Uygulama1/10

Fan ve motor gurubu asi zerine cvatalanm olup asi de fabrika zeminine dbellerle balanmak
istenmektedir. asi ve zerindeki toplam ktle 200 kg dr. Motor dnme devri n=1000 dev/dak.
Sistemin yere iletebilecei kuvvet seviyesi maksimum %19 istenmektedir. Baka bir deyile sistemin
titreim yaltm %81 olarak gereklemesi istenmektedir. Sistemde yaltm iin kullanlan elemanlarn

snmleme oran =0 olduuna gre seilecek k yay katsaysnn deeri ne olmaldr?

zm:
Adm 1:
Kolaylkla anlald gibi bu problemde de makinenin veya bir ama iin oluturulan sistemin zerinde,
sebeplerini daha nce izah ettiimiz nedenlere dayal olarak oluan istenmeyen kuvvetlerin yaratt
titreim tesirlerinin, kabul edilebilecek seviyeye indirgenerek sistemin yaltlmasna allmaktadr.
Sistemde oluan ve zemine iletilecek kuvvetin ancak %19 un gemesine msaade edilmekte olduu
soruda sylenmektedir. u halde TR=%19dur. TR denklemini tekrar yazalm ve zerine elimizdeki
parametreleri ileyelim.
Adm 2:
TR

(1 (2 r)2

1
2

(1 r 2 )2 (2r)2

TR

1
2

olup verilen uygulamada

1
0.19
(1 r 2 )
burada kullanlan

=0 olduuna gre bu deer denklemde ilenirse

sembol matematiksel olarak %19 iletimlilik

deerinin zerine klamaz demek olup ancak bundan biraz dk olmas koulu salayaca da
teknik olarak aikardr. En azndan seilecek yayn asgari deerine ulam ve durumu daha da
iyiletirecek araln ynn tespit etmi oluruz.

Hava
k

Motor

Fan

Hava
girii

Makine asisi

Fabrika zemini

ekil 16/7 Motor asi ve fan gurubunun yaltm

ekil 16/2da incelemenize sunulan grafie dikkatlice baktnzda yaltm iin mana tayan blgenin,
r 2
dey kesik izgilerle yukardan aaya izildiini ve bunun da sanda kalan ve
deerinin
stnde gerekletii grlmektedir. O halde aadaki eitsizlii yazabiliriz.

r 2
olduuna gre
olmaldr ki yaltm gereklein. Bunun haricindeki blgelerde yaplan
yaltm ilemleri makinenin darbelerini TR=1 deerinin stnde olmak kaydyla sadece biraz
ktnn iyisi dncesiyle TR=1 deerine yaklatrmaya alma gayretlerinden baka bir ey
deildir. Dolaysyla buna da yaltm yaptk denilemeyeceinden yaplan faaliyet mhendisin kabul
edebilecei teknik dzeyde gerekleemez.
Adm 3:

=0 yapmakla elde ettiimiz denklemi aadaki biimde yazarz nk r pozitif bir saydr .
1
TR 2
0.19
r 1
r 2
Yaltm Grafiini kullanarak,
olduu gerekesi ile r ye deneme deerleri uygulanarak r=2,5
deerinin eitsizlii gerekletirdii bulunur.
Adm 4:
Bulduumuz bu deer bize aadaki eitlii yazmamza yeterlidir.
2n

r
60 2.5
n
n

n
buradan

2n

n 60 41.9rad / s
r
2.5

deeri hesaplanrsa,

n2

k
;
m

k 200x(41.9)2 3.51x105 N / m

Sonu:
k 200x(41.9)2 3.5x105 N / m
Uygulama1/11
Damper kullanmakszn yaplmas dnlen Pompa-Motor asisinin bal olduu beton platform
altna yaylar yerletirilip sistem bunun zerine oturtulacaktr. stenilen yaltmn seviyesi %75 dir.
Pompann altrlma aral 15002000 dev/dak. Bu durumda yaylar statik sehimlerinin olabilecei
maksimum deeri hesaplaynz.

Basma yn

Motor

Pompa

Kaplin

Motor
asisi
Emme yn
Beton
atalet
blou

asi pompa
k

Su dairesi zemini

ekil 16/8 Motor asi ve pompa gurubunun yaltm

zm
Adm 1:
%75 yaltm demek %25 nispetinde sistemde ortaya kan kuvvetlerin temele veya sistemin zeminine
iletilmesi demektir. O halde TR=0.25 olur.
Adm 2:

0
TR genel formlnde
yaplrsa ve r nin pozitif olmas gerektii gz nne alnrsa aadaki
eitlik elde edilir.
1
TR 2
r 1
deeri elde edilir.
Adm 3:
Yukarda elde ettiimiz denklemi parametrelerini ilenmi hale getirirsek,
0.25

1
r 1
2

r 2.24

r 2
olmak artyla r deer

bulunur. Buradaki negatif kkn fiziksel manas olmad iin sadece pozitif deerli seenek

alnr.
Adm 4:
Yaltm iin, ekil 16/2den de grlecei gibi, zorlayc kuvveti oluturan tahrik motorunun st devirler
sorun tekil etmeyecektir. O zaman hesab en alt devire gre yaparsak st alma devirleri emniyetli
ve uygun arala dm olacaktr. Dolaysyla,

n
r

21500
60
70.25rad / s
2.24

Bu deer sistemin tabii frekansdr. Bunu kullanarak tasarm yapmaya alalm.

kstk mg

stk

n2

k
g

m stk

9.81 m / s2
g

1.99 mm
n2 70.25 rad / s 2

Uygulama1/12
ekilde verilen elektrik motorunun ktlesi m=40 kg dr. Motorun dnme devri n=1000 dev/dak.
Motorun baland asinin altna 4 adet yay konularak temel beton blouna dbellenecektir. Her yayn
yay katsays olan deer k olarak tanmlanmtr. Bu parametrelere gre a,b ve c maddelerinde sorulan
sorular cevaplaynz.
a) Eer makineye sarsnt verecek kuvvetlerin %10u zemine iletilsin istersek, altna konulacak
0
yaylarn her birinin yay katsaysn hesaplaynz, not;
alnz.

b) Rezonans artlarnda TR=4 olarak kstlayabilecek damping orannn deeri ne olmaldr.

c) TR (iletimlilik)deerini hesaplaynz

Makine asisi

zolasyon yaylar

Makina temeli

Fabrika zemini
b

ekil 16/9

zm
Adm 1:
nce verilen problemde (a) maddesini zmleyelim; Buradaki mhendislik konumuz tekrar bir
makineye ait yaltm uygulamas ile ilgidir. Konu iletim-yaltm meselesi olunca hemen hatrlamamz
gereken banty aada bir kez daha yazp bunun zerine elimizdeki parametreleri yerletirerek
yorumlama safhasna geelim.

TR

(1 (2r)2

1
2

(1 r 2 )2 (2r)2

1
2

%10

olsun istenmektedir.

Zorlayc asal frekansn deerini hesaplayalm. Bu tabi ki sistemi tahrik eden motorun devir saysna
bal olarak elde edilecektir. Burada var olan dengelenmemi kuvvet her devirde ki asal hzda her
radyanda makineye etki edecektir, makinede bal olduu asi zerinden bunu temele oradan da

deprem dalgas misali fabrika veya atlyenin zeminine bal dier makinelere gidip onlarn alma
performanslarna tesir edecektir. Amacmz btn bu uygun olmayan titreimleri kabul edilebilecek
seviyelere indirmektir.

21000

104.72rad / s
60

k e

k
4k 2

m 40
3.16

Adm 2:
0
iin yukardaki denklem
1
0.1

104.72
1

3.16
Bu denklemde imajiner deerlerden kanmak iin pay ve payday pozitif verecek tarzda -1 ile
arparak ve negatif deerleri zm d grerek bir tek yay iin bulunan k deeri aadaki gibi tespit
edilmitir.
k=9972.09 N/m

Adm 3:
Bu admda ise (b) maddesini zmleyelim. Daha nceki bilgilerimizden rezonans koulunda r=1
n
olduunu yani
olduunu biliyoruz. letimlilik eitlii ise r=1 iin nasl deitiini grelim.
Rezonans durumundaki TR=4 olarak problemde tanmlanmtk.

TR

(1 (2r)2

TR

(1 r 2 )2 (2r)2

1 (21)2
(1 12 )2 (21)2

1 (2 )2
(2 )

;
TR2 (2 )2 1 (2 )2

TR2 (2 )2 (2 )2 1

(2 )2 [TR 2 1] 1

1
2 [TR 2 1]
2

1
1
1

0.12
2
2
2 [TR 1] 2 4 1 2 15
2

Adm 4:
Bu admda da (c) maddesinde sorulan soruyu cevaplayalm. Sistemin tabii frekansnn hesab
kolaylkla aadaki gibi bulunabilir.
1

4k 2 4x9972.09

n
40
m

1
2

31.57rad / s

104.72

3.31
n
31.57

Deerini gz nne alrsak ve yukarda hesapladmz parametreleri de denklemde yerlerine

koyarsak sistemin TR iletimlilii aadaki gibi hesaplanacaktr.

TR

(1 (2x0.12x3.31)2

1
2

(1 3.312 )2 (2x0.12x3.31)2

1
2

%13.12

Sonu:
TR %13.12

Uygulama1/13
Basitletirilmi eyrek otomobil modeli aadaki ekilde verilmitir. Sistem TSD olarak almakta olup
dey eksende yukar-aa salnmlarn yapabilmektedir. Yol fonksiyonu dorudan araca
iletilmektedir, yani lastiklerin yaylanma katsaylar sonsuzdur. Ayrca lastik yol yzeyinden
ayrlmamaktadr. Tanmlanan parametrelere gre ara bo ve dolu halde verilen yol yzeyinde
giderken ktlenin yapaca deplasmanlar hesaplayarak genlik oranlarn bulunuz.

x
m

Cc

kc

2h

ekil 77/2 Sinzoidal yolda hareket eden eyrek tat modeli

mdolu 1000 kg

tam

mbo 250 kg

Vara hz 100 km / saat

k 350 kN / m

;
;

yol yzeyi sinzoidal

Tperiyot L 5 m / dalga boyu

ykte

0.5

zm:
Adm 1:
Verilen problem tipik bir hareketli mesnet uygulamasdr. Otomobiller ve dier tatlar hareketli
mesnetler zerinde gezinirler. Dolaysyla incelenen bu konu ile ilgili bantlar tekrar hatrlamamz
gerekecektir. nce yoldan gelen asal zorlayc frekans bulalm. Zira yol burada dinamik sisteme
kam mekanizmas gibi tatn hzna bal olarak giri fonksiyonu uygulamaktadr. Dolaysyla sistem
bu asal frekans ile zorlanmaktadr. O halde birici admda aikr olarak aadaki eitlikleri ncelikle
hatrlamamz ve sonra bunlara verilen parametreleri yerletirmemiz gerekmektedir.

ffrekans
f

1
yol(l)
100000
5
; hz(v)
bir dalga boyu iin zaman
m / s
T
zaman(t)
3600
T

100000
5.56 Hz
3600x5

Adm 2:

c 2 km bo dolu

c
2 km

Burada u nemli hususu yorumlayabilmemiz gerekmektedir. Yay sabiti ve snm sabitleri k ve c

deimez olarak kalrlarken ktlenin karekk ile ters orantl olarak deiir, yani
c 2bo 250k ;

c 2 dolu 1000k

veya 2dolu 1000k 2bo 250k

;
Buradan elde edilen bant yardmyla, ara bo iken snmleme oran iin,
b d x2
Adm 3:

b 0.5x2 1

U U
ktle deplasman

Ds 1 (2r)2
Z Z mesnet deplasman

1
2

veya

(1 (2r)2

1
2

(1 r 2 )2 (2r)2

1
2

Bu bilinenlere gre tmn daha iyi grmek iin aadaki tabloyu yaparak ilemlerimize devam
edelim.
Parametreler

k
m

Tat Dolu
350000
18.7rad / s
1000
2.98Hz
1
f n Hz
T 2

n
rad/s

(1 (2r)2

r 1.87
1
2

(1 r ) (2r)
2 2

Tat Bo

1
2

350000
250
37.41rad / s 5.96Hz
1
f n Hz
T 2

5.56
2.98

U
0.68
Z

r 0.93

5.56
5.96

U
1.13
Z

Sonu olarak syleyebileceimiz udur. Ara bo iken byle bir yol yzeyinde bu hzla giderken stteki
ktlesi mesela kabini mesnetten gelen deplasmanlar 1.13 kat arttrarak deplasman yapmaya
zorlanacaktr. Tat dolu iken bu tesirler olduka dktr. Bu hususlar pratik hayatta da byle olduu
pek ok kiinin gzlemledii olaydr ve fiziksel nedeni ve olumas da burada incelenen teknik
sebeplerdendir
Uygulama1/14
Bir imalat makinesi zemin tarafndan gelmesi muhtemel titreim dalgalarna kar izolatr tablas
kullanlarak fabrika zeminine balanmak istenmektedir. Makinenin izolatr tablas balant cvatalarnn
m 500 kg
0.01
zerindeki ktlesi
dr. Tablann damping oran olduka kktr,
ve yay katsays
k 12500 N / m
ise
dir. Bu zelliklerde seilmi izolatr kullanld takdirde, makinenin gvdesine,
zemin irtibat elemanlar zerinden, dier makinelerin titreimlerinden gelmesi olanakl kuvvetlerin
hangi oranda iletileceini hesaplaynz. Zemin yoluyla makinenin izolatr tablasna gelen zorlayc
20 rad / s
frekansn deeri
seviyesinde olduu tespit edilmitir.
zm
Adm 1:
nce sistemin asal tabii frekansn hesaplayalm.
n

k
12500

5 rad / s
m
500

Adm 2:
Sistemde etkin olan asal frekanslarn orann hesaplayalm.
20
r

4
;
0.01
;
r4
n
5

x(t)
m

w(t)

c
z(t)

ekil 17/3. Makine montaj ve zemine

balantda
kullanlan
izolatrlerin
fonksiyonelliinin analizi ile ilgili rnek.

Fabrika zemini

Adm 3:
TR

1( 2r)2
( 1 r2 )2 ( 2r)2

1( 2x0.01x4)2
( 1 42 )2 ( 2x0.01x4)2

0.0669 %6.69

Sonu:
TR %6.69
Montaj ileminde kullanlan makine izolatr tablas, zeminden gelen zorlayc deplasman
fonksiyonunun byk bir miktarn snmlemekte ve makine gvdesine bunlarn sadece %6,69
orann iletmektedir.