Bir-fazlı Gerçek Transformatorlar

GİRİŞ
İdeal transformator modeli sadece gerilim, akım ve empedans
transformasyonlarını dikkate aldığı için çok basittir. Bu kısımda
daha gerçekçi bir transformator modeli çıkarılacaktır.
Primer ve sekonder sargılarının küçük de olsa dirençleri vardır ve
sargılara seri bağlı olarak temsil edilirler. Sargı dirençlerinin ilave
edilmesi neticesinde; terminal gerilimi endüklenen gerilime eşit
olmayacak, transformator giriş gücü çıkış gücünden daha büyük
olacak ve verim %100’den küçük olacaktır.

Prof. Dr. Güngör Bal, gunbal@gazi.edu.tr Gazi Üniversitesi 1

 Gerçek Transformatorlar
φm
R1 L1 i1(t) i2(t) L2 R2

v1a (t ) v2 a (t ) yük
! v1(t) e1(t)
φl1 φl2
e2(t)

dφ1 dφ2
v1a (t ) = N1 v2 a (t ) = N2
dt dt

v1(t ) = v1a (t ) + R1i1(t ) e2 (t ) = v2a (t ) + R2i2 (t )

Prof. Dr. Güngör Bal, gunbal@gazi.edu.tr Gazi Üniversitesi 2

 Gerçek Transformator
φ1 akısı primer sargısını keser. Eğer nüvenin geçirgenliği sonsuz kabul edilir ise,
relüktans (manyetik direnç) sıfırdır ve böylece sadece demir nüve yolundan
devresini tamamlar. İdeal durumdan farklı olarak φ1 'in çok küçük bir oranı hava
aralığından devresini tamamlar (kaçak φl1), sekonder sargısını kesmez ve L1 kaçak
endüktansı veya X1 kaçak reaktansı ile temsil edilir. Geri kalan akı φm hem primer
hem sekonder sargılarını kesen demir nüvedeki ortak akıdır.

φ1 = φl1 + φm
dφl1 dφm
v1(t ) = R1i1(t ) + N1 + N1
dt dt
dφ m
di1 dφ l1 e1 = N1
L1 = N1 dt
dt dt
di1
v1(t ) = R1i1(t ) + L1 + e1(t )
dt
Prof. Dr. Güngör Bal, gunbal@gazi.edu.tr Gazi Üniversitesi 3
Gerçek Transformator-Manyetik yapı
φ1 φm φ2

Rm
φl1 φl2
+ +
Rl1 Rl2
F1=N1 i1 F2=N2 i2

φm
Şekildeki manyetik eşdeğer
Rm devreye bakılırsa, F1 ve F2
+ + arasındaki fark sonucu
manyetik devrede φm
F1=N1 i1 F2=N2 i2 akısının üretildiği açıkça
görülür.

Gerçek bir transformatorun manyetik eşdeğer devresi

Prof. Dr. Güngör Bal, gunbal@gazi.edu.tr Gazi Üniversitesi 4
 Gerçek Transformator - Uyartım devresi
φm

φ m Rm = N1i1 − N 2 i2 Rm
+ +

φ m Rm = iφ N1 F1=N1 i1 F2=N2 i2

N1iφ = N1i1 − N 2 i2
N2
i1 = iφ + i2
N1
i1 = iφ + i2'

Primer akımı, uyartım akımı ile primere

aktarılmış sekonder akımının toplamı olarak
ifade edilebilir.

Prof. Dr. Güngör Bal, gunbal@gazi.edu.tr Gazi Üniversitesi 5

 Gerçek Transformator - Uyartım akımı
Uyartım akımı nüvede kullanılan manyetik malzemenin histerisis
eğrisinden dolayı sinüsoidal değildir. Ancak burada uyartım
akımının sadece temel dalga bileşeni dikkate alınarak işlemler
yapılacaktır.
Ic
E1
θc

Im
Iφ

Uyartım akımının fazör diyagramı

Prof. Dr. Güngör Bal, gunbal@gazi.edu.tr Gazi Üniversitesi 6

 Gerçek Transformator - Eşdeğer devre
I1 I2

+ R1 jX1 Iφ + + jX2 +
R2

V1 Gc Bm E1 E2 V2

-
- - -
ideal tramsformator
N2
Bir transformatorun elektrik devresi N1 (a)

N2
I1 I’2
I 2' = I2
N1
+ R1 jX1 Iφ + JX’2 +
R’2
2 2
Ic Im '⎛N ⎞ ⎛N ⎞
X = ⎜⎜ 1 ⎟⎟ X 2 R2' = ⎜⎜ 1 ⎟⎟ R2
2
⎝ N2 ⎠ ⎝ N2 ⎠ V’2
V1 Gc Bm E1 N1
V2' = V2
N2
- -
-

Bir transformatorun T- eşdeğer devresi (b)

Prof. Dr. Güngör Bal, gunbal@gazi.edu.tr Gazi Üniversitesi

 Gerçek Transformator - Fazör diyagramı
Fazör diyagramı: Kararlı durum şartlarında çalışan bir transformatorda akımlar,
gerilimler ve faz açıları arasındaki bağıntıyı görmeye ve anlamaya yardımcı olması
için fazör diyagramı çizilir.
T-eşdeğer devre için fazör diyagramı herhangi bir büyüklük referans alınarak
çizilebilir. Ancak, transformator için genellikle bilinen bir büyüklük olan sekonder
gerilimi referans büyüklük olarak kullanılmaktadır.
V1

E1 = aE2 I1j X 1
I 1R 1
Ic
I 2' jX '2
V 2'
ϕ2 ϕ
1
I 2'R '2

Im Iφ
I 2'

I1

Prof. Dr. Güngör Bal, gunbal@gazi.edu.tr Gazi Üniversitesi

 ideal tramsformator

Gerçek Transformator - Fazör diyagramı

N1 (a) N2

I1 I’2

+ R1 jX1 Iφ + JX’2 +
R’2
Ic Im
V’2
V1 Gc Bm E1

- -
-
V1
(b)

E1 = aE2 I1j X 1
I 1R 1
Ic
I 2' jX '2
V '
2
ϕ2 ϕ
1
I 2'R '2

Im Iφ
I 2'

I1

Prof. Dr. Güngör Bal, gunbal@gazi.edu.tr Gazi Üniversitesi

 ideal tramsformator
I1
Gerçek Transformator – Yaklaşık eşdeğer devreler
I’2
N1 (a) N2
I1 I’2
+ Req jXeq Iφ +
I1 + Req jXeq Ic IIφm +
I’2
+
V1 GcIc BImm V’2
+ R1 jX1 Iφ + JX’2 + + V’2
R’V2 1 Gc Bm
Ic Im -
- V’2
V1 Gc -
Bm E1 - (b)
(b)
- -
-
I1=I’2
I1 I’2
I1=I’2
I1 I’2 (b) + +
+ Iφ Req jXeq + Req jXeq
+ Ic Iφ Im Req jXeq + + Req jXeq +
Ic Im V’2 V1 V’2
V1 Gc Bm
V1 V’2 V1 V’2
Gc Bm
- - -
-
- - -
- (c)
(a)
(a) (c)

I1 I’2 I1=I’2
I1 I’2
+ Iφ + I1=I’2
Req jXeq + jXeq +
+ Req jXeq Iφ +
Ic Im
+ Ic Im + jXeq +
V1 Gc Bm V’2 V1 V’2
+ V’2
V1 Gc Bm
V1 V’2
- - - -
- -
(b) - (d) -
(b)
(d)
Prof. Dr. Güngör Bal, gunbal@gazi.edu.tr Gazi Üniversitesi
 Transformatorların Performans Ölçütleri

Belirli bir uygulama için uygun transformatorun seçimi önemli

performans ölçütlerinin değerlendirilmesini gerektirir.

Önemli performans ölçütleri:

• Gerilim regülasyonu

• Verim

Prof. Dr. Güngör Bal, gunbal@gazi.edu.tr Gazi Üniversitesi

Performans Ölçütleri - Gerilim regülasyonu
• Gerilim regülasyonu

Sabit bir güçkatsayısında yükün sıfırdan anma değerine kadar

değişmesi sonucu sekonder gerilimindeki değişimdir.

V2 ( yüksüz ) − V2 (anma)
%VR = ×100
V2 (anma)

Prof. Dr. Güngör Bal, gunbal@gazi.edu.tr Gazi Üniversitesi

Performans Ölçütleri - Gerilim regülasyonu
IL2

+ Req2 jXeq2 +
(V1 / a) − V2
%VR = ×100
V1/a ZL2 V2 V2

- -
V1 / a
Sekondere göre yaklaşık eşdeğer devre

V2
ϕ I L 2 jX eq 2

ϕL
I L 2 Req 2

I L2
Gerilim regülasyonunun çıkarılması için fazör diyagramı

Prof. Dr. Güngör Bal, gunbal@gazi.edu.tr Gazi Üniversitesi

 Performans Ölçütleri - Verim
Verim:
Transformatorun çıkış gücünün giriş gücüne oranıdır.
P2
η=
P1
P2 = V2 I L cosϕ L ( )
Pl = Pc + I L2 Req

P1 = P2 + Pl

V2 I L cos ϕ L
η=
V2 I L cos ϕ L + Pc + I L2 Req ( )
Transformatorların güçleri arttıkça verimlerinin de artığı
genellemesi yapılabilir. Bir transformatorun verimi yük akımı ile
değişir.
Prof. Dr. Güngör Bal, gunbal@gazi.edu.tr Gazi Üniversitesi
 Performans Ölçütleri - Maksimum Verim
⎛ ∂P2 ⎞ ⎛ ∂P1 ⎞
Maksimum verim şartı: P1 ⎜⎜ ⎟⎟ − P2 ⎜⎜ ⎟⎟
∂η ⎝ ∂I L ⎠ ⎝ ∂I L ⎠ =0
∂η =
∂I L P12
=0
∂I L ⎛ ∂P2 ⎞ ⎛ ∂P1 ⎞
P1 ⎜⎜ ⎟⎟ − P2 ⎜⎜ ⎟⎟
⎝ ∂I L ⎠ ⎝ ∂I L ⎠ =0
P2
η= P12
P1 P1 ∂P1 / ∂I L
=
P2 P2 ∂P2 / ∂I L
∂( )
P1 ∂(V2 I L cos ϕ L + Pc + I L2 Req ) / ∂I L
=0 P1
∂I L =
P2 ∂(V2 I L cos ϕ L ) / ∂I L

Prof. Dr. Güngör Bal, gunbal@gazi.edu.tr Gazi Üniversitesi

 Performans Ölçütleri - Maksimum Verim
P1 V2 cos ϕ L + 2 I L Req Pc = 2I (Req ) − I (Req )
2 2
= L L
P2 V2 cos ϕ L
Böylece maksimum verim şartı:
P1 = P2 + 2 I L Req I L
Pc = I (Req )
2
L

P1 = P2 + 2I Req 2 Maksimum verim şartı; nüve kayıpları

L
ile sargıların direnç kayıpları eşit
olduğunda sağlanmaktadır.
P1 = P2 + Pl
Pl = Pc + 2
IL (Req )
2I (Req ) = Pc + I (Req )
2
L
2
L

Prof. Dr. Güngör Bal, gunbal@gazi.edu.tr Gazi Üniversitesi

 Performans Ölçütleri - Verim

100 η max
η 340W

G ü ç k ayıpl arı
% veri m

Pcu
90
Pc
120W

0 50 100 150
% anma akım ı
Yük akımı ile verim, bakır kayıpları ve nüve kayıplarının değişimi

Prof. Dr. Güngör Bal, gunbal@gazi.edu.tr Gazi Üniversitesi