Bölüm 6

Elektrik Alanı

Uzayda bir noktadaki elektrik alanı E, o noktadaki bir birim pozitif yüke etki eden kuvvettir.
F
E=
Q
Elektrik alanı E’nin birimi Newton/Coulomb veya Volt/metre olarak tanımlanır. Coulomb
Kanunu’nu kullanarak
F12 Q2
E12 = = r̂ 21
Q1 4π0 r2
diyebiliriz. Burada, F12 kuvveti Q1 yüküne etki eden kuvvettir ve kuvvetin yönü r̂ 21 birim
vektördür. Bu denklemde alt indisleri kaldırarak denklemi
Q
E= r̂
4π0 r2
olarak sadeleştirebiliriz. Denklem bize bir Q yükünün r yarıçapı çevresinde elektrik alanını

F
Test yuku, Q1
+Q2

Şekil 6.1

verir. Birim vektör r̂, Q yükünden dairesel olarak dışarı yönü işaret eder. Elektrik alanının

1
6.1. TOPLAMSALLIK (SÜPERPOZISYON) BÖLÜM 6. ELEKTRIK ALANI
şiddeti (genliği) yükün uzaklığının karesi ile ters orantılıdır. Pozitif bir yük tarafından
üretilen elektrik alanını Şekil.6.1’deki gibi iki boyutlu olarak görselleştirebiliriz. Oklu
çizgiler, alan çizgileri olarak adlandırılır. Şekil.6.2 ise negatif bir yük tarafından üretilen
alan çizgilerini göstermektedir.

F Test yuku

Şekil 6.2

6.1 Toplamsallık (Süperpozisyon)

Bir önceki dersimizde toplamsallık teoremini; kompleks sistemlerde bir yüke etki eden kuvveti,
bu sistemdeki her bir yükün o yüke karşı ürettiği kuvvetlerin vektörel toplanması olarak
tanımlamıştık. Elektrik alanı kuvvetle ilişkili olduğundan, toplamsallık teoremini elektrik
alanını bulmak içinde uygulayabiliriz.

Şekil 6.3

Şekil.6.3, iki tane aynı yükün uzaydaki bir P noktasında ürettiği elektrik alanını gösterir.

2
BÖLÜM 6. ELEKTRIK ALANI 6.1. TOPLAMSALLIK (SÜPERPOZISYON)

Bu iki yükün ürettiği elektrik alanın genlikleri

Q
|E1 | =
4π0 r12
ve
Q
|E2 | =
4π0 r22
P noktasındaki elektrik alanı ise
E = E1 + E2

Bu eşitliği kullanarak tüm noktalardaki E yi bulup, elektrik alan çizgilerini çizebiliriz. İki
pozitif yük için işlemleri yaptığımızda

Şekil 6.4

Bir pozitif bir negatif yük için bu işlemleri yaptığımızda

Şekil 6.5

3
6.1. TOPLAMSALLIK (SÜPERPOZISYON) BÖLÜM 6. ELEKTRIK ALANI

SORU 1: (1, 3, −1) m konumundaki Q1 = 0.2 µC ve (−3, 1, −2) m konumundaki Q2 = −0.4

µC yüklerinden dolayı (3, 1, −2) m oluşan elektrik alanını bulunuz.

100ı̂ − 400̂ − 200k̂

Cevap: E = (V/m)
3

SORU 2: İki adet pozitif yük x ekseni üzerinde yerleştirilmiştir. Birinci yük, Q1 = 5 nC,
orijinden −ı̂ yönünde 7 m uzaklıktadır. İkinci yük, Q2 = 8 nC, ise orijinden ı̂ yönünde 3 m
uzaklıktadır. Buna göre x ekseni üzerindeki hangi noktada toplam elektrik alanı sıfırdır?

Cevap: Orijinden 2.6 m uzaklıkta −ı̂ yönünde

SORU 3: Merkezi orijinde olacak şekilde x-y düzleminde duran ve her bir kenarı 2 m olan
bir karenin her bir köşesine 40 µC yük yerleştiriliyor. Buna göre bu karenin merkezinden
tepe noktaya 5 m uzaklıktaki elektrik alanını bulunuz.

Cevap: E = 51.2k̂ (kV/m)

4
BÖLÜM 6. ELEKTRIK ALANI 6.1. TOPLAMSALLIK (SÜPERPOZISYON)

SORU 4: l uzunluğundaki, eşdeğer pozitif yük yoğunluğu λ ve toplam Q yüküne sahip bir
hat x ekseninde duruyor. P noktasındaki elektrik alanını hesaplayınız.
Q
Cevap: E = − ı̂ (V/m)
4π0 x0 (l + x0 )

SORU 5: Bir R yarıçaplı yük halkası, eşdeğer pozitif yük yoğunluğu λ ve toplam yükü Q
olarak x-y düzlemindedir. Halkadan h uzaklıktaki elektrik alanını bulunuz.
Qh
Cevap: E = ẑ (V/m)
4π0 (R2 + h2 )3/2

dE1
dE2