GÜÇ ELEKTRONİĞİ

- 133 -
Örnek 4.23 ___2:::-:,_ • C<!JJ cf.-
,,~_ --
Şekil 6.1 O' da gösterilen üç:- fazlı_· X8Jll!l · ~:alga:.iaz
kontrollü doğrultucu, 380V .RMS, )
50 Hz'lik bir kaynaktan beslenmektedir. DÔğrultucu uçlarına yük oiai-ak 50
!l'luk omik b ir yük
bağlanmıştır. Gecikme açısı a = 30°'dir. Buna göre aşağıdaki değerleri hesaplay
ınız.;
a) Tepe yük gerilimi
b) Ortalama yük gerilimi
c) Tepe yük akımı
d) Ortalam a yük akımı
e) Tepe SCR akımı
t) Ters SCR tepe gerilimi
g) Ortalam a SCR akımı

Çözüm: (

a) Vm=(l ,414)( 380) =3rnV

· 1,732 .
o) Vorı· = 0,827 Vm cos a = (0,827) (310) (cos 30°)::;: 2,3_Q_ V

c) Tepe yük' akımı = Im = Vm = 310 =6 2 A

R 50 '

d) Ortalam a yük akımı = I = Vort = 220 =4 4 A

· ort R 5.0 . '
e) SCR tepe akımı =
Im = 6,2 A
t) Ters SCR tepe gerilim i= (380).(1,414) = 537,32 V

g) Ortalam a SCR akımı = ort = 4,4· = 1 46 A

1
· · 3 3 '

·6.2.5 - Üç fazlı tam dalga faz kontrollü doğrultucular

. Tam dalga faz kontrollü doğrultucu devresinde yüksek çıkış gerilimi ve
düzgün yük
akımı elde edilir. Tristörlü doğrultucu devrelerinde köprü montajı
tercih edilir. Zira doğru
gerilimin belirli bir değeri için tristör gerilimi, yarım dalga doğrultucu bağlant
ıdakinin yansı
kadar seçilebilir.
Doğrultucunun alterna tif akım tarafından akımın hem pozitif hem
de negatif yarım
dalgası geçer. Böylec e faz gerilimlerinin hem pozitif hem de negatif
yarım periyotlarından
yararlanılır. El~e edilen doğru gerilimin ortalama değeri, tek
yollu bağlantıdakinin iki katı
olur. Udı = !l ✓2 U sin " formülüne bir (s) faktörü ilave edilerek genelleştirilebilir.
7r q

Tek yollu bağlantıda ~ = 1, çift yollu da ise s = 2' dir.

Sonuç olarak;
. 2'1/J+a
* Ortalama yük gerilimi Vorı=(~) rvm.Sin0.d0=(~)vm.cosa =0,955Vm.cosa ile bulunur.
. 2,r J
2,r ·
½+a .
*Ortalama yük akımı ise ortalama yük geriliminin yük direncine bölünmesi ile
bulunur.
- 134 - DOĞRULTMA DEVRELERİ

Diğer taraftan bağlantı iki yollu olduğundan alternatif akım tarafında iki yönde de akım
geçer. Halbuki yarım dalga doğrultucu tek yollu bağlantı olduğu için akım blokları sadece bir
yönde ·geçtiğinden doğrultucudan tam • olarak yararlanılamaz. Köprü bağlantısında
transformatörün sekonderinden alternatif akım geçtiği için gücü, tek yollu bağlantıdakinden
daha küçük tutulabilir. Şebekeden ·çektiği akımın sinüsoidale yakın olması, şebekeye bağlı diğer
alıcılar yönünden de faydalıdır.

Köprü montajı prensip olarak, yarım dalga doğrultucuların seri bağlanması ile
oluşmuştur. Bu sebepten köprü montajı için ayrıca gerilim formülleri çıkarmak ve çalışmasını
incelemek gerekli değildir. Şekil 6.13 'de üç fazlı tam dalga faz kontrollü doğrultucu iki yollu
bağlantı olan köprü montajı ve bu montajın nasıl iki adet yarım dalga faz kontrollü
doğrultucunun seri bağlanmasından ibaret gibi düşünülebileceği gösterilmiştir.
Şekil 6.13.b'de redresor olarak çalışan I ve il doğrultucusu yükü, seri bağlı olarak
beslemektedir. I redresöründe yıldız noktası (-) uç·, il redresöründe ise (+) uçtur.
Böylece yükün uçlarına iki redresörün gerilimleri toplamı kadar bir gerilim uygulanmıştır.
Yükün uçlarındaki gerilim; lld = lldı + Udıı <lir.

Uctı ve Uctıı gerilimlerinin bir periyodunda 3 tepe mevcuttur ve aralarında 180° faz farkı
vardır. Buna göre Uct geriliminde bir peryotta 6 tepe mevcuttur. Yani Uct 6 darbeli bir
gerilimdir.
Şekil 6.13.b'de transformatörün iki grup halindeki sekonder sargılarının yıldız
noktalan irtibatlı ve aynı faza ait sekonder gerilimler eşit olduğuna göre, sadece bir gurup
sekonder sargı ile yetinilebilir. Şekil 6.13.c'de her iki redresör için aynı sargılardan
yararlanılmıştır. Halbukı (c) ve (a) şekilleri birbirinin eşdeğeridir.

ı 1 i 1u lj_J
,.., l
o.ıı ı
ı~
~
yük ::::ı

y(I k ( C) >,

Şekil 6.13 : Köprü montajının, iki tek yollu montajın seri bağlanmasından ol~şumu

!o~ -__ " Şekil

~-------~-
u · . u. 6.14'de üç
·. . köprüfazlı montajında
- _ · · I
- -
· ._,__ a. = O için akım ve gerilimlerin değışımı
- - - .. ,
görülmektedir. Üç darbeli olan udi ve udlı
t uc, gerilimlerinin toplamı teşkil edilerek yükün
"tı uçlarındaki Uct doğru geriliminin değişimi
çizilmiştir.
Transformatör sekonder akımı,
aralarında 60° boşluk bulunan 120° süreli
pozitif ve .negatif bloklardan oluşan bir
alternatif akımdır, Sekonder sargıların
birinden geçen akımın değişimi
şekil 6.14'de en altta verilmiştir.

Şekil 6.14: Üç fazlı k~~rü ni?ntaj~~~a .·

a = O için akım ve gerılımlerın degışımı
 GÜÇ ELEKTRONİĞİ - 135 -

R S T

Ugı

Ug6

Ugı

6 ı--~--+---+--+-~~

4+-~:-i-_ _....--~~3
1Jyik
2 5
Id
!
~ llti/rleı,ıı açısı
' 1 1
Ld. Ry

Şekil 6.15 :Üç fazlı tam dalga köprü tipi faz kontrollü doğrultucu devresi ve dalga şekilleri

Şekil 6. 15 'de üç fazlı tam dalga körü tipi faz kontrollü doğrultucu devresi ve dalga
şekillerinde gösterilen tristör (SCR) giriş gerilimleri pals jeneratöründen tetikleme gerilimleri
gösterilmiştir. Dalga şekillerinde görünen User tristör çıkış gerilimi yüke uygulanmaktadır.

Örnek
Şekil 6.15'de gösterilen....,üç fazlı taıp _dalga köprü tipi faz kontrollü doğrultucu, 380 V
RMS, 100 Hz'lik bir kaynaktan beslenmektedir. Doğrultucu devresi indüktif yük içermekte ve
değeri O'luk dur. Gecikme açısı a. = 45°'dir.

Buna göre aşağıdaki değerleri hesaplayınız.;

a) Ortalama yük gerilimi
b) Ortalama yük akımı
c) Her tristörün iletmesi gereken ortalama akım
d) Her tristörün maruz kaldığı ters tepe geril!mi
e) Ortalama yük gücü

Çözüm:
b) Vm = (1,4.14),(3(80) = 537,32 V
VLort = 0,955Vm. COS a. = (0,955) (537,32). COS 45° = 362,79 V
b) I = Vort = 362,79 = 3 62 A = I
Lort R l OO , RMS

c) Ortalama tristör akımı = Jort = 3•62 = I ,2 A

3 3
d) Ters tepe gerilimi =Vm= 537,32 V olmalıdır.

e) Ortalama yük gücü= ( IRMs)2 (R) = (3,62)2(100) =1310 W

•
'