Elektrostatik Dengedeki

Özellik 1
letkenler
| Yaltlm bir iletkenin özellikleri:
1. Malzeme içinde her yerde elektrik alan sfrdr.
2. Herhangi bir yük tamamen yüzey üzerindedir. Malzeme içinde her yerde elektrik alan sfrdr.
3. Hemen dndaki bir elektrik alan, iletkenin z Bunun doru olmadn düünürsek
yüzeyine diktir. • letken içinde bir elektrik alan olsayd, oradaki serbest
yük hareket ederdi ve bir yük ak olurdu
4. Düzensiz ekilli bir iletkendeki yük, yüzey
• Eer bir yük hareketi olsayd, iletken dengede
eimlerinin yarçap en küçük olduu yerlerde olamazd
birikir.

Özellik 2 Özellik 3
Yaltlm bir iletkende herhangi bir
yük varsa, bu yük iletkenin
yüzeyindedir.
z Coulomb yasasnda benzer
yükler arasndaki 1/r2 lik itmenin
Yüklü bir iletkenin hemen dndaki bir elektrik
dorudan bir sonucudur
alan, iletkenin yüzeyine diktir.
z Yük fazlas iletken içine
konabilseydi, itici kuvvetler onlar z Bu doru olmasayd;
mümkün olduu kadar uzaa iter z Yüzey boyunca olan bileen yükün hareket etmesine
böylece yüzeye gitmelerine neden olurdu
neden olur. z Dengede olmazd

Yüklü bir iletkenin hemen

Özellik 4
dndaki elektrik alan
Gauss yasas bir yüzeye uygulandnda, yüzeyin iç
ksmndaki toplam yük: (V yüzeysel yük younluu) Düzensiz ekilli bir iletkendeki
yük, yüzey eimlerinin yarçap
qiç VA en küçük olduu yerlerde birikir
olduundan; Gauss yasas uygulandnda (yani keskin noktalar)
qiç VA V
)E ³ E ˜ dA EA E
H0 H0 H0
elde edilir.
 Özellik 4, devam PROBLEM 3 (sayfa 761)

40 cm çapl bir ilmek, düzgün bir elektrik

alannda, en büyük aknn elde edildii
konuma kadar döndürülüyor. Bu konumda ak
5.2x105 Nm2/C olarak ölçülüyor. Elektrik
alann büyüklüü ne kadardr?

| Herhangi fazla yük yüzeye hareket eder

| Denge salanan kadar yükler uzaklar

40 cm çapl bir ilmek, düzgün bir elektrik alannda, en büyük

aknn elde edildii konuma kadar döndürülüyor. Bu
konumda ak 5.2x105 Nm2/C olarak ölçülüyor. Elektrik alann PROBLEM 7 (sayfa 761)
büyüklüü ne kadardr?
ÇÖZÜM:
ekildeki gibi bir q nokta yükü a yarçapl O dorusal yük
E E A cos younluklu düzgün bir halkann merkezinde bulunuyor.
Merkezi bu nokta yükte olan R yarçapl (R<a) bir küreden
E 5.2 x 105 Nm 2 /C geçen toplam elektrik aksn bulunuz.
r 0.2 m
 0
A r 2 0.126 m 2
E 4.14 x 10 6 N/C

ekildeki gibi bir q nokta yükü a yarçapl O dorusal yük

younluklu düzgün bir halkann merkezinde bulunuyor. Merkezi
bu nokta yükte olan R yarçapl (R<a) bir küreden geçen toplam PROBLEM 8 (sayfa 762)
elektrik aksn bulunuz.

Sadece R yarçapnn içinde kalan yük toplam

6 m kenarl kare tabanl, 4 m yükseklikli bir
akya katkda bulunacandan pramid 52 N/C luk düey bir elektrik alanna
konuluyor. Pramidin eik dört yüzeyinden
q
)E geçen toplam elektrik aksn hesaplaynz.
H0
 6 m kenarl kare tabanl, 4 m yükseklikli bir pramid
52 N/C luk düey bir elektrik alanna konuluyor.
Pramidin eik dört yüzeyinden geçen toplam elektrik PROBLEM 15 (sayfa 762)
aksn hesaplaynz.
ekilde gösterildii
Tabandan geçen ak  E EAcos gibi, bir Q nokta yükü,
R yarçapl yarm
E (52)(36)cos180 1.87 x 103 Nm 2 /C kürenin düzlem
Pramidin yüzeyinden geçen elektrik alan çizgi says ksmnn merkezinin
ile tabandan geçenlerin says ayndr. hemen yukarsnda
bulunmaktadr. (a)
Eimli yüzeyler için eri yüzeyden geçen
elektrik aks ne
E 1.87 x 103 Nm 2 /C kadardr? (b) düz
yüzeyden geçen
elektrik aks ne
kadardr?

ekilde gösterildii gibi, bir Q nokta yükü, R yarçapl

yarm kürenin düzlem ksmnn merkezinin hemen
yukarsnda bulunmaktadr. (a) eri yüzeyden geçen
elektrik aks ne kadardr? (b) düz yüzeyden geçen elektrik
PROBLEM 19 (sayfa 763)
aks ne kadardr?

a) Eri yüzeyin her yerinde elektrik alan keQ/R2 deerinde,

Q=5 PC luk bir nokta
yüzeye dik ve dar dorudur. Yarküreden geçen ak (alan yük L=0.1 m kenarl
gücü x yarkürenin alan): bir küpün merkezinde
) egri ³ EdA
§ Q ·§ 1 ·

E yerel Ayarikure ¨ ke 2 ¸¨ ¸ 4SR 2  bulunuyor. ekildeki
© R ¹© 2 ¹ gibi Q ’nun çevresinde
Q 2S Q simetrik olarak baka
) egri
4SH 0 2H 0
alt özde nokta q=-1
b) Gauss yasas PC yükü bulunuyor.
) egri  ) düz 0 Küpün bir yüzünden
Q geçen elektrik aksn
) duz ) egri  bulunuz.
2H 0

Q=5 PC luk bir nokta yük L=0.1 m kenarl bir küpün

merkezinde bulunuyor. ekildeki gibi Q ’nun
çevresinde simetrik olarak baka alt özde nokta PROBLEM 27 (sayfa 763)
q=-1 PC yükü bulunuyor. Küpün bir yüzünden geçen
elektrik aksn bulunuz.

Toplam yük: Q  6 q 40 cm yarçapl dolu bir kürede, hacmine

Küpten dar doru olan toplam ak: düzgün olarak dalm 26 PC luk art yük
bulunmaktadr. Küre merkezinden, (a) 0 cm,
Q6q (b) 10 cm, (c) 40 cm, (d) 60 cm uzaklklarda
H0 elektrik alan büyüklüünü hesaplaynz.
Her bir yüzden geçen ak bunun altda biridir:

Q6q (5  6) x 10 6
() E ) biryuz 18.8 x 103 Nm 2 /C
6H 0 6 x 8.85 x 10-12
 40 cm yarçapl dolu bir kürede, hacmine düzgün
olarak dalm 26 PC luk art yük bulunmaktadr.
Küre merkezinden, (a) 0 cm, (b) 10 cm, (c) 40 cm, PROBLEM 31 (sayfa 764)
(d) 60 cm uzaklklarda elektrik alan büyüklüünü
hesaplaynz.

a 40 cm, Q 26 μC, E ? 32 PC luk bir yükün yüzeyine düzgün olarak

Qr 6
(26x10 )(0) dald 14 cm yarçapl ince bir küresel
a) E(0 cm) k e 9x109 0 tabaka alnz. Yük dalm merkezinden (a)
a3 (0.4) 3
r=10 cm ve (b) r=20 cm uzaklklarda elektrik
Qr (26x10 6 )(0.1)
b) E(r 10 cm) k e 9x109 3.65x105 N/C alan bulunuz.
a3 (0.4)3
Q (26x10 6 )
c) E(r 40 cm) k e 9x109 1.46 x 10 6 N/C
r2 (0.4) 2
Q (26x10 6 )
d) E(r 60 cm) k e 9x109 6.49 x 105 N/C
r2 (0.6) 2

32 PC luk bir yükün yüzeyine düzgün olarak

dald 14 cm yarçapl ince bir küresel tabaka
alnz. Yük dalm merkezinden (a) r=10 cm ve (b) PROBLEM 41 (sayfa 764)
r=20 cm uzaklklarda elektrik alan bulunuz.

Net yükü olmayan 50 cm kenar uzunluklu

kare bakr bir tabaka, 80kN/C luk düzgün bir
Q 32 μC elektrik alanna dik olarak konuluyor.
a 14 cm (a) Tabakann her bir yüzündeki yük
younluunu ve (b) her bir yüzdeki toplam
a) r 10 cm E 0 (küre içinde) yükü bulunuz.
Q 32x10 6
b) r 20 cm E ke 9x109 7.19x10 6 N/C
r2 (0.2) 2

Net yükü olmayan 50 cm kenar uzunluklu kare bakr

bir tabaka, 80kN/C luk düzgün bir elektrik alanna
dik olarak konuluyor. PROBLEM 48 (sayfa 764)
(a) Tabakann her bir yüzündeki yük younluunu ve
(b) her bir yüzdeki toplam yükü bulunuz.

E 80000N/C L 50cm ç yarçap a, d yarçap b olan küresel

a)  ? b) Q ? iletken bir tabakann net yükü Q dur. Bir q
nokta yükü bu tabakann merkezine
 konulursa, (a) tabakann iç yüzeyindeki ve
a) E
0 (b) tabakann d yüzeyindeki yüzey yük
younluunu bulunuz.
 E 0 80x103 (8.85x10 12 ) 7.08x10 7 C/m 2
Q
b) 
A
Q A (7.08x10 7 )(0.5) 2 1.77x10 7 C
 ç yarçap a, d yarçap b olan küresel iletken bir
tabakann net yükü Q dur. Bir q nokta yükü bu
tabakann merkezine konulursa, (a) tabakann iç
yüzeyindeki ve (b) tabakann d yüzeyindeki yüzey
yük younluunu bulunuz.
a) Yüzey yük younluu
q
Va
4Sa 2
a) D yüzeyin tad yükün (Q+q) younluu
Qq
Vb
4Sb 2
6. SORU (sayfa 761):
Belli bir yükü saran kapal bir yüzeyden
geçen elektrik aksnn, yüzeyin biçim ve
büyüklüünden neden bamsz olduunu
açklaynz.
CEVAP:
Bir nokta yük etrafndaki bir küreden geçen elektrik aks
küre büyüklüünden bamszdr. Daha büyük yarçapl
kürenin daha büyük alan vardr. Ancak yüzeyinde daha
küçük bir alan vardr. Böylece alan gücü ile bölgenin
çarpm yarçaptan bamszdr. Yüzey küre deilse, baz
ksmlar yüke dierlerinden daha yakndr. Bu durumda da
daha küçük izdüümsel bölgeler güçlü alanlarla
beraberdir, böylece net ak etkilenmez.
9. SORU (sayfa 761):
Ayn yükler arasndaki kuvvetin itici özelliini ve
iletkendeki yük hareket özgürlüünü kullanarak,
yaltlm bir iletkendeki yük fazlalnn neden
iletken yüzeyinde bulunmak zorunda olduunu
açklaynz.
CEVAP:
letken bir cismin içinde keyfi yerlere biraz yük
yerletirelim. Her yük parças her dier parçay
iter, böylece her parça olabildiince uzaa gider
ve sadece iletkenin d yüzeyine ulatnda durur.
2. SORU (sayfa 760):
Uzayn bir bölgesinde elektrik alan sfrsa,
bu bölgede yük bulunmad sonucu
çkarabilir misiniz? Açklaynz.
CEVAP:
Eer bölge sadece bir nokta, çizgi veya düzlemse,
hayr.
Aksi halde bo uzayda iki proton düünün. Elektrik
alan, protonlar birletiren çizginin orta noktasnda
sfrdr. Alandan bamsz bölge 3 boyutluysa, yük
bulundurmaz ancak elektrik yükü ile sarlm
olabilir. Statik yük tayan metal bir kürenin içini
düünün.
8. SORU (sayfa 761):
Gauss yasasn kullanarak, elektrik alan
çizgilerini, elektrik yüklerinden çkp baka
elektrik yüklerinde son bulmalarnn
nedenini açklaynz. (pucu: Gauss
yüzeyinin büyüklüünü deitiriniz.)
CEVAP:
Elektrik alan çizgilerinin balad herhangi bir nokta,
bölge veya cisim düünün. Dar bir Gauss yüzeyle
çevrelensin. Çizgiler yüzeyden geçerek pozitif net ak
oluturacak ekilde dar çkacaklardr. Gauss yasasna
göre: pozitif net yük çizgilerin balad, yüzey içinde
olmaldr. Benzer olarak, elektrik alan çizgilerinin bittii
herhangi bir yer, net negatif aknn geçtii bir Gauss
yüzeyinin hemen içinde olmal ve negatif bir yük olmaldr.
10. SORU (sayfa 761):
Bir insan topraktan yaltlm içi bo büyük bir metal
küre içine yerleiyor. Küreye fazlaca bir yük
verilirse, kürenin iç tarafna dokunmakla insana bir
zarar gelir mi? Balangçta insanda küredekiyle zt
iaretli bir yük bulunmas durumunda ne olacan
açklaynz.
CEVAP:
Kii yüklü deilse, küre içindeki elektrik alan sfrdr.
Kürenin iç duvar yük tamaz. Kii bu duvara
dokunmayla zarar görmez. Kii (küçük) bir q yükü
tayorsa, küre içindeki elektrik alan artk sfr deildir.
Kürenin iç duvarnda –q yükü oluur. Kii küreye
dokunduunda (küçük) bir ok alr, vücudundaki tüm
yük metale geçer.

Lightning Strikes a Car
The crash-test dummy is safe,
but the right front tire didn’t
make it …
High Voltage Laboratory,
Technical University Berlin, Germany
14. SORU (sayfa 761):
Yldrml frtnada güvenli yerlerden birinin
araba içi olduunu duymusunuzdur. Bu
neden böyledir.
CEVAP:
Derste tanmland gibi, Gauss yasasna göre; bir
iletken üzerindeki fazla yük iletkenin yüzeyinde
bulunacaktr. Bir araba yldrm dümesiyle
yüklenirse, bu yük araba dnda kalacaktr,
içindekiler zarar görmeyecektir. Yldrm dümesi
srasnda akm da iletkenin dnda kalr. Ancak
camelyafl veya üstü açlabilen bir arabann içinde
olmak bir frtna srasnda güvende olmay
gerektirmiyor.