ENERJİ İLETİMİ DERS NOTLARI

İÇİNDEKİLER
1. GİRİŞ
1.1. Genel
1.2. Doğru Gerilimle Enerji İletiminin Alternatif Gerilime Göre
Üstünlükleri
1.3. Doğru Gerilimle Enerji İletiminin Dezavantajları
2. HATIRLATMALAR
2.1. Fazör Tanıtımı
2.2. Kompleks (Görünür) Güç
3. İLETİM HATLARININ UZUNLUKLARINA GÖRE
SINIFLANDIRILMASI
3.1. Kısa Uzunluktaki Hatlar
3.2. İki Adet Dört Uçlu Devrenin Seri Bağlanması
3.3. İki Adet Dört Uçlu Devrenin Paralel Bağlanması
3.4. Orta Uzunluktaki İletim Hatları
3.4.1. Nominal π devresi
3.4.1.1. π Eşdeğer Devrenin Klasik Yöntemle Çözülmesi
3.4.2. Nominal T devresi
2

3.4.2.1.T Eşdeğer Devresinin Klasik Yöntemle Çözülmesi

3.5. Uzun İletim Hatları
4. DOĞAL GÜÇ
5. BİR HATTIN İLETEBİLECEĞİ MAKSİMUM GÜÇ
5.1. Maksimum Gücün A,B,C,D Katsayıları Cinsinden Yazılması
6. PER-UNİT (BİRİM) DEĞERLER
7. ENERJİ İLETİM VE DAĞITIMINDA GEÇİCİ REJİM
ANALİZİ
7.1. Arızalara Uğrayan Şebekelerin İncelenmesi
7.2. Sistemlerin Geçici Rejimlerinin Sınıflandırılması
7.3. Kısa Devreler Ve B Sınıfı Arızaların İncelenmesi
7.3.1. Kısa Devre Hesaplarındaki Varsayımlar
7.3.2. Üç Fazlı Kısa Devre Sistemlerde Şu Özellikleri Göz Önüne Almak
Yerindedir
7.3.3. Üç Fazlı Simetrik Arızaların İndirgeme Yöntemi İle Çözümü
7.3.4. Üç Fazlı Simetrik Arızaların Bara – Admitans Yöntemi İle
Çözümlenmesi
3

7.3.5. Üç Fazlı Simetrik Olamayan Arızaların İncelenmesi

7.3.5.1. Güçlere Ait Özellikler
7.3.5.2. Simetrisiz Yüklü Bir Senkron Makinenin İşleme Denklemlerinde
Simetrili Denklemlere Dönüşüm
7.3.5.3. Senkron Makinelerde Empedans Değerleri
7.3.5.4. Trafoların Empedans Değerleri
7.3.5.5. Hatların Empedans Değerleri
7.3.5.6. Sıfır Bileşen Sisteminde Elemanların Bağlantısı
7.3.5.7. Transformatörlerin Sıfır Eşdeğer Reaktans Devreleri
7.3.5.8. Simetrik Olmayan Kısa Devrelerin Çözüm İşlem Basamakları
7.3.5.9. Faz - Toprak Arızasının Belirlenmesi
7.3.5.10. Faz - Faz Kısa Devresi Belirlenmesi
7.3.5.11. İki Faz – Toprak Kısa Devresi
 1.GİRİŞ
1.1. Genel
Elektrik enerjisini üreten merkezler ( santraller ) çoğunlukla tüketim
merkezleri yakınında kurulamamaktadırlar. Bunun en önemli nedeni
hammadde nakliyesi , çevre kirliliği , güvenlik vb. sayılabilir. Örneğin
ülkemizde hidrolik ve termik kaynaklar çoğunlukla Doğu ve Güneydoğu
bölgelerimizde toplanmış iken , tüketim merkezleri çoğunlukla Batı
Anadolu’da yer almaktadır. Bu bakımdan elektrik enerjisinin ,
kilometrelerce uzağa iletilmesi söz konusu olmaktadır. İşte bu noktada
enerji iletimi devreye girmektedir.
Enerji iletim sistemini oluşturan elemanlar Şekil 1.1. de görüleceği gibi
enerjiyi üreten genaratör , ondan sonra yükseltici trafo , sonra hatlar
daha sonrada indirgeyen trafo ve kullanıcı kısmından oluşurlar.

Yükseltici Alçaltıcı trafo

Generatör Enerji nakil hattı
trafo
Şekil 1.1. Enerji iletim sistemi
2
Elektrik şebekelerini gerilimlerine göre sınıflandıracak olursak alçak ,
orta , yüksek ve ultra high gerilimli şebekeler olarak sınıflandırabiliriz.
Yapması gereken işe göre ise Aydınlatma ve Kuvvet olmak üzere ikiye
ayırabiliriz.
Günümüzde enerji iletimi genellikle alternatif gerilimle yapılmaktadır.
Bunun yanında uzak mesafelere enerji iletimi gündeme geldiğinde doğru
gerilimle enerji iletimi yapılması maliyet açısından gerekmektedir. Uzak
mesafelerde alt sınır ise 800-1000 km dır.

Generatör Yükseltici Düşürücü

AC/DC Enerji nakil hattı DC/AC
trafo trafo
çevirici
doğrultucu
Şekil 1.2. Doğru gerilimle enerji iletiminin
blok diyagramı
3
Doğru gerilimle iletim hattı hat başı ve hat sonunda çevirici
istasyonlardan meydana gelmektedir. Söz konusu doğru akım enerji
iletim hatları alternatif akımı iletim hatlarına nazaran daha pahalıya mal
olmaktadırlar. Anacak 800-1000 km’lik mesafelerde her iki durum için
maliyet eşitlenmektedir. Bunun sonucunda uzun mesafeler için doğru
akımla enerji iletiminin daha ekonomik olacağı görülmektedir.

1.1. Doğru Gerilimle Enerji İletiminin Alternatif Gerilime Göre

Üstünlükleri

1- İzolasyon yüzeyinden daha fazla faydalanılır.

2- Düzenli gerilim ayarı yapılabilir.
3-Alternatif akımda etkin direnç söz konusu iken doğru akımda omik
direnç vardır. Bunun sonucunda alternatif akımdaki enerji kayıpları daha
çok olur.
4- Alternatif akımla enerji iletiminde bir devre için 3 kablo kullanılırken
doğru akımda bu sadece bir tanedir.
 4
5- Doğru akımda Korona kayıpları daha azdır.
6- Akım sabit olduğu için reaktif kayıp yoktur.
7- Dönüş iletkeni olarak toprak kullanılır.
8-Yer altı kablosu kullanılıyorsa di elektrik kaybı azdır.
Resim şu anda görüntülenemiy or.

9-Senkronizm zorlukları yoktur.

10-Kararlılık sorunu yoktur.

1.2. Doğru Gerilimle Enerji Naklinin Dezavantajları

1- Akım geçişi sürekli olduğu için kesilmesi zordur. Alternatif akım ise
zamana bağlı olarak sıfır noktasına gelindiğinde kesme işlemi kolaylaşır.
2- Gerilimin yükseltilmesi ve indirilmesi çok zordur.
3- Kullanılan güç elektroniği elemanları harmoniklerin oluşumuna
neden olur.
4- Hatların güvenilirlik ve ekonomik şartları iyi değildir.
 2.HATIRLATMALAR
2.1. Fazör Tanıtımı
Sinüzoidal ve sabit frekansta olan gerilim veya akım, işaretin tepe
(max)değeri ve faz açısı ile tanımlanabilir. Genel olarak gerilimin ani
değeri ; v( t )  Vmax coswt    volt
ifadesi ile verilebilir. v(t) ifadesindeki δ açısı , v(t)’nin coswt eğrisine
göre faz farkıdır. v(t)’nin etkin değeri ise ;
Vmax olur. v(t) ifadesi üç şekilde gösterilebilir;
V
2
V  V e j (üstel)
V  V  (kutupsal)
V  V cos   V j sin  (kartezyen)
Şekil 2.1.’de kutupsal eksende verilen bir fazörün kartezyen eksendeki
karşılığı gösterilmiştir.
2

Sanal

|V|sinδ V  V 

δ
Reel
|V|cosδ
Şekil 2.1. Bir fazörün Kartezyen Takımda Gösterimi
3
Örneğin vt   220 2 sin wt  30  V olarak verilen bir
gerilimin değerini sinwt eğrisine göre faz farkını ve kutupsal
eksende etkin fazör değerini bulalım.
Gerilimin max (tepe) değeri ;
Vmax  220 2 V

(sinwt eğrisine göre) faz açısı;

δ=30º
ve etkin fazörü;
V  22030 V olur.
 4
2.2. Kompleks (Görünür) Güç
Sürekli hal koşulları altında aktif ve reaktif güçler kompleks güç adı
verilen bir tanım içinde birleştirilmiştir. V  V ve I  I
olmak üzere S kompleks güç;
S  V  I *  V   I   V   I     V  I   
*

S  V  I  cos    jV  I  sin   
S  P  jQ
V V2 Saf omik yük için
S R  V  I  (V)  (   ) 
*

R R kompleks güç.

V   V 2
Saf endüktif yük için
S L  V  I *  (V)  ( ) j
 jX X kompleks güç.

V   V2 Saf kapasitif yük

S C  V  I  (V)  (
*
)  j
jX C XC için kompleks
güç.
5 P
θ
S
Q S Q
θ
P
Endüktif yük için güç üçgeni Kapasitif yük için güç üçgeni
Şekil 2.2. Güç üçgenleri

Hatırlanacağı gibi omik yükte akım gerilim aynı fazdadır.

V
I
Endüktif yükte akım gerilimden geride
V
θ
I
ve kapasitif yükte ise akım gerilimden ileridir.
I
θ V
6

Yukarıdaki bulunan değerler bir faza göre yapılmışlardır. Eğer sistemin

toplam gücü bulunmak istenirse bu değerin faz sayısı ile çarpılması ve
bağlantı şekillerinin de dikkate alınması gerekir.
Yapacağımız işlemlerde genellikle üç fazlı ve aksi belirtilmedikçe yıldız
bağlı sistemler kullanılacaktır. Bu durumda faz-nötr gerilimi V yerine
faz-faz gerilimi olan U alınır. Bilindiği gibi yıldız bağlı bir devre için;
U  3V
şeklindedir. Bu durumda üç fazlı ve yıldız bağlı bir devre için aktif
güç formülünü yazacak olursak ;
U
P  3  I  cos 
3
bulunur. Buradan gerekli sadeleştirmeler yapıldığında;
P  3  U  I  cos 
formülü bulunur.