Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

Dipoldeki elektrik alan

(x 2

dx
+ r 2 )3/2



x = r tan u



cos u cos usin u( sin u)
d
sin
u
 dx = r
du

du cos u = r
cos2 u
rdu

= 
dx = cos2 u

x

= u 2


x = u 2
Z /2
rdu
cos2 u
=

3/2
sin2 u
/2
2
r 2 cos
2u + r
Z /2
rdu
cos2 u
=


2 u+cos2 u 3/2
/2
r 2 sin cos
2u
Z /2
rdu
cos2 u
=

3/2
/2

r2
cos2 u

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

rdu
cos2 u
r3
/2 cos3 u
/2


Z
=

/2

/2

=
/2

1
cos udu
r2

 
1 
1

=
sin
u
sin

sin


r2
r2
2
2
/2

1
2
(1 (1)) = 2
r2
r

pek tablodan olmuyor. :-(

Yk ve Coulomb Yasas

rnek 1
1 C ykl olabilmesi iin ka elektron gerekli? Bu elektron
says ka mol eder?

Elektrik Alan

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

zm
Bildiiniz gibi 1 elektron yk 1e = 1.6 1019 C o halde
elektron says
N=

1 C
= 6.25 1018
1.6 1019 C

olarak bulunabilir. Dier yandan 1 mol Avogadro says kadar

elektron ierir NAvo = 6.02 1023 olduuna gre
n=

N
6.25 1018
=
= 1.0382 105 mol
NAvo
6.02 1023

mol bulunabilir.

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

rnek 2
Metalden yaplan bir boncuk +8.0 C luk ykldr. 6.0 1013
elektron ilave edildikten sonra boncuun yk ne olur?

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

zm
6.0 1013 elektronlarn yapld yk
Qel = (6.0 1013 )(e) = (6.0 1013 )(1.60 1019 C )
= 9.6 106 C = 9.6 C
Bu yk boncua ilave etildiinden sonra
Qboncuk = +8.0 C 9.6 C = 1.6 C
olarak bulunur.

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

rnek 3
4.5 109 C luk ykten 3.2 m mesafede olan 2.8 109 C
luk yk ile oluturan elektrostatik kuvvetin iddetini bulunuz.

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

zm
k |q1 q2 |
r2



9 109 4.8 109 2.8 109 
N
=
3.22
= 11.812 109 N

F =

Yk ve Coulomb Yasas

rnek 4
Bir parack (yk +2.0e) altn ekirdee (yk +79e)
doru yksek hzla frlatlr. Bu iki ykl paracklar
2.0 1014 m arasnda mesafe olduunda oluturan kuvveti
bulunuz.

Elektrik Alan

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

zm
Her iki ykl parack ayn iaretten olduundan dolay, bu iki
parack arasnda bir itme kuvveti oluacak ve iddeti Coulomb
yasasna gre bulunabilir:
F =
=

k |q1 q2 |
r2


2 

8.99 109 2 79 1.6 1019 

= 90.907 N

(2.0 1014 )2

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

dev 1
Hidrojen atomda yaklak olarak 5.3 1011 m proton ile
elektron arasndaki mesafedir. Elektrik ve yerekim kuvvetlerin
iddetlerin oran bulunuz. 1e = 1.6 1019 C ve
me = 9.11 1031 kg , mp = 1.67 1027 kg . Ayrca G sabiti
G = 6.67 1011 N m2 /kg 2 olarak verilir.

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

rnek 5
ki zde metal kreler birbirinden 0.30 m uzaklnda bulunur.
Birincinin yk 12 109 C , dierin 18 109 C yk ise
a) arasnda oluan elektrostatik kuvveti bulunuz.
b) Bu iki kre metalden oluan bir tel ile dokunurlarsa, ykn
eitliinde kreler arasnda oluan elektrostatik kuvvetini
hesaplaynz.

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

zm
a) Coulomb yasasna gre
8.99 109 12 109 18 109
k |q1 q2 |
=
N
r2
0.32
= 2.16 105 N

F =

b) ince tel ile kreler dokunulduunda toplam yk

qt = q1 + q2 = 12 109 18 109 = 6 109 C
olacak, ve bu yk kreler arasnda blecek, o halde kuvvet
k

 q 2

8.99 109 9 1018

N
r2
0.32
= 8.99 107 N

F =

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

rnek 6
Aralarnda 3 cm uzaklk bulunan iki kk iletken kreden biri
+12 C yk, dier zerinde 6 C yk bulunmaktadr.
a) Krelerden birine etkiyen kuvvet ne kadardr?
b) Kreler iletken bir telle birbirine temas ettiriliyor. Yeni
kuvvet ne kadar olur?

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

zm
q1 = +12 C ,

q2 = 6 C ,

r = 3 cm

a)
F =k

6 6 106
|q1 q2 |
9 12 10
=
9

10
N

2
r2
3 102

= 109+4 72 1012 N = 720 N

b)


6 2
q2
9 3 10
F = k 2 = 9 10

2 N = 90 N
r
3 102

Yk ve Coulomb Yasas

rnek 7
ekilde gsterildii gibi, yk yerletirilmitir. Orijinde
bulunan yke etkileyen elektrostatik kuvvetinin iddetini ve
yn bulunuz.

Elektrik Alan

Yk ve Coulomb Yasas

zm
Orijinde bulunan yke etkileyen net kuvvet aadaki ekilde
gsterilmektedir.

9
9
9
~ 1 = kq1 Q = 8.99 10 6 10 5 10 N
F
2
0.32
r1

= 3.0 106 N

Elektrik Alan

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

9
9
9
~ 2 = kq2 Q = 8.99 10 3 10 5 10 N
F
0.12
r12

= 1.35 105 N
~ net = F
~1 + F
~ 2 olduundan, elektrostatik kuvvetin
Buna gre F
iddeti
q
Fnet = F12 + F22
q
= (3.0 106 )2 + (1.35 105 )2 N
= 1.38 105 N

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

Yn ise,



F2
1.35 105
= arctan
= arctan
F1
3.0 106
= 77.5 180 = 102.5


olarak bulunur.

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

dev 2
ki zde metal kre, her biri 0.2 g arlanda ok ince iple
sarka oluturacak ekilde aslmtr (ekilde gsterildii gibi).
Kreler ayn yke sahip iseler, denge durumda iken dikey ekseni
ile 5.0 yaparlar. Eer iplerin uzunluu 30.0 cm ise her kredeki
yk bykl nedir?

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

rnek 8
a = 2 cm kenar uzunluu olan dikdrtgenin kelerinde
q = 2 nC noktasal ykler yerletirilmitir. Ykler havada
bulunuyorsa her bir yke etkileyen Coulomb kuvvetini bulunuz.

Yk ve Coulomb Yasas

zm
Verilere gre u ekli izilebilir:

Elektrik Alan

Yk ve Coulomb Yasas

F24
F14
~ top
F
Ftop

Elektrik Alan

2
9 109 2 109
kq 2
kq2 q4
= 2 =
= 4.49 105 N
=
d2
2a
2 (2 102 )2
kq 2
= F34 = 2 = 2F24 = 8.99 105 N
a
~ 14 + F
~ 24 + F
~ 34
=F
q
q
2 + F2 + F
2 +F
= F14
=
2F14
24
24
34
q
= 2 (8.99 105 )2 + 4.49 105 N

Ftop = 1.72 104 N

Bu kuvvet her birinde etkiler yalnzca etkiledikleri alar
deiir. (1 : 135, 2 : 225, 3 : 45, 4 : 45)

Yk ve Coulomb Yasas

dev 3
a = 10 cm uzunluuna sahip ekenar genin kelerinde
q1 = 6.7 109 C , q2 = 108 C , q3 = 13.3 109 C
ykler yerletirilmitir (ekil). q3 ykne etkileyen kuvvetini
bulunuz.

Elektrik Alan

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

rnek 9
Bir cisim 24 C yke sahiptir. Bu cisim yukarya doru olan
N
dzgn (homojen) bir 610
luk alann iinde yarletirilmitir.
C
Eer cisim olduu yerde havada kaliyorsa, cismin arl nedir?

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

zm
Sistem ekilde gibi gsterebilir:

Bu durumda
Felec = Fg
m=

qE = mg

qE
24 106 610
=
kg = 1.5 103 kg = 1.5 g
g
9.81

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

rnek 10
N
kadardr.
C
Yer ekimi ihmal ederek, bu elektrik alannn iinde konulan
elektronun ivmesi ne olur.
Dzgn (homojen) elektrik alann iddeti 2.0 104

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

zm
Elektrone etkileyen kuvvet
F = qe E = 1.602 1019 2 104 N = 3.2 1015 N
olacaktr. Dier yandan F = ma eitlii kullanarak ivmesi
bulunabilir:
3.2 1015 m
F
=
m
9.11 1031 s 2
= 3.51 1015 m/s 2

a=

Elektronun yk negatif olduundan ivmesi ve etkileyen kuvvet

elektrik alann ynne zt olacaktr.

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

rnek 11
N
oluturmas iin noktasal ykn deeri ne
C
olmas gerektiini bulunuz.

1 m uzaklnda 1

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

zm
Elektrik alann iddeti
k |q|
Er 2
1 12

|q|
=
=
C
r2
k
8.99 109
|q| = 1.11 1010 C
E=

Yk ve Coulomb Yasas

rnek 12
ekilde gsterilen dikdrtgenin merkezindeki elektik alann
iddeti, ve yn bulunuz. ekilde q = 1.0 108 C ve
a = 5.0 cm olarak verilir.

Elektrik Alan

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

zm
ekile baklrsa, merkez ile uzaklk
r=

1p 2
5 102

a + a2 =
m = 3.55 102 m
2
2

olarak yazlabilir. q olan yklerin oluturduu alann iddeti

Eq =

kq
8.99 109 1.0 108 2
N
=
= 7.13 104
2
2
r2
C
(5.0 10 )

Benzer olarak 2q yklerin getirdikleri elektrik alannn iddeti

E2q = 2Eq = 1.43 105

N
C

Yk ve Coulomb Yasas

imdi geometrik olarak her ykn oluturduu elektrik

alannna bakalm:

ekilde steki yklerin oluturduu elektrik alan

gstermektedir.

Elektrik Alan

Yk ve Coulomb Yasas

ekilde altaki yklerin oluturduu elektrik alan

gstermektedir.

Elektrik Alan

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

Toplam elektrik alan vektrlerin toplam olarak elde edilebilir:

~ toplam = E
~ usol + E
~ usag + E
~ asol + E
~ asag
E
= Eq (cos (45) + sin (45) )
+ E2q (cos (45) + sin (45) )
+ Eq (cos (225) + sin (225) )
+ E2q (cos (135) + sin (135) )


5 N
= 0.0 + 1.02 10

C
Buna gre, Etoplam = 1.02 105 N/C genlii olan, ve +y
ynnde elektrik alan oluturur.

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

dev 4
ekilde verilen sistemde P noktasndaki alann iddetini ve yn
bulunuz.

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

rnek 13
ki zde noktasal yk, 1 C luk bolukta bir ekenar genin
kelerinde bulunmakta. genin kenar 0.5 m uzunluundadr.
genin nc kede elektrik alann iddeti ne olur.
(0 = 8.854 1012 C 2 N 1 m2 )

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

zm
q = q1 = q2 = 1 C = 106 C
r = a = 0.5 m
0 = 8.854 1012 C 2 N 1 m2
1
k=
= 9 109 Nm2 C 2
40
kq
9 109 106
E1 = 2 =
= 3.6 104 CN 1
r
0.52
E2 = E1 = 3.6 104 CN 1
E = E1 = E2 = 3.6 104 CN 1

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

imdi zm kolaylatracak ekli izelim.

~t = E
~1 + E
~ 2 = E1 (cos 60 + sin 60
E
) + E2 (cos 120 + sin 120
)

= E (sin 60 + sin 120) = 3E

C
Et = 3 3.6 104 CN 1 = 6.24 104
N

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

rnek 14
ki noktasal Q1 = Q ve Q2 = 4Q yk birbirine d mesafede
bulunmaktadr. Birinci yknden x noktasnda nc bir
Q3 = 3Q yerletirilir, yle ki etkileyen toplam kuvveti 0 N olur.
x in deeri bulunuz.

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

zm
Verilere gre, problemi ekilde gibi gsterebilir.

Q3 zerindeki toplam kuvvet sfr olabilmesi iin:

kQ1 Q3
kQ3 Q2
=
x2
(d x)2
1
4
=
2
x
(d x)2
d 2 2xd + x 2 = 4x 2

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

3x 2 + 2xd d 2 = 0
x1,2 =

2d

4d 2 4 3 (d 2 )
6

2d 16d 2
d (1 2)
=
=
6
3
x > 0 olmas gerektiinden zm
x=
olarak bulunur.

d
3

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

dev 5
ki ykl kre 6 m mesafede bulunmaktadr. Krelerinin ykleri
Q1 = 125 108 C ve Q2 = 5 108 C olarak verilir. Bu
kreler arasnda nc bir Q3 = 2 108 C hareketli kre
konulur. Q1 ykten nerede Q3 yk konulmal, yle Q3 yke
etkileyen toplam kuvvet 0 olur?

Yk ve Coulomb Yasas

dev 6
Kenar uzunluu 10 cm. olan ekenar genin A ve C
kelerinde A da () ve C de (+) olmak zere 108
Coulombluk ykler bulunmaktadr.B kesinde elektriksel
alann yn ve bykl nedir?

Elektrik Alan

Yk ve Coulomb Yasas

rnek 15
ekilde gsterildii gibi bir noktadan d uzaklnda 3 ykl
nokta yerlitirilmitir. q1 = 2Q, q2 = 2Q, q3 = 4Q
yklerin deerler olarak verilmitir. Orijinde elektrik alan
bulunuz.

Elektrik Alan

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

zm
~
~ = F =kQ
E
Q0
r2
~ =E
~1 + E
~2 + E
~3
E

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

2kQ
k|q1 |
= 2
2
d
d
k|q2 |
2kQ
E2 =
= 2
d2
d
k|q3 |
4kQ
E3 =
= 2
d2
d

E1 =

y dorultusunda E nin bileenleri birbirlerini gtrler

(E3y = E1y + E2y ). x bileenler:
Ex = E1x + E2x + E3x = (E1 + E2 + E3 ) cos 30

8kQ 3
4 3Q
= 2
=
d
2
d2

Yk ve Coulomb Yasas

dev 7
kiz kenarlar 10 cm, taban 12 cm olan bir ikizkenar genin
taban kelerine 2 108 ve 2 108 C luk tepeye ise
6.4 108 C luk ykler konuluyor. genin tabannn tam
ortasndaki elektrik alan ka N/C dur.
(k = 9 109 N M 2 C 2 )

Elektrik Alan

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

dev 8
ekilde gsterildii gibi, pozitif noktasal Q1 ve negatif noktasal
Q2 ykler r1 = r2 mesafede Q0 pozitif noktasal yknden
bulunur. Q0 ykne etkileyen toplam kuvveti bulunuz ve iziniz
(a bulunuz).

Q1 = 106 C
Q2 = 2 106 C
Q0 = 106 C
r1 = r2 = 3 cm

Yk ve Coulomb Yasas

rnek 16

Pozitif bir q noktasal yk

homojen E elektrik alan x
ekseni dorultusunda konulur
(ekil). Hareket denklemleri
bulunuz.

Elektrik Alan

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

zm
~ = qE
~ ve F
~ = m~a eitliklerden gerekli
alan ve kuvvet ilikisi F
olan ykl paracn dinamii hesaplayabiliriz.
1
x = x0 + v0 t + at 2
2
v 2 = v02 + 2a (x x0 )

v = v0 + at

eer v0 = 0 m/s, ve x0 = 0 m kabul edersek

1 qE 2
t
2 m
2qEx
v2 =
m
x=

v=

qE
t
m

Yk ve Coulomb Yasas

Kinetik enerji

Elektrik Alan

1
K = mv 2 = qEx
2

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

rnek 17
Zt iaretli ykl aralarndaki uzaklk 1 cm olan iletken paralel
iki plaka arasndaki elektrik alan dey yukar ynl ve iddeti
104 N/C dur. Plakalar yatay konumda bulunmaktadrlar.
a) Bir elektron plakalar arasndaki 1 cm yolu aldnda hz,
kinetik enerjisi ne olur ve bu yolu ne kadar zamanda alr.
b) Elektron alan iersine yatay vo hz ile atlrsa yrngesinin
denklemi ne olur.

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

zm
a) Kuvvet sabit olduundan elektron
a=

F
1.6 1019 104
=
= 1.8 1015 m/s 2
m
9.1 1031

deerindeki sabit ivmeyle hareket edecektir. 1 cm veya

102 m gittikten sonraki hz
1
x = x0 + v0 t + at 2
2
v = v0 + at
x0 = 0 m,

v0 = 0 m/s

v
1
1 v2
,
x = at 2 =
a
2 a
p 2

m
v = 2ax = 2 1.8 1015 102 = 6 106
s
t=

olur.

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

Kinetik enerjisi

2
1 2 1
mv = 9.1 1031 6 106 = 16 1018 J
2
2
dr. Geen zaman da
t=

6 106
v
=
= 3.3 109 s
a
1.8 1015

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

b) Elektron alan iersine yatay bir hzla atlmtr.Alann yn

yukar doru olduundan elektrona etkiyen elektriksel
kuvvetin yn aa doru olacaktr (ekil). Bu durumda y
ekseni dorultusunda ivmenin deeri eE /m dir. O halde
bir t zaman sonra

x = v0 t
y =
olarak bulunur.

y =

1 eE 2
x
2 mv02

1 eE 2
t
2m

Yk ve Coulomb Yasas

dev 9
Homojen elektrik alan iinde ekilde gsterildii gibi elektron
girer. Elektronun balang hz vi = 3.00 106 m/s, elektrik
alannn iddeti E = 200 N/C ve plakalarn uzunluu
` = 0.100 m olarak verilir.
a) Elektrik alan iinde iken
elektronun ivmesi nedir?
b) Elektron alan iine t = 0 s de
giriliyorsa, alan terk etmek iin
gerekli zaman bulunuz.
c) Elektron alan iinde girdiinde
dikey bileeni yi = 0 m ise,
elektronun knda ykseklii
nedir?

Elektrik Alan

Yk ve Coulomb Yasas

rnek 18
Dzgn ` yk younluu olan bir izgi (dorusal) yk xy
dzlemin st yarsnda, b yarapl bir yarm ember
oluturmaktadr. Yar emberin merkezindeki elektrik alan
iddetinin genliini ve ynn belirleyiniz.

Elektrik Alan

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

zm
Z
1
`
sin (bd )
40 0 b2
Z
`
= ay
sin d
40 b 0
=

`
= ay
cos 
40 b
= ay

=0

x ekseni bilekeni 
simetri 
~x = 0
yznden sfrdr. E
Z
1
`
~
aR 2 d `0
E=
40 L0 R

`
= ay
(cos cos 0)
40 b
`
= ay
20 b

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

rnek 19
q yk, uzunl 2a olan (0, a) ile (0, a) arasna yerletirilmi
bir iletken ubua homojen olarak datlmtr.
a) Dzlemde ubuktan farkl herhangi bir noktada bulunan Q
yk zerine etkiyen net elektriksel kuvveti bulunuz.
b) x  a limitini inceleyiniz.

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

zm
a) y {a, a} deerler iin dorusal yk younluu
q
2a
d (
y)
q
= d y
d y
2a
(
y) =

(0, y ) noktasnda bulunan bir kk ykten farkl herhangi

bir (x, y ) noktasnda bulunan Q ykn vektr olarak
~r = (x 0) + (y y ) = x + (y y )
q
x + (y y )
r = q
|~r | = x 2 + (y y )2
x 2 + (y y )2

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

Kk (diferansiyel) kuvvet

Q q
d y
x + (y y )
q
dF =
2
2
40 2a x + (y y )
x 2 + (y y )2
Q q x + (y y )
d y
40 2a h
i3
x 2 + (y y )2 2
Z a
Q q
x + (y y )
~
Fnet (x, y ) =
h
i3/2 d y
40 2a a 2
x + (y y )2
=

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

b) (x, 0) noktasnda toplam kuvvet

~ net (x, 0) = Q q
F
40 2a
=

Q qx
40 2a
Q q
40 2a

a
Z a
a
Z a
a

x y
[x 2 + y 2 ]3/2
d y

d y

[x 2 + y 2 ]3/2
y d y

[x 2 + y 2 ]3/2

aadaki integrallerden faydalanarak

Z
dt
1
t
= 2
+C
3/2
2
a a + t2
[a2 + t 2 ]
Z
tdt
1
=
+C
3/2
2
a + t2
[a2 + t 2 ]

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

d y

a
a

[x 2 + y 2 ]3/2
y d y

[x 2 + y 2 ]3/2

Z
Z

a

y
1
 = 1 2a
= 2p

x
x 2 + y 2 a x 2 x 2 + a2

1 a
=0
= 2
x + y 2 
a

O halde
Q q
1
~ net (x, 0) = Q qx 1 2a

F
=

40 2a x 2 x 2 + a2
40 x x 2 + a2
Q q
1
r
=
 a 2
2
40 x
1+
x

Yk ve Coulomb Yasas

Elektrik Alan

1
 a 2 = 1 olduundan
1+
x

x  a iin r

~ net (x, 0) = Q q
F
40 x 2
olarak ifade edilebilir.