BLM 4

TRANSMSYON (LETM) BORULARI VE MKRODALGA REZONATRLER

4.1 GR
Bu blmde ilk olarak, uniform klavuzlama yaplar boyunca yaylan dalga karakteristiklerinin genel
bir analizi yaplacaktr. letim borusu olarak adlandrlan dalga klavuzlama yaplarnda temel
denklemler deerlendirildiinde grlecektir ki; iletim ynnde alan bileeni bulunmayan TEM
(Transverse ElectroMagnetic enine elektromanyetik) dalgalarna ek olarak, boyuna elektrik alan
bileenli TM (Transverse Magnetic - enine manyetik) dalgalar ve boyuna manyetik alan bileenli
TE (Transverse Electric enine elektrik) dalgalar da mevcuttur. TM ve TE modlarnn her ikisi de
karakteristik kesim (cut off) frekanslarna sahiptir. zel bir mod iin kesim frekansnn altndaki
frekanslarda dalga propagasyonu (yaylm) olmaz ve bu modda g ve sinyal iletimi sadece
kesim frekansnn stndeki frekanslarda mmkn olur. Bu sebeple, TM ve TE modunda
alan iletim borular yksek geiren filtre gibi dnlebilir.
Elektromanyetik dalgalar, keyfi kesitli ii bo veya herhangi bir dielektrik madde ile dolu metal
borular iinde yaylabilir. Elektromanyetik teori olmakszn, iletim borularnn zelliklerini aklamak
mmkn deildir. Grlecektir ki; tek iletkenli iletim borularnda TEM dalgalar yaylmaz.

Yaylma Modlar
E

H
y

TM

TEM modu
E

TE

Kark mod

Dikdrtgen kesitli iletim borularnda, elektromanyetik alanlar ve propagasyon karakteristikleri TM

ve TE modlar iin ayr ayr incelenecektir. Dairesel kesitli iletim borularndaki elektromanyetik
alanlar ve propagasyon karakteristikleri ise; dairesel silindirik koordinatlar sistemindeki Maxwell
denklemlerinin bir sonucu olarak Bessel fonksiyonlar ve sfrlar ile balantldr.

Ayrca, ak dielektrik tabak veya ubuk yardmyla da elektromanyetik dalgalar klavuzlanabilir.

Temel olarak alanlar, dielektrik blge iinde hapsedilmitir ve enine dzlemdeki tabaka yzeyinin
dnda hzl bir ekilde bozulur. Bu nedenle, bir dielektrik tabaka veya ubuk ile klavuzlanan bu
dalgalar yzey dalgalar olarak adlandrlr. Bu tip iletim borularnda TM ve TE modlarnn her
ikisi de mmkndr.
Mikrodalga frekanslarnda, tellerle balanan (indktans ve kapasitans gibi) elemanlarn
rezonans devresi olarak kullanlmas uygun deildir. nk bu elemanlarn boyutlar olduka
kktr. Imadan dolay ve deri olaynn bir sonucu olarak, tellerin direnci ok byktr. Eer
rezonans eleman olarak ii bo bir iletken kutu kullanlrsa, bu glkler ortadan kalkar. nk
iletken duvarlarla evrilmi bir hacim, elektromanyetik alanlar iinde tutar ve ma olmaz. letken
hacimlerin cidarlar, akm iin geni bir yzey saladndan, kayplar olduka kktr. Bunun
sonucu olarak, kapal bir iletken hacim, ok yksek kalite faktrl (Q) bir rezonatr olarak
kullanlabilir. Btn yzeyleri kapatlm bir iletim borusuyla oluturulabilecek byle bir hacim,
Rezonatr Oyuu (cavity) olarak adlandrlr.
Bu blmde, daha nceki blmlerde olduu gibi, elektromanyetik dalgalarn pozitif z-ynnde
yayld ve propagasyon (yaylma) sabitinin = + j eklinde olduu kabul edilecektir. Ayrca
zamana bamllk exp (jt) eklinde alnacaktr.

4.2 DKDRTGEN KESTL LETM BORULARI

Pratik iletim borular genellikle, etraf kapal uniform kesitli yaplardr. retim ve analiz kolayl
bakmndan, bu kesitlerin en basitleri, dikdrtgen ve dairesel-silindiriktir. Bu blmde dikdrtgen
kesitli transmisyon borularnda TM ve TE modlar ve propagasyon karakteristikleri analiz
edilecektir.
4.2.1 TM MODU
Enine manyetik dalgalar, propagasyon ynnde sadece elektrik alan bileeni mevcut olan,
manyetik alan bileeni sfr olan modlardr. inde kaynak bulunmayan basit ortamda,

r
r
E = jH
r
r
H = jE

(4.7a)
(4.7b)

ile verilen Maxwell denklemleri,

r
2r
E+k E =0
2

(4.8)

eklindeki homojen vektr Helmholtz denklemini salar. Burada dalga says k,

k =

(4.9)

ile tanmlanr. Denk (4.8) ile verilen vektr dalga denklemini elektrik alann bileeni iin de ayr
ayr yazmak mmkndr. O halde,

E z ( x , y , z ) = E 0 z ( x , y )e z

(4.10)

olmak zere,

2 Ez + k 2 Ez = 0
veya

2 Ez
x

2Ez
y

2 Ez
z

+ k 2 Ez = 0

(4.11)

-z
y

ekil.4.6 Dikdrtgen Kesitli letim Borusu

yazlabilir. Denk (4.10) ile verilen eitlik burada yerine yazlrsa;

2 E0 z
x

2 E0 z
y

+ k 2 + 2 E0 z = 0

(4.12)

elde edilir. Buradaki diferansiyel denklem,

E 0 z ( x , y ) = R( x )F ( y )

(4.13)

yazlarak deikenlerine ayrlabilir. Bylece,

F ( y)

2 R( x )
x

+ R( x )

2F ( y)
y

+ k 2 + 2 R( x )F ( y ) = 0

elde edilir. Bu diferansiyel denklemin her iki taraf R(x)F(y) ile blnerek,

d 2 R( x )
dx

d 2F ( y)
dy

+ k x 2 R( x ) = 0

(4.14)

+ k y2F ( y) = 0

(4.15)

eklinde iki ayr diferansiyel denklem elde edilir. Burada,

k 2 + 2 = k x 2 + k y2

(4.16)

eitlii kullanlmtr.

-z
y
y=b yzeyi

b
x=0 yzeyi

x=a yzeyi
y=0 yzeyi

Ayrca Denk (4.14) ve (4.15) ile verilen diferansiyel denklemlerin zm,

E z (0, y, z ) = E z (a , y, z ) = 0

(4.17a)

E z ( x ,0, z ) = E z ( x , b, z ) = 0

(4.17b)

eklindeki snr artlarn salamaldr. Denk (4.14) ve (4.15) ile verilen adi diferansiyel denklemlerin
zmleri srasyla,

R( x ) = Am sin k x x + Bm cos k x x

(4.18)

F ( y ) = C n sin k y y + Dn cos k y y

(4.19)

eklinde olup, Denk (4.17)deki snr artlar bu ifadelerde kullanlrsa,

Bm = 0

Dn = 0

m
kx =
a

m = 1, 2, 3,......

(4.20)

n = 1, 2, 3,......

(4.21)

ve

ky =

n
b

elde edilir. Bylece Denk (4.13) ve (4.10)dan,

m
E z ( x , y, z ) = E mn sin
a
mn
elde edilir. Burada

n
x sin
b

y e z

(4.22)

Emn , genlik katsaysdr. Ayrca, Denk (4.16), (4.20) ve (4.21) ile verilen

eitliklerden, propagasyon sabiti,

2

m n
2
=
+
a b
eklinde elde edilir.

(4.23)

Dier alan bileenlerinin hesaplanabilmesi iin, Denk(4.7) ile verilen Maxwell denklemlerinden,

E z
Ex = 2
k + 2 x

(4.24a)

Ey =

E z
k 2 + 2 y

(4.24b)

Hx =

E z
k 2 + 2 y

(4.24c)

Hy =

j E z
k 2 + 2 x

(4.24d)

Hz = 0

(4.24e)

yazlr. Denk (4.22)deki zm, bu eitliklerde yerine yazlrsa dier elektromanyetik alan
bileenleri,

m
m n z

E x ( x , y, z ) = 2
E
cos
x sin
y e

2 a mn
a b
m n k +

(4.25a)

 n
E mn sin m
E y ( x , y, z ) = 2
2
a
m n k + b

n
x cos
b

y e z

(4.25b)

j n
E mn sin m
H x ( x , y, z ) = 2
2
a
m n k + b

n
x cos
b

y e z

(4.25c)

j m
m n z

(
)
H y x, y, z = 2
x sin
y e
E mn cos
2

(4.25d)

m n k + a

eklinde elde edilir. Buradaki m ve n tamsaylarnn her kombinasyonu, daha nce de aklanan ve
TMmn modu olarak belirlenen bir modu tanmlar. Buna gre, sonsuz sayda TM modunun mevcut
olduu aikardr. Buradaki ilk indis (m), x-ynndeki yarm periyotluk alan deiimini ve
ikinci indis de (n), y-ynnde yarm periyotluk alan deiimini belirtir.
Ayrca, her bir propagasyon modunun bir de kesim frekans vardr. Kesim frekansnda
propagasyon sabitinin sfr olmas gerekir. Bylece Denk (4.23)den,

kc

yazlabilir.

m n
= c =
+
a b
2

c = 2f c olduu gznne alnrsa kesim frekans,

(4.26)

m n
fc =
+

2 a b

(4.27)

eklinde elde edilir. Denk (4.26), Denk (4.23)de yerine yazlrsa, yaylma sabiti,

= kc

f
1
fc

(4.28)

eklinde elde edilir. Burada, kk iindeki (f/fc)2 ile 1 karlatrldnda, yaylma sabiti iin iki
blge tanmlanr.
a) f>fc Blgesi: Bu blgede k2>kc2 ve imajinerdir. Bylece,

= j = k c 2 k 2

(4.29)

yazlabilir. Buradan;

f
= j = jk 1 c
f

= k 1 ( f c / f )2
elde edilir. Bu durumda, borudaki dalgaboyu da,

(4.30)

g =

1 ( f c / f )2

(4.31)

olur. Burada,

2 v
=
k
f

dr. Dalgaboyu , ve ile karakterize edilen ortamda elektromanyetik dalgann dalgaboyu ve v,

yaylma hzdr. Boru iinde yaylan dalgann faz hz,

vf =

v
=

1 ( f c / f )2

(4.32)

ve grup hz,

vg =

1
= v 1 ( f c / f )2
d / d

(4.33)

dr.
Bir iletim borusunda yaylan TM modlarnn dalga empedans saf rezistiftir ve daima ortamn
karakteristik empedansndan kktr. TM modu iin dalga empedans enine elektrik ve
manyetik alan bileenleri ile kolayca belirlenebilir. Buna gre,

ZTM

Ey
Ex

=
=
=
Hy
H x j

(4.34)

yazlabilir. f >fc iin, propagasyon sabiti Denk (4.29) ile verildiine gre,

ZTM = 1 ( f c / f )2

(4.35)

elde edilir. Burada, ortamn karakteristik empedans olup,

dur. Boluk iin =120 = 377 ohmdur. TM modundaki dalga empedansnn (f/fc)ye gre deiimi
ekil.4.7de gsterilmitir.
b) f<fc Blgesi: letim borusunun alma frekans, kesim frekansndan daha kk olduunda,
yaylma sabiti reeldir ve Denk (4.28)deki ifade,

= = kc 1 ( f / f c )2

(4.36)

olur. Grld gibi, yaylma sabiti tamamen zayflama sabitine eittir. Btn alan bileenleri,
yaylma sabitini ierdiklerinden, e

- z

faktr ile hzl bir ekilde zayflar ve kaybolurlar. Bu

nedenle, bir iletim borusu yksek geiren filtre zellii gsterir. f < fc durumunda, TM modlarnn
dalga empedans Denk (4.34) ve (4.36) yardmyla,

ZTM = j

kc
1 ( f / f c )2

(4.37)

3
Evenascent Mode

Normalize Mod Emepdans, Z/

eklinde bulunur.

ZTE/

ZTM/
0
0

f/fc

ekil 4.7: TM ve TE Dalgalar in Normalize Dalga Empedanslar

Buna gre, kesim frekansnn altndaki frekanslarda kaybolan TM modlarnn dalga empedans
saf reaktiftir.
TMmn modlar iin, m ve n indislerinin her ikisi de sfr olamaz. Bu nedenle, dikdrtgen kesitli
iletim borularnda en kk kesim frekansna sahip olan (dominant - baskn) mod TM11dir. ekil
4.8de TM11 moduna ait alan dalmlar gsterilmitir.
ekil 4.8: TM11 Modu in Alan Dalm

4.2.2 TE MODU
Enine elektrik dalgalar, yaylma ynnde sadece manyetik alan bileenine sahiptir. Elektrik
alann yaylma ynndeki bileeni sfrdr. Manyetik alann z-bileeni,

H z ( x , y , z ) = H 0 z ( x , y )e z
olmak zere vektr dalga denklemi,

(4.38a)

 2 H 0z
x

2 H 0z
y

+ (k 2 + 2 ) H 0 z = 0

(4.38b)

eklinde yazlabilir. Burada,

k 2 + 2 = k x 2 + k y2

(4.39)

dir. Bu diferansiyel denklemin zm,

H 0 z
x
H 0 z
y

x =0

H 0 z
=
x

y =0

H 0 z
=
y

=0

(4.40a)

=0

(4.40b)

x =a

y =b

eklindeki snr artlarn salamaldr. Denk (4.38b)de,

H 0 z ( x , y ) = R( x )F ( y )

(4.41)

yazlmak suretiyle,

d 2 R( x )
dx

+ k x 2 R( x ) = 0

(4.42)

d 2F ( y)
dy

+ k y2F ( y) = 0

(4.43)

eklinde iki adi diferansiyel denklem elde edilir. Bunlarn zmleri srasyla,

R( x ) = Am sin k x x + Bm cos k x x

(4.44)

F ( y ) = C n sin k y y + Dn cos k y y

(4.45)

dir. Denk (4.40) ile verilen snr artlar kullanlarak,

Am = 0

Cn = 0

ve

m
a
n
ky =
b
kx =

m = 1, 2, 3,......
n = 1, 2, 3,......

(4.46)
(4.47)

elde edilir. Bylece manyetik alann z-bileeni iin zm,

m n z
H z ( x , y, z ) = H mn cos
x cos
y e
a
b

mn

(4.48)

eklinde elde edilir. Burada Hmn genlik katsaysdr. Denk (4.7) ile verilen Maxwell denklemleri
kullanlarak,

Ex =

j H z
k 2 + 2 y

(4.49a)

Ey =

j H z
k 2 + 2 x

(4.49b)

Ez = 0

(4.49c)

H z
k 2 + 2 x

(4.49d)

H z
Hy = 2
k + 2 y

(4.49e)

Hx =

eitlikleri yazlr. Dikkat edilecek olursa, bu ifadelerin tamam Hz bileenine bamldr.Bu

nedenle, Denk (4.48) ile verilen eitlik Denk (4.49)daki eitliklerde kullanlrsa,

j n
H mn cos m x sin n y e z
E x ( x , y, z ) = 2
2
a b
m n k + b

(4.50a)

 j m
m

sin
E y ( x , y, z ) = 2
H

2 a mn
a
m n k +

n
x cos
b

y e z

(4.50b)

m
m

sin
H
H x ( x , y, z ) = 2

2 a mn
a
m n k +

n
x cos
b

y e z

(4.50c)

n
H mn cos m x sin n y e z
2
2
a b
m n k + b

(4.50d)

H y ( x , y, z ) =

bulunur. Yaylma sabiti , TM modlarnda olduu gibi,

2

m n
2
=
+ k
a b

(4.51)

dir. Yaylma sabitinin sfr olmas, iletim borusunun kesimde olmas yani, elektromanyetik
dalga yaylmnn olmamas demektir. Bylece TE modu iin kesim frekans, TM modundaki
kesim frekans ile ayn olup,
2

m n
fc =
+

2 a b
1

(4.52)

dir. Burada yaylma hz,

v=

dr. TEmn modlarnda, m ve n indislerinden herhangi biri sfr olabilir. Ancak her ikisi birden
sfr olamaz. Herhangi bir dikdrtgen kesitli iletim borusunda, a>b olmak zere, en alak kesim
frekans m=1, n=0 halinde mevcut olur. Buna gre, Denk (4.52)den, baskn (dominant) modun
kesim frekans ve dalgaboyu,

f10 =

1
2a

v
2a

(4.53)

ve

10 = 2a

(4.54)

eklinde elde edilir. Bu nedenle, dikdrtgen kesitli iletim borularnda dominant mod, TE10
modudur. TEmn modlar iinde en dk zayflamaya urayan mod olmas ve elektrik alann
her yerde bir ynde polarize edilmi olmas nedeniyle, TE10 modu zel bir neme sahiptir.
TE10 modu iin alan dalm ekil.4.9da gsterilmitir.

(a)

(b)
ekil.4.9: (a) Baz TE Modlarnn E-Alan Dalm (b) TE10 modunun 3-boyutlu E ve H alan dalm

Enine elektrik alan bileenleri ile enine manyetik alan bileenleri arasnda dalga empedansn
tanmlayan,

ZTE

Ey
Ex
j
=
=
=
Hy
Hx

(4.55)

eklinde bir bant vardr.

Ayrca TM modlarnda olduu gibi, TE modlarnda da, yaylma sabiti iin iki ayr blge mevcuttur.
a) f >fc Blgesi: Bu blgede imajinerdir ve propagasyon vardr. Buna gre Denk (4.51)den,

= j = k c 2 k 2

(4.56a)

= jk 1 ( f c / f )2

(4.56b)

yazlabilir. Bunun sonucu olarak, TM dalgalar iin verilen Denk (4.30), (4.31), (4.32) ve (4.33)
ifadeleri TE dalgalar iin de geerlidir. Denk (4.56b), Denk (4.55)de kullanlrsa, TE modu iin
dalga empedans;

ZTE =

1 ( f c / f )2

(4.57)

eklinde elde edilir. Bu denklem gstermektedir ki, bir iletim borusunda yaylan TE modlarnn
dalga empedans saf rezistif ve daima ortamn karakteristik empedansndan byktr. ZTE
empedansnn (f/fc) ye gre deiimi ekil.4.7de gsterilmitir.
b) f < fc Blgesi: Bu durumda yaylma sabiti reeldir ve yaylan mod yoktur, yani,

= = kc 1 ( f / f c )2

(4.58)

dr. Bu durumda, TE modlarnn dalga empedans,

ZTE =

j
kc 1 ( f / f c )

eklinde olup, saf reaktiftir.

(4.59)

4.3 DARESEL-SLNDRK LETM BORULARI

Bu blmde, uniform silindirik iletim borularnda elektromanyetik dalga propagasyonunun temel
zellikleri incelenecektir. Gz nne alnacak boru tipi, propagasyon ynnde uniform kesitli,
iletken bir silindirik tptr. z-ekseni, boru ekseni olarak alnacaktr. lk olarak, boru cidarlarnn
mkemmel iletken olduu ve iinin boluk ya da elektriksel parametreleri ve olan homojen,
izotrop bir ortam ile doldurulduu kabul edilecektir.
Byle bir iletim borusunun i blgesinde, TM ve TE modlar iin ayr ayr dalga denklemlerinin
zm elde edilecektir. Dikdrtgen kesitli iletim borularnda olduu gibi, burada da TEM
modunun propagasyonu mmkn deildir.

a
0
x
ekil.4.10: Dairesel Silindirik letim Borusu

4.3.1 TM MODU
TM modunda, sadece elektrik alann z-bileeni mevcut olduuna gre,

2 Ez + k 2 Ez = 0

(4.60)

eklinde skaler dalga denkleminin dairesel-silindirik koordinatlar sisteminde zmnn bulunmas

gerekir. Denk (4.60)da,

E z ( , , z ) = E0 z ( , )e z

(4.61)

eitlii yazlacak olursa,

2
1 E 0 z 1 E 0 z
2
2
+
k
+

E0 z = 0

+ 2
2

(4.62)

diferansiyel denklemi elde edilir. Burada,

K 2 = k 2 + 2

(4.63)

E 0 z ( , ) = R( )F ()

(4.64)

ve

olduu gz nne alnarak, Denk (4.62) ile verilen diferansiyel denklem,

1 dR 2 m 2
+
+ K 2 R=0
2
d
d

d 2R
d 2F
d

+ m 2F = 0

(4.65a)

(4.65b)

eklinde deikenlerine ayrlabilir. Denk (4.65a) ile verilen diferansiyel denklem, Bessel diferansiyel
denklemidir ve zm,

R( ) = Am J m ( K ) + Bm N m ( K )

(4.66)

eklindedir. Burada Jm(K) birinci nevi, Nm(K) da ikinci nevi Bessel fonksiyonlardr. Am ve Bm
ise, genlik katsaylardr. Denk (4.65b)deki adi diferansiyel denklemin zm de,

F () = C m cos m + Dm sin m

(4.67)

dir. Burada da Cm ve Dm, genlik katsaylardr. Dairesel-silindirik iletim borularnda,

(0, a )
olmas nedeniyle,

(4.68)

= 0 da, Denk (4.66)da ortaya kan ikinci nevi Bessel fonksiyonu

sonsuzdur. Bu durum ise, fiziksel bir zme kar dmeyecei iin,

Bm = 0

(4.69)

olmaldr. Benzer ekilde;

= 0 daki iletken yzeylerinde elektrik alann teetsel bileeni sfr

olacandan Denk (4.66) ve (4.69)dan,

J m ( Ka ) = 0

(4.70a)

yazlabilir. Buradaki birinci nevi Bessel fonksiyonunun sfrlar Pmn ile gsterilmek zere,

K=

Pmn
a

m = 0,1, 2,... ve n = 1, 2, 3,.....

(4.70b)

elde edilir. Bessel fonksiyonlar ekil 4.11de ve sfrlar da Tablo 4.1de gsterilemitir.
1

0.5

0.5

J0( x)
J1( x)

Y0( x)
Y1( x)

J2( x)

Y2( x)
0.5

0.5

10

12

14

16

8
x

ekil 4.11: Bessel Fonksiyonlar

10

12

14

16

TABLO 4.1 Bessel Fonksiyonunun Sfrlar (Pmn)

m
n
1

2.405

3.832

5.136

6.380

7.588

8.771

5.520

7.016

8.417

9.761

11.065

12.339

8.654

10.173

11.620

13.015

14.372

11.792

13.324

14.796

16.22

17.62

Denk (4.61) ve (4.64)den elektrik alann z-bileeni,

P
E z ( , , z ) = E mn J m mn
a
mn

sin m z

e

cos m

(4.71)

eklinde elde edilir. Dier alan bileenleri ise, Denk (4.7) ile verilen Maxwell denklemlerinin
dairesel-silindirik koordinatlar sistemindeki zm vastasyla,

2 E z
E = 2
K

(4.72a)

1 E z
E = 2
K

(4.72b)

j 1 E z
H = 2
K

(4.72c)

j E z
K 2

(4.72d)

H =

Hz = 0

(4.72e)

elde edilir. Dikkat edilecek olursa, Denk (4.72)deki ifadeler Ez alanna bamldr. Bylece Denk
(4.71)de elde edilen ifade, Denk (4.72)de kullanlarak, dier alan bileenleri kolaylkla elde
edilebilir. Ayrca Denk (4.63) ve (4.70b)den,
2

P
= mn k 2
a

(4.73)

yazlabilir. Yine, kesim frekansnda yaylma sabiti sfr olacandan,

Pmn
kc =
a
Pmn
fc =
2a

(4.74)

(4.75)

elde edilir. Alternatif olarak,

kc =

2
c

yazlarak, kesim dalgaboyu da,

2a
c =
Pmn

(4.76)

eklinde elde edilir. Dairesel-silindirik iletim borusu modlar, z-ynnde bir dalga empedansna
sahiptir. TM modu iin bu dalga empedans,

ZTM =

E
H

E
H

(4.77)

eklinde olup, Denk(4.72)den,

ZTE = 1 ( f c / f )2

(4.78)

eklinde elde edilir. Bu bant, dikdrtgen kesitli iletim borusunda elde edilen dalga
empedans ile ayndr.

4.3.2 TE MODU
Yaylma ynnde sadece manyetik alan bileeni mevcut olan TE dalgalarnn analizi iin ilk olarak,

2 H z + k 2 H z = 0

(4.79)

eklindeki dalga denklemi zlmelidir. Blm (4.3.1)deki ilemlere benzer ekilde,

K 2 = k 2 + 2
olmak zere,

(4.80)

H z ( , , z ) = Am J m ( K ) + Bm N m ( K ) [C m cos m + Dm sin m ] e z

(4.81)

mn

elde edilir. Dairesel-silindirik iletim borusunda,

(0, a )

(4.82a)

olup, Denk (4.81)deki zm,

H z
=0
= a

(4.82b)

ile verilen snr artn salamaldr. =0da, ikinci nevi Bessel fonksiyonu sonsuz olduundan,
fiziksel bir zme kar dmezler. Bu nedenle,

Bm = 0
olmaldr. Benzer ekilde, Denk (4.82b)den;

(K a ) = 0
Jm
yazlabilir. Bylece, Bessel fonksiyonunun trevinin sfrlar

K=

(4.83b)

P'mn olmak zere,

P 'mn
a

(4.84)

elde edilir. Buna gre, Denk (4.81)den,

P 'mn sin m z

e
H z ( , , z ) = H mn J m

cos m
a
mn

(4.85)

bulunur. Denk (4.84)de grlen Bessel fonksiyonunun sfrlar Tablo 4.2 de verilmitir.
Denk (4.7) ile verilen Maxwell denklemlerinin zmnden, TE moduna ait dier alan bilenleri de,

j 1 H z
E =
K 2
E =

j H z
K 2

(4.86a)

(4.86b)

Ez = 0

(4.86c)

H z
H = 2
K

(4.86d)

1 H z
H = 2
K

(4.86e)

eklinde elde edilir. Bu alan bilenleri Hz alanna baml olduklarndan, Denk (4.85) yardmyla
kolayca bulunabilir.
TABLO 4.2 Bessel Fonksiyonunun Sfrlar
m

( P'mn )

3.832

1.84

3.05

4.2

5.32

7.016

5.33

6.71

8.02

11.35

10.173

8.54

9.91

11.35

12.68

13.324

11.71

13.17

14.59

15.96

Yaylma sabiti de, Denk (4.80)den;

2

P 'mn
2
=
k
a

(4.87)

eklinde bulunur. Kesim frekansnda yaylma sabiti sfr olacandan,

kc =

P 'mn
a

(4.88)

fc =

P 'mn
vP 'mn
=
2a
2a

(4.89)

2
c

(4.90)

ve

dr. Ayrca,

kc =

olmas nedeniyle, kesim dalgaboyu da,

c =

2a
P 'mn

(4.91)

olur. TE modunda dairesel-silindirik iletim borusunun dalga empedans ise, dikdrtgen

kesitli borular iin verilmi olan dalga empedans ile ayndr.
Grld gibi, kesim frekanslar TM modlar iin (Pmn), TE modlar iin de
orantldr. Tablo 4.1 ve 4.2ye gre

P'mn deerleri ile

P01 , P11, P '01 , P '11 , P '21 deerlerine karlk gelen Bessel

fonksiyonu ve trevinin sfrlar belirlenebilir. Bundan dolay, bu kesim frekanslarna karlk den
modlar, TM01, TM11, TE01, TE11, ve TE21 dir. Bunlarn mod paternleri, ekil 4.12de gsterilmitir.
ekil.4.12 : Dairesel-Silindirik letim Borularnda Mod Paternleri

4.4 LETM BORULARINDA ZAYIFLAMA

Bir iletim borusunun iletken cidarlar ve boruyu dolduran dielektrik ortam mkemmel
deilse, herhangi bir iletim modu iin zayflama meydana gelir. Mkemmel olmayan dielektrikler
iin efektif dielektrik katsays,

eff = 1 j

(4.92)

dr. Bu nedenle,

= kc 2 k 2
eitliinde,
2

m n
kc =
+
a b
ve

ke = eff
olduu gz nne alnrsa,

2
2

m
n

= j 2 eff
+
a b

yazlabilir. Denk (4.92), bu eitlikte yerine yazlrsa,

= j k 2 [1 j ( / )] kc 2

= j k 2 kc 2 1 j k 2 kc 2

)]

(4.93)

elde edilir. Burada,

1/ 2

1 j 2
2
k kc

terimi Binom serisine alp, ilk iki terimi alnacak olursa,

2

= j k kc 1 j
2 k 2 kc 2

2 k kc
2

+ j k 2 kc 2

(4.94)

elde edilir. Yaylma sabitinin,

= + j
olduu gz nne alnrsa, dielektrik kayplarnn sebep olduu zayflama,

d =

2 1 ( fc / f )

(4.95)

eklinde elde edilir. Burada dielektrik ortamn iletkenlii ve , karakteristik empedans olup,

dr. Boluk iin

(4.96)

= 120 = 377 ohmdur.

letim borusunun cidarlarndaki kayplardan dolay oluan zayflamay hesaplayabilmek iin, sonsuz
uzun iletim hattndaki voltaj ve akmdan faydalanmak mmkndr. Sonsuz uzun ve kaypl bir iletim
hattnda,

V ( z ) = V i e z = V i e ( + j ) z

(4.96a)

V i z V i ( + j ) z
I (z ) =
e
=
e
Z0
Z0

(4.96b)

yazlabilir. Herhangi bir z-mesafesinde hat boyunca yaylan ortalama g,

1
P ( z ) = Re V ( z )I ( z )*
2
=

(V )

i 2

2 Z0

R0 e 2 z

(4.97)

dir. Burada R0, kaypl hat iin karakteristik empedansn reel ksmdr. Enerjinin korunumu
ilkesine gre, hat boyunca P(z)in mesafe ile azalma miktar, birim uzunluktaki g kaybna
(PL) eittir. Bylece Denk (4.97)den,

P ( z )
= 2P ( z ) = PL ( z )
z

PL ( z )
2 P (z )

elde edilir. Ayrca

( Neper / m )
r
n , cidar yzeyine dik ve darya ynlenmi birim vektr olup,

r
r r
Js = n H
r
dr. Burada J s , yzeysel akm younluudur. Boru cidarlarndaki g kayb ise,

(4.98)

PL ( z ) =

1
1
2
2
R
H
ds
=
s t
Rs J s ds
2s
2s

(4.100)

eitliinden hesaplanabilir. Burada, Ht manyetik alann teetsel bileeni ve Rs ise,

Rs =

(4.101)

ile tanml yzey direncidir. Ayrca, iletim borusu ile iletilen ortalama g,

r r* r
1
P (z ) = Re E H ds
2
s

(4.102)

ile tanmldr.
imdi, dikdrtgen kesitli iletim borularnda en nemli iletim modu olan TE10 dominant modu iin
zayflama formln elde etmeye alalm. TE10 modu iin, sadece Ey, Hx ve Hz alanlar
mevcuttur. Bylece Denk (4.48), (4.50b) ve (4.50c)de, m=1, n=0 ve,

k 2 + 2 =
a

yazlarak, boru kesitindeki ortalama g ak z=0da,

1 ba
aH
P ( z ) = Re E y H x *dxdy = ab 10
2 00
2

(4.103)

eklinde bulunur. Burada TE10 modu iin,

ja

H10 sin x

E y ( x , y ,0 ) =
H x ( x , y ,0 ) =

+ j

aH10 sin

eitlikleri kullanlmtr.
Birim uzunluktaki iletken cidarlarnda harcanan gc hesaplamak iin drt kenar da gz nne
almak gerekir. Manyetik alann cidarlara teet bileenleri,
2

H t1 = H x
Ht2

= Hz

2
2

+ Hz

, ( y = 0, b )

(4.104a)

, ( y = 0, a )

(4.104b)

dr. Buna gre boru cidarlarndaki toplam g kayb,

a
b
b
Rs a
2
2
2
2
(
)
(
)
(
)
(
)
=
+
=
+
=
+
=
PL ( z ) =
H
y
0
dx
H
y
b
dx
H
x
0
dy
H
x
a
dy
t1
t2
t2
t1
2 0

0
0
0
2a
a
b

2
2
2
PL ( z ) = Rs H10 cos x dx + sin x dx + dy
a
0
a
0
0

a a 2

PL ( z ) = Rs H10 1 + + b
2

(4.105)

elde edilir. Daha nce belirtildii gibi, iletimin mevcut olabilmesi iin, nn imajiner olmas
gerekir. Bylece Denk (4.56)dan,

= k 1 ( f c / f )2
olduu bilinmektedir. Bu ifade Denk (4.105)de yerine yazlrsa,

PL ( z ) = Rs H10 2 b + ( f / f c )2
2

elde edilir. Burada,

(4.106)

fc =

1
2a

dr. Bylece Denk (4.98), (4.103) ve (4.106)dan TE10 modu iin,

1 + ( 2b / a ) ( f / f )2
c

c = Rs
b 1 ( f c / f )2

(4.107)

elde edilir. Buradan anlalaca gibi, b boyutu arttka zayflama azalr. Bununla birlikte, b
boyutu arttka, TE11 (veya TM11) gibi yksek dereceli modlarn kesim frekans da azalr.

4.5. DER LETM BORULARI

Standard dikdrtgen kesitli bir iletim borusunun alt veya st veyahut her iki duvarna boyuna
metal eklenerek, ekil 4.13de gsterilen girintili iletim borular oluturulabilir. Girinti uniform
olarak dalm bir yk gibi davranarak, borunun karakteristik empedansn ve faz hzn azaltr.
Faz hzndaki azalma, TE10 modundaki kesim frekansnn belirli bir oranda dmesine neden
olur. Ayn zamanda, TE20 ve TE30 modlarnn kesim frekanslar, uygun girinti tasarlanarak
artrlabilir. Bylece band genilii artar. Band geniliindeki bu art boru cidarlarndaki
kayplarn artmasna ve g kapasitesinin azalmasna neden olur. Girinti boyutlarnn uygun
ekilde deitirilmesiyle borunun karakteristik empedansn ve zayflamay belirli bir oranda
artrmak mmkndr. Karakteristik empedans kolaylkla deitirilebildiinden, girintili iletim
borular tam kuplaj ve uygunlama ilemi iin kullanldr.
ekil 4.13 : Girintili letim Borular
Dier bir iletim borusu ise; dielektrik ubuk veya tabaka tipindeki borudur. Eer bir ortamn
dielektrik sabiti onu evreleyen dier ortamnkinden nemli derecede yksek olursa, iki
ortam arasndaki snr yzeyi klavuzlama sreksizlii oluturur. Bu durumda, metal
borularda yaylan dalgalara ok benzeyen dalgalar dielektrik ubuk veya tabaka iinde
yaylabilir. Bu olay, kritik adan daha byk ada az youn dielektrik snrna arpan youn

dielektrikteki yryen dalgann yansmas fikrinden ortaya kar. Kesim frekansnn altndaki
frekanslarda dielektrik mkemmel bir iletim borusu gibi davranmaz. Byk apl dielektrik teller ve
metal borulardaki hzlar ayndr. Bu tip borularda, alan tamamen dielektrik blge iinde deildir.
Dielektrik ortam evreleyen ortamda da belirli bir mesafeye kadar alan mevcuttur. Kesim
frekansnn zerinde, snr yzeyinden balayarak alan hzl bir ekilde azalr ve enerji kayb
olmaz. Kesim frekansnn altnda ise, enerji kayb sz konusudur. Bu durumda da iletim
olmasna ramen radyasyon kayb ok byktr. 10 GHzin zerindeki frekanslarda, metal
iletim borularnn aplarnn klmesi ve kayplarn artmas sebebiyle, dielektrik ubuk
tipindeki borular kullanm alan bulmutur. Gnmzde ok ince dielektrik iletim borular
(Fiberler) ile optik iletimi salanmaktadr.