FOTONİĞİN TEMELLERİ

OPTİK BİLEŞENLERLE İLETİM-2

Prof. Dr. Mustafa YÜKSEK

Sonsuz Sayıdaki Dalganın Aşamalı Olarak Daha Küçük Genliklere ve Eşit Faz Farklılıklarında
Girişim
Şimdi, eşit faz farklarına ve geometrik bir oranda azalan genliklere sahip sonsuz sayıda dalganın üst üste binmesini
inceleyeceğiz;
(3.14)

Burada, ℎ = 𝑟𝑒 , ℎ = 𝑟 < 1 ve 𝐼 dalganın başlangıç şiddetidir. m'inci dalganın genliği, (m-1)st dalgasınınkinden 𝑟 faktörü ile
daha küçüktür ve faz, 𝜑 ile farklılık gösterir. Fazör diyagramı aşağıdaki şeklin (a) kısmında gösterilmektedir.

Süperpozisyon dalgasının;

(3.15)

Şeklinde karmaşık bir genliği

vardır.
Şiddet; şeklinde yazılır ve buradan

(3.16) olur.

Ayrıca, buna göre şiddet denklemi;

(3.17) şeklinde sonsuz sayıdaki dalganın

şiddet denklemi olarak yazılabilir.

Burada; (3.18)

Ve yönetme (incelik) faktörü olarak adlandırılan faktörü;

(3.19) ile verilir.

Yukarıdaki şeklin (b) kısmında gösterildiği gibi 𝐼 şiddeti, 2𝜋 periyodlu 𝜑'nin periyodik bir fonksiyonudur. 𝑞 bir tam sayı olmak
üzere 𝜑 = 2𝜋𝑞 olduğunda maksimum değerine ulaşır. Bu, fazörler düz bir çizgi oluşturacak şekilde hizalandığında meydana gelir.
 büyük olduğunda (yani 𝑟 faktörü 1’e yakın olduğunda) 𝐼, 𝜑’nin bir fonksiyonu olarak keskin bir pik gösterir. Örneğin, 𝜑 = 0
tepe noktasına (pikine) yakın 𝜑 değerlerini göz önünde bulundurun. 𝜑 ≪ 1, 𝑠𝑖𝑛 𝜑⁄2 ≈ 𝜑⁄2 olması durumunda, sonsuz
sayıdaki dalganın şiddetini veren denklem yaklaşık olarak;

(3.20) şeklinde yazılabilir.

iken 𝐼 şiddeti pik değerinin yarısına düşer, böylece pikin maksimumumun yarısındaki tam genişlik (FWHM)

(3.21) olur ve girişim ortamının genişliği olarak

adlandırılır.

Eğer ve 𝜑 ≪ 1 uygulanabilirdir. Bu nedenle, yönetme faktörü , 2𝜋 periyodu ile girişim modelinin

FWHM'si arasındaki orandır. Girişim fonksiyonunun keskinliğinin, yani şiddetin, 𝜑'nin piklere karşılık gelen 2𝜋𝑞 değerlerinden
sapmalarına duyarlılığının bir ölçüsüdür. Fabry-Perot interferometresi, bu prensibe dayanan kullanışlı bir cihazdır. Işığın birden
fazla yansımaya maruz kaldığı iki paralel aynadan oluşur. Her bir gidiş-dönüşte ışık 𝑟 kadarlık bir genlik düşmesine, 𝜑 = 𝑘2𝑑 =
4𝜋𝑣𝑑⁄𝑐 kadarlık bir faz kaymasına uğrar, burada 𝑑 aynalar arasındaki mesafedir. Toplam ışık şiddeti, (3.17) eşitliğine göre 𝜑 faz
kaymasına bağlıdır. Faz kayması 𝜑, 𝑣 optik frekans ile orantılı olduğundan, cihazın şiddet iletimi, 𝑐/2𝑑 ile ayrılan rezonans
frekanslarındaki piklerle, spektral özellikler sergiler. Bu rezonansların genişliği ile verilir, burada incelik
(yönetim) faktörü kayıplarla yönetilir (kendisi 𝑟 sönümleme faktörüne bağlı olduğundan dolayı). Fabry-Perot interferometresi,
bir spektrum analizörü ve bir lazerin temel bileşenlerinden biri olan bir optik rezonatör görevi görür.
 ÇOK RENKLİ IŞIK
Tek renkli ışığın dalga fonksiyonu, tüm zamana (−∞ dan ∞’a kadar) yayılan harmonik bir zaman fonksiyonu olduğu için, bu
idealleştirme gerçekte karşılanamaz. Bu bölüm, optik atmalar da dahil olmak üzere sonlu zaman süreli çok renkli dalgalara
ayrılmıştır.

Fourier Analizi
Polikromatik bir dalga, Fourier yöntemlerinin kullanılmasıyla monokromatik dalgaların toplamı olarak genişletilebilir.
Monokromatik dalgaların optik bileşenler aracılığıyla nasıl iletildiğini zaten bildiğimiz için, süperpozisyon prensibini kullanarak
optik sistemlerin polikromatik ışık üzerindeki etkisini belirleyebiliriz.
Sabit bir pozisyon 𝑟'deki dalga fonksiyonu 𝑢 (𝑟, 𝑡) gibi keyfi bir zaman fonksiyonu, farklı frekansların, genliklerin ve fazların
harmonik fonksiyonlarının bir süperpozisyon integrali olarak analiz edilebilir.
(3.22)

Burada, 𝑈𝑣(𝑟) Fourier dönüşümü gerçekleştirilerek belirlenir.

(3.23)
Kompleks Gösterim
∗
𝑢(𝑟, 𝑡) gerçek olduğundan, 𝑈𝑣(𝑟), 𝑣'nin simetrik bir fonksiyonu olmalıdır, yani 𝑈𝑣(𝑟) = 𝑈𝑣 (𝑟). (3.22)'deki integral bu
nedenle aşağıdaki ilişki kullanılarak basitleştirilebilir.

Böylece 𝑢(𝑟, 𝑡) kompleks fonksiyonun toplamı olur ve onun bileşiği (konjugesi);

(3.24) olur.

Monokromatik bir dalganın kompleks dalga fonksiyonu;

(3.25)

Böylece dalga fonksiyonunun gerçek kısmı;

(3.26) olur.
Karmaşık dalga fonksiyonu (karmaşık analitik sinyal olarak da adlandırılır) bu nedenle dalga fonksiyonundan üç aşamalı bir
işlemle elde edilir: (1) Fourier dönüşümünü belirleyin; (2) negatif frekansları eleyin ve 2 ile çarpın; ve (3) ters Fourier
dönüşümünü belirleyin. Fourier bileşenlerinin her biri dalga denklemini karşıladığından, karmaşık dalga fonksiyonu
𝑈(𝑟, 𝑡) kendisi dalga denklemini karşılar.
Dalga fonksiyonunun Fourier dönüşümlerinin büyüklükleri ve yarı monokromatik bir dalganın karmaşık dalga fonksiyonu
aşağıdaki şekilde gösterilmektedir. Yarı-monokromatik bir dalga, ∆𝑣 ≪ 𝑣 olacak şekilde 𝑣 merkezi bir frekansı çevreleyen
dar bir ∆𝑣 genişliğindeki bant içinde sınırlı frekanslara sahip Fourier bileşenlerine sahiptir.

(a) Dalga fonksiyonunun Fourier dönüşümünün büyüklüğünü, (b) Karşılık gelen karmaşık dalga
fonksiyonunun Fourier dönüşümünün büyüklüğünü göstermektedir.
Polikromatik (Çok Renkli) Bir Dalganın Şiddeti

Şiddet dalga fonksiyonuna;

(3.27)

İle bağlıdır.
Eğer dalga 𝑣 merkezi frekansına sahip yarı-monokromatik ve spektral genişliği ∆𝑣 ≪ 𝑣 ise, ortalaması 1⁄𝑣 optik
döngüsünden daha uzun fakat 1⁄∆𝑣’ den daha kısa bir zaman aralığı üzerinden alınır. 𝑈(𝑟, 𝑡) (3.25) eşitliği ile verildiğinden,
∗
(3.27) eşitliğinde verilen 𝑈 terimi ≈ 2𝑣 frekanslarıyla titreşen bileşenlere sahiptir. Benzer şekilde, 𝑈 2 teriminin
bileşenlerinin frekansları ≈ − 2𝑣𝑜 olur. Bu terimler, ortalama alma işlemiyle iptal edilirler. Üçüncü terim, yalnızca ∆𝑣 ≪ 𝑣
mertebesindeki frekans farklılıklarını içerir. Bu nedenle yavaş değişir ve zaman ortalaması alma işleminden etkilenmez.
Böylece üçüncü terim kalır ve ışık şiddeti şu şekilde verilir:
(3.28) yarı-monokromatik ışığın optik şiddeti

Bu nedenle, yarı-monokromatik bir dalganın şiddeti, karmaşık dalga fonksiyonunun mutlak değerinin karesi ile verilir. Bu
sonucun basitliği, aslında, karmaşık dalga fonksiyonu kavramını tanıtmanın gerekçesidir.
Atmalı Düzlem Dalga
Örnek olarak, her bir tek renkli bileşeninin 𝑐 hızıyla 𝑧 yönünde hareket eden bir düzlem dalgası şeklindeki bir polikromatik
dalgayı düşünün. Karmaşık dalga fonksiyonu süperpozisyon integralidir.

(3.29)

Burada 𝐴 , dalga sayısı 𝑘 = 2𝜋𝑣⁄𝑐 ve frekansı 𝑣 olan bileşenin kompleks zarfıdır. 𝑐 = 𝑐0/𝑛 hızının 𝑣 frekansından bağımsız
olduğu varsayılırsa, (3.29) eşitliği:

(3.30)

Şeklinde yazılabilir. Burada;

(3.31)

İle verilir.
𝐴 keyfi olarak seçildiğinden, (3.30) eşitliği 𝑎 fonksiyonuna bakılmaksızın geçerli bir dalga sunar. Aslında, 𝑈(𝑟, 𝑡) = 𝑎(𝑡 −
𝑧/𝑐) 'nin rastgele bir 𝑎(𝑡) formu için dalga denklemini karşıladığı kolayca doğrulanabilir. Örneğin 𝑎(𝑡), sonlu 𝜎 süresine
sahipse, dalga, z yönünde hareket eden ışığın bir düzlem dalga darbesidir (bir dalga paketi).
 Herhangi bir zamanda, dalga paketi, aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi 𝜎 = 𝑐𝜎 mesafesi boyunca uzanır.

Örneğin 𝜎 = 1𝑝𝑠 süreli bir darbe

0,3 mm'lik bir mesafe boyunca
uzanır. Darbe şiddeti, 𝜎 = 1𝑝𝑠
rms genişliğinde Gauss ise,
spektral bant genişliği 𝜎 =
1⁄4𝜋𝜎 ≈ 80 GHz olur. Merkez
frekansı 𝑣 5x10l4 Hz ise (𝜆= 0.6
𝜇m'ye karşılık gelir), yarı-
monokromatiklik koşulu açıkça
karşılanır.

Işık Darbesi
Çok renkli bir dalganın yoğunluğunun zamana bağımlılığı, dalgayı oluşturan monokromatik bileşenler arasındaki girişime
atfedilebilir. Bu kavram şimdi iki örnekle gösterilmektedir: iki tek renkli dalga arasındaki girişim ve sonlu sayıda tek renkli dalga
arasındaki girişim.
 İki Tek Renkli (Monokromatik) Dalga Arasındaki Girişim
frekansları 𝑣1 ve 𝑣2'den ve şiddetleri 𝐼1 ve 𝐼2'den oluşan iki monokromatik dalga, uzayın bir noktasında karmaşık bir dalga
fonksiyonuna sahiptirler:

(3.32)

Burada fazların sıfır olduğu farz edilmiştir. 𝑟 bağımlılığı notasyonel kolaylık olması için öne sürülmüştür. Toplam dalganın
şiddeti, girişim denklemi kullanılarak aşağıdaki şekilde belirlenir:

(3.33)

Bu nedenle şiddet, “vuruş frekansı” olarak adlandırılan 𝑣 − 𝑣 fark frekansında sinüzoidal olarak değişir. Bu etki «ışık vuruşu»
veya «ışık karışımı» olarak adlandırılır. (3.33) eşitliği, aynı frekanstaki ancak farklı yönlerdeki iki monokromatik dalganın
“uzaysal” girişimini tanımlayan denkleme benzer. Vuruş, elektronikte, iki sinüzoidal sinyalin toplamı, karışım adı verilen doğrusal
olmayan (örneğin, ikinci dereceden) bir cihazı çalıştırdığında ve toplam ve fark frekanslarında sinyaller ürettiğinde meydana
gelir. Heterodin radyo alıcılarında kullanılır. Optikte, doğrusal olmama, optik şiddet ile karmaşık dalga fonksiyonu arasındaki
mutlak değerin karesi ilişkisinden kaynaklanır. Bu durumda sadece fark frekansı tespit edilir.
M Monokromatik Dalganın Girişimi
Çok sayıda monokromatik dalganın eşit yoğunluklarda, eşit fazlarda ve eşit aralıklı frekanslarla karışması, dar ışık darbelerinin
üretilmesine neden olabilir. Her biri şiddeti 𝐼 0, fazı sıfır ve frekansları (−𝐿, … , 0, … , 𝐿), 𝑣 frekans merkezi
etrafında yerleşmiş ve 𝑣 ≪ 𝑣 ile ayrılmış olan, tek sayıda 𝑀 = 2𝐿 + 1 tane dalga düşünün. Verilen konumda (pozisyonda)
dalga kompleks dalga fonksiyonuna sahip olur:

(3.34)

Bu, 𝜑 = 2𝜋𝑣 𝑡 fazlarıyla birbirinden ayrılmış aynı büyüklükteki 𝑀 fazörün toplamıdır.

Buradan şiddet;
(3.35)

Aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi, 𝐼 şiddeti, ortalama şiddeti 𝑀𝐼 , pik şiddeti 𝑀 𝐼 ve periyodu 𝑇 = 1⁄𝑣 olan atmaların
periyodik dizisidir. Pik şiddeti, ortalama şiddetten 𝑀 kat daha büyüktür. Her bir atmanın genişliği yaklaşık olarak 𝑇 ⁄𝑀 kadardır.
Büyük 𝑀 için bu atmalar çok dar olabilirler. Örneğin 𝑣 = 1𝐺𝐻𝑧 ise 𝑇 1ns olur. Bu durumda 𝑀 = 1000 ise 1 ps genişliğe sahip
atmalar üretilir.