You are on page 1of 30

wd¾Ól iy iudc há;, myiqlï

3
3'1 iuia; ksÍlaIK

oe kg;a wNsfhda. t,a, lrñka mj;sk fldúâ-19 jix.;h u.ska 2020 jif¾ § we;s lrk ,o
fjkia iy nyqúO uqyqKqjrlska hq;= wNsfhda.;d yuqfõ" fiajd iemhSu iy ixj¾Ok lghq;= hk
fo wxYfhkau rfÜ wd¾Ól yd iudc há;, myiqlï miqnEulg ,la úh' flfia fj;;a" fuu iqúfYaIS
wNsfhda.d;aul ld,mßÉfþoh ;=<" rfgys mj;sk Yla;su;a há;, myiqlï moaO;sh iajdrlaIlhla f,i
lghq;= l< w;r" wd¾Ól l%shdldrlï wLKavj mj;ajdf.k hEug iydh iemhqfõh' 2020 jif¾ ud¾;=
ui ueo isg wfma%,a wjidkh olajd ld,h ;=< rg mqrd ixprK iSud mekùu;a iuÕ uq¿ukskau wvd,
jQ foaYSh m%jdyk lghq;=" thska wk;=rej m%dfoaYSh jYfhka l%shd;aul jQ wd¾Ól yd iudc lghq;= iSud
lsÍï fya;=fjka we;eï wjia:dj, § miqnEïj,g ,la jqjo" l%ufhka h:d ;;a;ajhg m;a úh' furg
cd;Hka;r .=jkaf;dgqm<j,a 2020 ud¾;= udifha ueo Nd.fha isg jir mqrd ixpdrlhska i|yd jid
oud ;snq‚' f.da,Sh iemhqï oduhkag we;s jQ wjysr;d iy Y%S ,xld jrdh wêldßh ;=< fldúâ-19
je<÷Kq frda.Ska lsysm fofkl= y÷kd .ekSu jir ;=< § jrdh wxYfha l%shdldß;ajhg wys;lr
f,i n,mEfõh' ixprK iSud" mqoa., ÿria:Ndjh mj;ajd .ekSfï wjYH;dj iy fldúâ-19 wdY%s;
wfkl=;a fi!LH kshdukhka fya;=fjka há;, myiqlï ixj¾Ok jHdmD;s lsysmhlau l%shd;aul jQfha
ukao.dó wdldrhg h' jif¾ fojk ld¾;=j ;=< § §mjHdma;j wd¾Ól yd iudc lghq;= iSud lsÍug mshjr
.ekSu fya;=fjka n,Yla;s i|yd b,a¨u ie,lsh hq;= f,i my< .sh w;r" bkamiqj th jix.; ld,mßÉfþohg
fmr mej;s uÜgug l%ufhka <Õd úh' fldúâ-19 jix.;h u.ska we;s l< ndOd uOHfha jqj o" wd¾Ólfha
j¾Ok m%jK;d tu ndOdj,g Tfrd;a;= fok mßÈ mj;ajd .; yels jQfha miq.sh oYl lsysmh ;=< iudc wd¾Ól
há;, myiqlï i|yd isÿ lrk ,o wLKav wdfhdack fya;=fjks' fldúâ-19 jix.;h u.ska ks¾udKh
lrk ,o wNsfhda.hkag mQ¾fjdamdhslj wkq.; fjñka" wd¾Ól yd iudc lghq;= iSud lr ;enQ ld, iSudj ;=<
ndOdjlska f;dr w;:H iïnkaO;djla mj;ajd .ekSu iy;sl lsÍug lghq;= l< úÿ,s ixfoaY wxYh úisska
fldúâ-19 yd ine¢ iSud uOHfha wd¾Ól lghq;= wLKavj mj;ajdf.k hEu i|yd úYd, iyfhda.hla ,nd
fok ,§' wOHdmksl iy ld¾hd,hSh lghq;= i|yd fukau" jix.; ld,mßÉfþoh ;=< iudc ÿria:Ndjh
mj;ajd .ekSug wkq.ukh l< mshjr uOHfha iudc iïnkaO;d mj;ajd .ekSu iy;sl lsÍu i|yd ;r.ldÍ
ñ, .Kka hgf;a msßjeh ld¾hlaIu o;a; úi÷ï ,nd §u b,lal lr.;a kj meflac lsysmhla úÿ,s ixfoaY
cd, imhkakka úiska jir uq¿,af,au imhk ,§' fï w;r" wfkl=;a md¾Yajlrejkaf.a iyfhda.S;djfhka
hq;=j fi!LH lafIa;%h úiska isÿ lrk ,o mQ¾fjdamdhsl yd id¾:l fiajd iemhqu fya;=fjka ffjrih
me;sÍu md,kh lsÍug;aa" wvq urK wkqmd;hla mj;ajd .ekSug;a" wd¾Ól l%shdldrlï idfmalaI jYfhka
fõ.j;aj h:d ;;a;ajhg m;a lsÍug;a yels úh' flfia fj;;a" fndafkdjk frda. .eg¨j yuqfõ uqyqK
fok mSvkh ;jÿrg;a mej;s w;r" fldúâ-19 wdY%s; wjysr;d uOHfha jqj o" tjeks frda.j,ska mSvd ú¢k
frda.Skag wLKavj ffjoH m%;sldr ,nd §u iy;sl lsÍu i|yd fi!LH wxYh úiska mshjr /ila l%shd;aul
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

lrk ,§' mdi,a iy úYajúoHd, jßka jr jid oeóu yuqfõ" iïfm%aIK myiqlï fkdue;s ÿr neyer
m%foaYj, yer wfkl=;a m%foaYj, wOHdmk lghq;= äðg,a mka;s ldur yryd wLKavj isÿ flß‚' 2020
wOHhk j¾Ih i|yd kshñ; cd;sl úNd. meje;aùu m%udo jqj o" tajd id¾:lj meje;aú‚' fldúâ-19
jix.;h u.ska ck.ykfha wvq wdodhï,dNSka yg úIudldr by< n,mEula we;s ùu ie,ls,a,g .ksñka"
wjodkug ,la úh yels mjq,a iy mqoa.,hskag ish ffoksl wjYH;d imqrd .ekSug iydh §u i|yd" rch
úiska §ukdjla f.ùug iy fjk;a iyk l%shdud¾. ie,iSug mshjr .kakd ,§' flfia fj;;a" oßø;djh
ÿre lsÍu b,lal lr .;a l%shdud¾. yd iïnkaOj mj;sk .eg¨" rcfha fun÷ wêl msßjehla iys;
ueÈy;aùïj, iM,;dj flfrys È.ska È.gu wys;lr f,i n,mEï t,a, lrhs' 2020 jir ;=< § olakg
,enqKq mßÈ" iudc wd¾Ól há;, myiqlïj, m%udKd;aul yd .=Kd;aul nj jeä ÈhqKq lsÍu i|yd
fkdlvjd isÿ flfrk wdfhdack" wd¾Ól lghq;=j, Tfrd;a;= §fï yelshdj iy wLKav;dj ;yjqre lsÍu
u.ska id¾j wd¾Ólhg o" oekg mj;sk iudc wd¾Ól úIu;d mq¿,a ùu je<elaùu yryd iQlaIu wd¾Ólhg o
iajdrlaIlhla f,i lghq;= lrkq we;' wd¾Ól lïmkj, fjkiajk iajNdjh iy ;Sj% nj ie,ls,a,g .;a
l<" tu.ska u;= jk wys;lr wd¾Ól m%;sM, iSud lsÍug iy ueÈ ld,Sk j¾Ok l%shdj,sfha ;sridr fukau

3
id¾jiyNd.S nj iy;sl lsÍug Yla;su;a há;, myiqlï mokulg yels fõ'

3'2' wd¾Òl há;, myiqlï m%;sm;a;s" wdh;ksl Lksc f;,a wmkhkh lrk rgj, ixúOdkh
rduqj iy l%shdldß;ajh ^Tfmla& úiska jir mqrd lsysm jrla iemhqï
lmamdÿ isÿ lrk ,§' flfia fj;;a" iqNjd§
Lksc f;,a wd¾Ól wfmalaId iuÕ 2020 jif¾ fkdjeïn¾
fldúâ-19 jix.;h fya;=fjka 2020 jif¾ udifha isg f.da,Sh fndrf;,a ñ, .Kkaj, by<
ud¾;= udifha § f.da,Sh fndrf;,a ñ, .Kka hEfï m%jK;djla olakg ,enq‚' ta wkqj" jir
wkfmalaIs; f,i my; jegqKq w;r" jir wjidkh wjidkh jk úg fndrf;,a ner,hl ffoksl ñ,
jk úg ñ, .Kka YS>%fhka h:d ;;a;ajhg m;a t'c'fvd,¾ 51'34la olajd by< .sfhah' f.da,Sh
úh' fn%kaÜ fndrf;,a ner,hl ñf,ys idudkHh fndrf;,a ñ, m%jK;djkag wkql+,j" ,xld Lksc
miq.sh jif¾ mej;s t'c' fvd,¾ 64'04l isg 2020 f;,a kS;s.; ixia:dj ^,x'L'kS'ix'& úiska wdkhkh
jif¾ § t'c' fvd,¾ 43'35la olajd ishhg 32'3lska lrk ,o fndrf;,a ner,hl ñf,ys idudkHh"
my< .sfhah' flfia fj;;a" jir mqrd fndrf;,a 3'1 rEm igyk
ñ, .Kka ie,lsh hq;= uÜgul by< úp,khla cd;Hka;r fj<|fmdf<a fndrf;,a ^fn%kaÜ& idudkH ñ,
fmkakqï lf<ah' jir wdrïNfha § N+ foaYmd,ksl iy ,x'L'kS'ix' fndrf;,a wdkhk ñ,
.egqï fya;=fjka by< .sh fndrf;,a ñ, .Kka"
90
fldúâ--¡19 jix.;h me;sÍu;a iuÕ ;shqKq f,i
80
my; jegq‚' 2000 jif¾ isg fï olajd jd¾;d jQ
ner,hl ñ, ^t'c' fvd,¾&

70
71.76
fn%kaÜ fndrf;,a ner,hl wvqu ñ, 2020 wfma%,a
60 54.76 64.04
ueo Nd.fha § jd¾;d úh' b,a¨u ÿ¾j, ùu iy
50 43.35
.nvd Odß;dj m%udKj;a fkdùu uOHfha jqj o
40
ksIamdokh wLKavj isÿ lsÍu fya;=fjka" 2020
30
wfma%,a udifha § ner,hl ñ, t'c' fvd,¾ iDK
20
37'63l w.hla jd¾;d lrñka fjiaÜ fglaidia
10
bkagóähÜ ^ví'à'whs'& ñ, .Kka b;sydifha m%:u
ck' 17
ud¾' 17
uehs 17
cQ,s 17
iema' 17
fkdje' 17
ck' 18
ud¾' 18
uehs 18
cQ,s 18
iema' 18
fkdje' 18
ck' 19
ud¾' 19
uehs 19
cQ,s 19
iema' 19
fkdje' 19
ck' 20
ud¾' 20
uehs 20
cQ,s 20
iema' 20
fkdje' 20
ck' 21
ud¾' 21

j;djg iDK w.hla olajd my; jeá‚' b,a¨u


iïnkaOfhka ie,lSfï §" jix.; ;;a;ajh ,x'L'ks'ix' wdkhk ñ,
fn%kaÜ
fya;= fldgf.k wd¾Ól yd iudc lghq;= iSud fn%kaÜ idudkH ñ, 2017 fn%kaÜ idudkH ñ, 2018
lsÍï iy ixprK iSud mekùï ñ, .Kka u; fn%kaÜ idudkH ñ, 2019 fn%kaÜ idudkH ñ, 2020

iDKd;aul n,mEula we;s l< w;r" iemhqï uQ,hka( íÆïn¾.a f;dr;=re fiajh
,xld Lksc f;,a kS;s.; ixia:dj
iïnkaOfhka ie,lSfï §" ñ, by< kexùu i|yd

80
wd¾Ól iy iudc há;, myiqlï

3'2 rEm igyk


wd¾Ól yd iudc há;, myiqlïj, l%shdldß;ajh
mi.
q h
s oYl ly
s m
s h mr
q d rfÜ iudc wd¾Ól há;, myil q ï i|yd jQ krs k;a r rdcH wdfhdca k" wd¾Ól lh s% dldrlï wLKv a j
mj;j
a df.k hdug myil q ï ie,iQ w;r" tu.ks a fldúâ-19 jix.;h ;<= k
s a we;s lrk ,o wy; s lr wd¾Ól m; % M
s , wju lÍ s ug yels úh'
fldúâ-19 jix.;h fya;=fjka m%jdyk lghq;= wvd, jqj o" jrdh fiajd lghq;= o jir ;=< § ie,lsh hq;=
jir wjidkfha § th h<s h:d ;;a;ajhg m;aùula fmkakqï lf<ah' miqnEulg ,la úh'
ny¨ fufyhqï m%udKh
^jd¾Isl ,laIHuh moku u; j¾Okh" ]&

6.6
5.7
4.1
3.9

0.2
.=jka fiajd
ÿïßh m%jdykh 77%
47% 2019 -ls'ó' ñ,shk 15.5

-1.6
2019 -ls'ó' ñ,shk 7.3

-5.2
2020 - ls'ó' ñ,shk 3.6

-19.3
-9.7

-9.2
2020 - ls'ó' ñ,shk 3.9

foie' -11.9
wfm%a' -25.2

fkdje'
uydud¾. m%jdykh

wf.da'
fmn'

iema'
66%

ud¾'
ck'

uehs

Tla'
cQks
cQ,s
^fm!oa.,sl wxYh& uydud¾. m%jdykh 2020 jir ;=< §
iuia;hla f,i
2019 -ls'ó' ñ,shk 54.2 32% ^Y%S ,x'.'u'&
2020 - ls'ó' ñ,shk 18.5
5.2%
2019 -ls'ó' ñ,shk 14.3 my< .sfhah

3
2020 - ls'ó' ñ,shk 9.7

m%jdyk wxYh fj; fmg%,a iy ãi,a wf,ú l< m%udKh ^fu' fgd' oyia&
168 163 167 163 166
154

8.8
NdKav fufyhqï

6.1
5.3
5.1
142

4.1

4.3
123 131 126 m%udKh
118 123 122
126 96 103 110 ^jd¾Isl ,CIHuh

-14.2
118 104 84 moku u; j¾Okh" ]&

-0.8
95 63

-5.5%

-5.8
72 2020 jir ;=< §

-24.2
45 iuia;hla f,i

wfm%a' -28.2
ck' fmn' ud¾' wfm%a' uehs cqks cQ,s wf.da' iema' Tla' fkdje'foie' 3.8%

fkdje'
wf.da'

foie'
2020

fmn'

iema'
my< .sfhah

ud¾'
ck'

uehs

Tla'
cQks
cQ,s
fmg%,a ãi,a

úÿ,s ixfoaY wxYh úÿ,sn, W;amdokfhys iq¿ my< hEula jd¾;d úh'
wd¾Ól j¾Ok ^mqoa.,hska 100lg we;s iïnkaO;d ixLHdj&
l%shdldÍ;ajh ±ä úÿ,sn, W;amdokh ^.s.fjd.me.&
n,mEulg ,lafkdjk 11.9
mßÈ mj;ajd .ekSu i|yd 1,376
1,333
úÿ,s ixfoaY wxYh u.ska 131.1 1,313
by< odhl;ajhla
1,298
iemhsKs'
79.9
wOHdmk lghq;= wLKavj isÿ lsÍu i|yd .;a kj m%h;ak 2020: .s'fjd' me' 15,714
2019: .s'fjd' me' 15, 922
kj bf.kqï l%u fj; wkq.; ùu 1,000
2019 2020
ñY% bf.kqï l%u
B-;lai,dj bf.kqï l<ukdlrK moaO;sh m%Odk wxY i|yd úÿ,sn, wf,úfha l%shdldß;ajh
.=re f.or - iQï ;dlaIK ieis 502"000
ld¾h igyka m;% - ñ,shk 22'3l wka;¾cd, iyNd.S;ajh
wLKavj wOHdmk lghq;= isÿ lsÍfï l%shdj,sh l<ukdlrKh lsÍu
CMS

wOHdmk wud;HdxYfha yÈis ;;a;aj i|yd m%;spdr oelaùfï ie,iqu (CERP) .Dyia: fmdÿ fiajd
iy l¾udka; iy iuia;
m%udo ùï uOHfha jqj;a ish¨u cd;sl uÜgfï úNd. meje;aùu wd.ñl fydag,a
.=rejrekaf.a ux.; l%u yryd b.ekaùfï yelshdj jeä ÈhqKq lsÍu 6.4% -5.2% -9.1% -2.2%
;dlaI‚l myiqlï fj; m%fõY ùfï § we;s jk .eg¨ úi£u
2019 4,863 4,392 3,563 14,611
22.2% 32.0%
fvialafgdma mß.Kl fyda ,emafgdma mß.Kl mß.Kl idlaIr;dj 2020 5,172 4,164 3,238 14,287
iys; .Dy tall
fi!LH lafIa;%fha ld¾hlaIu fiajh u.ska ffjrih me;sÍu uev meje;aùug" wvq urK wkqmd;hla mj;ajd .ekSug iy
wd¾Ól l%shdldrlï idfmalaIj fõ.fhka h:d ;;a;ajhg m;a lsÍug yels úh'
rdcH wxYh wdhq¾fõo ffjoH wxYh fm!oa.,sl wxYh

ffjoHjreka ixLHdj fyo ks,OdÍka ixLHdj we|ka ixLHdj ,shdmÈxÑ ffjoHjreka


^tla ffjoHjrfhl= i|yd ^tla fyo ks,Odßfhl= i|yd ^mqoa.,hka oyilg& frday,a ixLHdj we|ka ixLHdj frday,a ixLHdj we|ka ixLHdj
mqoa.,hka ixLHdj& mqoa.,hka ixLHdj& ixLHdj

1,117 582 3.5 26,061 118 5,058 217 5,173

81
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

3'1 ixLHd igyk widudkH f,i cd;Hka;r fj<|fmdf<a my<


foaYSh Lksc f;,a ñ, ixfYdaOk .sh f;,a ñf,ys m%;s,dN wd¾Ólh mqrd idOdrK
wjika ixfYdaOk 2020 jir wjidkh jk
f,i fnod yeÍu iy;sl lsÍu i|yd foaYSh bkaOk
Èkh úg ñ, ^,Sgrhlg remsh,a& ñ, .Kka ixfYdaOkh lsÍu fjkqjg 2020 ud¾;=
,xld Lksc f;,a kS;.
s ; ixia:dj udifha§ bkaOk ñ, ia:dhSlrK wruqo, msysgqjk ,§'
fmg%,a 92 2019.09.11 137.00 2020 ud¾;= udifha § tu wruqo, ia:dms; lrk úg
fmg%,a 95 2019.09.11 161.00
Tfgda äi,a 2019.03.13 104.00 NdKavd.dr ì,am;a ksl=;a lsÍu Tiafia Y%S ,xld uy
N+ñf;,a 2018.06.13 70.00 nexl=j fj;ska remsh,a ì,shk 47'5l wruqo,a /ia
,xld whs´iS fmdÿ iSñ; iud.u
lr .kakd ,§' 2020 wfma%,a udih wjidkfha isg
fmg%,a 92 2020.05.23 137.00
fmg%,a 95 2019.09.11 164.00 fmg%,a" iqmsß ãi,a iy iqÿ ãi,a wdkhkh i|yd
Tfgda äi,a 2019.05.14 104.00
bkaOk wêNdr mekjQ w;r" wêNdr yryd /ia lrk
uQ,hka( ,xld Lksc f;,a kS;. s ; ixia:dj
,xld whs´iS fmdÿ iSñ; iud.u
,o wruqo,a bkaOk ñ, ia:dhSlrK wruqo, fj;

3
fhduq lrk ,§' flfia fj;;a" fmg%,a 92 wdkhkh
2019 jif¾ jd¾;d jQ t'c' fvd,¾ 68'80g idfmalaIj i|yd jk wêNdrh 2020 cqks udifha § bj;a lrk
2020 jif¾ § t'c' fvd,¾ 45'57la olajd my< ,o w;r" fmg%,a 95" iqÿ ãi,a iy iqmsß ãi,a i|yd
.sfhah' 2021 jif¾ m<uq ld¾;=j ;=< § o" fndrf;,a jk wêNdrh my< fy<ñka ixfYdaOkh lrk ,§'
ñ, .Kka ffoksl jYfhka úp,khla fmkakqï miqj" Lksc f;,a ksIamdÈ; wdkhkh lsÍu i|yd
l< w;r" fldúâ-¡19 tkak; iïnkaOfhka jQ mej;s ish¨u wêNdr 2021 fmnrjdß isg l%shd;aul
fnodyeÍï" iemhqï yd fi!LH .eg¨" fldúâ¡-19 jk mßÈ bj;a lrk ,§' Y%S ,xld uy nexl=j
frda.Ska ixLHdj by< hEu yd kj ffjri m%fNao fj;ska ,nd.;a wruqo,a o we;=¿j" 2020 jir ;=< §
o< jYfhka remsh,a ì,shk 69'2l uqo,la bkaOk
yuqfõ wd¾Ól yd iudc lghq;= i|yd w¨;ska iSud
ñ, ia:dhSlrK wruqof,ys tl;= jq w;r" thska
mekùï" wd¾Òlhka h:d ;;a;ajhg m;a lsÍu i|yd
remsh,a ì,shk 48'0la ,x'ú'u' fj;ska ,x'L'kS'ix'g
rchhka úiska wLKavj lghq;= lsÍu iy Tfmla
,eìh hq;= ysÕ uqo,a w¾O jYfhka mshùu i|yd
ixúOdkfha iemhqï lmamdÿ fukau" iQjia we<
fhdodf.k we;s w;r" o< jYfhka remsh,a ì,shk
ud¾.fha ;djld,slj u;= jQ wjysrh hkd§
21'0la Y%S ,xld uy nexl=j fj; ksl=;a flreKq
idOl fya;=fjka fj<|fmd< ;=< fndrf;,a
NdKavd.dr ì,am;a mshùu i|yd fhdod .ekq‚'
ner,hl ñ, t'c' fvd,¾ 60-¡70;a w;r mrdihl
fndfyda ÿrg /£ mej;=‚' 2021 m<uq ld¾;=fõ úfYaIfhkau jif¾ fojk ld¾;=fõ §"
mej;s fn%kaÜ fndrf;,a ner,hl idudkH ñ, fldúâ-19 jHdma;sh u.ska we;s lrk ,o wjysr;d
t'c' fvd,¾ 61'22ls' fya;=fjka ukao.dñ jQ wd¾Ól l%shdldrlï yd
ixprK iSudj, n,mEu ms<sìUq lrñka" jir
2019 iema;eïn¾ ui isÿ lrk ,o ñ, ;=< § foaYSh fj<|fmd< ;=< Lksc f;,a ksIamdÈ;
ixfYdaOkj,ska wk;=rej" m%Odk Lksc f;,a wf,úh ishhg 16'8lska my< .sfhah' ta wkqj"
ksIamdÈ;j, foaYSh is,a,r ñ, .Kkaj, lsisÿ ,x'L'kS'ix'ys iy ,xld whs´iSS fmdÿ iSñ;
ixfYdaOkhla isÿ fkdùh' flfia jqj;a" ;dm iud.fï úl=Kqï mßud" ms<sfj<ska" ishhg 16'9lska
úÿ,sn, W;amdokh i|yd ,xld úÿ,sn, uKav,h iy ishhg 15'7lska wvq úh' foaYSh fj<|fmd<
^,x'ú'u'& fj; hï iykhla ,nd §fï wruq‚ka" ;=< Lksc f;,a ksIamdÈ; wf,úfhys iuia;
2020 jir ;=< § oeú f;,a 800 iy oeú f;,a my< hEug iu.dój" ,x'L'kS'ix' u.ska m%jdyk
1"500 ,Sgrhl ñ, remsh,a 70'00la olajd remsh,a wxYh fj; wf,ú l< m%udKh 2020 jir ;=< §
26'00lska wvq lrk ,§' fuu iykh miqj iajdëk iuia;hla jYfhka ishhg 13'6lska my< .sfhah'
úÿ,sn, ksIamdolhska fj; o ,nd fok ,§' fï fï w;r" úÿ,sn, W;amdok ixhq;sh ;=< ;dm
w;r" ,xld whs´iS fmdÿ iSñ; iud.u (LIOC) 2020 úÿ,sn, W;amdokfha odhl;ajh my< hEu;a iuÕ"
uq,a Nd.fha § foaYSh is,a,r ñ, f;jrla ixfYdaOkh úÿ,sn, W;amdokh i|yd jQ ãi,a wf,úh 2020
lf<ah' jir ;=< § ie,lsh hq;= f,i ishhg 61'0l my<

82
wdr®:ßl iy iudc há;, myiqlï

3'3 rEm igyk 3'2 ixLHd igyk


m%jdyk wxYh i`oyd fmg%,a iy ãi,a wf,úh Lksc f;,a wxYfha l%shdldÍ;ajh
j¾Ok
200 wkqmd;h ]
180
YS¾Ih 2019^w& 2020^wd&
2019^w& 2020^wd&
wdkhkh l< m%udKh ^fu'fgd' Z000&
160 fndrf;,a 1,842 1,667 10.0 -9.5
fu'fgd' ('000)

140 msßmyÿ≥ ksIm a dÈ; 4,740 4,028 -4.4 -15.0


.,a w`.r= e 2,390 2,600 10.3 8.8
120 t,a'mS' .Eia 430 437 4.1 1.7
100 foaYh
S t,a'mS' .Eia ksIm
a dokh ^fu'fgd'Z000& 27 25 22.2 -6.4
wdkhk jákdlu ^ñ'r'.e'&
80
fndrf;,a ^re'ñ,shk& 173,547 107,665 8.5 -38.0
60 ^t'c'fvd' ñ,shk& 971 583 -0.8 -39.9
msßmyÿ ksIm a dÈ; ^re' ñ,shk& 483,462 321,818 1.7 -33.4
40
^t'c'fvd' ñ,shk& 2,706 1,742 -7.9 -35.6
20 .,a w`.r= e ^re'ñ,shk& 38,719 40,194 -0.1 3.8
^t'c'fvd' ñ,shk& 215 217 -9.3 1.3
0 43,156 43,812 - 1.5

3
t,a' mS' .Eia ^re'ñ,shk&
ck' 19
fmn' 19
ud¾' 19
wfm%a' 19
uehs 19
cQks 19
cQ,s 19
wf.da' 19
iema' 19
Tla' 19
fkdje' 19
foie' 19
ck' 20
fmn' 20
ud¾' 20
wfm%a' 20
uehs 20
cQks 20
cQ,s 20
wf.da' 20
iema' 20
Tla' 20
fkdje' 20
foie' 20
^t'c'fvd' ñ,shk& 241 236 -9.1 -2.2
fndrf;,a ner,hl idudkH ñ, ^ñ'r'.e'&
^re'$ner,a& 12,302 8,415 -1.4 -31.6
fmg%,a ãi,a ^t'c'fvd'$ner,a& 68.80 45.57 -9.8 -33.8
Lksc f;,a wdY%; s wmkhk m%udKh
984 798 -10.0 -18.9
uQ,hka( ,xld Lksc f;,a kS;s.; ixia:dj ^fu'fgd' Z000&
,xld whs´iS fmdÿ iSñ; iud.u Lksc f;,a wdY%; s wmkhk jákdlu
93,194 68,849 -8.2 -26.1
^re'ñ,shk&
^t'c'fvd' ñ,shk& 521 374 -16.2 -28.3
foaYh
S wf,úh - msßmyÿ ksIm a dÈ;
hEula jd¾;d l< w;r" ;dm úÿ,sn, W;amdokh 5,528 4,600 4.8 -16.8
^fu'fgd' Z000&
i|yd oeú f;,a wf,úh ishhg 8'9lska muK by< bka" fmg%,a ^TlafÜka 92& ^we& 1,269 1,139 7.6 -10.2
fmg%,a ^TlafÜka 95& 158 120 -16.6 -23.6
.sfhah' ;jo" l¾udka; yd .=jka fiajd wxYj,
iqÿ≥ãi,a ^wE& 2,139 1,750 7.7 -18.2
lghq;= flfrys fldúâ¡-19 jHdma;sh u.ska we;s iqmßs ãi,a 85 69 -16.3 -18.8
l< wys;lr n,mEu fya;=fjka 2020 jir ;=< § N+ñf;,a 206 176 -1.6 -14.8
fuu wxY i|yd isÿ l< Lksc f;,a ksIamdÈ; oeúf;,a 1,011 971 6.6 -4.0

wf,úh my< .sfhah' .=jkahdkd bkaOk 474 189 -5.0 -60.2


kema;d 162 165 18.1 1.7
2020 jir ;=< ,x'L'kS'ix'ys msßmyÿ ksIamdÈ;h foaYh
S wf,úh - t,a'mS' .Eia ^fu'fgd' Z000& 466 473 7.0 1.5
iuia;hla f,i ishhg 7'7lska my; jegq‚' iuia; foaYh
S ñ, ^j¾Ih wjidkfha §& ^re'$,Sgr&
fmg%,a ^TlafÜka 92& 137.00 137.00 9.6 -
fndrf;,a fhojqï m%udKh ishhg 9'6lska my<
fmg%,a ^TlafÜka 95& 161.00 161.00 8.1 -
.sh w;r" ãi,a iy fmg%,a msßmyÿ ksIamdokh" iqÿ ãi,a 104.00 104.00 3.0 -
ms<sfj<ska" ishhg 13'9lska iy ishhg 11'6lska my< iqmßs ãi,a 132.00 132.00 9.1 -
.sfhah' fldúâ-¡19 wdY%s; ixprK iSud fya;=fjka N+ñf;,a 70.00 70.00 - -

foaYSh jYfhka bkaOk i|yd jk b,a¨u my< oeúf;,a


;;amr 800 96.00 70.00 4.3 -27.1
hEu ms<sìUq lrñka" ,x'L'kS'ix' úiska wdkhkh ;;amr 1"500 96.00 70.00 - -27.1
lrkq ,enQ msßmyÿ l< ksIamdok Odß;djh o jir t,a'mS' .Eia ^re'$ls'.%Eï&
;=< § ishhg 22'0lska my< .sfhah' ,sfg%da .Eia 119.44 119.44 -13.8 -
,d*aia .Eia 119.44 119.44 -13.8 -
f.da,Sh f;,a ñ, idfmalaI jYfhka my< cd;Hka;r fndrf;,a ñ, .Kka
^t'c'fvd'$ner,a&
uÜgul mej;sh o" m%Odk Lksc f;,a ksIamdÈ;j, fn%kÜ
a 64.04 43.35 -10.7 -32.3
foaYSh ñ, .Kka fkdfjkiaj mj;ajd f.k hEu ví'à'whs' 56.96 39.78 -12.4 -30.2

fya;=fjka ,x'L'kS'ix'ys uQ,H l%shdldÍ;ajh 2020 f,dal Lksc f;,a iemhqu ^Èklg ner,a ñ,shk& 99.7 91.0 -0.6 -8.7
f,dal Lksc f;,a b,a¨u ^Èklg ner,a ñ,shk& 100.5 93.9 1.2 -6.6
jif¾ § j¾Okh úh' ú.Kkh fkdl< ;djld,sl
^w& ixfYdaê; uQ,hka( ,xld Lksc f;,a kS;. s ; ixia:dj
uQ,H weia;fïka;=j,g wkqj" ,x'L'kS'ix'ys ^wd& ;djld,sl ,xld whs´iS fmdÿ iSñ; iud.u
^we& XtraPremium Euro 3 we;=<;aj ,xld ueßka i¾úiia iud.u
miq.sh jif¾ mej;s remsh,a ì,shk 19'1l ^wE& XtraMile ãi,a we;=<;aj ,sfg%da .Eia ,xld iud.u
,d*aia .Eia iud.u
fufyhqï w,dNh yd iei£fï § 2020 jif¾ § YS% ,xld f¾.=j
remsh,a ì,shk 33'9l fufyhqï ,dNhla jd¾;d íÆïn¾.a f;dr;=re fiajh
cd;Hka;r n,Yla;s wdh;kh
úh' m%jdykh" úÿ,sn, W;amdokh" .=jka fiajd

83
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

iy l¾udka; wxYj,g wf,ú lrk ,o Lksc wdh;kh jk Lksc f;,a iïm;a ixj¾Ok f,alï
f;,a ksIamdokj,ska 2020 jif¾ § fufyhqï ,dN ld¾hd,h úiska Y%S ,xldfõ iajNdúl jdhq ms<sn|
bmehs‚' flfia fj;;a" ,x'L'kS'ix' úiska ,ndf.k .fõIKh lsÍu i|yd wdfhdaclhskaf.a reÑh we;s
;ju fkdmshjd we;s úfoaYSh uqo,ska kdukh jQ lsÍfï W;aidyhla f,i iajNdúl jdhq ms<sn|
úYd, Kh m%udKh fya;=fjka" 2020 jif¾ § cd;sl m%;sm;a;sh 2020 Tlaf;dan¾ udifha § .eiÜ
t'c' fvd,rhg idfmalaIj remsh, wjm%udKh m;%hla u.ska m%ldYhg m;a lrk ,§'
ksid we;s jQ úksuh wkqmd; úp,H;d w,dNh
remsh,a ì,shk 21'8la úh' tu.ska ,x'L'kS'ix'ys úÿ,sn,h
iuia; ,dNhg ^nÿj,g fmr& iDKd;aul
2020 jif¾ § iuia; úÿ,sn, W;amdokh
n,mEula we;s lrk ,o w;r" fmr jif¾ jd¾;d
.s'fjd'me' 15"714la olajd ishhg 1'3lska my< .sfhah'
jQ remsh,a ì,shk 11'8l w,dNhg idfmalaIj 2020
fldúâ¡-19 jHdma;sh je<elaùu i|yd mkjkq
jif¾ §" tu w.h remsh,a ì,shk 2'4l ,dNhla
,enQ wd¾Ól yd iudc lghq;= iSud lsÍï uOHfha
f,i igyka úh' fï w;r" ,x'L'kS'ix' úiska nexl=

3
úÿ,sn,h i|yd jQ b,a¨u my< hEu fya;=fjka
wxYfhka ,nd .;a Kh m%udKh 2020 jif¾ §
2020 jif¾ ud¾;=" wfm%a,a iy uehs udij, §
remsh,a ì,shk 381'8la olajd remsh,a ì,shk 74'1lska
úÿ,sn, W;amdokfha ie,lsh hq;= my< hEula
by< .sh w;r" foaYSh n,m;%,dNS jd‚c nexl=j,
olakg ,enq‚' §mjHdma;j mkjd ;snQ wd¾:sl yd
mej;s ,x'L'kS'ix'g wh;a ;ekam;= m%udKh 2019
iudc lghq;= iSud lsÍï bj;a lsÍu iy wd¾Ólh
jir wjidkfha § mej;s remsh,a ì,shk 30'0l
l%ufhka idudkH ;;a;ajhg m;aùu iuÕ" 2020
isg 2020 jir wjidkh jk úg remsh,a ì,shk
jif¾ cqks udih ;=< § úÿ,sn, W;amdokfha
63'9la olajd j¾Okh úh' jir ;=< § ,x'ú'u' úiska
by< hEula kej; jd¾;d úh' flfia fj;;a"
w¾O jYfhka ish Kh j.lSï f.ùu fya;=fjka
jix.;fha fojk /,a, fya;=fldgf.k jir w.
rdcH wdh;kj,ska ,x'L'kS'ix'g whúh hq;= ysÕ
jk úg iuia; úÿ,sn, W;amdokfhys my< hEfï
uqo, 2020 jif¾ § remsh,a ì,shk 142'7la olajd
m%jK;djla jd¾;d úh' úÿ,sn, W;amdok ixhq;sh
remsh,a ì,shk 10'5lska my< .sfhah' 2020 jir
ie,lSfï §" c, fmdaIl m%foaYj,g ,enqKq
wjidkfha §" ,x'ú'u' yd Y%S,xlka .=jka fiajh
m%udKj;a j¾Idm;kh iuÕ c,dYj, c, uÜgu
fj;ska wh úh hq;= ysÕ uqo," ,x'L'kS'ix' fj; wh
hym;a uÜgul mej;Su fya;=fjka 2020 jir
úh hq;= iuia; ysÕ uqo,ska ishhg 89'2lg muK
;=< § c, úÿ,sn, W;amdokh by< .sfhah' fmr
odhl úh'
jirj, olakg ,enqkq mßÈ flrj,msáh .,a wÕ=re
2020 jir ;=< § Lksc f;,a wxYfha há;, n,d.drfha tall §¾> ld,hla mqrd jid ;eîï
myiqlï ixj¾Ok jHdmD;s ukao.dó f,i wLKavj isÿ fkdùu fya;=fjka 2020 jif¾ § .,a wÕ=re
l%shd;aul ú‚' wdfhdack fkdue;s ùu fya;=fjka Ndú;fhka flfrk úÿ,sn, W;amdokh o by<
miq.sh oYlh ;=< imq.ialkao f;,a msßmyÿj .sfhah' ;jo" oeú f;,a iy ãi,a jeks ksIamdok
mq`M,a lsÍfï iy kùlrKh lsÍfï jHdmD;sh fhdod .efkk øj bkaOk mokï lr.;a úÿ,sn,
^SOREM& t;rï m%.;shla w;alr fkd.;a w;r" W;amdokhg jvd .,a wÕ=re Ndú;fhka isÿ flfrk
2020 jif¾ § ,x'L'kS'ix' u.ska th kj;d ouk ,§' úÿ,sn, W;amdokh jvd ,dNodhS fõ' c,h iy .,a
rdcH-¡fm!oa.,sl yjq,aldÍ;ajhla hgf;a" Èklg wÕ=re Ndú;fhka flfrk úÿ,sn, W;amdokh by<
ner,a 100"000l Odß;djla imhk kj msßmyÿjla hEfuys taldnoaO n,mEu" øj bkaOk Ndú;fhka
imq.ialkafoys msysgqùu i|yd wjYH kj YlH;d flfrk msßjeh wêl úÿ,sn, W;amdokfhys
wOHhkhla wdrïN lsÍug 2020 fkdjeïn¾ ie,lsh hq;= my< hEu flfrys iydh úh' fï
udifha § wud;H uKav,h úiska ,x'L'kS'ix'g w;r" iq`M mßudK c, úÿ,s n,d.dr o we;=`M
wkque;sh ,nd fok ,§' tu YlH;d wOHhkh idïm%odhsl fkdjk mqk¾ckkSh m%Nj Ndú;fhka
u.ska wd¾Ólh ;=< fjkiajk bkaOk wjYH;d isÿ flfrk úÿ,sn, W;amdokh 2020 jif¾ § by<
iy wod< ;dlaIK l%ufõohkays uE; ld,Sk .sfhah' iuia;hla jYfhka .;aúg" 2020 jif¾
ÈhqKqj o i,ld ne,Sug kshñ;h' rch úiska isÿ uq`M úÿ,sn, W;amdokh i|yd ,x'ú'u'ys odhl;ajh
lrkq ,nk wlafjr< yhsfv%dldnka .fõIKh" ishhg 70'9la jQ w;r" b;sßh i|yd odhl;ajh
ixj¾Ok yd ksIamdok lghq;= i|yd jk kshduk ,enqfKa iajdëk úÿ,sn, ksIamdolhkaf.ks'

84
wdr®:ßl iy iudc há;, myiqlï

3'4 rEm igyk ,x'ú'u' hk fomd¾Yajhu wiSre;djhg m;a jQy'


úÿ,sn, W;amdok ixhq;sh
úÿ,s mßfNdack o;a; ,nd .ekSu i|yd ÿria:j
2019 m%fõY ùfï yelshdj ,ndfok iy ;;ald,Skj
Ndú;h weia;fïka;= lsÍfï yelshdj imhk iqyqre
idïmo%dhl
fkdjk
s c, úÿ,sh ukq lshùfï ;dlaIKh (Smart Metering Technology)
^iq`t mßudK c,
mk
q ¾ckkhS mN % j úÿ,sh we;=<;a fkdfõ& y÷kajd§fï jeo.;alu ñka wjOdrKh flf¾'
11'1] 23'8]
úfYaIfhkau" iudc yd fN!;sl wjysr;d mj;sk
´kEu ld,hl § tjeks ;dlaIKhla jeo.;a fõ'
.,a w`.r
= e
33'7]
øj bkOa k b,a¨u wvq ùu iy ys;lr W;amdok ixhq;sh
31'5] fya;=fjka msßjeh wêl øj bkaOk Ndú;fhka
flfrk úÿ,s W;amdokh u; /|S isàu my< hEu;a

3'3 ixLHd igyk

3
2020
úÿ,sn, wxYfha ls%hdldß;ajh

idïmo%dhl
s fkdjk
j¾Ok
c, úÿ,sh wkqmd;h ]
YS¾Ih 2019^w& 2020^wd&
mkq ¾ckkhS mN% j
11'9]
^iq`t mßudK c, úÿ,sh 2019^w& 2020^wd&
we;=<;a fkdfõ&
24'9] ia:dms; Odß;dj ^fu.dfjdÜ& 4,217 4,263 4.2 1.1
c, úÿ,sn,h ^we& 1,399 1,383 - -1.1
øj bkaOk ^wE& 1,282 1,268 12.8 -1.1
.,a w`.r
= e .,a w`.r= e 900 900 - -
36'6] øj bkO
a k idïm%odhsl fkdjk mqk¾ckkSh
26'6] n,Yla;h s ^b& 636 713 4.1 12.1
ckkh l< tall ^.s.dfjdÜ meh& 15,922 15,714 3.6 -1.3
c, úÿ,sn,h ^we& 3,783 3,911 -26.5 3.4
uQ,h( YS% ,xld úÿ,sn, uKav,h
øj bkaOk ^wE& 5,016 4,182 38.2 -16.6
.,aw`.r= e 5,361 5,754 12.5 7.3
idïm%odhsl fkdjk mqk¾ckkSh
;djld,sl weia;fïka;=j,g wkqj" úÿ,sh n,Yla;h s ^b& 1,761 1,866 -3.8 5.9
i|yd .Dyia; wxYfha b,a¨fuys j¾Okh blaujd Ω wf,úh ^,x'ú'u'& ^.s.dfjdÜ meh& 14,611
uq¿ 14,287 3.7 -2.2
.Dyia: iy wd.ñl 4,863 5,172 4.8 6.4
l¾udka; wxYfha b,a¨u my< hEu fndfyda ÿrg
l¾udka; 4,392 4,164 2.4 -5.2
fya;=fldgf.k" 2020 jif¾ § uq`M úÿ,sn, wf,úh fmdÿ fiajd iy fydag,a ^B& 3,563 3,238 4.4 -9.1
.s'fjd'me' 14"287la olajd ishhg 2'2lska wvqúh' ùÈ wdf,dal lsÍu 109 109 0.1 0.2
fldúâ-¡19 jHdma;sh fya;=fjka wd¾Ól l%shdldrlï ,x'ú' iud.u (LECO) 1,684 1,605 2.7 -4.7
,x'ú' iud.fï úÿ,s wf,úfha ixhq;h s
wvmK ùu ms<sìUq lrñka l¾udka;" fmdÿ fiajd ^.s.dfjdÜ meh& 1,646 1,569 5.1 -4.7
yd fydag,a hk wxYj,ska jQ b,a¨u my< hEu" .Dyia: iy wd.ñl 692 716 8.1 3.4
úÿ,sn, wf,úh my< hEu i|yd uQ,sl úh' fï l¾udka; 293 269 1.7 -8.1
fmdÿ≥ fiajd iy fydag,a ^B& 640 562 3.7 -12.1
w;r" fldúâ-¡19 jix.; jHdma;sh uevmeje;aùu
ùÈ wdf,dal lsÍu 21 22 - 2.4
i|yd mekjQ ixprK iSud fya;=fjka mqoa.,hskag ,x'ú'u' iïfm%I a K yd fnodyeÍfï
ksjdi ;=<u /|S isàug isÿùfuys m%;sM,hla f,i iuia; ydksh ^]& 8.2 9.1 -1.3 10.3
mdßfNda.l s hka ixLHdj ^Z000& ^W& 6,501 6,636 2.3 2.1
úÿ,sh i|yd .Dyia; wxYfha b,a¨u ie,lsh hq;=
bka" .Dyia: iy wd.ñl 5,692 5,792 2.0 1.8
f,i by< .sfhah' i,ld n,k ld,mßÉfþoh ld¾ñl 64 66 2.8 2.5
;=< §" .Dyia;" rdcH" l¾udka;" fmdÿ fiajd yd fmdÿ fiajd yd fydag,a ^B& 744 777 4.9 4.5
fydag,a hk wxYj,g wf,ú lrk ,o úÿ,sn,h ^w& ixfYdaê; uQ,hka( ,xld úÿ,sn, uKav,h
^wd& ;djld,sl iSudiys; ,xld úÿ,s
iuia; wf,úfhka" ms<sfj<ska" ishhg 35'6la" ^we& iqΩ¿ mßudK c, úÿ,s n,d.dr we;=<;a ^mqoa.,sl& iud.u
fkdfõ'
ishhg 1'4la" ishhg 29'1la" ishhg 19'9la yd ishhg ^wE& iajdëk úÿ,sn, ksIamdolhkaf.ka ñ, §
1'3la úh' flfia fj;;a" úÿ,sn, mßfNdack ì,am;a .;a úÿ,sn,h o we;=<;ah'
^b& iqΩ¿ mßudK c, úÿ,sn,h we;=<;aj
ieliSu ukq lshjkakka yryd isÿl< neúka wd¾Ól ^B& rdcH wxYh i`oyd isÿl< wf,úh o
we;=<;ah'
yd iudc lghq;= iSud lr ;enQ ld,h ;=< § úÿ,s ^W& iS' i' ,xld úÿ,s ^mqoa.,sl& iud.fï
mdßfNda.slhska o we;=<;aj
ì,am;a iïnkaOfhka úÿ,s mdßfNda.slfhda fukau

85
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

iuÕ" fmr jir yd iei£fï § 2020 jif¾§ 3'4 ixLHd igyk

,x'ú'u'ys uQ,H ld¾h idOkfhys ÿ¾j,;ajh wvq idudkH úÿ,sn, msßjeh iy idudkH úÿ,sn, .dia;=
úh' ú.Kkh fkdl< ;djld,sl uQ,H o;a;j,g j¾Ok wkqmd;h
^]&
wkqj" ,x'ú'u' fmr jif¾ jd¾;d l< remsh,a ì,shk YS¾Ih 2019 2020^w&
2019 2020^w&
97'4l w,dNhg idfmalaIj" 2020 jif¾ § remsh,a 1' ,xld úÿ,sn, uKav,fha idudkH msßjeh
^re'$ls'fjd'me'& 12.91 9.90 36.0 -23.3
ì,shk 62'6l w,dNhla jd¾;d lf<ah' m%Odk
c, úÿ,sh 2.49 2.32 38.6 -7.0
jYfhka nexl= wxYh" ,x'L'kS'ix' iy iajdëk úÿ,s øj bkaOk 32.12 29.94 11.7 -6.8
ksIamdolhska i|yd jQ ,x'ú'u'ys flá ld,Sk uQ,H .,a w.=re 12.45 9.81 25.4 -21.2
j.lSï" 2019 jir wjidkfha mej;s remsh,a ì,shk 2' fm!oa.,sl wxYfha idudkH msßjeh
^re'$ls'fjd'me'& 26.47 22.56 8.2 -14.8
223'8l isg 2020 jir wjidkh jk úg remsh,a øj bkaOk 30.16 27.87 -5.7 -7.6
ì,shk 212'9la olajd wvq jQ w;r" ,x'ú'u'ys È.= ld,Sk idïm%odhsl fkdjk mqk¾ckkSh m%Nj ^wd& 18.22 17.55 11.6 -3.7
fkdmshjQ Kh j.lSï 2019 jir wjidkfha jd¾;d 3' iuia; idudkH msßjeh ^re'$ls'fjd'me'&
úl=Kï
q wjia:dfõ § 24.11 21.20 26.0 -12.0
jQ remsh,a ì,shk 433'6l isg 2020 jir wjidkh

3
W;amdok wjia:dfõ § 16.62 13.56 30.3 -18.4
jkúg remsh,a ì,shk 477'1la olajd by< .sfhah' 4' idudkH .dia;= ^re'$ls'fjd'me'& 16.63 16.72 2.0 0.6
,x'ú'u'ys wLKavj mj;sk ÿ¾j, uQ,H ;;a;ajh .Dyia: 14.13 14.87 3.9 5.2
u.ska msßjeh ms<sìUq flfrk ñ, hdka;%Khla fmdÿ fiajd 23.94 23.91 0.7 -0.1
rdcH wxYh 18.18 18.06 -0.3 -0.7
fhdod .ekSfï wjYH;dj wjOdrKh flfrk
l¾udka; 14.72 14.84 - 0.8
w;r" È.=ld,Sk úÿ, n, W;amdok úldYk ie,iqu fydag,a 17.71 18.13 0.6 2.4
läkï lsÍu iy;sl lrñka msßjeh wju n,Yla;s ^w& ;djld,sl uQ,h( ,xld úÿ,sn, uKav,h
m%Njhkaf.a W;amdok YlH;dj by< kexùfï ^wd& idïm%odhsl fkdjk mqk¾ckkSh
m%Nj ;=< c, úÿ,sh i|yd jQ
wjYH;dj o wjOdrKh lrhs' idudkH msßjeh we;=<;a fõ'

jix.;h uOHfha úÿ,s mdßfNda.slhka fj;


ld¾hlaIu fiajdjla ,nd§u iy;sl lsÍu i|yd 2020 ld¾ñlhka iy k, ld¾ñlhkaf.a f;dr;=re
jif¾ § › ,xld uyck Wmfhda.s;d fldñIka we;=<;a jk o;a; f.dkqjla o ia:dms; lrk ,§'
iNdj úiska m%h;ak ork ,§' ukq lshùu m%udo jqj o fï w;r" › ,xld uyck Wmfhda.s;d fldñIka
mdßfNda.slhkag idOdrKhla isÿ lsÍu iy;sl iNdfõ Wmfoia mßÈ" wvq msßjeh úÿ,sn,
lsÍu i|yd m%udKdkql+, mokulska ì,am;a .Kkh W;amdokh ms<sn|j ksis wjOdkh fhduq lrñka
lsÍfï l%ufõohla y÷kajd§ug uyck Wmfhda.s;d 3'5 rEm igyk
fldñIka iNdj" ,x'ú'u' yd ,xld úÿ,s mqoa.,sl úÿ,sn,h ( idudkH msßjeh yd idudkH .dia;=j
iud.u iuÕ tlaj" ud¾f.damfoaY ud,djla ilia
35
lf<ah' ;jo" mdßfNda.slhkaf.a uQ,H ÿIalr;d
30
i,ld n,ñka" wd¾Ól iy iudc lghq;= iSud lr
;snQ ld,h ;=< ì,am;a f.ùu i|yd iyk ld,hla
tallhl ñ, ^remsh,a&

25

,nd fok ,§' tfiau" ,x'ú'u'ys yd ,xld úÿ,s 20


mqoa.,sl iud.fuys uQ,H YlH;dj iy;sl
15
lsÍu i|yd › ,xld uyck Wmfhda.S;d
10
fldñIka iNdj úiska kshñ; l,g ì,am;a
f.ùu i|yd mdßfNda.slhka Èßu;a lrjk ,§' 5

úÿ,sh fiajd iïnkaO f;dr;=re imhk w;ru" 0


2016 2017 2018 2019 2020
mdßfNda.sl meñ‚,s úi£u i|yd fldñIka iNdj
c, úÿ,sh ^w& .,a w`.=re ^w& øj bkaOk ^w&
úiska m<d;a uÜgñka cx.u fiajdjla Èh;a lrk ,§'
idïm%odhsl fkdjk mqk¾ckkSh m%Nj ^l=vd mßudK c, úÿ,sh
mdßfNda.slhkag" ;ukag wdikak m%foaYj, isák we;=<;aj& ^w&
idudkH msßjeh idudkH msßjeh idudkH .dia;=j
úÿ,s ld¾ñlhkaf.a iy c, k, ld¾ñlhkaf.a ^W;amdok wka;h& ^úl=Kqï wka;h&

fiajdj myiqfjka ,nd.; yels jk mßÈ iEu ^w& W;amdok wka;fha idudkH msßjeh

Èia;%slalhlu Ôj;ajk ,shdmÈxÑ l< úÿ,s uQ,h( ,xld úÿ,sn, uKav,h

86
wdr®:ßl iy iudc há;, myiqlï

rfÜ n,Yla;s iqrlaIs;;dj iy;sl lsÍfï fj;;a" jir ;=< § jeh lr we;s iuia; úhou"
wruqK we;sj" ,x'ú'u' úiska wvq msßjeh È.= 2020 jir i|yd fjka lrk ,o remsh,a ì,shk
ld,Sk W;amdok úldYk ie,iqu 2020-¡2039 249'5lg jvd wvq w.hla úh'
ld, iSudj olajd ixfYdaOkh lrk ,§'
rfÜ wêfõ.S ud¾. moaO;sh jeä ÈhqKq lsÍu
fldúâ-19 wdY%s; iSud uOHfha ukao.dó b,lal lr .;a ixj¾Ok lghq;= jir ;=< §
fõ.hlska jqj o" jHdmD;s lsysmhl bÈlsÍfï wLKavj l%shd;aul úh' ud;r isg yïnkaf;dg
lghq;= wLKavj l%shd;aul úh' Wud Th c, úÿ,s olajd olaIsK wêfõ.S ud¾.h §¾> lsÍu iy
jHdmD;sh ^fu'fjd' 120&" fudrf.d,a, c, úÿ,s u;a;, iïnkaO lrñka wêfõ.S ud¾. fldgila
jHdmD;sh ^fu'fjd' 30'5& iy fn%daâ,kaâia c, úÿ,s ixj¾Okh lsÍu jir ;=< § wLKavj l%shd;aul
jHdmD;shg ^fu'fjd' 35& wod< bÈlsÍfï lghq;= úh' tA wkqj" f.dv.u" md,gqj" fn,sw;a; iy
jir ;=< § wLKavj l%shd;aul jQ w;r" 2020 nrjl=Uql iïnkaO flfrk wêfõ.S ud¾. fldgi
jir wjidkh jk úg tAjdfha fN!;sl m%.;sh" 2020 fmnrjdß udifha § uyck;dj i|yd újD;

3
ms<sfj<ska" ishhg 96la" ishhg 26la iy ishhg 78laa flß‚' wkaorjej yryd u;a;, isg yïnkaf;dg
úh' ukakdrï iq<x n, jHdmD;sfha ^fu'fjd' 100& olajd Èfjk wêfõ.S ud¾. fldgfiys bÈlsÍï
fN!;sl m%.;sh jir wjidkfha § ishhg 81la jQ lghq;= o 2020 jif¾ § iïmQ¾K lrk ,§'
w;r" 2021 cqks ui jk úg th cd;sl moaO;shg tla fï w;r" lvj; isg óß.u olajd iy óß.u
lsÍug wfmalaId flf¾' fï w;r" jir ;=< § .%dóh isg l=reKE., olajd jQ wêfõ.S ud¾. fldgia
úÿ,sn,h iemhSfï jevigyka 33la iïmQ¾K lrk follska iukaú; uOHu wêfõ.S ud¾.fha bÈlsÍï
,o w;r" fu'fjd' 64l Odß;djla cd;sl moaO;shg lghq;= i,ld n,k jif¾ § wLKavj l%shd;aul
tla lrñka jir ;=< § iQ¾h n, ix.%duh jHdmD;sh úh' 2020 jir wjika jk úg lvj; isg óß.u
i|yd mdßfNda.slfhdaa 4"400la iïnkaO jQy' olajd jQ wêfõ.S ud¾. fldgfiys fN!;sl m%.;sh
ishhg 5'4l muK my< uÜgul mej;sh o" óÍ.u isg
ud¾. ixj¾Okh l=reKE., olajd jQ wêfõ.S ud¾. fldgfiys A,B,C
úfYaIfhkau" jif¾ ud¾;= ueo Nd.fha isg iy D hk fldka;%d;a meflac ish,af,ys fN!;sl
wfm%a,a w. olajd ld,h ;=< jix.;h fya;=fjka m%.;sfha idudkHh ishhg 83la muK úh' jir
wjysr;d we;s jqj o" ud¾. ixj¾Ok wêldßh úiska ;=< § wruqo,a ysÕ ùu fukau isÿ l< hq;=j we;s f.ùï
2020 jir ;=< § ish ixj¾Ok lghq;= wLKavj talrdYS ùu fya;=fjka fmd;=yer isg .,f.or olajd
isÿlrf.k hk ,§' 2020 jir wjidkh jkúg iy l=reKE., isg oUq,a, olajd jQ uOHu wêfõ.S
ud¾. ixj¾Ok wêldßh úiska kv;a;= lrkq ,enQ ud¾.fha fldgiaj,g wod< bvï w;am;a lr
A iy B ldKavfha ud¾. we;=¿ cd;sl uydud¾.j, .ekSfï lghq;=j, m%udohla we;s úh' fhdað;
iuia; È. lsf,daóg¾ 12"224la jQ w;r" wêfõ.S rejkamqr wêfõ.S ud¾.hg wod< YlH;d wOHhkh
ud¾.j, uq¿ È. lsf,daóg¾ 271'7la úh' jir 2018 jif¾ m<uq Nd.h ;=< § wjika lr
;=< § wêfõ.S yd uyd ud¾. kv;a;=j yd ixj¾Okh" ;snqK o" wêfõ.S ud¾.fha bx.sßh isg me,auvq,a,
ud¾. mq¿,a lsÍu yd jeä ÈhqKq lsÍu" md,ï yd olajd fldgig wod< YlH;d wOHhkh mdßißl
.=jka md,ï bÈlsÍu iy iajNdúl wdmodj,ska n,mEï ms<sn|j úfYaI wjOdkhla iys;j 2020
n,mEug ,la jQ ud¾. m%;sixialrKh i|yd ud¾. jif¾ § kej; we.hSug ,la lrk ,§' ly;=vqj
ixj¾Ok wêldßh úiska remsh,a ì,shk 226'1l isg bx.sßh olajd fldgi wdjrKh jk rejkamqr
úhoula ord we;' tu úhou 2019 jif¾ jeh l< wêfõ.S ud¾.fha m<uq wÈrh hgf;a bvï
úhoug jvd ishhg 48l by< w.hla fõ' tA wkqj" w;am;alr .ekSfï lghq;= 2020 jir wjidkh
jir ;=< § ud¾. ixj¾Ok wêldßh úiska wêfõ.S jkúg ishhg 60l m%.;shla fmkakqï lf<ah'
ud¾. iy uyd ud¾. ixj¾Okh i|yd" ms<sfj<ska" jir ;=< § l%shd;aul flreKq ixprK
remsh,a ì,shk 99'7la iy remsh,a ì,shk 92'6la iSud uOHfha wêfõ.S ud¾.j, Odjkh l<
jeh lr we;s w;r" md,ï iy .=jka md,ï bÈ lsÍu r: jdyk ixLHdj my< .sfhah' ta wkqj" 2020
i|yd remsh,a ì,shk 17'5la jeh lr we;' flfia jif¾ § fldÜgdj isg f.dv.u olajd olaIsK

87
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

wêfõ.S ud¾.fha" fld<U lgqkdhl wêfõ.S ud¾.ia: u.S m%jdykh


ud¾.fha iy msg; jg rjqï ud¾.fha .uka l<
fldúâ-19 wdY%s; ixprK iSud fya;=fjka
ffoksl r: jdyk ixLHdfõ idudkHh" ms<sfj<ska"
ud¾.ia: u.S m%jdyk lafIa;%h ;=< fmdÿ iy
ishhg 16'6lska" ishhg 26'4lska yd ishhg
fm!oa.,sl hk fowxYfhau m%jdyk lghq;=j,
0'5lska my< .sfhah' tys m%;sM,hla f,i" 2020 ÿ¾j, ld¾hidOkhla olakg ,enq‚' ud¾;= ueo
jif¾ § wêfõ.S ud¾.j,ska Wmhd.;a iuia; Nd.fha isg wfm%a,a wjidkh olajd ld,h ;=< §m
wdodhu remsh,a ì,shk 7'3la olajd ishhg 15'5lska jHdma;j iudc yd wd¾Ól lghq;= iSud lsÍfuys
my< .sfhah' m%;sM,hla f,i fmdÿ u.S m%jdykh ;djld,slj
fldúâ-19 wdY%s; wjysr;d uOHfha" ud¾. kj;d oeuq‚' uehs udifha uq,a ld,fha isg
ixj¾Ok wêldßh úiska ud¾. yd md,ï ixj¾Ok ixprK iSud ,sys,a lsÍu;a iuÕ fmdÿ u.S m%jdyk
jevigykaa lsysmhla wLKavj lrf.k hk ,§' lghq;= l%ufhka j¾Okh jqj o" m%dfoaYSh jYfhka
2020 jif¾ uq,a ld,h ;=< § wd¾Ól yd iudc lghq;= iudc yd wd¾Ól lghq;= iSudlr ;eîï fya;=fjka

3
iSud lr ;eîu;a iuÕ Y%ñlhkaf.a ixprKh iSud 2020 jif¾ wjidk ld¾;=fõ § m%jdyk lghq;=
ùu fukau" wjYH bÈlsÍï wuqøjH wdkhkh iSud ùu flfrys kej;;a n,mEï we;s úh' ta wkqj" › ,xld
fya;=fldgf.k ud¾. ixj¾Ok jHdmD;s lsysmhla .ukd.uk uKav,h ^› ,x'.'u'& iy fm!oa.,sl
;djld,slj kj;d oeuqKs' fï w;r" fíia,hska wxYfha Odjk lsf,daóg¾ .Kk iy u.S lsf,daógr
ud¾. jHdmD;sfhys ;=kafjks wÈrhg wod< bvï .Kk 2020 jif¾ § ie,lsh hq;= my< hEula
w;am;a lr .ekSfï lghq;= jir ;=< § l%shd;aul jd¾;d lf<ah' 2020 jir ;=< § › ,x'.'u' i;=
jQ w;r" 2020 jir wjidkh jk úg wjYH bvï nia r:j, uq`M Odjk lsf,daógr .Kk iy u.S
m%udKfhka ishhg 48'6la w;am;a lrf.k ;snq‚' lsf,daógr .Kk" ms<sfj<ska" ishhg 28'4l iy
l=¨Kq u;ska Èfjk uyd ud¾. jHdmD;sfha m<uqjk ishhg 32'2l my< hEula jd¾;d lf<ah' fï w;r"
wÈhfrys mdßißl n,mEï ;lafiare lsÍu 2020 › ,x'.'u' u.ska Odjkh jQ nia r: ixLHdj 2019
jif¾ § iïmQ¾K l< w;r" ta i|yd bvï w;am;a jif¾ § 5"048la w;r" th 2020 jif¾ § 4"045la
lr .ekSu yd kej; mÈxÑ lsÍfï lghq;= jir olajd my< .sfhah' 2020 jir ;=< § fm!oa.,sl
;=< § wLKavj l%shd;aul úh' tu jHdmD;sfha wxYfha nia r:j, uq¿ u.S Odjk lsf,daóg¾
fojk wÈhr tkï" rdc.sßh isg w;=re.sßh olajd .Kk iy uq¿ Odjk lsf,daógr .Kk" ms<sfj<ska"
jQ ud¾. fldgig wod<j YlH;d wOHhkh o 2020 ishhg 65'8lska iy ishhg 64'9lska ie,lsh
jif¾ § iïmQ¾K lrk ,§' 2020 jif¾ §" w,õj" hq;= f,i my< .sfhah' 2019 jir wjidkfha §
uq;af;Ügq., iy fldïm[a[ ù§h .=jka md,ï fm!oa.,sl wxYh iuia; nia r: mka;sfhka
bÈlsÍug wod< YlHh;d wOHhkh iïmQ¾K Odjkfha mej;s ishhg 92'9l m%udKh yd
flreKq w;r" fldÉÑlfâ w;=re ud¾.h iy iei|Sfï § 2020 jir wjidkh jk úg fm!oa.,sl
foysj, isg mdkÿr olajd iuqø ud¾.h §¾> lsÍfï wxYfha iuia; nia r:j,ska ishhg 53'6la muKla
jHdmD;shg wod< YlH;d wOHhkh isÿ flfrñka Odjkfha mej;s‚' fï w;r" jir wjidkh jk
mej;s‚' cd;sl m%;sm;a;s rduqjg iu.dój" m%Odk úg cd;sl .ukd.uk fldñIka iNdj úiska m<d;a
ud¾. iy wêfõ.S ud¾. i|yd m%fõYh by< w;r nia r: Odjkhg n,m;% 3"069la o" m<d;a
kexùug lsf,daógr 100"000lska iukaú; úl,am ;=< nia r: Odjkhg n,m;% 17"054la o fm!oa.,sl
ud¾. moaO;shla ixj¾Okh lsÍfï jevigyk wxYhg ,nd § ;snq‚'
jir ;=< § wdrïN lrk ,§' ;jo" uOHu wêfõ.S cd;sl .ukd.uk fldñIka iNdj úiska
ud¾.fha jQ iïnkaO;d jeä ÈhqKq lsÍu ms‚i uOHu l%shdjg kexùug kshñ;j mej;s .ukd.ukh
wêfõ.S ud¾. jHdmD;sfha fojk fldgi hgf;a jeä ÈhqKq lsÍfï lghq;= flfrys 2020 jir ;=< §
miahd, isg .sßW,a, iy w,õj isg oïme,eiai ie,lsh hq;= wjysr;d we;s úh' i,ld n,k jir
olajd jQ cd;sl ud¾. oaú;ajhg wod< ud¾. jeä ;=< § fldúâ-19 jix.;h uOHfha úfYaI fmdÿ m%jdyk
ÈhqKq lsÍfï lghq;= o" 2020 jif¾ § wdrïN úh' fiajd iemhSug › ,x'.'u' iuÕ iyfhda.S;djfhka

88
wdr®:ßl iy iudc há;, myiqlï

hq;=j zisiq ießhZ" z.eñ ießhZ iy zksis ießhZ 3'6 rEm igyk
r:jdyk kj ,shdmÈxÑh
hk úfYaI nia r: fiajd mq¿,a lsÍu i|yd cd;sl
.ukd.uk fldñIka iNdj wLKavj wjOdkh 50
fhduq lf<ah' 2020 jir uq,a Nd.fha § isiq ießh 45
40
fiajd i|yd wu;r nia r: 30la w¨;ska tla lrk

ixLHdj ('000)
35
,§' fmdÿ m%jdyk lghq;= flfrys jQ wjysr;d 30
fya;=fjka" 2020 jir wjidkh jk úg .eñ ießh 25

fiajdj hgf;a Odjkh l< iuia; nia r: ixLHdj 20


15
16la olajd by< kxjñka jir ;=< § .eñ ießh
10
fiajdj i|yd tla kj nia r:hla muKla tl;= 5
lrk ,§' rd;%S ld,fha m%jdyk myiqlï iemhSu 0

ck-16
wfm%a-16
cQ,s-16
Tla-16
ck-17
wfm%a-17
cQ,s-17
Tla-17
ck-18
wfm%a-18
cQ,s-18
Tla-18
ck-19
wfm%a-19
cQ,s-19
Tla-19
ck-20
wfm%a-20
cQ,s-20
Tla-20
i|yd jir ;=< § ksis ießh nia r: fiajdjg kj

3
nia r: 13la tla lsÍu;a iuÕ" 2020 foieïn¾
h;=remeÈ ;S%frdao r: fudag¾ r:
wjidkh jk úg fuu fiajdjg wod< iuia; nia
wfkl=;a ^niar:" oaú;aj ld¾h jdyk" NdKav m%jdyk jdyk"
r: ixLHdj 192la olajd by< .sfhah' 2020 jir bvï jdyk" fldä%ihsl,a iy fudag¾ ksjdi we;=<;ah&

;=< § isiq ießh" .eñ ießh yd ksis ießh fiajd uQ,h( fudag¾ r: m%jdyk fomd¾;fïka;=j
i|yd jeh l< úhou" ms<sfj<ska" remsh,a ñ,shk
385'6la" remsh,a ñ,shk 4'2la iy remsh,a ñ,shk
12'3la úh' fldúâ¡-19 wdY%s; fi!LH ks¾foaY fm!oa.,sl Ndú;h i|yd r: jdyk
ie,ls,a,g .ksñka" m%jdyk fiajd i|yd wdik wdkhkh o we;=<;aj w;HjYH fkdjk
Odß;d iSud y÷kajd§u fya;=fjka" fm!oa.,sl wdkhk iSud lsÍu i|yd rch iy uy nexl=j
wxYfha nia r: Odjlhska úiska ish wdodhï my< úiska .kq ,enQ l%shdud¾.j, m%;sM,hla
hEu ms<sn|j lKiai,a, m, lrk ,§' tA wkqj" f,i 2020 jif¾ § r:jdyk kj ,shdmÈxÑ
idudkH nia r: fiajdj,g wod< .dia;= ishhg lsÍï úYd, jYfhka my< .sfhah' tA wkqj"
20lska by< ouñka nia .dia;= ixfYdaOkh lsÍu 2020 jif¾ § r: jdyk kj ,shdmÈxÑh
i|yd 2020 fkdjeïn¾ udifha § wud;H uKav,h ishhg 44'8lska my< .sfhah' ish¨u r:jdyk
ish úfYaI wkque;sh ,nd ÿkafkah' ldKavj, ,shdmÈxÑfhys ie,lsh hq;= wvq ùula
olakg ,enqKq w;r" fudag¾ r:" nia r: iy ;%sfrdao r:
fldúâ-19 jix.;h uOHfha fmdÿ m%jdyk
kj ,shdmÈxÑh" ms<sfj<ska" ishhg 45'0lska" ishhg
fiajd Ndú;h iy fiajd fufyhqï iSud ùu
64'2lska iy ishhg 53'8lska my< .sfhah'
› ,x'.'u'fhys uQ,H ld¾h idOkh flfrys
iDKd;aul n,mEula we;s lf<ah' ú.Kkh
ÿïßh m%jdykh
fkdl< ;djld,sl uQ,H m%ldYkj,g wkqj u.S
ixprKh my< hEu fya;=fjka › ,x'.'u'fhyss fldúâ-19 jHdma;sh;a iuÕ ixprK
iuia; wdodhu remsh,a ì,shk 31'2la olajd iSud mekùfuys n,mEu fya;=fjka 2020
ishhg 28'2lska my< .sfhah' uE; jir lsysmh ;=< § jif¾ § Y%S ,xld ÿïßh fiajh ^Y%S ,x'ÿ'fia'& ÿ¾j,
fufyhqï ,dNhla jd¾;d l< › ,x'.'u' 2019 ld¾hidOkhla jd¾;d lf<ah' ta wkqj" jir
jif¾ jd¾;d l< remsh,a ì,shk 1'6l ,dNh yd ;=< § YS% ,x'ÿ'fia'ys iuia; Odjk lsf,daógr
iei|Sfï §" 2020 jif¾ § remsh,a ì,shk 2'3l .Kk yd u.S lsf,daógr .Kk" ms<sfj<ska" ishhg
fufyhqï w,dNhla jd¾;d lf<ah' fï w;r" 28'9lska iy ishhg 46'6lska ie,lsh hq;= f,i
,dN bmhsh fkdyels ud¾.j, nia r: Odjkfha my< .sfhah' §m jHdma;j mkjd ;snq ixprK iSud
fhoùu iy iykdOdr jdr m%fõY m;% i|yd rch 2020 wfma%,a ui w. isg bj;a lsÍu;a iuÕ" ÿïßh
úiska m%odkh l< iykdOdr m%udKh" 2019 jif¾ u.S lsf,daógr .Kk" l%ufhka h:d ;;a;ajhg m;a
jd¾;d l< remsh,a ì,shk 10'9 yd iei§fï § 2020 jqj o" th jix.; ld,mßÉfÊohg fmr jd¾;d jQ
jif¾ § remsh,a ì,shk 10'7laa úh' idudkH ÿïßh u.S lsf,daógr .Kkg jvd my<

89
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

3'5 ixLHd igyk w,dNh remsh,a ì,shk 10'1la olajd ;jÿrg;a by<
.ukd.uk wxYfha uQ,sl ,laIK .sfhah' m%Odk jYfhka u.S m%jdykfhka bmehQ
j¾Ok wdodhu ishhg 45'6lska my< hEu fya;=fjka" 2020
wkqmd;h ]

YS¾Ih
2019
^w&
2020
^wd& 2019 2020
jif¾ § Y%S ,x'ÿ'fia'ys iuia; wdodhu ishhg 42'2lska
^w& ^wd& my< .sfhah' fï w;r" i,ld n,k ld,mßÉfÊoh
1' r:jdyk kj ,shdmÈxÑ lsßu ;=< §" uQ,sl jYfhka m%d.aOk úhofuys isÿ jQ
^ixLHdj& 367,303 202,628 -23.6 -44.8
ie,lsh hq;= by< hEu fya;=fjka Y%S ,x'ÿ'fia'ys
nia r: 1,613 578 -45.5 -64.2
fudag¾ r: 38,232 21,021 -52.7 -45.0 iuia; úhou ishhg 35'9lska by< .sfhah' ÿïßh
;s%frdao r: 15,490 7,150 -22.8 -53.8
tall ñ,§ .ekSu i|yd lrk ,o f.ùï by<
oaú;aj ld¾h jdyk 13,459 9,532 -20.5 -29.2
h;=re meÈ 284,301 151,634 -16.3 -46.7 hEu iy uyj isg ´ukaf;a olajd jQ ÿïßh ud¾.
NdKav m%jdyk jdyk 5,223 3,941 -44.3 -24.5 m%;sixialrK jHdmD;sh fya;=fjka jir ;=< §
bvï jdyk 7,666 8,302 -25.4 8.3
fldä%ihsl,a iy fudag¾ ksjdi 1,319 470 101.1 -64.4 m%d.aOk úhoï jeäúh'

3
2' YS% ,xld .ukd.uk uKav,h rfÜ ld¾hlaIu u.S yd NdKav m%jdykhla
Odjk lsf,daóg¾ ^ñ,shk& 431 309 -3.4 -28.4
u.S lsf,daóg¾ ^ñ,shk& 14,346 9,725 -7.7 -32.2
iy;sl lsÍu i|yd Y%S ,x'ÿ'fia' úiska isÿlrk
uq¿Ω wdodhu ^re' ñ,shk& 43,490 31,233 -1.4 -28.2 ,o há;, myiqlï ixj¾Ok yd jeäÈhqKq
fufyhqï úhou ^re' ñ,shk& 41,933 33,565 - -20.0 lsÍfï l%hs dldrlïj,g fldúâ-19 jix.;h u.ska
fufyhqï ,dNh ^+&$
w,dNh ^--- & ^re' ñ,shk& 1,557 -2,331 -28.2 -249.8 ndOd we;s úh' flfia fj;;a" ukao.dój jqj o"
3' YS% ,xld ÿïßh fiajh fuu ld, iSudj ;=< § Y%S ,x'ÿ'fia' úiska ixj¾Ok
Odjk lsf,daóg¾ ^Z000& 11,230 7,990 -3.5 -28.9 yd jeäÈhqKq lsÍfï lghq;= lsym s hla wLKavj isÿ
u.S lsf,daóg¾ ^ñ,shk& 7,310 3,906 -5.2 -46.6
lrk ,§' 2020 jir ;=< § uyj isg ´ukaf;a
NdKav fgdka lsf,daóg¾ ^ñ,shk& 116 114 -3.5 -1.1
uqΩ¿ wdodhu ^re' ñ,shk& 7,901 4,567 6.6 -42.2 olajd jQ ÿïßh ud¾.h m%;sixialrKh lsÍfï
fufyhqï úhou ^re' ñ,shk& 15,464 14,618 7.5 -5.5 jHdmD;sfhys lghq;= wLKavj isÿ jQ w;r" fmd,a.
fufyhqï ,dNh ^+&$
w,dNh ^--- & ^re' ñ,shk& -7,562 -10,051 8.5 32.9
yfj, isg l=reKE., olajd iy mhd., ol=K
isg w¿;a.u olajd jQ ÿïßh ud¾. oaú;aj ÿïßh
4' YS,
% xlka .=jka fiajh
mshdir lrk ,o meh .Kk ud¾. njg m;a lsÍu jir ;=< § wdrïN flß‚'
106,950 41,585 -2.8 -61.1
u.S lsf,daóg¾ m%udKh ^ñ,shk& 15,509 3,641 -4.1 -76.5 YS% ,xld f;a uKav,fha uQ,H iydh we;sj ixpdrl
u.S wdik msÍfï wkqmd;h ^]& 83 56 -0.4 -32.6 wdl¾IŒh m%foaYj, msysgd we;s ÿïßh ia:dk
nr megùfï wkqmd;h ^]& 74 62 -1.2 -16.8
NdKav m%jdykh ^fu'fgd' Z000&
lsysmhla w¨;ajeähd lsÍu we;=¿ ÿïßh ia:dk
123 56 -9.5 -54.3
fiajd kshlq ;
a h
s ^ixLHdj& 6,709 6,489 -2.0 -3.3 m%;sixialrKh lsÍfï lghq;= jir mqrd wLKavj
^w& ixfYdaê; uQ,hka( fudag¾ r: m%jdyk fomd¾;fïka;=j l%shdjg kexjq‚' fï w;r" ish ÿïßh tall m%udKh
^wd& ;djld,sl YS% ,xld ÿïßh fiajh
YS% ,xld .ukd.uk uKav,h jeäÈhqKq lsÍfï wruq‚ka" Y%S ,x'ÿ'fia' úiska 2020
YS% ,xld isú,a .=jka fiajd wêldßh
jif¾ § ÿïßh tkaðka oyhla" idudkH n,fõ.
lÜg, yhla" Wvrg ud¾.h i|yd n,fõ. lÜg,
w.hla úh' 2020 jif¾ ud¾;= isg uehs olajd ld,h
kjhla" NdKav m%jdyk ÿïßh tall úiaila iy
;=< § NdKav lsf,daógr .Kfkys ie,lsh hq;=
bkaOk m%jdykhg fhdod .kakd ÿïßh tall ;syla
my< hEula jd¾;d jqj o" jif¾ wjidk Nd.fha §
ñ, § .kakd ,§' jdhq iukh lrk ,o n,fõ.
NdKav m%jdykfhys olakg ,enqKq h:d ;;a;ajhg
lÜg, folla iy u.S ÿïßh ueÈß 160la bkaÈhdfjka
m;aùu;a iuÕ jir ;=< § NdKav lsf,daógr
ñ, § .ekSu i|yd jir ;=< § w;a;sldrï f.jk
.Kfkys iuia; my< hEu ishhg 1'1lg iSud úh'
,§' u.S ÿïßh ueÈß 200la m%;sixialrKh lsÍfï
ÿïßh fufyhqï my< hEfï n,mEu ms<sìUq jHdmD;sh wLKavj lrf.k .sh w;r" ta wkqj
lrñka" 2020 jir ;=< § Y%S ,x'ÿ'fia'ys uQ,H 2020 jif¾ § u.S ÿïßh ueÈß 50la kej; fiajhg
l%shdldß;ajh ;jÿrg;a ÿ¾j, úh' Y%S ,x'ÿ'fia' 2019 tla lrkq ,enq‚' fuu jHdmD;sfhys mq¿,a lsÍula
jif¾ § jd¾;d l< remsh,a ì,shk 7'6l fufyhqï f,i w;sf¾l u.S ueÈß 100la m%;sixialrKh lsÍu
w,dNh yd iei£fï §" 2020 jif¾ § fufyhqï i|yd wud;H uKav,fha wkque;sh ysñ úh' ÿïßh

90
wdr®:ßl iy iudc há;, myiqlï

yria ud¾.j, wdrlaIs;Ndjh jeäÈhqKq lsÍfï f;dgqm< u.ska fufyhjd we;' ta wkqj" 2020
wruq‚ka kj yxf.aßhdkq Kh myiqlu hgf;a jif¾ §" hdmkh cd;Hka;r .=jka f;dgqmf<ys uq¿
wdrlaIs; yria ud¾. moaO;s 200la i|yd m%iïmdok u.S yeisrùï iy .=jka .uka yeisrùï ixLHdj"
lghq;= jir ;=< § isÿ flß‚' ms<sfj<ska" 3"502la iy 140la f,i jd¾;d úh'
;jo" r;au,dk .=jka f;dgqm< iy uvl,mqj
isú,a .=jka fiajh foaYSh .=jka f;dgqfmd< u.ska isÿ l< uq¿ u.S
fldúâ-19 jix.; jHdma;sh iuÕ úfoaY yeisrùï ixLHdj" ms<sfj<ska" ishhg 14'7lska
.uka yd ixpdrl lghq;= úYd, jYfhka iy ishhg 63'4lska my< .sfhah' fï jk f;la
my; jeàu fya;=fjka 2020 jif¾ § isú,a .=jka .uka h:d ;;a;ajhg m;a ùu ukao.dó
.=jka fiajd wxYfha l%shdldß;ajh ie,lsh hq;= jqj o" f,dj mqrd tkak;alrK lghq;= YS>%fhka
isÿ lsÍu;a iuÕ ixpdrlhskaf.a wfmalaIdjkays
miqnEulg ,laúh' fldúâ-¡19 jix.; jHdma;sh
wLKav jeäÈhqKq ùula n,dfmdfrd;a;= fõ' ffcj
f.da,Sh .=jka fiajd l¾udka;h wvmK lf<ah'
nqnq¨ (bio bubble) ixl,amh iuÕ" 2021 ckjdß

3
cd;Hka;r .=jka m%jdyk ix.uhg wkqj" 2020
udifha § Y%S ,xldfõ foaY iSud ixpdrlhskag kej;
jif¾ § cd;Hka;r u.S m%jdyk b,a¨u ishhg 76lska
újD; lsÍu ;=<ska .=jka .uka flfrys h<s we;s jQ
muK wvq úh' foaYShj" 2020 ud¾;= ueo isg 2021
kj Wkkaÿfjys m%;s,dN ,nd .ekSug rgg yels jkq
uq,a Nd.h olajd .=jka f;dgqm<j,a wLKavj jid
we;' fï w;r" cd;Hka;r ks¾foaYhkag wkql+,j
oeóu rfÜ .=jka .uka lghq;= flfrys iDKd;aul
fi!LH yd wdrlaIK m%;sm;a;sj,g m%uqL;djh
f,i n,mEfõh' nKavdrkdhl cd;Hka;r .=jka
§ug we;s lemùu we.hSu fjkqfjka cd;Hka;r
f;dgqm< yryd isÿ jQ uq¿ .=jka hdkd yeisrùï
.=jka f;dgqm< ljqkais,h úiska 2021 ckjdß
ixLHdj 24"931la olajd ishhg 65'4lska ie,lsh
udifha § nKavdrkdhl cd;Hka;r .=jka f;dgqm<
hq;= f,i my< .sh w;r" Bg cd;Hka;r .=jka fj; m%;S;k iy;slhla msßkuk ,§' fuu iy;slh
hdkd yeisrùï 20"437la iy wNHka;r .=jka u.ska Y%S ,xldj ms<sn| úfoaYSh ixpdrlhskaf.a iy
hdkd yeisrùï 4"494la we;=<;a úh' 2020 jif¾ §" .=jka iud.ïj, úYajdih by< kexfjkq we;s
fjk;a .=jka hdkd fj; udre jk u.Ska o we;=¿j w;r" fuu jix.; ;;a;ajh ;=< wdrlaIs; ixpdrl
nKavdrkdhl cd;Hka;r .=jka f;dgqmf<ys .ukdka;hla f,i Y%S ,xldfõ ;;a;ajh jvd;a
uq¿ cd;Hka;r u.S yeisrùï ixLHdj ñ,shk ;yjqre jkq we;ehs wfmalaId flf¾'
2'6la olajd ishhg 77'4lska my< .sfhah' fuu
ld,mßÉfþoh ;=< fndfyda .=jka iud.ï ish .=jka 3'7 rEm igyk
.=jka u.S yd .=jka NdKav yeisrùï
hdkd NdKav m%jdykh i|yd fhdod .;a; o" jir
;=< § nKavdrkdhl cd;Hka;r .=jka f;dgqm< 11 300
yryd isÿ lrk ,o uq¿ NdKav yeisrùï m%udKh 10

fuá%la fgdka 136"043la olajd ishhg 44'8lska my< 9 250

.sfhah' ;jo" úfoaYj, /£ isák msßia kej; furgg 8


fu'fgd' ^'000&

200
7
f.kajd .ekSu i|yd úl,am .=jka f;dgqm<la
ñ,shk

6
f,i Ndú; jQ u;a;, rdcmlaI cd;Hka;r .=jka 150
5
f;dgqm< u.ska 2020 jif¾ § isÿ lrk ,o u.S
4
100
yeisrùï m%udKh 15"482la iy .=jka hdkd yeisrùï 3
m%udKh 505la úh' fldúâ¡-19 jHdma;sfhka 2 50
wk;=rej" 2020 ud¾;= ueo isg foieïn¾ olajd 1

ld,h ;=< hdmkh cd;Hka;r .=jka f;dgqmf<ys 0


2016 2017 2018 2019 2020 0

cd;Hka;r fufyhqï lghq;= isÿ fkdjQ w;r" 2020


u.S yeisrùï fjk;a .=jkahdkd NdKav fufyhqï
Tlaf;dan¾ udifha § wNHka;r .=jka .uka i|yd fj; udrejk u.Ska ^ol=Kq wlaIh&
fufyhqï kej; wdrïN lsÍfuka miq u.Ska 20 uQ,h( YS% ,xld isú,a .=jka fiajd wêldßh
fofkl= /.;a wNHka;r .=jka hdkd 4la .=jka

91
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

fldúâ-19 jHdma;sh iy ta wdY%s; iudc fiajh" mdial= bßod m%ydrj, n,mEug ,la jQ 2019
yd wd¾Ól lghq;= iSud lsÍï fya;=fjka" 2020 jif¾ wfma%,a isg 2020 ckjdß olajd ld,h ;=< §
jif¾ § .=jka fiajd ixj¾Ok jHdmD;s lsysmhl jd¾;d l< remsh,a ì,shk 13'9l w,dNh yd
m%.;sh wvd, úh' nKavdrkdhl cd;Hka;r .=jka iei£fï §" 2020 wfma%,a isg 2021 ckjdß olajd
f;dgqm< ;=< A meflach hgf;a fojk m¾hka;hla ld,h ;=< remsh,a ì,shk 30'9l fufyhqï w,dNhla
bÈlsÍu iy B meflach hgf;a ..kdx.kfha .=jka jd¾;d lf<ah' i,ld n,k ,o ld,mßÉfþoh
hdkd kj;ajk fldgi iy .=jka hdkd neyereï ;=< § Y%S,xlka .=jka fiajfha wdodhu ishhg
m: bÈlsÍu we;=<;a jHdmD;shla .=jka f;dgqm< 75'9l lemS fmfkk my< hEula jd¾;d l< w;r"
yd .=jka fiajd ^Y%S ,xld& iud.u úiska wdrïN fufyhqï úhou ishhg 58'4lska my< .sfhah'
lrk ,§' udi 36la ;=< ksu lsÍug ie,iqï lr Y%S,xlka .=jka fiajfha uQ,H ld¾h idOkh
we;s A meflach hgf;a jk bÈlsÍï lghq;= 2020 u; fldúâ¡-19 jix.;fha n,mEu wju lsÍfï
fkdjeïn¾ udifha § wdrïN flreKq w;r" ishhg wruq‚ka" .=jka hdkd fufyhqï l,anÿ fldka;%d;a
92l m%.;shla jd¾;d lr we;s B meflach hgf;a ms<sn|j kej; idlÉPd lsÍu" fiajlhska iïnkaO

3
bÈ lsÍï lghq;= 2021 jif¾ m<uq Nd.h ;=< § msßjeh wvq lsÍu" .súiqï.; ne£ï iïnkaOfhka
wjika lsÍug kshñ;h' jd¾Islj fuá%la fgdka kej; idlÉPd lsÍu iy w;HjYH fkdjk fiajd
150"000l w;sf¾l Odß;djhlska hq;a wdkhk ms<sn| fldka;%d;a;= w;aysgqùu fukau bkaOk ñ,
NdKav yeisrùfï m¾hka;hla nKavdrkdhl ms<sn| kej; idlÉPd lsÍu we;=¿ msßjeh wvq
cd;Hka;r .=jka f;dgqm< ;=< bÈlsÍfï lsÍfï l%shdud¾. lsysmhla Y%S,xlka .=jka fiajh
lghq;= o fï jk úg isÿ fjñka mj;S' fï w;r" úiska wdrïN lrk ,§' 2020 jir ;=< §" kj
fld<U k.rhg iqúfYaIS m%fõY ud¾.hla f,i wjYH;d imqrd,Su i|yd l=,S .uka fiajd o isÿ
r;au,dk .=jka f;dgqm< ixj¾Okh lsÍu i|yd lrk w;r;=r" Y%S,xlka .=jka fiajh úiska f,dj
jQ m%Odk ie,eiaug ^2018¡-2030& wod< lghq;= 2020 mqrd úisr isák Y%S ,dxlslhka kej; furgg
jif¾ § l%shd;aul fjñka mej;=‚' nKavdrkdhl f.kajd .ekSfï lghq;=j, o ksr; úh' ta wkqj"
cd;Hka;r .=jka f;dgqmf<ys oekg mj;sk u.S 2020 wfma%,a ui 01 Èk isg 2021 ckjdß ui 10
m¾hka; f.dvke.s,af,a Odß;djh mq¿,a lsÍu jeks Èk olajd ld,mßÉfþoh ;=< § .=jka .uka
i|yd th m%;sjHqy.; lsÍu yd m%;sixialrKh 159la yryd u.Ska 39"583la wdmiq /f.k tk ,§'
lsÍu fukau" r:jdyk wêl wjia:dj, § ;onoh wmkhk lghq;= i|yd myiqlï ie,iSfï wruq‚ka"
wju lsÍu i|yd tu .=jka f;dgqm< i|ydu fjka Y%S,xlka .=jka fiajfha NdKav fufyhqï lghq;=
jQ m%fõY ud¾.hla ixj¾Okh lsÍu i|yd o .=jka mq¿,a flreKq w;r" tys j¾;udk NdKav m%jdyk
f;dgqm< yd .=jka fiajd ^Y%S ,xld& iud.u lghq;= cd,h .ukdka; 18lska iukaú; fõ'
lf<ah' fldúâ¡-19 jix.;h ms<sn|j i,ld n,d
.=jka f;dgqm< yd .=jka fiajd ^Y%S ,xld& iud.u jrdh fiajd
úiska wfkl=;a rdcH wdh;k iuÕ taldnoaOj foaYShj fldúâ-19 jix.; jHdma;sh iy
fi!LH yd wdrlaIK l%shdud¾. lsysmhla l%shdjg cd;Hka;r iemhqï oduhkag we;s jQ wjysr;d
kxjk ,§' u.Skag iy .=jka iud.ïj,g iïu; fya;=fjka jrdh wxYfha l%shdldrlïj, miqnEula
fufyhqï mámdá ksl=;a lsÍu" nKavdrkdhl fmkakqï l< o" jir wjidkh jk úg th
cd;Hka;r .=jka f;dgqm< mßY%h ;=< mS'iS'wd¾' ;rula ÿrg h:d ;;a;ajhg m;a úh' 2020 jir
ridhkd.drhla ia:dms; lsÍu yd YÍr WIaK;aj wdrïNfha § Okd;aul j¾Okhla fmkakqï l< o"
mÍlaIK ialEk¾ hka;%hla iú lsÍu fukau jix.;h u.ska jrdh lghq;=j,g we;s jQ iDKd;aul
ixl%u‚l fiajlhska kej; furgg f.kajd n,mEu 2020 jif¾ ud¾;= udih iy fojk ld¾;=j
.ekSu i|yd úfYaI .=jka .uka i|yd myiqlï mqrdu olakg ,enq‚' flfia fj;;a" f;jk
ie,iSu hkdÈh fuhg we;=<;a úh' ld¾;=fõ § jrdh l%shdldrlïj, m%.;shla olakg
fldúâ-19 jix.;h yd iïnkaO ixprK ,enqKq w;r" ixprK iSud ,sys,a lsÍfuka miqj ny¨‍
iSud u.ska Y%S,xlka .=jka fiajfha l%shdldß;ajh iy NdKav fufyhqï fo wxYhu Okd;aul j¾Okhla
flfrys iDKd;aul n,mEula we;s lr we;' jd¾;d lf<ah' fï w;r" Tlaf;dan¾ ui uq, §
;djld,sl uQ,H m%ldYkj,g wkqj" Y%S,xlka .=jka jix.;fha fojk /,a, me;sr hdu;a iuÕ" m%Odk

92
wdr®:ßl iy iudc há;, myiqlï

jYfhkau fld<U jrdfha ld¾h uKav,h w;ßka kef.kysr ny¨‍ m¾hka;fha ^ke'n'm'& m<uq
fldúâ¡-19 frda.Ska úYd, msßila yuq ùu f;dgqfmd< neïfï fufyhqï lghq;= 2020 jif¾
fya;=fjka jif¾ wjika ld¾;=fõ § jrdh Tlaf;dan¾ udifha § wdrïN lrk ,o w;r" 2020
wxYfha l%shdldrlï flfrys iDKd;aul n,mEula jif¾ foieïn¾ wjidkh jk úg ke'n'm' úiska
we;s úh' fuu ish¨‍ idOlj, taldnoaO n,mEu wä úiafia ny¨ tall 41"741lg iudk ny¨
fya;=fjka fld<U jrdfha ny¨‍ fufyhqï iy m%udKhla yiqrjk ,§'
NdKav fufyhqï 2020 jif¾ § jd¾Isl ,laIHuh
2020 jif¾ § yïnkaf;dg jrdfha r: jdyk
moku u; miqnEulg ,la jQ w;r" meñ‚ keõ
fufyhqï ie,lsh hq;= f,i miqnEug ,la jqj o"
ixLHdfõ o wvq ùula olakg ,enq‚' m%;skeõ.;
fld<U jrdfha fldúâ-19 jHddma;sh;a iuÕ tys
lsÍï o we;=¿j" fld<U jrdfha ish¨‍ m¾hka;j,
isg yïnkaf;dg jrdhg we;eï hd;%d yrjd heùug
ny¨‍ fufyhqï lghq;= miqnEug ,la úh' fld<U
isÿ ùu fya;=fjka tys NdKav fufyhqïj, ie,lsh
cd;Hka;r ny¨‍ m¾hka;h ^fld'cd'n'm'&" Y%S ,xld
hq;= uÜgfï j¾Okhla we;s úh' úfYaIfhkau"
jrdh wêldßh ^Y%S ,x'j'w'& iy ol=Kq wdishdkq

3
foaYSh r: jdyk fufyhqï m%udKh 16"896la olajd
msúiqï m¾hka;h ^o'wd'ms'm'& u.ska fld<U jrdfha
ishhg 51'8lska my< hEu fya;=fjka yïnkaf;dg
iuia; ny¨‍ Odß;djfhka" ms<sfj<ska" ishhg 42'1"
jrdh ;=< yiqrjk ,o iuia; r: jdyk
ishhg 30'6" ishhg 27'3lg odhl;ajhla oelaùh'
ixLHdj 352"917la olajd ishhg 14'3lska my<
Y%S ,x'j'w' iy o'wd'ms'm'ys NdKav fufyhqï
.sfhah' r: jdyk wdkhkh iSud lsÍu i|yd rch
m%udKfha miqnEula fmkakqï l< o" fld'cd'n'm'
úiska .kq ,enQ m%;sm;a;suh l%shdud¾. yïnkaf;dg
ishhg 0'6l iq¿ j¾Okhla jd¾;d lf<ah'
jrdfha r: jdyk fufyhqïj, my< hEug fya;=
úh' fï w;r" 2020 jif¾ § yïnkaf;dg jrdfha
3'6 ixLHd igyk
m%;skeõ.; lsÍfï wruqK we;sj isÿ lrkq ,enQ r:
jrdh fiajd ls%hdldß;ajh
jdyk fufyhqï m%udKh 336"021la olajd jd¾Isl
j¾Ok
wkqmd;h ] ,laIHuh moku u; ishhg 10'8lska my< .sfhah'
YS¾Ih 2019 2020 ^w&
2019 2020^w&
fldúâ-19 jix.;h iy jD;a;Sh iñ;s
1' meñKs◊ keõ ixLHdj 4,697 4,337 -3.6 -7.7
fld<U 4,198 3,806 -3.1 -9.3
l%shdud¾. fya;=fjka hï miqnEula we;s jqj o"
.d,a, 43 22 -48.8 -48.8 rfÜ m%Odk jrdhkaj, há;, myiqlï mq¿,a
;sl
% K
= du,h 142 135 -24.9 -4.9
yïnkaf;dg 314 374 16.3 19.1 3'8 rEm igyk
2' fufyhjk ,o NdKav ny¨ fufyhqï" m%;skeõ.; lsÍï iy
m%udKh ^fu'fgd' Z000& 106,979 102,908 1.9 -3.8
keõ meñŒï
fld<U 101,926 97,681 1.8 -4.2
o'wd'ms'm' 26,515 24,878 -2.0 -6.2
fld'cd'n'm' 37,089 37,310 9.4 0.6 8,000 5,200

38,322 35,493 -2.3 -7.4


wä úiaig iudk ny¨ tall ^z000&

Y%S ,x'j'w' 7,000 5,000


.d,a, 510 404 -30.1 -20.8
6,000
;sl
% K= du,h 3,304 3,072 -7.2 -7.0 4,800
yïnkaf;dg 1,239 1,750 151.0 41.2 5,000
ixLHdj

4,600
3' ny¨ fufyhqï m%udKh
4,000
^TEUs ’ 000& ^wd& 7,228 6,855 2.6 -5.2
o'wd'ms'm' 4,400
2,052 1,872 -0.7 -8.8 3,000
fld'cd'n'm' 2,894 2,885 8.1 -0.3 4,200
Y%S ,x'j'w' 2,000
2,283 2,098 -1.0 -8.1
4' ny¨ m%;skeõ.; lsÍï 1,000 4,000
^TEUs ’ 000& ^wd& 5,955 5,765 6.3 -3.2
o'wd'ms'm' 0 3,800
1,651 1,607 -2.1 -2.7 2016 2017 2018 2019 2020
fld'cd'n'm' 2,296 2,291 12.5 -0.2
uq¿
Ω ny¨ m%;skeõ.; meñK◊ s keõ
Y%S ,x'j'w' 2,008 1,867 1.6 -7.0 fufyhqï lsÍï ^ol=Kq wlaIh&
^w& ;djld,sl uQ,h( YS% ,xld jrdh wêldßh
^wd& TEUs = wä úiaig iudk ny¨ tall uQ,h( YS% ,xld jrdh wêldßh
^we& kej; .nvd lsÍï o we;=<;a j

93
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

3'9 rEm igyk jif¾ remsh,a ì,shk 16'2la jQ YS% ,x'j'w'ys nÿj,g
jrdh l%shdldrlï j, l%shdldß;ajh
fmr ,dNh 2020 jif¾ § remsh,a ì,shk 20'3la
f,i jd¾;d úh'
700 12
wä úiaig iudk nyd¨ tall ^Z000&

650
10 mKsjqv yqjudre fiajd
600

fu'fgd' ñ,shk
8
550 fldúâ-19 jix.; jHdma;sh uevmeje;aùu
500 6 i|yd mkjk ,o ixprK iSud iy fi!LH fr.=,dis
450
4
uOHfha m%Odk wd¾Ól l%shdldrlï /ila wLKavj
400 mj;ajdf.k hEu i|yd uQ,sl moku furg úÿ,s
2
350 ixfoaY wxYh u.ska iemhs‚' Èjhsk mqrd l%shd;aul
300 0 jQ ixprK iSud iy mqoa., iyNd.S;ajh iSud lsÍug
ck' 2019

ud¾' 2019

uehs 2019

cQ,s 2019

iema' 2019

fkdje' 2019

ck' 2020

ud¾' 2020

uehs 2020

cQ,s 2020

iema' 2020

fkdje' 2020
mkjk ,o uyck fi!LH yd iïnkaO úê úOdk

3
w;r jqj o" úÿ,s ixfoaY fiajd iemhqïlrejka úiska
ny¨ fufyhqï m%;k
s eõ.; NdKav yeisrùï ,nd fok ,o kjH fiajd fya;=fjka nexl=" fi!LH"
lsÍï ^ol=Kq wlaIh&
wOHdmk" is,a,r fj<|du yd rdcH mßmd,kh
uQ,h( Y%S ,xld jrdh wêldßh jeks m%Odk wxY lsysmhl l%shdldrlï ie,lsh
hq;= ;rulg wLKavj mj;ajdf.k hEug yelsúh'
fN!;sl l%ufõoj,ska (physical platforms) neyer
lsÍu i|yd rch 2020 jif¾ § o wLKavj m%h;ak
ùfï laI‚l wjYH;dj;a" tu.ska úÿ,s ixfoaY
oeÍh' W;=re fld<U jrdh ixj¾Ok jHddmD;sfha
YlH;d wOHkh 2020 jif¾ § isÿ lrk ,§' fiajd i|yd b,a¨u by< hEu;a fya;=fjka ÿrl:k
lkalika;=f¾ jrdh ixj¾Okh iy mq¿,a lsÍu iïnkaO;d ixLHdj lemS fmfkk f,i by<
i|yd jQ mdßißl n,mEï ;lafiare lsÍu 2020 .sfhah' flfia fj;;a" cx.u ÿrl:k iïnkaO;d
jif¾ § wjika lrk ,o w;r" fuu jHdmD;sh ixLHdfjys wvqùula olakg ,enq‚'
i|yd bvï w;am;a lr.ekSug wud;H uKav,fha ksjfia isg jev lsÍfï l%ufõoh y÷kajd§u
wkque;sh ysñ úh' ;jo" ;%sl=Kdu,h jrdfha iy ixprK iSud mekùu;a iuÕ wka;¾cd,
wIafrd*a ceáh mq¿,a lsÍu i|yd jQ uQ,H YlHh;d Ndú;fha ie,lsh hq;= j¾Okhla olakg ,enq‚'
wOHkh jir ;=< § wjika lrk ,§' ke'n'm'
ixj¾Okh lsÍfï jHdmD;sh i|yd jQ fhdað; úfoaY 3'7 ixLHd igyk
yjq,aldß;ajh iïnkaOfhka jQ jD;a;Sh iñ;s úÿ,s ixfoaY wxYfha l%shdldß;ajh
l%shdud¾.j,ska miqj" ke'n'm' iïmQ¾Kfhkau j¾Ok
wkqmd;h ]
YS% ,x'j'w' i;= m¾hka;hla f,i fufyhqï lghq;= YS¾Ih 2019^w& 2020^wd&
2019^w& 2020^wd&
isÿ lsÍu i|yd 2021 fmnrjdß udifha § wud;H 1' ia:djr ÿrl:k fiajd ^Z000& 2,300 2,613 -7.4 13.6
uKav,fha wkque;sh ysñ úh' ;jo" jir 35lska
/yeka iys; ÿrl:k ixLHdj 1,245 1,246 2.4 0.1
kej; Ndr§fï moku hgf;a" bkaÈhdkq iy /yeka rys; ÿrl:k ixLHdj 1,055 1,367 -16.8 29.6
cmdk rchhka úiska kï lrk ,o md¾Yaj iy 2' cx.u ÿrl:k ixLHdj ^Z000& 32,884 28,739 1.1 -12.6
YS% ,x'j'w' w;r jQ yjq,aldß;ajhla jYfhka fld<U 3' wka;¾cd, iïnkaO;d ixLHdj ^we& 13,408 17,524 26.9 30.7
jrdfha ngysr ny¨‍ m¾hka;h ixj¾Okh lsÍu yd 4' fmdÿ ÿrl:k l=á ixLHdj 476 461 -77.7 -3.2
l%shd;aul lsÍu i|yd wkque;sh ysñ úh' 5' >k;ajh ^wE&
ia:djr ÿrl:k 10.5 11.9 -8.0 13.0
jrdh lghq;=j, miqnEula olakg ,enqK o" cx.u ÿrl:k 150.8 131.1 0.5 -13.1
2020 jif¾ § YS% ,x'j'w'ys uQ,H ld¾h idOkfha wka;¾cd,h ^we& 61.5 79.9 26.2 30.0

j¾Okhla we;s úh' Ys% ,x'j'w'ys iuia; wdodhu ^w& ixfYdaê; uQ,hka( YS% ,xld úÿ,s ixfoaY
^wd& ;djld,sl kshduk fldñIka iNdj
remsh,a ì,shk 38'9la olajd ishhg 4'5lska my< ^we& cx.u wka;¾cd, iïnkaO;d ckf,aLk yd ixLHdf,aLk
we;=<;aj fomd¾;fïka;=j
.sh w;r" fufyhqï úhou o remsh,a ì,shk 29'7la ^wE& mqoa.,hska 100lg we;s iïnkaO;d
olajd ishhg 20'6lska my< .sfhah' ta wkqj" 2019 ixLHdj f,i w¾: ±lafõ'

94
wd¾Ól iy iudc há;, myiqlï

jix.; ;;a;ajh uOHfha mqoa.,hska fndfyda 3'11 rEm igyk


fn%daânEkaâ o;a; Ndú;h
ÿrg Tjqkaf.a jdiia:dkj,g iSud ùu fya;=fjka"
ld¾hd,Sh" wOHdmk" NdKav ñ,§ .ekSï" nexl= 180 100
yd úfkdaodiajdo hk lghq;= i|yd wka;¾cd, 160 90
140 80
Ndú;h ie,lsh hq;= f,i jeä úh' ta wkqj" 2020 70
120
jif¾ § cx.u yd ia:djr wka;¾cd, iïnkaO;d

fmgdnhsÜ
60
100

ishhg
50
we;=<;a iuia; wka;¾cd, iïnkaO;d ixLHdj 80
40
60
ishhg 30'7lska j¾Okh úh' o;a; Ndú;h jir mqrd 30
40 20
wLKavj j¾Okh jQ w;r" Èjhsk mqrd wd¾Ól yd 20 10
iudc lghq;= iSud lr ;enQ ud¾;= iy wfma%,a 0 0

ck' 2019

ud¾' 2019

uehs 2019

cQ,s 2019

iema' 2019

fkdje' 2019

ck' 2020

ud¾' 2020

uehs 2020

cQ,s 2020

iema' 2020

fkdje' 2020
udij, § o;a; Ndú;fha ;shqKq by<
hEula o" Tlaf;dan¾ iy fkdjeïn¾ udij, §
mekke.S fojk /,a, w;r;=r tys fojk WÉp uq¿ o;a; Ndú;h jd¾Isl ,CIHuh moku u;

3
j¾Okh ^ol=Kq wlaIh&
wjia:dj o olakg ,enq‚' isõjk mrïmrdfõ isg
uQ,hka( vhf,d.a welaishdgd fmdÿ iSñ; iud.u
miajk mrïmrdj fj; fiajd mßj¾;khlg úÿ,s Y%S ,xld fg,sfldï fmdÿ iSñ; iud.u
fudìfg,a ^fm!oa'& iud.u
ixfoaY wxYh iQodkï fjñka isáh o" Y%S ,xldfõ Nd¾;s thd¾fg,a ,xld ^fm!oa'& iud.u
wka;¾cd, fiajdj, .=Kd;aulNdjh iïnkaOfhka igyk( fmgdnhsÜ 1 } .s.dnhsÜ ñ,shk 1
.eg¨ iy.; ;;a;ajhla mj;S' mj;akd cd,
há;, myiqlï u; wLKavj wdfhdackh lsÍu ;dlaIK ksfhdað;dh;kh úiska 2020 jir
u.ska .=Kd;aulNdjh iïnkaOfhka oekg mj;sk ;=< § fuu wxYh i|yd mQ¾fjdamdhslj u.
.eg¨ úi£u i|yd iydh úh yel' wd¾Ólfha fmkaùug wjYH l%shdud¾. lsysmhla y÷kajd fok
äðg,alrKh ùfï fõ.h by< hñka mj;sk ,§' isõjk mrïmrdfõ iïnkaO;d$fn%daânEkaâ
neúka th w;HjYH idOlhla jkq we;' wdjrK iïnkaOfhka fiajd myiqlï fkdue;s iy
jix.; ;;a;ajh uOHfha jeä ÈhqKq jQ úÿ,s W!k fiajd myiqlï mj;sk m%foaY y÷kd .ekSu
ixfoaY fiajd mej;Sfï jeo.;alu ie,ls,a,g i|yd Y%S ,xld úÿ,s ixfoaY kshduk fldñIka
.ksñka" Y%S ,xld úÿ,s ixfoaY kshduk fldñIka iNdj .ug ikaksfõokh jHdmD;sh wdrïN
iNdj (TRCSL) iy f;dr;=re yd ikaksfõok lf<ah' ;jo" ksjfia isg jev lsÍu iy ksjfia
isg wOHhk lghq;= lsÍu i|yd oeßh yels ñ,lg
3'10 rEm igyk
ÿrl:k >k;ajh
,nd.; yels wka;¾cd, o;a; m%udKh i|yd
jeäjk b,a¨u ie,ls,a,g .ksñka" jix.; ld,h
175
;=< § úúO fiajd imhkakkaf.a úfYaI .dia;=
150
ie,iqï lsysmhla Y%S ,xld úÿ,s ixfoaY kshduk
mqoa.,hka 100lg we;s ÿrl:k ixLHdj

fldñIka iNdj úiska wkqu; lrk ,§' flfia


125
fj;;a" wka;¾cd, iy fn%daânEkaâ wdjrKh
100 fkdue;s ùu ksid iuyr ÿIalr m<d;aj, Ôj;a
jk mdi,a isiqkag ux.; bf.kqï ieisj,g
75
iyNd.S ùfï § úúO .eg¨j,g uqyqK §ug isÿ
50 úh' fï .eg¨ úi£u i|yd rcfha §m jHdma;
äðg,alrK jevigyk yryd mshjr .ekSu wjYH
25
fõ' wd¾Ólfha fjkiajk wjYH;dj,g iß,k
0 mßÈ" fiajd imhkakd udre l< o mßYS,lhdg
2016 2017 2018 2019 2020
cx.u ÿrl:k wxlh fkdfjkiaj Ndú; lsÍfï
cx.u ia:djr yelshdj ,nd §u" iSud rys;j wka;¾cd, myiqlï
uQ,hka( YS% ,xld úÿ,s ixfoaY kshduk fldñIka iNdj ie,fik meflac jeks kj y÷kajd§ï l%shd;aul
ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j
lsÍu i|yd Y%S ,xld úÿ,s ixfoaY kshduk fldñIka

95
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

iNdj uQ,sl jQ w;r" fuu jevigyka 2021 jif¾ § frday,aj, idhkj, ,shdmÈxÑ frda.Skag wjYH
l%shd;aul jkq we;ehs wfmalaId flf¾' wd¾Ólfha T!IO ,nd §u i|yd jQ l%ufõohla ;eme,a
äðg,a há;, myiqlï moku jeäÈhqKq lsÍu fomd¾;fïka;=j úiska ia:dmkh lrk ,§' ;jo"
wruqKq lr.;a jHdmD;s lsysmhla o f;dr;=re yd ;eme,a fomd¾;fïka;=j úiska rcfha úY%du jegqma"
ikaksfõok ;dlaIK ksfhdað;dh;kh úiska f.dú úY%du jegqma" jeäysá iy fjk;a iudc
wLKavj l%shd;aul lrk ,§' fuu jevigyka m%;s,dNS §ukd f.ùï lghq;= i|yd wLKavj
w;rg" ,xld rdcH cd,h 2'0" ,xld rdcH la,jqâ myiqlï imhk ,§' m%Odk ;eme,a ld¾hd, 653la"
2'0" äðg,a fi!LH jHdmD;sh iy l¾udka; Wm ;eme,a ld¾hd, 3"409la iy ksfhdað; ;eme,a
ixj¾Ok jevigyk we;=<;a úh' ;jo" f;dr;=re ld¾hd, 134la yryd ;eme,a fomd¾;fïka;=j úiska
yd ikaksfõok ;dlaIK ksfhdað;dh;kh" fjk;a fuu fiajd imhk ,§' iuia;hla f,i" 2020
wdh;kj, iydh o iys;j" Y%S ,xldfõ rdcH jif¾ § ;eme,a fomd¾;fïka;=fõ uQ,H ;;a;ajh
wxYh i|yd ùäfhda iïuka;%K myiqlï (meet. ÿ¾j, uÜgul mej;=‚' ;djld,sl uQ,H
gov.lk), fldúâ-19 wdidÈ;hskaf.a wdY%s;hska fidhd

3
m%ldYkj,g wkqj" 2020 jif¾ § ;eme,a
.ekSu i|yd jQ ux.; fuj,u (staysafe.lk)" ffjoH fomd¾;fïka;=fõ fufyhqï w,dNh" 2019
n,OdÍka úiska ksl=;a lrk ,o o;a; we;=<;a jif¾ § mej;s remsh,a ì,shk 5'3g idfmalaIj
cx.u ÿrl:k fhojqu (MyHealth fhojqu&" rcfha remsh,a ì,shk 7'7la úh' fuh" 2020 jir ;=< §
iydh wjYH úfoia.; Y%S ,dxlslhka i|yd jQ wdodhu remsh,a ì,shk 6'4la olajd ishhg 24'2lska
fjí wvúh (www.contactsrilanka.mfa.gov.lk) iy wvqùu iy fufyhqï úhoï remsh,a ì,shk 14'0la
fldúâ¡-19 wdY%s; f;dr;=re ksl=;a lsÍu i|yd jQ olajd ishhg 2'2lska by< hEfuys taldnoaO
cd;sl fjí wvúh (www.covid19.gov.lk) ia:dmkh m%;sM,hls' by< hk úhoï yd iei£fï § wdodhu
lf<ah' j¾Okh fkdùu ms<sn|j ksis wjOdkh fhduq
;dlaIKh mokï lr.;a iudchla ia:dmkh lrñka" wdodhï W;amdokh lsÍfï M,odhS ud¾.
ms<sn| cd;sl m%;sm;a;s Wmdhud¾.hg" wkql+,j" ks¾udKh lsÍfï Wmdhud¾. we;=<;a jHdmdr
äðg,a rchla" äðg,a wd¾Ólhla iy äðg,a fiajd ixj¾Ok ie,eiaula ;eme,a fomd¾;fïka;=j
iaÓridrj ia:dmkh lsÍu i|yd wjYH mshjr úiska ilia lrk ,§' wd¾Ólfha wjYH;d iy
lsysmhla rch úiska l%shd;aul lrk ,§' ta wkqj" l%shdldrlïj, fjkia jk iajNdjh ie,ls,a,g
B¡-.%du ks,Odß jHdmD;sh" Y%S ,xld äðg,a wd¾Ól .ksñka" l=ßh¾ fiajd i|yd jeäjk b,a¨fï m%;s,dN
Wmdhud¾.h iy isiqkaf.a yd .=rejrekaf.a äðg,a w;a lr .ekSu i|yd ;eme,a fomd¾;fïka;=fõ
idlaIr;djh jeä ÈhqKq lsÍfï jHdmD;sh o we;=¿j foaYSh yd cd;Hka;r fiajd fkdmudj kùlrKh
;j;a jHdmD;s lsysmhla jir ;=< § l%shd;aul úh' lsÍu flfrys wjOdkh fhduq lsÍu w;HjYH fõ'
fï w;r" Y%S ,xld mß.Kl yÈis m%;spdr ixiofha
iïnkaëlrK uOHia:dkh úiska äðg,a iy;sl c, iïmdokh yd jdßud¾.
m%odkh lsÍu" l<ukdlrKh iy n,d;aul lsÍu iuia; uyck;djg msßisÿ yd wdrlaI; s mdkSh
i|yd jQ ffk;sl" mßmd,k yd ;dlaI‚l rduqjg c,h ,nd§u iy;sl lsÍu i|yd jQ rcfha m%;m s ;a;s
myiqlï ie,iSfï wruq‚ka iy;sl lsÍu i|yd jQ m%uL
q ;dj wkqj hñka" k, c,h i|yd m%fõYh by<
cd;sl wêldßhla msysgqjk ,§' kexùu i|yd 2020 jif¾ § cd;sl c, iïmdok
fldúâ-19 jix.;h fya;=fjka ;eme,a yd c,dmjyk uKav,h wLKavj lghq;= lf<ah'
fomd¾;fïka;=fõ l%shdldrlï 2020 jir uq`M,af,au fldúâ-19 wdY%s; ndOd mej;sh o" jir ;=< § cd;sl
miqnEulg ,la úh' fldúâ-19 jix.;h c,dmjyk uKav,h úiska kj c, iïnkaO;d
iïfma%IKh ùu md,kh lsÍug rch úiska 122"733la ,nd ÿka w;r" tA wkqj 2020 jir wjidkh
jir ;=< § mqoa., ixprKh iy NdKav m%jdyk jk úg mej;s iuia; k, c, iïnkaO;d m%udKh
iSud mekùu ;eme,a fiajd flfrys RKd;aul ñ,shk 2'6la úh' ;jo" › ,xldj ;=< wdrlaIs;
n,mEula we;s lf<ah' cd;Hka;r ;eme,a cd,j, mdkSh c,h i|yd m%fõYh" fmr jif¾ mej;s
ì|jeàï o ;eme,a fomd¾;fïka;=fõ l%shdldÍ;ajhg ishhg 91'9l uÜgfï isg 2020 jif¾ § ishhg
ndOd t,a, lf<ah' fuu wjysr;d uOHfha" rcfha 93'2la olajd by< .sfhah' rfÜ wdodhï kQmojk

96
wd¾Ól iy iudc há;, myiqlï

c, Ndú;h" 2019 jif¾ jd¾;d jQ ishhg 25'1l ±rej o" mdkSh k, c,h fkdue;slñka we;eï
w.fha isg 2020 jif¾ § ishhg 24'6la olajd msáir m%foaY fndfyda ÿIalr;dj,g wLKavj
iq¿ jYfhka my< .sfhah' fï w;r" fmr jif¾ uqyqK fohs' hdmkh iy ls,sfkdÉÑ hk m%foaYj,
jd¾;d l< remsh,a ì,shk 1'2l uQ,H w,dNh yd c, iemhqï iy ikSmdrlaIl jHdmD;sh jir
iei|Sfï §" 2020 jir ;=< § cd;sl c, iïmdok yd ;=< § l%shd;aul úh' hdmkh k.rh" thg ;odikak
c,dmjyk uKav,h remsh,a ñ,shk 532'9l Y=oaO m%foaY iy hdmkh w¾Ooaùmfha wfkl=;a l=vd
,dNhla jd¾;d lf<ah' i,ld n,k ld,mßÉfþoh k.rj, Ôj;ajk 689"000l ck;dj i|yd wdrlaIs;
;=< § iuia; wdodhu by< hEu fï i|yd jeä mdkSh c, myiqlï fj; m%fõYh jeäÈhqKq lsÍu
jYfhka odhl úh' c,iïmdok yd c,dmjyk fuu jHdmD;sh u.ska isÿfõ' óg wu;rj" ud;f,a
uKav,h úiska wdrlaIs; mdkSh c, myiqlï Èia;%slalh uqyqK md isák mdkSh c,fhys wvq
i|yd m%fõYh by< kexùug jir ;=< § jHdmD;s .=Kd;aulNdjh iy k, c, iemhqfuys jHdma;sh
lsysmhla l%shdjg kxjk ,§' tA wkqj" rejkaje,a,"
my< uÜgul mej;Su hk .eg¨ úi£fï wruqK
nq,;afldyqmsáh iy háhkaf;dg hk m%foaYj,

3
we;sj l%shd;aul flfrk uy ud;f,a c, iemhqï
Ôj;ajk 35"000la muK ck;djlg wdrlaIs;
jHdmD;sh 2020 jir ;=< § wLKavj l%shd;aul jQ
mdkSh c, myiqlï iemhSfï wruq‚ka hq;=j 2020
w;r" 2021 jir jk úg fuu jHdmD;sh wjika
jif¾ § rejkaje,a, c, iïmdok jHdmD;sh wdrïN
lsÍug wfmalaId flf¾'
lrk ,§' fï w;r" 2017 jif¾ wdrïN lrk ,o
le,‚ ol=Kq bjqf¾ c, iemhqï jHdmD;sh II jdßud¾. fomd¾;fïka;=j úiska jdß iïmdok
jir ;=< § wjika flß‚' fuu jHdmD;sh iy wksl=;a .Dyia; wjYH;d i|yd c, iïm;a
yryd úfYaIfhkau" le,‚h" lvj;" j;a;," ;sridrj l<ukdlrKh lsÍu iy;sl lsÍu i|yd
mE,shf.dv" uyr" rd.u" ìh.u" je,sir" l|dk" jQ ish l%shdud¾. 2020 jif¾ § wLKavj l%shd;aul
cdwe," muqKq.u iy tAl, jeks kd.ßl m%foaYj, lrk ,§' jdßud¾. fomd¾;fïka;=j hgf;a
by< hk c, b,a¨u imqrd,Su i|yd mdkSh c, jdßud¾. jHdmD;s 25la 2020 jif¾ § l%shd;aul
myiqlï iemhSu b,lal flf¾' fujeks m%h;ak úh' jir ;=< § jdßud¾. jHdmD;s i|yd jeh
3'8 ixLHd igyk
l< iuia; úhou remsh,a ì,shk 6'7la jQ w;r"
cd;sl c, iïmdok yd c,dmjyk bka ì,shk 5'4la hdka Th c,dY jHdmD;sh i|yd
uKav,h úiska imhkq ,nk c,h fuu jir ;=< § fhdojd we;' Wud Th my<
j¾Ok .x.dOdr jHdmD;sfhys fN!;sl m%.;sh 2020 jir
wkqmd;h ]
YS¾Ih 2019 2020^w&
2019 2020^w&
wjidkfha § ishhg 91'5la úh' foaY.=‚l
uq¿
Ω c, iïmdok fhdackd úm¾hdij,g Tfrd;a;= §ug c, iïm;a há;,
l%u .Kk ^wd& 348 331 - -4.9 myiqlïj,g we;s yelshdj jeä ÈhqKq lsÍfï
jir ;=< § imhk ,o kj
c, iïnkaO;d .Kk
wruq‚ka hq;=j ie,iqï lrk ,o 2014 isg 2019
108,850 122,733 -0.6 12.8
imhd we;s uq¿Ω c, olajd l%shd;aul ùug kshñ; jQ mia wjqreÿ
iïnkaO;d .Kk ^wd& 2,437,504 2,560,237 4.7 5.0 jHdmD;shla jk foaY.=‚l n,mEï wju lsÍfï
uq¿Ω c, ksIm
a dokh
^>k óg¾ ñ,shk& 746 782 5.5 4.8
jHdmD;sh 2020 jir olajd §¾> flß‚' fuu
wdodhï kQmojk c,h ^]& jHdmD;sh i|yd wkqu; msßjeh remsh,a ñ,shk
fld<U k.rh 40.6 39.2 -2.6 -3.4 5"736'5la jk w;r" 2020 wjidkh jk úg bka
iuia; Èjhsk 25.1 24.6 0.5 -1.7 remsh,a ñ,shk 4"038'7la úhoï lr ;snq‚' 2017
msßisÿ mdkSh c, myiqlï i|yd
m%fõYh ^m%;Ys ;h& ^we& 91.9 93.2 1.4 1.4 jif¾ wdrïN lrk ,o" M,odhs;dj kexùu iy
k, c, myiqlï i|yd m%fõYh jdßud¾. moaO;sj, ld¾hlaIu;dj by< kexùfï
^m%;Y
s ;h& ^wE& 51.8 53.1 2.6 2.5
^w& ;djld,sl uQ,h( cd;sl c, iïmdok yd c,dmjyk uKav,h
jHdmD;sh, fldúâ-19 wdY%s; wjysr;d uOHfha 2020
^wd& jir wjidkfha § jir ;=< § ukao.dój jqj o l%shd;aul úh' fuu
^we& ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïkafõ .Dy tall wdodhï iy
úhoï iólaIKh - 2016 u; mokï jQ ixikaokd;aul w.h ishhg jHdmD;sh u.ska rfÜ jdßud¾. fhdackd l%u 80l
88'8 la fõ'
^wE& wfkl=;a n,h,;a wdh;k u.ska l<ukdlrKh lrkq ,nk moaO;s o bvï" c,h yd fNda. M,odhs;dj by< kexùu
we;=<;aj
wruqKq flf¾'

97
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

3'3 iudc há;, myiqlï ms<sn| m%;sm;a;s" 3'12 rEm igyk


;yjqre lrk ,o fldúâ-19 frda.Ska ixLHdj iy isÿ lrk
wdh;ksl rduqj iy l%shdldß;ajh ,o mS'iS'wd¾' mÍlaIK ^ffoksl w.h&

fi!LH
25,000 1,200
fldúâ-19 jix.; jHdma;sfha m<uq /,a,

mS'iS'wd¾' mÍlaIK ixLHdj


iy fojk /,a, uev meje;aùfï § Y%S ,xldj oeä 20,000 1,000

S a ixLHdj
wNsfhda.j,g uqyqK ÿka kuq;a" fi!LH wxYfha iy 800
15,000
wfkl=;a md¾Yajlrejkaf.a taldnoaO l%shdud¾.

frda.k
600
fya;=fjka 2020 jif¾ § frda.Ska .Kk md,kh 10,000
400
l< yels uÜgul mj;ajd .ekSug Y%S ,xldjg
5,000
yels úh' 2020 ckjdß udifha § m<uq fldúâ¡19 200

wdidÈ; frda.shd y÷kd .ekSu;a iuÕ" rg ;=<g 0 0

ud¾'¡2020
fmn'¡2020

ud¾'¡2020

wfm%a,a¡2020

uehs¡2020

cqks¡2020

cQ,s¡2020

wf.da'¡2020

iema'¡2020

Tla'¡2020

fkdje'¡2020

foie'¡2020

ck'¡2020

fmn'¡2020
we;=¿ jk ia:dkj, § mÍlaId lsÍu" fldúâ-¡19
mÍlaIK myiqlï jeä ÈhqKq lsÍu" ish¨ wdidÈ;
mqoa.,hska yqol,d lsÍu yd frday,a.; lsÍu fukau
Tjqkaf.a wdY%s;hka fidhd .ekSu iy fjka lr mS'iS'wd¾' mÍlaIK ;yjqre lrk ,o fldúâ-19 frda.k
S a
ixLHdj ^ol=Kq wlaIh&
we;s uOHia:dkj, Tjqkaj ksfrdaOdhkh lsÍu"
uQ,h( fi!LH m%j¾Ok ld¾hdxYh
fldúâ-¡19 frda.Skag m%;sldr lsÍu i|yd fjka
l< frday,a ixLHdj jeä lsÍu iy oeä i;aldr
tallj, Odß;dj jeä lsÍu jeks jix.;h uev fldúâ-19 je<÷Kq frda.Ska lsisfjl= jd¾;d
meje;aùug wjYH udkj yd fN!;sl iïm;a by< fkdú‚' flfia fj;;a" fldúâ-19 jix.;fha
kexùu jeks l%shdud¾. yryd jix.;hg tfrysj fojk /,a, Tlaf;dan¾ ui wdrïNfha § biau;=
lghq;= lsÍug Y%S ,xldj úiska mQ¾fjdamdhslj jQ w;r" tys m%;sM,hla f,i" úfYaIfhkau" w;sYh
mshjr .Kkdjla .kakd ,§' fldúâ-¡19 jix.;fha ckdlS¾K niakdysr m<d; ;=< mj;sk ld¾ñl
m<uq /,a, w;r;=r" ud¾;= udifha ueo isg wfma%,a l,dmj, iy m%Odk wdydr iemhqï oduhkays
udifha w. olajd Èjhsk mqrd wd¾Ól yd iudc fldúâ-19 kj fmdl=re ks¾udKh ùu;a iuÕ
lghq;= iSud lr ;eîu iy ixprK iSud mekùu jix.;h rg mqrdu YS>%fhka me;sr .sfhah' rg ;=<
u.ska ffjrih jHdma;sh iSud lsÍu i|yd rch fldúâ-19 jix.;h me;sr .sh m<uq wjia:dfõ
läkï yd ;SrKd;aul mshjr .;af;ah' uehs yd f.da,Sh jYfhka fldúâ-19 jix.; ;;a;ajh
udifha uq,a Nd.fha isg wd¾Ól yd iudc lghq;= i|yd jQ m%;spdr ;=<ska ,o w;aoelSïj,ska W.;a
iSud lsÍï l%ufhka ,sys,a l< o" rg ;=< fldúâ-19 mdvï weiqßka" rg mqrdu wd¾Ól yd iudc lghq;=
jix.;h kej; jHdma; ùfï bvlv iSud lsÍu iSud lr ;eîu fjkqjg úúO m%foaYj, mj;sk
i|yd mqoa., talrdYSùï iïnkaOfhka jk iSud fldúâ-19 frda. wjodku i,ld n,ñka" m%dfoaYSh
mekùu" iudc ÿria:Ndjh ;nd .ekSu i|yd jk jYfhka wd¾Ól yd iudc lghq;= i|yd iSud
mshjr .ekSu iy uqj wdjrK wksjd¾hfhka Ndú; mekùug rch úiska lghq;= lrk ,§' fldúâ-19
lsÍu i|yd Wmfoia ,nd§u jeks oE wLKavj fojk /,a, wjêfha §" frda.Ska ixLHdj YS>% f,i
l%shd;aul úh' fldúâ-19 jix.;h je<elaùfï by< .sh o" frda.Ska .Kk fi!LH lafIa;%fha oekg
iy md,kh lsÍfï l%shdud¾. oeä f,i ms<sme§u mj;sk iïm;aj,ska md,kh lsÍug yels uÜgfï
iy;sl lrñka kj idudkH ;;a;ajhkag wkq.; mj;ajdf.k hEug Y%S ,xldj iu;a úh' m<uq /,a,g
ùu iy tu jd;djrKh hgf;a jev lghq;= idfmalaIj urK ixLHdj by< .sh o" Y%S ,xldj yd
isÿ lrk wdldrh ms<sn|j ish¨ wxYj,g iy iudkj frda.Ska jd¾;d jQ wfkl=;a fndfyda rgj,g
idudkH ck;djg ud¾f.damfoaY iemhs‚' ta wkqj" idfmalaIj th my< uÜgul mej;sfhah' fi!LH
jix.;fha m<uq /,a, 2020 cQ,s ui wjika jk úg wxYh" ;%súO yuqodj" fmd,Sish" úYajúoHd, iy
id¾:lj md,kh lr .ekSug yels jQ w;r" t;eka m¾fhaIK lKavdhï" nqoaê fiajdj, iy fjk;a
isg f;jk ld¾;=j wjika jk ;=re foaYSh jYfhka fndfyda rdcH yd fm!oa.,sl wxYfha fiajlhskaf.a

98
wd¾Ól iy iudc há;, myiqlï

taldnoaO l%shdud¾. fldúâ-19 jix.; jHdma;sh 2020 jir ;=< §" rfÜ wjOdkh fndafkdjk
l<ukdlrKh i|yd idOkSh f,i odhl frda.j, isg fndajk frda. flfrys fhduq ùu;a
úh' 2021 ud¾;= ui 31jk úg" jd¾;d jQ uq¿ iuÕ fi!LH wxYfhys m%uqL;djhka fjkia
frda.Ska ixLHdj iy uq¿ urK ixLHdj" ms<sfj<ska" jqj o" fndafkdjk frda. u.ska rgg uqyqK §ug isÿ
92"706la iy 568la úh' fuu.ska iuqÉÑ; frda.Ska ù we;s .eg¨j wvq lsÍu i|yd rdcH fi!LH moaO;sh
ixLHdj ck.ykfhka ñ,shkhlg 4"229la f,i úiska wLKavj m%h;ak ork ,§' fndafkdjk frda.
iy urK wkqmd;slh ishhg 0'61la f,i ms<sìUq je<elaùu iy md,kh lsÍu i|yd ie,iqï lr ;snQ
úh' fldúâ-19 frda.h wdidokh ùu fya;=fjka W.% fndfyda l%shdldrlïj,g fldúâ-19 jix.;h u.ska
jQ" fnda fkdjk frda. wdY%s; ixl+,;d fya;=fjka n,mEï we;s jqj o" rcfha frday,aj,ska È.= ld,Skj
fldúâ-19 urKj,ska jeä m%udKhla isÿ ù we;' m%;sldr ,nd .kakd frda.Skag wLKav fiajhla
jeäysá ck.ykh fnda fkdjk frda.j,g f.dÿre iemhSug W;aidy orñka" fi!LH wud;HdxYh
ùfï jeä wjodkula we;s neúka" fldúâ-19 úiska fndafkdjk frda. iïnkaO wdfõlaIK
frda.h wdY%s; urKj,ska ishhg 70la muK yd wëlaIK lghq;= wLKavj isÿ lrf.k hk

3
jhi wjqreÿ 60g jeä mqoa.,hka ùu ie,lsh hq;= ,§' ta wkqj" rcfha frday,a fj;ska §¾> ld,Skj
lreKls' fï w;r" ishhg 96'4l frda. iqj ùfï m%;sldr ,nk fndafkdjk frda.j,ska mSvd ú¢k
wkqmd;hla iksgqyka lrñka" 2021 ud¾;= 31 jk úg frda.Skaf.a ksfjiaj,g T!IO fnod yeÍug fi!LH
frda.Ska 89"407la mQ¾K iqjh ,nd we;' ;jo" wud;HdxYh mshjr f.k ;sfí' ;emE, yryd
fi!LH wxYh iy fldúâ-19 frda. jHdma;sh fi!LH wxYfha yd fi!LH wxYfha fkdjk rdcH
je<elaùfï lghq;=j, fh§ isák wfkl=;a uq,afm< ks,OdÍka" .ïj, m%OdkSka yd iafõÉPd fiajlhka
fiajlhskag tkak;a ,nd §u yryd Y%S ,xldj úiska yryd T!IO fnod yeÍu u.ska fuu l¾;jHh isÿ
2021 ckjdß udifha § fldúâ-19 u¾ok tkak;a lrk ,§' fi!LH iïmkak Ôjk rgdjla m%j¾Okh
jevigyk wdrïN lrk ,§' ta wkqj" 2021 ud¾;= lsÍu fukau fndafkdjk frda. yd iïnkaO yÈis
31 jk úg" Y%S ,xldfõ ,nd fok ,o fldúâ u¾ok frda.dndO ;;a;ajj, mQ¾j ,laIK y÷kd .ekSu
tkak;a ud;%d m%udKh mqoa.,hska 100lg 4'2la úh' iy tjeks wjia:djl § ffjoH fiajd ,nd .kakd
wdldrh ms<sn|j uyck;djg wjfndaOhla ,nd §u
2020 jif¾ § Y%S ,xldfõ ;j;a fndajk frda.
i|yd ckudOH iy iudc udOH yryd oekqïj;a
lsysmhla jHdma; ùu o olakg ,enq‚' ixprK
lsÍfï jevigyka mj;ajk ,§' m%cdj ;=< isák
iSud fya;=fjka uyck;djg Tjqkaf.a ksfjiaj,
/£ isàug isÿ jQ w;r" tu.ska msßisÿ mßirhla 3'9 ixLHd igyk
mj;ajd .ekSug yd Tjqkaf.a ksjdi yd wjg fi!LH fiajfha uQ,sl ,laIK
mßirh uÿrejka fndaùulska f;drj ;nd .ekSug 2019 2020
YS¾Ih
yels ùfuka 2020 jir ;=< § fvx.= jix.;h hï ^w& ^wd&

;dla ÿrg hgm;a úh' ta wkqj" 2019 jif¾ jd¾;d jQ 1' rdcH wxYh
frday,a ixLHdj ^ngysr ffjoH fiajh& 603 609
fvx.= frda.Ska 105"049la iy ishhg 0'15la jQ urK we|ka ixLHdj 77,964 77,121
wkqmd;slh yd ii|k úg" 2020 jir ;=< § fvx.= m%d:ñl ffjoH i;aldr tall 499 518
ffjoHjreka ixLHdj 18,130 19,615
frda.Ska 31"017la iy ta wdY%s; urK 36la jd¾;d iyldr ffjoHjreka ixLHdj 756 658
ù we;af;a urK wkqmd;slh ishhg 0'12la f,i fyo fiajl ixLHdj 38,276 37,634
ms<sìUq lrñks' iudc ÿria:Ndjh mj;ajd .ekSfï Wmia:dhl ixLHdj 8,531 8,384
2' wdhq¾fõo
l%shdud¾. fukau uqj wdjrK Ndú;h fya;=fjka" 116 118
frday,a ixLHdj
iqmqreÿ iD;=uh bka*a¨fjkaid jix.; ;;a;ajh o 5,052 5,058
we|ka ixLHdj
fuu jir ;=< § olakg fkd,enq‚' 2020 jif¾ § 1,768 1,757
iqÿiqlï,;a wdhq¾fõo ffjoHjreka ixLHdj
rg ;=< ó WK frda.Ska 8"545la y÷kdf.k we;' fï ,shdmÈxÑ wdhq¾fõo ffjoHjreka ixLHdj ^we& 25,783 26,061
w;r" f,dal fi!LH ixúOdkh úiska kshu lrk ^w& ixfYdaê; uQ,hka( fi!LH wud;HdxYh
,o b,lalhg jvd jir ;=klg fmr Y%S ,xldj ^wd& ;djld,sl wdhq¾fõo fomd¾;fïka;=j
^we& wdhq¾fõo ffjoH iNdfõ ,shdmosxÑ
refn,a,d ;=rka lr we;s rgla njg f,dal fi!LH ù we;s wdhq¾fõo ffjoHjreka
ixúOdkh úiska iy;sl lr ;sfí'

99
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

fndafkdjk frda. wdY%s; m%;sldr ,nd fok jix.;h u.ska we;s jQ wNsfhda.;d uOHfha
uyck fi!LH fyo ks,OdÍka yg" fndafkdjk jqj o" fm!oa.,sl wxYfha fi!LH fiajd 2020 jif¾ §
frda.j,ska fmf<k frda.Skag iykh ,nd §u jeo.;a ld¾hNdrhla bgq lf<ah' 2020 jir wjika
i|yd lrk m%;sldr ksji ;=< § u ,nd §u ms<sn| jk úg" iuia; we|ka 5"173lska iukaú; fm!oa.,sl
ud¾f.damfoaY ,nd fok ,§' ;jo" m%;sYla;slrKh frday,a 217la l%shd;aul úh' fldúâ-¡19 frda.Skaf.a
wvq" wê wjodkï frda.Ska iuÕ ikaksfõokh iy fldúâ¡-19 wdidokh ù we;ehs iel iys;
lsÍu i|yd myiqlï ie,iSug rcfha frday,aj, frda.Skaf.a idhksl l<ukdlrK lghq;=
jDlalfõ§ idhk 16l ÿrl:k ud¾. yryd ffjoH fukau" mS'iS'wd¾' mÍlaIK meje;aùu
Wmfoia iemfhk (telemedicine) moaO;s ia:dms; ms<sn|j fm!oa.,sl fi!LH fiajd
imhkakkag fi!LH wud;HdxYh u.ska
lrk ,§'
ud¾f.damfoaY ksl=;a lrk ,§' ixprK iSud
fi!LH lafIa;%fha fN!;sl yd udkj iïm;a uOHfha" m%uqL fmf<a fi!LH fiajd imhkakdka úiska
jeä ÈhqKq lsÍu i|yd rch úiska wLKavj frda.Skaf.a ffjoH wjYH;d imqrd,Su i|yd

3
m%h;ak ork ,§' yïnkaf;dg iy kqjrt<sh frda.Ska ms<sn| uQ,sl mÍlaId lsÍfï ux.; myiqlï
Èia;%sla uy frday,aj,g wod< bÈlsÍï lghq;= iy ÿrl:k ud¾. moaO;s yryd WmfoaYk fiajd
iy fmdf<dkakrefõ cd;sl jDlalfõ§ frday, ,nd §u (telemedicine) jeks kjH m%fõYhkag
bÈlsÍu fuu jir ;=< § wjika lrk ,§' ud;r fhduq jQy' idudkHfhka mqoa.,sl wxYfhka T!IO
Èia;%slalfha ud;D yd w¨; Wmka orejkaf.a ñ,§ .kakd mqoa.,hska yg ksfjia fj; T!IO
fi!LH fiajd Yla;su;a lsÍfï jHdmD;sh" W;=re f.k f.dia §u i|yd" Tiqie,a ysñlrejkaf.a
m<d;a frday,a ixj¾Ok jHdmD;sh" Y%S ,xld ix.ufha iyfhda.h o we;sj" rdcH yd fm!oa.,sl
cd;sl frdayf,a mßl%uK m%;sldr uOHia:dkh Tiqie,a iuÕ tlaj wka;¾cd,h mokï lr.;a
(Ambulatory Care Centre& ixj¾Okh lsÍu" m%d:ñl hdka;%Khla ia:dms; lrk ,§' Èjhsk mqrd msysá
fi!LH fiajd moaO;sh Yla;su;a lsÍfï jHdmD;sh Tiqie,a 1"800lg wêl ixLHdjla fï yd iïnkaO
ù we;s w;r" fuu fiajdj u.ska rfÜ iuia;
fukau lrdmsáfha ud;D frday,la iy ßÊfõ
fi!LH ffjoH ks,Odß fldÜGdij,ska ishhg
wd¾hd <ud frdayf,a yDo frda. uOHia:dkhla
96'3la wdjrKh flß‚'
bÈ lsÍu jeks fN!;sl há;, myiqlï ixj¾Ok
jHdmD;s 2020 jif¾ § wLKavj l%shd;aul úh'
wOHdmkh
fldúâ-19 jix.;fha m<uq /,a, iy fojeks
/,a, ld,mßÉfþo ;=<" jix.;h uev,Su i|yd 2020 jif¾ uq,a ld,fha § wOHdmk lghq;=
ffjoH WmlrK fnod yeÍu fjkqfjka rch úiska ms<sn| ckdêm;s ld¾h idOl n,ldh msysgqùu;a
o< jYfhka remsh,a ì,shk 4'5la úhoï lrk ,§' iuÕ" wOHdmk wud;HdxYh wod< md¾Yajlrejka
iuÕ tlaj j;auka wOHdmk l%uh ms<sn|j .eUqre
fi!LH lafIa;%hg wod< o;a;j,g wkqj" 2020 jir
iudf,dapkhla wdrïN lf<ah' fhdað; wOHdmk
wjidkh jk úg rcfha frday,aj, iEu mqoa.,hska
m%;sixialrK w;rg úIhud,d yd bf.kqï Wmdh
1"117 fofkl= i|yd tla ffjoHjrfhla iy iEu
ud¾. ixfYdaOkh lsÍu" b.ekaùfï l%shdj,sh mq¿,a
mqoa.,hska 582 fofkl= i|yd tla fyo ks,Odßfhla
lsÍu yd m%ñ;slrKh lsÍu" wOHdmkh" /lshdj iy
ne.ska fiajh l< w;r" iEu mqoa.,hska 1"000lg
M,odhS wdl,am w;r mj;sk iïnkaO;dj fukau"
we|ka 3'5la ;sì‚' fï w;r" 2020 jir wjidkh iudcfha Ôj;ajkakka f,i iudcuh jYfhka
jk úg" rcfha frday,aj, oeä i;aldr we|ka 715la ,nd Èh hq;= odhl;ajh y÷kd .ekSu we;=<;a
mej;s w;r" ta wkqj iEu mqoa.,hska 100"000lg fõ' wOHdmk wud;HdxYh úiska fufyhjkq
mej;s oeä i;aldr tall we|ka ixLHdj 3'3la ,enqj o" fhdackd iudf,dapkh lsÍu yd bka
ne.ska jd¾;d úh' fldúâ¡-19 jix.;hg tfrysj wk;=rej l%shd;aul lsÍu" wod< rdcH wud;HdxY
muKla fkdj fvx.= jeks wfkl=;a fndajk frda. we;=¿ ish¨u md¾Yajlrejka iuÕ iyfhda.fhka
j,g tfrysj lghq;= lsÍfï § ;a fi!LH lafIa;%fha isÿ lsÍug kshñ;h' f;dard.;a m<d;a mdi,a lsysmhla
fN!;sl iïm;a" úfYaIfhkau" oeä i;aldr jeäÈhqKq lsÍu ;=<ska" cd;sl mdi,a ixLHdj 1"000la
myiqlï jeä ÈhqKq lsÍu wjYH fõ' olajd by< kexùfï wruqK we;sj m<uq wÈhr

100
wd¾Ól iy iudc há;, myiqlï

hgf;a mdi,a 123la o" fojk wÈhr hgf;a ;j;a 3'10 ixLHd igyk

mdi,a 671la o ÈhqKq lsÍug oekgu;a y÷kdf.k idudkH wOHdmkfha uQ,sl ,laIK
;sfí' ;jo" tla Èia;%slalhlg tla ;%sNdId mdi,la YS¾Ih 2019^w& 2020^wd&
ne.ska w¨;ska wdrïN lsÍug kshñ;h' jir
1' uqΩ¿ mdi,a ixLHdj 11,084 11,077
13l wksjd¾h wOHdmk jevigyk mdi,a 421la rcfha mdi,a 10,165 10,155
m%d:ñl mdi,a 3,891 3,891
wdjrKh jk mßÈ mq¿,a lrk ,o w;r" isiqkaf.a
oaú;Shsl mdi,a 6,274 6,264
meñŒu u; mokïj" wdh;kj,g wkqhqla; lrk bka" cd;sl mdi,a 373 373
,o isiqkag Èklg re'500l §ukdjla ,nd fok fjk;a mdi,a 919 922
,§' fuu jevigyk hgf;a" isiqka 1"142la cd;sl msßfjka 801 802
fm!oa.,sl yd úfYaI mdi,a ^we& 118 120
jD;a;Sh iqÿiqlï (NVQ) 4jk uÜgfï mqyqKqj
2' uqΩ¿ YsIH ixLHdj ^wE& 4,268,039 4,240,433
iïmQ¾K lr we;s w;r" ;j;a isiqka 5"650la cd;sl rcfha mdi,a 4,061,653 4,031,865
jD;a;Sh iqÿiqlï mqyqKqj wdrïN lsÍug kshñ;h' fjk;a mdi,a 206,386 208,568
fuu jevigyfka id¾:l;ajh iy;sl lr,Su msßfjka 68,319 69,709

3
fm!oa.,sl yd úfYaI mdi,a ^we& 138,067 138,859
i|yd" jir mqrd fN!;sl yd b.ekaùï wdOdrl cd;Hka;r mdi,a 140,223 ,e'fkd'
há;, myiqlï jeäÈhqKq lrk ,§' wOHdmk 3' uqΩ¿ .=rejre ixLHdj ^wE& 261,803 264,781
wud;HdxYfhys wfkl=;a m%Odk jevigyka w;rg" rcfha mdi,a 246,592 249,387
fjk;a mdi,a 15,211 15,394
mdi,aj, há;, myiqlïj, .=Kd;aulNdjh jeä
msßfjka 7,200 7,221
ÈhqKq lsÍu iy .‚;h" úoHdj" bx.%Sis yd wfkl=;a fm!oa.,sl yd úfYaI mdi,a ^we& 8,011 8,173
úfoaYSh NdId" ;dlaI‚l wOHdmkh" jHdmdr cd;Hka;r mdi,a 13,568 ,e'fkd'
wOHhkh iy .sKqïlrKh jeks úIhhka i|yd 4' kj we;=<;alr .ekSï ^b& 328,632 318,179
isiqkaf.aa fhduqùu by< kexùu hk jevigyka 5' YsIH $ .=re wkqmd;h
rcfha mdi,a 16 16
we;=<;a fõ' .=re ixj¾Okh" wOHdmkh iy
fjk;a mdi,a 14 14
l<ukdlrKh i|yd o mshjr .kakd ,§' fmr cd;Hka;r mdi,a 10 ,e'fkd'
mdi,a wOHdmkfha .=Kd;aulNdjh by< kexùu 6' m%d:ñl Y=oaO we;=<;aùfï wkqmd;h
^1-5 fY%aKs&
i|yd fmr mdi,a wOHdmkh ms<sn| cd;sl m%;sm;a;sh 91.12 ,e'fkd'
7' oaú;Shsl Y=oaO we;=<;aùfï wkqmd;h
l%shd;aul lsÍu fjkqfjka 2020 jif¾ uq,a ^6-11 fY%aKs& 96.62 ,e'fkd'
Nd.fha § wud;H uKav,fhka wkque;sh ,nd .kakd 8' jhia úfYaIs; we;=<;aùfï wkqmd;h
,§' fmr mdi,a" uq,a <udúh ixj¾Ok uOHia:dk ^1-9 fY%aKs& 94.77 ,e'fkd'

iy Èjd iq/l=ï uOHia:dk iïnkaOfhka 9' .=re mqyqKq uOHia:dk ixLHdj 8 8


10' jir ;=< § mqyqKq l< .=rejre ixLHdj 2,954 973
kshdukh" wëlaIKh iy cd;sl uÜgñka u.
11' cd;sl wOHdmk úoHdmSG ixLHdj 19 19
fmkaùu i|yd wod< lafIa;%fha úoaj;=kaf.ka iy mqyqKqj ,;a uqΩ¿ .=rejre ixLHdj 16,237 12,373
rcfha wfkl=;a md¾Yajlrejkaf.ka iukaú; uq,a jir ;=< § mqyqKqj ksul< .=re ixLHdj 4,247 3,864
<udúh wOHdmkh ms<sn| cd;sl l<ukdlrK ^w& ixfYdaê; uQ,h( wOHdmk wud;HdxYh
^wd& ;djld,sl
yd kshduk lñgqj msysgqùu i|yd 2021 ud¾;= ^we& rch úiska wkqu; fm!oa.,sl mdi,a iy
udifha § wkque;sh ,nd .kakd ,§' úfYaI wjYH;d iys; <uqka i|yd jQ mdi,a
^fuhg iud.ï mk; hgf;a ,shdmÈxÑ l<
2020 ud¾;= udifha isg niakdysr m<d; mqrd cd;Hka;r mdi,a wh;a fkdfõ&'
^wE& cd;Hka;r mdi,a j, o;a; we;=<;a fkdfõ'
§¾>;u ld,hla mqrdjg o" jßka jr rg mqrd o ^b& rcfha mdi,a i|yd mu◊Ks'
mdi,a jid oeóu uOHfha jqj o" wOHdmk lghq;=
wLKavj mj;ajdf.k hdu i|yd kj jevigyka ie,iSu i|yd ish¨ fY%a‚j,g wod<j bf.kSu
lsysmhla wdrïN lrk ,§' wOHdmk l%shdldrlï i|yd wjYH úúO oE fnod yeÍu i|yd wOHdmk
hï uÜgulg mj;ajd .ekSfï m%h;akhla f,i" wud;HdxYfhys ks, wOHdmk fjí wvúh jk
ux.; b.ekaùï iy bf.k .ekSï i|yd myiqlï B¡-;lai,dj fõ.fhka ixj¾Okh lrk ,§'
iemhSu i|yd wOHdmk wud;HdxYh" úÿ,s ixfoaY z.=re f.orz kñka wOHdmksl jevigyka lsysmhla
fiajd iemhqïlrejka iuÕ yjq,a úh' ksjfia isg ta i|yd fjka l< rEmjdyskS kd,sld Tiafia isxy,
wLKavj wOHhk lghq;= isÿ lsÍug myiqlï yd fou< NdIdfjka úldYh lsÍu i|yd wOHdmk

101
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

wud;HdxYh wod< md¾Yajhka iuÕ wLKavj úNd. fomd¾;fïka;=j úiska id¾:lj mj;ajk
iyfhda.fhka lghq;= l< w;r" idudkH fm< iy ,§' jif¾ fojk yd isõjk ld¾;=j, § fldúâ¡-19
Wiia fm< isiq isiqúhka i|yd cd;sl wOHdmk jix.;fha m<uq /,a, iy fojk /,a, yuqfõ"
wdh;kh iuÕ tlaj kj rEmjdyskS kd,sldjla o §¾>;u mdi,a jid oeóug niakdysr m<d; uqyqK
Èh;a lf<ah' mdi,a kej; újD; lsÍug fmr" ÿkafkah' cd;sl uÜgfï úNd.j,g iyNd.S ùug
úIîcyrKh" w;a fia§u i|yd c, iemhqu" mka;s fmr 5" 11 iy 13 hk fY%a‚j, isiqka i|yd" flá
ldur ieliSu iy wdrlaIs; bf.kqï mßirhla ld,hlg wOHdmk lghq;= kej; wdrïN flß‚'
ks¾udKh lsÍu i|yd wjYH jk fldúâ-19 fldúâ-¡19 fojk /,af,ka wk;=rej" 2021 ud¾;=
je<elaùfï fjk;a l%shdud¾. ms<sn|j wOHdmk udifha w. isg wÈhr lsysmhlska mdi,a kej;
wud;HdxYh úiska Wmfoia ,nd fok ,§' ksfrdaOdhk újD; lsÍu;a" isiqkaf.a meñŒu mka;sfha m%udKh
uOHia:dkj, isák iy frday,aj, m%;sldr ,nk wkqj ;SrKh lsÍu;a iuÕ ish¨ fY%a‚ i|yd
YsIHhka i|yd úfYaI úNd. uOHia:dk msysgqjñka wOHdmk lghq;= kej; wdrïN lrk ,§' fldúâ-¡19
jix.;h ;=<ska mek keÕ=Kq wNsfhda.j,g uqyqK

3
iy m%jdyk myiqlï ,nd foñka" fldúâ-¡19
wjysr;d uOHfha jqj o" 5 fY%a‚fha YsIH;aj úNd.h §u i|yd wOHdmk wud;HdxYh úiska .kq ,enQ
úúOdldr úi÷ï meiiqug ,la úh hq;= w;r"
iy w'fmd'i' Wiia fm< yd idudkH fm< úNd."
wkd.;fha § ux.; wOHdmk lghq;= isÿ lsßug
iy mdi, ;=< bf.kSu fjkqjg fjk;a úl,am
3'11 ixLHd igyk
Ndú; lsÍu flfrys ie,iqï ks¾udKh lsÍu
úYajúoHd, wOHdmkfha uQ,sl ,laIK ^w&
i|yd fldúâ¡-19 jix.;h ;=<ska ,enqKq w;aoelSï
YS¾Ih 2019 ^wd& 2020^we& fhdod .; hq;= nj wjOdrKh l< hq;=h' .=rejreka"

1' úYajúoHd, ixLHdj 15 15
isiqka iy wod< ks,OdÍka kj b.ekaùï yd
20 20
2' wfkl=;a Wiia wOHdmk wdh;k ixLHdj bf.kqï l%ufõo i|yd idfmalaIj yels blaukska
3' YsIH ixLHdj ^Wmdê wfmalaIl& ^wE& wkq.; jqj o" mdi,a uÜgñka fukau" YsIHhkaf.a
úYajúoHd, ^b& 100,944 106,304
wdh;k 3,724 3,844
uÜgñka o ;dlaIKh yd iïnkaO há;, myiqlï
újD; úYajúoHd,h 25,165 26,255 fj; m%fõY ùfï § ie,lsh hq;= úIu;d mj;sk nj
4' uqΩ¿ ld¾huKav,h ^ish¨u úYajúoHd,j,& iy b.ekaùu i|yd úoHq;a WmlrK Ndú; lsÍug
wOHhk 6,321 6,386 .=rejrekag we;s yelshdj iSñ; jk nj miq.sh jir
wkOHhk 13,029 12,962
;=< w;aÿgq ux.; b.ekaùï iy bf.kqï w;aoelSï
5' YsIH $ .=re wkqmd;h 17.5 18.9
u.ska fmkakqï lrhs' ñY% bf.kqï l%u wLKavj isÿ
6' jhia úfYaIs; Wmdê wfmalaIl we;=<;aùfï 7.8 8.2 lrf.k hdu i|yd nyq wdxYsl iïnkaëlrKhla
wkqmd;h ^wjqreÿ 19--¡-23& ^wE&
Tiafia há;, myiqlï i|yd wdfhdackh lsÍfï
7' w'fmd'i' Wiia fm< isg úYajúoHd,hg
we;=<;aaùu jevigykl wjYH;djh mj;S' úfYaIfhkau"
we;=<;aùug iqÿiqlï ,enQ m%udKh ^]& 62.87 62.40 úúO wdodhï uÜgï iy úúO bf.kqï wmyiq;d
iqÿiqlï ,enQjkaf.ka we;=<;a jQ m%udKh ^]& 18.98 22.50 ^B& we;s jrm%ido fkd,;a YsIH lKavdhï ;=< M,odhS
8' Wmdê,;a ixLHdj ^W& 34,881 ,e'fkd' bf.kqï m%;sM, we;s lsÍu i|yd fuh b;d jeo.;a
m%:u Wmdê 24,890 ,e'fkd'
fõ'
mYapd;a Wmdê 9,991 ,e'fkd'
9' m%:u Wmdêh i`oyd kj we;=<;aùu ^W!& 31,902 ,e'fkd' jix.;h fya;=fjka we;s jQ wjysr;d uOHfha
10' úYajúoHd,j,g we;=<;aùu i`oyd iqÿilï 167,992 181,144 wOHdmk lghq;= ÿria: bf.kqï l%u yryd bÈßhg
,enQ ixLHdj
isÿ lrf.k hdug Wiia wOHdmk moaO;sh lghq;=
uQ,h( úYajúoHd, m%;smdok fldñIka iNdj
lf<ah' wd¾Ól yd iudc lghq;= iSud lr ;enQ
^w& úYajúoHd, m%;smdok fldñIka iNdj hgf;a mj;sk
úYajúoHd, yd Wiia wOHdmk wdh;k ld,mßÉfþoh ;=< §" rdcH úYajúoHd, úiska
^wd& ixfYdaê; fmr isg Ndú; flreKq" ñY% bf.kqï l%ufha
^we& ;djld,sl
^wE& ndysr Wmdê mdGud,d we;=<;a fkdfõ' wx.hla jQ bf.kqï l<ukdlrK moaO;sh (LMS)
^b& újD; úYajúoHd,h we;=<;a fkdfõ' yryd úYajúoHd, úiska ux.; bf.kqï l%shdj,sh
^B& weia;fïka;=
^W& ndysr Wmdê yd újD; úYajúoHd,h we;=<;a fõ' fõ.j;aj wdrïN lrk ,§' 2020 ud¾;= udifha
^W!& ndysr Wmdê yd újD; úYajúoHd,h we;=<;a fkdfõ'
wjidkfha isg 2021 ckjdß udifha wjidkh olajd

102
wd¾Ól iy iudc há;, myiqlï

ld,h ;=<" ñ,shk 22'3l wka;¾cd, iyNd.S;ajhla 3'12 ixLHd igyk

iys;j iQï ^Zoom) ;dlaIK ieis 502"000la ;D;Shsl yd jD;a;Sh wOHdmk mqyqKq lafIa;%fha
uQ,sl ,laIK
mj;ajd we;' wOHhk ld¾h uKav,h iy isiqka
hk fo wxYhu wOHdmk lghq;= i|yd tf,i YS¾Ih 2019 2020 ^w&
YS>%fhka ;dlaIKh Ndú; lsÍu yd ta i|yd Tjqka
1' ,shdmÈxÑ l< ld¾ñl yd jD;a;Sh wOHdmk
mqyqKq wdh;k ixLHdj ^wd& 1,290 1,239
Woafhda.Su;a f,i iyNd.S ùu fnfyúka rdcH 582 570
m%YxikSh fõ' flfia fj;;a" mdi,a wOHdmkfha § fm!oa.,sl yd rdcH fkdjk ixúOdk 708 669
fukau" Wiia wOHdmkh ,nd §fï l%ufha we;s jQ
2' ms<s.;a mdGud,d ixLHdj 2,691 3,413
fjki jrm%ido fkd,;a YsIH lKavdhïj,g rdcH 2,099 2,900
úIudkqmd;sl f,i n,mdkakg we;' fuu ld, fm!oa.,sl yd rdcH fkdjk ixúOdk 592 513
iSudj ;=< §" ixjD; .%ka: mÍlaIK (closed book 3' m%odkh l< cd;sl jD;a;Sh iqÿiqlï
written examinations) meje;aùug we;s fkdyelshdj iy;slm;a ixLHdj 78,007 47,621
ld¾ñl wOHdmk yd mqyqKq lsÍfï
fya;=fjka" úYajúoHd, m%;smdok fldñIka iNdj

3
fomd¾;fïka;=j 11,199 8,670
úiska úl,am we.hSï l%u i|yd ud¾f.damfoaY kshu cd;sl wdOqksl;aj iy ld¾ñl mqyqKq
lrk ,§' fï w;r" .ïmy Èia;%slalfha ixj¾Ok lsÍfï wêldßh 11,387 8,266
jD;a;Sh mqyqKq wêldßh 25,696 15,608
b,lal iuÕ .e,fmk mßÈ" .ïmy úl%udrÉÑ cd;sl ;reK fiajd iNdj 1,933 2,118
wdhq¾fõo wdh;kh wx.iïmQ¾K úYajúoHd,hla fm!oa.,sl wdh;k 27,792 12,959
njg k.d isgqùug wud;H uKav,h wkque;sh ^w& ;djld,sl uQ,h( ;D;Shsl yd jD;a;Sh wOHdmk
^wd& jir wjidkfha § fldñIka iNdj
,nd ÿkafkah' fyo yd .=re mqyqKq mdi,a fjkqjg"
ksYaÑ; wruqKq i|yd úYajúoHd, f,i iriú
folla ia:dms; lsÍug yelsjk mßÈ" 1978 wxl Wmdê jevigyka 164la msßkuk rdcH fkdjk
16 orK úYajúoHd, mk; ixfYdaOkh lsÍu" Wiia wOHdmk wdh;k 21la Wmdê m%odkh lrk
wud;H uKav,h úiska wkqu; lrk ,§' oeßh wdh;k f,i ms<sf.k ;sfí' jir ;=< §" Wmdê
yels uqo,lg iy N+f.da,Sh wjysr;dj,ska f;dr m%odkh lrk wdh;k f,i rdcH fkdjk kj
.=Kd;aul núka by< Wiia wOHdmk jevigyka Wiia wOHdmk wdh;k ;=kla ms<s .kakd ,o
i|yd m%fõYh jeä lsÍfï wruq‚ka hq;=j rch w;r" rdcH fkdjk Wiia wOHdmk wdh;k
úiska rdcH wxYfha ,dN fkd,nk wdh;khla úiska msßkuk kj Wmdê jevigyka 18la
f,i" kùk f;dr;=re yd ikaksfõok ;dlaIK ms<s.ekSug ,laúh' fï w;r" kj jevigyka
u; mokï jQ zw;:H iriúhlaZ (virtual university) lsysmhl iudf,dapk l%shd;aul fjñka mej;=‚'
msysgqùug kshñ;h' rcfha ixj¾Ok kHdh ;;a;aj iy;sl lsÍu yd m%;S;k fldñIka
m;%hg wkql+,j" Èia;%slal 10l" tu Èia;%slalj, iNdj msysgqùu i|yd ffk;sl rduqjla ieliSfï
iqúfYaIS ixj¾Ok wjYH;d imqrd,Su i|yd" zmqrjr wruq‚ka flgqïm;a lrk ,o mk;la wud;H
úYajúoHd,Z msysgqùug fhdackd ilia flfrñka uKav, wkque;sh ,nd .ekSfuka miq wOHdmk
mj;S' rdcH úYajúoHd,j, wOHhk lghq;= mq¿,a wud;HdxYh úiska .eiÜ m;%fha m< lrk
lsÍu ms‚i kj mSG" fomd¾;fïka;=" Wmdê yd ,§' tu .eiÜ m;%h i|yd fï jk úg wod<
mYapd;a Wmdê jevigyka ia:dms; lsÍu i|yd md¾Yajlrejkaf.ka woyia úufiñka mj;S'
wkque;sh ,nd §ug o úYajúoHd, m%;smdok WmdêOdÍkaf.a fiajd kshqla;Ndjh ms<sn| .eg¨j
fldñIka iNdj lghq;= lf<ah' ;jÿrg;a mj;sk ie,ls,a,g .ksñka" úoHdj" ;dlaIKfõo" bxðfkare
kjl joh md,kh lsÍfï woyiska" úYaj úoHd, iy .‚; (STEM) hk úIhhka l,d úIh Odrdj
m%;smdok fldñIka iNdj úiska meñ‚,s bÈßm;a yryd b.ekaùu ms<sn| i,ld ne,Sug wud;H
lsÍu i|yd ikaksfõok fhojqï y÷kajdfokq ,enQ uKav,h úiska wkque;sh ,nd fok ,§'
w;r" ta ms<sn|j kjlhska oekqïj;a lsÍfï yd ksmqK;d iïnkaOfhka wd¾Ólfha oekg mj;sk
Tjqka yev .eiaùfï jevigyka o mj;ajkq ,eîh' wjYH;d ms<sn|j ksis wjOdkhla fhduq lrñka"
fm!oa.,sl wxYh rch iuÕ tl;= ù ;D;Shsl ld¾ñl yd jD;a;Sh wOHdmk yd mqyqKq lafIa;%h
wOHdmkh ,nd §fï lghq;=j, wLKavj ksr; úiska Y%u n,ldfha ksmqK;d moku jeä ÈhqKq
úh' 2020 jir wjidkh jk úg" m%;S;kh ,;a lsÍu i|yd ish l%shdldrlï wLKavj isÿ lrk ,§'

103
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

2020 jir wjika jk úg" mdGud,d 3"400lg z´j,a úõz iy zf,ala fl%iaÜz hk rdcH fiajlhka
wêl ixLHdjla mj;ajdf.k hk ld¾ñl yd i|yd jQ ksjdi jHdmD;s 2020 jif¾ § iïmQ¾K
jD;a;Sh wOHdmk yd mqyqKq lafIa;%fha m%;S;kh lrk ,§' ;jo" kd.ßl ixj¾Ok wêldßh
l< wdh;k 1"239la mej;=‚' jD;a;Sh iqÿiqlï úiska fnd/,a, m%foaYfha ksjdi tall 400lska
jevigykaj, WÑ;Ndjh ÈhqKq lsÍfï m%h;akhla hq;= by< ueÈ wdodhï ksjdi jHdmD;shla wdrïN
f,i" ;D;Shsl yd jD;a;Sh wOHdmk fldñIka lrk ,o w;r" ;j;a ksjdi jHdmD;s folla
iNdj úiska cd;sl jD;a;Sh iqÿiqlï jevigyka ;,j;=f.dv m%foaYfha wdrïN lsÍug kshñ;h' fï
y;<sylg wêl ixLHdjla i|yd kj cd;sl w;r" fld<U iy wfkl=;a m%Odk k.rj, ueÈ
ksmqK;d m%ñ;s ilia l< w;r" cd;sl jD;a;Sh wdodhï ck fldÜGdih b,lal lrñka" Tjqkg
iqÿiqlï jevigyka úismylg wêl ixLHdjla oeßh yels ñ,lg ,nd.; yels ksjdi tall
i|yd tu m%ñ;s ixfYdaOkh lf<ah' ld¾ñl yd 5"000lska iukaú; fjk;a ksjdi jHdmD;shla 2021
jif¾ § wdrïN lsÍug kshñ;h' ;jo" cd;sl ksjdi
jD;a;Sh wOHdmk yd mqyqKq lafIa;%h ;=< y÷kajd
ixj¾Ok wêldßh úiska wvq wdodhï,dNS mjq,aj,

3
ÿka ux.; l%ufõoj,g m%;spdr olajñka" ;D;Shsl
ksjdi wjYH;dj imqrd,Sfï wruqfKka zTng
yd jD;a;Sh wOHdmk fldñIka iNdj úiska ux.;
f.hla¡-rgg fyglaz kï kj ksjdi jevigykla
l%ufõo yryd mdGud,d mj;ajk mqyqKq wdh;k
Èh;a lf<ah' jHdmD;sfhys wdrïNfha mej;s b,lalh
,shdmÈxÑ lsÍu i|yd we.hSï ks¾Kdhl iy
jQ jd¾Islj ksjdi tall 14"022la bÈ lsÍu" iSñ;
isiqkaf.a mqyqKq ld¾h idOkh ms<sn| f;dr;=re
whjeh m%;smdok iy jix.;h fya;=fjka bÈlsÍï
/ia lsÍu i|yd ux.; moaO;shla ilia lrk ,§'
wxYhg we;s jQ ndOd uq,a fldgf.k 2020 jif¾ §
wOHdmksl yd mqyqKq lghq;=j, wLKav meje;au ksjdi tall 10"000la njg ixfYdaOkh lrk ,§'
iy;sl lsÍu i|yd" fuu ld, iSudj ;=< ;D;Shsl fuu jevigyk hgf;a" cd;sl ksjdi ixj¾Ok
yd jD;a;Sh wOHdmk fldñIka iNdj úiska wêldßfhys ie,iqu jkafka wju jYfhka tla
ux.; iïuka;%K ^Webinar) lsysmhla mj;ajk .%du ks,OdÍ jiul tla wvq wdodhï,dNS mjq,lg
,o w;r" úúO úIh lafIa;% .Kkdjla ms<sn|j ksjila ;kd .ekSu i|yd remsh,a 600"000l
jD;a;Sh mqyqKqjkakka i|yd mdvï ud,djla m%odkhla ,nd §uh' fuu jevigyk hgf;a" 2020
úldYh lsÍu i|yd rEmjdyskS kd,sld iuÕ jif¾ § ksjdi tall 9"972la bÈlsÍu werUqKq w;r"
iyfhda.fhka lghq;= lf<ah' jD;a;Sh wOHdmk bka ksjdi tall 3"949l bÈlsÍï lghq;=" iyNd.s;aj
fldñIka iNdj ld¾ñl wxYfha ksfhdað;jreka moku u; jir ;=< § iïmQ¾K lrk ,§'
iuÕ iómj lghq;= l< w;r" Tjqka ms<sn| o;a;
fld<U jrdh k.r jHdmD;sfha ixj¾Ok
.nvdjla o ilia lf<ah' iqÿiqlï,;a Y%u n,ldhg
lghq;= 2020 jif¾ wLKavj isÿ lrf.k hk
úfoaYhka ys fiajd kshqla; ùug we;s wjia:dj jeä ,§' wm c, moaO;s" jdßud¾. c,dY" mdkSh c,dY
ÈhqKq lsÍu i|yd cd;sl jD;a;Sh iqÿiqlï rduqj Bg yd fmdïmd.dr we;=¿ há;, myiqlï ixj¾Okh
iudk fjk;a úfoaYSh iqÿiqlï rduqj,g .e<fmk yd iïnkaO jevlghq;=j,ska ishhg 90lg jeä
whqßka ilia lsÍug fï jk úg uQ,sl mshjr f.k m%udKhla 2020 jir wjika jk úg iïmQ¾K lr
;sfí' we;s w;r" ndysr Wmfhda.s;d iemhqï fiajdjkays
bÈlsÍï lghq;= jir ;=< § l%shdjg kexú‚' rch
ksjdi yd kd.ßl ixj¾Okh úiska mkjk ,o ixprK iSud fya;=fjka ud¾;=
rch úiska isÿ lrkq ,enQ ksjdi yd kd.ßl iy wfma%,a udi ;=< jrdh k.r jHdmD;shg wod<
ixj¾Ok lghq;=" fldúâ-19 jix.;fha wys;lr bÈlsÍï lghq;= k;r flreK o" fï jk úg
m%;súmdl yuqfõ 2020 jif¾ § miqnEug ,la úh' tu lghq;= läkñka isÿ flfrñka mj;S' fuu
rdcH fiajlhka iy jD;a;slhka i|yd idOdrK jHdmD;sh ol=Kq wdishdkq l,dmfha úfYaI wd¾Ól
ñ, .Kka hgf;a ksjdi myiqlï iemhSfï l,dmhla f,i bÈßhg tkq we;ehs wfmalaId
wfmalaIdfjka kd.ßl ixj¾Ok wêldßh úiska flf¾' ta wkqj" t'c' fvd,¾ ì,shk 1'1l úhoñka
2020 jif¾ § ueÈ wdodhï ksjdi ixj¾Ok hq;= uQ,H yd jd‚c uOHia:dkh bÈlsÍfï uQ,sl
jHdmD;sh wLKavj isÿ lrf.k hk ,§' ta wkqj" lghq;= oekgu;a wdrïN lr ;sfí' úfYaI wd¾Ól

104
wd¾Ól iy iudc há;, myiqlï

l,dmh msysgqùu iy tu l,dmh md,kh lsÍu jQ ishhg 6'7l isg 2016 jif¾ § ishhg 4'1la
i|yd jk kshduk rduqj bÈßm;a lrñka fld<U olajd wvq ù we;' oßø;d f¾Ldjg my<ska isák
jrdh k.r wd¾Ól fldñIka iNd mk;a flgqïm; ck.ykh" 2012$13 iólaIK ld,h ;=< jd¾;d
2021 ud¾;= ui w. § .eiÜ m;%hla u.ska m%ldYhg jQ ñ,shk 1'3l isg 2016 jif¾ § ñ,shk 0'8la
m;a lrk ,§' olajd wvq ù we;s nj weia;fïka;= lr we;' fuu
kd.ßl m%foaYj, ld¾hlaIu wmøjH iólaIK ld,mßÉfþo fol w;r oßø;djfhka
l<ukdlrK moaO;shla ia:dms; lsÍu i|yd jQ fmf<k ck.ykfha wvq ùula mej;sh o" niakdysr
rcfha m%h;akh 2020 jif¾ § bÈßhg l%shd;aul m<df;a jdih lrk mqoa.,hka rfÜ wfkl=;a
úh' jir wjidkh jk úg ishhg 80l uQ,H m<d;aj, Ôj;a jk ldKavj,g idfmalaIj wd¾Ól
iy fN!;sl m%.;shla w;a lr .ksñka fld<U jYfhka jvd fyd| uÜgul isák w;r" ta wkqj
w.k.rdY%s; l,dmfha >k wmøjH l<ukdlrK m<d;a iy Èia;%slal uÜgñka oßø;djfhys ie,lsh
jHdmD;sfha ixj¾Ok lghq;= jir ;=< § wLKavj hq;= úIu;d wLKavj mj;sk nj 2016 jif¾
iólaIK o;a; u.ska fmkakqï lr we;' fldúâ¡-19

3
isÿ lrf.k hk ,§' 2020 jir wjidkh jk
úg fuu jHdmD;sh wjika lsÍug ie,iqï lr jix.;h u.ska kd.ßl" .%dóh iy j;= m%foaY w;r
;snqK o" fldúâ¡-19 jHdma;sh fya;=fjka bÈ lsÍï fuu úIu;d W.% flfrkq we;' fmr § oßø;djh
lghq;= m%udo úh' by; i|yka l< jHdmD;sh wLKavj my< uÜgul mej;=Kq" úfYaIfhkau"
hgf;a" wdrejlald¨ ikSmdrlaIl li, wx.kfha fld<U jeks kd.ßl m%foaY lsysmhl" tu
bÈ lsÍï lghq;= ishhg 98l m%.;shla w;a ckdlS¾K fmfoiaj, fldúâ¡-19 jix.; jHdma;sh
lrf.k we;s w;r" wdrejlald¨ ldkaÿlrK je<elaùu ms‚i §¾>;u ld,hla mqrd iudc yd
mú;%d.drfhys idudkH fufyhqï wdrïNhg fmr" wd¾Ól lghq;= iSud lr ;eîu yd ixprK iSud
isÿ lrk mQ¾j fufyhqï lghq;= 2020 jif¾ § mekùug isÿ ùu fya;=fjka kd.ßl oßø;djhg o
wdrïN lrk ,§' 2020 jir wjidkh jk úg" fuu jix.;h u.ska ie,lsh hq;= n,mEula we;s
ms<sfj<ska" ishhg 60l iy ishhg 92l fN!;sl flfrkq we;' /lshdfõ iajNdjh wkqj zksjfia isg
m%.;shla w;a lr .ksñka fld<U w.k.rdY%s; >k rdcldß lghq;= isÿ lsÍfïz úl,amhg wjia:djla
wmøjH l<ukdlrK jHdmD;sh hgf;a l%shd;aul fkdue;s yd jix.;fha WÉp;u ld, iSudj
jk le<‚h iy wdrejlald¨ m%foaYj, >k wmøjH ;=< jegqma iys; ksjdvq ysñ fkdjQ" rg mqrd úys§
yqjudre uOHia:dk bÈ lsÍfï lghq;= 2020 jif¾ § isák wvq wdodhï,dNS mjq,aj, wúêu;a wxYfha
wLKavj isÿ úh' ;jo" óf;dguq,a, li, wx.kh fiajfha kshq;=" wvq jegqma ,nkakkag fldúâ-19
2017 jif¾ § wid¾:l ùfuka miqj wdrïN lrk jHdma;sh ;=<ska by< n,mEula we;s lrkakg
,o flrj<msáh wmøjH neyer lsÍfï jHdmD;sh we;ehs wfmalaId flf¾' wd¾Ólh h:d ;;a;ajhg
2020 jif¾ § wLKavj isÿ lrf.k hk ,§' óg m;a jqj o" jix.;fha È.= ld,Sk n,mEï fuu ck
wu;rj" zwmøjH iïm;a njg m;a lsÍfïz rcfha fldgiaj, Ôjfkdamdhka flfrys iDKd;aul f,i
m%;sm;a;suh ixl,amhg iu.dój" fm!oa.,sl n,mdkq we;' fiajd kshqla; mqoa.,hkaf.ka ishhg
iud.ul yjq,aldß;ajh iys;j" 2021 jir 57'4lg wdikak msßila úêu;a fiajd wxYfhka
uq, §" wmøjH u.ska n,Yla;sh ksmoùfï Y%S ,xldfõ mßndysrj isák w;r" fujeks lïmk yuqfõ
m<uq n,d.drfha fufyhqï lghq;= wdrïN úh' tjeks ck fldgiaj, iudc wd¾Ól iqrlaIs;;dj
ÿ¾j, uÜgul mj;S'
iudc wdrlaIK cd, jevms<sfj< iy È<s÷lu
fldúâ-19 jix.;h uOHfha" wd¾Ól yd
;=rka lsÍu
iudc lghq;= iSud lr ;enQ ld,mßÉfþoh ;=<
oßø;djh wju lsÍu iïnkaOfhka miq.sh iy bka miqj Ôjfkdamdhka wysñ jqKq mjq,a
oYl ;=k ;=< w;a lr.;a m%.;sh ta whqßkau uQ,Huh jYfhka uqyqK ÿka ÿIalr;d wju lsÍug
mj;ajdf.k hEu i|yd fldúâ-19 jix.;h ;=<ska W;aidy orñka wvq wdodhï,dNS yd wjodkug
ie,lsh hq;= wNsfhda.hla t,a, úh yelsh' 2016 ,laúh yels mjq,a wdrlaId lsÍu i|yd rch úiska
jif¾ .Dy tall wdodhï yd úhoï iólaIKhg mshjr lsysmhla .kq ,eîh' fldúâ-¡19 jix.;h
wkqj" ck.yk oßø;d o¾Ylh" 2012$13 § jd¾;d jHdma; ùu;a iuÕ" wvq wdodhï,dNS mjq,aj, ÿ¾j,

105
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

3'13 rEm igyk oeÍug isÿ jk uQ,Huh ÿIalr;d hï;dla ÿrlg wvq
Èia;%sla uÜgfï ck.yk oßø;d o¾Ylh - 2016
jkq we;ehs wfmalaId flf¾' flfia fj;;a" úêu;a
uQ,H fj<|fmd< fj; wju m%fõYhla we;s wvq
wvqu by<u wdodhï,dNS yd wjodkug ,laúh yels .Dy tall"
fuu wd¾Ól lïmkj,ska úIudkqmd;slj n,mEug
,la jkq we;' oßø;djh ;=rka lsÍfï kj mshjrla
f,i úêu;a wOHdmkhla fkdue;s fyda w'fmd'i'
idudkH fm< uÜgug jvd wvq wOHdmkhla ,nd
we;s w;sYh ÿmam;a mjq,aj, kqmqyqKq Y%ñlhkag
/lshd wjia:d ,nd §u o rch úiska wdrïN lf<ah'
wvq wdodhï,dNS iy wjodkug ,laúh yels
mqoa.,hskaf.a iy Tjqkaf.a mjq,aj, iudc wd¾Ól

3
hymeje;au by< kexùu i|yd rch úiska wLKavj
jir mqrd úúO jHdmD;s yd jevigyka l%shd;aul
lrk ,§' 2020 jif¾ §" iuDoaê ixj¾Ok
uQ,hka( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j fomd¾;fïka;=j úiska iuDoaê iyk jevigyk
Y%S ,xld uy nexl=j
hgf;a remsh,a ì,shk 52'5l uqo,la m%;s,dNS mjq,a
uQ,H ;;a;ajh y÷kd.;a rch úiska" wjodkug ñ,shk 1'8la w;r fnod fok ,§' hïlsis úfYaI
,laúh yels mjq,a i|yd mjq,lg re' 5"000 ne.ska wjia:djl § fyda ÿIalr ld,hl § uQ,Huh jYfhka
jQ §ukdjla wjia:d foll § ,nd §ug lghq;= iykhla ,nd §u wruqKq fldg.;a iuDoaê iudc
lrk ,§' fuu iEu wjia:djl § u o< jYfhka wdrlaIK jevigyk hgf;a m%;s,dNS mjq,a 358"343la
mjq,a ñ,shk 5la muK tu m%;s,dNh ,nd f.k w;f¾ remsh,a ì,shk 1'6la fnod fok ,§' iuDoaê
we;s w;r" remsh,a ì,shk 25la fnod § we;' fï m%;s,dNSkaf.a iuia; iudc wd¾Ól hymeje;au
w;r" rch iy uy nexl=j úiska uQ,H wxYh by< kexùu i|yd iydh fjñka iuDoaê ixj¾Ok
iuÕ iómj lghq;= lrñka" Kh wdmiq f.ùfï § fomd¾;fïka;=j úiska Ôjfkdamdh" jHjidhl;aj
m%d.aOkh iy fmd,S f.ùï i|yd iyk ld,hla iy iudc ixj¾Ok jevigyka lsysmhlau
,nd §ug" wvq fmd,S wkqmd;sl hgf;a ldrl wLKavj isÿ lrk ,§' úúO wjysr;d uOHfha
m%d.aOkh iemhSug iy fmd,S wkqmd;sl wvq lsÍug jqj o" ldka;d yd <ud ixj¾Ok" fmr mdi,a
wLKavj myiqlï i,ik ,§' tjeks l%shdud¾. yd m%d:ñl wOHdmk" mdi,a há;, myiqlï yd
laI‚lj l%shd;aul lsÍu u.ska .Dy tallj,g wOHdmk fiajd rdcH wud;HdxYh úiska tu jir

3'13 ixLHd igyk


m%Odk iqNidOk jevigyka - m%;s,dNS mjq,a ixLHdj iy m%odkhkays jákdlu
Èúke.=u $ iuDoaê iykdOdr úh<s i,dl
fmdaIK §ukd jevigyk

j¾Ih
jevigyk jevigyk
mjq,a ixLHdj jákdlu m%;s,dNSka ixLHdj jákdlu jákdlu
^w& ^re' ñ,shk& ^wd& ^w& ^re' ñ,shk& ^we& ^re' ñ,shk&
2016 1,407,235 40,740 337,554 5,746 111
2017 1,388,242 39,707 372,407 5,408 84
2018 1,384,021 39,239 329,047 5,490 58
2019 1,800,182 44,660 300,246 5,279 105
2020 1,770,086 52,472 238,034 4,761 ,e'fkd'

^w& jir wjidkfha § uQ,hka( iu!oaê ixj¾Ok fomd¾;fïka;=j


^wd& N+ñf;,a iykdOdrh o we;=<;aj ldka;d yd <ud ixj¾Ok" fmr mdi,a yd m%:ñl wOHdmk"
^we& 2020 o;a; ldka;d yd <ud ixj¾Ok" fmr mdi,a yd m%:ñl wOHdmk" mdi,a há;, mdi,a há;, myiqlï yd wOHdmk fiajd rdcH wud;HdxYh
myiqlï yd wOHdmk fiajd rdcH wud;HdxYh u; mokï jk kuq;a 2016 isg 2019 uqo,a wud;HdxYh
olajd ld, iSudj ;=< o;a; uqo,a wud;HdxYh u; mokï fõ'

106
wd¾Ól iy iudc há;, myiqlï

;=< § .¾NkS iy lsß fok uõjreka b,lal isÿ úh yels w;r" th wmøjH tla/ia ùug;a
lr .ksñka l%shd;aul flfrk fmdaIK §ukd tu.ska mßir ¥IKh we;s ùug;a fya;= úh yelsh'
jevigyk fukau" úfYaIfhkau wvq wdodhï,dNS tfukau" fuu ;;a;ajhkaf.a wjidk m%;sM,h
mjq,a b,lal lr .ksñka fmr mdi,a <uqka iy$fyda f,i foaY.=‚l úm¾hdihkag uqyqK §ug isÿ
uq,a <udúh ixj¾Ok uOHia:dk i|yd WoEik úh yelsh' úfYaIfhkau" furg mdßißl ixpdrl
wdydr ,nd §fï jevigyk wLKavj isÿ lrk ,§' l¾udka;h iqúfYaIs wx.hla f,i j¾Okh ùu
fojkqj i|yka flreKq jevigyk hgf;a" ie,ls,a,g .;a l<" fuu.ska ixpdrl l¾udka;h
remsh,a ñ,shk 76'5l msßjehla ord we;s w;r" wdY%s; lghq;=j,g fukau" lDIsld¾ñl M,odhs;dj
wdjrKh lrk ,o <uqka ixLHdj 85"798la úh' Èjd iy n,Yla;s W;amdokh flfrys wys;lr n,mEï
iq/l=ï uOHia:dk m%j¾Okh lsÍu" ldka;djkaf.a we;s lrk nj i|yka l, hq;= fkdfõ' 2019 jif¾
l=i,;d j¾Okh lsÍu iy ldka;djkaf.a yd f.da,Sh foaY.=‚l wjodkï o¾Ylhg wkqj" rgj,a
orejkaf.a whs;sjdislï wdrlaId lsÍu i|yd ;j;a 180la w;ßka Y%S ,xldj wjodku jeä rgj,a w;r 30
jeks ia:dkhg m;a ù we;s w;r" 2000¡2019 ld,iSudj

3
mshjr lsysmhlau rdcH wud;HdxYh úiska fuu
;=< furg l%shdldß;ajh i,ld ne,Sfï § rgj,a
jir ;=< § .kakd ,§' fï w;r" YS>%fhka by<
180lska 23 jeks ia:dkhg m;aj we;' o¾Ylfha
hk jeäysá ck.ykh bÈß jirj, § oßø;djhg
jvd;au n,mEug ,lajQ rgj,a 10 ldKavfhka rg
ie,lsh hq;= n,mEula isÿ lsÍug bv we;' Y%u
bj;a ù ;snqK o" foaY.=‚l úm¾hdi yd iïnkaO
n,ldfhka ie,lsh hq;= fldgila úêu;a úY%du
wjodkï ;jÿrg;a È.= ld,Skj n,mEï we;s lrñka
jegqma l%uhla Tiafia m%;s,dN fkd,efnk" wúêu;a
mj;sk nj Y%S ,xldj uqyqKfok kshx iy .xj;=r
iy fm!oa.,sl hk fo wxYfha fiajh lrk neúka"
;;a;aj u.ska fmkakqï flf¾' foaY.=‚l úm¾hdi
wkd.; úY%dñlhskag iydh ùu i|yd rg mqrd odhl
u.ska wd¾Ól l%shdldß;ajh" udkj ck.ykh iy
úY%du jegqma l%uhla msysgqùfï oeä wjYH;djhla mßir moaO;s u; we;s flfrk n,mEu wdmiq
mj;S' tjeks úY%du l%uhla fkdue;s úg" wfmalaIs; yerùug fkdyels úh yels w;r" iuia; wd¾:sl
wdhq ld,h wLKavj by< hk miqìula ;=<" bÈß l%shdldß;ajfha iajNdjh fjkia lsÍug fya;= úh
jir lsysmh ;=< § rdcH uQ,H fj; ie,lsh hq;= yels neúka" thska moaO;suh n,mEula we;s úh
n,mEula we;s lrñka" wkd.;fha § úY%dñlhka yelsh' fï ms<sn|j ksis wjOdkhla fhduq lrñka"
rcfha fjk;a iudc wdrlaIK fhdackd l%u fj; rfÜ ixj¾Ok m%;sm;a;s kHdh m;%h ;=< j.lSfuka
fhduq jkq we;' tjeks ;;a;ajhla ;=<" rcfha hq;=j iïm;a mßfNdackh" mdßißl ixrlaIK
uQ,HdOdr yd oßø;djh ÿre lsÍfï jevigyka l%shdud¾. iy foaY.=‚l úm¾hdij,g wkqj¾;kh
i|yd m%;s,dN ,eìh hq;a;ka y÷kd .ekSu" tu ùfï Wmdh ud¾. flfrys m%;sm;a;s iïmdolhska
jevigyka i|yd mqoa.,hka we;=<;a lsÍu yd bj;a iy wod< md¾Yajlrejka úiska úfYaI m%uqL;djla
lsÍu wd§ l%shd mámdáj, we;s úhjq,aldÍ nj jeks ,nd §u w;HjYH fõ'
oekg mj;sk .eg¨ ;jÿrg;a ;Sj% jkq we;s w;r"
uOHu mßir wêldßh 2020 jif¾ §
ta fya;=fjka tu jevigykaj, b,lallrKh
mßir ¥IKh md,kh lsÍu yd wmøjH
wld¾hlaIu jkq we;' l<ukdlrK lghq;= yd iïnkaOj wLKavj
lghq;= lf<ah' mßir ¥IKh md,kh lsÍu i|yd
mßirh
ld¾ñl l%shdldrlï kshdukh lsÍug wu;rj"
;sridr j¾Okhla iy;sl lsÍu iy tu.ska l¾udka; i|yd mßir wdrlaIK n,m;% ksl=;a
id¾j wd¾Ól ia:dhs;dj we;s lsÍu i|yd lsÍu yryd mßir ¥IKh je<elaùu" wmøjH wju
wd¾Ól j¾Okh iy mßirh ixrlaIKh w;r lsÍu iy l¾udka; wdY%s; ksIamdok lghq;= mßir
iu;=,s;;djla we;s lsÍu w;HjYH fõ' ;sridr ydks wju lrk wkaoñka isÿ lsÍu Èßu;a lrk
fkdjk fõ.hlska iïm;a mßfNdackh lsÍfï w;ru" mdßißl m%ñ;s yd wkql+, ùu iy;sl
iy mdßißl n,mEï wju lsÍfï mshjr ms<sn|j lsÍu i|yd o uOHu mßir wêldßh lghq;=
i,ld ne,Sulska f;drj w;alr.kq ,nk wd¾Ól lf<ah' ta wkqj" jir ;=< §" ld¾ñl l%shdldrlï
j¾Okh ;=<ska jkdka;r" c, uQ,dY% iy mi jeks i|yd mßir wdrlaIK n,m;% 1"242la ksl=;a lr
iajdNdúl iïm;a laIh ùug yd ydhkhg ,laùu we;s w;r" wdfhdack uKav, l,dm i|yd mßir

107
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020

wdrlaIK n,m;% 3la ksl=;a lr we;' ;jo" jir ld,.=K úoHd fomd¾;fïka;=j" cd;sl
;=< § uOHu mßir wêldßh úiska mdßißl n,mEï f.dvke.s,s m¾fhaIK ixúOdkh iy wdmod
;lafiare lsÍfï iy;sl folla iy uQ,sl mdßißl l<ukdlrK uOHia:dkh úiska mQ¾j wk;=re
n,mEï we.hSfï iy;sl 98la ksl=;a lrk ,§' weÕùï ,nd §ug iy rfÜ wdmod ;;a;ajhka
úoHq;a wmøjH l<ukdlrK jevigyk hgf;a" i|yd iQodku fukau" ta i|yd m%;spdr oelaùu jeä
;eme,a fomd¾;fïka;=fjys iydh o we;sj" uOHu ÈhqKq lsÍu i|yd mshjr .Kkdjla .kq ,eîh'
mßir wêldßh úiska .Dy tallj,ska fuá%la 2020 jir ;=< §" ld,.=K úoHd fomd¾;fïka;=j
fgdka 77'5l muK úoHq;a wmøjH tla/ia lr" úiska fmr iQodkï lghq;=j,g myiqlï ie,iSu
úoHq;a wmøjH tla/ia lrkakka fj; tu wmøjH iy iajdNdúl wdmod wjodku wju lsÍu i|yd
f;d. Ndr §ug lghq;= lrk ,§' fï w;r" uOHu idudkH ck;dj" wod< wdmod l<ukdlrK
n,OdÍka iy ëjr m%cdj b,lal lrñka ld,.=K
mßir wêldßh úiska Y%S ,xldfõ mdßißl iïm;a
wkdjels 5"718la iy wk;=re weÕùï iy ksfõok
l<ukdlrKh i|yd N+ñh iïnkaOfhka ux.;
513la ksl=;a lrk ,§' óg wu;rj" 2020 iema;eïn¾

3
o;a; moaO;shla ilia lrk ,o w;r" jkÔù rlaIs;
udifha § Y%S ,xldfõ kef.kysr fjrf<ys .sks
m%foaY iy rlaIs; jkdka;rj, o;a; hdj;ald,Sk
.ekSug ,la jQ ksõ vhukaâ fk!ldfjka ldkaÿ
lrk ,§'
úh yels f;,a .,d hdfï ÈYdk;sh iy f;,a
jk ixrlaIK fomd¾;fïka;=j úiska 2020 ldkaÿfjka ydks úh yels m%foaY y÷kd .ekSu
jif¾ § m%ldYhg m;a lrk ,o 2015 jk wdjrK i|yd tu f;,a mdù h;ehs Wml,ams; .,d hdfï
we.hSï jd¾;djg wkqj" Y%S ,xldfõ weia;fïka;=.; rgdj ms<sn| ksfõok ;=kla" bkaÈhdkq id.r
uq¿ jk wdjrKh fylaghdr 1"865"671la jk w;r" f;dr;=re fiajd uOHia:dkh iuÕ taldnoaOj"
thska rfÜ uq`M N+ñ m%udKfhka ishhg 28'4la ld,.=K úoHd fomd¾;fïka;=j úiska ksl=;a lrk
ksrEmKh fõ' óg fmr 2010 jif¾ § m%ldYhg ,§' 2020 jir ;=< § uqyqK ÿka wï*ka iy nqrú
m;a lrk ,o jk wdjrK we.hSï jd¾;djg hk ksj¾;k iq<s iq<x ;;a;ajj, §" cd;sl" Èia;%sla"
wkqj" weia;fïka;=.; jk wdjrKh iuia; bvï m%dfoaYSh yd .ï uÜgñka wdmod i|yd iQodkï
m%udKfhka ishhg 29'7la úh' ó<Õ jd¾;dj t<s ùu iy mYapd;a wdmod m%;spdr lghq;= l%shd;aul
lsÍu i|yd wdmod l<ukdlrK uOHia:dkh
olajk f;la jd¾Islj kej; jk j.d lrk ,o
wfkl=;a md¾Yajlrejka iuÕ iïnkaëlrKfhka
bvï m%udKh yd jkyrKhg ,lajk bvï m%udKh
hq;=j lghq;= isÿ lf<ah' fï w;r" m%uqL;dj wkqj
ms<sn|j f;dr;=re jkdka;r wdjrK weia;fïka;=
f;dard.;a wjodkï iy.; nEjqï iy kdhhEï
ieliSfï § .e,mqï fkdlrk neúka" oekg mj;sk
isÿúh yels ia:dk ;=kl jHqyd;aul fjkialï
jkdka;r wdjrK weia;fïka;=j u.ska rfÜ jk
isÿ lsÍfï mshjr cd;sl f.dvke.s,s m¾fhaIK
iïm;a iïnkaOfhka j¾;udk ;;a;ajh ms<sn| ixúOdkh úiska l%shd;aul lrk ,§' 2020
hdj;ald,Sk jQ f;dr;=rla ,nd fkdfohs' tneúka" jif¾ §" kdhhEï ms<sn| iM,odhS mQ¾j wk;=re
kj äðg,a wjldY ;dlaIKh yryd tla/ia lrk weÕùï i|yd j¾Idm;kh wëlaIKh lsÍu
hdj;ald,Sk f;dr;=re iuÕ wkjir yd mdßißl iy ;;ald,Sk o;a; ,nd .ekSu ms‚i cd;sl
jYfhka ;sridr fkdjk jkdka;r úkdYh y÷kd f.dvke.s,s m¾fhaIK ixúOdkh úiska tys
.ekSu i|yd fukau" jk wdjrKh ms<sn| o;a; iajhxl%Sh j¾Idudk cd,h" kdhhEfï wjodkug
moaO;shla mj;ajd .ekSu Y%S ,xldj úiska isÿ l< ,la úh yels Èia;%slal 14la mqrd me;sreKq j¾Idudk
hq;=j we;' 300la olajd mq¿,a lrk ,§'

108

You might also like