Professional Documents
Culture Documents
1
χέρια τους ευχαριστημένοι επειδή η φρόνηση τούς κράτησε μακριά από τη συμφορά. Μ’ αυτά
όμως τα ανέκαθεν σβησμένα κεριά η ζωή δεν πάει μπροστά. Ούτε έχει ενδιαφέρον.
Στο περίφημο αέτωμα του Ναού της Ολυμπίας, ένα φειδιακό γλυπτό κρατεί και σήμερα
θαμπωμένους τους οφθαλμούς του επισκέπτη του Μουσείου: Άνθρωποι και θηρία μάχονται
από κάτω το δεινό αγώνα της ζωής και του θανάτου∙ για αρπαγή και λεία πρόκειται, αλλά ο
καθένας καταλαβαίνει ότι εδώ έχουν εξαπολυθεί οι φυσικές δυνάμεις τους πάθους που δεν
υποχωρεί. Από πάνω τους όμως αγρυπνάει μέσα στο σιωπηρό μεγαλείο του, ήρεμος,
γαλήνιος, ο Απόλλων, και τώρα πια δεν αμφιβάλλουμε ότι η μάχη θα σταματήσει, η σύμπνοια
πάλι θα βασιλέψει. «Κατά τον ίδιο τρόπο όπως εξαρτιέται η γέννηση από το δυαδισμό των
φύλων, από τον όλο και συνεχιζόμενο αγώνα τους και από την περιοδικά εμφανιζόμενη
συμφιλίωσή τους», (Νίτσε).
Ε.Π. Παπανούτσος
Κείμενο ΙΙ
Η αναγκαιότητα της σκέψης: «Αντισταθείτε στην έτοιμη σκέψη…»
Τα σημερινά ψυχολογικά προβλήματα του ανθρώπου απαιτούν κοινωνικές και πολιτικές
λύσεις, γιατί τέτοιες είναι και αιτίες. Το ανελεύθερο άτομο θα πρέπει να αντισταθεί στην
προσπάθεια της κοινωνίας να επιβάλει μια ενιαία ταυτότητα για όλους. Σχετικά
ο Alberto Melucci γράφει: «…Η αγορά επίσης λειτουργεί όλο και λιγότερο σαν χώρος της
κυκλοφορίας των εμπορευμάτων κι όλο και περισσότερο σαν χώρος στον οποίο
ανταλλάσσονται σύμβολα. Η παραγωγή και η κατανάλωση των μετα-καπιταλιστικών
κοινωνιών είναι παραγωγή και κατανάλωση ταυτότητας. Πρέπει οι κοινωνικοί δρώντες να
«αναγνωρίζονται» για να μπορούν να παράγουν και να καταναλώνουν… Αυτό που είναι
σημαντικό είναι να επιτευχθεί ταυτοποίηση, να πλαστεί ταυτότητα που να λειτουργεί, που να
είναι ευπροσάρμοστη, να μη μπορεί κανείς να ξεφύγει απ’ αυτήν…». Σ’ αυτά τα φαινόμενα
πρέπει και μπορούμε να απαντήσουμε με το δικό μας καθάριο λόγο, χρησιμοποιώντας όχι
ορολογία του παρελθόντος αλλά καινούριες λέξεις, που να εκφράζουν μια νέα και ελπιδοφόρα
όσο και σίγουρη προοπτική. «Κάτω/ στο βάθος/ τόσο πέλματα βαριά./ Ακούω νάρχεται
καινούριο βήμα». Αυτές οι καινούριες λέξεις πρέπει να τονίζουν με ιδιαίτερο χρώμα την
ετερότητά μας και τη δύναμη για αυτοκαθαρισμό.
Οι καινούριες λέξεις όμως προϋποθέτουν μια σκέψη που είναι ενάντια στην απάθεια,
στην παραίτηση, στη μηδενιστική κουλτούρα και πολιτική, ενάντια στη
γενική ύπνωση και απονεύρωση της ανθρώπινης ύπαρξης. Η σημερινή σκέψη και κύρια η
πολιτική είναι μαζική, συμπολιτευτική, ατροφική και υποτακτική. Είναι ακίνδυνη, γιατί
παρέχεται έτοιμη και με φροντίδα συσκευασμένη από τα διάφορα αφανή κέντρα εξουσίας. Σ’
αυτήν τη σκέψη οφείλουμε να αντισταθούμε με την δική μας επαναστατική σκέψη και
λόγο. «Αντισταθείτε στην έτοιμη σκέψη. Στο βόλεμα του νου» και «όταν φωνάζω
αντισταθείτε! πρώτα και κύρια στη σκέψη σας απευθύνομαι. Γιατί εκεί μας απειλεί το
σύστημα – πιο πολύ παρά με τη φυλακή», (Ν. Δήμου). Η επαναστατική σκέψη είναι τόσο
απαραίτητη σήμερα όσο ποτέ άλλοτε, γιατί τα σημερινά προβλήματα είναι πιο σύνθετα και
πολυποίκιλα. Η σκέψη του Αϊνστάιν στον τομέα της φύσης, του Φρόυντ στον τομέα της
γνώσης του εαυτού μας και του Μαρξ στον τομέα της γνώσης της κοινωνίας και των μαζικών
κοινωνικών φαινομένων πρέπει να βρει συνεχιστές.
2
Ο σημερινός πολίτης οφείλει να απεγκλωβιστεί από τον κομματικό ναρκισσισμό του και
να τολμήσει την επαναδιαπραγμάτευση των σχέσεών του με τον εαυτό του πρώτα και ύστερα
με την κοινωνία και τους φορείς της. Ο νευρωτικός οδοιπόρος της εποχής μας δεν πρέπει να
κολακεύεται για τις εύκολες και ανούσιες κατακτήσεις του, αλλά να επιζητεί το καινούριο και
το οδυνηρό. Ο Έσσε τονίζει πως «ποτέ δεν μου επιτέθηκαν ή με έφτυσαν για όποιο κουτό,
ασήμαντο, ανάξιο πράγμα έχω κάνει∙ κάθε φορά που με έβρισαν ήταν για μια σκέψη ή πράξη
που αργότερα αποδείχθηκε σωστή» και δεν είναι τυχαίο πως το ίδιο επισημαίνει με πιο
καυστικό τρόπο για τη δυναμική της σκέψης και ο Ράσελ: «Οι άνθρωποι φοβούνται τη σκέψη
περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο στον κόσμο – περισσότερο από την καταστροφή, ακόμη κι απ’
το θάνατο. Η σκέψη είναι ανατρεπτική και επαναστατική, καταλυτική και φοβερή∙ η Σκέψη
είναι ανελέητη απέναντι στα προνόμια, τους κατεστημένους θεσμούς και τις βολικές
συνήθειες… Η σκέψη είναι δυνατή, σβέλτη κι ελεύθερη, είναι το φως του κόσμου κι η
μεγαλύτερη δόξα του ανθρώπου». Αυτό το είδος της σκέψης θα αποκρούσει κάθε προσπάθεια
της σύγχρονης κοινωνίας να αφαιρέσει από το σκεπτόμενο άτομο κάθε δυνατότητα προσωπικής
βούλησης, ατομικής ιδιαιτερότητας και πνευματικής ελευθερίας. Η επιβολή της άποψης «Η
άγνοια είναι δύναμη» και ο κίνδυνος της «Διπλής Σκέψης» είναι πάντοτε ορατοί κίνδυνοι και
προοπτικές ενός ανάλγητου συστήματος εξουσίας κάθε μορφής. «Η Διπλή Σκέψη είναι η
ικανότητα να έχεις ταυτόχρονα δύο πεποιθήσεις αντιφατικές μεταξύ τους και να τις
παραδέχεσαι και τις δύο. Ένας σκεπτόμενος άνθρωπος που ανήκει στο Κόμμα, ξέρει κατά ποιάν
έννοια πρέπει να τροποποιηθούν οι αναμνήσεις του. Κατά συνέπεια, ξέρει ότι παίζει ένα
παιχνίδι με την αλήθεια, αλλά έχοντας εξασκηθεί στη Διπλή Σκέψη, πείθει τον εαυτό του ότι η
αλήθεια δεν έχει παραβιαστεί…» και αλλού ο Όργουελ σημειώνει ή μάλλον προειδοποιεί: «Το
έγκλημα σταματώ», είναι η ικανότητα να σταματάς αυτόματα σαν από ένστικτο, στο κατώφλι
μιας επικίνδυνης σκέψης… Περιλαμβάνει επίσης την ικανότητα να νιώθεις πλήξη και απέχθεια
για κάθε σειρά σκέψης που θα μπορούσε να οδηγήσει προς μια αιρετική κατεύθυνση. Με λίγα
λόγια, το «έγκλημα σταματώ», σημαίνει προστατευτική βλακεία», (Όργουελ, το «1984»).
Ηλίας Γιαννακόπουλος
Κείμενο ΙΙΙ
ΤΡΙΤΟ ΧΡΕΟΣ
Ο νους βολεύεται. Θέλει να γιομώσει μ’ έργα
μεγάλα τη φυλακή του, το κρανίο.
Να χαράξει στους τοίχους ρητά ηρωικά, να ζωγραφίσει
στις αλυσίδες του φτερούγες ελευτεριάς.
Η καρδιά δε βολεύεται. Χέρια χτυπούν
απόξω από τη φυλακή της, φωνές ερωτικές αφουγκράζεται
στον αγέρα. κι η καρδιά, γιομάτη ελπίδα,
αποκρίνεται τινάζοντας τις αλυσίδες∙ και
σε μιαν αστραπή της φαίνεται πως έγιναν οι αλυσίδες φτερούγες.
Μα γρήγορα η καρδιά πέφτει πάλι αιματωμένη,
έχασε πάλι την ελπίδα και την ξαναπιάνει ο Μέγας Φόβος.
Καλή η στιγμή, παράτα πίσω σου το νου
και την καρδιά, τράβα μπροστά, κάνε το τρίτο βήμα.
Γλίτωσε από την απλοϊκή άνεση του νου
που βάνει τάξη κι ελπίζει να υποτάξει τα φαινόμενα.
Γλίτωσε από τον τρόμο της καρδιάς που ζητάει
και ελπίζει να βρει την ουσία.
Νίκησε το στερνό, τον πιο μεγάλο πειρασμό,
την ελπίδα. Τούτο είναι το τρίτο χρέος.
Ν. Καζαντζάκης, «Η Ασκητική»
3
Παρατηρήσεις
Θέμα Α
Δώστε συνοπτικά (90 λέξεις) τα επιχειρήματα του συγγραφέα του Κ.Α. σχετικά με το ρόλο της
φρόνησης και του πάθους στη ζωή του ανθρώπου.
Μονάδες 15
Θέμα Β
B1. Βάλτε στο τέλος των προτάσεων τη λέξη Σωστό ή Λάθος με αναφορά στα αντίστοιχα
αποσπάσματα του Κ.Β:
1. Ο Melucci ενοχοποιεί τον καταναλωτισμό ως μηχανισμό επιβολής ταυτότητας στον άνθρωπο
(…..),
2. Η σύγχρονη σκέψη είναι αντιπολιτευτική κι επικίνδυνη αφού έχει αποσυνδεθεί από τα
κέντρα εξουσίας (…..),
3. Ο Έσσε θεωρεί πως οι διωγμοί απορρέουν από την αδυναμία ή απροθυμία του ατόμου να
εκφράσει μία καινοτόμα σκέψη (…..),
4. Ο Ράσελ θεωρεί πως εκείνο που δοξάζει τον άνθρωπο είναι η ελεύθερη σκέψη (…..),
5. Η «Διπλή Σκέψη» (1984) συνδράμει θετικά στην εξωτερίκευση μιας πρωτοπόρας σκέψης
(…..).
Μονάδες 10
Β2. α. Να βρείτε στο Κ.Β. δύο επιχειρήματα που αιτιολογούν το πρώτο σκέλος του τίτλου «Η
αναγκαιότητα της σκέψης». Πώς θεμελιώνει ο συγγραφέας το σύνθημα «αντισταθείτε στην
έτοιμη σκέψη»;
Μονάδες 9
β. Ο συγγραφέας στο Κ.Β. χρησιμοποιεί συχνά την αυθεντία ως τεχνική προβολής της βασικής
του θέσης. Πόσο αποτελεσματική είναι και πότε η υπερβολή της χρήσης συνιστά αρνητικό
στοιχείο στην επιχειρηματολογία;
Μονάδες 6
Β3α. Να βρείτε τον τρόπο με τον οποίο συνδέεται η §1 με την §4 (Κ.Α.). Ποια είναι η τελική
θέση του συγγραφέα στα ερωτήματα της §1;
Μονάδες 10
β. Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις με άλλες συνώνυμες έτσι ώστε ο λόγος να
γίνει πιο οικείος:
1. Οι προοπτικές ενός ανάλγητου συστήματος,
2. Κάθε ανακαινιστική πράξη,
3. Εγκωμιάζουν το νηφάλιο κεφάλι,
4. Πολλά «ατοπήματα» θα μπορούσαν να αποφευχτούν,
5. Για τους συγγραφείς που αναδιφούν τα βάθη της ψυχής.
Μονάδες 5
Θέμα Γ
Ποια θέση λαμβάνει ο συγγραφέας (Καζαντζάκης) απέναντι στη λειτουργία του Νου και
της Καρδιάς; Τι προτείνει; Να σχολιάσετε τη λειτουργία δύο κειμενικών δεικτών.
Μονάδες 15
Θέμα Δ
Υποστηρίζεται ότι η λογική βοηθάει το άτομο να επιλύει τα προσωπικά του προβλήματα και να
βελτιώνει τις διαπροσωπικές του σχέσεις. Ορισμένες φορές όμως η λογική αναστέλλει
τον αυθορμητισμό του ατόμου, με αποτέλεσμα να προκαλούνται δυσχέρειες στις
διαπροσωπικές σχέσεις. Ποια είναι η δική σας άποψη για το θέμα αυτό; Να γραφεί
σε άρθρο των 350 λέξεων.
Μονάδες 30