DARESEL DALGA KILAVUZLARININ

OPTMZE EDLM LETM HATTI MATRS

MODEL LE TAM DALGA ANALZ
Ayhan AKBAL
1
Hasan H. BALIK
2
zet
Dk firekaslarda kullanlan yaklamlar yksek frekanslarda geerli
olmadnda analizde tam-dalga yntemlerinin kullanlmas bir zorunluluktur.
letim Hatt Matrisi Modeli (TLM) bir tam-dalga analiz yntemi olup literatrde
elektromanyetik olaylarn analizinde sklkla kullanlmaktadr. Ancak bu
modelde snr artlarndan kaynaklanan yansma, ama, st ste binme, bozulma,
sinyal btnlnn bozulmas gibi eitli problemler ile karlalmaktadr. Bu
almada TLM ynteminde snr artlarnn kolay uygulanabilmesi iin
optimizasyon yaplmtr. Optimizasyonun baarsn gstermek iinde rnek
olarak analizi daha komplex olan dairesel dalga klavusu kullanlmtr. Bu
yaynda X bandnda (8-12 GHz) kullanlan WC-94 adl dairesel dalga klavuzu
TE ve TM modu iin ayr ayr, optimize edilmi TLM yntemi ile analiz
edilmitir. Sonularn dorulugu ve sunulan optimizasyon ynteminin baars
ayrntlar ile sunulmutur.
Anahtar Kelimeler: TLM, letim Hatt, Dairesel Dalga Klavuzu, Snr art
1
Frat niversitesi Elektrik-Elektronik Mh.
2
stanbul Arel niversitesi Elektrik-Elektronik Mh.
Dairesel Dalga Klavuzlarnn Optimize Edilmi
letim Hatt Matris Modeli ile Tam Dalga Analizi
64
1.GR
letim Hatt Matrisi (TLM) yntemi elektromanyetik dalga analizlerinde
olduka sk kullanlan zaman domeni tekniklerinden biridir. TLM yntemi
dorudan zaman-domeni cevab vermesine ramen furier analizi yardm ile
frekans domeni cevab da kolaylkla elde edile bilmektedir. Tekniin bu avantaj
nedeniyle bir ok problemin analizinde kullanlmaktadr
1 2
. TLM analizlerinin
sorunlar snr artlar, simlasyon suresi ve gerekli donanm (cpu, ram v.b.)
ihtiyacdr
3
. Snr artlar yksek frekanslarda yansma, ama, snrlarda
bozulma, sinyal btnl gibi bir ok problemi beraberinde getirmektedir. Bu
nedenle snr artlarnn uygulanmas ve hesaplanmasnda optimizasyonlar
yaplarak simlasyon sresinin ksa olmas ve daha doru sonu vermesi
amalanmaktadr
4
Bu almada snr artlarnda meydana gelen bozulmalar ve yansmalarn
etkisini yok etmek iin optimizasyon yaplmtr. Optimize edilmi TLM
ynteminin doruluunu ve hassasiyetini aratrmak iin dairesel dalga
klavuzlarnn tam dalga analizi yaplmtr. Dairesel dalga klavuzlarnda TE ve
TM modunda elektromanyetik dalgalar yaylabilmektedir. Dalga klavuzlar
yksek geiren filtre gibi davranrlar. Yani belirli frekansn altndaki iaretleri
iletmezler. Bu alt frekans, kesim frekans (f
c
) olarak adlandrlr ve deeri,
klavuz boyutlarna ve iletilecek moda gre belirlenir. Dalga klavuzlarnda f
c
kesim frekansndan daha yksek frekansl elektromanyetik dalgalar iki farkl
moda sahip olabilir. Bunlar enine elektrik (TE) ve enine manyetik (TM)
modlardr. Klavuzda, her biri farkl mod kesim frekansna sahip sonsuz sayda

1
J., J., Jokovic , B., D., Milovanovic , N.,S., Doncov, TLM Analysis of a Cylindrical Metallic
Cavity Excited with a Real-Feed Probe, International Journal of RF and Microwave
Computer-Aided Engineering, 2005
2
Q., Tang, Y., Wang, C., Christopoulos, Simulation of the Transmission Line Effects Based on
TLM Method, IEEE, 2008
3
M., Panitz, J., Paul, A Fractional Boundary Placement Model Using theTransmission-Line
Modeling (TLM) Method, IEEE Transactions on Microwave Theory and Techniques, vol. 57, no.
3, March 2009
4
J. Paul, C. Christopoulos, and D. W. P. Thomas, Correction to Timedomain modeling of
electromagnetic wave interaction with thin-wiresusing TLM, IEEE Trans. Electromagn. Compat.,
vol. 50, no. 2, pp.450451, May 2008
Ayhan AKBAL
Hasan H.BALIK
65
mod bulunur. Ancak mod kesim frekansnn altnda yksek dereceli modlar
olumaz. Uygulamada genellikle dalga klavuzlar tek bir modu iletecek ekilde
tasarlanrlar. Bunun iin
dairesel dalga klavuzunun boyutlarnn uygun ekilde seilmesi ve iletilecek
moda uygun bir uyarm yaplmas gerekir. Dairesel dalga klavuzlarnn kesim
frekanslar baz kabuller yaparak dk frekanslar iin her ne kadar analitik
zmleri yaplabilse de gnmzde kullanlan yksek frekanslarda tam dalga
analizleri yaplmas gereklidir. Kullanlan yksek frekanslarda hzl ve kesin
sonu veren bir tekniin kullanlmas retim verimliliini arttiracaktr. Bu amala
TLMde optimizasyon yaplm ve hzl ve gvenilir bir yntem oluturulmaya
allmtr. Yntemin kesinlii ve doruluunu gstermek iin boyutlar belirli
bir dairesel dalga klavuzu rnek alnm, bu yntemin tm frekanslarda doru
sonular verecei gsterilmitir.
rnek yapmz X bandnda kullanlan ve baskn modu 7,377 GHz, yarap
11.915mm olan WC-94 adl dairesel dalga klavuzudur ve tam dalga analizi
optimize edilmi TLM yntemi ile yaplmtr. Dairesel dalga klavuzlar 3
boyutlu yaplardr ve kullanlan frekans bandna gre lleri deimektedir.
Ancak klavuzda iletilebilecek modun derecesini klavuzun dik kesitinin lleri
belirledii iin iki boyutlu TLM yntemi kullanlacaktr. Elde edilen sonular ve
eitli kabuller ile zlm analitik sonular karlatrlmtr.
2.DARESEL DALGA KILAVUZU
ekil 1de grlen dairesel kesitli dalga klavuzlar elektromanyetik
dalgalarn kullanmnn artmasna bal olarak pek ok uygulamada
kullanlmaktadr. Dairesel kesitli silindirik dalga klavuzlarnn analizleri
silindirik koordinatlarda yaplmas Kartezyen koordinatlara gre avantaj
salamaktadr
5
. Bu nedenle kartezyen koordinatlarda zm gerekletirilen
maxwell denklemleri silindirik koordinatlarda zlmesi gerekmektedir. (1),

5
D., J., Griffiths(eviri: E., Bayraktar), Elektromanyetik Teori, Gazi Kitabevi, ISBN:
9799758640828, 2005
Dairesel Dalga Klavuzlarnn Optimize Edilmi
letim Hatt Matris Modeli ile Tam Dalga Analizi
66
(2), (3), (4) eitliklerinde silindirik koordinatlarda maxwell denklemleri
grlmektedir.
ekil 1- Dairesel kesitli silindirik dalga klavuzu

|
|
.
|

\
|
c
c

c
c
=

z z
c
H E
k
j
H
2
(1)

|
|
.
|

\
|
c
c

c
c
=

z z
c
H E
k
j
H
2
(2)

|
|
.
|

\
|
c
c

c
c
=

z z
c
H E
k
j
E
2
(3)

|
|
.
|

\
|
c
c

c
c
=

z z
c
H E
k
j
E
2
(4)
Burada k, dalga numaras, , faz sabitini gstermek zere, k
c
2
=k
2
-
2
dir. Silindirik
koordinatlardaki Maxwell denklemleri, TE ve TM mod iin ayr ayr zlmesi
gerekmektedir. zm, Bessel fonksiyonlarn ve kklerini iermektedir.
TE mod iin ,
z
H ifadesi (5)de verilmitir.
| |
jBz
c n z
e k J n B n A z H

+ = ). ( . ) cos( . ) sin( . ) , , ( (5)
Ayhan AKBAL
Hasan H.BALIK
67
TM mod iin,
z
E ifadesi (6)da verilmitir.
| |
jBz
c n z
e k J n B n A z E

+ = ). ( . ) cos( . ) sin( . ) , , ( (6)
Dairesel kesitli silindirik dalga klavuzlarnn mod kesim frekanslarnn
hesaplanmas iin snr artlarnn doru uygulanmas gerekmektedir.
TE modun da snr art olarak 0 ) , , ( = z E

ve a = olmaldr.

E
ifadesi (7) eitliinde verilmitir.

c
c
=
z
c
H
k
j
z E . ) , , (
2
(7)
(7) eitliine gre

E yeniden dzenlenirse (8) deki gibi Bessel fonksiyonlar

cinsinden ifadesi grlmektedir.
| |
jBz
c n c
c
e k J k n B n A
k
j
z E
I
+ = ). ( . . ) cos( . ) sin( . ) , , (
2

(8)
TE mod iin mod kesim frekans,
TE c
f
,
, (9) daki gibidir.
a
k c
f
nr
TE c
'
,
.
2
=
(9)
TM modu, mod kesim frekansnn hesaplanmas iin klavuzda snr art olarak
= ) , , ( z E
z
0 ve 0 ) ( = a k J
c n
olmaldr. Snr artlar uygulandnda TM
mod iin mod kesim frekans,
TM c
f
,
, (10)daki gibidir.
a
k c
f
nr
TM c
.
2
,

=
(10)
(9) ve (10) denklemlerinden grld gibi klavuzda iletilebilecek dalgalarn
TE ve TM modu, mod kesim frekanslar
'
nr
k ,
nr
k ile klavuzun yarap ile
orantldr. Sonu olarak kesim frekanslarnn hesab dalga numaralarnn
hesabna baldr ve bu hesap yksek frekanslarda tam dalga analizi gerektirir.
Dairesel Dalga Klavuzlarnn Optimize Edilmi
letim Hatt Matris Modeli ile Tam Dalga Analizi
68
3. LETM HATTI MATRS MODEL
letim Hatt Matris Modeli (Transmisson Line Modeling Method (TLM) )
hemen hemen her trl elektromanyetik problemlerin zmnde kullanlan en
nemli zaman domeni tekniklerinden biridir
6
. TLM yntemi temel olarak devre
mantna dayanmaktadr ve boyutlu fiziksel problem uzayn ok sayda
kk hcrelerin toplam eklinde ele almaktadr
7
. Bu hcreler yapsal olarak
zdetir. Her bir hcre bir iletim hatt gibi dnlr ve hcrelerin bir araya seri
veya paralel balanarak ilikilendirilmesi ile zme gidilir
8
. letim hatlarnn hat
akm ve gerilimleri cinsinden hat diferansiyel denklemleri karlarak maxwell
denklemleri ile eletirilerek maxwell denklemleri ile iletim hatlar diferansiyel
denklemleri arasndaki iliki kurulmaktadr
9
. (11),(12)de iki boyutu TLM
hcresinin gerilimve akm bantlar grlmektedir.
t
Ix
L
x
Vy
c
c
=
c
c
,
t
Iz
L
z
Vy
c
c
=
c
c
(11)
2
2
2
2
2
2
2
t
V
LC
z
V
x
V
y y y
c
c
=
c
c
+
c
c
(12)

6
M., O., zyaln, L., Sevgi, E., Topuz, letim Hatt Matrisi yntemi ile ekranlama etkinlii ve
zgl sourma oran hesab, T_ Mhendislik Dersigis, Cilt:2, Say:2,pp.15-27, stanbul,2003
7
G.E.Mariki and C.Yeh, "Dynamic three- dimensional TLM analysis of microstriplines on
anisotropic substrate,IEEE Trans. Microwave Theory Tech., vol.MTT-33, p.789-799, Sept. 1998
8
Q., Tang, Y., Wang, C., Christopoulos, Simulation of the Transmission Line Effects Based on
TLM Method, IEEE, 2008
9
W.J.R.Hoefer, " The transmission line matrix (TLM) method in Numerical Techniques for
Microwave and Millimeter-wave Passive Structure,(ed. Tatsuo Itoh), New York, Johns Wiley &
Sons, Inc., 1989
Ayhan AKBAL
Hasan H.BALIK
69
ki boyutlu maxwell denklemi yazlrsa,
t
H
x
E
z
y
c
c
=
c
c

t
H
z
E
x
y
c
c
=
c
c
(13)
2
2
2
2
2
2
t
E
z
E
x
E
y y y
c
c
=
c
c
+
c
c
(14)
(11),(12) ve (13),(14) denklemleri birbirine benzedii grlmektedir.
(11),(12) ve (13),(14) denklemleri arasnda gei bantlar (15) elde
edilmektedir.
y y
V E ,
x z
I H ,
z x
I H , L = , C 2 = (15)
ekil 2 de iki boyutlu TLM hcresine ait iletim hatt modeli grlmektedir.
ekil 2- ki boyutlu TLM hcresi [0]
Dairesel Dalga Klavuzlarnn Optimize Edilmi
letim Hatt Matris Modeli ile Tam Dalga Analizi
70
TLM yntemi iletim hatt modellemesine dayand iin TE modunda ve
TM modunda hcrelerin bir birleri ile balantlar farkllk gsterir. TE modu
analizi yapabilmek iin hcre balantlar seri olarak yaplrken TM modunda
hcreler paralel balanarak devre zm gerekletirilir. ki boyutlu TLM
hcresi dier hcreler ile drt adet balant noktas bulunmaktadr. ki boyutlu
TLM hcresinin boyutlar Ax, Ay dir. Hcre says ise N
x
, N
y
olmaktadr. Her bir
kol zerindeki kola gelen gerilim darbeleri ile koldan yansyan gerilim darbeleri
hesaplanarak problemin zmne gidilir.
4.SINIR ARTLARI OPTMZASYONU
Problem uzay belirlendikten sonra snrlarn belirlenmesi ve bu snrlar
ierisinde analizin gerekletirilmesi olduka nem tamaktadr. Bu nedenle
problem uzaynda istenen yapnn analizi yaplmadan nce analiz yaplacak
hcreler ile analiz yaplamayacak hcreler birbirinden ayrlr. Analiz yaplacak
hcrelerin analizden nce birbirinden ayrlmas, analiz sresini olduka
ksaltmakta ve ilemleri kolaylatrmaktadr.
Bu amala problem uzaynda analiz yaplacak yap istenen hcre saysna
blndkten sonra analize balanmadan nce yap ierisinde kalan hcrelere 1
yap darsnda kalan hcrelere 0 deeri verilir. Bylece aslnda problem
uzaynda yap tanmlanm olur. Daha sonra analiz srasnda sadece hcrelerin
0 olup olmadna baklarak snra gelinip gelinmedii takip edilir. Snra
gelindiinde balant denklemleri devreye alnarak analiz tamamlanr. ekil 3de
2 boyutlu TLM hresinin balantlar grlmektedir.
Ayhan AKBAL
Hasan H.BALIK
71
ekil 3- ki boyutlu TLM hcrelerinin balantlar
Bu almada sunulan optimize edilmi ki boyutlu TLM analizinde
mkemmel iletken ile kaplanm snrda gei ifadeleri (16) ve (17) de
verilmitir.
(16)
(17)
Dairesel Dalga Klavuzlarnn Optimize Edilmi
letim Hatt Matris Modeli ile Tam Dalga Analizi
72
5.SMULASYON
Yaplan optimizasyonun doru sonular verdiini snamak iin yarap
11.915mm olan WC-94 adl dairesel kesitli silindirik dalga klavuzu
kullanlmtr. Klavuzun TE ve TM mod analizi iin dairesel yapnn hcrelere
blnmesi ve yapnn snr artlarnn oluturulmas gerekmektedir
10 11
. Problem
uzay hcre boyutu Ax=Ay olmak zere 80x80 hcreye ayrlmtr.
ekil 4- TLM Problem Uzay

10
Erol Y., Balk H. H., Dairesel Dalga Klavuzlarnn 2 Boyutlu FDTD Yntemi le Modellenmesi,
3. URSI-TRKYE 2006 BLMSEL KONGRES, Hacettepe niversitesi, Ankara, 6-8 Eyll 200
11
Benson, F.A., Benson, T.M., 1991, Fields, Waves and Transmission Lines, USA.
Ayhan AKBAL
Hasan H.BALIK
73
Problem uzay belirlendikten sonra, ekil 4 deki gibi dairenin snrlarnn
tanmlanmas gerekmektedir. Bu amala dairenin ap R=72.Ax seilerek
problem uzaynn ierisinde kalmas salanmtr. Analiz srasnda dairenin
snrlar ierisinde kalan alanlar ekil 5deki gibi 1 ile doldurulmu snrlar
dnda kalan alanlar 0 deeri ile doldurulmutur. Bylece simlasyon
srasnda analiz yaplacak hcrelerin tespiti kolaylamtr.
ekil 5 -Problem uzay snrlarnn tespiti
Snrda mkemmel iletken tabaka ile kaplanm gibi simlasyon yaplmtr.
Simlasyonun sadece dairesel kesitin ierisinde yaplabilmesi iin yapnn snr
artlarnn tespit edilmesi olduka nem tamaktadr. Yapnn snrlarnda tam
yansmann salanmas iin snr hcrelere gelen gerilim darbeleri ile yansyan
gerilim darbeleri arasnda optimum bir iliki kurulmutur.
Analiz srasnda kaynak olarak dk ve yksek frekans bandna sahip gaus
darbesi kullanlmtr. Kaynak olarak gaus darbesinin kullanlmas, dalga
klavuzunun dk ve yksek frekanslardaki davran hakknda olduka geni
Dairesel Dalga Klavuzlarnn Optimize Edilmi
letim Hatt Matris Modeli ile Tam Dalga Analizi
74
bilgi salamaktadr. (18) da gaus darbesinin fonksiyonu grlmektedir ve
ifadede ki T, gaus darbesinin geniliini tanmlamaktadr.
2
2
) (
) (
T
t t
o
e t f

= (18)
Gauss darbesinin bant genilii, uygulanma sresine baldr. Bu nedenle
analiz edilecek en yksek frekans iin uygun darbe sresi seilmitir. Yaplan bu
almada en yksek frekans bileeni ile darbe sresi arasndaki bant (19) deki
gibi seilmitir.
T
f
66 . 0
max
= (19)
Darbe sresi maksimum frekansa gre ayarlanm Gauss darbesi
kullanlmtr. Gauss darbesi klavuz ierisinde bir noktaya uygulanr ve gzlem
noktas olarak seilen baka bir noktadan ilgilenilen alan bileeni deerleri
simlasyon sresi boyunca kaydedilmitir.
Simlasyonuna ait parametreler; Gauss darbesinin genilii 66 ps,
x=y=0,3309 mm, t=0,7667 ps ve simlasyon sresi 10000t, kaynan
uyguland hcre (x,y)=(16,16), gzlem noktas (x,y)=(64,64) dr.
ekil 6 ve 8de TE ve TM modu dalga yaylmlarnn zamana bal
deiimleri grlmektedir. Dairesel dalga klavuzunun gzlem noktasndan
(64,64) rnekler alnmtr. Daha sonra alnan rneklerin hzl furier
dnm(FFT) yardmyla dalga klavuzunun frekans cevab elde edilmitir.
ekil 7 ve 9 da TE ve TM modu iin elde edilen frekans cevaplar grlmektedir.
Ayhan AKBAL
Hasan H.BALIK
75
ekil 6- Analiz sonucu TE Mod Dalga Yaylmnn zamana bal deiimi
(Problem Uzay 80x80)
Dairesel Dalga Klavuzlarnn Optimize Edilmi
letim Hatt Matris Modeli ile Tam Dalga Analizi
76
ekil 7 -WC-94 Dairesel Dalga Klavuzu TE Mod Frekans Cevab
Ayhan AKBAL
Hasan H.BALIK
77
ekil 8- Analiz sonucu TM Mod Dalga Yaylm zamana bal deiimi
(Problem Uzay 80x80)
Dairesel Dalga Klavuzlarnn Optimize Edilmi
letim Hatt Matris Modeli ile Tam Dalga Analizi
78
ekil 9 -WC-94 Dairesel Dalga Klavuzu TM Mod Frekans Cevab
Ayhan AKBAL
Hasan H.BALIK
79
6.SONU
Bu almada dairesel dalga klavuzunun optimize edilmi letim Hatt
Matris Modeli ile tam dalga analizi gerekletirilmitir. Dk frekanslarda
analitik zmler yaplrken baz kabuller yaplmaktadr. Frekans ykseldike bu
kabuller yaplamamakta ve analitik zm imkansz hale gelmektedir. Optimize
edilmi letim Hatt Matris Modeli saysal zmleme ile tam dalga analizi
gerekletirdii iin tm frekanslarda ve tm boyutlarda dalga klavuzu
analizinde kullanlabilecei gsterilmitir. Bu amala pratikte kullanlan WC-94
dairesel kesitli dalga klavuzu analiz edilmitir. WC-94 dairesel kesitli dalga
klavuzunun TE ve TM mod analizi sonucu Tablo1 ve Tablo2 deki sonular elde
dilmitir. Elde edilen sonular incelendiinde optimize edilmi TLM yntemi ile
yaplan analizlerde snr artlarnn kolayca uyguland, hata orannn olduka
dk olduu ve tm frekanslara rahatlkla uygulanabilecei gsterilmitir.
Dairesel Dalga Klavuzlarnn Optimize Edilmi
letim Hatt Matris Modeli ile Tam Dalga Analizi
80
7.KAYNAKA
J., J., Jokovic , B., D., Milovanovic , N.,S., Doncov, TLM Analysis of a
Cylindrical Metallic Cavity Excited with a Real-Feed Probe, International
Journal of RF and Microwave Computer-Aided Engineering, 2005
Q., Tang, Y., Wang, C., Christopoulos, Simulation of the Transmission Line
Effects Based on TLM Method, IEEE, 2008
M., Panitz, J., Paul, A Fractional Boundary Placement Model Using
theTransmission-Line Modeling (TLM) Method, IEEE Transactions on
Microwave Theory and Techniques, vol. 57, no. 3, March 2009
J. Paul, C. Christopoulos, and D. W. P. Thomas, Correction to Timedomain
modeling of electromagnetic wave interaction with thin-wiresusing TLM, IEEE
Trans. Electromagn. Compat., vol. 50, no. 2, pp.450451, May 2008
N. Pena and M. M. Ney, Absorbing-boundary conditions using perfectly
matched-layer (PML)technique for three-dimensional TLM simulations, IEEE
Trans. Microwave Theory Tech., vol. 45, pp. 17491755, Oct. 1997
U., S., nan, A., Inan, Electromagnetic Waves, Prentice Hall, Isbn:
0201361795, 1999
D., J., Griffiths(eviri: E., Bayraktar), Elektromanyetik Teori, Gazi Kitabevi,
ISBN: 9799758640828, 2005
W.J.R.Hoefer, " The transmission line matrix (TLM) method in Numerical
Techniques for Microwave and Millimeter-wave Passive Structure,(ed. Tatsuo
Itoh), New York, Johns Wiley & Sons, Inc., 1989
M., O., zyaln, L., Sevgi, E., Topuz, letim Hatt Matrisi yntemi ile
ekranlama etkinlii ve zgl sourma oran hesab, T_ Mhendislik Dersigis,
Cilt:2, Say:2,pp.15-27, stanbul,2003
G.E.Mariki and C.Yeh, "Dynamic three- dimensional TLM analysis of
microstriplines on anisotropic substrate,IEEE Trans. Microwave Theory Tech.,
vol.MTT-33, p.789-799, Sept. 1998
Ayhan AKBAL
Hasan H.BALIK
81
Erol Y., Balk H. H., Dairesel Dalga Klavuzlarnn 2 Boyutlu FDTD Yntemi le
Modellenmesi, 3. URSI-TRKYE 2006 BLMSEL KONGRES, Hacettepe
niversitesi, Ankara, 6-8 Eyll 2006
Benson, F.A., Benson, T.M., 1991, Fields, Waves and Transmission Lines, USA.