İskenderun

Teknik
Üniversitesi

Fakülte: Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi

Bölüm: Elektrik Elektronik Mühendisliği
Ders: Proses Kontrol
Dönem: 2021 – 2022 (Güz)
2.
Öğretim üyesi: Dr. Öğr. Üyesi Murat FURAT Hafta
Özellik Açıklama
İçerik 1 Genel Terimler
İçerik 2 Açık Çevrim Kontrol Sistemi
İçerik 3 Kapalı Çevrim Kontrol Sistemi
İçerik 4 Kontrol Sisteminden Beklenenler

Dersin İçeriği
• Proses: Bir üretim sürecini etkileyen, ölçülmesi ve belli
değerlerde tutulması gereken niceliklerden oluşan işlem ya
da işlemler bütünüdür. Tek giriş ve çıkış olduğu gibi daha
fazla giriş ve çıkışlar mevcut olabilir.
• Ölçüm: Bir üretim sürecindeki bir niceliğin istenen bir
değerde olmasını takip etmek amacıyla yapılan ölçüm ve
niceliğin birimini kontrol sistemine uyumlu yapılan
dönüşüm işlemidir. Bunun için sensör, transmitter,
transducer kullanılır.
• Hatanın Belirlenmesi: Üretim sürecindeki bir niceliğin
olması gereken (istenen) değer ile olduğu değer arasındak
farktır.

Proses Kontrol için Bilinmesi Gereken Temel Terimler

• Kontrolcü: Hatayı giriş olarak alıp onu sıfıra indirecek
gerekli kontrolü sinyalini üreten, içerisinde algoritmaların
bulunduğu donanımsal ya da yazılımsal devre elemanıdır.
• Kontrol Edilen Sistem: Kontrol edilen niceliğin değerini
etkileyen (üreten) sistemdir. Amaç bunu doğru kullanarak
kontrol edilen niceliğin değerini istenen seviyede tutmaktır.

Proses Kontrol için Bilinmesi Gereken Temel Terimler

• Örnek: Boru içinde basıncın sabit tutulması (proses)

Proses Kontrol için Bilinmesi Gereken Temel Terimler

• Örnek: Boru içinde basıncın sabit tutulması (blok diyagram)

Proses Kontrol için Bilinmesi Gereken Temel Terimler

• Kararlılık: Bir sistemin çıkışını, belli bir değerde ya da
kabul edilecek düzeyde bir salınım aralığında sabit
tutmaktır.

Proses Kontrol için Bilinmesi Gereken Temel Terimler

• Açık Çevrim Kontrol Sistemleri
• Kapalı Çevrim Kontrol Sistemleri

Kontrol Sistemlerinin Sınıflandırılması

• Açık Çevrim Kontrol Sistemleri
• Kontrol sinyali sistemin çıkışından bağımsızdır.
• Herhangi bir geri besleme yapılmaz.
• Kararsızlık problemi gözlenmez.

Açık Çevrim Kontrol Sistemleri

• Açık Çevrim Kontrol Sistemleri
• Örnek: Elbise Kurutma Makinası Sistemi.

Açık Çevrim Kontrol Sistemleri

• Kapalı Çevrim Kontrol Sistemleri
• Kontrol sinyali sistemin çıkışına bağlıdır.
• Geri besleme yapılır.
• Çıkış ile referans karşılaştırılarak belirlenen hata kontrolcünin
girişine iletilir.
• Kontrol sinyali, gerekli olan çıkışı sağlayacak miktarda
otomatik olarak ayarlanır.

Kapalı Çevrim Kontrol Sistemleri

• Kapalı Çevrim Kontrol Sistemleri
• Örnek: Sıvı Seviyesi Kontrol Sistemi

Kapalı Çevrim Kontrol Sistemleri

• Kapalı Çevrim Kontrol Sistemleri
• Örnek: Çamaşır Makinası Sistemi

Kapalı Çevrim Kontrol Sistemleri

• Kapalı Çevrim Kontrol Sistemleri
• Örnek: Isıtma/Soğutma Sistemi

Kapalı Çevrim Kontrol Sistemleri

• Sistemin kararlı çalışması,
• Daha iyi enerji yönetimi,
• Hammaddenin daha iyi kontrolü,
• Yeterli performans,
• Ürün kalitesinin arttırılması,
• Dış bozucu etkilerinin bastırılması

olarak özetlenebilir.

Kontrol Sisteminden Beklenenler

• Sistem çıkışındaki doğruluğun artmasını sağlar,
• Doğrusal olmayan özelliklerin etkisini azaltır,
• Sistemin kararlı çalışma aralığında artış sağlar,
• Sistemin çıkışında kararsızlık ya da osilasyon görülebilir.

Geri Beslemeli Kontrol Sistemlerinin Özellikleri

Örnek: Tanktaki Suyun Sıcaklık Kontrolü
• .

Örnek: Tanktaki Suyun Sıcaklık Kontrolü

• .

Örnek: Tanktaki Suyun Sıcaklık Kontrolü

Kademeli Kontrol (Cascade Control)
• Açık-çevrim kontrol ile istenen performans elde edilemezse
kapalı-çevrim kontrol kullanılır.
• Açık-çevrim kontrolde kararlılık sorunu yoktur. Kapalı-
çevrim kontrolde ise geri besleme, kararlı olan sistemi
kararsız yapabilir.
• Kapalı çevrim kontrolde kontrol parametreleri doğru
ayarlandığında sistem kararlılığı arttırılabilir.

Geri Beslemeli Kontrol Sisteminin Özellikleri

• Uygun tasarlanan geri beslemeli bir kontrol sistemi,
parametre değişimlerine karşı duyarsız ancak referans
değişikliklerine karşı duyarlıdır.
• Geri beslemeli kontrol sistemi, sistemin performansını
etkileyen gürültü ve bozucuların etkilerini azaltacak özelliğe
sahiptir.

Geri Beslemeli Kontrol Sisteminin Özellikleri

• Geri beslemeli kontrol sistemindeki kontrolcü:
• Kararlı çalışmayı sağlar,
• Performansı arttırır,
• Bozucuların etkilerini azaltır,
• Daha hızlı cevap sağlar.

Geri Beslemeli Kontrol Sisteminin Özellikleri

• Eğer, sistemin çıkışı zamanla artıyorsa veya çıkışta görülen
osilasyonun genliği artıyorsa, sistem kararsız demektir.
• Sistemin performansının arttırılması için parametrelerde
yapılacak fazla artış, kararlılığı ve dayanıklılığı azaltır.
Sistemin hızı yeterli düzeyde olmalıdır.
• Bir sistemin dayanıklılığı, parametrelerindeki değişimin
çıkışı etkilememesi toleransı olarak tanımlanabilir.

Geri Beslemeli Kontrol Sisteminin Özellikleri

 Ölçüm gürültüsü nedir?
Giriş ve çıkış bozucuları nelerdir?

Ön Çalışma