Olcu PDF

ENERJĠ DAĞITIMI-I
Dersin Kredisi
4+0+0
Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

Genel:
Ölçü cihazları tesislerin ne kadar enerji tükettiğinin belirlenmesinde veya arıza

durumlarının oluştuğunun belirlenmesinde kullanılan cihazlardır.
kWh
A

Genel:
Bir koruma / ölçme sisteminde ölçü trafolarının kullanımı

Genel:

Ölçü Transformatörleri:
Ölçme ve koruma cihazlarının ekonomik ve güvenlik sebebi ile
devreye doğrudan bağlanmalarının mümkün olmadığı veya
kolay uygulanabilir olmadığı hallerde akımı veya gerilimi
indirgemek için kullanılan aletlere denilir.
Risk, can güvenliği Ġzolasyon problemleri
Yüksek maliyetli.

Akım Ölçü Transformatörleri
Ölçme Koruma Röleleri
Gerilim Ölçü Transformatörleri Güç Kalitesi

Koruma
Enerji Ölçümü
 Ölçüm
 Otomasyon
 Tanımlama
Olay kaydı
 Arıza kaydı
 İstasyonlar arası haberleşme

Primer
I1
U1
Sargılar
I2 Manyetik
Çekirdek
I1
I1
CT: K= U2
I2 I2
Sekonder
K: Dönüştürme Oranı

Akım Ölçü Transformatörleri Kullanılan akım transformatörlerinin
Primer
I1
primer akımları değişken olup, sekonder
akımları 1 A veya 5 A olarak imal
edilmektedirler.
Akım transformatörlerinin primer akımları;

Ip
5, 10, 15, 30, 40, 50, 75,100, 125,
150, 250, 300, 400, 500, 600, 800,
K 1000, 1200, 1500, 2000, 2500, 3000,
4000 A gibi
K.Istandart
s değerlerde imal
edilmektedir.
I2
Sekonder

Örnek 1:
I1  2000A
I2  5A
n1  1 spir
I2
I1
Sekonder spir sayıay(n2 ) ?
n1.I1  n2 .I2
n1.I1 1x2000
n2    400 spir
I2 5

Kullanım yerine / montaj şekline göre; :
1. Geçiş / izolatör tipi (bushing type);
Primer sargısı için geçiş izolatörü kullanılabilecek şekilde imal edilir.
EV-S1_01.98-2

Kullanım yerine / montaj şekline göre;
2. Mesnet tipi (support type);

primer devre iletkeni için bir taşıyıcı (mesnet) görevi yapacak şekilde düzenlenmiş akım
transformatörüdür.
EV-S1_01.98-2

Geçiş
Geçiş tipi ? Geçiş ve mesnet tipi
Mesnet

3. Bara tipi (bus type); primer iletkeni (sargısı) bulunmayan, ancak primer yalıtımı olan,
doğrudan bir iletken ya da bara üzerinden bağlanabilen akım transformatörüdür.

4. Kablo tipi (cable type); kendi primer iletkeni ve primer yalıtımı bulunmayan, yalıtılmış bir
kablo üzerinden monte edilebilen akım transformatörüdür.
EV-S1_01.98-2
5. Manyetik devresi açılabilen (split core); kendi primer iletkeni ve primer yalıtımı
bulunmayan, manyetik devresi iki bölüme ayrılmış ve açılabilir yapıdadır. Böylece enerji
sistemindeki baraların bağlantılarına dokunmadan akımı ölçülmek istenen baraya kolaylıkla
monte edilmesini sağlar.
EV-S1_01.98-2

Çalışma ortamına göre;
Harici Tip Mesnet Trafosu Dahili Tip Mesnet Trafosu

Çekirdek Tipine Göre
Tek Çekirdekli Çok Çekirdekli

Akım Ölçü Transformatörü Seçim Kriterleri
M P
Akım Trafolarının Proje Üzerinde Gösterilmesi
K k S1
P1
L l P2
S2

Uygulama;
L1 L2 L3

IEC 60044-1 Standardı dikkate alınarak akım transformatörünü belirleyen

parametreler;
• Ġzolasyon seviyesi Um, Un

• Çevirme oranı Ip/Is,
• Güç / burden (bağlanabilecek maksimum yüke ait güç [VA],
• Kısa devre dayanım akımı (Ith),
• Frekans [Hz]
• Hassasiyet (klas),
• Ölçü A.T. için emniyet faktörü (n, Fs)
• Koruma A.T. için hassasiyet sınır faktörü (n, ALF )
• Birlikte kullanılacağı koruma ekipmanları, ölçü aletleri.

İzolasyon seviyesi: Akım transformatörünün çalışacağı sistemin azami gerilim
seviyesini belirtir. Transformatörün dizaynı, izolasyon mesafeleri ve boyutları
çalışacağı sistemin maksimum gerilim seviyesi dikkate alınarak yapılır. Gerilim
seviyeleri standartta (IEC 60044-1) aşağıdaki tablodaki gibi sınıflandırılmıştır.

Çevirme oranı (dönüştürme oranı) : Bir akım transformatöründe anma primer

akımının anma sekonder akımına oranıdır.
Sekonder yükü (burden): Ölçü trf.’nun nominal sekonder akımında klasını

sağlamak şartı ile sekonder devreye sağlaması gereken belirli bir güç
katsayısındaki görünür güç [VA] değeridir. Bu güç değerine sekonderdeki iç
kayıplar dahil değildir. Ġç kayıplar üretici tarafından ayrıca dikkate alınır. Sekonder
devrenin ihtiyaç duyduğu güç, bağlanacak olan tüm ölçü aletleri ve bağlantı
kabloları için gereken toplam güçtür. Belirlenen yük değerinin altında veya
üzerinde güç tüketildiği durumlarda akım transformatörü doğruluk sınıfına uygun
şekilde çalışamaz hale gelir.

Termik Kısa devre akımı (Ith): Trafonun belirlenen kısa sürelerde fiziksel
olarak hasara uğramadan termal olarak dayanabileceği maksimum akım
miktarını belirler.
Genellikle 1 saniye ya da 3 saniye süreli olarak belirlenir.
Hassasiyet (doğruluk, klas) sınıfı: Primer akımının sekonder akımına

indirgenmesi sırasında sekonder akımında oluşabilecek hata miktarının
sınırlarını belirlemektedir. Primer akımı sekonder akıma dönüştürülürken
oluşabilecek iki tip temel hata vardır:
1. Akım Hatası,
2. Açı Hatası.
Hataların belirlenmesi, sınırları ölçü ve koruma akım transformatörlerinde
farklılık göstermektedir.

Primer
I1 I1
CT: K=
I2
Ip = K.Is
K
F
K.Is
F : Açı Hatası
I2
Sekonder e : Oran Hatası

Ölçü A.T. için doyma katsayısı “n”(Security factor “Fs”): Ölçü A.T.’nin
sekonderindeki ölçü aletlerinin aşırı akımdan zarar görmesini engellemek için
belirlenmiş bir katsayıdır. Bu katsayı ile primer akımın nominal değerinin belli
bir katından büyük değerlerde trafonun doyuma girmesi sağlanmalıdır.
•Ör: 300/5A’lik bir A.T’de Fs 5 ise, primerden 50xIpn’lik bir akım geçtiğinde
sekonderden <5xIsn değerinde doyum bölgesine girmesi istenir. Bu nedenle
Ölçü A.T.’nin çalışma bölgesi mıknatıslanma eğrisinin kırılma doyma bölgesine
yakın tasarlanır.
1: Lineer bölge (ilk kıvrılma ile ikinci kıvrım

arasındaki bölge) ,
2: Diz noktası, kırılma bölgesi ,
3: Doyum bölgesi
n< 5 olmalıdır.

Koruma A.T. için doyma faktörü (n, ALF, Koalf ): Normal işletme koşulları dışında
sistemde oluşabilecek kısa devre / aşırı akımların, kısa süre içinde ve doğru olarak
belirli bir oranda koruma ekipmanlarına iletilmesi enerji sisteminin veya elektrik
makinelerinin zarar görmemesi açısından hayati önem taşımaktadır.
A.T.’nin nominal akımının belirli bir katına kadar tam doyum bölgesine girmeden,
bileşik hata sınırları içinde çalışması gerekir. ALF değeri, sınır akım değerini nominal
akımın çarpan katsayısı olarak ifade etmektedir. K.A.T.leri, normal işletme
koşullarında da sınıfına uygun ölçüm yapması gerektiğinden çok daha geniş bir
bölgede çalışmaktadırlar.

5 P 20; 10VA
Trafonun Nominal Gücü
Nominal Aşırı Akım Faktörü

Çekirdek/Trafo Tipi: P = Koruma
Nominal Akımdaki n x IN
Yüzde Bileşik Hata Sınırı
Dikkat!
P, ALF, Koalf veya n>10 koruma çekirdeği anlamına gelir.
Ölçme için uygun değildir!

Cl.0.5 Fs 5; 5VA
Trafonun Nominal Gücü
Emniyet Faktörü
Çekirdek/Trafo Tipi: Fs = Ölçü
M = Ölçü
%100 IN ve %100 VA yükteki
yüzde hata sınırı
%5 -%120 IN ve %25 -%100 VA

yükte sağlaması gereken yüzde
hata sınıfını belirtir.
Dikkat!
M, Fs veya n<5 ölçü çekirdeği anlamına gelir.
Koruma için uygun değildir!
EV-S1_01.98-2

1. Akım hatası (%AH); efektif dönüştürme oranı hatasıdır,
2. Faz hatası (FH); ölçümdeki reaktif kayıplar nedeniyle oluşan faz farkı
hatasıdır, birimi [dakika] veya [santiradyan]’dır.
• Primer ile sekonder akımının açıları arasındaki
fark derece veya radyan cinsinden hesaplanarak
dakika ya da santiradyana dönüştürülerek
hesaplanır.

Akım hatası efektif değerler dikkate alınarak hesaplandığından nonsinüsoidal

şartları yeterince yansıtamamaktadır.
Buna karşın faz hatası ve bileşik hata hesaplanırken anlık akım değerlerinden de
yararlanıldığı için hem sinüsoidal hem de nonsinüsoidal şartları (akımın dalga
şeklindeki kalıcı değişiklikleri) bir ölçüde yansıtabilmektedir.
IEC 60044-1’e göre K.A.T.’de doğruluk sınıfına göre akım, faz ve bileşik hata
Tablo 3’de yer almaktadır.

Ölçü A.T’den farklı olarak koruma A.T.’de hata ölçümü nominal akım akım ve
nominal yükte yapılmaktadır.
Örnek: 100/1A, 10VA, 5P10, bir trf.’nun testleri sadece 100A ve 10VA
değerinde yapılır. Bu trf.nun doğruluk sınıfı bakımından çalışma aralığı;
100A<= Primer akımı <=10x100A ve
sekonder yük <= 10VA’dir.
Bu çalışma aralığında akım hatası; 10VA ve 100A’de (+ -)%1,
10VA ve 10x100A’de %5’dir.

Doyma Katsayısının Yük ile Değişimi
n n
' SN  SE M n<5
S  SE
n 
'
Gerçek doyma katsayısı
P n>10
n  Nominal doyma katsayısı
SN  Akım trafosunun gücü (VA)
SE  Akım trafosunun iç ihtiyaç gücü (VA)
S Akım trafosunun sekonderine bağlanan güç (VA)

Uygulama
1000/1/1 A, Ith=25kA, Um=12 kV

Birinci Çekirdek : 10 VA, 1M5
Ġkinci Çekirdek : 15 VA, 5P10
Bağlı Yükler ;
Birinci Çekirdek : Ampermetre, yaklaşık 4 VA
Ġkinci Çekirdek : Mekanik aşırı akım rölesi, yaklaşık 22 VA
10  1 15  1,5
n 5
'
 11 n  10
'
7
4 1 22  1,5
M n<5 P n>10
I2
I2N
Koruma Çekirdeği 5P10
Nominal Yüklenme
Ölçme Çekirdeği 1M5
S=4 VA ile Yüklenme
Koruma Çekirdeği 5P10
S=22 VA ile Yüklenme
Ölçme Çekirdeği 1M5

Nominal Yüklenme
I1
I1 N

Termik dayanım katsayısı :
Akım trafolarının sekonderden geçen akım primerine bağlıdır. Akım trfafolarının
primeri nominal akımın 100 katına dayanacak şekilde dizayn edilmiştir. Eğer
oluşacak termik etki bu değerden yüksek ise bir katsayı ile verilmesi gerekmektedir.
Uygulama :
Ik= 16 kA, 50/5 A akım trafosu, kesici açma gecikmesi t=1 san.
I th  I k . t  16. 1  16kA
16000
 320
50
I th  350.I n

Dinamik dayanım katsayısı :
Akım trafolarının arıza esnasında oluşacak dinamik etkilere dayanabilecek nitelikte
olmalıdır. Bunun içinde;

I dyn  2,5.I th
olmalıdır.
EV-S1_01.98-2
Akım Trafosu seçiminde olması gerekenler :
* Nominal Gerilimi 36 kV
* Dönüştürme Oranı 100/5 A
* Gücü 10 VA
* Çekirdeğin Cinsi M veya P
* Hassasiyeti 10P20
* Termik dayanım katsayısı Ith=300xIn
* Dinamik dayanım katsayısı Idyn=2,5xIth

Gerilim Trafosu :
Primer
sargı Sekonder
sargı
Epoksi
reçine
Sekonder
terminal kutusu
Toprak
terminali
Nüve
Şase
EV-S1_01.98-2
Gerilim Trafosu :
L1 L2 L3
UP
UP 100 3
3 100
3 V
3
0-36 kV
UP 100
3 3
UP 100
3 3
Tek kutuplu (mesnet tip)

EV-S1_01.98-2
Gerilim Trafosu :
L1 L2 L3
UP 100 U P V
100
0-36 kV
100
UP 100
Çift kutuplu (mesnet tip)

EV-S1_01.98-2
Gerilim Trafosu :
Montaj şekline göre;
Mesnet tip,
Arabalı
Tek kutuplu, sigortalı arabalı tip gerilim transformatörü
Tek kutuplu (mesnet tip)

3 Fazlı, sigortalı arabalı tip gerilim transformatörü
EV-S1_01.98-2
EV-S1_01.98-2
Gerilim Trafosu :
Çalışma ortamına göre
Dahili Tip,
Harici Tip.
Harici Tip Mesnet Gerilim Trafoları Dahili Tip Mesnet Gerilim

EV-S1_01.98-2
EV-S1_01.98-2
Trafosu
Gerilim Trafosu :
Her bir sargıya ait kriterler:
 Çevirme oranı Vp/Vs,

Nominal sekonder gerilimleri,
 Nominal güç / burden [VA],

 Hassasiyet / klas (accuracy)
 Sekonder devre elemanları.
EV-S1_01.98-2
Gerilim Trafosu :
UP
3 V
100
36 kV 0-36 kV
36 kV 3
400 A
2A
EV-S1_01.98-2
Sayaçlar:
- Direkt Ölçme
- Akım ve gerilim trafosu üzerinden ölçme
- Mekanik ve Dijital sayaçlar
EV-S1_01.98-2
Sayaçlar:
- Primerden Enerji Ölçme

- Sekonderden enerji ölçme
- Reaktif cezalar
kWh kVArh kVArh
- Elektrik tarifeleri
- Gündüz,gece,puant?
- Demandmetre X/5 A, X/100 V
- Faturalandırma
EV-S1_01.98-2
Sayaçlar:
Reaktif Güç Tarifesi (EPDK Müşteri hizmetleri Yön.)
25.09.2002 tarih, 23988 sayılı resmi gazetede reaktif güç tarifesi
(20/06/2007 revizyon)
E Er
 0.20  r  0.33 <50kVA  0.15   0.20 >50kVA
Ea Ea
0,98 0,95 0,99 0,98
veya
Aktif Reaktif (endüktif) Reaktif (kapasitif) EV-S1_01.98-2

KOMBI SAYAÇ
Sayaçlar:
Müsaade edilen sınır güç katsayısı 0,98’tir.
Aboneden çektiği aktif enerjinin %20’sine kadar reaktif

enerji bedeli alınmaz. Bu sınır aşılırsa çekilen reaktif
enerjinin tamamına reaktif enerji tarifesi uygulanır.
Abonenin sisteme vereceği reaktif enerji aktif enerji

miktarının %15’inden fazla olmayacaktır. Bu sınır aşılırsa
çekilen aktif enerjinin %90 katı kadar reaktif enerji tükettiği
kabul edilir ve reaktif enerji tarifesi uygulanır.
EV-S1_01.98-2

Olcu PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Olcu PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ENERJĠ DAĞITIMI-I

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

Ölçü cihazları tesislerin ne kadar enerji tükettiğinin belirlenmesinde veya arıza

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

Risk, can güvenliği Ġzolasyon problemleri

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

Ölçme Koruma Röleleri

Gerilim Ölçü Transformatörleri Güç Kalitesi

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

Akım transformatörlerinin primer akımları;

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

2. Mesnet tipi (support type);

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

Harici Tip Mesnet Trafosu Dahili Tip Mesnet Trafosu

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

Tek Çekirdekli Çok Çekirdekli

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

IEC 60044-1 Standardı dikkate alınarak akım transformatörünü belirleyen

• Ġzolasyon seviyesi Um, Un

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

Çevirme oranı (dönüştürme oranı) : Bir akım transformatöründe anma primer

Sekonder yükü (burden): Ölçü trf.’nun nominal sekonder akımında klasını

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

Hassasiyet (doğruluk, klas) sınıfı: Primer akımının sekonder akımına

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

1: Lineer bölge (ilk kıvrılma ile ikinci kıvrım

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

Nominal Aşırı Akım Faktörü

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

%5 -%120 IN ve %25 -%100 VA

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

1. Akım hatası (%AH); efektif dönüştürme oranı hatasıdır,

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

Akım hatası efektif değerler dikkate alınarak hesaplandığından nonsinüsoidal

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

1000/1/1 A, Ith=25kA, Um=12 kV

Ölçme Çekirdeği 1M5

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

olmalıdır. Bunun içinde;

Dr.Bora ALBOYACI Enerji Dağıtımı-I Giriş

Tek kutuplu (mesnet tip)

Çift kutuplu (mesnet tip)

Montaj şekline göre;

Tek kutuplu (mesnet tip)

Harici Tip Mesnet Gerilim Trafoları Dahili Tip Mesnet Gerilim

 Çevirme oranı Vp/Vs,

 Nominal güç / burden [VA],