2014 IEEE 22nd Signal Processing and Communications Applications Conference (SIU 2014)
GENLİK ve FAZ KARŞILAŞTIRMA YÖNTEMİ İLE
PASİF YÖN BULMA
PASSIVE DIRECTION FINDING USING
AMPLITUDE AND PHASE COMPARISON TECHNIQUES
Adnan Orduyılmaz1, Mahmut Serin1, Ali Cafer Gürbüz2,Alper Yıldırım1
1. TÜBİTAK-BİLGEM-İLTAREN
{adnan.orduyilmaz,mahmut.serin,alper.yildirim}
@tubitak.gov.tr
ÖZETÇE
Genlik ve faz karşılaştırma yöntemleri elektronik destek ve
elektronik istihbarat sistemlerinde kullanılan pratik yön bulma
tekniklerindendir. Genlik ve faz karşılaştırma yöntemlerinin
birlikte kullanılmasıyla yön bulma doğruluğu artmakta, aynı
zamanda faz karşılaştırma yönteminde ortaya çıkan
belirsizlikler genlik karşılaştırma kullanılarak giderilmektedir.
Bu çalışmada yön bulma doğruluğunu etkileyen önemli
faktörlerden anten sayıları, yerleşimleri, antenler arası
mesafeler ve farklı sinyal gürültü oranları (SNR) için analizler
gerçekleştirilmiştir. Elde edilen sonuçlar ortalama kare
hataları çıkarılarak sunulmuştur ve hedef uygulama için
başarımı yüksek yerleşim senaryoları elde edilmiştir.
ABSTRACT
Amplitude and phase comparison methods are practical
direction finding (DF) techniques for electronic support and
electronic intelligence systems. The combination of amplitude
and phase comparison methods improves the direction finding
accuracy and at the same time the ambiguities of phase
comparison method are resolved by amplitude comparison
method. In this research, the important factors that affect the
accuracy of direction finding algorithm, such as the number of
antennas, antennas’ placements and distances between
antennas are analyzed with different signal to noise ratio
(SNR) values. The root mean square (RMS) error values of
direction of arrival estimates are presented and the antenna
placement scenarios for high DF accuracy are acquired.
1. GİRİŞ
Elektronik destek (ED) ve elektronik istihbarat (ELINT)
sistemlerinde alınan tehdit işaretlerinin ayrıştırılmasında
kullanılan darbe tanımlayıcı kelimelerin (DTK) en önemli
parametrelerinden biri tehdit yön bilgisidir. Tehdit
konumlarının bildirilmesi, iç içe geçmiş sinyallerin geliş
açısına göre gruplandırma yapılarak ayrıştırılması, yayın
kaynaklarının ilişkilendirilmesi gibi amaçlarla kullanılan bir
bilgidir [1]. Literatürde tek darbeden yön bulma olarak
adlandırılan anlık geliş açısı kestirimi için uygun biçimde
yerleştirilmiş birden çok anten kullanılır. Geliş açısı
kestirimini etkileyen başlıca faktörler anten özellikleri,
antenlerin konumlandırılması, alıcı tasarımı ve kullanılan
algoritmadır [2]. Pasif DF için farklı frekanstaki tehditlerin
aynı anten kazançları ile algılanması önemli olduğundan
genelde hava ve deniz platformlarında spiral antenler tercih
978-1-4799-4874-1/14/$31.00 ©2014 IEEE
935
Authorized licensed use limited to: ULAKBIM UASL - Hacettepe Universitesi. Downloaded on November 30,2023 at 20:40:13 UTC from IEEE Xplore. Restrictions apply.
2. Elektrik- Elektronik Mühendisliği Bölümü
TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi
acgurbuz@etu.edu.tr
edilmektedir[2]. Bu çalışmada, DF için geniş hüzmeli spiral
anten örüntüsü modellenmiştir.
Tek darbeden yön bulma amacıyla kullanılan temel yöntemler
genlik karşılaştırma (GK), faz karşılaştırma (FK) ve Zaman
Farkı Ölçme (TDOA) metotlarıdır [3]. Ayrıca bunlara frekans
farkı ölçme (FDOA) yöntemi de eklenebilir, ancak bu
yöntemin tek darbede başarımı istenilen seviyelere henüz
ulaşmamaktadır [4]. TDOA yönteminin başarımı ise ölçümü
gerçekleştirecek antenlerin birbirlerinden olabildiğince uzağa
yerleştirilmesine bağlı olup yakın yerleştirilmiş anten
dizilimleri için yöntemin başarımı düşmektedir [5]. Diğer
yöntemlerden FK yöntemi, GK’ya göre daha hassas yön bulma
ve yüksek doğruluk verebilmekte ancak alıcı sistemi daha
yüksek karmaşıklıkta ve maliyette olmaktadır [5]. Yüksek
hassasiyet istenmeyen durumlarda sistem karmaşıklığı ve
maliyetinin az olması nedeniyle GK kullanılmaktadır [3].
Bu bildiride GK ve FK yöntemleri ve bütünleşik GK-FK
kullanımı farklı anten yerleşim ve özellik senaryoları ve SNR
durumları altında incelenmiş ve en düşük yön kestirim
hatasının elde edilebildiği pratik senaryolar ortaya konmuştur.
Bölüm 2’de GK, FK ve bütünleşik GK-FK yön kestirim
yöntemleri teorik olarak detaylandırılmıştır ve hedef uygulama
için farklı senaryolar belirtilmiştir. Bölüm 3’de bilgisayar
benzetim sonuçları sunulmuştur. Elde edilen sonuçlar ve
çıkarımlar Bölüm 4’de ifade edilmektedir.
2. TEORİ
2.1. Genlik Karşılaştırma
GK yönteminde dört veya daha fazla anten kullanılarak, alınan
işaretlerin anten ışıma örüntüsünden etkilenen genliklerinin
birbirine göre oranlanması sonucu yön tayini gerçekleştirilir
[7]. GK yönteminde, temel olarak her anten için farklı
frekanslarda hangi yönden nasıl bir genlik alınacağının sayısal
tabloları tutularak, kullanılan antenlerden ölçülen genliklerin
bu tablolarla karşılaştırılması esasına dayalı olarak
gerçekleştirilir. Geniş frekans aralığında çalışma zorunluluğu
ve anten örüntüsünün frekansa bağımlılığı, yüksek çözünürlük
için bütün bantlarda küçük açı aralıklarıyla tutulması gereken
genlik tablolarının büyük boyutlara ulaşmasına yol açar.
GK yön bulma sistemleri, 4 veya 6 anten kullanarak 360°
yancayı kapsayacak şekilde, genel olarak çoklu bantlarda
çalışmaktadır. N adet antenin bulunduğu bir GK sisteminde i
numaralı antenin ölçtüğü genlik (1)’de gösterildiği şekilde
modellenebilir.
si = ARi (θ − θ i ) + ni (1)
Denklem (1)’de si i numaralı antenle ölçülen sinyal genliğini,
θ geliş açısını, θi antenin baktığı yönü, A sinyalin genliğini, ni
 2014 IEEE 22nd Signal Processing and Communications Applications Conference (SIU 2014)

genlik üzerindeki gürültüyü ve Ri i numaralı anten örüntüsünü olmalıdır. Bu kadar küçük mesafeler ile anten yerleşimi
göstermektedir. Bu modele bağlı olarak tablo tabanlı gerçekleştirmek ise pratikte mümkün olmamaktadır. Antenler
karşılaştırma vb. metotlar kullanılarak tehdit yönü bulunabilir. arası mesafenin bu değerden fazla olması durumunda ise faz
Bu yaklaşımın yanında parametre kestirim teknikleri de bu katlanmasından dolayı yön belirsizliği oluşmaktadır. FK
problem için kullanılabilir. Gürültünün eklenen beyaz gauss yöntemlerinde yön belirsizliği birden fazla anten çifti
gürültüsü (AWGN) olması durumunda θ parametresinin en kullanılarak giderilir. Örnek olarak Şekil 2’de 12 GHz çalışma
yüksek olasılık fonksiyonu kestirimi, θˆ , (MLE) denklem frekansında 3 adet antenin x ekseninde [0, 5λ/2, 9λ/2]
noktalarında bulunduğu bir doğrusal dizilimde tehdit yönü FK
(2)’te gösterildiği şekilde elde edilmektedir. Bu fonksiyonun
ile kestirildiğinde denklem (6)’da belirtilen ML kestirimi kısa
en yüksek değeri bize en yüksek olasılıklı açı tahminini verir
ve uzun mesafeli anten çiftleri ({anten1, anten2},{anten1,
[8].
2
anten3}) için gösterilmektedir.
⎛ N∑−1s R (θˆ − θ ) ⎞
⎜ i ⎟
()
i i
M θˆ = ⎝ Ni =−01 ⎠ (2)
1
2 ˆ
∑ s R (θ − θ )
i i i
i =0
0.8

2.2. Faz Karşılaştırması

0.6

J(θ )
Bir düzlemde farklı noktalara konumlandırılmış antenlere
gelen sinyallerin dalga boyuna (λ) bağlı olarak geliş zamanı 0.4

farklı olacağından aralarında ölçülebilir bir faz farkı (ψ)

oluşacaktır. Şekil 1’de iki antene θ açısıyla gelen işaretlerin 0.2 Anten Çift 1
Anten Çift 2
arasındaki faz farkı gösterilmektedir. Hedef Açısı
0
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180
Geliş Açısı θ

Şekil 2. Farklı aralıklarda yerleştirilen anten çiftlerinin

yön belirsizlikleri

Şekil 2’de görüldüğü gibi çalışılan frekans için belirsizlik için

)
s(θ
co
d.

olması gereken anten aralığı λ/2 seviyesinin 5 ve 9 katı

aralıklarla yerleştirilen anten çiftleri için yön belirsizlikleri
ortaya çıkmaktadır. Ancak hem kısa hem uzun mesafeli anten
çiftlerine ait tehdit yönü kestirimlerinin doğru hedef yönünde
Şekil 1. Antenler arası hedefin yönüne bağlı olarak kesiştiği görülmektedir. Doğru hedef yönü dışında bazı
oluşan faz farkı yönlerde halen yaklaşık ortak yön kestirimleri olduğu da
görülmektedir. Farklı anten çiftlerinin ortak kestirimlerinin
Bu yöntemde her bir anten çifti için alınan işaretlerin modeli kullanılması belirsizliği düşürmektedir ancak pratik
(3)’de gösterildiği gibidir. senaryolarda antenlerin yerleşimleri üzerindeki
=Aejθ g +n kısıtlamalardan dolayı sadece FK kullanılması durumunda
jθ
(3) oluşabilecek yön belirsizlikleri faz karşılaştırma işleminin
=Ae e g +n
Burada A genlik değerini, gelen işaretin faz değerini ,ψ iki sadece GK yönteminden elde edilebilecek bir yön arama
kanal arasındaki faz farkını, g( ) anten örüntüsünü ve n ise aralığı içinde yapılması durumunda çözülebilir.
gauss gürültüyü ifade etmektedir.
İkinci kanala gelen işareti (4)’teki gibi tanımlarsak, 2.3. Genlik-Faz Karşılaştırma
(4) FK tabanlı sistemlerle bütünleşik bir şekilde genlik ölçüm
İki ayrı kanala gelen işaret (5)’de verilen şekilde olmaktadır. özelliğinin kullanılması belirsizlik durumlarının ortadan
=Aejθ g +n kaldırılmasını mümkün kılmaktadır[9]. Bütünleşik GK-FK
(5)
=Aejθ +n yöntemiyle GK yöntemini hedef yönünün arama aralığının
Denklem (5)’de gürültüler AWGN ise, geliş açısını kestiren en belirlenmesinde kullanırken FK, sadece bu arama aralığındaki
yüksek olasılık (ML) kestiricisi (6)’da sunulduğu yapıda elde belirsizlikleri çözmek için kullanılacaktır.
edilmektedir [8]. Örnek olarak GK yöntemi ile gerçeklenen yön kestirimi ve
GK-ML kestirimi etrafında belirlenen arama aralığı Şekil 3’de
(6) sunulmuştur. Arama aralığı ML noktasındaki değerin
belirlenen bir yüzdesine düştüğü açı aralığı olarak
Bu fonksiyonu en yüksek yapan değere karşılık gelen açı tanımlanabilir.
işaretin geliş açısının ML kestirimi, , olarak elde
edilmektedir.
Faz farkı ölçümünden geliş yönünün belirsizlik olmadan
kestirimi için antenlerin arasındaki mesafe, çalışma frekans
aralığına ait en küçük dalga boyunun (en yüksek çalışma
frekansına karşı gelmektedir) yarısı kadar ya da daha kısa
olmalıdır [3]. Bu durumda örnek olarak, 8-12 GHz frekans
bandında çalışan bir sistem için antenler arası mesafe 1.25 cm

936

Authorized licensed use limited to: ULAKBIM UASL - Hacettepe Universitesi. Downloaded on November 30,2023 at 20:40:13 UTC from IEEE Xplore. Restrictions apply.
 2014 IEEE 22nd Signal Processing and Communications Applications Conference (SIU 2014)
20
18
16
14
GK ML Fonksiyonu
12
10
8 işaretlerin genlik bilgileri kullanılmıştır. Hedefler (-180°,180°)
6 arasında farklı açılardan düzgün bir dağılımda gelecek şekilde
4 her bir antenden alınacak genlik ve faz bilgileriyle
2 benzetimleri gerçeklenmiştir. Farklı SNR değerlerindeki
0
-200 -150 -100 -50 0 50
AOA - Geliş Açısı
Şekil 3. GK geliş açısı en yüksek olasılık fonksiyonu
FK’dan elde edilen ortak yönlerin sadece GK tarafından
belirlenen arama aralığı içinde olanının tehdit yön tahmini
olarak sunulması olası yön belirsizliklerini çok önemli ölçüde
azaltmaktadır. Yüksek frekanslarda bu tanımlanan aralık
içinde dahi birden fazla FK yön belirsizliği varsa GK ML
fonksiyon değeri en yüksek olan yön değeri hedef yön tahmini
olarak raporlanmalıdır.
3. ANALİZLER
DF açı kestirim başarımını pratik hedef senaryolarına uygun
farklı anten mimarilerinde analiz edebilmek için bir benzetim
ortamı oluşturulmuştur. Bu benzetim çalışmasında farklı geliş
açılarına sahip işaretler çeşitli mimari yapıları altında farklı
sinyal gürültü oranı (SNR) ve frekans değerleri(8-12 GHz)
için oluşturulmuştur. Birbirinden bağımsız denemeler için GK
ve bütünleşik GK-FK yöntemlerinden elde edilen ortalama açı
kestirim hata değerleri ve ortalama kare hata (RMS) değerleri
elde edilmiştir.
Hedef senaryo için pratik öneme sahip farklı anten
yerleşimleri Şekil 4’te sunulmuştur.
(a)
(c)
Şekil 4. Test anten yerleşimleri (a) 4 sektör (b) 6 sektör
(c) 8 sektör
Yön bulmada kullanılan sektör sayısının açı kestirim hatası
üzerindeki etkisini incelemek için 4, 6 ve 8 sektörlü yapılar
belirlenmiştir. Her bir sektöre bakan antenlerin 3 dB hüzme
genişliği yancada 360° kapsama sağlanması için sırasıyla 90°,
60° ve 45° olacak şekilde seçilmiştir. Hedeflenen spiral
antenlerin anten örüntüleri ve anteni izleyen log video
yükselteç yapıları Gauss eğrisi şeklinde olduğundan dolayı
Authorized licensed use limited to: ULAKBIM UASL - Hacettepe Universitesi. Downloaded on November 30,2023 at 20:40:13 UTC from IEEE Xplore. Restrictions apply.
benzetim ortamında anten örüntüleri Gauss eğrisi şeklinde
GK ML Fonk.
Gerçek AOA modellenmiştir.
GK AOA Kestirimi
Arama Aralığı
3.1. Genlik Karşılaştırma Analizleri
GK analizleri için her bir sektöre ait referans antenlere gelen
100 150 200 performans analizleri için gürültü, eklenebilir beyaz Gauss
gürültüsü kabul edilmiş ve gürültü varyansı birim güçteki bir
sinyalin anten örüntülerinin kesiştikleri geliş açısındaki
gücüne göre hesaplanmıştır. SNR analizleri (10-25) dB
aralığında gerçekleştirilmiştir. Şekil 5’de 4 sektör anten
yerleşimi (Şekil 4-a) için hedefin geliş açısına göre SNR=10,
15, 20 ve 25 dB değerlerinde 10 GHz frekansı için GK sonucu
elde edilen geliş açısı kestirimlerinin RMS hataları
sunulmuştur.
30
SNR=10dB
SNR=15dB
25 SNR=20dB
SNR=25dB
20
RMS hata - derece
15
10
5
0
-200 -150 -100 -50 0 50 100 150 200
Geliş Açısı - Derece
Şekil 5. GK geliş açısına bağlı olarak RMS açı
kestirim hataları
Şekil 5’e göre açı kestirim hatası geliş yönüne ve SNR’a bağlı
olarak değişim göstermektedir. SNR arttıkça genel olarak
hatanın azaldığı görülmektedir. Bunun yanında hatanın anten
örüntülerinin kesiştiği açılarda azaldığı ve anten eksenlerinde
en fazla duruma geldiği görülmektedir. Anten eksenleri
yönlerinde sadece bir anten yüksek genlik değerleri ölçerken
diğer antenler çoğunlukla gürültülü genlik değerleri almakta,
(b)
anten örüntülerinin kesiştiği açılarda en az iki antenden alınan
daha yüksek SNR’lı genlik değerleri RMS hatalarının
düşmesine neden olmaktadır.
Şekil 5’de gösterilen açı hatalarının tüm geliş açıları ekseninde
ortalamaları alınırsa farklı sektör sayıları(4, 6, 8) için test
edilen SNR değerlerine göre ortalama RMS açı hata değerleri
Şekil 6’de sunulmuştur. Benzetimlerde anten örüntülerinin
frekansa göre değişmediği varsayıldığından Şekil 8’de
gösterilen sonuçlar 10 GHz için gösterilmektedir. GK ile yön
kestirimindeki RMS hatanın test edilen her üç mimari için de
SNR arttıkça azaldığı görülmektedir. Bunun yanında sektör
sayısının artarak daha dar hüzme genişliğine sahip antenlerin
kullanılmasının da yön kestirimini iyileştirdiği görülmektedir.
Burada bu iyileşmenin daha fazla sayıda ve daha dar huzme
genişlikli antenler kullanılarak gerçekleştiği dikkate
alınmalıdır. Benzetimlerde elde edilen sonuçlar, [6]’da benzer
SNR, anten sayıları ve hüzme genişlikleri için analitik olarak
hesaplanan değerler ile uyum göstermektedir.
937
 2014 IEEE 22nd Signal Processing and Communications Applications Conference (SIU 2014)

16 3
Mimari 1 - 4 Sektör
Mimari 1 - 4 Sektör
14 Mimari 2 - 6 Sektör
Mimari 3 - 8 Sektör Mimari 2 - 6 Sektör
12
2.5 Mimari 3 - 8 Sektör
RMS hata - derece

10

RMS hata - derece

2
8

6 1.5

4
1
2

0 0.5
10 15 20 25
SNR (dB)

0
Şekil 6. GK sonucu test edilen mimariler için farklı 8 8.5 9 9.5 10 10.5 11 11.5 12
SNR’da elde edilen ortalama RMS geliş açısı hatası Frekans (GHz)

Şekil 8. GK-FK yöntemi geliş açısı RMS hatasının

3.2. Bütünleşik Genlik-Faz Karşılaştırma
Tüm test edilen mimariler için GK sonucu elde edilen yön
kestirimine bağlı olarak FK işlemini gerçekleştirmek için ilk
olarak hangi sektörün kullanılacağı belirlenmektedir. Sektör
belirleme işlemi kestirilen açının mimarilerde sektör sayısına
göre hangi sektörün açı dilimine düştüğüne göre
gerçekleştirilmiştir. Sektör belirlendikten sonra o sektördeki üç
adet antenin referans antene göre oluşturdukları kısa ve uzun
çiftlerdeki ölçülen fazlar denklem (6) kullanılarak FK sonucu
olan yön kestirimi elde edilmektedir. Faz katlanmalarını
elimine edebilmek için FK sonucu Bölüm 2.3’te izah edildiği
gibi sadece GK sonrası oluşturulan arama penceresi içinde
aranmaktadır.
Her bir sektör için doğrusal dizilimde olan üç anten için
gerçekleştirilen FK yön kestirimi temelde ışık hızına, işaret
frekansına, tehdit yönüne, sinyal gürültü oranına ve antenler
arasındaki mesafeye bağlıdır. Bu benzetimlerde FK için
kullanılan her bir sektördeki antenler arasındaki mesafe 0.25 m
olacak şekilde tasarlanmıştır.
15
Mimari 1 - 4 Sektör
Mimari 2 - 6 Sektör
Mimari 3 - 8 Sektör
RMS hata - derece
frekansa göre farklı mimariler için değişim yapısı
(SNR=20 dB sabit)
Elde edilen sonuçlardan GK-FK yöntemi ile tüm mimarilerde
GK yöntemine göre yön kestirim hatası büyük oranda
düşmektedir. Ayrıca sektör sayısının artması hem tüm SNR
değerlerinde hem de tüm çalışma frekanslarında yön
kestirimini iyileştirmektedir. 8-12 GHz bandında büyük
değişim olmasa da frekans arttıkça hata azalmaktadır.
4. SONUÇLAR
Gerçekleştirilen bütünleşik GK-FK ile GK sonucundaki yön
hatalarının düşürülebildiği ve pratik anten yerleşim mimarileri
açısından sektör sayısının artırılmasının ve buna bağlı olarak
anten hüzme genişliğinin daraltılması ile yön hatasının
azaldığı gözlemlenmiştir. Benzetim sonuçlarında 8-12 GHz
bant aralığında SNR’ın 15 dB’den büyük olduğu durumlarda,
4 sektör için 3ºnin altında RMS hatası elde edilebileceği, 6 ve
8 sektör için 1ºnin altında RMS hatası elde edileceği
görülmektedir. Gelecek çalışmalarda, frekansa bağlı olarak
anten örüntüsünün değişimi de analizlere eklenecektir. Ayrıca
GK ve GK-FK FPGA üzerinde gerçeklenecektir.

10
5
0
10 15
SNR (dB)
Şekil 7. GK-FK geliş açısı RMS hatasının farklı
mimariler için SNR’a göre değişimi (f=10 GHz sabit)
Benzetimler 0-360o arası 90o tehdit yönü, 10-25 dB arası farklı
SNR değerleri ve 8-12 GHz frekans değerlerinde 4, 6 ve 8’li
sektör mimarileri için her bir yön, SNR, frekans ve mimari
konfigürasyonu için birbirinden bağımsız 100 monte carlo
koşturumu yapılarak gerçekleştirilmiştir. Elde edilen açı
kestirim hataları farklı mimariler için sabit 10 GHz’de farklı
SNR değerleri için Şekil 7’de ve sabit SNR 20 dB değeri için
farklı frekanslar için Şekil 8’de sunulmuştur.
5. KAYNAKÇA
[1] Neri, F., ‘Introduction to Electronic Defense Systems’,
Artech House, Inc., Norwood, MA, 1990.
[2] Adamy, D.L., ‘EW101: A First Course in Electronic
Warfare’, Artech House, Inc., 2001.
[3] Lipsky, S.E., ‘Microwave Passive Direction Finding’,
20 25 SciTech Publishing, Inc., 2004.
[4] Adamy, D.L., ‘EW102: A Second Course in Electronic
Warfare’, Artech House, Inc., 2004.
[5] Wiley, R.G., ‘Electronic Intelligence: The Interception of
Radar Signals’, Norwood, MA: Artech House, Inc., 1986.
[6] Martino, A.D., ‘Introduction to Modern EW Systems’,
Artech House Radar Library, 2012.
[7] Schleher, D.C., ‘Electronic Warfare in the Information
Age’, Norwood, MA, Artech House, 1999.
[8] A.V. Ipek, “Implementation of a Direction Finding
Algorithm”, ODTÜ Yüksek Lisans Tezi, 2006.
[9] Lim, J.S., Chae , G.S. and Park., Y.C., ‘‘A Novel
Technology of Microwave Direction Finding With a
Combination of Amplitude-measurement and Phase-
Measurement.’’, Proceedings of ISAP 2005, 2005.

938

Authorized licensed use limited to: ULAKBIM UASL - Hacettepe Universitesi. Downloaded on November 30,2023 at 20:40:13 UTC from IEEE Xplore. Restrictions apply.