laø phao
noåi treân ñoù coù ñaët caàn truïc ) keát hôïp vôùi baêng chuyeàn. Pheãu cuûa baêng chuyeàn coù theå
ñöôïc ñaët treân moät trieàn nhoû, baèng heä thoáng tôøi keùo . Hình (X – 58) giôùi thieäu sô ñoà boác
xeáp duøng caàn truïc noåi keát hôïp vôùi baêng chuyeàn. Khi taàm vôùi vaø chieàu cao cuûa caàn truïc
noåi cho pheùp ngöôøi ta coù theå ñöa haøng tröïc tieáp töø taøu leân bôø.

Hình (X – 34)Sô ñoà cô giôùi hoùa boác xeáp duøng caàn truïc noåi keát hôïp vôùi baêng chuyeàn

b – Sô ñoà duøng heä thoáng baêng chuyeàn :

Sô ñoà cô giôùi hoùa boác xeáp loaïi naøy chuû yeáu ñöôïc duøng ñeå ñöa haøng töø kho baõi
xuoáng taøu. Caùc boä phaän chuû yeáu cuûa sô ñoà boác xeáp treân laø : Boä phaän dôõ haøng töø toa taøu,
boä phaän baêng chuyeàn vaän chuyeån vaø boä phaän roùt haøng xuoáng taøu. Heä thoáng boác xeáp
theo loaïi naøy thöôøng cho naêng suaát boác xeáp cao, khaû naêng töï ñoäng hoùa boác xeáp lôùn. Sau
ñaây ta xeùt cuï theå moät soá sô ñoà cô giôùi hoùa boác xeáp thuoäc loaïi treân.
Treân hình (X – 35) giôùi thieäu sô ñoà cô giôùi hoùa boác xeáp cuøng baêng chuyeàn ñeå boác
xeáp haøng theo phöông aùn toa taøu – taøu, toa taøu – kho, kho – taøu.

115
 Hình (X – 35 )Heä thoáng cô giôùi hoùa boác xeáp duøng baêng chuyeàn ñöa haøng töø taøu hoûa
xuoáng taøu.
4) Heä Thoáng Cô Giôùi Hoùa Boác Xeáp Haøng Nguõ Coác
a) Ñaëc ñieåm haøng nguõ coác :
Haøng nguõ coác bao goàm : Thoùc, gaïo, ngoâ, ñaäu, laïc, keâ, mì haït, mì boät .v.v…Haøng
nguõ coác coù ñaëc ñieåm chính sau ñaây :
- Khaû naêng haáp thuï muøi cuûa moâi tröôøng xung quanh lôùn. Bôûi vaäy trong haàm taøu chôû
haøng nguõ coác khoâng ñöôïc ñeå muøi cuûa haøng vaän chuyeån tröôùc ñoù löu laïi.
- Ñoä aåm ( tyû soá phaàn traêm cuûa troïng löôïng nöôùc vaø troïng löôïng haøng ) cuõng khoâng
ñöôïc vöôït quaù giôùi haïn cho pheùp. Thoâng thöôøng ñoái vôùi haøng nguõ coác ngöôøi ta laáy
giôùi haïn naøy laø 6%. Khi boác xeáp vaø vaän chuyeån caàn che ñaäy haøng choáng aåm öôùt.
- Kích thöôùc cuûa caùc haït töông ñoái ñeàu nhau, khoâng bò ñoùng cuïc neáu khoâng bò aåm. Do
ñoù khi ñöa haøng nguõ coác xuoáng taøu coù theå duøng nguyeân taéc töï chaûy, hoaëc coù theå duøng
maùy vaän chuyeån baèng khí khi boác xeáp haøng töø taøu leân kho.
- Dung troïng cuûa haøng nguõ coác töông ñoái beù, trung bình töø 0,7 – 0,85 T/m3, loaïi nheï töø
0,4 – 0,5 T/m3 neân raát thích hôïp vôùi maùy vaän chuyeån nheï nhö Baêng chuyeàn, maùy vaän
chuyeån baèng khí.v.v…
- Neáu ñeå voû bò troùc seõ laøm maát phaåm chaát cuûa haøng. Do ñoù trong moät soá tröôøng hôïp
khoâng cho pheùp duøng ben ngoaïm ñeå boác haøng.
- Ñaëc ñieåm cuoái cuøng cuûa haøng nguõ coác laø haøng coù tính chaát theo muøa roõ reät. Tính chaát
naøy caàn ñöôïc löu yù ñeå trong tröôøng hôïp coù theå caàn taêng thôøi gian söû duïng beán trong
naêm.
Moät boä phaän raát lôùn haøng nguõ coác ñöôïc vaän chuyeån trong caùc bao bì. Khi haøng
nguõ coác ñöôïc vaän chuyeån trong caùc bao bì, phöông phaùp boác xeáp chuùng nhö ñoái vôùi haøng
kieän. Sau ñaây ta xeùt moät soá sô ñoà cô giôù hoùa boác xeáp haøng nguõ coác khi chuùng ñöôïc vaän
chuyeån khoâng coù bao bì.
b) Caùc sô ñoà cô giôùi hoùa boác xeáp haøng nguõ coác :
Khi löïa choïn sô ñoà cô giôùi hoùa boác xeáp haøng nguõ coác thí vieäc xaùc ñònh phöông aùn
boác xeáp laø voâ cuøng quan troïng. Ñoái vôùi phöông aùn boác xeáp haøng xuoáng taøu ta coù theå
duøng nguyeân taéc töï chaûy: Ñöa haøng leân cao sau ñoù roùt haøng vaøo caùc oáng ñaët nghieâng ñeå
116
haøng töï chaûy xuoáng taøu. Taát nhieân laø goùc nghieâng cuûa oáng phaûi lôùn hôn goùc töï nhieân cuûa
haït. Phöông phaùp naøy thöôøng ñöôïc duøng ôû caùc nöôùc tieân tieán.
ÔÛ nhöõng sô ñoà naøy, boä phaän nhaäp haøng thöôøng ñaët caùch xa beán moät khoaûng nhaát
ñònh. Haøng töø boä phaän nhaäp ñöôïc chuyeån xuoáng taøu qua heä thoáng baêng chuyeàn. Heä
thoáng baêng chuyeàn thöôøng ñöôïc ñaët cao hôn maët beán raát nhieàu.
Ñoái vôùi phöông aùn boác xeáp haøng töø taøu leân bôø, ngöôøi ta thöôøng söû duïng caàn caåu
keát hôïp vôùi baêng chuyeàn. Maùy xuùc nhieàu gaøu theo phöông thaúng ñöùng keát hôïp vôùi baêng
chuyeàn hoaëc maùy vaän chuyeån baèng khí .
Ta xeùt moät soá sô ñoà cô giôùi hoùa boác xeáp haøng nguõ coác cuï theå : Treân hình (X – 36)
laø sô ñoà cô giôù hoùa boác xeáp haøng nguõ coác töø bôø xuoáng taøu.
Haøng töø toa taøu thoaït ñaàu baèng phöông phaùp töï chaûy, tieáp theo baèng thieát bò gaït
ñôn giaûn ñöa xuoáng pheãu 3. Töø pheãu 3 haøng chuyeån xuoáng baêng chuyeàn 6 chaïy doïc theo
ñöôøng taøu vaø ñoå tieáp vaøo baêng chuyeàn ngang 4 vaø 5.
Taïi baêng chuyeàn 4 haøng ñöôïc caân töï ñoäng baèng caân 8. Töø baêng chuyeàn 4 haøng ñöôïc
chuyeån sang baêng chuyeàn 1. Baêng chuyeàn naøy coù theå thay ñoåi goùc nghieâng theo maët
phaúng ngang vaø maët phaúng ñöùng cuoái baêng chuyeàn soá 1 laø oáng deûo roùt haøng 2 ñöa haøng
xuôùng haàm taøu. Khi ôû beán khoâng coù taøu haøng ñöôïc chuyeån töø toa taøu leân kho. Trong
tröôøng hôïp naøy haøng qua pheãu nhaän chuyeån tôùi baêng chuyeàn 6 roài baêng chuyeàn 5. Tieáp
theo baèng maùy xuùc nhieàu gaøu ñöùng 10, haøng ñöôïc ñöa leân baêng chuyeàn 7 ñaët treân cao.
Sau ñoù baèng xe con töï ñoå 9 haøng ñöôïc chuyeån xuoáng kho.
Muoán ñöa haøng töø kho xuoáng taøu, döôùi kho ngöôøi ta boá trí heä thoáng pheãu. Baèng
phöông phaùp töï chaûy hoaëc maùy gaït ñöôïc chuyeån xuoáng baêng chuyeàn doïc 8 ñaët trong haøo
ngaàm. Heä thoáng baêng chuyeàn naøy ñöôïc noái vôùi heä thoáng baêng chuyeàn ñöa haøng xuoáng
taøu.
Öu ñieåm chuû yeáu cuûa heä thoáng cô giôùi hoùa boác xeáp naøy laø : Möùc ñoä cô giôùi hoùa
boác xeáp raát cao, hoaøn toaøn coù khaû naêng töï ñoäng hoùa trong coâng taùc boác xeáp.
Naêng suaát boác xeáp cuûa heä thoáng treân phuï thuoäc chuû yeáu vaøo naêng suaát cuûa thieát
bò giaûi phoùng toa taøu.
Treân hình X – 36 giôùi thieäu sô ñoà cô giôùi hoùa boác xeáp haøng nguõ coác baèng maùy
xuùc nhieàu gaøu keát hôïp vôùi baêng chuyeàn . Sô ñoà naøy duøng cho phöông aùn boác xeáp haøng töø
taøu leân bôø. Khi boác xeáp haøng töø taøu leân toa taøu : haøng töø haàm taøu 1 baèng maùy xuùc nhieàu
gaøu 2 ñöôïc chuyeån leân baêng chuyeàn nghieâng 3. Baêng chuyeàn naøy coù theå quay ñöôïc theo
maët phaúng ngang vaø maët phaúng thaúng ñöùng. Tieáp ñoù haøng ñöôïc chuyeån qua baêng chuyeàn
4 vaø oáng roùt 6.

Hình (X – 36 )
117
 Heä thoáng cô giôùi hoùa boác xeáp haøng nguõ coác baèng maùy xuùc nhieàu gaøu keát hôïp vôùi
baêng chuyeàn.
Khi laøm vieäc theo phöông aùn taøu – kho tì haøng sau khi qua baêng chuyeàn 4 seõ ñoå tröïc
tieáp vaøo kho.
Khi laøm vieäc theo phöông aùn kho – toa taøu quaù trình boác xeáp haøng ñöôïc thöïc hieän nhö
sau : Haøng töø kho töï chaûy xuoáng baêng chuyeàn ñaët trong haøo ngaàm. Baêng chuyeàn ñöa
haøng tôùi thaùp cuûa maùy xuùc nhieàu gaøu 8. Maùy xuùc nhieàu gaøu ñöa haøng leân cao vaø chuyeån
sang pheãu 9 roài caân töï ñoäng 10. Sau khi caân xong haøng ñöôïc chuyeån xuoáng pheãu 7 vaøo
qua oáng roùt 6, haøng ñöôïc ñöa vaøo caùc toa taøu.
Theo phöông aùn naøy, ôû giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình boác xeáp, maùy xuùc nhieàu gaøu
seõ töï ñoäng laøm vieäc. Giai ñoaïn tieáp theo khi haøng ôû haàm taøu giaûm ñi ngöôøi ta phaûi duøng
maùy gaït hoaëc duïng cuï gaït thuû coâng ñeå ñöa haøng ñeán maùy xuùc.
Heä thoáng cô giôùi hoùa boác xeáp haøng nguõ coác baèng maùy vaän chuyeån baèng khí laø
hoaøn haûo nhaát so vôùi caùc heä thoáng khaùc. Baèng heä thoáng naøy toaøn boä coâng taùc boác xeáp
haøng döôùi haàm taøu ñöôïc cô giôùi hoùa, do ñoù giaûm moät caùch ñaùng keå thôøi gian boác xeáp 1
taøu. Ngoaøi ra duøng maùy vaän chuyeån baèng khí coøn loaïi tröø ñöôïc söï maát maùt, toån thaát haøng
treân ñöôøng vaän chuyeån. Tuy nhieân maùy vaän chuyeån haøng nguõ coác baèng khí cuõng coù
nhöôïc ñieåm laø tieâu toán khaù nhieàu naêng löôïng ñieän : Maùy vaän chuyeån haøng baèng khí tieâu
thuï ñieän naêng gaáp 4 – 5 laàn maùy xuùc nhieàu gaøu.

118
 CHÖÔNG XI
KHO CAÛNG
§1 – KHAÙI NIEÄM CHUNG VAØ PHAÂN LOAÏI

Nhö ta ñaõ bieát trong phaàn ñònh nghóa caûng. Ngoaøi caùc haïng muïc khaùc nhö beán cho
taøu ñaäu vaø tieán haønh coâng taùc boác xeáp haøng hoùa, ñeâ chaén soùng, caùc coâng trình giao
thoâng noäi caûng, trong caûng coøn coù heä thoáng kho baõi duøng ñeå chöùa haøng tröôùc khi xuaát
hoaëc sau khi nhaäp.
Quaù trình thoâng qua haøng hoùa ôû caûng laø moät quaù trình phöùc taïp, quùa trình naøy phuï
thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá, trong thöïc teá raát khoù ñaùp öùng tröïc tieáp toaøn boä löôïng haøng xuaát
nhaäp töø taøu ñeán vuøng aûnh höôûng cuûa caûng vaø ngöôïc laïi moät caùch chính xaùc vaø lieân tuïc.
Do tính khoâng aên khôùp giöõa taøu vaø caùc phöông tieän giao thoâng sau caûng maø ta caàn phaûi
toå chöùc moät heä thoáng kho baõi trong caûng nhaèm chuû ñoäng coâng taùc xuaát nhaäp khi coù taøu
ñeán caûng. Ví duï, haøng hoùa chôû ñeán caûng caàn xuaát xuoáng taøu, nhöng luùc ñoù chöa coù taøu
ñeán caûng, ñeå giaûi phoùng phöông tieän giao thoâng, haøng hoùa caàn ñöôïc boác xeáp vaøo kho
cuûa caûng ñeå chôø ñôïi taøu ñeán laáy haøng. Ngöôïc laïi ñoái vôùi haøng nhaäp caûng töø taøu leân bôø,
nhöng khi taøu ñeán caûng laïi khoâng coù caùc phöông tieän giao thoâng treân maët ñaát, ñeå giaûi
phoùng taøu haøng hoùa caàn ñöôïc boác xeáp vaøo kho.v.v…Vì vaäy luoân luoân ôû caûng coù moät khoái
löôïng haøng hoùa ñaùng keå phaûi löu laïi trong kho hoaëc baõi cuûa caûng. Nhö vaäy, heä thoáng kho
söû duïng trong caûng laø caàn thieát vaø khoâng theå thieáu ñöôïc.

Phaân loaïi kho : Tuøy theo tính chaát cuûa töøng loaïi haøng hoùa caàn baûo quaûn, ta coù loaïi
kho kín vaø kho hôû.
Kho kín laø nhöõng toøa nhaø chuyeân moân coù bao che duøng ñeå chöùa nhöõng haøng hoùa
yeâu caàu baûo quaûn kín, haøng deã hö hoûng, ví duï nhö haøng kieän, haøng nguõ coác, saûn phaåm
coâng nghieäp, thöïc phaåm. v.v..
Kho hôû thöïc chaát laø nhöõng baõi chuyeân moân duøng ñeå chöùa haøng hoùa cho pheùp baûo
quaûn ngoaøi trôøi nhö : caùc loaïi than moû, quaëng, vaät lieäu xaây döïng, haøng container .v.v..
Ñeå choïn ñöôïc kích thöôùc kho hôïp lyù, caên cöù vaøo löôïng haøng caàn baûo quaûn ôû caûng
chuùng ta tröôùc heát phaûi xaùc ñònh ñöôïc söùc chöùa cuûa kho theo khoái löôïng.

§2 – XAÙC ÑÒNH SÖÙC CHÖÙA KHO :

Söùc chöùa cuûa kho (ñôn vò tính laø taán) laø khoái löôïng haøng hoùa ñöôïc baûo quaûn trong
kho, coù theå ñöôïc xaùc ñònh theo caùc phöông phaùp sau : Theo thôøi gian toàn kho, theo
phöông phaùp bieåu ñoà hoaëc theo troïng taûi höõu ích cuûa taøu.
1 – Xaùc ñònh söùc chöùa kho theo thôøi gian toàn kho :
Thôøi gian toàn kho laø thôøi gian haøng löu laïi trong kho keå töø thôøi ñieåm haøng baét ñaàu
vaøo kho cho ñeán khi ñöôïc xuaát ra khoûi kho. Thôøi gian toàn kho phuï thuoäc vaøo töøng loaïi
haøng vaø tính chaát vaän chuyeån cuûa chuùng. Trong giai ñoaïn ñieàu tra thu thaäp soá lieäu quy
hoaïch caàn thieát phaûi xaùc laäp ñöôïc thôøi gian toàn kho coù theå xaûy ra ñoái vôùi töøng loaïi haøng.
Söùc chöùa kho - kyù hieäu laø EK , ñöôïc tính theo coâng thöùc sau:
n
Qb k q k E t K
EK =
Tn

119
 Trong ñoù :
EK – Söùc chöùa cuûa kho tính cho 1 beán ( T )
Qb - Löôïng haøng cuûa beán trong naêm ( T/n )
n

kq – Heä soá khoâng ñoàng ñeàu cuûa löôïng haøng trong naêm (Heä soá naøy ñöôïc xaùc ñònh
phuï thuoäc vaøo möùc ñoä chính xaùc cuûa soá lieäu ñieàu tra nguoàn vaø löôïng haøng.
kq = 1,5 – 2,5)
kK – Heä soá löôïng haøng qua kho, töùc laø tyû soá löôïng haøng qua kho vaø löôïng haøng
qua beán trong naêm. Heä soá naøy ñöôïc xaùc ñònh theo caùc phöông aùn thieát keá cuï theå
cuûa töøng caûng ( phöông aùn haøng ñi tröïc tieáp hay giaùn tieáp )
Tn – Thôøi gian khai thaùc trong naêm cuûa caûng ( ngaøy – ñeâm )
TK – Thôøi gian toàn kho cuûa haøng hoùa ( ngaøy – ñeâm )
Trò soá naøy caàn xaùc ñònh trong giai ñoaïn ñieàu tra kinh teá – kyõ thuaät.
Phöông phaùp naøy ñoøi hoûi phaûi coù soá lieäu ñieàu tra nguoàn haøng, khaû naêng vaän taûi vaø
söï phoái hôïp chaët cheõ cuõa caùc phöông tieän sau beán. Söï chính xaùc cuûa keát quaû phuï thuoäc
vaøo vieäc xaùc ñònh chính xaùc thôøi gian toàn kho trong giai ñoaïn ñieàu tra kinh teá kyõ thuaät.

2 – Xaùc ñònh söùc chöùa kho theo phöông phaùp bieåu ñoà :
Ñaây laø phöông phaùp döïa vaøo kinh nghieäm khai thaùc cuûa caùc kho hieän coù ñeå xaây
döïng ñoà thò xuaát vaø nhaäp haøng qua kho trong moät thôøi gian nhaát ñònh, töø ñoù xaùc ñònh söùc
chöùa thieát keá cuûa kho. Phöông phaùp naøy phuø hôïp vôùi vieäc caûi taïo, môû roäng nhöõng caûng
ñang hoaït ñoäng, hoaëc nhöõng caûng chuaån bò xaây döïng nhöng coù moâ hình vaän taûi töông töï
nhöõng caûng hieän höõu.
Ñeå xaây döïng ñoà thò naøy, ta laáy truïc hoaønh bieåu thò thôøi gian t (ngaøy – ñeâm) vaø
truïc tung bieåi thò khoái löôïng haøng Q ( taán ) xuaát nhaäp qua kho trong thôøi gian moät naêm.
Hieäu soá giöõa löôïng haøng nhaäp vaø xuaát taïi moät thôøi ñieåm naøo ñoù cho bieát khoái löôïng
haøng coøn toàn laïi kho (H 11 – 1). Trò soá cöïc ñaïi Emax cuûa hieäu soá naøy bieåu thò söùc chöùa loùn
nhaát cuûa kho. Söùc chöùa lôùn nhaát naøy ñöôïc laáy laøm söùc chöùa thieát keá cho nhöõng kho môùi.

Hình (XI – 1) – Ñoà thò coâng taùc xuaát nhaäp cuûa kho ñang khai thaùc.

120
 3 – Phöông phaùp xaùc ñònh söùc chöùa kho theo troïng taûi höõu ích cuûa taøu :
Phöông phaùp naøy döïa treân hai yeáu toá cô baûn : cheá ñoä coâng taùc vaø cöôøng ñoä boác
xeáp haøng cuûa taøu. Ñeå chuû ñoäng coâng taùc boác xeáp lieân tuïc cho moät taøu veà beán, söùc chöùa
cuûa kho caàn thieát ít nhaát ñoái vôùi beán ñoù seõ laø :
EK = ke.Dt + ed
Trong ñoù :
Dt : Troïng taûi höõu ích cuûa loaïi taøu tính toaùn lôùn nhaát khi chôû loaïi haøng töông öùng ( T )
ke : Heä soá phöùc taïp cuûa luoàng haøng tính ñeán khaû naêng vöôït quaù khoái löôïng haøng ñaõ coù
do yeâu caàu xeáp haøng hôïp lyù cho taøu vaø cheá ñoä coâng taùc khoâng ñoàng ñeàu (khoâng khôùp
nhau ) cuûa taøu vaø haøng hoùa ( ñoái vôùi haøng nhaäp ke = 1 )
ed : Söùc chöùa döï tröõ do cheá ñoä boác xeáp cuûa taøu vaø caùc phöông tieän vaän chuyeån khaùc
sau beán khoâng aên khôùp vôùi nhau ( T ).
Trò soá ke ñöôïc xaùc ñònh chính xaùc phuï thuoäc vaøo luoàng haøng coù höôùng theo baûng XI – 1.
Baûng XI – 1 : Trò soá ke.

Ñaëc ñieåm cuûa höôùng ( ñöôøng )

Ñaëc ñieåm cuûa luoàng haøng Moät-hai caûng Caûng cuûa Khu vöïc coù
töông öùng moät nöôùc caûng vaøi nöôùc
1- Haøng hoãn hôïp coù chung moät danh muïc
(haøng theo chieàu daøi, haøng naëng, thieát bò
lôùn.v.v…) 1,4 1,5 1,6
2- Haøng hoãn hôïp thoâng thöôøng 1,3 1,4 1,5
3- Haøng ñoàng chaát cuûa nhieàu maùc khaùc nhau.
4- Haøng ñoàng chaát cuûa cuøng maùc haøng 1,1 1,2 1,3

1,0 1,0 1,0

Ñoái vôùi haøng chaát ñoáng :
- Haøng chaát ñoáng cuøng loaïi : ke = 1
- Haøng chaát ñoáng nhieàu loaïi : ke xaùc ñònh theo soá maùc haøng ( soá loaïi ) nhö sau :

ke = Mi.I
Trong ñoù :
MI – soá loaïi haøng ñöa xuoáng taøu öùng vôùi khoái löôïng I
I – Tyû leä löôïng haøng cuûa moät loaïi trong toång soá haøng ñöa xuoáng taøu.
Ta xeùt ví duï : Nguoàn haøng chaát ñoáng goàm 5 loaïi, trong ñoù moät loaïi ñöa xuoáng moät taøu,
coøn laïi 4 loaïi ñöa xuoáng 2 taøu, cöù moät taøu 2 loaïi ( vôùi khoái löôïng baèng nhau )
ke = M1.1 + M2.2 + M3.3
= 1x1 + 2x0,5 + 2x0,5 = 3
Khi moät nhoùm loaïi haøng coù theå thay ñoåi laãn nhau khi ñöa xuoáng taøu thì soá loaïi
haøng MI tính nhö moät loaïi. Ta xeùt tieáp ví duï treân, neáu 4 loaïi coù 2 caëp coù theå xeáp thay ñoåi
nhau thì 4 loaïi tính nhö 2 loaïi :
ke = 1x1 + 2x0,5 = 2
Khi coù 2 beán trôû leân coù cuøng coâng ngheä boác xeáp, ke lôùn nhaát chæ tính cho moät beán,
nhöõng beán coøn laïi phaûi laáy giaù trò nhoû hôn ( thaäm chí < 1 ) coù xeùt tôùi quaù trình ñöa xuoáng
taøu cuøng 1 loaïi haøng trong cuøng 1 thôøi gian.

121
 Khi haøng chaát ñoáng coù phöông aùn boác xeáp tröïc tieáp laø chính coù theå giaûm trò soá k e
nhöng caàn coù lyù do xaùc ñaùng.
Nhö ñaõ neâu leân, caàn phaân tích cuï theå töøng tröôøng hôïp tính toaùn quaù trình boá c xeáp
haøng chaát ñoáng ñeå coù theå giaûm söùc chöùa cuûa kho.
Xaùc ñònh trò soá eñ
Do cheá ñoä caäp beán cuûa taøu khoâng aên khôùp vôùi coâng taùc cuûa caùc daïng vaän taûi khaùc sau
beán, ñeå baûo ñaûm coâng taùc lieân tuïc cuûa beán, ta caàn tính ñeán söùc chöùa döï tröõ cuûa kho ed :
ed = .Pngaøy
Trong ñoù :
 - Tieâu chuaån döï tröõ tính baèng ngaøy ñeâm.
Png – Khaû naêng thoâng qua löôïng haøng trong moät ngaøy ñeâm cuûa beán ( T/ng.ñeâm )
Tieâu chuaån döï trö õ  = 1 – 5 ngaøy ñeâm, phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän toå chöùc hoaït ñoäng cuûa
taøu vaø ñieàu kieän nhaäp ( xuaát ) haøng ôû beán caûng cuõng nhö naêng suaát cuûa coâng ngheä boác
xeáp treân beán : coù theå laáy theo baûng (XI – 2) sau ñaây.

Baûng XI – 2 : Caùch choïn trò soá  ( ngaøy.ñeâm )

Ñieàu kieän coâng taùc cuûa phöông tieän vaän Ñieàu kieän toå chöùc hoaït ñoäng cuûa taøu
chuyeån treân boä A B C
1- Coâng taùc ñieàu hoøa vaø aên khôùp vôùi thôøi gian
boác xeáp cuûa taøu (haøng cuûa xí nghieäp ñòa
phöông, kho haäu phöông cuûa ñöôøng saét) 1 2 3
2- Khoâng phuï thuoäc vaøo cheá ñoä caäp beán cuûa
taøu (laøm vieäc chuû yeáu cuûa ñöôøng saét vôùi
taøu) 2 3 4
3- Coù theå giaùn ñoaïn coâng taùc cuûa caùc daïng
vaän taûi treân boä 3 4 5

Toå chöùc hoaït ñoäng cuûa ñoaøn taøu goàm 3 loaïi :

A : Caùc taøu caäp beán ñieàu hoøa theo lòch, coù nhöõng chuyeán ñi lieân tuïc khoâng xa laém vaø coù
quan heä vôùi 1 hoaëc 2 caûng.
B : Caùc taøu caäp beán coù theå khoâng ñeàu, coù nhöõng chuyeán ñi lieân tieáp treân ñoaïn ñöôøng daøi,
hoaëc lieân heä vôùi nhieàu caûng.
C : Caùc taøu caäp beán thaát thöôøng ( giao thoâng khoâng thöôøng xuyeân ).
Trò soá  tính toaùn treân cô sôû thôøi gian beán baän laø 15 ngaøy trong thaùng caêng nhaát.
Khi löôïng haøng thoâng qua beán thieát keá chæ söû duïng raát ít thôøi gian trong thaùng thì caàn
t
phaûi giaûm trò soá ed theo heä soá , trong ñoù t : soá ngaøy beán baän trong thaùng theo thieát keá,
15
töùc laø:
t
ed’ = ed
15
Trong ñoù :
ed’ laø söùc chöùa döï tröõ kho khi htôøi ghian baän beán laø t <15 ngaøy, coøn ed öùng vôùi t =
15 ngaøy (theo tieâu chuaån ôû treân)
Quaù trình tính toaùn trò soá ed thöôøng tieán haønh theo phöông phaùp xaùc suaát.

122
 Toång söùc chöùa kho cho moät nhoùm Ekn (T) naèm treân n beán chuyeân moân hoùa nhö
nhau ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc :
n
Ekn = Kn  E ki + ek
i 1

Trong ñoù :
Kn – Heä soá xeùt ñeán soá haøng öù ñoïng nhieàu nhaát cuûa nhoùm kho treân caùc beán do söï
cheânh leäch theo thôøi gian.
Eki – Söùc chöùa cuûa kho tính cho beán thöù i (T)
eK - Söùc chöùa döï tröõ do haøng hoùa trong kho chöa ñuû ñieàu kieän xuaát vì lyù do thöông
nghieäp.
Trò soá Kn laáy nhö sau :
- Khi 2 beán : Kn = 0,90
- Khi 3 beán : Kn = 0,80
- Khi treân 3 beán : Kn = 0,75
Trò soá ek tính nhö sau :
n
ek = k.E’kn trong ñoù E’kn = Kn  Fki
i 1

Heä soá k = 0,05 – 0,25 phuï thuoäc vaøo loaïi haøng vaø höôùng xuaát nhaäp cuûa haøng: coù theå laáy
theo baûng (XI – 3) sau ñaây.
Baûng XI – 3 : Heä soá k duøng ñeå tính ek .
Trò soá k
Ñaëc tröng
Xuaát khaåu ra caùc nöôùc coù Xuaát khaåu ñi caùc
cuûa haøng Nhaäp khaåu
hôïp ñoàng baûo ñaûm nöôùc khaùc
- Haøng ñoàng nhaát 0.15 0.20 0.05
- Haøng kieän 0.18 0.22 0.10
- Thieát bò 0.20 0.25 0.10
Caùc haøng vaän chuyeån ñöôøng gaàn, ven bieån khoâng caàn tính ek, töùc laø laáy k = 0
Ñoái vôùi kho haøng kieän toång hôïp, khi xaùc ñònh söùc chöùa kho, caàn phaân haøng hoùa ra
theo hình thöùc baûo quaûn kín (trong kho) vaø baûo quaûn hôû (ñeå ngoaøi baõi) the baûng (XI – 4).

Baûng XI – 4 : Theå tích kho baûo quaûn kín ( % ) so vôùi theå tích chung caùc kho haøng kieän.
Loaïi vaän chuyeån
Loaïi haøng
Xuaát Nhaäp Ñöôøng ñi gaàn ven beå
- Haøng kieän 70 – 90 75 – 95 60 – 80
- Kim loaïi, caùc saûn phaåm kim
loaïi vaø thieát bò 5 – 10 15 – 20 10 – 15

4 – Phöông phaùp tính toaùn toái öu söùc chöùa kho :

Phöông phaùp naøy döïa treân phöông phaùp tính söùc chöùa kho theo thôøi gian toàn kho.
Phöông phaùp tính theo thôøi gian toàn kho khoâng xeùt ñeán ñaëc tröng xaùc suaát nhaän haøng vaø
xuaát haøng neân kích thöôùc kho tính ñöôïc thöôøng bò haïn cheá vaø löôïng haøng thöôøng bò öù
ñoïng phaûi ñeå beân ngoaøi kho.
Löôïng haøng baûo quaûn trong kho ñöôïc nhaän vaøo khoâng ñeàu, thôøi gian baûo quaûn
haøng trong kho khoâng ñoàng nhaát, chuùng laø nhöõng ñaïi löôïng ngaãu nhieân neân kho caûng
ñöôïc ñaëc tröng bôûi heä thoáng phuïc vuï soá ñoâng vaø laøm vieäc theo quaù trình xaùc suaát.

123
 Neáu trong thôøi ñieåm nhaän haøng vaøo kho, trong kho luùc naøy coù dieän tích troáng thì
löôïng haøng tieáp tuïc ñöôïc nhaän vaøo, nhö vaäy : löôïng haøng khoâng bò toån thaát hay khoâng bò
töø choái, ta noùi kho hoaït ñoäng bình thöôøng. Ngöôïc laïi, neáu trong thôøi ñieåm nhaän haøng vaøo
kho, luùc naøy kho ñaõ ñaày haøng (kho baän toaøn boä) thì löôïng haøng nhaän vaøo bò toån thaát vaø
phaûi ñeå ngoaøi kho. Bôûi vaäy kho nhö laø moät heä thoáng phuïc vuï coù toån thaát trong lyù thuyeát
phuïc vuï soá ñoâng.
Tieâu chuaån cô baûn cuûa chöùc naêng heä thoáng phuïc vuï coù toån thaát laø xaùc suaát toån
thaát, töùc laø xaùc suaát trong thôøi ñieåm nhaän haøng vaøo kho, khi kho ñaõ ñaày haøng.
1 1  n
Pn = n ( )
1  m n! 
 ( )
m  0 m! 

Trong ñoù :
Pn : Xaùc suaát toån thaát (töø choái).
 : Cöôøng ñoä nhaän haøng vaøo kho trong ngaøy ñeâm.
 : Thoâng soá phaân phoái thôøi gian qua kho cuûa löôïng haøng laø trò soá nghòch ñaûo cuûa
1
thôøi gian baûo quaûn trong kho  = ; trong ñoù tk – thôøi gian toàn kho.
tk
n : Soá löôïng haøng tính toaùn ñöa vaøo kho.
m : Thoâng soá thay ñoåi cuûa caùc dieän tích haøng chieám choã trong kho.
Ta goïi kho laø heä thoáng phuïc vuï bao goàm n oâ dieän tích, moãi oâ dieän tích phuïc vuï cho 1
löôïng haøng (chöùa 1 löôïng haøng). Neáu goïi Q nk laø löôïng haøng qua kho trong naêm cuûa caûng,
do kho laø heä thoáng phuïc vuï coù toån thaát neân löôïng haøng thöïc teá qua kho seõ laø :
Ek = Q nk ( 1 – Pn )
Trong ñoù :
Ek – Coøn goïi laø söùc chöùa toát nhaát cuûa kho.
Ví duï : Tính söùc chöùa toái öu cuûa kho bieát :
Q nk = 150.000 T/naêm
Tn = 365 ngaøy
d = 455 T- Khoái löôïng trung bình moät oâ chöùa haøng trong kho.
tk = 10 ngaøy
q = 1 T/m2.
Chuaån bò soá lieäu tính toaùn
Cöôøng ñoä nhaän haøng vaøo kho trong ngaøy ñeâm :
Qkn 150.000
 = = = 0,9
dTn 455 x365
Thoâng soá phaân phoái thôøi gian phuïc vuï cuûa haøng trong kho
1 1
 = = = 0,1
tk 10
Soá oâ nhoû nhaát chöùa haøng trong kho :
 0,9
nmin = = = 9
 0,1

124
Laäp baûng tính toaùn :
n Pn Ek Ghi chuù
9 0.244 113.000
10 0.179 123.000
11 0.140 129.000
12 0.078 138.000
13 0.040 144.000
14 0.030 146.000
Töø baûng treân ta thaáy vôùi soá oâ chöùa haøng n = 13 thì kho baûo ñaûm chöùa ñöôïc löôïng
haøng toát nhaát, vôùi toån thaát Pn = 0,04 = 4% (nhoû nhaát). Theå tích toát nhaát cuûa kho laø söùc
chöùa Ek = 144.000 T.

§3 – XAÙC ÑÒNH DIEÄN TÍCH KHO :

Sau khi xaùc ñònh ñöôïc söùc chöùa kho. Dieän tích caàn thieát cuûa kho chæ coøn phuï thuoäc
vaøo taûi trong khai thaùc neàn kho. Taûi trong khai thaùc neàn kho laø söùc chòu taû i cuûa neàn kho.
Dieän tích caàn thieát cuûa kho ñöôïc xaùc ñònh nhö sau :
Ek
Fk = ( m2 )
q.k f
Trong ñoù :
Ek – Söùc chöùa cuûa kho ( T )
q – Taûi troïng khai thaùc cuûa kho laø löôïng haøng chaát treân 1 m2 dieän tích kho (T/m2)
Kf – Heä soá söû duïng dieän tích höõu ích cuûa kho, xeùt ñeán caùc dieän tích phuï khaùc nhö
töôøng, coät, loái ñi laïi trong kho, khoaûng caùch giöõa caùc ñoáng haøng trong kho.v.v..
Trò soá kf laáy nhö sau :
Trò soá kf
Chieàu roäng kho (m) Nhoùm haøng Nhoùm haøng Ghi chuù
<60T >60T
Haøng kieän
a- Kho moät taàng Soá trong ngoaëc duøng cho
< 24 0,6(0,45) 0,65(0,54) caûng soâng
24 – 36 0,6(0,52) 0,70(0,59)
>36 0,65 0,75
b- Kho nhieàu taàng
< 36 0,6 0,50
36 – 48 0,65 0,55
> 48 0,70 0,60
1- Kim loaïi
0,70
0,80 Baõi hôû
0,75
2- Container - Xe vaän chuyeån
0,23 – 0,26 chuyeân duïng
0,35 – 0,40 - Xe vaïn naêng
0,70 – 0,80 - Caàn truïc caàu
Taûi troïng khai thaùc cuûa kho ñöôïc qui ñònh phuï thuoäc vaøo töøng loaïi haøng, chieàu cao
cho pheùp chaát ñoáng trong kho, khaû naêng laøm vieäc cuûa caùc thieát bò, taûi troïng cho pheùp
treân neàn kho vaø ôû tröôùc beán cuõng nhö ñieàu kieän baûo ñaûm an toaøn lao ñoäng cho coâng
nhaân.
125
 Coâng thöùc treân söû duïng thuaän lôïi ñoái vôùi caùc kho haøng kieän. Ñoái vôùi caùc loaïi haøng
khaùc caàn keát hôïp theâm caùc ñieàu kieän cuï theå boá trí theo yeâu caàu khai thaùc cuûa töøng loaïi
haøng trong quaù trình xaùc ñònh dieän tích kho.

§4 – KHO HAØNG KIEÄN

1 – Caùc kích thöôùc chính cuûa kho :
Caùc kích thöôùc chính cuûa kho bao goàm : Chieàu daøi, chieàu roäng vaø chieàu cao kho.
Kích thöôùc chính cuûa kho ñaõ ñöôïc tieâu chuaån hoùa trong thieát keá ñeå phuø hôïp vôùi coâng taùc
boác xeáp haøng, caùc thieát bò laøm vieäc trong kho vaø caùc yeâu caàu kieán truùc khaùc. Coù theå laáy
theo baûng XI – 5 sau ñaây.
Chieàu daøi kho : chieàu daøi kho caàn phuø hôïp vôùi coâng taùc boác xeáp cuûa caùc thieát bò
maùy moùc, söï töông quan giöõa chieàu doïc taøu vaø kho. Ñeå baûo ñaûm yeâu caàu treân, chieàu daøi
kho khoâng ñöôïc nhoû hôn nöûa chieàu daøi beán nhöng cuõng khoâng daøi hôn chieàu daøi cuûa
beán.
Chieàu roäng kho : Cuõng nhö chieàu daøi kho, chieàu roäng kho ñöôïc löïa choïn theo tieâu
chuaån thieát keá ñònh hình, thöôøng laáy theo boäi soá cuûa 6 hoaëc 12.

Baûng XI – 5 : Caùc kích thöôùc chính cuûa kho moät taàng

Loaïi kho Chieàu daøi (m) Chieàu roäng (m) Chieàu roäng nhòp (m)
34 , 72 , 60 36 12 + 12 + 12
15 + 6 + 15
Kho caûng soâng 84 , 72 , 60 24 24
66 , 54 , 42 18 18
42 , 30 , 18 12 12
60 18 + 24 + 18
Kho caûng bieån coù
96  156 48 12 + 24 + 12
theàm sau
36 18 + 18

Chieàu cao kho : Tính töø saøn kho ñeán meùp döôùi keát caáu chòu löïc cuûa maùi kho.
Chieàu cao kho 1 taàng thöôøng duøng laø 6m. Kho coù chieàu roäng < 24m phuïc vuï cho vaän
chuyeån ñòa phöông coù theå cho pheùp laáy < 6m, nhöng khoâng nhoû hôn 4,8m. Chieàu cao kho
coù theå lôùn hôn 6m khi trong kho coù caùc thieát bò boác xeáp haøng vaø heä thoáng cô giôùi hoùa.
Chieàu cao kho nhieàu taàng laáy nhö sau :
- Taàng moät : 6 m
- Caùc taàng treân khoâng nhoû hôn 4,5m
Vì ñoä doác saøn kho  1,5% neân cho pheùp giaûm chieàu cao kho veà moät phía phuø hôïp
B K .i
vôùi ñoä nghieâng saøn vôùi trò soá Trong ñoù BK : chieàu roäng kho, I : ñoä doác saøn kho (%)
100
B .i
Ñoái vôùi kho 1 taàng, chieàu cao kho cho pheùp taêng theâm trò soá K veà moät phía cuûa
100
ñoä nghieâng.
Cöûa kho : Kích thöôùc cöûa kho phuï thuoäc vaøo kích thöôùc haøng hoùa vaø thieát bò vaän
chuyeån haøng ra vaøo kho. Kích thöôùc cöûa kho neân choïn phuø hôïp vôùi trò soá ghi trong baûng
XI – 6.

126
 Baûng XI – 6 : Kích thöôùc cöûa kho
Cöûa caùnh nhaác leân, Cöûa caùnh ñaåy ngang
Loaïi kho
Chieàu cao x chieàu roäng (m) Chieàu cao x chieàu roäng (m)
- Kho 1 taàng vaø taàng1 5,4 x 5,0 5,5 x 5,2
cuûa kho nhieàu taàng 5,4 x 4,8

- Kho nhieàu taàng 4,2 x 5,0 -

( tröø taàng 1 ) 4,2 x 4,8
4,2 x 4,0
5,0 x 4,8
- Kho chieàu roäng < 24m
phuïc vuï vaän taûi -
ñòa phöông 3,0 x 3,0

Soá cöûa kho boá trí phuï thuoäc vaøo chieàu daøi kho, laáy theo baûng XI-7.
Khi caûi taïo kho cuõ, khoâng thoûa maõn caùc yeâu caàu ôû baûng treân, cho pheùp haï thaáp
chieàu cao cöûa :
- Ñoái vôùi kho 1 taàng vaø taàng 1 cuûa kho nhieàu taàng : 4,0 m
- Ñoái vôùi kho nhieàu taàng : 3,0 m

Chieàu daøi kho (m) Soá cöûa kho

84 6
72 – 66 5
60 – 64 4
42 – 30 3
18 1

Theàm kho, ban coâng maùi che :

Theàm kho phuïc vuï coâng taùc boác xeáp haøng cho toa xe vaø oâ toâ. Theàm kho coù theå thieát
laäp doïc kho hay ñaàu hoài cuûa kho. Theàm ñaàu hoài phuïc vuï cho oâ toâ boác xeáp haøng vaøo kho.
Chieàu roäng theàm xaùc ñònh treân cô sôû ñi laïi töï do cuûa xe naâng haøng, khaû naêng ra vaøo
cuûa xe naâng töø theàm kho vaøo toa xe. Treân cô sôû naøy, theâm kho ñöôïc tieâu chuaån hoùa baèng
6m

Hình (XI – 2)Theàm kho vaø ban coâng.

1 – Theàm kho ; 2 – Ban coâng

127
 Trong moät vaøi tröôøng hôïp, theàm kho coøn laøm nhieäm vuï chuyeân moân nhö phaân
loaïi haøng.v.v… Chieàu roäng theàm coù theå leân ñeán (7 - 8) m, ñoâi khi (9 - 10) m.
Chieàu cao theàm caàn xaùc ñònh phuø hôïp vôùi tieâu chuaån boác dôõ haøng cuûa toa xe vaø oâ
toâ, coù theå laáy theo baûng (XI – 8).
Baûng (XI – 8) : Chieàu cao theàm kho
Coâng duïng cuûa theàm kho Chieàu cao theàm (m)
1- Duøng cho xe thoâng thöôøng 1,10
2- Duøng cho xe chôû haøng ngoaïi côõ 1,20
3- Toa xe chuyeân moân 1,30
4- Duøng cho oâ toâ thoâng thöôøng 1,10
5- Duøng cho oâ toâ hieän ñaïi 1,20
Ñoä doác saøn kho, theàm kho :
Ñoä doác saøn kho ñeå baûo ñaûm thoaùt nöôùc trong kho, thöôøng saøn kho doác ra phía beán
vôùi ñoä doác yeâu caàu i = 1,5 2% coøn ñoä doác theàm kho caàn höôùng ra phía saui vôùi i =
0,5%.
2 – Keát caáu vaø hình daïng kho :
Keát caáu phoå bieán cuûa caùc kho caûng hieän nay laø beâ toâng coát theùp hoaëc daøn theùp ñònh hình.
Hình (XI – 3) laø maët caét doïc vaø ngang kho beâ toâng coát theùp moät taàng vôùi 3 khoang. Böôùc coät
theo phöông doïc laø 12m.

Hình (XI – 3)Kho, taàng beâ toâng coát theùp

a – Maët caét doïc ; b – Maët caét ngang

Hình (XI – 4) – Kho 1 nhòp khung baèng theùp.

1-Khung theùp ; 2-Maùi nhoâm ; 3-Moùng nhaø beâtoâng coát theùp
128
 Ñeå chieáu saùng töï nhieân trong kho, duøng nhöõng taám kính boá trí treân maùi hay baèng
caùc khoang cöûa soå. Dieän tích caùc khoang cöûa chieáu saùng baèng11% dieän tích maùi.

Hình (XI –5)Kho 4 taàng baèng beâ toâng coát theùp

a- Maët baèng taàng 1 ; b- Maët caét ngang
Kho haøng cuûa caûng phuïc vuï tröïc tieáp cho coâng taùc haøng hoùa (nhaäp haøng töø taøu leân
vaø xuaát haøng xuoáng taøu) neân caàn ñöôïc boá trí ngay treân daûi laõnh thoå tröôùc beán keà lieàn
vôùi caùc thieát bò boác xeáp ôû meùp beán. Kho caàn boá trí hôïp lyù, baûo ñaûm phuïc vuï thuaän lôïi
nhaát cho coâng taùc boác xeáp, cho caùc thieát bò boác xeáp haøng vaø caùc phöông tieän vaän chuyeån
haøng trong vaø ngoaøi kho. Khoaûng caùch giöõa caùc kho caàn baûo ñaûm yeâu caàu phoøng hoûa vaø
giao thoâng ñi laïi trong khoaûng giöõa hai kho gaàn nhau.
Toát nhaát kho boá trí doïc theo tuyeán beán, moãi beán coù moät kho phuïc vuï tröïc tieáp
coâng taùc haøng cho beán cuûa mình. Tröôøng hôïp naøy, thoâng thöôøng chieàu daøi kho nhoû hôn
chieàu daøi beán vaø khoaûng caùch giöõa caùc kho a1  khoaûng caùch giöõa caùc taøu a. Ta xem
minh hoïa treân hình (XI – 6).

Hình (XI –6) –Boá trí heä thoáng kho tröôùc beán.
129
 Khoaûng caùch giöõa caùc kho a1 = 20  50 m duøng phuïc vuï cho caùc phöông tieän giao
thoâng ñi laïi boác xeáp haøng. Neáu dieän tích kho lôùn ,boá trí trong phaïm vi chieàu daøi moãi beán
khoâng ñuû thì coù theå laøm kho 2 taàng hay boá trí daõy kho thöù 2 ôû phía sau keà lieàn vôùi daõy
thöù nhaát.
Khi quy hoaïch heä thoáng kho, caàn löu yù thoaùt nöôùc trong vaø ngoaøi kho. Caùc kho kín
caàn baûo ñaûm yeâu caàu baûo quaûn khaùc nhau (thoâng hôi, thoâng gioù, ñoä aåm, nhieät ñoä, aùnh
saùng.v.v…) vaø caùc thieát bò phoøng hoûa, thoâng tin lieân laïc trong kho.
Ngoaøi yeâu caàu treân, kho caàn boá trí phuø hôïp vôùi caùc thieát bò boác xeáp vaø vaän
chuyeån haøng. Khi thieát bò boác xeáp haøng laø caàn truïc coång, kho caàn boá trí caùch tuyeán beán
töø 40  50 m ñoái vôùi kho 1 taàng (Hình XI –7) vaø 20  25 m ñoái vôùi kho nhieàu taàng ñeå
baûo ñaûm taàm hoaït ñoäng cuûa tay vôùi caàn truïc vaø xe naâng haøng.

Hình (XI – 7)Boá trí kho tuyeán beán

a- Kho 1 taàng ; b- Kho nhieàu taàng
Ñoái vôùi nhöõng kho baûo quaûn haøng mang tính chaát daøi haïn, thöôøng ñöôïc boá trí ôû
tuyeán thöù hai (Hình XI – 8), boá trí tuyeán kho thöù hai caàn xeùt söï lieân quan ñeán tuyeán kho
thöù nhaát. Haønh lang vaän chuyeån haøng duøng xe naâng haøng ñöôïc noái lieàn 2 kho vaø phaûi coù
cuøng cao ñoä saøn ôû caùc taàng.

3 – Caùc loaïi kho haøng kieän khaùc.

Kho saét theùp vaø thieát bò (cuõng laø moät dang haøng kieän) nhöng ñöôïc boá trí döôùi daïng
kho hôû (baõi). Keát caáu baõi caàn baûo ñaûm chòu ñöôïc haøng hoùa naëng, thöôøng duøng nhöõng
taám beâ toâng coát theùp ñuùc saün hoaëc döôùi daïng nhö lôùp maët ñöôøng oâ toâ vaø lôùp phuû cöùng,
cöôøng ñoä cao.
Kho chöùa container caàn boá trí theo lôùp vaø daõy ñeå baûo ñaûm giao thoâng vaø xe vaïn
naêng laøm vieäc treân baõi. Treân baõi caàn xeùt ñeán ñöôøng giao thoâng cho toa xe hay oâ toâ ñi laïi.
130
Döïa vaøo caùch saép xeáp container treân baõi, dieän tích baõi coù theå tính nhö sau :
Fk = F1 + F2 + kñNcFc
Trong ñoù :
Kñ – Heä soá döï tröõ dieän tích (baèng 15%) toång soá dieän tích caàn thieát boá trí container.
Nc – Soá löôïng container chöùa haøng treân baõi.
Fc – Dieän tích chieám choã cuûa moät container coù xeùt ñeán khoaûng caùch giöõa chuùng
vôùi nhau laø 0,1m.
F1 – Dieän tích boá trí ñöôøng saét vaø oâ toâ treân baõi
F2 – Dieän tích caàn thieát cho caùc thieát bò laøm vieäc treân baõi.
Fc = (lc + 0,1)(bc + 0,1)
Trong ñoù :
Lc , bc : Chieàu daøi vaø chieàu roäng cuûa moät container chuaån.
Neáu treân baõi coù ñöôøng oâ toâ, dieän tích chieám choã laø F1oâ = (6 – 8)loâ , trong ñoù loâ laø
chieàu daøi ñöôøng oâ toâ treân baõi, con soá (6 – 8) m laø chieàu roäng maët ñöôøng.
Neáu treân baõi coù caû ñöôøng saét vaø oâ toâ thì F1 = F1s + F1oâ .
Ñoái vôùi beán chuyeân duøng container, caàn boá trí moät kho kín phía sau beán vôùi dieän
tích khoaûng 2000 m2 ñeå laøm coâng taùc hoaøn thieän vaø kieåm tra haøng (kho CFS).
Caùc container neáu boá trí 1 lôùp, seõ chieám nhieàu dieän tích laõnh thoå, gaây ra chi phí
lôùn, ñoâi khi boá trí naøy khoâng ñaït ñöôïc vì ñieàu kieän laõnh thoå chaät heïp. Nhöng neáu boá trí
xeáp choàng nhieàu lôùp treân baõi thì caàn baûo ñaûm thaùo dôõ ñöôïc deã daøng (thöôøng boá trí xeáp
choàng 2 hoaëc 3 lôùp)

§5 – KHO THÖÏC PHAÅM

Kho chöùa caùc loaïi thöïc phaåm nhaèm muïc ñích xuaát khaåu ( thòt, caù, rau, hoa quaû
töôi ) caàn baûo ñaûm vôùi nhieät ñoä vaø ñoä aåm thích hôïp trong suoát quaù trình baûo quaûn trong
kho cuûa caûng:
Kho hoa quûa töôi coù theå boá trí chung, taûi troïng khai thaùc treân neàn kho q = 2 T/m2.

Hình (XI – 9) theå hieän kho chuoái 2 taàng. Nhieät ñoä khoâng khí luoân luoân ñöôïc giöõ
trong kho töø +40  120C vaø ñoä aåm 80  85%.
Ñoái vôùi loaïi thöïc phaåm caàn öôùp laïnh, ta duøng caùc kho chuyeân moân ñöôïc laøm laïnh
baèng muoái vaø laøm laïnh baèng cô khí. Laøm laïnh baèng muoái : phöông tieän laøm laï nh chuû
yeáu laø nöôùc ñaù hay nöôùc ñaù vôùi muoái. Nöôùc ñaù tan laøm laïnh khoâng khí trong kho vaø
131
haøng hoùa ñeán nhieät ñoä yeâu caàu töøng loaïi haøng. Duøng phöông phaùp naøy chæ laøm laïnh
nhöõng kho nhoû.
Laøm laïnh baèng cô khí : Trong kho ñöôïc trang bò caùc thieát bò laøm laïnh. Nguyeân taéc
laøm laïnh : Do quaù trình bay hôi caùc chaát loûng coù nhieät ñoä boác hôi thaáp keùo theo nhieät ñoä
moâi tröôøng xung quanh. Chaát loûng thöôøng duøng laø amoâniaéc (NH 3) coù nhieät ñoä boác hôi laø
330C vaø Axít H2CO3 coù nhieät ñoä boác hôi 780C.v.v…
Hình (XI – 10) - Heä thoáng boá trí kho öôùp laïnh trong caûng. Kho bao goàm 2 boä phaän
chính: Gian cô khí goàm caùc thieát bò laøm laïnh vaø phoøng ñöôïc laøm laïnh laø kho chöùa haøng (
caù thòt, rau, hoa quaû.v.v…). Trong kho chia ra caùc ngaên rieâng ñeå phuø hôïp vôùi nhieät ñoä yeâu
caàu laøm laïnh töøng loaïi haøng.
Yeâu caàu kho öôùp laïnh : Caùch nhieät, caùch aåm vaø nöôùc. Töôøng kho caàn tính ñeán
chieàu daøy lôùp caùch nhieät vaø nöôùc. Cöûa soå vaø cöûa ra vaøo caàn ít nhaát ñeå traùnh söï xaâm
nhaäp cuûa khoâng khí beân ngoaøi. Trong kho duøng caùc thieát bò rieâng, töï ñoäng xeáp dôõ haøng
phuø hôïp hoaëc duøng xe vaïn naêng trong kho. Kho neân boá trí gaàn tuyeán beán thuaän lôïi cho
quaù trình boác xeáp haøng theo phöông aùn taøu – kho hay kho – taøu. Tuyeán boác xeáp haøng
cuûa kho thöôøng duøng loaïi theàm kín ( coù maùi che ) duøng cho ñöôøng saét vaø oâ toâ. Nhöõng
kho lôùn, ngöôøi ta coøn boá trí ñöôøng saét chaïy thaúng vaøo kho.

Hình (XI – 10)

Heä thoáng boá trí kho öôùp laïnh trong caûng.

§6 – KHO HAØNG CHAÁT ÑOÁNG

Coù nhöõng loaïi haøng cho pheùp baûo quaûn tröïc tieáp treân baõi hay trong kho kín daïng
ñoå thaønh töøng ñoáng, ta goïi laø kho haøng chaát ñoáng. Haøng chaát ñoáng thoâng duïng trong
caûng coù theå chia ra caùc loaïi sau :
- Than vaø quaëng
- Vaät lieäu xaây döïng (caùt, ñaù, soûi.v.v..)
- Haøng daïng boät nhoû (xi maêng, tinh quaëng, thaïch cao)
- Muoái.
Caùc loaïi than, quaëng, vaät lieäu xaây döïng coù theå baûo quaûn hôû treân baõi ñaát töï nhieân
hay coù lôùp phuû gia coá. Caùc loaïi haøng daïng boät (xi maêng, ñöôøng. Muoái v.v..) caàn baûo
quaûn kín trong kho theo yeâu caàu chuyeân moân rieâng cuûa töøng loaïi haøng.
Maùi doác töï nhieân cuûa chuùng laáy nhö sau :
- Than vaø quaëng  = 45 – 500
- Xi maêng  = 650
- Muoái  = 32 – 450
132
- Vaät lieäu xaây döïng  = 30 – 450
1 – Kho chöùa than ñaù.
Trong caûng, than ñöôïc baûo quaûn chuû yeáu treân caùc baõi hôû. Xung quanh baõi than coù
theå xaây döïng töôøng baûo veä baèng ñaát hay gaïch ñeå chaén than khoâng laøm baån ra ngoaøi. Moät
soá tröôøng hôïp caàn thieát, baõi than coù theå laøm chìm saâu xuoáng ñaát.
Kích thöôùc ñoáng than treân baõi phuï thuoäc vaøo ñaëc tính töøng loaïi than, than ñöôïc
phaân loaïi theo baûng XI – 9.
Baûng XI – 9 : Phaân loaïi than
Nhoùm than Loaïi than Ñaêc tính cuûa than

Taát caû caùc loaïi than antraxít vaø than Beàn vöõng
I
ñaù maùc T

Than naâu vaø than ñaù (tröø maùc T) Beàn vöõng trung bình
II
Hoãn hôïp nhieàu loaïi than Khoâng beàn vöõng

Chieàu cao ñoáng : Chieàu cao ñoáng than nhoùm I vaø II khoâng haïn cheá khi than ñöôïc
ñaàm chaët theo töøng lôùp treân baõi ñeå haïn cheá khoâng khí xaâm nhaäp vaøo ñoáng. Chieàu cao
ñoáng trong tröôøng hôïp naøy phuï thuoäc vaøo yeâu caàu coâng taùc caùc maùy moùc boác xeáp, taûi
troïng cho pheùp treân tuyeán beán vaø caùc yeâu caàu khaùc.
Chieàu cao ñoáng than nhoùm II khi khoâng ñöôïc ñaàm chaët xaùc ñònh
theo baûng XI – 10.
Baûng XI – 10 : Chieàu cao cuûa ñoáng than nhoùm II
Chieàu cao ñoáng ( m )
Ñaëc tính cuûa than Baûo quaûn taïm thôøi (< Baûo quaûn laâu daøi (> 1
1 thaùng) thaùng)
- Than coù ñoä beàn vöõng trung bình 8 4
- Than khoâng beàn vöõng 3 2

Kích thöôùc maët baèng ñoáng : Treân maët baèng, kích thöôùc ñoáng khoâng haïn cheá phuï
thuoäc vaøo ñieàu kieän qui hoaïch vaø phöông phaùp boác xeáp treân kho. Hình daïng ñoáng coù theå
baát kì (hình chöõ nhaät, troøn, tam giaùc, quaït.v.v..), nhöng hôïp lyù vaø thöôøng duøng loaïi hình
chöõ nhaät.

Yeâu caàu baõi than :

Maët baõi chöùa than khoâng ñöôïc ñeå ngaäp nöôùc, cao ñoä baõi caàn phuø hôïp vôùi tieâu
chuaån thieát keá ñoä vöôït cao laõnh thoå. Neáu nöôùc trong ñaát (nöôùc ngaàm) gaây aåm ñaùy baõi thì
caàn xaây döïng heä thoáng huùt nöôùc ngaàm. Keânh maùng cuûa heä thoáng naøy khoâng ñöôïc boá trí
döôùi ñoáng than.
Baõi caàn coù ñoä doác ñeå thoaùt nöôùc vaøo keânh maùng xung quanh hoaëc thoaùt ra ngoaøi.
Khoâng ñöôïc daãn doøng nöôùc töø ñoáng naøy sang ñoáng khaùc. Khi baõi than boá trí thaáp döôùi
maët ñaát, traùnh nöôùc trong ñaát vaø nöôùc beà maët xaâm nhaäp vaøo ñoáng than.
Baõi caàn coù lôùp phuû maët ñeå choáng söï va ñaäp cuûa ben ngoaïm caàn truïc. Caàn coù bieän
phaùp choáng taùc duïng nhieät ñoái vôùi baõi khi chöùa than loaïi II. Ñoá i vôùi than xuaát khaåu, yeâu
caàu caàn laøm saïch baõi, thì cho pheùp duøng lôùp phuû cöùng baèng beâ toâng ôû nôi chòu taùc duïng
133
cuûa ben ngoaïm caàn truïc. Noùi chung, yeâu caàu chuû yeáu laø laøm chaët neàn baõi. Khi caàn coù
lôùp phuû thì thöôøng duøng loaïi beâ toâng - ñaát seùt vaø caùc vaät lieäu ñòa phöông khaùc, yeâu caàu
kinh teá vaø ñôn giaûn. Thöïc teá, ôû caùc caûng nöôùc ngoaøi, lôùp phuû ñôn giaûn khoâng coù khaû
naêng choáng laïi taùc duïng cuûa ben ngoaïm, neân hieän nay coù xu höôùng duø ng lôùp phuû beâ
toâng-nhöïa ñöôøng, beâ toâng – xi maêng môùi ñaûm baûo an toaøn.
Ñeå laøm nguoäi than töï boác chaùy, kho than loaïi II caàn coù dieän tích döï tröõ khoaûng 5%
dieän tích ñoáng than. Töoøng kho traùnh nöùt neû ñeå khoâng cho khoâng khí beân ngoaøi loït vaøo
ñoáng. Ñeå laøm nguoäi ñoáng than, caàn ñöa oáng thoâng hôi vaøo trong ñoáng.
Khi chöùa hoãn hôïp caùc loaïi than, caàn boá trí ñoáng nguy hieåm cuoái höôùng gioù. Phía
ngoaøi ñoáng than loaïi II caàn boá trí truøng vôùi höôùng gioù chuû yeáu trong naêm.
Khoaûng caùch phoøng hoûa giöõa caùc ñoáng lieàn nhau yeâu caàu nhö sau :
- Khi chieàu cao ñoáng < 3m - khoaûng caùch phoøng hoûa laø 1,0 m
- Khi chieàu cao ñoáng > 3m - khoaûng caùch phoøng hoûa laø 2,0 m.

Bieän phaùp ñaáu tranh choáng hieän töôïng töï boác chaùy cuûa than.
Quaù trình töï boác chaùy cuûa than seõ laøm giaûm chaát löôïng toûa nhieät cuûa than khi söû
duïng. Toån thaát than khi baûo quaûn trong ñoáng khoaûng 3 – 8% phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän
baûo quaûn than.
Nguyeân nhaân cô baûn cuûa hieän töôïng töï boác chaùy cuûa than laø quaù trình oâxy hoùa
gaây ra nhieät. Khi aåm, nöôùc möa rôi vaøo ñoáng than gaây oâxy hoùa lôùp beà maët, quaù trình naøy
phaùt trieån saâu vaøo beân trong, ñoàng thôøi khoâng khí xaâm nhaäp vaøo ñoáng, aûnh höôûng tröïc
tieáp quaù trình oâxy hoùa than sinh ra nhieät laøm than töï boác chaùy.
Tröôùc ñaây, bieän phaùp chuû yeáu laø thoaùt khoâng khí noùng töø trong ñoáng ra ngoaøi, haïn
cheá chieàu cao ñoáng, laøm oáng thoâng gioù. Bieäp phaùp naøy thöïc teá khoâng mang laïi keát quaû
gì, vì khí noùng thoaùt ra, khoâng khí maùt laïi ñöôïc thay theá vaøo, daãn ñeán quaù trìng oâxy hoùa
maïnh hôn.
Hieän nay, nguyeân taéc chung laø khoâng cho khoâng khí loït vaøo ñoáng, neân caân baèng dieän
tích ñoáng vaø laøm chaët ñoáng laø bieän phaùp chuû yeáu vaø toát nhaát.

1- Kho quaëng vaø vaät lieäu xaây döïng

Khaùc vôùi kho than, quaëng thöôøng naëng hôn, neân ñoáng quaëng caàn ñaët xa tuyeán beán
ñeå baûo ñaûm ñieàu kieän oån ñònh cho coâng trình beán. Chieàu cao baõi quaëng phuï thuoäc vaøo
heä thoáng cô giôùi hoùa vaø khaû naêng boác xeáp cuûa thieát bò treân baõi. Moät vaøi loaïi quaëng quí
vaø tinh quaëng caàn baûo quaûn kín.
Vaät lieäu xaây döïng (ñaù, caùt, soûi, ñaù daêm.v.v..) ñöôïc baûo quaûn treân baõi hôû. Baõi
quaëng vaø vaät lieäu xaây döïng töông töï nhö baõi than nhöng caàn löu yù raèng baõi than coù
nhöõng yeâu caàu rieâng do ñaëc tính töï boác chaùy cuûa than.

2– Caùc kho haøng chaát ñoáng khaùc

Caùc loaïi haøng chaát ñoáng khaùc nhö xi maêng, muoái, ñöôøng, boâxít, nhoâm .v.v.. caàn
baûo quaûn kín döôùi daïng maùi che möa naéng hay baèng caùc keát caáu thoâng thöôøng hoaëc döôùi
daïng kho troøn (xi loâ) baèng beâ toâng coát theùp.

134
 §7 – KHO HAÏT RÔØI
1- Yeâu caàu baûo quaûn haøng haït
Haït daïng rôøi goàm nhieàu loaïi : Thoùc, gaïo, ngoâ, nguõ coác.v.v.. ñöôïc baûo quaûn döôùi
hai hình thöùc : ñoùng bao vaø ñeå rôøi. Loaïi ñoùng bao baûo quaûn vaø vaän chuyeån nhö loaïi haøng
kieän maø chuùng ta ñaõ ñeà caäp ñeán ôû phaàn treân. ÔÛ ñaây, chæ xeùt loaïi baûo quaûn rôøi trong
nhöõng kho chuyeân moân goïi laø kho xi loâ, hay kho coù tieát dieän troøn.
Troïïng löôïng rieâng cuûa caùc loaïi haït dao ñoäng töø 0,5 – 0,76 T/m3. Baûo quaûn haït lieân
quan ñeán quaù trình phaân loaïi vaø laøm saïch haït cuõng nhö yeâu caàu baûo ñaûm ñoä aåm cuûa haït
thích hôïp. Ñoä aåm ñoùng vai troø quan troïng trong quaù trình baûo quaûn haït trong kho, yeâu
caàu luoân luoân baûo ñaûm khoâng quaù 14 – 14,5%. Neáu ñoä aåm taêng quaù yeâu caàu treân seõ taïo
ñieàu kieän haït naåy maàm, laøm giaûm chaát löôïng haït.

2- Heä thoáng daây chuyeàn kho haït rôøi

Bao goàm:
- Kho chöùa haït xiloâ (daïng truï troøn).
- Thaùp coâng taùc thöïc hieän caùc quaù trình phaân loaïi, laøm saïch, caân ñong, saáy khoâ haït.
- Thieát bò nhaän vaø xuaát haït (thöôøng laø heä thoáng baêng chuyeàn, gaàu xích).

3- Caáu taïo kho chöùa vaø caùch boá trí kho

Kho xiloâ thöôøng duøng laø loaïi hình troøn baèng beâ toâng coát theùp (hoaëc xi maêng löôùi
theùp). Ñöôøng kính xiloâ töø 3 – 15m, chieàu cao xi loâ 15 – 50m.
Trong moät soá caûng toång hôïp, hay moät soá caûng soâng, beán haøng haït chæ löu giöõ taïm
thôøi trong moät thôøi gian ngaén, coù theå duøng kho chöùa haït töông töï nhö kho haøng kieän,
trong ñoù coù baêng chuyeàn vaø pheãu roùt haït.
Boá trí kho : Tuøy theo khoái löôïng haït, trong caûng soá löôïng kho coù theå duøng töø 1 – 2
xiloâ rieâng bieät ñeán moät vaøi daõy xi loâ boá trí saùt nhau. Caùc xi loâ coù theå boá trí theo caùc daõy
song song hình côø (H XI – 11).

Hình (XI – 11)Kho chöùa haït cuûa heä thoáng xi loâ

a-Boá trí kho daõy vaø hình baøn côø
b-Maët caét ngang kho xi loâ
135
 Theå tích höõu ích cuûa kho haït coù theå tính theo coâng thöùc sau :
V = V1k
Trong ñoù : V1 – Theå tích hình hoïc kho.
k – Heä soá chöùa ñaày xi loâ cuûa haït
k = 0,85 – 0,95 phuï thuoäc vaøo loaïi haït
Loã thoaùt haït ôû ñaùy xi loâ thöôøng coù kích thöôùc 150 x 150mm  600 x 600mm ñoái
vôùi kho vuoâng, coøn kho troøn ñöôøng kính loã thoaùt d = 150  600mm.
Coù theå tính kích thöôùc loã thoaùt theo coâng thöùc sau :
a = k.(D + 80).tg
Trong ñoù :
a- Kích thöôùc loã van (m)
k- Heä soá söùc khaùng cuûa vaät lieäu
k = 2,6 ñoái vôùi vaät lieäu ma saùt
k = 2,4 ñoái vôùi vaät lieäu ma saùt trung bình
D- Caïnh hay ñöôøng kính xi loâ (m)
- Goùc ma saùt trong cuûa vaät lieäu
4 – Caáu taïo thaùp coâng taùc
Chöùc naêng cuûa thaùp coâng taùc : Haït ñöôïc ñöa leân ñænh thaùp baèng baêng gaàu vaø sau
ñoù haït töï rôi xuoáng baèng troïng löôïng baûn thaân ñeå tieán haønh caùc quaù trình caân töï ñoäng,
laøm saïch, saáy khoâ. Sau khi thöïc hieän xong caùc quaù trình treân, haït laïi ñöôïc ñöa leân phía
treân vaø sau ñoù vaøo kho chöùa theo heä thoáng baêng chuyeàn phía treân.

136
 Hình (XI – 12)
Caáu taïo thaùp coâng taùc
1- Baêng xuaát; 2- Baêng gaàu nhaän haït vaøo
3- Baêng gaàu xuaát haït ñaõ ñöôïc laøm saïch
4- Kho xi loâ; 5- Xi loâ laøm saïch haït
6- Xi loâ chöùa haït sau khi laøm saïch
A- Thuøng hay ngaên chöùa; B- Caân; C- Maùy phaân loaïi haït
O- Maùy laøm saïch; H- Baêng gaàu; T- Maùy choïn haït
T1, T2 – Baêng chuyeàn; T3 – Baêng xuaát xuoáng taøu
T4 – Baêng nhaän haït töø ngoaøi ñöôøng saét vaøo
T5 – Baêng chuyeàn ngang giöõa caùc baêng gaàu

5- Khaâu nhaän haït

Khi haït chôû baèng ñöôøng saét ñeán (tröôøng hôïp xuaát), thieát bò nhaän haït boá trí ngoaøi
toøa nhaø cuûa heä thoáng xi loâ. Thöôøng thieát bò nhaän haït coù maùi che baûo veä. Haït töø toa xe,
nhôø heä thoáng xuùc gaït töï ñoäng hay baèng caùch nghieâng toa xe, hoaëc toa töï môû ñaùy, haït
ñöôïc ñoå vaøo pheãu boá trí caïnh ñöôøng saét. Haït töø pheãu chaûy vaøo trong baêng chuyeàn roài
ñöôïc ñöa vaøo thaùp coâng taùc.
Haït töø taàu nhaän haït vaøo kho baèng phöông phaùp huùt thuûy löïc tröïc tieáp vaøo thaùp
coâng taùc, hoaëc duøng baèng gaàu hoaëc baêng chuyeàn ñöa haït vaøo thaùp coâng taùc.

§8 – KHO CHÖÙA HAØNG LOÛNG VAØ HÔI

1- Phaân loaïi kho
Chaát loûng ñöôïc vaän chuyeån vaø baûo quaûn trong caûng bao goàm : daàu thoâ vaø caùc saûn
phaåm daàu.
Theo möùc ñoä nguy hieåm chaùy daàu vaø saûn phaåm daà, chuùng ta chia ra 2 loaïi theo
baûng XI – 11.
Baûng XI-11 : Phaân loaïi daàu vaø saûn phaåm daàu
Nhoùm daàu vaø saûn Nhieät ñoä boác
Teân saûn phaåm daàu
phaåm daàu chaùy cuûa hôi 0C
Xaêng, daà DO v.v..daàu maùy keùo, daàu
Loaïi deã chaùy  450
soùng.v.v..
Ma duùt, nhieân lieäu ñoäng cô ø diezen, môõ,
Loaïi khoù chaùy > 450
bitum loûng.v.v..

Kho daàu vaø saûn phaåm daàu chia laøm 2 nhoùm :

Nhoùm I : Caùc cô sôû daàu xaây döïng ñoäc laäp cung caáp cho caùc cô sôû tieâu thuï daàu, khu
nhieân lieäu cuûa nhaø maùy cheá bieán daàu, kho daàu cuûa caùc xí nghieäp coù khoái löôïng daàu lôùn
hôn trò soá ghi baûng XI-12.
Baûng XI-12 : Theå tích giôùi haïn cuûa nhoùm kho
Khoái löôïng daàu (m3)
Loaïi daàu vaø saûn phaåm daàu
Beå chìm Beå noåi
Deã chaùy 4000 2.000
Khoù chaùy 20.000 10.000

137
 Nhoùm II : Caùc kho daàu tröïc thuoäc caùc xí nghieäp coâng nghieäp, noâng nghieäp, giao
thoâng vaän taûi vaø caùc xí nghieäp khaùc coù khoái löôïng daàu baèng vaø nhoû hôn trò soá baûng
XI-12.
Khi trong moät cô sôû baûo quaûn hoãn hôïp nhieàu loaïi daàu vaø duøng caùc loaïi beå chöùa, khi
phaân loaïi nhoùm kho, caàn tính khoái löôïng töông ñöông nhö sau :
- 1 m3 daàu vaø saûn phaåm daàu deã chaùy töông ñöông vôùi 5m3 daàu vaø saûn phaåm daàu khoù
chaùy.
- 1 m3 khoái löôïng baûo quaûn trong beå noåi töông ñöông 2 m3 daàu baûo quaûn trong beå chìm.
Nhoùm kho I thöôøng boá trí treân nhöõng khu ñaát ñoäc laäp. Nhoùm II thöôøng boá trí trong
phaïm vi laõnh thoå xí nghieäp.
Phuï thuoäc vaøo khoái löôïng, kho nhoùm I coù theå chia laøm 3 loaïi kho theo baûng XI-13.

Baûng XI-13 : Phaân loaïi kho nhoùm I

Loaïi kho Theå tích (m3)

I > 50.000
II 10.000  50.000
III < 10.000

Phuï thuoäc vaøo vò trí daàu so vôùi maët ñaát, ta chia ra beå chìm, beå nöûa chìm, beå noåi.
Beå chìm laø beå coù möùc daàu cao nhaát naèm thaáp hôn 0,2m so vôùi cao ñoä laõnh thoå thaáp nhaát
caïnh beå.
Beå noåi coù ñaùy choân saâu xuoáng maët ñaát nhoû hôn ½ chieàu cao beå, hay ñaùy naèm treân maët
ñaát.
Beå nöûa chìm (hay nöûa noåi) coù ñaùy choân döôùi ñaát khoâng nhoû hôn ½ chieàu cao beå vaø möùc
daàu lôùn nhaát trong beå < 2m so vôùi beà maët laõnh thoå caïnh beå.

2- Caáu taïo kho (boàn chöùa)

Kho thöôøng duøng baèng theùp hoaëc beâ toâng coát theùp. Beå chìm coù theå duøng baèng ñaù
xaây. Beå coù daïng truï troøn thaúng ñöùng, ñaùy phaúng, ñaùy loài, naép phaúng hoaëc loài, loaïi hình
caàu hay elíp ñaùy phaúng.v.v.. Hình (XI-13)
Kích thöôùc caùc loaïi kho bao goàm caùc loaïi töø 100 m3 – 30.000m3.
Beå troøn naèm ngang duøng baûo quaûn xaêng cuõng nhö caùc saûn phaåm daàu coù khoái
löôïng nhoû.
Caùc loaïi thuøng baèng beâ toâng coát theùp öu vieät hôn thuøng theùp : Khoái löôïng theùp,
toån thaát nhieät, toån thaát daàu do boác hôi nhoû hôn.
Thuøng hình caàu duøng baûo quaûn bu tan, parafin deã soâi ôû nhieät ñoä thaáp cuõng nhö saûn
phaåm daàu deã chaùy, deã bay hôi khaùc.
Thuøng elíp thöôøng duøng baûo quaûn caùc loaïi xaêng oâ toâ, maùy bay cuõng nhö loaïi daàu
nheï chòu aùp löïc.

138
 Hình (XI-3) : Caùc loaïi beå chöùa daàu
a- Loaïi truï troøn thaúng ñöùng; 1- Ñaùy; 2- Naép;
3- Vì keùo naép; 4- Voû beå; 5- Thang leân xuoáng
b- Loaïi hình caàu; c- Loaïi elíp ñaùy phaúng
1- Ñaùy; 2- Voû; 3- Thang leân xuoáng; 4- Maët thieát bò 5- Goái ñaùy
Ñeå xaùc ñònh theå tích daàu hieän coù trong beå, moãi beå daàu coù baûng hieäu chuaån rieâng.
Hình (XI-14) – Beå chöùa daàu beâ toâng coát theùp laép gheùp coù theå tích 10.000m3. Taám phuû vaø
daàm baèng beâ toâng coât theùp öùng suaát tröôùc.
3-Boá trí kho daàu
Beå chöùa daàu coù theå boá trí theo töøng nhoùm beå hay ñöùng rieâng reõ. Khoái löôïng cho
moät nhoùm beå qui ñònh theo baûng sau.
Baûng XI-14 : Khoái löôïng qui ñònh cho nhoùm beå.
Loaïi daàu vaø saûn phaåm Loaïi beå chöùa Khoái löôïng qui ñònh (m3)
Daàu deã chaùy Beå coù naép baèng hay noåi < 120.000
Beå coù naép coá ñònh
< 80.000
Daàu khoù chaùy - < 120.000
Qui ñònh khoái löôïng cho 1 beå khi boá trí rieâng reõ theo baûng XI-14.

Hình (XI-14) : Beå chöùa daàu 10.000m3

a- Caét ngang; b- Bình ñoà

Baûng XI-15 : Khoái löôïng qui ñònh cho 1 beå.

139
 Loaïi daàu vaø saûn phaåm Khoái löôïng cho 1 beå
Loaïi beå chöùa
daàu (m3)
Beå coù naép
< 120.000
baèng
Daàu deã chaùy < 50.000
Beå coù naép noåi
< 20.000
Beå naép coá ñònh
Khoù chaùy - < 50.000

Khoaûng caùch (a) giöõa caùc thaønh cuûa beå noåi thaúng ñöùng vaø naèm ngang trong 1
nhoùm qui ñònh nhö sau (baûng XI-16)

Baûng XI-16 : Khoaûng caùch giöõa caùc beå trong nhoùm.

Loaïi beå Khoaûng caùch a(m)
Beå naép baèng 0,5D ≯20m
Beå naép noåi 0,65D ≯ 30m
Beå naép coá ñònh :
- Daàu deã chaùy 0,75D ≯ 30m
- Daàukhoùchaùy 0,6D ≯ 20m
Beå chìm 1m
Khoaûng caùch giöõa caùc thaønh cuûa 2 beå treân 2 nhoùm caïnh nhau laáy nhö sau :
- Ñoái vôùi beå noåi : 40m
- Ñoái vôùi beå chìm : 15m
Xung quanh moãi nhoùm beå hay caùc beå ñöôïc boá trí ñoäc laäp caàn ñöôïc baûo veä baèng
caùc bôø ñaát hay caùc töôøng bao quanh ñeå khi xaûy ra tai naïn, daàu khoâng chaûy lan ra ngoaøi
phaïm vi töôøng baûo veä Hình (XI-15).

Hình (XI-15) : Boá trí kho daàu goàm 4 beå chöùa.

140
 Kích thöôùc trong phaïm vi phía trong töôøng baûo veä caàn töông ñöông vôùi khoái löôïng
daàu cuûa beå beân trong ñoái vôùi beå ñöùng rieâng vaø töông ñöông vôùi khoái löôïng daàu cuûa beå
lôùn nhaát ñoái vôùi nhoùm beå.
Trong moãi nhoùm, neáu moãi beå hoaëc moät vaøi beå coù theå tích  20.000m3 thì xung
quanh chuùng caàn coù theâm töôøng baûo veä phía trong cao 0,80m.
Boä phaän van ñieàu chænh vaø khoùa ñoùng môû heä thoáng oáng daãn daàu ra vaøo kho caàn
boá trí ngoaøi böùc töôøng baûo veä keà lieàn vôùi kho. Ñeå baûo ñaûm phoøng hoûa, caàn coù ít nhaát 2
thang leân xuoáng qua töôøng ñoái vôùi beå ñöùng rieâng vaø thang ñoái vôùi nhoùm beå. Thang caàn
boá trí treân maùi doác bôø ñaát baûo veä phía phöông tieän xe choáng chaùy.

CHÖÔNG XII
KHU BEÁN HAØNH KHAÙCH

§1 – KHAÙI NIEÄM CHUNG

Do nhu caàu söû duïng vaø phaùt trieån cuûa töøng ñòa phöông, coù theå caàn phaûi xaây döïng
nhöõng beán khaùch rieâng reõ hoaëc laø moät khu beán khaùch trong heä thoánh cuûa moät caûng toång
hôïp. Khu haønh khaùch cuûa caûng ñöôïc thieát keá phuï thuoäc vaøo khoái löôïng haønh khaùch ñi laïi
trong naêm cuûa khu vöïc. ÔÛ nhöõng caûng lôùn vaø quan troïng laø trung taâm cuûa caùc vuøng coâng
nghieäp vaø daân cö lôùn, coù nhöõng khu haønh khaùch rieâng boá trí gaàn trung taâm thaønh phoá.
Khu haønh khaùch naøy goàm vaøi beán phuïc vuï cho luoàng khaùch xa, gaàn, noäi ñòa vaø ven
thaønh phoá. Treân beán coù ñaày ñuû tieän nghi phuïc vuï khaùch.

1- Caáu taïo khu haønh khaùch

Khu haønh khaùch bao goàm : Beán khaùch cho taøu khaùch neo ñaäu; nhaø ga; phöông
tieän leân xuoáng vaø vaän chuyeån haønh lyù cho khaùch; saân ga; caùc thieát bò khaùc phuïc vuï cho
khaùch.
Beán khaùch laø coâng trình ven bôø baûo ñaûm ñuû ñoä saâu, oån ñònh vaø thuaän lôïi cho taøu
neo caäp beán vaø haønh khaùch leân xuoáng taøu thuaän lôïi, an toaøn.
Nhaø ga haønh khaùch laø toøa nhaø coù ñaày ñuû tieän nghi phuïc vuï khaùch (nôi baùn veù,
phoøng chôø ñôïi, nôi baûo quaûn haønh lyù, nôi nghæ ngôi tieãn ñöa khaùch, nôi nguû laïi cho khaùch
ñi xa.v.v..)
Saân ga laø dieän tích keà lieàn vôùi nhaø ga ñeå haønh khaùch chôø ñôïi phöông tieän xe coä
vaøo thaønh phoá hay ñi nôi khaùc.
Phöông tieän phuïc vuï leân xuoáng cho haønh khaùch bao goàm : Thang leân xuoáng (töø
taøu leân bôø hoaëc ngöôïc laïi); maùy hoaëc phöông tieän vaän chuyeån haønh lyù cho khaùch leân
xuoáng taøu; caàu hay ñöôøng ngaàm chuyeån tieáp töø beán vaøo nhaø ga.
Caùc thieát bò khaùc phuïc vuï khaùch nhö : Nôi nghæ ngôi; vöôøn hoa; nhaø aên; baùch hoùa;
beán xe.v.v..
2- Soá lieäu caàn thieát cho thieát keá khu haønh khaùch
(1) Löôïng haønh khaùch theo caùc loaïi : Khaùch quoác teá, khaùch noäi ñòa, khaùch ñòa phöông vaø
ven thaønh phoá. Keát caáu khaùch theo tính chaát : Khaùch du lòch, khaùch coâng taùc, khaùch
di cö, coâng nhaân.v.v..
(2) Ñaëc tröng khoâng ñeàu vaø tính chaát ñi laïi theo muøa cuûa caùc tuyeán khaùch.
141
(3) Loaïi taøu khaùch
(4) Vò trí xaây döïng khu haønh khaùch : Khu nöôùc, laõnh thoå, giao thoâng ñöôøng saét, boä, thoâng
tin lieân laïc.v.v..
(5) Caùc tuyeán taøu chaïy khaùch : Ñoä saâu luoàng laïch, chieàu daøi ñöôøng, ñieàu kieän an toaøn
thuaän lôïi treân tuyeán ñöôøng ñi.v.v..
a- Khoái löôïng haønh khaùch
Xaùc ñònh khoái löôïng haønh khaùch thieát keá caên cöù vaøo khoái löôïng trong töông lai 5
– 10 naêm sau theo soá lieäu ñaõ ñieàu tra trong giai ñoaïn thaêm doø kinh teá kyõ thuaät phuï thuoäc
vaøo möùc ñoä ñi laïi vaø daân soá theo töøng tuyeán ñöôøng (ñöôøng quoác teá, ñöôøng noäi ñòa, tuyeán
ñöôøng xa, gaàn, ven thaønh phoá), söï taêng daân soá, keá hoaïch phaùt trieån kinh teá, yeâu caàu ñi
laïi ñoät xuaát cuûa nhaân daân, khaû naêng phaùt trieån du lòch …
Ñöôøng quoác teá duøng cho khaùch du lòch, tham quan nöôùc ngoaøi. Tuyeán khaùch quoác teá
thöôøng thieát keá cho caûng bieån lôùn.
Ñöôøng khaùch noäi ñòa xa thöôøng vaän chuyeån khaùch giöõa caùc tænh, caùc mieàn khaùc nhau
trong moät nöôùc v.v..
Khaùch ñöôøng gaàn thöôøng ñi laïi giöõa caùc thaønh phoá gaàn, caùc tænh lî.v.v..
Khaùch ñöôøng ven thaønh phoá thöôøng giao löu trong phaïm vi thaønh phoá vaø khu vöïc laân
caän.
Trong giai ñoaïn thaêm doø kinh teá kyõ thuaät, löôïng khaùch khoâng nhöõng ñöôïc xaùc ñònh
theo tuyeán ñöôøng maø coøn xaùc ñònh theo tính chaát : Khaùch du lòch, khaùch ñi coâng taùc,
coâng nhaân ñi laøm vieäc.v.v..
b- Taøu khaùch
Trong giai ñoaïn ñieàu tra cô baûn, caàn xaùc ñònh caùc loaïi taøu khaùch ñöôïc söû duïng
trong töông lai theo caùc tuyeán ñöôøng (ñöôøng quoác teá, trong nöôùc, ñöôøng xa, gaàn vaø ven
thaønh phoá) vaø theo caùc höôùng vaän chuyeån, ñieàu kieän ñi laïi cuûa tuyeán ñöôøng. Kích thöôùc
vaø môùn nöôùc cuûa taøu caàn phuø hôïp vôùi keá hoaïch phaùt trieån caùc loaïi taøu trong töông lai vaø
ñoä saâu luoàng laïch theo maïng löôùi giao thoâng thuûy.
Ñoái vôùi caùc tuyeán ñöôøng quoác teá, caàn naém vöõng caùc loaïi taøu nöôùc ngoaøi ra vaøo caûng.
Hieän nay, caùc taøu khaùch vöôït ñaïi döông thöôøng ñöôïc söû duïng vôùi caùc tính chaát cô baûn
sau:
- Söùc chôû 600 – 2000 ngöôøi
- Chieàu daøi 160 – 220m
- Môùn nöôùc 7,5 – 10m
Trong giai ñoaïn thieát keá sô boä caàn coù ñaày ñuû soá lieäu veà taøu beø phuø hôïp vôùi caùc tuyeán
ñöôøng. Caùc ñaëc tröng cô baûn cuûa caùc loaïi taøu laø : Kích thöôùc, môùn nöôùc, söùc chôû, toác
ñoä.v.v..
c- Quaù trình leân xuoáng cuûa haønh khaùch
Khi nhaän taøu khaùch coù theå tieán haønh theo 3 heä thoáng sau :
1- Taøu – thaønh phoá
2- Taøu – nhaø ga
3- Taøu – nhaø ga – thaønh phoá.
Khi xuaát cuõng töông töï theo 3 heä thoáng ngöôïc laïi.
Heä thoáng taøu – thaønh phoá duøng cho haønh khaùch du lòch töø taøu leân bôø vaøo tröïc tieáp
thaønh phoá. Ñeå thöïc hieän heä thoáng naøy, caàn boá trí oâ toâ gaàn vôùi beán khaùch ñeå ñaûm baûo
142
thuaän lôïi cho khaùch ñi laïi vaø boá trí caùc tuyeán ñöôøng ngaàm ñeå thoaùt haønh khaùch vaøo caùc
ñöôøng giao thoâng chính cuûa thaønh phoá.
Heä thoáng taøu – nhaø ga söû duïng chuû yeáu cho haønh khaùch chuyeån taûi sang caùc phöông
tieän giao thoâng khaùc hay töø tuyeán naøy ñi sang tuyeán khaùc.
Heä thoáng taøu – nhaø ga – thaønh phoá thöôøng ñöôïc duøng nhieàu hôn caû ñoái vôùi haønh
khaùch tuyeán nöôùc ngoaøi caàn laøm thuû tuïc xuaát phaùt, thuû tuïc haûi quan ôû nhaø ga.
Ñoái vôùi khu haønh khaùch lôùn thöôøng thöïc hieän quaù trình khaùch cuøng vôùi quaù trình
haøng. Hai quaù trình naøy ñöôïc thöïc hieän song song treân 2 möùc khaùc nhau : Möùc döôùi (taàng
1 nhaø ga) tieán haønh boác dôõ haøng, möùc treân (caùc taàng treân cuûa nhaø ga) tieán haønh leân
xuoáng cuûa haønh khaùch. Neáu coâng taùc haøng caàn thöïc hieän treân beán haøng hoùa thì taøu ñoã
beán khaùch khoâng neân laâu hôn 4 – 6 giôø ñoái vôùi beán khaùch ñöôøng nöôùc ngoaøi vaø 2 – 3 giôø
ñoái vôùi beán khaùch noäi ñòa.

§2 – XAÙC ÑÒNH SOÁ BEÁN KHAÙCH

Caùc soá lieäu caàn thieát ñeå xaùc ñònh soá beán cuûa khu haønh khaùch :
Soá löôïng haønh khaùch thieát keá cuûa caûng. Soá lieäu naøy ñaõ ñöôïc xaùc ñònh trong giai ñoaïn
thaêm doø kinh teá kyõ thuaät.
Caùc ñaëc tröng cô baûn cuûa taøu khaùch.
Caùc ñaëc tröng coâng taùc beán khaùch nhö : Thôøi gian laøm vieäc thöïc teá cuûa beán, thôøi gian
ñoã taøu treân beán.
Töø ñoù caàn bieát soá taøu ñeán beán trong thaùng (hay trong ngaøy) vaø khaû naêng cho pheùp
cuûa beán.
Soá beán ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc sau cho töøng luoàng ñöôøng :
nt
nb =
Pb
Trong ñoù :
nt – Soá laàn taøu ñeán caûng trong thaùng hay trong ngaøy cuûa luoàng ñang xeùt.
Pb – Khaû naêng cho pheùp cuûa moät beán trong thaùng hay trong ngaøy öùng vôùi luoàng ñang
xeùt.
1- Soá beán khaùch caûng bieån
a- Soá laàn taøu ñeán caûng trong thaùng nt phuï thuoäc vaøo khoái löôïng haønh khaùch vaø söùc
chôû khaùch cuûa taøu :
H .k
Nt =
Tt .DK
H : Khoái löôïng haønh khaùch thieát keá cuûa caûng trong naêm tính toaùn (ngöôøi/naêm)
K : Heä soá khoâng ñeàu cuûa löôïng khaùch.
Tt : Soá thaùng laøm vieäc cuûa caûng khaùch trong naêm.
DK : Söùc chôû cuûa taøu khaùch (ngöôøi)
Caùc soá lieäu H, k, Tt,DK ñöôïc xaùc ñònh theo soá lieäu ñieàu tra kinh teá kyõ thuaät
cuûa caûng ñöôïc thieát keá.
Soá laàn taøu ñeán caûng trong thaùng nt coù theå xaùc ñònh theo khoaûng thôøi gian giöõa 2
laàn taøu rôøi beán nhö sau :
720
Nt =
K
143
Trong ñoù :
 K : Khoaûng thôøi gian giöõa 2 laàn taøu rôøi beán (giôø)
720 : Thôøi gian laøm vieäc cuûa beán trong thaùng (30x24=720)
b- Khaû naêng cho pheùp cuûa 1 beán khaùch Pb phuï thuoäc vaøo thôøi gian chieám beán (ñoã
beán) cuûa taøu vaø thôøi gian laøm vieäc thöïc teá cuûa beán :
Tth
Pb =
tc
Trong ñoù
Tth – thôøi gian laøm vieäc thöïc teá cuûa beán trong thaùng (giôø)
tc – Thôøi gian chieám beán cuûa 1 taøu khaùch (giôø)
Thôøi gian chieám beán cuûa 1 taøu khaùch xaùc ñònh theo quaù trình leân xuoáng cuûa haønh
khaùch, thôøi gian boác xeáp haøng hoùa vaø haønh lyù cuûa taøu vaø thôøi gian phuï cuûa taøu.

Tc = tbx + tlx + tp
Trong ñoù :
Tbx – Thôøi gian boác xeáp haøng hoùa cuûa taøu (neáu beán khaùch thöïc hieän caû quaù trình
haøng) (giôø)
Tlx – Thôøi gian leân xuoáng taøu cuûa haønh khaùch (giôø)
Tp – Thôøi gian thao taùc phuï cuûa taøu khi ñeán vaø rôøi beán (giôø)

Gt
Tlx =
pm
Trong ñoù :
Gt – Söùc chôû haøng cuûa taøu khaùch (taán).
Pm – Naêng suaát boác xeáp cuûa quaù trình haøng treân beán (T/h) phuï thuoäc vaøo maùy boác
xeáp treân beán hay treân taøu. Pm caàn tính phuø hôïp theo tieâu chuaån boác xeáp haøng qui ñònh
treân caùc beán khaùch.
Thôøi gian leân xuoáng cuûa haønh khaùch qui ñònh khaùc nhau cho töøng tuyeán ñöôøng (xa, gaàn,
noäi ñòa.v.v..) vaø theo töøng loaïi caûng (caûng trung gian, caûng ñaàu hay cuoái) vaø dao ñoäng
trong khoaûng 0,5 – 2 giôø.
Thôøi gian phuï cuûa taøu (tp) bao goàm thôøi gian ñeán beán, laøm thuû tuïc caäp vaø rôøi
beán.v.v.., caàn laáy phuø hôïp vôùi yeâu caàu chuyeân moân cuûa töøng loaïi caûng vaø töøng tuyeán
ñöôøng. Ñoái vôùi caûng chính, ngoaøi thôøi gian treân coøn tính thôøi gian röûa haàm taøu, kieåm tra
veä sinh treân taøu, cung caáp nhieân lieäu thöïc phaåm cho taøu, xem xeùt kyõ thuaät treân taøu.v.v..
Döïa vaøo phaân tích ôû treân, thôøi gian chieám beán cuûa taøu ñöôïc qui ñònh phuï thuoäc
vaøo tính chaát tuyeán ñöôøng, vò trí cuûa caûng ñoái vôùi tuyeán ñöôøng ñoù, taàm quan troïng cuûa
thaønh phoá (hay khu vöïc) coù boá trí caûng khaùch. Treân cô sôû soá lieäu thöïc teá ôû caùc caûng
khaùch nöôùc ngoaøi, phuø hôïp vôùi yeâu caàu treân, thôøi gian chieám beán cuûa 1 taøu khaùch coù theå
nhaän theo baûng XII-1.

144
 Baûng XII-1 : Thôøi gian ñoã beán cuûa taøu khaùch (giôø)
A – Caûng trung gian
Taàm quan troïng cuûa thaønh phoá
Laø trung taâm vaên Thaønh phoá >10
hoùa, haønh chính vaïn daân hay coù yù
Caùc nôi khaùc
Ñaëc tröng tuyeán khaùch lôùn hay nôi nghæ nghóa du lòch, nghæ
maùt maùt
Khoái löôïng gaàn ñuùng leân xuoáng cuûa khaùch (ngöôøi)
> 500 300 - 500 < 300
Tuyeán nöôùc ngoaøi
- Tuyeán toác haønh 12 6 -
- Tuyeán du lòch 50 36 -
Tuyeán noäi ñòa
- Toác haønh 5 3 1
- Tuyeán du lòch vaø
tuyeán taøu khaùch- 12 8 4
haøng

B – Caûng cuoái.
Caùc caûng laø caûng Caùc caûng cuoái
Loaïi tuyeán ñöôøng
chính cuûa tuyeán coøn laïi khaùc
- Ñöôøng xuaát 36 24
ngoaïi
- Ñöôøng noäi ñòa 22 12
< 400 haûi lyù 32 22
> 400 haûi lyù

Thôøi gian laøm vieäc thöïc teá cuûa beán (Tth). Beán khaùch luoân luoân khoâng theå söû duïng
hoaøn toaøn 100% thôøi gian cuûa mình (720 giôø trong thaùng) vì cheá ñoä taøu beø ñeán vaø ñi
khoâng khôùp nhau, ñoàng thôøi quaù trình nhaän vaø xuaát 1 taøu caàn phaûi coù thôøi gian giaùn ñoaïn
cho taøu laøm coâng taùc kyõ thuaät nhö : Chuaån bò neo vaø nhoå neo trong khu nöôùc, chuaån bò
beán cho khaùch leân xuoáng.v.v..Thôøi gian giaùn ñoaïn thöôøng chieám töø 1 – 3 giôø.
Phaân tích söï hoaït ñoäng moät soá beán khaùch, thöïc teá thaáy raèng : Vieäc söû duïng beán
dao ñoäng trong phaïm vi ñaùng keå töø 10 – 65% thôøi gian. Trò soá nhoû ñoái vôùi caûng trung
gian, trò soá lôùn ñoái vôùi caûng cuoái. Theo kinh nghieäm coâng taùc cuûa caùc caûng khaùch lôùn,
vieäc söû duïng beán chæ ñaït ñöôïc 40 – 50%.
Heä soá söû duïng beán khaùch theo thôøi gian coù theå xaùc ñònh theo coâng thöùc :
Tth
K =
720
Trong ñoù :
m
Tth = n t
i 1
t c : Toång soá giôø trong thaùng cuûa caùc taøu ñoã treân 1 beán

m : Soá luoàng khaùch treân 1 beán

Phaân tích ñoà thò hoaït ñoäng cuûa taøu treân caùc luoàng ñöôøng, caùc beán khaùch chæ laøm
145
vieäc toái ña 360 giôø trong thaùng, töùc laø K < 0,5. Ñieàu ñoù seõ luoân luoân ñaït ñöôïc yeâu caàu
ñoã beán cuûa taøu.
Xuaát phaùt töø ñieàu kieän treân, ta thaønh laäp tieâu chuaån thieát keá veà khaû naêng cho
pheùp trong thaùng cuûa beán khaùch (Baûng XI-2).

Baûng XII-2 : Khaû naêng cho pheùp cuûa beán khaùch (soá taøu ñeán beán trong thaùng)

A – Caûng trung gian

Thaønh phoá laø trung Thaønh phoá coù soá daân

taâm vaên hoùa haønh > 10 vaïn hay laø nôi du Caùc nôi coøn
Ñaëc tröng cuûa tuyeán
chính hay laø nôi nghæ lòch vaø nghæ maùt laïi
maùt lôùn
- Tuyeán nöôùc ngoaøi 30 60 -
- Tuyeán noäi ñòa :
Toác haønh 60 90 120
Du lòch vaø tuyeán
khaùch haøng 30 60 90

B – Caûng cuoái

Caûng cuoái laø caûng

Tuyeán ñöôøng Caùc caûng coøn laïi
chính cuûa tuyeán
Tuyeán nöôùc
15 -
ngoaøi
15 30
Tuyeán noäi ñòa
Thoâng thöôøng, moãi beán phuïc vuï cho 1 tuyeán ñöôøng. Khi treân tuyeán naøy, cöôøng ñoä
ra vaøo cuûa taøu nhieàu, ngoaøi vieäc kieåm tra tieâu chuaån ñaït ñöôïc 1 beán chính, coù theå thieát
keá theâm beán phuï theo khoái löôïng coâng taùc cuûa tuyeán naøy. Ñoái vôùi tuyeán coù soá taøu ra vaøo
ít, ngöôïc laïi, 1 beá coù theå ñoàng thôøi phuïc vuï cho 2 tuyeán.
Trong caûng trung gian, thöïc teá khoâng duøng 2 beán cho 1 tuyeá n ñöôøng. Ñoái vôùi caûng
cuoái, khi phaûi duøng 1 beán cho 2 tuyeán ñöôøng thì yeâu caàu soá taøu ñeán beán trong thaùng n t
khoâng vöôït quaù khaû naêng cho pheùp trung bình cuûa beán theo caùc tuyeán ñöôøng naøy, töùc laø :
Pb  Pb
I II

ntI + ntII 
2
Trong ñoù, chæ soá I vaø II phuø hôïp vôùi tuyeán ñöôøng I vaø II.

2– Soá beán khaùch caûng soâng

Töông töï nhö caûng bieån, soá beán khaùch caûng soâng ñöôïc tính toaùn theo coâng thöùc
sau :
nt nt t c
nb = 
Pb Ttch
Beán ñöôïc tính cho töøng loaïi taøu vaø töøng tuyeán ñöôøng (xa, gaàn, ñòa phöông vaø ven
thaønh phoá.v.v..). Ñoái vôùi caûng soâng 1 beán coù theå ñaûm nhieäm cho 2 hay nhieàu loaïi taøu vôùi
146
caùc tuyeán ñöôøng khaùc nhau.
Thôøi gian chieán beán (tc) cuûa taøu caàn xaùc ñònh theo tieâu chuaån cuï theå cuûa töøng nôi.
Thôøi gian laøm vieäc thöïc teá cuûa beán (ttc) theo caùc tuyeán ñöôøng, caàn xaùc ñònh phuø hôïp vôùi
lòch chuyeån ñoäng cuûa taøu.
Soá lieäu xaùc ñònh soá beán caàn söû duïng phuø hôïp vôùi giai ñoaïn thieát keá kinh teá kyõ
thuaät. Khi thieáu taøi lieäu chính xaùc hôn, thôøi gian chieám beán tc vaø thôøi gian laøm vieäc thöïc
teá Ttch cuûa beán coù theå laáy theo baûng XII-3.
Baûng XII-3 : Thôøi gian laøm vieäc thöïc teá cuûa beán trong ngaøy-ñeâm vaø thôøi
gian chieám beán cuûa taøu (giôø)
Thôøi gian laøm vieäc thöïc Thôøi gian tc cuûa taøu (giôø)
Tuyeán ñöôøng
teá Ttc (giôø) Toång soá Thôøi gian phuï
- Ñöôøng xa
- Ñöôøng xa toác 18 3–4 1,5-2
haønh 19 1 1
- Ñöôøng ñòa 19 2-3 1-1,5
phöông
- Ven thaønh phoá vaø 19 0,25-0,5 0,25-0,5
ñöôøng noäi ñòa

§3 – NHAØ GA HAØNH KHAÙCH

Ñeå thieát keá nhaø ga haønh khaùch caàn xaùc ñònh qui moâ nhaø ga, dieän tích vaø boá trí
toång theå ga.

1- Qui moâ nhaø ga

Qui moâ ga khaùch laø soá löôïng khaùch lôùn nhaát caàn thieát nhaø ga phuïc vuï. Qui moâ ga
ñöôïc tính toaùn cho haønh khaùch xuaát ñi, xuaát phaùt töø ñieàu kieän soá haønh khaùch lôùn nhaát coù
maët treân taøu vaø cöôøng ñoä hoaït ñoäng cuûa taøu khaùch ôû tuyeán xuaát ñi.
a- Nhaø ga caûng bieån
Phuø hôïp vôùi tieâu chuaån thieát keá, qui moâ ga caûng bieån trung gian ñöôïc xaùc ñònh
nhö sau :
H x Kt
M= Kq
Tn n t
Trong ñoù :
M – Qui moâ nhaø ga (ngöôøi)
Hx – Khoái löôïng haønh khaùch tính toaùn trong thôøi kyø khai thaùc (tröø tuyeán ven bieån)
theo höôùng xuaát
Kt – Heä soá khoâng ñeàu trong thaùng ñoái vôùi haønh khaùch xuaát ñi
Tn – Soá ngaøy khai thaùc cuûa beán khaùch trong naêm
nt – Soá taøu trung bình xuaát ñi trong ngaøy-ñeâm cuûa thaùng xuaát nhieàu khaùch nhaát
H x Kt
: laø soá haønh khaùch lôùn nhaát coù maët treân 1 taøu
Tn n t
Kq – Heä soá taêng qui moâ ga phuï thuoäc vaøo khoái löôïng taøu xuaát ñi trong ngaøy laáy
theo baûng XII-4
147
 Baûng XII-4 : Heä soá Kq
nt Kq nt Kq
> 4 – 5 1,00  10 1,30
7 1,10  16 1,50
 18 1,70
Ñoái vôùi caûng cuoái, coâng thöùc treân khoâng chính xaùc bôûi vì ñaõ khoâng xeùt ñeán thôøi
gian quaù trình haønh khaùch cuûa moãi taøu. Neáu thôøi gian thöïc hieän quaù trình haønh khaùch
cuûa moãi taøu xuaát quaù lôùn seõ gaây ra söï truøng laëp quaù trình haønh khaùch cuûa taøu theo tuyeán
khaùc, nhö vaäy nhaø ga khoâng nhöõng phaûi phuïc vuï soá ngöôøi nhieàu nhaát cuûa moät taøu xuaát
maø coøn phuïc vuï theâm soá ngöôøi cuûa caùc taøu treân tuyeán khaùc khi quaù trình haønh khaùch
truøng laëp nhau.
Coâng taùc nhaø ga trong moät thôøi ñieåm naøo ñoù chæ phuïc vuï ñoái vôùi taøu xuaát khi thôøi
gian phuïc vuï khaùch cuûa taøu khoâng quaù 7 – 8 giôø. Khi ñoù, qui moâ ga tính theo coâng thöùc
treân baèng soù haønh khaùch lôùn nhaát cuûa 1 taøu xuaát.
Khi thôøi gian phuïc vuï khaùch cuûa taøu > 7 – 9 giôø thì qui moâ ga caàn xeùt ñeán söï
truøng laëp thôøi gian phuïc vuï taøu treân tuyeán khaùc vaø xaùc ñònh theo coâng thöùc sau :
M’ = Dx + K.Dx’
Trong ñoù :
Dx – Soá haønh khaùch lôùn nhaát cuûa moät taøu xuaát.
Dx’ – Soá haønh khaùch tính toaùn trung bình cuûa caùc taøu treân caùc tuyeán khaùc phuï
thuoäc vaøo coâng taùc cuûa caûng khaùch.
K – Heä soá tính ñeán thôøi gian coâng taùc cuûa khu haønh khaùch laáy theo baûng XII-5
Baûng XII-5 – Heä soá K

Toång thôøi gian cuûa 1 quaù Heä soá coâng taùc cuûa
trình haønh khaùch cuûa taøu khu haønh khaùch K
xuaát trong ngaøy ñeâm (Tc)
8 – 11 0.25
12 – 16 0.50
17 – 24 0.75
25 – 32 1.00
Khi tính toaùn qui moâ ga, caàn xeùt söï phoái hôïp thaúng nhaát giöõa ga caûng vaø ga oâ toâ
phuïc vuï cho khaùch ôû caïnh nhaø ga. Khi ñoù, nhaø ga seõ ñaûm nhieäm chöùc naêng cho caû 2
phöông tieän giao thoâng (thuûy boä).
b- Ga caûng soâng
Ñoái vôùi caûng soâng, taøu khaùch nhoû hôn, tuyeán ñi ngaén hôn, do ñoù soá chuyeán xuaát ñi
nhieàu hôn, nhaø ga khoâng chæ phuïc vuï cho 1 taøu treân 1 tuyeán maø ñoàng thôøi phuïc vuï cho
nhieàu taøu treân treân caùc beán khaùc nhau, qui moâ ga caûng soâng ñöôïc xaùc ñònh xuaát phaùt töø
ñieàu kieän thôøi gian tích luõy trung bình (TH) cuûa haønh khaùch trong nhaø ga vaø thôøi gian
trung bình löu laïi trong nhaø ga (Tll) cuûa haønh khaùch vaø nhöõng ngöôøi tieãn ñöa.
n DxTll K td K q
M= 1 Ttl
Trong ñoù :
n – Soá beán khaùch xuaát cuûa caûng khi khôûi haønh cuøng 1 thôøi gian. Neáu khoâng coù
148
 beán naøo khôûi haønh truøng nhau thì n = 1
Dx – Löôïng haønh khaùch lôùn nhaát cuûa 1 taøu xuaát
Ttl – Thôøi gian tích luõy trung bình cuûa haønh khaùch trong nhaø ga töø 60 – 90 phuï
thuoäc vaøo cheá ñoä coâng taùc cuûa töøng nhaø ga.
Tll – Thôøi gian trung bình löu laïi trong nhaø ga cuûa haønh khaùch vaø nhöõng ngöôøi
tieãn ñöa (Baûng XII-6)
Ktñ – Heä soá xeùt ñeán soá haønh khaùch coù ngöôøi ñi tieãn ñöa
Ktñ = 1,5 – 2,5 tuøy theo töøng tuyeán ñöôøng cuï theå. Tuyeán ñi xa thì soá ngöôøi
tieãn ñöa caøng nhieàu.v.v..
Kq – Heä soá taêng qui moâ ga phuï thuoäc vaøo soá löôïng taøu xuaát trong ngaøy (Baûng
XII-4)
Baûng XII-6 : Thôøi gian löu laïi trung bình trong nhaø ga cuûa haønh khaùch vaø nhöõng
ngöôøi ñi tieãn ñöa Tll (phuùt)
Loaïi ga Tuyeán ñöôøng Muøa heø Muøa ñoâng
Ga ñaàu vaø cuoái - Ñòa phöông 45 70 – 75
- Chuyeån taûi 35 55 – 60
Ga trung gian - Ñòa phöông 35 55 – 60
- Chuyeån taûi 25 - 30 40 - 45
Trong coâng thöùc treân, khoâng tính ñeán soá haønh khaùch chuyeån taøu töø tuyeán naøy sang tuyeán
khaùc caàn vaøo ga ngoài chôø ñôïi vì soá ngöôøi naøy khoâng ñaùng keå ñoái vôùi caûng soâng. Neáu soá
ngöôøi ñaùng keå lôùn thì caàn phaûi xeùt tôùi trong nhieäm vuï thaêm doø kinh teá – kyõ thuaät.
2- Xaùc ñònh dieän tích nhaø ga
Sau khi xaùc ñònh qui moâ ga, caên cöù vaøo ñoù, döïa vaøo tieâu chuaån thieát keá töøng loaïi
ga ñeå xaùc ñònh dieän tích nhaø ga.
Ñoái vôùi caûng bieån goàm 4 loaïi nhaø ga, caûng soâng 3 loaïi (Baûng XII-7)
Baûng XII-7 : Phaân loaïi nhaø ga
Qui moâ ga
Loaïi nhaø ga
Caûng bieån Caûng soâng
Loaïi nhoû 50 – 200 25 – 100
Loaïi trung bình 200 – 700 200 – 500
Loaïi lôùn 700 – 1500 700 – 900
Ngoaïi haïng > 1500 -
Thaønh phaàn nhaø ga phuï thuoäc vaøo loaïi ga bao goàm : gian baùn veù, gian chôø ñôïi,
phoøng ñeå haønh lyù cuûa khaùch, gian aên uoáng vaø ñieåm taâm cho khaùch, gian böu ñieän vaø
baùch hoùa, gian cho ban phuï traùch ga vaø caùc nhaân vieân phuïc vuï.v.v..
Ñeå xaùc ñònh dieän tích sô boä nhaø ga coù theå duøng baûng XII-8
Baûng XII-8 : Dieän tích sô boä nhaø ga caûng bieån
Loaïi nhaø ga
STT Thaønh phaàn nhaø ga
Ngoaïi haïng Loaïi lôùn Loaïi trung Loaïi nhoû
2
1 Gian phuïc vuï cho khaùch (1m
cho 1 ngöôøi) 750 550 360 160
2 Gian haønh chính söï nghieäp 220 160 120 30
3 Gian cho caùc toå chöùc khaùc (tröø
thueá quan) 100 80 50 5
4 Gian cho thaønh vieân cao caáp 60 50 40 -

149
 §4 – BOÁ TRÍ TOÅNG THEÅ KHU HAØNH KHAÙCH

1 – Yeâu caàu chung

(1) Khu haønh khaùch laø 1 boä phaän cuûa caûng, yeâu caàu thieát keá vaø boá trí caàn phaûi
lieân quan chaët cheõ vôùi caûng. Caùc maïng löôùi kyõ thuaät cuûa beán khaùch (ñieän, nöôùc,
tín hieäu, lieân laïc.v.v..) caàn phaûi thieát keá thoáng nhaát vôùi toaøn boä maïng löôùi kyõ
thuaät cuûa caûng haøng hoùa.
(2) Vuøng haønh khaùch caàn coù lieân quan chaët cheõ vôùi thaønh phoá, gaàn trung taâm
thaønh phoá. Tröôøng hôïp naøy caàn boái trí baûo ñaûm giao thoâng thuaän lôïi, traùnh tai naïn
xe coä cho haønh khaùch.
(3) Baûo ñaûm phuïc vuï haønh khaùch toát nhaát. Tuyeán beán thuaän lôïi cho khaùch leân
xuoáng, caàn caùch ly doøng haønh khaùch vaø tuyeán giao thoâng thaønh phoá. Ñöôøng giao
thoâng caùc phöông tieän phuïc vuï vaø maùy moùc chuyeân moân cuûa nhaø ga khoâng xaâm
phaïm vaøo khu haønh khaùch. Nôi ñoã oâ toâ buyùt cho khaùch du lòch caàn boá trí rieâng.
Doïc theo tuyeán ñi laïi cuûa khaùch caàn coù maùi che möa naéng.
(4) Daïng kieán truùc vaø qui hoaïch khu haønh khaùch caàn baûo ñaûm ñeïp vaø thaåm myõ
phuø hôïp vôùi kieán truùc vaø qui hoaïch thaønh phoá. Khu haønh khaùch laø cöûa ngoõ cuûa
thaønh phoá ra bieån, noù khoâng nhöõng phuïc vuï ñi laïi, maø coøn laø 1 danh lam thaéng
caûnh phuïc vuï cho nhaân daân thaønh phoá ven bieån.

2 – Boá trí nhaø ga vaø caùc coâng trình phuïc vuï khaùc
(1) Hình thöùc boá trí nhaø ga treân caùc daïng tuyeán beán khaùc nhau (H XII-1)

(H XII-1) – Bình ñoà boá trí nhaø ga

- Nhaø ga boá trí treân tuyeán beán thaúng (H XII-10). Tröïc tieáp ñoái dieän vôùi nhaø ga laø 1 beán
vaø 2 phía laø 2 beán. Toát nhaát, 2 beán caïnh neân boá trí nhaø phuïc vuï khaùch rieâng.
- Nhaø ga boá trí treân beán nhoâ roäng (H XII-1b) raát thuaän lôïi cho quaù trình leân xuoáng cuûa
haønh khaùch ôû caùc phía beán.
- Nhaø ga boá trí treân beán nhoâ heïp (H XII-1c) ñoâi khi gaëp khoù khaên qui hoaïch maët baèng
beân trong nhaø ga. Tuy nhieân loaïi naøy cuõng coù nhöõng öu ñieåm rieâng.
- Nhaø ga boá trí noåi (H XII-1d) ñoái vôùi nhöõng caûng coù möïc nöôùc dao ñoäng lôùn. Trong
tröôøng hôïp naøy, nhaø ga xaây döïng treân bôø seõ gaây khoù khaên cho haønh khaùch leân xuoáng.
Nhaø ga noåi ñöôïc boá trí treân phao vaø coù caàu noái töø phao vaøo bôø ñeå phuïc vuï khaùch.
Treân phao noåi thöôøng chæ boá trí toøa nhaø phuïc vuï nheï nhaøng (nôi baùn veù, gian baûo
quaûn haønh lyù), coøn phaàn chính cuûa nhaø ga boá trí tröïc tieáp gaàn bôø.
Trong ñieàu kieän caûng soâng, vieäc boá trí nhaø ga thöôøng gaëp nhieàu khoù khaên vì möïc
nöôùc soâng dao ñoäng theo muøa raát lôùn ñoâi khi gaây ra ngaäp luït. Thaäm chí ôû 1 vaøi caûng lôùn,
150
trong thôøi kì nöôùc lôùn vaø nöôùc kieät, beán khaùch boá trí ôû nhöõng nôi khaùc nhau treân soâng.
Nhaø ga caûng soâng thöôøng coù 3 loaïi: loaïi noåi, loaïi hoãn hôïp (döôùi nöôùc vaø treân bôø), loaïi
treân bôø.
- Loaïi nhaø ga noåi ñöôïc boá trí treân phao lôùn vaø coù theå xaây cao 1 – 3 taàng (H XII-2).
Loaïi nhaø ga noåi chæ duøng cho caùc caûng coù löôïng haønh khaùch ít vaø laõnh thoå phía treân
bò ngaäp luït do möïc nöôùc lôùn gaây ra.
- Loaïi thöù 2 : Ga hoãn hôïp, phaàn noåi döôùi nöôùc boá trí phoøng chôø ñôïi, phoøng phuïc vuï baø
meï vaø treû em, khaùch saïn hay quaùn aên, traïm y teá.v.v.. Caù c toøa nhaø treân bôø boá trí
phoøng baùn veù, nôi hoûi ñöôøng, phoøng ñeå haøng lyù, phoøng phuïc vuï.v.v..
(2) Nhaø ga phoái hôïp haønh khaùch vaø haøng hoùa. Ñoái vôùi caûng > 10 vaïn ngöôøi ñi laïi quanh
naêm thì beán cho taøu khaùch haøng hoùa neân phoái hôïp ñoàng thôøi phuïc vuï khaùch vaø boác
xeáp haøng hoùa ôû 2 möùc khaùc nhau : möùc döôùi (taàng 1) duøng chöùa haøng hoùa, möùc treân
(taàng 2) duøng phuïc vuï khaùch (H XII-3).

(H XII-2) : Nhaø ga noåi treân soâng

(H XII-3) : Ga caûng bieån phoái hôïp khaùch haøng

(3) Nhaø ga caàn boá trí gaàn vôùi tuyeán beán, khoâng xa quaù 25 – 35 m ñeå baûo ñaûm thuaän lôïi
cho haønh khaùch leân xuoáng taøu. Nhaø ga caàn boá trí trung taâm tuyeán ñaäu taøu lôùn nhaát.
Beán taøu khaùch coù môùn nöôùc saâu boá trí tröôùc nhaø ga, coøn caùc beán khaùc boá trí caïnh nhaø
ga.
Ñeå ñaûm baûo quaù trình haønh khaùch khoâng giaùn ñoaïn töø giao thoâng boä sang giao
thoâng thuûy hay ngöôïc laïi, trong nhieàu tröôøng hôïp, ngöôøi ta xeùt khaû naêng taäp trung ga
bieån vôùi ga ñöôøng boä (ñöôøng saét hay oâ toâ) laøm moät.
(4) Dieän tích khu vöïc tröôùc ga (saân ga) caàn ñuû roäng baûo ñaûm boá trí ga ñoã cho caùc phöông
tieän giao thoâng thaønh phoá vaø cuûa nhaø ga.
Thang leân xuoáng cuûa haønh khaùch laø loaïi thang coù chaân coång di chuyeån doïc beán
theo chieàu daøi taøu. Thang coù theå leân xuoáng phuï thuoäc vaøo chieàu cao boong taøu. Ñoái vôùi
caûng bieån, ñeå thuaän lôïi leân xuoáng cuûa haønh khaùch caàn boá trí 2 thang.
Xung quanh nhaø ga caàn troàng caây xanh coù hình daùng cao ñeïp vaø caùc vöôøn caây,
vöôøn hoa khaùc laøm taêng veû thaåm myõ khu vöïc nhaø ga.
151
(5) Moät vaøi ví duï boá trí nhaø ga.

H XII-4 : Boá trí 1 ga caûng bieån nhieàu taàng– Maët caét nhaø ga caûng bieån
a- Nhìn chính dieän ; b- Maët caét 1-Gian chöùa haøng ; 2- Phoøng thueá vaø baûo quaûn haønh lyù;
3- Gian chôø ñôïi ; 4- Haønh lang gaëp gôõ haønh khaùch;5- Haønh lang cho khaùch tham quan ;
6- Ñöôøng saét;7-Thang leân xuoáng ; 8- Ñöôøng oâ toâ vaøo nhaø ga.
Taàng 1 boá trí ñeå haøng hoùa. Taàng 2 vaø caùc taàng treân duøng phuïc vuï haønh khaùch.
Thang leân xuoáng phuïc vuï cho haønh khaùch töø taøu leân taàng 2 hay taàng 3 vaø vaøo gian trung
taâm. Trong gian chính boá trí nôi hoûi ñöôøng, nôi baùn veù, quaùn aên, traïm xaù, traïm giaûi khaùt,
gian kieåm soaùt … Töø taàng 2 haønh khaùch coù theå ñi ra caùc phöông tieän giao thoâng thaønh
phoá. Boá trí ga nhö vaäy baûo ñaûm söï caét nhau toái thieåu giöõa doøng haønh khaùch vaø caùc
phöông tieän giao thoâng.
Toång theå nhaø ga bao goàm : Toøa nhaø chính cuûa ga; phoøng ñôïi ñoäc laäp taùch rieâng
vôùi toøa nhaø chính bôûi 5 ñöôøng saét coù theâm ga ôû giöõa; caàu haønh lang vaø ñöôøng ngaàm
chuyeån tieáp noái phoøng ñôïi vaø toøa nhaø chính; ñöôøng saét vaø ñöôøng oâ toâ vaøo nhaø ga boá trí
phía sau vaø phía tröôùc beán; thang leân xuoáng cho haønh khaùch; caàn truïc boác dôõ haøng hoùa;
baõi ñeå oâ toâ.
Toøa nhaø chính cuûa ga boá trí phía sau goàm 14 taàng. Taàng 1 duøng laøm kho, dieän tích
6680 m2. Taàng 2 vaø 3 phuïc vuï haønh khaùch. Treân beán boá trí haønh lang ñeå haønh khaùch vaø
ngöôøi tieãn ñöa gaëp gôõ nhau vaø chôø ñôïi.
Baõi ñeå oâ toâ phuïc vuï cho 180 caùi oâ toâ vaø 6 oâ toâ buyùt, ngoaøi ra coù baõi rieâng cho xe
taxi ñoã.
Thang leân xuoáng coù khaåu ñoä 40m giöõa thaønh taøu vaø nhaø ga. Boác dôõ haøng töø taøu
duøng caàn truïc 4T vaø 8T coù caùnh tay ñoøn 32 vaø 16m. Coù 3 baêng chuyeàn ñeå chuyeån haønh
lyù cho khaùch, sau 1 giôø coù theå chuyeån 320 haønh lyù.

H XII-5 – Bình ñoà toång theå nhaø ga caûng bieån loaïi lôùn.
1-Nhaø ga; 2- Saân ga; 3- Ñöôøng phoá chính cuûa thaønh phoá;
4- Ñöôøng phoá phuï; 5- Ñöôøng giao thoâng cuûa thaønh phoá.

152
 Khu haønh khaùch bao goàm nhaø ga vaø saân ga, coù beán oâ toâ ñeå ñöa haønh khaùch vaøo
thaønh phoá vaø töø trong thaønh phoá tôùi ga. Vuøng thaønh phoá keà lieàn vôùi nhaø ga.
H XII-6 – Bình ñoà vaø maët caét 1 ga caûng bieån töông ñoái lôùn.
Beán döôùi hình thöùc caàu taøu nhoâ ra phía bieån.
Sau beán laø dieän tích tröôùc ga coù beán oâ toâ buyùt ñöa khaùch vaøo thaønh phoá vaø ngöôïc
laïi. Nhaø ga 2 taàng, chieàu roäng 18m, chieàu daøi 126m.

Maët caét ngang ga caûng bieån

(H XII-6) : Bình ñoà vaø maët caét ga caûng bieån

1- Nhaø ga; 2- Maùi che; 3- Beán nhaän vaø xuaát taøu lôùn;
4- Beán nhoâ xuaát vaø nhaän taøu ñoät xuaát; 5- Dieän tích tröôùc ga;
6- Beán oâ toâ; 7- Nôi nhaän vaø traû haønh lyù cho khaùch.

153