5.

KIYICI DEVRELER
Bu bölümde, DC-DC konvertörler veya kıyıcılar (chopper) incelenmektedir. Bu konvertörlere ait
d vre konfigürasyonlarının çok olması ve olabilecek bütün devre düzenlemelerinden bahsetmek
:üınkün olmadığından, sınırlı sayıdaki temel devreler gözönüne alınacaktır.

5_1 Kıyıcı Devrelerin Türleri

Kıyıcı devreler devre fonksiyonu ile sınıflandırılırlar. Azaltan (Buck), Artıran (Boost) ve Azaltan-
Aı1ıran (Buck-Boost) düzenlemeleri, temel doğrudan bağlanmış tiplerdir. Birinci kısımda gerilim
azaltan kıyıcının basit bir tipinden bahsedilmiştir. Bazı manyetik kuplajlı devreler de, azaltma ve
artırma fonksiyonlarını yerine getirirler.

5.2 Gerilim Azaltan Kıyıcı

Temel azaltan kıyıcı, giriş geriliminden daha az bir ortalama çıkış gerilimi verir. Şekil 5. l 'de çok
pratik bir düzenleme görülmektedir.

is + iR
-+- s VL -
~

+ io t ~

İL
L
fc
+
E o C ve R

Şekil 5.1

İndüktör ve kapasitör, çıkış geriliminin sadece sınırlı bir dalgacıkta kalmasını sağlayan bir düzelt-
me hareketi meydana getirirler. Yükün durumuna bağlı olarak gereken filtre işlemi sağlanır. Yapı­
lan filtreleme işleminin miktarı devre analizinin biçimini de etkiler çünkü işlemin iki modu devre-
nin indüktansının değerine bağlıdır. Eğer indüktans yeteri kadar büyükse, indüktör akımı asla sıfır
olmaz ve bu mod sürekli indüktör akımı olarak tanımlanır. Eğer indüktans küçükse, her yarım dal-
ganın bir kısmında indüktör akımı sıfır olur ve bu mod süreksiz indüktör akımı olarak tanımlanır.
Her iki mod için ayrı bir analiz gerekir ve iki mod arasındaki sınırı belirleyen bir ilişki bulunabilir.

5.2.1 Gerilim İlişkisi

Şekil 5.1 'deki devrede S anahtarı periyodik olarak açılır ve kapatılır. Toplam periyod T ve anahta-
rın kapalı olduğu zaman parçasının çarpanı D dir. Bu durumda anahtarın açık olduğu zaman parça-
sının çarpanı, (1-D) olur. Analiz amacı için, ve 'de ihmal edilebilir dalgacık oluşması için C yeteri
kadar büyük varsayılsın. Değişmeyen bu kapasitör gerilimi Ve ile gösterilsin.
Anahtarın kapalı olduğu zaman süresinde, devre şekil 5.2(a)'da görüldüğü gibidir. Anahtar açık
01?u~u zaman, indüktör akımını diyot üzerinden tamamlar ve sonuç devre şekil 5.2(b)'de gösteril-
mıştır. Anahtarın kapalı olduğu zaman süresi için devrenin gerilim eşitliği, 5.1 eşitliği ile verilir:
(5.1)

E -=- L diı)
(dt + Ve
(5.2)
r
1
152
_ _ _ _ _ _ _ _ _G_ü...e..ç
..::.:..:Elektroni ğ i

di ) E-V c (5.3)
( dtL -
- -
L
+ v,. -
+ i.'L -
- L
iı.
C R
C Ve

(b)
(a)

Şekil 5.2

1max
iL
1min

OT T
1max
's
1rnin

OT T
1max
io
1min

OT T

OT T

Şekil 5.3

Bu DT uzunluğundaki zaman periyodunda,

şekil 5.3'te görüldüğü gibi, devrede
gerilimlerde olduğu gibi indüktör akımı, sabi ki diğer akımlar ve
t bir eğimle artar. İndüktör akımı, Imin başl
rinde başlar ve anahtarın kapalı olduğu sürenin angıç değe­
sonunda lmax değerine ulaşır.
Anahtarın açık olduğu aralıktaki devre
düzenlemesi, şekil 5.2(b)'deki şekle dönüşü
devrenin gerilim ilişkisi, 5.4 eşitliği ile verilir: r ve bu aralıkta

Q:;::vı, +Ve
(5.4)
5.4 eşitliği, 5.5 ve 5.6 eşitlikleri olarak yeniden
düzenlenir:
d'
O=Lj+\ı'.
dt C
(5.5)
di1. Ve
dt;:; -ı
(5.6)
5,
~
. .Kıyıcı'...:D~ev~r_el_er~==~~-~-----------------~
ölllll1•
163

(ı -D)T zaman aralığı süresince, indüktör akı 1 b.

· d"k mı, ma dan J • .S d .
·· yıece,
deg~eri operasyonk perıyo ı olduğundan pe . d x miıı a sa ıt bir oranda azal
ıı. on akı
130 rıyo un başla .
bil
akUTl · '
dolayı, anahtarın apa1ı ve. açık olduğu süredeki degışım ~. . ngıcındakı değerle aynı ol ma Iı du..
. . l f ler ay I
j3Lından nı o malıdır. Sürekli indükt .. .
varsayıldığı ıçın, min sı ıra eşıt veya büyüktür. Bu ifad I oı
aıoını ( E- ) e er 5.5 ve 5.8 eşitliği ile tanımlanır:
I - Ve
f max - min - L DT
(5.5 )

1mm -Imax =(-i )cl-D )T

(5.8)

Bıı eşitliklerin çözümüyle 5.11 eşitliği elde edilir:

)Dr=(+i )(ı-D)T
r

( E~Vc (5.9)

( E - Ve) D = ( + Ve)( 1- D) (5.10)

Ve=D E (5 .11)

ın sürekli olması şartıyla,

Böylece, kapasitör ge~ilimi ve dolayısiyle kıyıcının çıkışı, indüktör akımın
r.
anahtarın kapalı oldugu zaman parçasının çarpanına bağlıdı

5.2.2 Devre Akımları

ın ortalama değeri kolaylıkla bulu-
Şekil 5.3'deki dalga biçiminin incelenmesiyle, indüktör akımın
nabilir. Bu değer, 5.12 eşitliğinde verilir:
lmax + imin (5 .12)
1ı 2
dik operasyon sonucu
Yük direncinin bir ucundaki akım denklemi, 5. 13 eşitliği ile verilir. Periyo
oıtalama kapasitör a~ımı sıfır olduğundan, bir periyo
t üzerindeki akım denklemi, 5.13 eşitliğindeki
terimlerin ortalaması alınarak, 5.14 eşitliği olarak yazılabilir:
(5.13)

(5.14)

eşitliğinde Jmax + imin ' in

/n'nin değeri, 5.15 eşitliği ile verilir. Bu eşitliklerin kombinasyonu, 5.16
çözümünü verir.
(5 .15)
- Ve
I R-
R
(5.16)
Ve
1max +imin= 2-
R
5·5 ve 5·16 eşıt· ı·kı . . . . •ı · / ve ınıiıı in çözümü elde edilir:
ı erının bır1eştırı mesıy 1e, ma x
(5.17)
I =(DE)[_!_+(l-D)(T)]
max R 2L
(5.18)
I . =(DE)[_!_ (1-D)(T)]
mın R 2L
 ~16~4---------------:------- G"
- ----- ::..::u:!__:_çElektroni ği

5.2.3 Sürekli Akım Durumu ~ . .

5.18 . · le
eşitliğinde, imin' in sıfıra eşıt 1enmesıy sürekli indüktör akımını saglayan mınıınum d
, evre
indüktansı, 5.19 eşitliğinde verilir:

L= (T: )(1-D) (5. 19)

lŞekil
l t2T5 l ' deki devreyi kullanan bir azaltan , ··
kıyıcı, 6 n Iuk bu yu"ke 30. volt'luk
~
bir k· ·
. ~ynaktan l 2
volt sağlamaktadır. İndüktör akımı sürekli ve kıyıcının frekansı 5 kHz dır. Aşagıdakılerı
bulunuz.
a) D' nin değeri,
b) Gereken minimum L değeri,
c) L=l,5 mH ise, minimum ve maksimum iı değerleri,
d) Kaynaktan çekilen güç,
e)

a) D=Vc= .!.3:_= 04
E 30 '

b) L=( T: )ıı-D) =( (0,0~)(6))rı-0,4)=0,000360 H

c) . =( 4)( 3 )[1 (1-0,4) (0,000 2)]=l,S 2A
/ mm 0, 0 6 2(0,0015)

I =(O 4)(30)[.!_+ (l-0, 4)(0,0002)]=2 48A

max ' 6 2(0,0015) '
d) Kaynaktan çekilen güç, kaynak gerilimi ve ortalama kaynak akımından bulunab
ilir.
I =(/max +/min )n=(2, 48+1,5 2)o,4= 0,8 A
s.,, 2 2

11 Ps =E(ıs.J=(30)(0,8)=24 W
e) Ve ' de dalgacık olmadığından yükün gücü basit bir DC ifadesi ile bulunabilir.

Yu.. k gucu=
.. .. p ıı2 vJ
ı =-= -=24 W
R 6

Bir azaltan kıyıcı, ayarlı bir dirence , ayarlı bir gerilim sağl~maktadır. istenilen gerilim
aralığı, 15-
25 volt ve yük direncinin aralığı 4-10 n arasındadır. Gerilim ve direncin her türlü
kombin asyonu-
nun oluşabildiği devrede, E=40 volt ve f=8 kHz dir. Aşağıdakileri bulunuz.
a) Gereken D aralığı ,
b) Her durumdaki sürekli indüktör akımı için gereken L
fiM!JK ';f.\~ ~
~~~~~~~4.11~~,
-~ ~
·
'
~ ~~iılofı
a) Vc=15 volt için, D = 15/ 40 = 0,375
 •
165
.. . Kıyıcı Devreler
ı:.f361~
y
_ volt için, D = 25 / 40 =O, 625
Ve- 21- · en k"uçu.. k
nde tutu lmas ı gereken , R'nin en b··uyu"k ve D' nın
. tasarım durumunda göz önü
ı • nın ır.
~ 1 yerdir . Bu durumda L hesaplan
b) ol dugL
(10)(1 /8000)] (1- 0,3 75) =39 IµH
L= [ 2

_ . Kapasitör Gerilimindeki Dalgacık

524 k biraz esneti-
küçük bir dalgacık olmasına izin verilere
asitör gerilimindeki sıfır dalgacık şartı,
~apBunun önceki kıs ıml ard a hes apla nan akı mla rda ikinci derecede bir etkisi olup önceki
sonuçlar
Jır. 1 b·ı ·
değişmeden kullanı a ı ır.
elde etmek için, kapasitör akımının tam
amen
edil diği yo~ ik ope rasyon
Daha önceden bahs gib~ , peri
ktör akımı için, şekil 5.4'te
natif özellikte olm ası gere kır. Kap asıtör akımının grafiği, sürekli indü
alter asitör gerili-
simum değeri, ( I max - I min) / 2 dir. Kap
olduğu gibi olmalıdır. Bu üçgen dalganın mak anla değişimine bağlıdır.
uç dalg acık , kap asitörü n akı m eğrisinin altındaki alanın zam
mindeki son enin alanı ile verilir.
Şekil 5.4'de, yarım dalgada kapasit
öre eklenen yük, eksenin üzerindeki üçg

T
OT

Şekil 5.4

(5.20)

(5.21)

i i~in abartılmıştır.
ör geriliminin grafiğindeki dalgacık, etkisinin gösteril~es erlerde oluşur.
Şekil te görü len kapasit
. .ımumu ve maksı·mumu , kapasitör ~akım. ının sıfır
5.4' deg
: mın
. ın . gu . ..
. . ~.oldu
Kapası·to"r gen•ı·ımın verılır.
-) arasındaki tepe degerı, 5.22 eşıtlıgı ıle
Kapasitör gerilimindeki dalgacığın (+ ve
(5.22)
dV: =dQ =[(Imax -Imm)(T)]
8C
c C

01tNE1rsr .· bir yükü bes-

,1 k b' kaynaktan ' 12 volt-100 watt'lık
10 kt.ı_, cı, 20 vo1t u ır
i ıu. de çalışan bir azaltan kıyı
emektedir. Aşağıdakileri bulunuz.
a) Sürekli indüktör akımı için indüktans
,
 166
- - - - - - - - - - - - - - -- - - -- - -- - - -- ~ G" ktron,
~ğ ı
---
b) ( /ınax - /min )

c) ~Ve= O, 1 volt için gereken kapasitansın değeri

a) IR = l OO = 8 33 A 12
R=-=1,44.Q D=_g=O 6
12 ' 8,33 20 '

L =[:R ](l- D) =[ (O, 0001(1, 44) }ı -0,6) =O, 0000288 H

b) 5.5 eşitliğinden,

1 _1 . =[(20-12)(0,6)(0,oooı)]=ı 6 , 667 A
max tnın O, 0000288

c) 5.22 eşitliğinden,

t.Q = [ (16,667{(0,0001)] = 0,000208 C

C = ~Q = O, 000208 = O 00208 F = 2080 F

~ Ve 0,1 ' µ