Elektrik Alan Elektrik Alann Yönü

&
& F ke Q „ Negatif bir yükün
„ Matematiksel olarak, E
qo r2 ürettii elektrik
alan yüke doru
„ Birimi SI sisteminde N / C dur. yönelir
„ Alann büyüklüü için bunu kullann „ Pozitif bir test
yükü, negatif
„ Elektrik alan bir vektör niceliktir
kaynak yüküne
„ Alann yönü, o noktaya yerletirilen çekilir
küçük bir pozitif test yüküne uygulanan,
elektrik kuvvetin yönü olarak tanmlanr

Elektrik Alann Yönü, Bir Test Yükü ve Elektrik

devam Alan, daha fazlas
„ Pozitif bir yükün „ Test yükü küçük bir yük olmaldr
ürettii elektrik „ Kaynak yükündeki yüklerin tekrar
alan yükten düzenlenmesine neden olmaz
uzaklaacak „ Bir test yükü olsun yada olmasn
ekilde yönelir elektrik alan vardr
„ Pozitif bir test
yükü, pozitif „ Bir grup yük varsa, vektör toplam
kaynak yükü (üstüste gelme ilkesi) elektrik
tarafndan itilir alana uygulanabilir
Elektrik alan

Problem Çözme Stratejisi,

Problem Çözme Stratejisi
„ Problemdeki yükler için bir diyagram
çizin
„ lgilenilen yükü belirleyin
„ Daire içine almak isteyebilirsin
„ Birimler – Tüm birimleri SI ya çevirin
„ ke ile tutarl olmaldr
devam
„ Coulomb Yasasn Uygulayn
„ Her bir yük için, ilgilenilen yük üzerindeki
kuvveti bulun
„ Kuvvetin yönünü belirleyin
„ Tüm x- ve y- bileenlerini toplayn
„ Bu bileke kuvvetin x- ve y-bileenlerini
verir
„ Bileke kuvveti bulun:
„ Pisagor teoremi ve trigonometri kullanarak
 Problem Çözme Stratejisi,
Elektrik Alanlar
„ Nokta yüklerin elektrik alanlarn
hesaplayn
„ Bireysel yüklerden ileri gelen elektrik
alan bulmak için denklemi kullann
„ Yön, pozitif bir test yükündeki kuvvetin
yönüyle verilir
„ Birden fazla yük varsa üstüste gelme
ilkesi uygulanabilir
 Sürekli bir Yük Dalmnn Sürekli bir Yük Dalmnn
Elektrik Alan Elektrik Alan, devam
„ Yükler topluluunun „ Bir 'q yük parçasnn bir P
yükleri arasndaki noktasnda oluturduu elektrik
alan
uzaklklar, ilgilenilen bir
noktann topluluktan
olan uzaklndan çok 'q
daha küçükse, yükler 'E ke rˆ
sistemi süreklidir.
r2

Sürekli bir Yük Dalmnn Sürekli bir Yük Dalmnn

Elektrik Alan, devam Elektrik Alan, devam
„ Toplam elektrik alan Q
hacimsel yük younluu U{ (C/m3)
'q „
V
E | ke ¦ 2 rˆ
i r
Q
„ yüzeysel yük younluu:
V{ (C/m2)
A
„ P deki toplam alan
'qi dq Q
E k e lim
'qi o0
¦ ri
rˆ
2 i
ke ³
r2
rˆ „ dorusal yük younluu: O{
(C/m)
i l

Sürekli bir Yük Dalmnn

Elektrik Alan, devam
„ Yük, bir hacim, yüzey veya doru
üzerinde düzgün olmayan biçimde
dalmsa yük dalmlar
dQ dQ
U V
dV dA
Elektrik Alan Çizgileri
„ Herhangi bir noktada alan vektörü
yönünü gösteren çizgiler çizersek;
bunlara elektrik alan çizgileri denir
ve Michael Faraday tarafndan
dQ tantlmtr
O
dl
 Alan Çizgilerinin Özellikleri Elektrik Alan Çizgi Desenleri
Zayf „ Nokta yük
„ Elektrik alannn gücü „ Çizgiler tüm
elektrik alan çizgilerinin
younluu ile temsil Güçlü yönlerde eit
edilir. olarak yaylr
„ Pozitif bir kaynak
yük için, çizgiler
dar doru
„ Elektrik alannn yönü yaylr
elektrik alan çizgilerine
teettir.

Elektrik Alan Çizgi Desenleri Elektrik Alan Çizgi Desenleri

„ Negatif bir
kaynak yük için,
çizgiler içeri Bir elektrik dipolü
yönelir iki eit ve zt
yükten oluur

Elektrik Alan Çizgi Desenleri Elektrik Alan Desenleri

„ ki eit benzer nokta yük
„ Yüklerden iyice uzakta, alan yaklak olarak 2q „ Eit olmayan ve
deerinde tek bir yük gibi davranr zt yükler
„ Yükler arasndaki alan çizgilerinin dar doru „ +2q yükünü terk
yönlenmesi yükler arasndaki itmeyi gösteriyor
eden iki alan
„ Yükler arasndaki düük alan çizgileri bu bölgedeki
zayf alan göstermektedir çizgisinden biri –q
üzerinde son
bulur
 DÜZGÜN BR ELEKTRK
Elektrik Alan çizgilerini ALANDA YÜKLÜ
çizme kurallar PARÇACIKLARIN HAREKET
„ Çizgiler pozitif yüklerde balamal ve „ q yüklü m kütleli bir parçack E elektrik alanna
negatif yüklerde sona ermeli konulduunda parçac hzlandran kuvvet
„ Yük fazlal durumunda, baz çizgiler
sonsuz uzakta balayacak veya Fe qE ma
bitecekler
„ Pozitif bir yükten ayrlacak veya negatif qE
bir yükte sona erecek ekilde çizilen Parçacn ivmesi: a
çizgilerin says, yükün büyüklüü ile m
orantldr
„ ki alan çizgisi birbirini kesemez E düzgünse, ivme sabittir
Parçack pozitif yüklü ise, ivme elektrik alan ile ayn, negatif
ise zt yöndedir

DÜZGÜN BR ELEKTRK

ALANDA YÜKLÜ Van de Graaff
PARÇACIKLARIN HAREKET Jeneratörü
„ Bir elektron zt yüklü 2 düz metal tabaka
arasndaki alana vii ilk hzyla girerse, „ Elektrostatik jeneratör
elektronun ivmesi –y yönündedir. Robert J. Van de Graaff
& eE ˆ tarafndan 1929 da
a  j
m tasarland ve yapld
Elektronun „ Yük, dönen kay
hz bileenleri: koordinatlar: yardmyla kubbeye
vx vi sabit x vi t aktarlr
eE 1 2 1 eE 2
vy a yt - t y a yt  t ekil 23.25
m 2 2 m

ÖZET ÖZET, devam

„ Elektrik Yükleri aadaki önemli özelliklere „ Varl bilinen en küçük yük miktar elektron veya
protondaki yük: |e|=1.60219x10-19 C
sahiptir
„ Uzayn bir noktasndaki E elektrik alan:
„ Benzer yükler birbirlerini iterler, farkl yükler
birbirlerini çekerler Fe
„ Elektrik yükü korunur
E{
q0
„ Yük kuantumludur
„ Yükler, iletkenlerde serbestçe hareket eder, „ Bir q nokta yükünün, yükten r uzaklnda bir
yaltkanlarda edemez noktada oluturduu alan
„ Coulomb Yasasna göre bir q1 yükünün bir q2 q
yüküne uygulad elektrik kuvveti E ke rˆ
q1q2 r2
F12 ke rˆ
r2
 ÖZET, devam SORU 1
„ Bir noktadaki toplam elektrik alan, bütün yüklerin o
noktadaki elektrik alanlarnn vektörel toplamdr: “Nötr atom” ne demektir?
qi
E ke ¦ rˆ
2 i
i ri “Negatif yüklü atom” ne demektir?
„ Sürekli bir yük dalmnn bir noktadaki elektrik
alan
dq
E ke ³ rˆ
r2
„ Elektrik alan çizgileri uzayn herhangi bir bölgesinde
elektrik alan belirtir
„ Bir E elektrik alannda hareket eden m kütleli, q
yüklü bir parçacn ivmesi:
qE
a
m

Atomlarn Yaps CEVAP

„ Atomlar elektriksel nötrdür. Nötr atom ne demektir?
Negatif yüklü atom ne demektir?
„ Atomlar pozitif yüklü çekirdek ve
etrafndaki negatif elektronlardan
oluur.
Nötr atomun net yükü yoktur. Yani
„ Atom çekirdei pozitif yüklü
protonlardan ve elektriksel nötr çekirdek etrafndaki elektronlarla
nötronlardan oluur. çekirdekteki proton saylar ayndr.
„ Protonlarn says elektronlarn Negatif yüklü bir atomun, proton
saysyla ayndr.
saysndan bir yada daha fazla elektronu
„ Örnek, 12C atomunda 6 proton, 6
nötron ve 6 elektron vardr. vardr.

SORU 2
Yüklü bir tarak genellikle küçük kuru
kat parçalarn çeker, ancak taraa
dediklerinde uzaklarlar. Neden?
CEVAP
Yüklü bir tarak genellikle küçük kuru kat
parçalarn çeker, ancak taraa dediklerinde
uzaklarlar. Neden?
Tarak yaklatrldnda, kattaki
moleküller kutuplanr ve kat çekilir.
Temas srasnda taraktaki yük kada
iletimle aktarlr. Böylece tarak katla
ayn yüke sahip olur ve itilir.
 SORU 3
Yük genelde niçin elektronlarla
aktarlr?
SORU 4
Balon sürtünmeyle negatif yüklenir
ve duvara yapr. Bu duvarn pozitif
yüklü olduu anlamna gelir mi?
Balon sonunda niçin düer?
SORU 5
Elektrik alan tanmlarken, test yükünün
büyüklüünün çok küçük olmas gerektiini
belirtmek niçin gereklidir?
CEVAP
Yük genelde niçin elektronlarla aktarlr?
Elektronlar protonlardan daha hafif
ve daha hareketlidirler. Ayrca
protonlara göre atomlardan çok
daha kolay ayrlrlar.
CEVAP
Balon sürtünmeyle negatif yüklenir ve
duvara yapr. Bu duvarn pozitif yüklü
olduu anlamna gelir mi? Balon sonunda
niçin düer?
Hayr. Balon duvar moleküllerinin kutuplanmasna neden
olduundan, balona yakn pozitif bir yük tabakas oluur.
ekildeki durumla ayn, sadece yükler zt. Bu yükler ve
balondaki negatif yükler arasndaki çekim, balondaki negatif
yükler ve kutuplanm moleküllerdeki negatif yükler arasndaki
itmeden (balondan daha uzak olduklarndan) daha güçlüdür. Bu
nedenle duvara doru net bir çekici kuvvet vardr. Balonu saran
havadaki iyonlama, balondaki fazla elektronlarn aktarlmasna
neden olur, böylece balondaki yük azalr ve sonunda çekici
kuvvet balonun arln desteklemekte yetersiz kalr.
CEVAP
Elektrik alan tanmlarken, test yükünün büyüklüünün
çok küçük olmas gerektiini belirtmek niçin gereklidir?
Böylece test yükünün oluturduu
elektrik alan, ölçmeye çallan elektrik
alan (onu oluturan yükleri hareket
ettirerek) deitiremez.
 SORU 7 CEVAP
Bir elektrik alann bo uzayda
Bir elektrik alann bo bulunmas mümkün müdür?
uzayda bulunmas ekildeki A noktasn dikkate aln.
Bu noktada yük var mdr? Bu
mümkün müdür? noktada bir kuvvet var m? Bu
ekildeki A noktasn noktada bir alan var m?
dikkate aln.
Pozitif veya negatif bir yükle bir elektrik alan
Bu noktada yük var m? kurulursa, alan yükten tüm yönlere uzanr. Bu
Bu noktada bir kuvvet nedenle yükü saran bo uzay da olsa alan
var m? vardr. A noktasnda da bir alan vardr.
Bu noktada bir alan var ekildeki A noktasnda cisim yok, bu nedenle
m? yük de yoktur bir kuvvet de yoktur. Ancak A
noktasnda bir yük varsa bir kuvvet olacaktr.

SORU 8 CEVAP
Elektrik alan çizgileri niçin hiç kesimez? Açklayn.
Elektrik alan çizgileri niçin hiç
kesimez? Açklayn. Elektrik alann yönü, alana yerletirilen pozitif
bir test yükünün etkisinde kald kuvvetin
yöndür. Elektrik alan çizgileri kesiseydi,
kesime noktasna yerletirilen bir test yükü,
iki yönde bir kuvvet etkisinde olacakt. Bir yük,
ayn anda iki elektrik kuvvetinin etkisinde
kalmaz, ancak iki elektrik kuvvetinin vektör
toplamnn etkisinde kalr. Ayrca, alan
çizgilerinin kesitii noktada serbest braklan
test yükünün izleyecei yol da belirsiz olurdu.

SORU 9
Bir 4q yükü ile bir –q yükü arasndaki
mesafe r dir. 4q yükünden ayrlan elektrik
alan çizgilerinin saysn –q yüküne giren
sayyla kyaslayn. 4q tarafnda balayan
ekstra çizgiler nerededir?
CEVAP
Bir 4q yükü ile bir –q yükü arasndaki mesafe
r dir. 4q yükünden ayrlan elektrik alan
çizgilerinin saysn –q yüküne giren sayyla
kyaslayn. 4q tarafnda balayan ekstra
çizgiler nerededir?
Büyük yükün yüzeyinde, küçük yükte
sona eren elektrik alan çizgilerinin dört
kat fazlas balar. Ekstra çizgiler yük
çiftinden uzaa doru yaylrlar. Hiç sona
ermeyebilirler veya daha uzaktaki negatif
yüklerde sona erebilirler. ekil +2q ve –q
için durumu gösteriyor.
 SORU 10
ki eit nokta yükün d mesafe uzaklkta
olduunu düünün. Üçüncü bir test yükü,
hangi noktada (sonsuz dnda) net kuvvet
etkisinde kalmaz? (net kuvvet sfr olur)
CEVAP
ki eit nokta yükün d mesafe uzaklkta olduunu düünün.
Üçüncü bir test yükü, hangi noktada (sonsuz dnda) net kuvvet
etkisinde kalmaz? (net kuvvet sfr olur)
ki yükün tam arasndaki noktada.

SORU 6
Yaltkan bir taburedeki bir örenci
topraktan yaltlm büyük bir metalik
küre elektrostatik bir jeneratörle
yüklenirken küreyi tutuyor. Bunu
yapmak güvenlimidir, niçin? Baka bir
kiinin küreye yüklendikten sonra
dokunmas güvenlimidir, niçin?

CEVAP
Yaltkan bir taburedeki bir örenci topraktan yaltlm büyük bir
metalik küre elektrostatik bir jeneratörle yüklenirken küreyi
tutuyor. Bunu yapmak güvenlimidir, niçin? Baka bir kiinin
küreye yüklendikten sonra dokunmas güvenlimidir, niçin?
Yaltkan platformdaki örenci, jeneratör
küreyle ayn potansiyelde olduundan
güvendedir. Yük sadece potansiyelde bir fark
varsa akar.
Yüklü küreye dokunan örenci yüklü küreye
kyasla sfra yakn elektrik potansiyelde
olduundan güvende deildir. Örenci küreye
temas ettiinde ayn elektrik potansiyele
gelinceye kadar yük küreden ona akar.
PROBLEM 1
(a) 10 g kütleli elektrikçe nötr gümü küçük
bir toplu inedeki elektronlarn saysn
hesap ediniz. Bir gümü atomunda 47
elektron bulunmaktadr ve molar kütlesi
107.87 g/mol dur.
(b) neye net yük 1 mC oluncaya kadar
elektronlar katlmaktadr. nede
balangçta bulunan her 109 elektrona
karlk kaç elektron eklenmitir?
 (a) 10 g kütleli elektrikçe nötr gümü küçük bir toplu inedeki
elektronlarn saysn hesap ediniz. Bir gümü atomunda 47
elektron bulunmaktadr ve molar kütlesi 107.87 g/mol dur.
(b) neye net yük 1 mC oluncaya kadar elektronlar katlmaktadr.
nede balangçta bulunan her 109 elektrona karlk kaç elektron
eklenmitir? PROBLEM 7
a) N elektron says olsun ekildeki gibi 3 nokta yük bir ekenar
§ 10g ·
N ¨¨  
¸¸ 6.02x10 23 atom/mol 47 elektron/atom 
üçgenin köelerinde bulunuyor. 7 PC luk
© 107.87 g/mol ¹
10 g kütleli inedeki: N=2.62x1024 elektron var. yük üzerindeki net elektrik kuvvetini
b) Q=1mC=10-3 C, e=1.6x10-19 C/elektron hesalaynz.
Q 10 3 C
Eklenen elektron says= e 6.25x1015 elektron
1.6x10 19 C/elektron

2.62x1024 elektrona 6.25x1015 elektron eklendiyse her 109

elektrona 2.38 elektron eklenir.

ekildeki gibi 3 nokta yük bir ekenar üçgenin köelerinde

bulunuyor. 7 PC luk yük üzerindeki net elektrik kuvvetini
hesalaynz. PROBLEM 8
q1q2 ( 2 x10 6 )(7 x10 6 ) Balangç noktasndan x=d noktasna uzanan yatay
F ke F1 9 x109 0.503N yaltkan bir çubuun uçlarnda +3q ve q yüklü iki
r2 (0.5) 2 küçük boncuk bulunuyor (ekil). Küçük yüklü üçüncü
(4 x10 6 )(7 x10 6 ) bir boncuk çubuk üzerinde serbestçe kayabiliyor.
F2 9 x109 1.01N Denge halinde üçüncü yükün yerini bulunuz. Karal bir
(0.5) 2 eklide dengede kalabilir mi?
Fx (0.503  1.01) cos 60 0.755
Fy (0.503  1.01) sin 60 0.436
F Fx i  Fy j 0.755i  0.436 j F Fx2  Fy2 0.872 N
Fy Fy
tan T T tan 1 30q
Fx Fx

PROBLEM 8 Balangç noktasndan x=d noktasna uzanan yatay

yaltkan bir çubuun uçlarnda +3q ve q yüklü iki küçük boncuk
bulunuyor (ekil). Küçük yüklü üçüncü bir boncuk çubuk üzerinde
serbestçe kayabiliyor. Denge halinde üçüncü yükün yerini
bulunuz. Karal bir eklide dengede kalabilir mi? PROBLEM 13
(3q )Q qQ ekilde elektrik alann sfr olduu
F ke i  ke (i ) 0
x 2
(d  x) 2 (sonsuz dnda) noktay bulunuz.
(3q )Q qQ
ke 2
ke
x (d  x) 2
3 1 x2
Ÿ (d  x) 2
x2 (d  x) 2 3
§ 1 ·
d x ¨1  ¸ 1.58 x Ÿ x 0.63d
© 3¹
 PROBLEM 13
ekilde elektrik alann sfr olduu (sonsuz dnda) noktay
bulunuz. PROBLEM 26
q1 2.5x10 6 Çizgisel bir yük, x=+x0 dan art sonsuza
E1 ke 9x109
r2 d2 kadar uzanmaktadr. Çizgisel yük
younluu P=O0x0/x ise, balangç
q 6x10 6
E2 k e 22 9x109 noktasndaki elektrik alann bulunuz.
r (d  1) 2
2.5x10 6 6 x10 6
Ÿ (d  1) 2 2 .4 d 2
d2 (d  1) 2
d 1.82m,0.392m

PROBLEM 26
Çizgisel bir yük, x=+x0 dan art sonsuza kadar
uzanmaktadr. Çizgisel yük younluu P=O0x0/x ise,
balangç noktasndaki elektrik alann bulunuz. PROBLEM 41
f Bir elektron ile bir proton 520 N/C luk bir
P
E ³ dE ³ ke
x0
x2
dx(i ) elektrik alanna durgun olarak konuluyorlar.
Her birinin serbest brakldktan sonra 48 nano
saniye sonraki hzn hesaplaynz.
f
f
§ 1 · ke O0
E k e O0 x0i ³ x 3 dx  ke O0 x0i¨  2 ¸ (i )
¨ 2x ¸ 2 x02
x0 © x0 ¹

PROBLEM 41
Bir elektron ile bir proton 520 N/C luk bir elektrik alanna
durgun olarak konuluyorlar. Her birinin serbest
brakldktan sonra 48 nano saniye sonraki hzn
hesaplaynz.

qE
F qE ma a
m
qEt
v vi  at v
m
(1.6x10 19 )(520)(48x10 9 )
ve 4.4 x10 6 m / s
9.11x10 31
(1.6 x10 19 )(520)(48x10 9 )
vp 2.4x103 m / s
1.67 x10 27