ELEKTROMANYETK DALGALAR

Elektromanyetik teorinin temeli olan Maxwellin elde ettii denklemler; zamanla

deien bir manyetik alann bir elektrik alan oluturmas gibi, zamanla deien bir elekrik
alann da bir manyetik alan oluturacan syler. Buradan Maxwell teorisi ile elektrik ve
manyetik alanlar arasndaki ok nemli balant gerekletirildi. Maxwellin teorik olarak
ispatlad dalgalarn varln H.R. Hertz 1887 ylnda bir indksiyon bobini kullanarak
ilk olarak retip ve onlar alglayarak deneysel olarak kantlad.
Elektromanyetik dalgalar ivmelendirilmi elektrik ykleri tarafndan
oluturulurlar. Yaynlanan bu tr dalgalar birbirlerine ve dalgann yaylma dorultusuna
dik olan ve titreen elektrik ve manyetik alanlardan ibarettir. Bu nedenle elektromanyetik
dalgalar enine dalgalardr.

Maxwell teorisi, bir elektromanyetik dalga iindeki elektrik ve manyetik alanlarn

r
r
E ve B genliklerinin birbirlerine c = E B ile bal olduunu gsterir.
Maxwell denklemleri serbest uzayda
r r
E =
(Gauss Yasas) ; Not: Bolukta deeri sfrdr.

0
r r
B = 0 (ad yok)
r
r r
B
E =
(Faraday Yasas)
t
r
r r
r
E
B = 0 J + 0 0
(Ampere Yasas)
t
r
r
ile gsterilir. Bu denklemler, E ve B ye gre birinci dereceden iftlenimli ksmi
diferansiyel sistemi olurlar. ki alan arasndaki iftlenimi ayrmak iin nc ve
drdnc denklemlerin rotasyonelini alrsak;

r
r
2E
E = 0 0 2
t
2

ve

r
r
2B
B = 0 0 2
t
2

r
r
1 2 f
2
elde edilir. O halde, E ve B nin herbir bileeni; f = 2 2 denklemini salar ve bu
v t
denkleme klasik dalga denklemi denilir. Bu v hz ile ilerleyen bir dalgann hareketini
belirler. Yukardaki denklemlerle karlatrdmzda, Maxwell denklemlerinin
elektromanyetik dalga zmlerini kabul ettii ve bu dalgalarn hznn
1
v=
olduu ve

0 0

serbest uzayda dieletrik katsays 0 = 8.85418 x 10-12 C2/Nm2

manyetik geirgenlik 0 = 4 x 10-7 Wb/ A.m olarak alndnda
1
v=
= 3.00 x 108 m/sn bulunur ki bu da c k hzna eittir.

0 0

Ortamda Elektromanyetik Dalga

Eer ki elektromanyetik dalgalar bir ortamda ilerlerken dnrsek 0 yerine ,
c
1
=
0 yerine de alrsak ortamdaki dalga hz v =
olur. Buradaki n ortamn
n
krlma indisi olarak adlandrlr. Aadaki gibi bir dalgann n1 ortamndan n2 ortamna
geii ile dalgann bir ksm geer bir ksm da yansr. Ne kadar yansyaca iki ortam
arakesitindeki snr koullarna baldr.
Snr Koullar:

r
r
1) 1 E1 = 2 E2
r
r
2) B1 = B2
r
r
3) E1 = E 2
r
r
B1
B2
=
4)
1
2
Buna gre +x ynnde ilerleyen frekansl bir dalgann polarizasyonu y ynnde ise;

r
Gelen Dalga; E I (x, t ) = E0 I e i ( k I x t ) j
r E
r
BI ( x, t ) = B0 I e i ( k I x t ) k = 0 I e i ( k I x t ) k
v

r
Yansyan Dalga; E R ( x, t ) = E0 R e i ( k I x t ) j
r
r
E
BR (x, t ) = B0 R e i ( k I xt ) k = 0 R e i ( k I x t ) k
v
r
Geen Dalga; ET ( x, t ) = E0T e i ( kT x t ) j
r E
r
BT ( x, t ) = B0T e i ( kT x t ) k = 0T e i ( kT xt ) k
v
Elektromanyetik Dalgalarla Tanan Enerji

Elektromanyetik dalgalar enerji tarlar ve uzayda yaylrken yollarnn zerinde

bulunan cisimlere enerji aktarrlar. Bir elektromanyetik dalgadaki enerji ak hz
Poynting vektr (S) ile tanmlanr.
1 r r
S=
EB

Poynting vektrnn bykl ak ynne dik olan birim yzeyden enerjinin gei
hzn ifade eder. Snin yn dalgann yaylma dorultusu boyuncadr.
Elektromanyetik Dalgalarn Spektrumu

Elektromanyetik dalgalar, iki etkinin sonucunda oluurlar. 1) Manyetik alann

deiimi bir elektrik alan oluturur, 2) elektrik alann deiimi bir manyetik alan
oluturur. Bu nedenle, durgun elektrik ykleri ve kararl akmlar elektromanyetik dalgalar
oluturmazlar. Bir telden geen akm zamanla deiirse tel elektromanyetik dalga yayar.
Btn elektromanyetik dalgalar bolukta k hz ile yaylr. Bu dalgalar, belirli
kaynaktan bir alcya enerji ve momentum tarlar. Btn elektromanyetik dalgalar
bolukta c hz ile yayldklarndan frekanslar ve dalgaboylar arasnda c = bants
vardr.

Bant
Ses Frekans
Radyo Frekans
ok dk frekans
Ksa frekans
Orta Frekans
Yksek frekans
ok yksek frekans
Ultra yksek frekans
Sper yksek frekans
Extreme yksek frekans
Is ve Infrared*
Grnr Blge*
Ultraviole*
X-nlar*
Gama nlar*
Kozmik nlar*

Ksaltma
AF
RF
VLF
LF
MF
HF
VHF
UHF
SHF
EHF
IR
vis
UV
X- ray

Frekans Aral
20 to 20,000 Hz
10 kHz to 300,000 MHz
10 to 30 kHz
30 to 300 kHz
300 to 3,000 kHz
3 to 30 MHz
30 to 300 MHz
300 to 3,000 MHz
3,000 to 30,000 MHz
30,000 to 300,000 MHz
106 to 3.9x108 MHz
3.9x108 to 7.9x108 MHz
7.9x108 to 2.31010 MHz
2.0x109 to 3.01013 MHz
2.3x1012 to 3.01014 MHz
>4.8x1015 MHz

Dalgaboyu Aral
15,000,000 to 15,000 m
30,000 m to 0.1 cm
30,000 to 10,000 m
10,000 to 1,000 m
1,000 to 100 m
100 to 10 m
10 to 1 m
100 to 10 cm
10 to 1 cm
1 to 0.1 cm
0.03 to 7.6 x10-5 cm
7.6x10-5 to 3.8x10-5 cm
3.8x10-5 to 1.3x10-6 cm
1.5x10-5 to 1.0x10-9 cm
1.3x10-8 to 1.0x10-10 cm
<6.2x10-12 cm

* Deerler yaklaktr.

Gama Inlar:
Radyoaktif ekirdekler tarafndan belirli nkleer tepkimeler sresince ve belirli nkleer
tepkimeler sresince yaylan elektromanyetik dalgalardr. Bu nlar yksek derecede
girginlik zelliine sahiptir; canl dokular tarafndan sourulduunda metabolizmaya
zarar verirler.
X Inlar
X nlarnn kayna, bir metal hedefi bombardmana tabi tutan yksek enerjili
elektronlarn yavalamasdr. Bu nlar da yksek enerji tadklarndan canl dokulara
zarar verirler, ldrc etki yaparlar.
Mortesi (Ultraviole) Dalgalar:
Gne mortesi nlarn en nemli kaynadr. Gneten gelen mortesi nn ou
atmosferin bir katman olan stratosferdeki atomlar tarafndan yutulur. Stratosferin nemli
bir bileeni mortesi radyasyonun oksijenle tepkimeye girmesi sonucunda oluan ozon
(O3)tr. Bu ozon tabakas ldrc yksek enerjili mortesi radyasyonu sya dntrr
ve sonuta stratosfer tabakas snr.
Grnr Blge:
nsan gznn grebildii ksmdr. Ik, atom ve molekllerdeki elektronlarn yeniden
dzenlenmeleri ile oluur. Mordan krmzya gkkua renklerini ierir.
Kzltesi Dalgalar:
Scak cisimler ve molekller tarafnda oluturulan bu dalgalar, ou maddelerce
kolaylkla sourulurlar. Bir maddenin sourduu kzltesi enerjisi s eklinde kendini
gsterir. nk madde tarafndan sourulan bu enerji vastas ile, cismin atomlar

yerinden oynadndan, onlarn titreim ve teleme hareketleri artar, dolaysyla maddede

bir scaklk artmas meydana gelir.
Extreme yksek frekans (EHF):
Ksa boylu radyo dalgalardr ve dmdz yaylrken ok gldrler. Yamur veya sis
gibi kt hava koullarnda uzak mesafelere yaylmada zorluk ekdiklerinden dolay ksa
aralk radyo haberlemeleri iin kullanlrlar. Ayrca, radyo astronomi, radar, uydu
haberlemesi, basit radyo, sabit telsizlerde de byk oranda kullanlr.
Sper Yksek Frekans (SHF):
Bunlar da dmdz kolayca yayldklarndan belli bir yne doru iletimde ok uygundur.
ok byk miktarda verinin tanmasna uygun canl yayn programlarnda, uydu
haberlemesinde, uydu yaynlarnda, radarlarda, radyo astronomide ve daha pek ok
alanda kullanm alan bulunur.
Ultra Yksek Frekans (UHF):
Bunlarn da dmdz yaylmalar gldr tabi binalar ve dalar gibi engellere rastlayana
kadar. Bu frekans blgesi; 880-960 MHz arasnda GSM900 ve 1710-1880 Mhz arasnda
DCS1800 cep telefonu haberlemesinde, 450 MHzde NMT ara telefonlarnda, 2450
MHzde evlerde kullandmz mikrodalga frnlarda kullanlr. Bunun yannda, TV
yaynlarnda, felaket durumlarnda, tren haberlemelerinde, radarlarda, amatr radyolarda
da geni bir kullanm alan mevcuttur.
ok yksek frekans (VHF):
Bunlar da dmdz ilerler fakat iyonosferdan yanstlmazlar. Ksa dalarda, tepelerde ve
binalardan engellenirler. Bunlar da byk miktarda veri tayabilirler ve FM yaynlarnda,
TV yaynlarnda, hava trafik kontrol haberlemelerinde, ar cihazlarnda, telsiz
telefonlarda, amatr radyolarda, demiryolu ve itfaiye haberlemelerinde kullanlr.
Yksek Frekans (HF):
Dalgaboylar 10 ile 100 metre arasndadr ve yerden 200 ile 400 km ykselerek
iyonosferin F tabakasndan yansyarak gezegenin dier tarafna geebilir. Bu nedenle,
uzun mesafede uaklarla, okyanuslarda gemilerle haberleilebilir ve uluslararas
yaynlarda ve amatr telsiz haberlemelerinde de kullanlr.
Orta Frekans (MF):
Bu dalgalar yaklak 100 km ykselerek iyonosferin E tabakasndan yansr. Bu frekans
ile iletiim iin geni antenler ve vericiler kullanldndan pek pratik deildir. AM
haberlemesinde ve amatr telsizciler tarafndan kullanlr.
Ksa Frekans (LF):
Dalgaboyu 1 ile 10 km arasnda olduundan ok uzaklara iletim yaplabilir. 1930lara
kadar radyotelegraf iin kullanld ancak u anda zaman sinyali gnderen yaynlarda ve
radyo beaconlarnda kullanlr.
ok ksa Frekans (VLF):

Dalgaboyu 10 ile 100 km arasndadr ve yeryzeyinden kk tepeleri de aarak iletim

yapabilir.
Ses Frekans (AF):
Bizim kulamzn hassas olduu 20 Hz ile 20000 Hzlik frekans araln ierir. Bu
aralktaki sesleri duyabiliriz.

Kaynaklar:
Griffiths, David J, Elektromanyetik Teori, Arte, 1996
Serway, Raymond A, Fizik 2 Saunders College Publishing, 1992
Poole, Ian, Radio Waves and the Ionosphere, ARRL, 1999
Electromagnetc Wave Propagation, National Imagery and Mapping Agency, USA
Thide, Bo Electromagnetic Field Theory, Uppsala, Sweden 2003
http://www.tele.soumu.go.jp/e/search/index.htm

Mayis 2003
Umut YILDIZ
Ankara Universitesi
Astronomi ve Uzay Bilimleri Blm
98055002