Devre Analizi Ders Notları

EEM-236 DEVRE ANALİZİ
Devre Analizi
Herhangi bir devrede üç bileşen önemlidir. Bunlar; Devre elemanları, Giriş (Uyaran-Kaynak)
ve Çıkış (Devrenin cevabı) dır. Devre analizinde çoğunlukla devre elemanları ve giriş bilinir. Bu
bilgilere göre farklı bir çok yöntem kullanılarak çıkış (cevap) bulunur. Buna göre “Devre
Analizi”, bilinen bir devreye bilinen bir girişin uygulanmasıyla oluşacak cevabın bulunması
işlemi olarak tanımlanabilir. Bu sürecin tersi bir prosedür izleyen işlemlerin gerçekleştirilmesi
ise “Devre Sentezi” olarak adlandırılır. Devre sentezinde, giriş ve çıkış değişimleri
bilinmektedir istene ise bu ilişkiyi elde edecek devre elemanlarıdır. Bu açıdan bakıldığında
devre analizince elde edilecek sonuç tek iken devre sentezinde birden fazla sonucun olma
durumu olasıdır. Aşağıda, bloklar halinde “Devre Analizi” ve “Devre Sentezi” kavramları
gösterilmiştir.
Bu dersin devamında doğrusal zamanla değişmeyen devrelerin analizleri gerçekleştirilecektir.

Bu yüzden devre analizi konularına geçilmeden önce aşağıda doğrusal ve doğrusal olmayan
devreler ile zamanla değişen ve zamanla değişmeyen devrelerin tanımları yapılacaktır.
- Doğrusal ve doğrusal olmayan devreler: Toplamsallık (süperpozisyon) ve çarpımsallık

(homojenite) teoremlerini sağlayan devrelere doğrusal devre denir. Aksi halde devre
doğrusal olmayan yapıdadır.
1-1
Toplamsallık (süperpozisyon) teoremi aşağıda verildiği gibi açıklanabilir.
x1(t ) → y1(t ) 
 ⇒ x1(t ) + x 2 (t ) → y1(t ) + y2 (t )
x 2 (t ) → y2 (t )
Olmalıdır. Yani devreye, iki farklı giriş uygulansın ve bu iki farklı girişin cevapları da belli
olsun. Buna göre devrenin toplamsallık teoremini sağlanabilmesi için girişe uygulanan iki
farklı büyüklüğün toplamı devreye uygulandığında her bir girişe uygulanan çıkış için elde
edilen büyüklüklerin toplamının çıkışta görülmesi gerekir.
Çarpımsallık (homojenite) teoremi aşağıda verildiği gibi açıklanabilir.
x1(t ) → y1(t ) ⇒ a ⋅ x1 (t ) → a ⋅ y1(t )
Olmalıdır. Yani devreye, uygulanan girişin çıkışı belli olsun. Buna göre devrenin çarpımsallık
teoremini sağlanabilmesi için girişe uygulanan büyüklük bir katsayı ile çarpıldığında çıkıştaki
büyüklüğünde o katsayı ile çarpılmış halinin görülmesi gerekir.
1-2
- Zamanla değişen ve zamanla değişmeyen devreler: Bir devrenin girişindeki bir zaman
ötelemesi (ileri veya geri) çıkış büyüklüğünde aynı ötelemeye neden oluyorsa devre zamanla
değişmeyen devre olarak tanımlanır. Aksi halde devre zamanla değişen bir devredir.
x1(t ) → y1(t ) ⇒ x1(t ± t 0 ) → y1(t ± t 0 ) ise devre zamanla değişmeyen bir devredir.
Aşağıda verilen R-C devresi ele alınsın. t0 anında s anahtarı kapatılsın.
Devrein, farklı t0 başlama zamanlarına göre kaynağın etkisinde kaldığı ve çıkışında aynı
ölçüde zamanda ötelenerek tepki verdiği aşağıdaki değişimlerden gösterilmektedir. Bu
yüzden devre zamanla değişmeyen bir yapıdadır.
1-3
1-İki Kapılı (Dört Uçlu) Devreler ve Devre Parametreleri
İki kapılı devre yaklaşımı karmaşık devreleri sade bir yapıya dönüştürüp daha kolay bir şekilde
analizinin gerçekleştirilmesini sağlar. İki kapılı devreler, haberleşme, kontrol, elektronik ve
güç sistemlerinde sıklıkla kullanılmaktadırlar. İki kapılı bir devre gösterimi aşağıdaki gibi
gösterilmektedir.
Herhangi bir devrede iki kapılı devre yaklaşımının kullanılabilmesi için aşağıdaki koşulların
sağlanması gerekir.
1- Devre doğrusal yapıda olmalıdır.

2- Devrede bağımsız kaynak bulunmamalıdır (Bağımlı kaynak bulunabilir).
3- Varsa devrede enerji depolayan elemanların (L,C) başlangıç enerjisi olmamalıdır
(Başlangıç şartları sıfır olmalıdır).
Doğrusal devreler, kapı değişkenlerine göre farklı şekillerde matematiksel olarak

modellenebilirler. Bu değişkenler kapı gerilim ve akımlarıdır. Buna göre iki kapılı devrede dört
farklı değişken söz konusudur. Bunlar aşağıda verildiği gibi tanımlanırlar.
v1:Giriş kapısı gerilimi
v2: Çıkış kapısı gerilimi
i1:Giriş kapısı akımı
i2: Çıkış kapısı akımı
Bu değişkenlerin ikisi bağımsız diğer ikisi bağımlı değişkenler olmalıdır. Bu değişkenlerin

bağımlı ve bağımsız olma durumlarına göre iki kapılı devreler altı farklı şekilde ifade edilebilir.
Yani iki kapılı devrelerin altı farklı devre parametresi söz konusudur. Bunlar aşağıda
verilmiştir.
1-4
Z-Parametreleri (Empedans Parametreleri)
v1 = Z11 ⋅ i1 + Z12 ⋅ i2
v 2 = Z 21 ⋅ i1 + Z 22 ⋅ i2
Y-Parametreleri (Admitans Parametreleri)
i1 = Y11 ⋅ v1 + Y12 ⋅ v 2
i2 = Y21 ⋅ v1 + Y22 ⋅ v 2
H-Parametreleri (Hibrit Parametreleri)
v1 = h11 ⋅ i1 + h12 ⋅ v 2
i2 = h21 ⋅ i1 + h22 ⋅ v 2
G-Parametreleri (Ters Hibrit Parametreleri)
i1 = g11 ⋅ v1 + g12 ⋅ i2
v 2 = g21 ⋅ v1 + g22 ⋅ i 2
ABCD-Parametreleri (İletim (T) Parametreleri)
v1 = A ⋅ v 2 + B ⋅ i2
i1 = C ⋅ v 2 + D ⋅ i2
b-Parametreleri (Ters İletim Parametreleri)
v 2 = b11 ⋅ v1 + b12 ⋅ i1
i 2 = b21 ⋅ v1 + b22 ⋅ i1
Not: Ayrıca yüksek frekanslarda kullanılan saçılma parametreleri de (s-parametreleri) söz

konusudur.
1-5
Empedans (Z) Parametreleri: Açık devre parametreleri olarak ta isimlendirilmektedir.
Parametrelerin birimi Ω dur. Bu parametreler, filtre sentezi, empedans uyum devreleri ve
güç dağıtım devrelerinde oldukça kullanışlıdırlar. Aşağıda iki kapılı devrenin giriş çıkış ilişkisi
empedans parametrelerine göre verilmiştir.
v1 = Z11 ⋅ i1 + Z12 ⋅ i2
v 2 = Z 21 ⋅ i1 + Z 22 ⋅ i2
Buna göre matrissel forma bu ilişki aşağıdaki gibi gösterilebilir.
v1   Z11 Z12   i1 

v  =  Z Z 22  i2 
 2   21
V = Z ⋅I
Bu gösterimde v1 ve v2 bağımlı değişkenler iken i1 ve i2 bağımsız değişkenlerdir. Empedans

parametreleri aşağıdaki gibi isimlendirilmektedir.
Z11: Açık devre giriş empedansı
Z12: Açık devre transfer empedansı
Z21: Açık devre transfer empedansı
Z22: Açık devre çıkış empedansı
Bu parametreleri aşağıdaki şekilde bulunacaktır.
1-6
Çıkış kapısı açık devre yapılırsa (i2=0);
v1 = Z11 ⋅ i1 + Z12 ⋅ i2 ⇒ v1 = Z11 ⋅ i1 + Z12 ⋅ 0 ⇒ v1 = Z11 ⋅ i1
v1
Z11 = (Açık devre giriş empedansı)
i1 i2 = 0
v 2 = Z 21 ⋅ i1 + Z 22 ⋅ i2 ⇒ v 2 = Z 21 ⋅ i1 + Z 22 ⋅ 0 ⇒ v 2 = Z 21 ⋅ i1
v2
Z 21 = (Açık devre transfer empedansı)
i1 i 2 =0
Giriş kapısı açık devre yapılırsa (i1=0);
v1 = Z11 ⋅ i1 + Z12 ⋅ i2 ⇒ v1 = Z11 ⋅ 0 + Z12 ⋅ i 2 ⇒ v1 = Z12 ⋅ i2
v1
Z12 = (Açık devre transfer empedansı)
i2 i1 =0
v 2 = Z 21 ⋅ i1 + Z 22 ⋅ i2 ⇒ v 2 = Z 21 ⋅ 0 + Z 22 ⋅ i 2 ⇒ v 2 = Z 22 ⋅ i 2
v2
Z 22 = (Açık devre çıkış empedansı)
i2 i1 =0
Not: Parametreler yukarda verildiği gibi doğrudan bulunabileceği gibi (Doğrudan metot)
dolaylı olarak ta bulunabilir (Dolaylı metot). Dolaylı metot da bağımlı ve bağımsız değişkenler
arasındaki ilişki çevre akımları veya düğüm gerilimleri yöntemleri kullanılarak elde edilebilir.
Örnek: Aşağıda verilen devrenin (T-devresi) empedans parametrelerini elde ediniz?
1-7
Çözüm:
I.Yöntem (Doğrudan Yöntem):
Çıkış kapısı açık devre (i2=0 için)
v1 i1 ⋅ (Z1 + Z 2 )
Z11 = = = Z1 + Z 2
i1 i i1
2 =0
v2 i1 ⋅ Z 2
Z 21 = = = Z2
i1 i 2 =0
i1
Giriş kapısı açık devre (i1=0 için)
1-8
v1 i2 ⋅ Z 2
Z12 = = = Z2
i2 i1 =0
i2
v2 i2 ⋅ (Z 2 + Z 3 )
Z 22 = = = Z 2 + Z3
i2 i1 =0
i2
 Z1 + Z 2 Z2  v1   i1 
Z= ve v  = Z ⋅ i 
 Z2 Z 2 + Z 3   2  2
II.Yöntem (Dolaylı Yöntem):
Yönleri verilen göz akımları aşağıdaki gibi yazılırsa;
− v1 + i1 ⋅ Z1 + (i1 + i 2 ) ⋅ Z 2 = 0
− v 2 + i2 ⋅ Z 3 + (i1 + i 2 ) ⋅ Z 2 = 0
1-9
v1 = (Z1 + Z 2 ) ⋅ i1 + Z{2 ⋅ i2
1424 3
Z11 Z12
v 2 = Z 2 ⋅ i1 + (Z 2 + Z 3 ) ⋅ i 2
{ 1424 3
Z 21 Z 22
Elde edilen ifadeden empedans parametreleri aşağıdaki gibi olacaktır.
Z11 = Z1 + Z 2
Z12 = Z 2
Z 21 = Z 2
Z 22 = Z 2 + Z 3
Örnek: Aşağıda verilen devrenin empedans parametrelerini elde ediniz?
Çözüm:
Çıkış kapısı açık devre (i2=0 için)
1-10
Z 2 (Z3 + Z 4 )
i1 ⋅ ( Z1 + )
v1 Z 2 + Z3 + Z 4 Z (Z + Z 4 ) 20 ⋅ 30
Z11 = = = Z1 + 2 3 =8+ = 20Ω
i1 i i1 Z 2 + Z3 + Z 4 50
2 =0
v2
Z 21 =
i1 i 2 =0
i1 = ia + ib ;
vx
ia = ;
Z2
v2 v x − v2 v v 
ib = = ⇒ v x = Z 3 ⋅  2 + 2 
Z4 Z3  Z 4 Z3 
v x v2 Z v v  v  Z 1 1
i1 = ia + ib ⇒ i1 = + ⇒ i1 = 3 ⋅  2 + 2  + 2 ⇒ i1 = v 2 ⋅  3 + +  ⇒
Z2 Z4 Z 2  Z 4 Z3  Z 4  Z2 Z4 Z2 Z4 
 10 1 1  1
i1 = v 2 ⋅  + +  ⇒ i1 = v 2 ⋅   ⇒ v 2 = 8 ⋅ i1
 20 ⋅ 20 20 20  8
v2 8 ⋅ i1
Z 21 = = = 8Ω
i1 i2 =0
i1
1-11
v1
Z12 =
i 2 i =0
1
i 2 = ia + ib ;
v1 v 2 − v1 Z   10  3
ia = = ⇒ v 2 = v1 ⋅  3 + 1 ⇒ v 2 = v1 ⋅  + 1 ⇒ v 2 = ⋅ v1 ;
Z2 Z3  Z2   20  2
v2
ib =
Z4
v1 v 2 v 3 v  1 3 1 
i 2 = ia + i b ⇒ i 2 = + ⇒ i2 = 1 + ⋅ 1 ⇒ i2 = v1 ⋅  + ⋅  ⇒
Z2 Z4 Z2 2 Z4  Z2 2 Z4 
 1 3 1   5 
i2 = v1 ⋅  + ⋅  ⇒ i2 = v1 ⋅   ⇒ v1 = 8 ⋅ i 2
 20 2 20   40 
v1 8⋅i
Z12 = = 2 = 8Ω
i 2 i =0 i2
1
Z 4 (Z 2 + Z 3 )
i2 ⋅ ( )
v2 Z 2 + Z3 + Z 4 Z (Z + Z 3 ) 20 ⋅ 30
Z 22 = = = 4 2 = = 12Ω
i2 i1 =0
i2 Z 2 + Z 3 + Z 4 20 + 10 + 20
20 8  v1  20 8   i1 

Z=  ve v  =  8 12 ⋅ i 
 8 12  2    2
Not: Doğrusal zamanla değişmeyen iki kapılı devreler eğer “Resiprokal” ise Z12=Z21 dir. Aksi
durumda “Resiprokal” değildir. Genellikle iki kapılı devre pasif devre elemanlarından
oluşuyorsa devre “Resiprokal” dir. Bu duruma göre yukarda empedans parametreleri elde
edilen devre “Resiprokal” dir. İki kapılı bir devrenin Resiprokal olması, giriş çıkışlar değişse
bile devrenin giriş çıkış ilişkisinde bir değişme olmayacağı anlamına gelir.
1-12
Örnek: Aşağıda verilen devrenin empedans parametrelerini sinüzoidal kalıcı durum için elde
ediniz? (ω=2 rad/s)
i1 R=4 Ω C=0.05 L i2
M M
v1 L=3 H v2
- -
Çözüm: Verilen frekans değeri için empedanslar aşağıdaki gibi elde edilir.
Z1 = 4 Ω
Z 2 = jωL = 6 j Ω
1
Z3 = = −10 j Ω
jωC
Buna göre devre aşağıdaki gibi olacaktır.
Bu T- devresinin empedans parametreleri daha önce aşağıda verildiği gibi elde edilmişti.
 Z1 + Z 2 Z2 
Z=
 Z2 Z 2 + Z3 
Böylece verilen iki kapılı devrenin empedans parametreleri yukarıdaki ifadede değerlerin
yerine yazılmasıyla elde edilebilir.
4 + 6 j 6 j  v1  4 + 6 j 6 j   i1 
Z= ve v  =  6 j ⋅
 6j − 4 j   2  − 4 j  i2 
Dikkat edilirse devre “Resiprokal” dir.
1-13
Örnek: Aşağıda verilen devrenin empedans parametrelerini elde ediniz? (vb=2vx)
i1 R1=1 Ω R3=4 Ω i2
vx
M M
M R4=2 Ω
v1 R2=1 Ω vx v2
-
- vb
M
- -
Çözüm: Verilen değer için v1 gerilimi ile i1 ve i2 akımları aşağıdaki gibi elde edilir.
(1) v1 = R1i1 + v x ⇒ v1 = i1 + v x
vx vx − v2 v v −v 5 1 4 1
(2) i1 = + ⇒ i1 = x + x 2 ⇒ i1 = v x − v 2 ⇒ v x = i1 + v 2
R2 R3 1 4 4 4 5 5
v2 − v x v2 + vb v − v v + 2v x 3 3
(3) i2 = + ⇒ i2 = 2 x + 2 ⇒ i2 = v x + v 2
R3 R4 4 2 4 4
(2), (3)’de yerine yazılırsa;
3 3 34 1  3 3 3 3 3 9
i2 = v x + v 2 ⇒ i2 =  i1 + v 2  + v 2 ⇒ i2 = i1 + v 2 + v 2 ⇒ i2 = i1 + v 2 ⇒
4 4 45 5  4 5 20 4 5 10
2 10
v 2 = − i1 + i2
{3 9
{
Z 21 Z22
Elde edilen sonuç (2)’de yerine yazılırsa;
4 1 2 10  2 2
v x = i1 +  − i1 + i2  ⇒ v x = i1 + i2
5 5 3 9  3 9
ve bu sonuç da (1)’de yerine yazılırsa aşağıdaki ifade elde edilecektir.
1-14
2 2
v1 = i1 + v x ⇒ v1 = i1 + i1 + i2 ⇒
3 9
5 2
v1 = i1 + i2
3
{ 9
{
Z 11 Z 12
Bu sonuçlara göre;
 5 2  5 2
 3 9 v1   3 9   i1 
Z= ve v  =  2 10  ⋅ i 
2 10   2  −
−    2
 3 9  3 9
elde edilir. Dikkat edilirse devrede bağımlı bir gerilim kaynağı vardır ve Z12≠Z21 olduğundan
devre “Resiprokal” değildir.
Örnek: Aşağıda verilen devre için v1,v2, i1 ve i2 büyüklüklerini hesaplayınız?
v1   10 − 6  i1 
v  = − 4 12  ⋅ i 
 2    2
Çözüm: Verilen değer için kaynak dönüşümü yapılırsa devre aşağıdaki yapıya dönüşecektir.
1-15
Bu devre için dört bilinmeyen vardır ve bu yüzden dört eşitliğe ihtiyaç olacaktır. Bunun için
ikisi empedans parametrelerinden ikisi ise giriş ve çıkıştaki çevre denklemlerinden olmak dört
eşitlik aşağıdaki gibi yazılabilir.
(1) v1 = 10i1 − 6i2
(2) v 2 = −4i1 + 12i2
(3) 6i1 + v1 = 12
(4) v 2 = −10i2
(1), (3)’te ve (2), (4)’te yerine yazılarak bilinmeyen sayısı ikiye aşağıdaki gibi indirgenecektir.
Böylece istenilen parametreler elde edilecektir.
16i1 − 6i2 = 12
4/ − 4i1 + 22i2 = 0
−−−−−−−−−−−−−
16i1 − 6i2 = 12
− 16i1 + 88i2 = 0
+
−−−−−−−−−−−−−−
6
82i2 = 12 ⇒ i2 = A.
41
11 11 6
− 4i1 + 22i2 = 0 ⇒ 4i1 = 22i2 ⇒ i1 = i2 ⇒ i1 = ⋅ ⇒
2 2 41
33
i1 = A.
41
 33   6  294
v1 = 10i1 − 6i2 ⇒ v1 = 10  − 6  ⇒ v1 = V.
 41   41  41
 33   6 60
v 2 = −4i1 + 12i2 ⇒ v 2 = −4  + 12  ⇒ v 2 = − V .
 41   41  41
1-16
Admitans (Y) Parametreleri: Kısa devre parametreleri olarak ta isimlendirilmektedir.
Parametrelerin birimi simens/mho dur. Bu parametreler empedans parametrelerinin
kullanıldığı alanlarda kullanılabilir. Bazı iki kapılı devreler için bu parametreler mevcut
değildir. Devrenin Resiprokal olma şartı empedans parametreleri ile aynıdır. Yani, Y12=Y21
olmalıdır. Aşağıda iki kapılı devrenin giriş çıkış ilişkisi admitans parametrelerine göre
verilmiştir.
i1 = Y11 ⋅ v1 + Y12 ⋅ v 2
i2 = Y21 ⋅ v1 + Y22 ⋅ v 2
 i1  Y11 Y12  v1 

i  = Y Y  v 
 2   21 22   2 
I = Y ⋅V
Bu gösterimde i1 ve i2 bağımlı değişkenler iken v1 ve v2 bağımsız değişkenlerdir. Admitans

Y11: Kısa devre giriş admitansı
Y12: Kısa devre transfer admitansı
Y21: Kısa devre transfer admitansı
Y22: Kısa devre çıkış admitansı
1-17
Çıkış kapısı kısa devre yapılırsa (v2=0);
i1 = Y11 ⋅ v1 + Y12 ⋅ v 2 ⇒ i1 = Y11 ⋅ v1 + Y12 ⋅ 0 ⇒ i1 = Y11 ⋅ v1
i1
Y11 = (Kısa devre giriş admitansı)
v1 v =0
2
i2 = Y21 ⋅ v1 + Y22 ⋅ v 2 ⇒ i2 = Y21 ⋅ v1 + Y22 ⋅ 0 ⇒ i2 = Y21 ⋅ v1
i2
Y21 = (Kısa devre transfer admitansı)
v1 v =0
2
Giriş kapısı kısa devre yapılırsa (v1=0);
i1 = Y11 ⋅ v1 + Y12 ⋅ v 2 ⇒ i1 = Y11 ⋅ 0 + Y12 ⋅ v 2 ⇒ i1 = Y12 ⋅ v 2
i1
Y12 = (Kısa devre transfer admitansı)
v2 v1 =0
i2 = Y21 ⋅ v1 + Y22 ⋅ v 2 ⇒ i2 = Y21 ⋅ 0 + Y22 ⋅ v 2 ⇒ i2 = Y22 ⋅ v 2
i2
Y22 = (Kısa devre çıkış admitansı)
v2 v1 =0
1-18
Örnek: Aşağıda verilen devrenin (∏-devresi) admitans parametrelerini elde ediniz?
Çözüm:
I.Yöntem (Doğrudan Yöntem):
Çıkış kapısı kısa devre (v2=0 için)
i1 Z2 i2
M
v1 Z1 Z3 v2=0
1 1 
v1  + 
Z Z2 
=  1
i1 1 1
Y11 = ⇒ Y11 = + = Y1 + Y2
v1 v v1 Z1 Z 2
2 =0
i2
Y21 =
v1 v =0
2
v1 = (i1 + i2 ) ⋅ Z1
v1 = −i2 ⋅ Z 2
Z1 + Z 2
(i1 + i 2 ) ⋅ Z1 = −i2 ⋅ Z 2 ⇒ i1 ⋅ Z1 + i 2 ⋅ Z1 = −i2 ⋅ Z 2 ⇒ i1 ⋅ Z1 = −i2 ⋅ Z 2 − i2 ⋅ Z1 ⇒ i1 = − ⋅ i2
Z1
1-19
 Z + Z    Z +Z 
v1 = (i1 + i2 ) ⋅ Z1 ⇒ v1 =   − 1 2 ⋅ i2  + i2  ⋅ Z1 ⇒ v1 =  − 1 2 ⋅ i2  ⋅ Z1 + i2 ⋅ Z1 ⇒
 Z1    Z1 
 Z +Z 
v1 =  − 1 2 ⋅ i2  ⋅ Z1 + i2 ⋅ Z1 ⇒ v1 = −i2 ⋅ Z1 − i2 ⋅ Z 2 + i2 ⋅ Z1 ⇒ v1 = −i2 ⋅ Z 2
 Z1 
i2 1
Y21 = =− = −Y2
v1 v Z2
2 =0
Giriş kapısı kısa devre (v1=0 için)
v 2 = −i1 ⋅ Z 2
i1 1
Y12 = =− = −Y2
v2 v 1 =0
Z2
 1 1
v 2 ⋅  + 
Y22 =
i2
=  Z2 Z3  = 1 + 1 = Y + Y
2 3
v2 v1 =0
v2 Z 2 Z3
Y1 + Y2 − Y2   i1   v1 
Y =  ve i  = Y ⋅ v 
 − Y2 Y2 + Y3   2  2
1-20
II.Yöntem (Dolaylı Yöntem):
Verilen düğüm denklemleri aşağıdaki gibi yazılırsa;
v1 v1 − v 2 1 1  1
i1 = + ⇒ i1 =  +  ⋅ v1 − ⋅ v 2
Z1 Z2  Z1 Z 2  Z2
v 2 v 2 − v1 1  1 1
i2 = + ⇒ i2 = − ⋅ v1 +  +  ⋅ v 2
Z3 Z2 Z2  Z2 Z3 
i1 = (Y1 + Y2 ) ⋅ v1 − Y ⋅v
123 {2 2
Y11 Y12
i2 = − Y2 ⋅ v1 + (Y2 + Y3 ) ⋅ v 2
{ 123
Y21 Y22
Elde edilen ifadeden admitans parametreleri aşağıdaki gibi olacaktır.
Y11 = Y1 + Y2
Y12 = Y21 = −Y2
Y22 = Y2 + Y3
Dikkat edilirse devre resiprokaldir.
1-21
Örnek: Aşağıda verilen devrenin (T-devresi) admitans parametrelerini elde ediniz?
Çözüm:
 Z ⋅Z   Z ⋅ Z + Z ⋅ Z + Z 2 ⋅ Z3 
v1 = i1 ⋅  Z1 + 2 3  ⇒ v1 = i1 ⋅  1 2 1 3  ⇒
 Z2 + Z3   Z 2 + Z3 
i1 Z 2 + Z3
Y11 = =
v1 v Z1 ⋅ Z 2 + Z1 ⋅ Z 3 + Z 2 ⋅ Z 3
2 =0
---------------------------------------------------------------
v x = (i1 + i 2 ) ⋅ Z 2 = −i2 ⋅ Z 3 ⇒ i1 ⋅ Z 2 + i2 ⋅ Z 2 = −i2 ⋅ Z 3 ⇒ i1 ⋅ Z 2 = −i2 ⋅ (Z 2 + Z 3 ) ⇒
Z2
i2 = − ⋅ i1
Z 2 + Z3
1-22
 Z ⋅ Z + Z ⋅ Z + Z2 ⋅ Z3 
v1 = i1 ⋅  1 2 1 3 
 Z 2 + Z3 
Z2
− ⋅ i1
i2 Z2 + Z3 Z2
Y21 = = =−
v1 v =0  Z1 ⋅ Z 2 + Z1 ⋅ Z 3 + Z 2 ⋅ Z 3  Z1 ⋅ Z 2 + Z1 ⋅ Z3 + Z 2 ⋅ Z 3
2   ⋅ i1
 Z 2 + Z3 
Giriş kapısı kısa devre (v1=0 için)
Z2
v x = (i1 + i2 ) ⋅ Z 2 = −i2 ⋅ Z 2 ⇒ i1 = − ⋅ i2
Z1 + Z 2
 Z ⋅Z   Z ⋅ Z + Z ⋅ Z + Z 2 ⋅ Z3 
v 2 = i2 ⋅  Z 3 + 1 2  ⇒ v 2 = i2 ⋅  1 2 1 3 
 Z1 + Z 2   Z1 + Z 2 
Z2
− ⋅ i2
i1 Z1 + Z 2 Z2
Y12 = =− =−
v 2 v =0  Z1 ⋅ Z 2 + Z1 ⋅ Z 3 + Z 2 ⋅ Z 3  Z1 ⋅ Z 2 + Z1 ⋅ Z 3 + Z 2 ⋅ Z3
1   ⋅ i2
 Z1 + Z 2 
--------------------------------------------------------------------------
 Z ⋅ Z + Z ⋅ Z + Z 2 ⋅ Z3 
v 2 = i2 ⋅  1 2 1 3  ⇒
 Z1 + Z 2 
i2 Z1 + Z 2
Y22 = =
v2 v1 =0
Z1 ⋅ Z 2 + Z1 ⋅ Z3 + Z 2 ⋅ Z 3
1-23
Empedans ve Admitans Parametreleri Arasındaki İlişki:
v1   Z11 Z12   i1 

v  =  Z ⇒ V = Z ⋅I ⇒ I = Z −1 ⋅ V ⇒ Y = Z −1
 2   21 Z 22  i2 
 i1  Y11 Y12  v1 

i  = Y Y  v  ⇒ I = Y ⋅V ⇒ V = Y −1 ⋅ I ⇒ Z = Y −1
 2   21 22   2 
Elde edilen sonuçlara göre empedans parametreleri için elde edilen empedans matrisinin
tersi admitans matrisini ve dolayısı ile admitans parametrelerinin elde edilmesini sağlar.
Benzer durum tersi için de geçerlidir.
Örnek: Aşağıda verilen devrenin (T-devresi) admitans parametrelerini elde ediniz?
Çözüm:
T-devresinin empedans parametreleri aşağıdaki gibi elde edilmişti.
v1   Z1 + Z 2 Z2   i1 
v  =  Z ⋅
Z 2 + Z 3  i2 
 2  2
Bu durumda empedans matrisi aşağıdaki gibi olacaktır.
 Z1 + Z 2 Z2 
Z=
 Z2 Z 2 + Z 3 
1-24
Bu matrisin tersi alınarak T- devresinin admitans parametreleri elde edilebilir.
1
Y = Z −1 ⇒ Y = Adj(Z )
det( Z )
 Z 2 + Z3 − Z2 
Adj (Z ) = 
 − Z2 Z1 + Z 2 
det( Z ) = (Z 2 + Z 3 )(Z1 + Z 2 ) − Z 22 = Z1 ⋅ Z 2 + Z1 ⋅ Z 3 + Z 2 ⋅ Z 3
1  Z 2 + Z3 − Z2 
Y=
Z1 ⋅ Z 2 + Z1 ⋅ Z 3 + Z 2 ⋅ Z 3  − Z 2 Z1 + Z 2 
 Z2 + Z3 − Z2 
Z ⋅Z + Z ⋅Z + Z ⋅Z Z1 ⋅ Z 2 + Z1 ⋅ Z3 + Z 2 ⋅ Z 3 
Y = 1 2 1 3 2 3

 − Z 2 Z1 + Z 2 
 Z1 ⋅ Z 2 + Z1 ⋅ Z 3 + Z 2 ⋅ Z 3 Z1 ⋅ Z 2 + Z1 ⋅ Z3 + Z 2 ⋅ Z 3 
Elde edilen sonuç bir önceki örnekte elde edilen sonuçla aynıdır ve devre resiprokaldir.
Örnek: Aşağıda verilen devrenin admitans parametrelerini elde ediniz? (ib=2.i1)
1-25
Çözüm: i1 ve i2 akımları düğüm gerilimlerine göre ve giriş gözüne ait çevre denklemleri
aşağıdaki gibi yazılabilir.
vx vx − v2 v v −v 3 1
(1) i1 = + + ib ⇒ i1 = x + x 2 + 2i1 ⇒ i1 = − v x + v 2
R2 R4 2 4 4 4
v2 − vx v −v 1 1
(2) i2 = − ib ⇒ i 2 = 2 x − 2i1 ⇒ i2 = − v x + v 2 − 2i1
R4 4 4 4
(3) v1 = R1 ⋅ i1 + v x ⇒ v x = v1 − 8i1
3 1 3 1 3 1 3 1
i1 = − v x + v 2 ⇒ i1 = − (v1 − 8i1 ) + v 2 ⇒ i1 = − v1 + v 2 + 6i1 ⇒ 5i1 = v1 − v 2 ⇒
4 4 4 4 4 4 4 4
 3   1 
i1 =   ⋅ v1 +  −  ⋅ v 2
12
203 12203
Y11 Y12
ve (3), (2)’de yerine yazılırsa;
1 1 1 1 1 1
i2 = − v x + v 2 − 2i1 ⇒ i2 = − (v1 − 8i1 ) + v 2 − 2i1 ⇒ i2 = − v1 + v 2 − 2i1 + 2i1 ⇒
4 4 4 4 4 4
 1 1
i2 =  −  ⋅ v1 +   ⋅ v 2
1243 {
4
Y21 Y22
Y-parametreleri aşağıdaki gibi elde edilecektir.
 3 1
 −
Y =  20 20 
1 1 
− 
 4 4 
Görüldüğü gibi devre resiprokal değildir.
1-26
Örnek: Aşağıda verilen devre için v1,v2, i1 ve i2 büyüklüklerini hesaplayınız?
 i1   2 − 1 v1 
i  = − 1 1  ⋅ v 
 2    2
Çözüm:
Bu devre için dört bilinmeyen vardır ve bu yüzden dört eşitliğe ihtiyaç olacaktır. Bunun için
ikisi admitans parametrelerinden ikisi ise giriş ve çıkıştaki çevre denklemlerinden olmak dört
eşitlik aşağıdaki gibi yazılabilir.
(1) i1 = 2v1 − v 2
(2) i2 = −v1 + v 2
(3) i1 + v1 = 10
(4) v 2 = −2i2
(1), (3)’te ve (2), (4)’te yerine yazılarak bilinmeyen sayısı ikiye aşağıdaki gibi indirgenecektir.
Böylece istenilen parametreler elde edilecektir.
1-27
3/ 3v1 − v 2 = 10
− 2v1 + 3v 2 = 0
−−−−−−−−−−−−−
9v1 − 3v 2 = 30
− 2v1 + 3v 2 = 0
+
−−−−−−−−−−−−−−
30
7v1 = 30 ⇒ v1 = V .
7
2 2 30
− 2v1 + 3v 2 = 0 ⇒ v 2 = − v1 ⇒ v 2 = − ⋅ v1 ⇒
3 3 7
20
v2 = V.
7
(1)’de değerler yerine yazılırsa;
30 20 40
i1 = 2v1 − v 2 ⇒ i1 = 2 ⋅ − ⇒ i1 = A.
7 7 7
ve (2)’de değerler yerine yazılırsa;
30 20 10
i2 = −v1 + v 2 ⇒ i2 = − + ⇒ i2 = − A.
7 7 7
Hibrit (h) Parametreleri: Karma devre parametreleri olarak ta isimlendirilmektedir.

Parametrelerin birimi parametreye göre değişmektedir. Bu parametreler, küçük sinyal
analizinde kullanılmaktadırlar. Aşağıda iki kapılı devrenin giriş çıkış ilişkisi empedans
parametrelerine göre verilmiştir.
v1 = h11 ⋅ i1 + h12 ⋅ v 2
i2 = h21 ⋅ i1 + h22 ⋅ v 2
1-28
v1   h11 h12   i1 

 i  = h h  v 
 2   21 22   2 
Bu gösterimde v1 ve i2 bağımlı değişkenler iken i1 ve v2 bağımsız değişkenlerdir. Hibrit

h11: Kısa devre giriş empedansı-(Ω)
h12: Açık devre gerilim kazancı (oranı)-(Birimsiz)
h21: Kısa devre akım kazancı (oranı)-(Birimsiz)
h22: Açık devre çıkış admitansı-(Simens-mho)
Çıkış kapısı kısa devre yapılırsa (v2=0);
v1 = h11 ⋅ i1 + h12 ⋅ v 2 ⇒ v1 = h11 ⋅ i1 + h12 ⋅ 0 ⇒ v1 = h11 ⋅ i1
v1
h11 = (Kısa devre giriş empedansı)
i1 v
2 =0
i2 = h21 ⋅ i1 + h22 ⋅ v 2 ⇒ i2 = h21 ⋅ i1 + h22 ⋅ 0 ⇒ i2 = h21 ⋅ i1
i2
h21 = (Kısa devre akım kazancı)
i1 v 2 =0
1-29
Giriş kapısı açık devre yapılırsa (i1=0);
v1 = h11 ⋅ i1 + h12 ⋅ v 2 ⇒ v1 = h11 ⋅ 0 + h12 ⋅ v 2 ⇒ v1 = h12 ⋅ v 2
v1
h12 = (Açık devre gerilim kazancı)
v2 i1 =0
i 2 = h21 ⋅ i1 + h22 ⋅ v 2 ⇒ i2 = h21 ⋅ 0 + h22 ⋅ v 2 ⇒ i2 = h22 ⋅ v 2
i2
h22 = (Açık devre çıkış admitansı)
v2 i1 =0
Not: Parametreler yukarda verildiği gibi doğrudan bulunabileceği gibi (Doğrudan metot)
dolaylı olarak ta bulunabilir (Dolaylı metot). Dolaylı metot da bağımlı ve bağımsız değişkenler
arasındaki ilişki çevre akımları veya düğüm gerilimleri yöntemleri kullanılarak elde edilebilir.
Aşağıda hibrit parametrelerine göre iki kapılı devrenin eşdeğer devre modeli verilmiştir.
Örnek: Aşağıda verilen devrenin (T-devresi) hibrit parametrelerini elde ediniz?
1-30
Çözüm:
v1 R2 ⋅ R3 6⋅3
h11 = = R1 + = 12 + = 14 Ω
i1 v R2 + R3 6+3
2 =0
----------------------------------------------------
v x = R2 ⋅ (i1 + i2 ) = −R3 ⋅ i2 ⇒
2
6 ⋅ (i1 + i2 ) = −3 ⋅ i2 ⇒ 2 ⋅ (i1 + i2 ) = −i 2 ⇒ 2i1 + 2i2 = −i2 ⇒ i2 = − i1
3
i2 2
h21 = =−
i1 v2 =0
3
1-31
v1 i2 ⋅ R2 2
h12 = = =
v2 i1 =0
i2 ⋅ (R2 + R3 ) 3
i2 1 1
h22 = = = mho
v2 i1 =0
R2 + R3 9
 2
 14 3 v1   i1 
h= ve  i  = h ⋅ v 
2 1  2  2
− 
 3 9
Örnek: Aşağıda verilen devrenin hibrit parametrelerini elde ediniz?(vb=10.vx)
Çözüm:
Verilen değer için v1 gerilimi ile i1 ve i2 akımları aşağıdaki gibi elde edilir.
(1) v1 = R1i1 + v x ⇒ v x = v1 − 10i1
vx vx − v2 v v −v 4 1
(2) i1 = + ⇒ i1 = x + x 2 ⇒ i1 = vx − v2
R2 R3 100 300 300 300
v2 − v x v2 + vb v − v v + 10v x 59 7
(3) i2 = + ⇒ i2 = 2 x + 2 ⇒ i2 = vx + v2
R3 R4 300 50 300 300
1-32
4 1 4
i1 = vx − v 2 ⇒ i1 = (v1 − 10i1 ) − 1 v 2 ⇒ 300i1 = 4v1 − 40i1 − v2 ⇒ v1 = 340 i1 + 1 v2 ⇒
300 300 300 300 4 4
v1 = 85
{ ⋅ i1 + 0{
.25 ⋅ v 2
h11 h12
(1), (3)’te yerine yazılırsa;
59 7 59
i2 = vx + v 2 ⇒ i2 = (v1 − 10i1 ) + 7 v2 ⇒ i2 = 59 v1 − 59 i1 + 7 v2
300 300 300 300 300 30 300
elde edilir ve yukarda elde edilen v1 yerine yazılırsa;
i2 =
59
(85i1 + 0.25v2 ) − 59 i1 + 7 v 2 ⇒ i2 =  59 ⋅ 85 − 590 i1 +  7 + 59 v 2 ⇒
300 30 300  300   300 1200 
 4425   87 
i2 =  i1 +  v 2
 300   1200 
i2 = 14
12 3⋅i1 + 01
.75 3⋅v 2
.0725
4 24
h21 h22
Bu sonuçlara göre;
 85 0.25  v1   85 0.25   i1 

h=  ve  i  = 14.75 0.075 ⋅ v 
14.75 0.075  2    2
elde edilir.
1-33
İletim Parametreleri: ABCD veya transmisyon parametreleri olarak adlandırılır. İletim

hatlarında ve haberleşmede sıklıkla kullanılır.
Burada bağımsız değişkenler ve , bağımlı değişkenler ise ve dir. Bunlar
arasındaki ilişki ise parametreler ile aşağıdaki gibi verilir.
Diğer parametre gösterimlerinden farklı olarak akımının yönü farklı olarak

tanımlanmıştır. Bunun sebebi bu parametrelerle tanımlı iki kapılıların genellikle kaskat (arka
arkaya) bağlantısı söz konusu olduğundan, eşdeğer parametrelerin hesaplanmasında kolaylık
sağlamasıdır. Bu konu iki kapılı devrelerin bağlantı şekilleri konusunda daha iyi anlaşılacaktır.
= ∙ + ∙
=
∙ + ∙
Matrisel formda ifade edersek;

=

Devre Parametrelerinin Bulunuşu:
Çıkış Kapısı açık devre( = 0 ) yapıldığında A ve C parametreleri bulunabilir.

= |

: Açık devre gerilim oranı (birimsiz)

= |

: Açık devre transfer admitansı (mho)
Çıkış Kapısı kısa devre( = 0 )
1-34

= |

: Kısa devre transfer empedansı (Ω)

= |

: Kısa devre akım oranı (birimsiz)
Not: Resiprokal bir devrede −

= 1 bağıntısı geçerlidir.
Örnek:
Verilen devre için iletim parametrelerini elde ediniz. ( = 2/!)
Çözüm: Çıkış kapısı açık devre; ( = 0)

= |

"1 − #) ∙
= = 1+#
−# ∙

= |

= =#
−# ∙
Çıkış kapısı kısa devre; ( = 0)
1-35

= |

# −#
= $1 − % ∙ = ∙
1 − # 1−#
1 − #2
∙
1−#
= =2+#
−#
∙
1−#

= |

−#
= ∙
1−#
1−#
= = =1+#
−# −#
∙
1−#
1+# 2 + #
= & '
# 1 + #
−
= "1 + #) ∙ "1 + #) − "2 + #) ∙ # = 1 + #2 − 1 − #2 + 1 = 1
Buradan devrenin resiprokal olduğu görülmektedir.
Örnek: Aşağıda verilen devrede () yük direncine maksimum güç aktarılabilmesi için () ne
olmalıdır? Bulunan yük direnci değeri için aktarılan maksimum gücü hesaplayınız. (İki
kapılının davranışı ABCD parametreleri ile verilmiştir.)
4 20
=
0.1 2
1-36
Çözüm: Öncelikle Thevenin eşdeğerini bulmalıyız.
= 4 ∙ + 20 ∙
= 0.1 ∙ + 2 ∙
Thevenin direnci için bağımsız gerilim kaynakları kısa devre, bağımsız akım kaynakları ise açık
devre yapılır. Bu durumda eşdeğer devre;
Bu devrede bağıntılar;
= 4 ∙ + 20 ∙
= 0.1 ∙ + 2 ∙
= −10 ∙
Buradan;
−10 ∙ = 4 ∙ + 20 ∙
= 0.1 ∙ + 2 ∙
İkinci denklem 10 ile çarpılıp denklemler taraf tarafa toplanırsa;

0 = 5 ∙ + 40 ∙ ⟹ (./ = − = 8Ω

Thevenin gerilimi için () devreden kaldırılır. Bu durumda eşdeğer devre; ( = 0)
= 4 ∙ + 20 ∙ ⟹ = 4 ∙
= 0.1 ∙ + 2 ∙ ⟹ = 0.1 ∙
+ 10 ∙ = 50
Bu denklemlerden bulunur ve ./ = olur.
4 ∙ + 10 ∙ "0.1 ∙ ) = 50 ⟹ = 101
Thevenin eşdeğerini çizersek;
1-37
Maksimum gücün aktarılabilmesi için () = (./ olmalıdır. Yani () = 8Ω olmalıdır. Bu yük
direnci için maksimum güç hesaplanırsa;

./ ./ 10
23 = $ % ∙ () = = = 3.1255
2 ∙ () 4 ∙ () 4 ∙ 8
İki Kapılı Devrelerin Bağlantı Şekilleri
Seri Bağlantı: Birden fazla iki kapılı devrenin giriş ve çıkış akımlarının eşit olduğu bağlantı
şeklidir. Seri bağlı iki kapılı devre yapısı için uygun olan devre parametreleri empedans (Z)
parametreleridir. Bu yapı aşağıda verilmiştir.
Verilen bağlantı şemasından faydalanarak aşağıdaki ilişkiler elde edilebilir.
i1 = i1a = i1b v1 = v1a + v1b v1  v1a  v1b 

⇒ = + 
i2 = i2 a = i2 b , v 2 = v 2a + v 2 b v 2  v 2a  v 2b 
Matrissel formda
v1a   Z11a Z12a   i1a  v1b   Z11b Z12b   i1b 

v  =  a a   v  =  b b  
 2a   Z 21 Z 22  i 2 a  ,  2b   Z 21 Z 22  i 2 b 
ise
1-38
v1  v1a   v1b  v1   Z11a Z12a   i1a   Z11b Z12b   i1b 
v  = v  + v  ⇒ v  =  a a  + b b  ⇒
 2   2a   2b   2   Z 21 Z 22  i2a   Z 21 Z 22  i 2 b 
v1   Z11a Z12a   i1   Z11b Z12b   i1 
v  =  a a  
+ b b  
 2   Z 21 Z 22  i2   Z 21 Z 22  i 2 
olur. Böylece aşağıdaki ilişki seri bağlı iki kapılı devre için elde edilir.
v1    Z11a Z12a   Z11b Z12b    i1  v1   Z11a + Z11b Z12a + Z12b   i1 
v  =   a a 
+ b b   
⇒ = a b  
 2    Z 21 Z 22   Z 21 Z 22   i2  v2   Z 21 + Z 21 + Z 22
b a
Z 22  i2 
Elde edilen sonuca göre seri bağlı iki kapılı devrenin tek bir iki kapılı devre empedans
parametreleri aşağıdaki gibi elde edilir.
 Z a + Z11b Z12a + Z12b 

Z = Za + Z b =  11 b 
 Z 21 + Z 21 + Z 22
a b a
Z 22 
Paralel Bağlantı: Birden fazla iki kapılı devrenin giriş ve çıkış gerilimlerinin eşit olduğu
bağlantı şeklidir. Paralel bağlı iki kapılı devre yapısı için uygun olan devre parametreleri
admitans (Y) parametreleridir. Bu yapı aşağıda verilmiştir.
1-39
i1 = i1a + i1b  i1   i1a   i1b  v1 = v1a = v1b
⇒ = + 
i2 = i2 a + i 2 b i 2  i 2 a  i 2 b  , v 2 = v 2 a = v 2 b
Matrissel formda
 i1a  Y11a Y12a  v1a   i1b  Y11b Y12b  v1b 

i  =  a a    = b b  
 2a  Y21 Y22  v 2a  , i2 b  Y21 Y22  v 2b 
ise
 i1   i1a   i1b   i1  Y11a Y12a  v1a  Y11b Y12b  v1b 

i  = i  + i  ⇒ i  =  a a  + b b  ⇒
 2   2a   2b   2  Y21 Y22  v 2a  Y21 Y22  v 2b 
 i1  Y11a Y12a  v1  Y11b Y12b   v1 
i  =  a a  
+ b b  
 2  Y21 Y22  v 2  Y21 Y22  v 2 
olur. Böylece aşağıdaki ilişki paralel bağlı iki kapılı devre için elde edilir.
 i1   Y11a Y12a  Y11b Y12b   v1   i1  Y11a + Y11b Y12a + Y12b  v1 
i  =   a a
+ b b  
⇒ = a b  
 2   Y21 Y22  Y21 Y22   v 2  i2  Y21 + Y21 Y22 + Y22  v 2 
b a
Elde edilen sonuca göre paralel bağlı iki kapılı devrenin tek bir iki kapılı devre admitans
Y a + Y b Y a + Y b 
Y = Ya + Yb =  11a 11b 12a 12b 
Y21 + Y21 Y22 + Y22 
Kaskad Bağlantı: Birden fazla iki kapılı devrenin arda arda bağlanmasıyla oluşur. Yani öndeki
iki kapılı devrenin çıkışının diğerinin girişine uygulanmasıyla oluşan bağlantı şeklidir. Kaskad
bağlı iki kapılı devre yapısı için uygun olan devre parametreleri iletim (T) parametreleridir. Bu
yapı aşağıda verilmiştir.
1-40
v1 = v1a ; v 2a = v1b ; v 2b = v 2
i1 = i1a ; i2a = i1b ; i2 b = i 2
Matrissel formda
v1a   A Ba  v 2a  v1b   A Bb  v 2 b 
a b
 i  = C a 
D a   i2a  ,  i  = C b 
D b   i2b 
 1a    1b  
ve
v1  v1a  v 2a  v1b  v 2 b  v 2 

 i  =  i ,  i  =  i , i  = i 
 1   1a   2a   1b   2b   2 
ise
v1   A Ba  v 2a  v1   Aa Ba  v1b  v1   Aa Ba   A b Bb  v 2b 

a
=
 i  C a  ⇒ =  ⇒ =   ⇒
 1   D a   i2a   i1  C a D a   i1a   i1  C a D a  C b D b   i2b 
v1   A Ba   Ab Bb  v 2 
a
 i  = C a  
D a  C b D b   i2 
 1  
olur. Böylece aşağıdaki ilişki kaskad bağlı iki kapılı devre için elde edilir.
v1   A Ba   Ab Bb  v 2 
a
v 2 
 i  = C a a  b b    = Ta ⋅ Tb  
 1   D  C D   i2   i2 
Elde edilen sonuca göre kaskad bağlı iki kapılı devrenin tek bir iki kapılı devre iletim
 A a A b + B aC b A a B b + B a D b 
T = Ta ⋅ Tb =  a b a b
C A + D C C B + D D 
a b a b
1-41
Örnek: Aşağıda verilen iki kapılı devrenin sinüzoidal sürekli durum için admitans (Y) ve
empedans (Z) parametrelerini paralel ve seri bağlantı yapılarını kullanarak hesaplayınız? (R1=
R2=1 Ω, R3=2 Ω, C4 =0.5 L ve ω=1 rad/s)
C4
i1 i2
M M
R1 R3
v1 R2 v2
- -
Çözüm: Verilen frekans değeri için devre empedans olarak aşağıda tekrar gösterilmiştir.
- Y parametrelerini bulmak için verilen devrenin iki kapılı paralel bağlı yapısına ihtiyaç
vardır ve bu yapı aşağıdaki gibi gösterilebilir.
1-42
(a) ve (b) iki kapılı devrelerinin ayrı ayrı admitans parametreleri elde edilsin. Dikkat edilirse iki
kapılı devrenin paralel bağlanma şartı olan aşağıda verilen eşitlikler sağlanmıştır.
v1 = v1a = v1b
v 2 = v 2a = v 2 b
ve
i1 = i1a + i1b
i2 = i2 a + i 2 b
(a) İki kapılı devresi için admitans parametreleri aşağıda verildiği gibi elde edilecektir.
v1a − v 2a v v
i1a = ⇒ i1a = 1a − 2a ⇒ i1a = 0.5 jv1a − 0.5 jv 2a
Z4 − 2j − 2j
v 2a − v1a v v
i2a = ⇒ i2a = 2a − 1a ⇒ i2a = −0.5 jv1a + 0.5 jv 2a
Z4 − 2j − 2j
Matrissel formda yazılırsa
 i1a   0.5 j − 0.5 j  v1a 

i  = − 0.5 j 0.5 j  v 
 2a     2a 
Admitas parametreleri aşağıdaki gibi olacaktır.
 0.5 j − 0.5 j 
Ya =  
− 0.5 j 0.5 j 
1-43
(b) İki kapılı devresi için admitans parametreleri aşağıda verildiği gibi elde edilecektir.
Görüldüğü gibi (b) İki kapılı devresi bir T devresidir. Daha önceden bir T devresinin empedans
parametreleri aşağıdaki gibi elde edilmiştir. Buna göre;
v1b   Z11b Z12b   i1b   v1b   Z1 + Z 2 Z 2   i1b   v1b  2 1  i1b 

v  =  b b  ⇒ = ⇒ =
Z 2 + Z 3  i2 b  v 2b  1 3 i2 b 
 2b   Z 21 Z 22  i2b  v 2 b   Z 2
Bu durumda;
 2 1
Zb =   olur.
1 3
−1
−1  2 1  3 / 5 − 1 / 5  0.6 − 0.2
Yb = Z =   = = 
− 1 / 5 2 / 5  − 0.2 0.4 
b
1 3
Paralel bağlı iki farklı kapı olduğu için iki devrenin eşdeğer admitans parametreleri aşağıda
verildiği gibi hesaplanır.
 0.5 j − 0.5 j   0.6 − 0.2  0.6 + 0.5 j − 0.2 − 0.5 j 

Y = Ya + Yb =   +  ⇒Y =  
− 0.5 j 0.5 j  − 0.2 0.4  − 0.2 − 0.5 j 0.4 + 0.5 j 
1-44
- Z parametrelerini bulmak için verilen devrenin iki kapılı seri bağlı yapısına ihtiyaç vardır
ve bu yapı aşağıdaki gibi gösterilebilir.
(a)
i1 Z4=-2jΩ i2a i2
i1a
M M M M
v1a Z1=1Ω Z3=2Ω v2a
- i1a i2a
-
v1 v2
i1b i2b
M M
v1b Z2=1Ω v2b
- - - -
(b)
(a) ve (b) iki kapılı devrelerinin ayrı ayrı empedans parametreleri elde edilsin. Dikkat edilirse
iki kapılı devrenin seri bağlanma şartı olan aşağıda verilen eşitlikler sağlanmıştır.
i1 = i1a = i1b
i2 = i2 a = i2 b
ve
v1 = v1a + v1b
v 2 = v 2a + v 2 b
(a) İki kapılı devresi için empedans parametreleri aşağıda verildiği gibi elde edilecektir.
v1a v1a − v 2a v v
i1a = + ⇒ i1a = v1a + 1a − 2a ⇒ i1a = (1 + 0.5 j)v1a − 0.5 jv 2a
Z1 Z4 − 2j − 2j
v 2a v 2a − v1a v v v
i2a = + ⇒ i 2a = 2a + 2a − 1a ⇒ i2a = −0.5 jv1a + (0.5 + 0.5 j)v 2a
Z3 Z4 2 − 2j − 2j
1-45
 i1a  1 + 0.5 j − 0.5 j   v1a 
i  =  − 0.5 j 0.5 + 0.5 j  v 
 2a     2a 
Bu durumda (a) devresinin admitas parametreleri aşağıdaki gibi olacaktır.
1 + 0.5 j − 0.5 j 
Ya =  
 − 0.5 j 0.5 + 0.5 j 
Za empedans parametrelerini bulmak için Ya’nın tersini almak gerekecektir.
 0.5 + 0.5 j 0.5 j 

−1
1 + 0 .5 j − 0 .5 j   det(Y ) det(Ya ) 
Z a = Ya−1 =   = a

 − 0 .5 j 0 .5 + 0 .5 j   0 .5 j 1 + 0.5 j 
 det(Ya ) det(Ya ) 
det(Ya ) = 0.5 + 0.75 j
ise
 0.5 + 0.5 j 0.5 j 

 0.5 + 0.75 j 0.5 + 0.75 j  0.77 − 0.15 j 0.46 + 0.3 j 
Za =   ⇒ Za = 

0.5 j 1 + 0.5 j
  0.46 + 0.3 j 1 − 0.61 j 
 0.5 + 0.75 j 0.5 + 0.75 j 
(b) İki kapılı devresi için empedans parametreleri aşağıda verildiği gibi elde edilecektir.
v1b = Z 2 (i1b + i2b ) ⇒ v1b = i1b + i2b
v 2b = Z 2 (i1b + i2b ) ⇒ v2b = i1b + i2b
v1b  1 1  i1b 
v  = 1 1 i 
 2b     2b 
1-46
Bu durumda (b) devresinin empedans parametreleri aşağıdaki gibi olacaktır.
1 1
Zb =  
1 1 olur.
Seri bağlı iki farklı kapı olduğu için iki devrenin eşdeğer empedans parametreleri aşağıda
verildiği gibi hesaplanır.
0.77 − 0.15 j 0.46 + 0.3 j  1 1 1.77 − 0.15 j 1.46 + 0.3 j 

Z = Za + Zb =   +  ⇒Z=
 0.46 + 0.3 j 1 − 0.61 j  1 1  1.46 + 0.3 j 2 − 0.61 j 
Örnek: Aşağıda verilen iki kapılı devrenin iletim parametresini iki kapılı devreyi kaskad yapıya
dönüştürerek hesaplayınız ve i1 ve v2 büyülüklerini hesaplayınız?
Çözüm: Verilen devredeki T iki kapılı devresi (a) ve (b) olarak isimlendirilen iki, iki kapılı
devrenin kaskad bağlantısı şeklinde gösterilebilir.
Yukarıdaki devre yapısına bakıldığında (a) ve (b) iki kapılı devrelerinin bağlantı şekilleri
aynıdır. Dolayısı ile bu devre yapısının iletim parametreleri genel olarak elde edilirse elde
edilen sonuç hızlı bir şekilde (a) ve (b) iki kapılı devrelerinin iletim parametrelerinin elde
1-47
edilmesinde kullanılabilir. Bunun için aynı olan devre yapısının için genel iletim parametreleri
aşağıda verildiği gibi elde edilir.
v1 = Av 2 + Bi 2
i1 = Cv 2 + Di2
i2=0 için
v1 Z1 + Z 2
A= A=
v2 i 2 =0 v1 = ( Z1 + Z 2 )i1 Z2
, ⇒
i1 v 2 = Z 2 i1 1
C= C=
v2 Z2
i 2 =0
1-48
v2=0 için
v1
B=
i2 v v1 = Z1i2 B = Z1
2 =0
, ⇒
i1 i1 = i2 D =1
D=
i2 v 2 =0
Buna göre bu yapıdaki iki kapılı devrenin iletim parametreleri aşağıdaki gibi olacaktır.
 Z1 
1+ Z1 
 1   Z2
v v 2 
i  =  1  
 1  1   i2 
 Z 2 
Devreye bakıldığında devre “Resiprokal” dir. Çünkü aşağıda verilen eşitlik sağlanmakatadır.
AD −BC = 1
(a) İki kapılı devresi için iletim parametreleri aşağıda verildiği gibi elde edilecektir.
 Z1 
1 + Z Z1  1 + 8 8
   1.4 8
Ta =  2
 =  20  =  
1 1
 1  1 0.05 1
 Z 2   20 
(b) İki kapılı devresi için iletim parametreleri aşağıda verildiği gibi elde edilecektir.
 Z3 
1 + Z Z 3  1 + 10 10
   1.5 10
Tb =  4
 =  20  = 0.05 1 
 1  1
1  1  
 Z 4   20 
Verilen örnekte kesikli çizgilerin içerisinde kalan devrenin iletim parametreleri aşağıdaki gibi
elde edilecektir.
 1.4 8  1.5 10  2.5 22 

T = Ta ⋅ Tb ⇒ T =     ⇒T =  
0.05 1 0.05 1  0.125 1.5
1-49
v2 ve i1 akımlarını bulmak için iletim parametreleri elde edilmiş aşağıdaki devrenin çözülmesi
gerekecektir.
v1   2.5 22  v 2 
 i  = 0.125 1.5  i 
 1   2 
4 tane bilinmeyen olduğundan 4 tane denkleme ihtiyac olacaktır. 2 tane denklem iletim
parametrelerinden elde edilebilir. 2 tane denklem ise iki kapılı devrenin giriş ve çıkışlarına
yazılacak çevre denklemlerinden elde edilebilir.
v1 = 2.5v 2 + 22i2 (1)
i1 = 0.125v 2 + 1.5i2 (2)
v1 = 10 − 6i1 (3)
i2 = 0.25v 2 (4)
(3), (1)’de ve (4), (2)’de yerine yazılırsa;
6i1 + 8v 2 = 10
− i1 + 0.5v 2 = 0
ve elde edilen 2 tane 2 bilinmeyenli denklem çözülürse ;
v 2 = 0.9V
i1 = 0.45 A
sonucuna ulaşılır.
1-50
2-Elektrik Devrelerinin Matematiksel Modelleri

Elektrik devreleri statik ve dinamik devreler olarak sınıflandırılabilirler. Statik devrede
kaynağın etkisi tüm elemanlar üzerinde anlık olarak görülecektir. Statik sistemde enerji
depolayan hiçbir eleman yoktur. Sadece direnç elemanlarından oluşan devreler statik
devrelere örnek gösterilebilir. Dinamik devrede ise kaynağın etkisi elemanlar üzerinde
oluşmakla birlikte devre elemanlarının kaynağın devreye alınmasından önceki durumlarının
da devre üzerine etkisinin olduğu devrelerdir. Dinamik devrede en az bir enerji depolayan
elemanın olması gerekir. Sadece bir kondansatör veya indüktör elemanın olduğu devreler
dinamik devrelere örnek gösterilebilir. Aşağıda statik ve dinamik devreye ait bir örnek devre
şeması verilmiştir.
Statik Devre: Aşağıda statik devreye bir örnek vardır. Dikkat edilirse enerji depolayan eleman
yoktur.
Dinamik Devre: Aşağıda dinamik devreye bir örnek vardır. Dikkat edilirse devrede iki tane
enerji depolayan eleman vardır.
Statik devreler cebirsel denklemler ile modellenebilmekte ve cebirsel işlemler ile

çözülebilmektedir. Dinamik elektrik devreleri ise 3 farklı formda matematiksel olarak
modellenebilir. Elde edilen modellerin çözümleri sayesinde devre analizi
gerçekleştirilebilecektir.
2-1
1- Diferansiyel Denklem Modeli
- t-domeninde tanımlıdır.
- Doğrusal ve doğrusal olmayan devrelerin analizini gerçekleştirmek için kullanılabilir.
- Devrenin sıfır giriş (Başlangıç şartlarının etkisi) ve sıfır durum (Kaynağın etkisi) cevaplarının
elde edilmesinin sağlar. Yani tam çözümün elde edilmesini sağlar.
- Elde edilen çözüm sayesinde devreye ait tek bir büyüklük hesaplanabilir.
2- Durum Uzay Modeli
- t- domeninde tanımlıdır.
- Doğrusal ve doğrusal olmayan devrelerin analizini gerçekleştirmek için kullanılabilir.
- Devrenin sıfır giriş (Başlangıç şartlarının etkisi) ve sıfır durum (Kaynağın etkisi) cevaplarının
elde edilmesinin sağlar. Yani tam çözümün elde edilmesini sağlar.
- Elde edilen çözüm sayesinde devreye ait durum değişkenleri büyüklükleri ve bu

büyüklüklerden faydalanarak dolaylı olarak devredeki tüm büyüklükler hesaplanabilir.
3- Transfer Fonksiyonu Modeli
- s-domeninde tanımlıdır.
- Sadece doğrusal devrelerin analizini gerçekleştirmek için kullanılabilir.
- Devrenin sadece sıfır durum cevaplarının elde edilmesinin sağlar. Yani zorlanmış (Kaynağın)
çözümün elde edilmesini sağlar.
- Elde edilen çözüm sayesinde devreye ait tek bir büyüklük hesaplanabilir.
Not: Elektrik devrelerinin transfer fonksiyonlarının elde edilmesi konusu, ilgili bölümde
verilecektir.
1- Diferansiyel Denklem Modeli
Diferansiyel denklem modeli (Adi diferansiyel denklemeler) devreye ait tek bir büyüklük
kullanılarak matematiksel olarak gerçekleştirilebilir. Yani n. Dereceden tek durum değişkeni
ile tanımlanır. Aşağıda verilen dinamik devrenin devreden geçen akım büyüklüğüne göre
diferansiyel denklemi elde edilsin.
2-2
İlgili devrede bir çevre denklemi yazılırsa aşağıdaki ifade elde edilecektir.
1
C∫
vR + vC = VK (t ) ⇒ Ri (t ) + i(t )dt = VK (t )
Elde edilen ifade de integral işlemi olduğundan bu yapıdaki diferansiyel denklemlere İntegro-
Diferansiyel denklemeler denir. İntegral ifadesinden kurtulmak için eşitliğin her iki tarafının
türevi alınırsa aşağıdaki sonuç devreyi tanımlayan birinci diferansiyel denklem olarak elde
edilecektir.
di (t ) 1 1 dVK (t )
+ i(t ) =
dt RC R dt
Aşağıda verilen başka bir dinamik devrenin diferansiyel modeli devreden geçen akım
büyüklüğüne göre elde edilsin.
İlgili devrede bir çevre denklemi yazılırsa aşağıdaki ifade elde edilecektir.
di(t ) 1
dt C ∫
vR + vL + vC = VK (t ) ⇒ Ri (t ) + L + i(t )dt = VK (t )
İntegro-Diferansiyel denklemde integral ifadesinden kurtulmak için eşitliğin her iki tarafının
türevi alınırsa aşağıdaki sonuç devreyi tanımlayan ikinci dereceden diferansiyel denklem
olarak elde edilecektir.
2-3
d 2i(t ) R di(t ) 1 1 dVK (t )
2
+ + i(t ) =
dt L dt LC L dt
2- Durum Uzay Modeli
Bir devrenin durum uzay modeli aşağıda verildiği gibidir.
x&(t ) = Ax(t ) + Bu(t ) (1)

y(t ) = Cx(t ) + Du(t ) (2)
Burada (1) Durum denklemi, (2) ise Çıkış denklemi olarak adlandırılır.
(1) durum denklemi; n tane durum değişkeninin birinci derece diferansiyel denklemler ile
tanımlanmaktadır. (2) çıkış denklemi ise durum değişkenlerine bağlı olarak devredeki diğer
elemanlara ait büyüklüklerin cebrik olarak hesaplanmasını sağlayacak ifadedir. Durum uzay
gösterimi ile devre analizi tek bir çözümle devredeki tüm büyüklüklerin hesaplanmasını
sağlayacağı için diğer dinamik modellere göre çok avantajlıdır. Çıkış denklemi cebrik bir ifade
olduğundan durum uzay gösteriminde durum denkleminin elde edilmesi ve çözümü üzerine
yoğunlaşılacaktır. (1)’de tanımlı durum denkleminde;
A: Katsayı Matrisi (Sistem Matrisi) (Boyutu:nxn)
B: Kaynak (Giriş) Matrisi (Boyutu:nxr)
x(t): Durum değişkeni vektörü (Boyutu:nx1)
x&(t ) : Durum değişken türevi vektörü (Boyutu:nx1)
u(t): Kaynak (Giriş) vektörü (Boyutu:rx1)
n: Durum değişkeni sayısı
r: Kaynak (Giriş) sayısı
olarak tanımlanır. Bu durumda durum denklemi aşağıdaki biçimde daha ayrıntılı verilebilir.
 x&1(t )   x1(t )  u1(t ) 

 x& (t )  x (t ) u (t )
 2   2   2 
 .  = A .  + B . 
 .   .   . 
 .   .   . 
 x& (t )  x (t ) u (t )
 n   n   r 
Durum denklemindeki durum ve durum değişkeni kavramları elektrik devreleri özelinde

aşağıda verildiği gibidir.
2-4
Durum: Bir devrenin durumu o devrenin gelecekteki davranışını belirlemek için ihtiyaç
duyulan asgari bilgidir. Yani; eğer herhangi bir t0 anındaki devrenin durumu biliniyorsa ve t>t0
için devrenin girişi mevcutsa (olmak zorunda değil), her hangi bir t anı için devrenin çıkışı
tespit edilebilir.
Durum Değişkeni: Devrenin herhangi bir t anı için gelecekteki davranışını belirlemeye yeterli
olacak mümkün olan en az sayıdaki değişkenler kümesidir. Başka bir deyişle durum
değişkenleri devrenin mevcut durumunu ortaya koyan ve gelecekteki davranışını belirleyen
denklemleri oluşturacak değişkenler kümesidir.
Bir devrede durum değişkenleri enerji depolayan elemanlardan indüktör akımı ve kapasitör
gerilimidir. Her iki büyüklük de bu elemanlarda herhangi bir t anında depolanan enerji ile
ilişkilidir. Yani devrenin enerji durumunu gösterirler ve bu nedenle durum değişkeni olarak
adlandırılırlar.
Elektrik Devrelerinin Durum Denklemlerinin Elde edilmesi
Basit bir devrede durum denklemlerinin elde edilmesi kolaylıkla yapılabilmekle birlikte
karmaşık devreler için sistematik bir yaklaşıma ihtiyaç vardır. Bunun için Graf teorisinden
faydalanılacaktır. Öncelikle devre için uygun ağacın belirlenmesi gerekecektir. Ağacı
oluşturan, devre elemanlarına karşılık gelen dal ve kirişler devre elemanlarının türüne göre
belirlenecektir. Bir devredeki düğüm sayısı nd ve eleman sayısı ne olmak üzere ağaçtaki dal ve
kriş sayıları aşağıdaki verilen ifadeler ile belirlenecektir.
Dal sayısı: nd-1
Kiriş sayısı: ne-( nd-1)
Devre grafından birden fazla uygun ağaç elde edilebilir. Uygun ağaç seçilirken, dallar kendi
arasında kapalı bir çevre oluşturmamalı ve dallar tüm düğümleri kapsamalıdır. Ayrıca uygun
ağaç seçilirken aşağıdaki kriterlere göre dal ve krişleri belirlenmesi gerekecektir.
1- Devredeki tüm bağımsız akım kaynakları kiriş olarak seçilmelidir.
2- Devredeki tüm bağımsız gerilim kaynakları dal olarak seçilmelidir.
3- Devredeki tüm indüktör elemanları mümkün olduğunca kiriş olarak seçilmelidir.
4- Devredeki tüm kondansatörler mümkün olduğunca dal olarak seçilmelidir.
5- Bağımlı akım kaynaklarının kiriş ve bağımlı gerilim kaynaklarının dal olarak seçilmesi birinci
öncelik olmalıdır. Ama ihtiyaca göre tersi yapılabilir.
6- Direnç elemanı ihtiyaca göre dal veya kiriş seçilebilir.
2-5
Uygun ağaç oluşturulduktan sonra durum denklemlerini elde etmek için temel çevre ve
temel kesitleme denklemlerinin yazılmasına ihtiyaç vardır. Bu denklemeler ve ihtiyaca göre
devre bağıntılarından faydalanarak durum denklemleri elde edilecektir. Elde edilen durum
denklemleri; durum değişkenlerinin ve kaynak/kaynakların fonksiyonu olması gerektiği
unutulmamalıdır. Ayrıca durum denklemlerinin elde edilmesinde dal olan
kondansatör/kondansatörlere ait temel kesitleme ve kiriş olan indiktör/ indiktörlere ait
temel çevre denklemleri referans alınacaktır. Devam eden kısımda elektrik devrelerinin
durum denklemlerinin elde edilmesine yönelik yukarda verilen sistematik yaklaşım
kullanılarak çözümlü örneklere yer verilecektir.
Örnek: Aşağıda verilen devrenin durum denklemini elde ediniz?
Çözüm: Verilen devrede kondansatörün gerilimi tek durum değişkenidir. Bu durum

değişkenine göre durum denklemi elde edilecek olunursa aşağıda verilen fonksiyonun elde
edilmesi gerekecektir.
v&C (t ) = f (vC (t ),VK (t ))
Durum denklemi için uygun ağaç, kondansatör ve gerilim kaynağı dal ve direnç kiriş olmak
kaydıyla aşağıdaki gibi elde edilir.
Düğüm sayısı (nd): 3
Eleman sayısı (ne): 3
Dal sayısı: nd-1=3-1=2
Kiriş sayısı: ne-( nd-1)=3-(2)=1
2-6
Temel Çevre denklemi:
VK (t ) vC (t )
− VK (t ) + vR (t ) + vC (t ) = 0 ⇒ vR (t ) = VK (t ) − vC (t ) ⇒ iR (t ) = −
R R
Temel Kesitleme denklemi:
dvC (t ) VK (t ) vC (t )
− iR (t ) + iC (t ) = 0 ⇒ iC (t ) = iR (t ) ⇒ C = −
dt R R
Buna göre durum denklemi aşağıdaki gibi elde edilecektir.
dvC (t ) v (t ) V (t )
=− C + K
dt RC RC
Örnek: Aşağıda verilen devrenin durum denklemini elde ediniz?
i(t) D
F
VK(t) E
Çözüm: Verilen devrede indüktör akımı tek durum değişkenidir. Bu durum değişkenine göre
durum denklemi elde edilecek olunursa aşağıda verilen fonksiyonun elde edilmesi
gerekecektir.
i&L (t ) = f (iL (t ),VK (t ))
Durum denklemi için uygun ağaç, gerilim kaynağı ve direnç dal ve indüktör kiriş olmak
kaydıyla aşağıdaki gibi elde edilir.
2-7
− iR (t ) + iL (t ) = 0 ⇒ iL (t ) = iR (t )
diL (t ) di (t )
− VK (t ) + vR (t ) + vL (t ) = 0 ⇒ vL (t ) = VK (t ) − vR (t ) ⇒ L = VK (t ) − RiR (t ) ⇒ L L = VK (t ) − RiL (t )
dt dt
Buna göre durum denklemi aşağıdaki gibi elde edilecektir.
diL (t ) R 1
= − iL (t ) + VK (t )
dt L L
Örnek: Aşağıda verilen devrenin durum denklemlerini elde ediniz ve matrissel formda
yazınız?
Çözüm: Verilen devrede indüktör akımı ve kondansatör gerilimi olmak üzere iki durum
değişkeni vardır. Bu durum değişkelerine göre durum denklemleri elde edilecek olunursa
aşağıda verilen fonksiyonların elde edilmesi gerekecektir.
i&L (t ) = f (iL (t ), vC (t ),VK (t ))
2-8
v&C (t ) = f (iL (t ), vC (t ),VK (t ))
Durum denklemi için uygun ağaç, gerilim kaynağı, kondansatör ve direnç dal ve indüktör kiriş
olmak kaydıyla aşağıdaki gibi elde edilir.
Temel Kesitleme denklemleri:
(1) iR (t ) − iL (t ) = 0 ⇒ iL (t ) = iR (t )
dvC (t )
(2) iC (t ) − iL (t ) = 0 ⇒ iC (t ) = iL (t ) ⇒ C = iL (t )
dt
diL (t )
(3) − VK (t ) + vR (t ) + vL (t ) + vC (t ) = 0 ⇒ vL (t ) = VK (t ) − vC (t ) − vR (t ) ⇒ L = VK (t ) − vC (t ) − RiR (t )
dt
diL (t )
⇒L = VK (t ) − vC (t ) − RiL (t )
dt
Buna göre durum denklemleri aşağıdaki gibi elde edilecektir.
diL (t ) R 1 1
= − iL (t ) − vC (t ) + VK (t )
dt L L L
2-9
dvC (t ) 1
= iL (t )
dt C
Matrissel forma dönüştürülürse aşağıdaki ifade elde edilecektir.
 R 1
d  iL (t )  − L −   i (t )   1 
 v (t ) +  L VK (t )
= L L
dt vC (t )  1 0   C   0 
 C 
yazınız?
Çözüm: Verilen devrede kondansatör gerilimleri durum değişkenleridir. Bu durum

değişkelerine göre durum denklemleri elde edilecek olunursa aşağıda verilen fonksiyonların
elde edilmesi gerekecektir.
v&C1 (t ) = f (vC1 (t ),vC 2 (t ),VK (t ))
v&C 2 (t ) = f (vC1 (t ),vC 2 (t ),VK (t ))
Durum denklemi için uygun ağaç, gerilim kaynağı ve kondansatörler dal ve dirençler kiriş
olmak kaydıyla aşağıdaki gibi elde edilir.
2-10
Eleman sayısı (ne):5
Temel Çevre denklemleri:
1 1
(1) − VK (t ) + vR1 (t ) + vC1 (t ) = 0 ⇒ vR1 (t ) = VK (t ) − vC1 (t ) ⇒ R1iR1 (t ) = VK (t ) − vC1 (t ) ⇒ iR1 (t ) = VK (t ) − vC1 (t )
R1 R1
1 1
(2) vR 2 (t ) + vC 2 (t ) − vC1 (t ) = 0 ⇒ vR 2 (t ) = vC1 (t ) − vC 2 (t ) ⇒ R2iR 2 (t ) = vC1 (t ) − vC 2 (t ) ⇒ iR 2 (t ) = vC1 (t ) − vC 2 (t )
R2 R2
(3) − iR1 (t ) + iC1 (t ) + iR 2 (t ) = 0 ⇒ iC1 (t ) = iR1 (t ) − iR 2 (t )
(4) iC 2 (t ) − iR 2 (t ) = 0 ⇒ iC 2 (t ) = iR 2 (t )
(1) ve (2)’de elde edilen sonuçlar sırasıyla (3) ve (4)’te yerine yazılırsa durum denklemleri
aşağıdaki gibi elde edilecektir.
(3)’den,
1 1 1 1  1 1 1 1
iC1 (t ) = iR1 (t ) − iR 2 (t ) = VK (t ) − vC1 (t ) −  vC1 (t ) − vC 2 (t )  = − + vC1 (t ) + vC 2 (t ) + VK (t )
R1 R1  R2 R2   R1 R2  R2 R1
dvC1 (t ) 1 1 1 1
C1 = − + vC1 (t ) + vC 2 (t ) + VK (t ) ⇒
dt  R1 R2  R2 R1
dvC1 (t )  1 1  1 1
= − + vC1 (t ) + vC 2 (t ) + VK (t )
dt  R1C1 R2C1  R2C1 R1C1
2-11
(4)’den,
1 1 dv (t ) 1 1
iC 2 (t ) = iR 2 (t ) = vC1 (t ) − vC 2 (t ) ⇒ C 2 C 2 = vC1 (t ) − vC 2 (t ) ⇒
R2 R2 dt R2 R2
dvC 2 (t ) 1 1
= vC1 (t ) − vC (t )
dt R2C 2 R2C 2 2
  1 1  1 
 −  +   vC (t )   1 
d  C1 
v (t )
 R C R C  R C
v (t ) =  1 1 2 1 2 1   1  +  R1C1 VK (t )
dt  C 2   1 1  vC 2 (t )  
 −   0 
 R2C 2 R2C 2 
yazınız?
I1
E D
F
VK1(t) I2 JK2(t)
Çözüm: Verilen devrede kondansatör gerilimleri ve indüktör akımı durum değişkenleridir. Bu

durum değişkelerine göre durum denklemleri elde edilecek olunursa aşağıda verilen
fonksiyonların elde edilmesi gerekecektir.
i&L (t ) = f (iL (t ), vC1 (t ), vC 2 (t ),VK1(t ), IK 2 (t ))
v&C1 (t ) = f (iL (t ),vC1 (t ),vC 2 (t ),VK1(t ), IK 2 (t ))
v&C 2 (t ) = f (iL (t ),vC1 (t ),vC 2 (t ),VK1(t ), IK 2 (t ))
2-12
Durum denklemi için uygun ağaç, gerilim kaynağı ve kondansatörler dal ve indüktör ve direnç
kiriş olmak kaydıyla aşağıdaki gibi elde edilir.
I1
Temel Çevre(2)
Temel Kesitleme(3)
E 2 D
1 3
Temel Temel Kesitleme(4)
Çevre(1)
I2
VK1(t)
JK2(t)
(1) − VK1(t ) + vL (t ) + vC 2 (t ) = 0 ⇒ vL (t ) = VK1(t ) − vC 2 (t )
(2) − vR (t ) + vC 2 (t ) − VK1(t ) + vC1 (t ) = 0 ⇒ vR (t ) = −VK 1(t ) + vC1 (t ) + vC 2 (t ) ⇒ RiR (t ) = −VK1(t ) + vC1 (t ) + vC 2 (t ) ⇒

1 1 1
iR (t ) = − VK1(t ) + vC1 (t ) + vC 2 (t )
R R R
(3) − iL (t ) + iC2 (t ) + iR (t ) = 0 ⇒ iC2 (t ) = iL (t ) − iR (t )
(4) − iC1 (t ) − iR (t ) − IK 2 (t ) = 0 ⇒ iC1 (t ) = −iR (t ) − IK 2 (t )
Not: Dikkat edilirse, gerilim kaynağına ait temel kesitleme denklemi ve akım kaynağına ait
temel çevre denklemleri yazılmadı. Durum denklemleri elde edilirken bu ifadelere ihtiyaç
olmayacaktır. Çünkü denklem sistemine ek bir bilinmeyen dahil olacaktır. Bunlar gerilim
kaynağının akımı ve akım kaynağının gerilimleridir.
(1)’den
2-13
diL (t )
L = VK 1(t ) − vC 2 (t )
dt
diL (t ) 1 1
= − vC 2 (t ) + VK1(t )
dt L L
(2)’de elde edilen sonuç sırasıyla (3) ve (4)’te yerine yazılırsa durum denklemleri aşağıdaki
gibi elde edilecektir.
(3)’den,
 1 1 1  dv (t ) 1 1 1
iC 2 (t ) = iL (t ) − iR (t ) = iL (t ) −  − VK1(t ) + vC1 (t ) + vC 2 (t )  ⇒ C 2 C 2 = iL (t ) + VK1(t ) − vC1 (t ) − vC 2 (t )
 R R R  dt R R R
dvC 2 (t ) 1 1 1 1
= iL (t ) − vC1 (t ) − vC 2 (t ) + VK1(t )
dt C2 RC 2 RC 2 RC 2
(4)’den,
 1 1 1 
iC1 (t ) = −iR (t ) − IK 2 (t ) = − − VK1(t ) + vC1 (t ) + vC 2 (t )  − IK 2 (t ) ⇒
 R R R 
dvC1 (t ) 1 1 1
C1 = − vC1 (t ) − vC 2 (t ) + VK 1(t ) − IK 2 (t )
dt R R R
dvC1 (t ) 1 1 1 1
=− vC1 (t ) − vC 2 (t ) + VK1(t ) − IK 2 (t )
dt RC1 RC1 RC1 C1
2-14
 1   1 
0 0 −   0 
 iL (t )   L   iL (t )   L 
d   1   1  VK1(t )
vC1 (t )  =  0 vC1 (t )  + 
1 1
− − −
dt   RC1 RC1    RC1 C1   IK 2 (t ) 
vC (t )   
 2  1 1 1  vC 2 (t )  1 
 − −   0 
 C 2 RC 2 RC 2   RC 2 
2-15
yazınız?
Çözüm: Verilen devrede kondansatör gerilimi ve indüktör akımı durum değişkenleridir. Bu

i&L (t ) = f (iL (t ), vC (t ),VK1(t ), IK 2 (t ))
v&C (t) = f (iL (t),vC (t ),VK 1(t),IK 2 (t))
Durum denklemi için uygun ağaç, gerilim kaynağı, kondansatör ve D2 direnci dal ve indüktör,
akım kaynağı ve D1 direnci kiriş olmak kaydıyla aşağıdaki gibi elde edilir.
JK2(t)
D1 2 D2
1 3
Temel Kesitleme(3)
Temel
Temel Çevre(2)
Çevre(1)
I
VK(t)
E
Temel Kesitleme(4)

2-16
1 1
(1) − VK1(t) + vR1 (t ) + vC (t ) = 0 ⇒ vR1 (t ) = VK1(t ) − vC (t) ⇒ R1iR1 (t) = VK1(t) − vC (t ) ⇒ iR1 (t) = VK 1(t) − vC (t)
R1 R1
(2) vR2 (t ) − vC (t) + vL (t) = 0 ⇒ vL (t ) = vC (t) − vR 2 (t) ⇒ vL (t) = vC (t) − R2iR2 (t )
(3) iL (t ) − IK 2 (t) − iR2 (t ) = 0 ⇒ iR2 (t) = iL (t ) − IK 2 (t)
(4) iR1 (t) − iC (t) − iL (t) = 0 ⇒ iC (t) = −iL (t) + iR1 (t)
(3), (2)’de yerine yazılırsa durum denklemlerinden biri aşağıdaki gibi elde edilecektir.
diL (t )
L = vC (t ) − R2 (iL (t ) − IK 2 (t )) = vC (t ) − R2iL (t ) + R2IK 2 (t )
dt
diL (t ) R 1 R
= − 2 iL (t ) + vC (t ) + 2 IK 2 (t )
dt L L L
(1), (4)’de yerine yazılırsa durum denklemlerinin diğeri de aşağıdaki gibi elde edilecektir.
dvC (t ) 1 1  1 1
C = −iL (t ) +  VK1(t ) − vC (t )  = −iL (t ) − vC (t ) + VK1(t )
dt  R1 R1  R1 R1
dvC (t ) 1 1 1
= − iL (t ) − vC (t ) + VK 1(t )
dt C R1C R1C
2-17
 R2 1   R2 
− 0
d L   L
i (t ) L  L +
 i (t ) L  VK1(t )
= 1  v (t )  1 
dt vC (t )  − 1 −  C  

0   IK 2 (t ) 
 C R1C   R1C 
yazınız? (Vx(t)=2vE1(t))
Çözüm: Verilen devrede kondansatör gerilimi ve indüktör akımları durum değişkenleridir. Bu

i&L1 (t ) = f (iL1 (t ), iL2 (t ), vC (t ),VK (t ))
i&L2 (t ) = f (iL1 (t ), iL2 (t ),vC (t ),VK (t ))
v&C (t ) = f (iL1 (t ), iL2 (t),vC (t),VK (t))
Durum denklemi için uygun ağaç, gerilim ve bağımlı gerilim kaynağı, kondansatör ve D1
direnci dal ve indüktörler, akım kaynağı ve D2 direnci kiriş olmak kaydıyla aşağıdaki gibi elde
edilir.
2-18
Bağımlı gerilim kaynağı için;
v x (t) = 2vL1 (t )
(1) − VK (t ) + vL1 (t) + vR1 (t ) = 0 ⇒ vL1 (t ) = VK (t) − vR1 (t) ⇒ vL1 (t) = VK (t) − R1iR1 (t)
(2) vR2 (t ) + vC (t ) − vR1 (t ) = 0 ⇒ R2iR2 (t ) + vC (t) − R1iR1 (t)
(3) vL2 (t ) − vC (t ) − v x (t) = 0 ⇒ vL2 (t) = vC (t) + v x (t) = 0 ⇒ vL2 (t) = vC (t ) + 2vL1 (t )
(4) − iL1 (t) + iR1 (t) + iR2 (t) = 0 ⇒ iR2 (t) = iL1 (t) − iR1 (t)
(5) iR2 (t) − iC (t ) − iL2 (t) = 0 ⇒ iC (t ) = iR2 (t) − iL2 (t)
(4), (2)’de yerine yazılırsa iD1(t) aşağıdaki gibi elde edilecektir.
( )
R2 iL1 (t) − iR1 (t) + vC (t ) − R1iR1 (t) = 0 ⇒ R2iL1 (t ) − R2iR1 (t) + vC (t) − R1iR1 (t ) = 0 ⇒ (R1 + R2 )iR1 (t ) = R2iL1 (t) + vC (t )
R2 1
iR1 (t ) = iL1 (t) + v (t )
(R1 + R2 ) (R1 + R2 ) C
Hesaplanan iD1(t), (1)’de yerine yazılırsa 1. durum denklemi elde edilir.
2-19
 R2 1  diL (t ) RR R1
vL1 (t ) = VK (t ) − R1  iL1 (t ) + vC (t)  ⇒ L1 1 = − 1 2 iL1 (t) − v (t ) + VK (t )
 (R1 + R2 ) (R1 + R2 )  dt (R1 + R2 ) (R1 + R2 ) C
diL1 (t ) R1R2 R1 1
=− iL1 (t) − vC (t) + VK (t )
dt L1 (R1 + R2 ) L1 (R1 + R2 ) L1
(3)’de yukarda elde edilen vE1(t) yerine yazılırsa 2. durum denklemi elde edilecektir.
 RR R1  2R1R2  2R1 
vL2 (t ) = vC (t ) + 2 − 1 2 iL1 (t ) − vC (t ) + VK (t )  = − iL1 (t ) + 1 − vC (t ) + 2VK (t )
 (R1 + R2 ) (R1 + R2 )  (R1 + R2 )  (R1 + R2 ) 
diL2 (t) 2R1R2 R −R

L2 =− iL1 (t ) + 2 1 vC (t) + 2VK (t)
dt (R1 + R2 ) (R1 + R2 )
diL2 (t) 2R1R2 R −R 2

=− iL1 (t) + 2 1 vC (t ) + VK (t)
dt L2 (R1 + R2 ) L2 (R1 + R2 ) L2
( )
iC (t) = iL1 (t) − iR1 (t) − iL2 (t) ⇒ iC (t) = iL1 (t) − iL2 (t) − iR1 (t)
ve yukarda elde edilen iD1(t) yerine yazıldığında 3. Durum denklemi aşağıdaki gibi
hesaplanacaktır.
 R2 1   R2  1
iC (t ) = iL1 (t ) − iL2 (t ) −  iL1 (t ) + vC (t )  = 1 − iL1 (t ) − iL2 (t ) − v (t ) ⇒
 (R1 + R2 ) (R1 + R2 )   (R1 + R2 )  (R1 + R2 ) C
dvc (t ) R1 1
C = iL1 (t ) − iL2 (t) − v (t )
dt (R1 + R2 ) (R1 + R2 ) C
2-20
dvc (t) R1 1 1
= iL1 (t) − iL2 (t) − vC (t )
dt C (R1 + R2 ) C C (R1 + R2 )
 R1R2 R1  1
 − L (R + R ) 0 − 
L1 (R1 + R2 )   i (t )   L1 
 iL (t )   1 1 2 L  
d  1   2R1R2 R2 − R1   1   2 
i (t ) = −
  L (R + R ) 0 i (t ) + VK (t )
dt  L2 (R1 + R2 )   2   L2 
L 2 L
vC (t )  2 R1 2 1 1  vC (t )  0 

 1
− −   
 C (R1 + R2 ) C C (R1 + R2 )   
yazınız? (Jb(t)=2iD1(t), D1=2 Ω, D2=1 Ω, I=1F, E=1 H)
Çözüm: Verilen devrede kondansatör gerilimi ve indüktör akımı durum değişkenleridir. Bu

i&L (t ) = f (iL (t ),vC (t ),VK1(t ),VK 2 (t ))
v&C (t) = f (iL (t),vC (t),VK1(t),VK 2 (t))
Durum denklemi için uygun ağaç, bağımsız gerilim kaynakları, kondansatör ve D1 direnci dal
ve indüktör, bağımlı akım kaynağı ve D2 direnci kiriş olmak kaydıyla aşağıdaki gibi elde edilir.
Bununla birlikte bu devrede D1 ve D2 dirençlerinin dal ve kiriş olma durumları yer
değiştirilerek ikinci bir alternatif olarak uygun bir ağaç elde edilebilir.
2-21
Bağımlı gerilim kaynağı için;
ib (t ) = 2iR1 (t)
(1) − VK1(t) + vL (t) + vR1 (t ) = 0 ⇒ vL (t) = VK1(t) − vR1 (t) ⇒ vL (t ) = VK 1(t ) − R1iR1 (t)
(2) vR1 (t) + vR2 (t ) + vC (t) + VK 2 (t ) − VK1(t ) = 0 ⇒ R1iR1 (t ) + R2iR2 (t) + vC (t) + VK 2 (t ) − VK1(t) = 0
(3) − iC (t) + I b (t) + iR2 (t) = 0 ⇒ iC (t) = 2iR1 (t) + iR2 (t)
(4) − iR1 (t ) + iL (t ) + Ib (t ) + iR2 (t ) = 0 ⇒ iR2 (t ) = iR1 (t ) − Ib (t ) − iL (t) ⇒ iR2 (t) = iR1 (t) − 2iR1 (t ) − iL (t ) ⇒
iR2 (t ) = −iR1 (t ) − iL (t)
(4), (2)’de yerine yazılırsa iD1(t) aşağıdaki gibi elde edilecektir.
( )
R1iR1 (t ) + R2 − iR1 (t ) − iL (t ) + vC (t ) + VK 2 (t ) − VK1(t ) = 0 ⇒ R1iR1 (t ) − R2iR1 (t ) − R2iL (t ) + vC (t ) + VK 2 (t ) − VK1(t ) = 0 ⇒
(R1 − R2 )iR (t) = R2iL (t) − vC (t) − VK 2 (t) + VK1(t)

1
R2 1 1 1
iR1 (t) = iL (t) − vC (t ) + VK1 (t) − V (t )
(R1 − R2 ) (R1 − R2 ) (R1 − R2 ) (R1 − R2 ) K 2
2-22
Hesaplanan iD1(t), (1)’de yerine yazılırsa 1. durum denklemi elde edilir.
 R2 1 1 1 
vL (t ) = VK1(t ) − R1  iL (t ) − vC (t ) + VK1(t ) − VK 2 (t ) 
 (R1 − R2 ) (R1 − R2 ) (R1 − R2 ) (R1 − R2 ) 
diL (t ) RR R1  R1  R1
L = − 1 2 iL (t ) + vC (t ) + 1 − VK1(t ) + V (t )
dt (R1 − R2 ) (R1 − R2 )  (R1 − R2 )  (R1 − R2 ) K 2
diL (t ) RR R1 R2 R1
L = − 1 2 iL (t ) + vC (t ) − VK1(t ) + V (t )
dt (R1 − R2 ) (R1 − R2 ) (R1 − R2 ) (R1 − R2 ) K 2
diL (t ) R1R2 R1 R2 R1
=− iL (t ) + vC (t ) − VK 1(t ) + VK 2 (t )
dt L(R1 − R2 ) L(R1 − R2 ) L(R1 − R2 ) L(R1 − R2 )
( )
iC (t) = 2iR1 (t ) + − iR1 (t) − iL (t) ⇒ iC (t ) = iR1 (t ) − iL (t )
ve elde edilen ifadeye yukarda hesaplanan iD1(t) yazılırsa 2. Durum denklemi elde edilecektir.
 R2 1 1 1 
iC (t ) =  iL (t ) − vC (t ) + VK1(t ) − VK 2 (t )  − iL (t )
 (R1 − R2 ) (R1 − R2 ) (R1 − R2 ) (R1 − R2 ) 
dvC (t )  R2  1 1 1
C =  −1iL (t ) − vC (t ) + VK1(t ) − VK 2 (t )
dt (R
 1 2− R )  (R1 − R2 ) (R1 − R2 ) (R1 − R2 )
dvC (t) 2R2 − R1 1 1 1

C = iL (t) − vC (t) + VK1(t ) − V (t)
dt (R1 − R2 ) (R1 − R2 ) (R1 − R2 ) (R1 − R2 ) K 2
dvC (t ) 2R2 − R1 1 1 1
= iL (t) − vC (t) + VK1(t) − VK 2 (t)
dt C (R1 − R2 ) C (R1 − R2 ) C (R1 − R2 ) C (R1 − R2 )
2-23
 R1R2 R1   R2 R1 
 −   −
d L 
i (t ) L(R1 − R2 ) L(R1 − R2 )  L  i (t ) L(R1 − R2 ) L(R1 − R2 )  VK1(t ) 
=   +  
dt vC (t )  2R2 − R1 −
1  
 vC (t )  1
−
1 
 VK 2 (t )
 C (R1 − R2 ) C (R1 − R2 )   C (R1 − R2 ) C (R1 − R2 ) 
Soruda verilen devre eleman değerleri yerine yazıldığında aşağıdaki matrissel formda durum
denklemi elde edilecektir.
d  iL (t )  − 2 2   iL (t )  − 1 2  VK1(t ) 
= +
dt vC (t )  0 − 1 vC (t )  1 − 1 VK 2 (t )
Örnek: Aşağıda verilen devrenin;
a) Durum denklemlerini elde ediniz ve matrissel formda yazınız?
b) ic(t) ve iD2(t) akımlarını verecek çıkış denklemini yazınız?
D1
M
M M
F
VK(t) E1 E2 D2 I
Çözüm: a) Verilen devrede kondansatör gerilimi ve indüktör akımları durum değişkenleridir.

Bu durum değişkelerine göre durum denklemleri elde edilecek olunursa aşağıda verilen
i&L1 (t ) = f (iL1 (t ), iL2 , (t ),vC (t ),VK (t ))
i&L2 (t ) = f (iL1 (t ), iL2 , (t ), vC (t ),VK (t ))
v&C (t) = f (iL1 (t ), iL2 ,(t),vC (t),VK (t))
2-24
Durum denklemi için uygun ağaç, bağımsız gerilim kaynağı, kondansatör ve D1 direnci dal ve
indüktörler ve D2 direnci kiriş olmak kaydıyla aşağıdaki gibi elde edilir.
D1 2
Temel
Kesitleme(4) 3 Temel
Kesitleme(5)
1
Temel
Çevre(1) E1 E2 Temel
Çevre(2)
VK(t)
D2
Temel
Çevre(3)
I
(1) − VK (t ) + vR1 (t) + vL1 (t ) = 0 ⇒ vL1 (t ) = VK (t) − vR1 (t) ⇒ vL1 (t) = VK (t) − R1iR1 (t)
(2) − vL2 (t ) + vC (t) = 0 ⇒ vL2 (t) = vC (t)
1
(3) vC (t) − vR 2 (t) = 0 ⇒ vR2 (t ) = vC (t ) ⇒ R2iR2 (t) = vC (t) ⇒ iR2 (t ) = vC (t )
R2
(4) − iR1 (t) + iL1 (t) = 0 ⇒ iR1 (t) = iL1 (t)
(5) iC (t ) + iL2 (t ) + iR2 (t ) = 0 ⇒ iC (t ) = −iL2 (t ) − iR2 (t)
Ek Denklemler:
diL1 (t ) diL2 (t )
(6) vL1 (t ) = L1 +M
dt dt
diL2 (t) diL1 (t )

(7) vL2 (t) = L2 +M
dt dt
2-25
(3), (5)’de yerine yazılırsa 1. durum denklemi aşağıdaki gibi elde edilecektir.
1  dv (t ) 1
iC (t ) = −iL2 (t ) −  vC (t )  ⇒ C c = − vC (t ) − iL2 (t )
 R2  dt R2
dvc (t) 1 1
=− vC (t ) − iL2 (t)
dt CR2 C
(4) ve (6), (1)’de ve (7), (2)’de yerine yazılır, iE2(t)’nin türevi elimine edilecek şekilde alt alta
toplanırsa, 2. Durum denklemi aşağıdaki gibi elde edilecektir.
diL1 (t ) diL2 (t )
L1 +M = VK (t ) − R1iL1 (t )
dt dt
diL1 (t ) diL2 (t )
M + L2 = vC (t )
dt dt
diL1 (t ) diL2 (t )
L2 / L1 +M = VK (t ) − R1iL1 (t )
dt dt
diL (t ) diL (t )
−M/ M 1 + L2 2 = vC (t )
dt dt
+
−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−
diL1 (t ) diL2 (t )
L1L2 + L2M = L2VK (t ) − R1L2iL1 (t )
dt dt
diL1 (t ) diL (t )
−M 2
− L2M 2 = −MvC (t )
dt dt
+
−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−
diL1 (t ) diL1 (t )
L1L2 − M2 = −MvC (t ) − R1L2iL1 (t ) + L2VK (t )
dt dt
diL1 (t )
(L L
1 2 − M2 ) = −MvC (t ) − R1L2iL1 (t ) + L2VK (t )
dt
2-26
diL1 (t ) M R1L2 L2
=− vC (t ) − i (t ) +
2 L1
VK (t )
dt (L1L2 − M )
2
(L1L2 − M ) (L1L2 − M 2 )
Benzer şekilde, iE1(t)’nin türevi elimine edilecek şekilde alt alta toplanırsa, 3. Durum denklemi
diL1 (t ) diL2 (t )
−M/ L1 +M = VK (t ) − R1iL1 (t )
dt dt
diL1 (t ) diL2 (t )
L1 / M + L2 = vC (t )
dt dt
+
−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−
diL1 (t ) diL2 (t )
− ML1 − M2 = −MVK (t ) + MR1iL1 (t )
dt dt
diL1 (t ) diL2 (t )
ML1 + L1L2 = L1vC (t )
dt dt
+
−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−
diL2 (t )
(L1L2 − M 2 ) = L1vC (t ) + MR1iL1 (t ) − MVK (t )
dt
diL2 (t ) L1 MR1 M
= vC (t ) + i (t ) − VK (t )
dt (L1L2 − M )
2
(L1L2 − M )
2 L1
(L1L2 − M 2 )
 1 1  
 − CR 0 −   
vC (t )  2 C  v (t ) 
C 0 
d    M R1L2     L2 V (t )
iL (t ) = − − 0  iL1 (t )  +
dt  1   (L1L2 − M 2 ) (L1L2 − M 2 )   (L1L2 − M 2 )  K
 iL (t )    iL2 (t )  
 2  L1 MR1 M
 0  − 
 (L1L2 − M ) (L1L2 − M )  (L1L2 − M ) 
2 2 2

2-27
b) Çıkış vektörü y(t) aşağıdaki gibi yazılırsa;
 iC (t ) 
y(t ) =  
iR 2 (t )
(3) durum değişkenlerine göre iD2(t)’yi verir.
1
iR2 (t ) = vC (t )
R2
(3), (5)’de yerine yazılırsa durum değişkenlerine göre iI(t) aşağıdaki gibi elde edilir.
1
iC (t ) = − vC (t ) − iL2 (t )
R2
Bu durumda çıkış denklemi aşağıdaki gibi elde edilecektir.
 1 
− 0 − 1 vC (t )
 iC (t )   R2   0 
y(t ) =  = 1   iL1 (t )  +  VK (t )
i (
 2  t )
R 0 0  i (t ) 0
 R2   L2 
Dikkat edilirse, durum değişkenleri hesaplandıktan sonra devrenin diğer elemanlara ait
büyüklükler cebirsel işlemler ile rahat bir şekilde yapılabilmektedir.
yazınız?
D2 I2
D1
A1
A2
K
F A3
VK(t) I1
2-28
Op-Amp’ın uç grafı ve tanım bağıntıları:
 i1(t )   0 0 v1(t )
v (t ) = K 0  i (t ) 
 2    2 
Çözüm: Verilen devrede kondansatör gerilimleri durum değişkenleridir. Bu durum

değişkelerine göre durum denklemleri elde edilecek olunursa aşağıda verilen fonksiyonların
elde edilmesi gerekecektir.
v&C1 (t ) = f (vC1 (t),vC 2 (t ),VK (t ))
v&C 2 (t ) = f (vC1 (t ),vC 2 (t ),VK (t ))
Durum denklemi için uygun ağaç, bağımsız gerilim kaynağı, kondansatörler ve Op-Amp’ın uç
grafında verilen 2 numaralı eleman dal, direç elemanları ve Op-Amp’ın uç grafında verilen 1
numaralı eleman kiriş olmak kaydıyla aşağıdaki gibi elde edilir.
2-29
Op-Amp’ın tanım denklemleri:
i1(t ) = 0
v2 (t ) = Kv1(t )
(1) − VK (t ) + vC1 (t ) + v1(t ) = 0 ⇒ v1(t ) = −vC1 (t) + VK (t )
(2) − VK (t ) + vC1 (t ) + vR2 (t) + vC 2 (t ) + v 2 (t) = 0 ⇒ v2 (t ) = VK (t ) − vC1 (t ) − vC 2 (t ) − vR2 (t)
1
(3) vR1 (t ) − vC1 (t ) = 0 ⇒ vR1 (t ) = vC1 (t ) ⇒ R1iR1 (t ) = vC1 (t ) ⇒ iR1 (t ) = vC (t )
R1 1
(4) iR2 (t ) − iC 2 (t ) = 0 ⇒ iC 2 (t ) = iR2 (t)
(5) iR1 (t ) + iC1 (t ) − i1 − iR2 (t ) = 0 ⇒ iC1 (t) = i1 + iR2 (t ) − iR1 (t ) = 0 + iR2 (t) − iR1 (t) ⇒ iC1 (t ) = −iR1 (t ) + iR2 (t)
(6) iR2 (t ) − i2 (t ) = 0 ⇒ iR2 (t ) = i2 (t )
iD2(t) elde etmek için, (1) ve (2), VK(t)’yi elimine edecek şekilde alt alta toplanarak v1(t)
v1(t ) = VK (t) − vC1 (t )

− 1 / v2 (t) = VK (t ) − vC1 (t) − vC 2 (t ) − vR2 (t)
+−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−
v1(t ) = VK (t ) − vC1 (t )
− v2 (t ) = −VK (t ) + vC1 (t ) + vC 2 (t ) + vR2 (t )
+−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−
v1(t ) − v 2 (t ) = vC 2 (t ) + vR2 (t )
2-30
1 1
v1(t) − Kv1(t ) = vC 2 (t) + vR2 (t ) ⇒ (1 − K )v1(t) = vC 2 (t) + vR 2 (t ) ⇒ v1(t ) = vC 2 (t) + vR (t)
(1 − K ) (1 − K ) 2
Elde edilen ifade (1)’de yerine yazılırsa iD2(t) aşağıdaki gibi elde edilecektir.
1 1 1 1
vC 2 (t) + vR2 (t ) = −vC1 (t ) + VK (t) ⇒ R2iR 2 (t) = −vC1 (t) − vC (t ) + VK (t)
(1 − K ) (1 − K ) (1 − K ) (1 − K ) 2
(K −1) 1 (1 − K )
iR2 (t ) = vC1 (t ) − vC 2 (t ) + VK (t )
R2 R2 R2
iD2(t) ve (3), (5)’de yerine yazılırsa 1. Durum denklemi aşağıdaki gibi elde edilecektir.
1 (K − 1) 1 (1 − K )
iC1 (t ) = − vC1 (t ) + vC1 (t ) − vC 2 (t ) + VK (t )
R1 R2 R2 R2
dvC1 (t ) R1(K −1) − R2 1 (1 − K )

C1 = vC1 (t ) − vC 2 (t ) + VK (t )
dt R1R2 R2 R2
dvC1 (t ) R1(K −1) − R2 1 (1 − K )

= vC1 (t ) − vC 2 (t ) + VK (t )
dt C1R1R2 C1R2 C1R2
iD2(t), (4)’de yerine yazılırsa 2. Durum denklemi aşağıdaki gibi elde edilecektir.
(K −1) 1 (1 − K )
iC 2 (t ) = vC1 (t ) − vC 2 (t ) + VK (t )
R2 R2 R2
dvc 2 (t ) (K − 1) 1 (1 − K )
C2 = vC1 (t ) − vC 2 (t ) + VK (t )
dt R2 R2 R2
dvc 2 (t ) (K − 1) 1 (1 − K )
= vC1 (t ) − vC 2 (t ) + VK (t )
dt C 2R2 C 2R2 C 2R2
2-31
 R1(K − 1) − R2 1   (1 − K ) 
−
d  C1   C1R1R2
v (t ) 
C1R2  C1   C1R2 
v (t )
 =  + V (t )
1  vC2 (t )  (1 − K )  K
dt vC2 (t )  (K − 1) −
 C 2 R2 C 2R2   C 2R2 
2-32
3-Durum Denklemlerinin Çözümü

Dinamik elektrik devrelerinin analizinde durum denklemleri tek bir model ile devreye ait tüm
bileşenlerin hesaplanmasını sağlamasından dolayı diğer yöntemlere göre daha avantajlıdır.
Bu yüzden devre analizinin tamamlanabilmesi için analizi yapılacak devrenin durum
denklemelerinin çözülmesi gerekecektir. Durum denklemlerinin çözüm yöntemleri aşağıda
verilmiştir.
Durum denklemlerinin çözüm yöntemleri:
1. Analitik çözüm
- Klasik çözüm (Doğrudan)
- Laplace dönüşümü ile çözüm (Dolaylı)
2. Nümerik çözüm
- Bilgisayar programları ile çözüm
Durum denklemlerinin çözümü ile ilgili olarak bu ders kapsamında analitik çözüm konusu
işlenecektir. Bu bölümde klasik çözüm görülecek, ilerleyen kısımlarda ise Laplace dönüşümü
ile çözüm konusu işlenecektir.
Klasik yöntem ile analitik çözüm t- domenindeki bir çözüm yöntemi olacaktır. Aşağıda verilen
durum denklemi ile tanımlı bir devrede;
x&(t ) = Ax(t ) + Bu(t )
bir durum değişkeninin tam çözümü aşağıda verildiği gibidir.
xTam (t ) = xÖz (t ) + x Zor (t )
Burada; xÖz(t): Öz Çözüm, xZor(t): Zorlanmış Çözüm olarak adlandırılır.
Yada
xTam (t ) = x SG (t ) + x SD (t )
Burada; xSG(t): Sıfır Giriş Cevabı, xSD(t): Sıfır Durum Cevabı olarak adlandırılır. Her iki çözüm de
aynıdır ve aşağıdaki eşitlikler söz konusudur.
xÖz(t)= xSG(t)
ve
xZor(t) = xSD(t)
3-1
1- Öz Çözüm: Durum denklemlerinin çözümünde hesaplanan bileşenlerden biridir. Devredeki
bütün bağımsız kaynakların devre dışı bırakılması ve sadece başlangıç şartlarının etkisinin
hesaplandığı çözümdür. Bu çözüm ile sadece devredeki durum değişkenlerinin başlangıç
enerjisinin, devredeki durum değişkenlerinin zamana göre değişimi üzerine etkisi
hesaplanmış olunur. Elde edilen çözüm; sıfır giriş cevabı veya doğal çözüm olarak ta
adlandırılır.
Öz çözümü bulmak için devredeki tüm bağımsız kaynaklar sıfır alındığında durum denklemi
aşağıdaki gibi olacaktır.
x&(t ) = Ax(t ) + Bu(t ) için u(t ) = 0 alınırsa;
x& (t ) = Ax(t ) olur.
Bu ifade aşağıda verildiği gibi bir homojen diferansiyel denkleme karşılık gelecektir.
x&(t ) − Ax(t ) = 0
Elde edilen homojen diferansiyel denklem çözüldüğünde homojen genel çözüm elde
edilecektir. Homojen genel çözüm herhangi bir başlangıç şartı için devrenin genelleştirilmiş
çözümüdür. Yani, sonsuz sayıdaki farklı başlangıç şartları için genel bir çözümdür. Öz çözüm
devredeki durum değişkenlerinin başlangıç şartları kullanılarak hesaplanır. Yani sonsuz
çözüm uzayından sadece o başlangıç şartlarına karşılık gelen çözüm hesaplanmış olunur.
Aşağıda tek bir durum değişkeni için homojen genel ve öz çözüm örneği verilmiştir.
x& (t ) − ax(t ) = 0 , a∈R
dx(t ) dx(t ) dx(t ) dx(t )

= adt ⇒ ∫
x(t ) ∫
− ax(t ) = 0 ⇒ = ax(t ) ⇒ dx(t ) = ax(t )dt ⇒ = adt ⇒
dt dt x(t )
dx(t )
∫ x(t )
= ∫ adt ⇒ ln x(t ) = at + C1 ⇒ x(t ) = eat +C1 ⇒ x(t ) = eat ⋅ eC1
C = e C1 alınırsa homojen genel çözüm aşağıdaki gibi elde edilir.
xhg (t ) = C ⋅ eat
t = 0 → x(0) = x 0 başlangıç şartı için öz çözüm aşağıdaki gibi elde edilecektir.
x(0) = C ⋅ e a 0 ⇒ x0 = C ⋅1 ⇒ x0 = C
xÖz (t ) = x0 ⋅ eat
Birden fazla durum değişkeni varsa homojen genel çözüm;
3-2
xhg (t ) = C ⋅ e At
ve öz çözüm
xÖz (t ) = x(0) ⋅ e At
şeklinde olacaktır. Burada; A ∈ R nxn , e At :Durum Geçiş Matrisi (Matris Eksponansiyeli) ve n:

durum değişkeni sayısıdır.
x&(t ) − Ax(t ) = 0 , A ∈ R nxn
ve x(t ) = C ⋅ eαt ise aşağıdaki ilişli elde edilecektir.
C ⋅α ⋅ eαt − A ⋅ C ⋅ eαt = 0 ⇒ C ⋅ eαt [αI − A] = 0
Bu eşitliğe göre ;
[αI − A] = 0
olmalıdır. Bu eşitlikte, sıfır dışındaki çözümler olan başlangıç şartlarına karşılık gelecek
çözümlerin bulunabilmesi için aşağıdaki eşitliğin sağlanması gerekecektir.
[αI − A] = 0
Bu eşitliğe göre n tane durum değişkenine karşılık gelecek elde edilen α : α1, α2, α3,…, αn
değerleri öz frekanslar (öz değerler) olarak adlandırılır. Elde edilen öz frekanslara göre
homojen genel çözüm aşağıdaki gibi olacaktır.
xhg (t ) = C1 ⋅ eα1t + C 2 ⋅ eα 2t + C3 ⋅ eα 3t + ... + C n ⋅ eα nt
C1 , C 2 , C 3 ,...C n : nx1 boyutunda katsayı vektörleridir. Başlangıç şartlarına göre bu katsayılar

hesaplanarak öz çözüm elde edilir.
Not: Eğer bir devrede başlangıç şartları sıfırsa, devrenin öz çözümü de sıfır olacaktır. Bu
durumu yukarda verilen ifadelerden rahatlıkla görmek mümkündür.
2- Zorlanmış Çözüm: Bu çözüm ile elde edilen cevaba sıfır durum cevabı da denmektedir.
Bütün başlangıç şartlarının sıfır olması durumunda sadece bağımsız kaynakların devre
üzerinde oluşturduğu cevabın hesaplanmasını sağlayan çözümdür. Homojen genel çözüm ile
özel çözümün toplanması ile elde edilen ifadenin başlangıç şartları sıfır alınarak
gerçekleştirilecek çözüme karşılık gelir.
x Zor (t ) = xhg (t ) + xÖzel (t ), x Zor (0) = 0 için
3-3
- Özel Çözüm: Doğrusal zamanla değişmeyen devrelerde devredeki bağımsız kaynakların
devre elemanları üzerinde oluşturduğu etki bağımsız kaynakların türüyle aynıdır. Yani
devrede bağımsız kaynaklar sinüzoidal bir yapıdaysa elemanlar üzerinde oluşturacakları etki
de aynı frekanstaki bir sinüzoidaldir. Eğer iki veya daha fazla farklı türden kaynak var ise bu
durumda her bir kaynağın etkilerinin toplamı devre elemanları üzerinde görünecektir. Özel
çözüm, kaynağın türüne göre oluşan çözümdür ve eğer devre kararlı ise elde edilen çözüm,
kaynağın devre elemanları üzerinde oluşturduğu etkinin sürekli (kalıcı) durumdaki kısmına
karşılık gelmektedir. Bu çözüm hesaplanırken bilinmeyen katsayılar yöntemi kullanılacaktır.
Aşağıdaki tabloda bazı kaynak türleri için özel çözümlerin ne olması gerektiği verilmiştir.
Kaynağı Türü (u(t)) Özel Çözüm (xÖzel(t))

A ( A ∈ R) K (K ∈ R)
A ⋅ eat (a, A ∈ R) K ⋅ eat (K ∈ R)
A ⋅ sin(ωt ) k1 ⋅ cos(ωt ) + k2 ⋅ sin(ωt )
A ⋅ cos(ωt ) k1 ⋅ cos(ωt ) + k2 ⋅ sin(ωt )
Aşağıda farklı kaynak türleri için özel çözümün ne olması gerektiğine dair örnekler verilmiştir.
u(t ) = 10 ⇒ xÖzel (t ) = K
u(t ) = 3 ⋅ sin(2t ) ⇒ xÖzel (t ) = k1 ⋅ cos(2t ) + k2 ⋅ sin(2t )
u(t ) = 3 ⋅ e −2t ⇒ xÖzel (t ) = Ke−2t
u(t ) = e −t + 3 ⋅ e −3t ⇒ xÖzel (t ) = K1e −t + K 2e −3t
u(t ) = 3 + cos(t ) ⇒ xÖzel (t ) = K1 + k2 ⋅ cos(t ) + k3 ⋅ sin(t )
3- Tam Çözüm: Öz çözüm ile zorlanmış çözümün toplamıdır. Bu durumda tam çözüm aşağıda
verilen eşitlik ile elde edilecektir.
xTam (t ) = xÖz (t ) + x Zor (t )
Dikkat edilirse eğer devrede başlangıç şartları sıfırsa sadece kaynağın devre elemanları
üzerinde etkisi olacaktır ve tam çözüm sadece zorlanmış çözüme eşit olacaktır. Devam eden
kısımda durum denklemelerinin çözümlerine yönelik çözümlü örneklere yer verilecektir.
Örneklerin hepsi için devrede t=t0 anında kaynak/kaynakların devreye alındığı kabul
edilecektir.
3-4
Örnek: Aşağıda verilen devrenin durum değişkenlerinin ve vR(t)’nin tam çözümünü
hesaplayınız?(vC(0)=V0, VK(t)=VK)
Çözüm: Verilen devrenin durum denklemleri bir önceki bölümde aşağıdaki gibi elde edilmişti
ve durum değişkeni sadece vC(t) idi.
dvC (t ) 1 1
= − vC (t ) + VK (t )
dt RC RC
Homojen Genel Çözüm:
VK(t)=0 için;
dvC (t ) 1
= − vC (t )
dt RC
vC (hg ) (t ) = c ⋅ eαt
[αI − A] = 0 ⇒ α − a = 0 ⇒ α −  −
1 
 = 0⇒α = −
1
, elde edilen öz frekans (öz değerler)
 RC  RC
homojen genel çözümde yerine yazılırsa aşağıdaki ifade edilecektir.
1
− t
vC (hg ) (t ) = c ⋅ e RC
Öz Çözüm: Verilen başlangıç şartı için homojen genel çözümden öz çözüm elde edilecek
olunursa t=0 için vC(0)=V0 ifadesinden c katsayısının hesaplanması gerekecektir.
1
− ⋅0
vC (0) = c ⋅ e RC
⇒ c = V0
Hesaplana c katsayısına göre öz çözüm aşağıda verildiği gibi olacaktır.

1
− t
vC (Öz ) (t ) = V0e RC
V.
3-5
Zorlanmış Çözüm:
vC ( Zor ) (t ) = vC (hg) (t ) + vC (Özel) (t ), vC ( Zor ) (0) = 0 için
Zorlanmış çözümü hesaplayabilmek için özel çözüme ihtiyaç vardır. Verilen devre için özel
çözüm aşağıdaki gibi elde edilecektir.
Özel Çözüm: Devredeki kaynak VK gibi bir sabit olduğundan özel çözüm de sabit olacaktır.
vC (Özel ) (t ) = K , K ∈R
Özel çözüm aşağıdaki durum denkleminde yerine yazılırsa;
dvC (t ) 1 1
= − vC (t ) + VK (t )
dt RC RC
dK 1 1 1 1 1 1
= − K + VK ⇒ 0 = − K + VK ⇒ K = VK ⇒ K = VK
dt RC RC RC RC RC RC
özel çözüm aşağıda verildiği gibi olacaktır.
vC (Özel ) (t ) =V K V.
Elde edilen özel çözüm zorlanmış çözümde yerine yazılır ve başlangıç şartları sıfır alınarak
hesaplama yapılırsa;
1
− 0
vC ( Zor ) (t ) = vC (hg) (t ) + vC (Özel ) (t ) ⇒ vC ( Zor ) (0) = c ⋅ e RC
+ VK ⇒ 0 = c ⋅1 + VK ⇒ c = −VK
ve c zorlanmış çözümde yerine yazılırsa, zorlanmış çözüm aşağıdaki gibi elde edilecektir.
1
− t
vC ( Zor ) (t ) = −VK ⋅ e RC
+ VK
1
− t
vC ( Zor ) (t ) = VK (1 − e RC
) V.
Tam Çözüm: Devreye ait elde edilen çözümlere göre tam çözüm aşağıdaki gibi olacaktır.
1 1 1 1
− t − t − t − t
vC (Tam) (t ) = vC (Öz ) (t ) + vC ( Zor ) (t ) ⇒ vC (Tam) (t ) = V0e RC
+ VK (1 − e RC
) ⇒ vC (Tam) (t ) = V0e RC
+ VK − VK e RC
3-6
1
− t
vC (Tam) (t ) = (V0 − VK )e RC
+ VK V .,(t ≥ 0)
vR(t)’nin tam çözümünü ise aşağıda verildiği gibi elde edilecektir.
vR (t ) = VK (t ) − vC (t )
1 1
− t − t
vR (Tam) (t ) = VK (t ) − vC (Tam) (t ) ⇒ vR (Tam) (t ) = VK − ((V0 − VK )e RC
+ VK ) ⇒ vR (Tam) (t ) = VK − (V0 − VK )e RC
− VK
1
− t
vR (Tam) (t ) = (VK − V0 )e RC
V ., (t ≥ 0)
Not: Devrenin kararlı olması durumu için tam çözümlerdeki eksponansiyel terimli
ifade/ifadeler devrenin cevabının geçici durum bileşenini oluşturmaktadır.
Örnek: Aşağıda verilen devrenin durum değişkenlerinin ve vR(t)’nin tam çözümünü

hesaplayınız?(IL(0)=I0, VK(t)=VK)
i(t) R
G
VK(t) L
ve durum değişkeni sadece iL(t) idi.
diL (t ) R 1
= − iL (t ) + VK (t )
dt L L
VK(t)=0 için;
diL (t ) R
= − iL (t )
dt L
iL(hg) (t ) = c ⋅ eαt
3-7
[αI − A] = 0 ⇒ α − a = 0 ⇒ α −  − R  = 0 ⇒ α = − R ,
elde edilen öz frekans (öz değerler)
 L L
R
− t
iL(hg ) (t ) = c ⋅ e L
olunursa t=0 için iL(0)=I0 ifadesinden c katsayısının hesaplanması gerekecektir.
R
− ⋅0
iL (0) = c ⋅ e L
⇒ c = I0

R
− t
iL(Öz) (t ) = I0e L
A.
iL( Zor ) (t ) = iL(hg ) (t ) + iL(Özel ) (t ), iL( Zor ) (0) = 0 için
Özel Çözüm: Devredeki kaynak VK gibi bir sabit olduğundan özel çözüm de sabit olacaktır.
iL(Özel) (t ) = K , K ∈R
diL (t ) R 1
= − iL (t ) + VK (t )
dt L L
dK R 1 R 1 R 1 1
= − K + VK ⇒ 0 = − K + VK ⇒ K = VK ⇒ K = VK
dt L L L L L L R
1
iL(Özel ) (t ) = V K A.
R
3-8
R
− ⋅0 1 1 1
iL( Zor ) (t ) = iL(hg) (t ) + iL(Özel ) (t ) ⇒ iL( Zor ) (0) = c ⋅ e L + V K ⇒ 0 = c ⋅1 + VK ⇒ c = − VK
R R R
R
1 − t 1
iL( Zor ) (t ) = − VK e L + VK
R R
R
V − t
iL( Zor ) (t ) = K (1 − e L ) A.
R
R R
− t VK − t
iL(Tam) (t ) = iL(Öz ) (t ) + iL( Zor ) (t ) ⇒ iL(Tam) (t ) = I0e L + (1 − e L ) ⇒
R
VK − RL t VK
iL(Tam) (t ) = (I0 − )e + A.,(t ≥ 0)
R R
vR (t ) = RiL (t )
R
VK − L t VK
vR (Tam) (t ) = RiL(Tam) (t ) ⇒ vR (Tam) (t ) = R((I0 − )e + )
R R
R
− t
vR (Tam) (t ) = (RI0 − VK )e L
+ VK V ., (t ≥ 0)
Örnek: Aşağıda verilen devrenin durum değişkenlerinin çözümünü hesaplayınız?(vC(0)=V0,

VK(t)=A.cos(ωt))
3-9
ve durum değişkeni sadece vC(t) idi.
dvC (t ) 1 1
= − vC (t ) + VK (t )
dt RC RC
VK(t)=0 için;
dvC (t ) 1
= − vC (t )
dt RC
vC (hg ) (t ) = c ⋅ eαt
[αI − A] = 0 ⇒ α − a = 0 ⇒ α −  −
1 
 = 0⇒α = −
1
, elde edilen öz frekans(öz değerler)
 RC  RC
1
− t
v C (hg) (t ) = c ⋅ e RC
olunursa t=0 için vC(0)=V0 ifadesinden c katsayısının hesaplanması gerekecektir.
1
− ⋅0
vC (0) = c ⋅ e RC
⇒ c = V0

1
− t
vC (Öz ) (t ) = V0e RC
V.
vC ( Zor ) (t ) = vC (hg) (t ) + vC (Özel) (t ), vC ( Zor ) (0) = 0 için
Özel Çözüm: Devredeki kaynak VK(t)=A.cos(ωt) gibi bir işaret olduğundan özel çözüm de
benzer yapıda olmak zorundadır.
vC (Özel) (t ) = k1 cos(ωt ) + k2 sin(ωt )
3-10
dvC (t ) 1 1
= − vC (t ) + VK (t )
dt RC RC
d (k1 cos(ωt ) + k2 sin(ωt )) 1 1

= − (k1 cos(ωt ) + k2 sin(ωt )) + (A cos(ωt )) ⇒
dt RC RC
1 1 A
− k1ω sin(ωt ) + k2ω cos(ωt ) = −k1 cos(ωt ) − k2 sin(ωt ) + cos(ωt ) ⇒
RC RC RC
1 1 A
(−k1ω + k2 ) sin(ωt ) + (k1 + k2ω) cos(ωt ) = cos(ωt ) ⇒
RC RC RC
Elde edilen eşitlikteki sinüslü ve kosinüslü terimlerin katsayıları birbirine eşitlenirse özel
çözüm elde edilecektir.
1
−ω / − ωk1 + k2 = 0
RC
1 1 A
/ k1 + ωk2 =
RC RC RC
+
−−−−−−−−−−−−−−−
ω
ω 2k1 − k2 = 0
RC
1 ω A
k +
2 1
k2 =
(RC ) RC (RC )2
+
−−−−−−−−−−−−−−−
1 A
(ω 2 + )k =
2 1
(RC ) (RC )2
(ωRC )2 + 1 A A
( )k1 = ⇒ k1 =
(RC ) 2
(RC ) 2
1 + (ωRC )2
1 1 A(ωRC )
− ωk1 + k2 = 0 ⇒ k2 = ωk1 ⇒ k2 = ωRCk1 ⇒ k2 =
RC RC 1 + (ωRC )2
Elde edilen katsayılara göre özel çözüm aşağıda verildiği gibi olacaktır.
A A(ωRC )
vC (Özel ) (t ) = cos(ωt ) + sin(ωt ) ⇒
1 + (ωRC ) 2
1 + (ωRC )2
3-11
A
vC (Özel ) (t ) = (cos(ωt ) + (ωRC ) sin(ωt )) V.
1 + (ωRC )2
1
− 0 A A
vC ( Zor ) (t ) = vC (hg) (t ) + vC (Özel ) (t ) ⇒ vC ( Zor ) (0) = c ⋅ e RC
+ (cos(0) + (ωRC ) sin(0)) ⇒ 0 = c ⋅1 +
1 + (ωRC ) 2
1 + (ωRC )2
A
⇒c=−
1 + (ωRC )2
1
A − t A
vC ( Zor ) (t ) = − ⋅ e RC
+ (cos(ωt ) + (ωRC ) sin(ωt )) V.
1 + (ωRC )2
1 + (ωRC )2
vC (Tam) (t ) = vC (Öz ) (t ) + vC ( Zor ) (t ) ⇒

1 1
− t A − t A
vC (Tam) (t ) = V0e RC
− ⋅e RC
+ (cos(ωt ) + (ωRC ) sin(ωt )) ⇒
1 + (ωRC ) 2
1 + (ωRC )2
1
A − t A
vC (Tam) (t ) = (V0 − )⋅e RC
+ (cos(ωt ) + (ωRC ) sin(ωt )) V .,(t ≥ 0)
1 + (ωRC ) 2
1 + (ωRC )2
Örnek: Aşağıda verilen devrenin durum değişkenlerinin tam çözümünü hesaplayınız?(R=3 Ω,

L=1 H, C=0.5 F, VK(t)=10 V., iL(0)=0 A.,vC(0)=1 V.)
3-12
ve durum değişkenleri vC(t) ve iL(t) idi.
 R 1
d  iL (t )  − L −   i (t )   1 
 v (t ) +  L VK (t )
= L L
dt vC (t )  1 0   C   0 
 C 
Durum denklemlerinde devre parametreleri yerine yazılırsa;
d  iL (t )  − 3 − 1  iL (t )  1
= + 10
dt vC (t )  2 0  vC (t ) 0
elde edilir.
VK(t)=0 için;
d  iL (t )  − 3 − 1  iL (t ) 
=
dt vC (t )  2 0  vC (t )
iL(hg ) (t ) = c1 ⋅ eα1t + c3 ⋅ eα 2t
vC (hg ) (t ) = c2 ⋅ eα1t + c4 ⋅ eα 2t
 iL(hg ) (t )   c1  α1t c3  α 2t

v (t ) = c  ⋅ e + c  ⋅ e
 C (hg )   2   4
Öz frekanslar aşağıdaki gibi elde edilecektir.
[αI − A] = 0 veya [A − αI ] = 0 ile öz frekanslar elde edilebilir.
A katsayı matrisi:
− 3 − 1
A=
2 0 
ise
3-13
α 0  − 3 −1 α +3 1
[αI − A] = 0 ⇒   −   = 0 ⇒ = 0 ⇒ α 2 + 3α + 3 = 0
0 α   2 0  −2 α
Öz frekanslar(Öz değerler): α1 = −1 ve α 2 = −2 (Öz frekanslar “reel” dir.)
Elde edilen öz frekanslar (öz değerler) homojen genel çözümde yerine yazılırsa aşağıdaki
ifade edilecektir.
 iL(hg ) (t )   c1  −t c3  −2t

v (t ) = c  ⋅ e + c  ⋅ e
 C (hg )   2   4
Öz Çözüm: Öz çözümü bulabilmek için homojen genel çözümdeki c1, c2,c3 ve c4 katsayılarının
bulunması gerekecektir. Bunun için dört farklı denklem elde edilmesine ihtiyaç vardır veya
bilinmeyen sayısının ikiye indirgenmesi gerekecektir. Elde edilen homojen genel çözüm
kaynağın sıfır olma durumu için durum denkleminde yerine yazılırsa bilinmeyen sayısı ikiye
indirgenebilir.
d  iL (t )  − 3 − 1  iL (t )  d   c1  c3   − 3 − 1  c1  −t c3  −2t 

  =    ⇒    ⋅ e −t +   ⋅ e −2t  =   c  ⋅ e + c  ⋅ e  ⇒
dt vC (t )  2 0  vC (t ) dt  c2  c
 4   2 0   2   4 
 c1   c3  − 3c1 − c2  −t − 3c3 − c4  −2t

− 1  ⋅ e −t − 2   ⋅ e −2t =   ⋅ e +  2c  ⋅e
c2  c 4   2c1   3 
Elde edilen eşitlikte üsleri eşit olan eksponansiyel terimlerin katsayıları eşitlenir ise aşağıdaki
eşitlikler elde edilecektir.
− c1 = −3c1 − c2 ⇒ c1 = −0.5c2 − 2c3 = −3c3 − c4 ⇒ c3 = −c4

yada ve yada
− c2 = 2c1 ⇒ c1 = −0.5c2 − 2c4 = 2c3 ⇒ c3 = −c4
 iL(hg ) (t )  − 0.5c2  −t − c4  −2t  iL(hg ) (t )  − 0.5 −t − 1 −2t

v (t ) =  c  ⋅ e +  c  ⋅ e ⇒ v (t ) = c2  1  ⋅ e + c4  1  ⋅ e
 C (hg )   2   4   C (hg )     
Burada; α1 ve α2 öz değerlerinin öz vektörleri aşağıdaki gibi olacaktır.
r − 0.5 r − 1
α1 =  , α2 =  
 1  1
3-14
Verilen başlangıç şartı için iki bilinmeyene indirgenmiş homojen genel çözümden t=0 için
iL(0)=0 ve vC(0)=1 ifadesinden öz çözüm aşağıdaki gibi elde edilecektir.
 iL (0)  − 0.5 −0 − 1 −2⋅0 0 − 0.5c2   − c4 

v (0) = c 2  1  ⋅ e + c 4 1 ⋅ e ⇒ =
1   c  ⋅1 +  c  ⋅1
 C         2   4 
− 0.5c2 − c4 = 0
c2 + c4 = 1
+ ve c2 + c4 = 1 ⇒ 2 + c4 = 1 ⇒ c4 = −1
−−−−−−−−−
0.5c2 = 1 ⇒ c2 = 2
Hesaplana katsayılara göre öz çözüm aşağıda verildiği gibi olacaktır.
 iL(Öz ) (t )  − 0.5 ⋅ 2 −t − (−1) −2t  iL(Öz ) (t )  − 1 −t  1  −2t

v (t )  2  = ⋅ e +  −1  ⋅ e ⇒ v (t ) =  2  ⋅ e + − 1 ⋅ e
 C (Öz )       C (Öz )     
iL(Öz ) (t ) = −e −t + e −2t A.
vC (Öz ) (t ) = 2e −t − e −2t V.
 iL( Zor ) (t )   iL(hg ) (t )   iL(Özel ) (t )   iL( Zor ) (0) 

v = + , v =0 için
 C ( Zor ) (t ) vC (hg ) (t ) vC (Özel ) (t )  C ( Zor ) (0)
Özel Çözüm: Devredeki kaynak VK(t)=10 V. gibi bir sabit olduğundan özel çözüm de sabit
olacaktır.
 iL(Özel ) (t )   K1 
v = 
 C (Özel ) (t ) K 2 
d  iL(Özel ) (t )  − 3 − 1  iL(Özel ) (t )  1  d  K1  − 3 − 1  K1  1

v  =    +  10 ⇒   =  + 10 ⇒
dt  C (Özel ) (t )  2 0  vC (Özel ) (t ) 0 dt K 2   2 0  K 2  0
3-15
0 − 3K1 − K 2  10 0 − 3K1 − K 2 + 10
0 =  2K  +  0  ⇒ 0  =  2K1 
   1       
(1) − 3K1 − K 2 + 10 = 0 ⇒ K 2 = 10
(2) 2K1 = 0 ⇒ K1 = 0
Buna göre özel çözüm aşağıda verildiği gibi elde edilir.
 iL(Özel ) (t )   0 
v = 
 C (Özel ) (t ) 10
iL(Özel ) (t ) = 0 A.
vC (Özel ) (t ) = 10 V .
 iL( Zor ) (0)  − 0.5c2  −0 − c4  −2⋅0  0   iL( Zor ) (0) 

v =  ⋅ e +  c  ⋅ e + 10 , v =0 için
 C ( Zor ) (0)  c2   4     C ( Zor ) (0)
0 − 0.5c2   − c4   0  0 − 0.5c2 − c4 

0 =  c  ⋅1 +  c  ⋅1 + 10 ⇒ 0 =  c + c + 10 
   2   4       2 4 
− 0.5c2 − c4 = 0
c2 + c4 = −10
+ ve − 20 + c4 = −10 ⇒ c4 = 10
−−−−−−−−−−−−−−−
0.5c2 = −10 ⇒ c2 = −20
ve katsayılar zorlanmış çözümde yerine yazılırsa, zorlanmış çözüm aşağıdaki gibi elde
edilecektir.
 iL( Zor ) (t )   iL(hg) (t )   iL(Özel ) (t )   iL( Zor ) (t )  − 0.5(−20) −t − 10 −2t  0 

v = + ⇒ =  ⋅ e +  10  ⋅ e + 10
 C ( Zor ) (t ) vC (hg) (t ) vC (Özel ) (t ) vC ( Zor ) (t )  − 20     
 iL( Zor ) (t )   10  −t − 10 −2t  0 

v =  ⋅ e +  10  ⋅ e + 10
 C ( Zor ) (t ) − 20    
3-16
iL( Zor ) (t ) = 10e −t − 10e −2t A.
vC ( Zor ) (t ) = −20e −t + 10e −2t + 10 V.
 iL(Tam) (t )   iL(Öz ) (t )   iL( Zor ) (t )   iL(Tam) (t )  − 1 −t  1  −2t  10  −t − 10 −2t  0 

v = + ⇒  =   ⋅ e + − 1 ⋅ e + − 20 ⋅ e +  10  ⋅ e + 10
 C (Tam) (t ) vC (Öz ) (t ) vC ( Zor ) (t ) vC (Tam) (t )  2         
 iL(Tam) (t )   9  −t − 9 −2t  0 
v =  ⋅ e +  9  ⋅ e + 10 , (t ≥ 0)
 C (Tam) (t ) − 18    
iL(Tam) (t ) = 9e −t − 9e −2t A.
vC (Tam) (t ) = −18e −t + 9e −2t + 10 V.
Dikkat edilirse geçici durum bileşenleri olan eksponansiyel terimlerin çarpanlarında

sinüzoidal bir işaret yok. Bu, devrenin geçici durum davranışında bir osilasyon olmadığı ve
devrenin öz frekanslarının (öz değerlerinin) reel olduğu anlamına gelir.
Aşağıda durum değişkenlerinin tam çözümlerinin zamana göre değişimleri Matlab ortamında
grafiksel olarak elde edilmiştir. Zaman cevabından da görüldüğü gibi geçici durum
davranışında osilasyon söz konusu değildir.
10
6
vc(t)
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
t(s)
3-17
Örnek: Aşağıda verilen devrenin durum değişkenlerinin tam çözümünü hesaplayınız?(R=2 Ω,

L=1 H, C=0.2 F, VK(t)=10.cos(t) V., iL(0)=1 A.,vC(0)=2 V.)
ve durum değişkenleri vC(t) ve iL(t) idi.
 R 1
d L  i (t )  − L −   i (t )   1 
 v (t ) +  L VK (t )
= L L
dt vC (t )  1 0   C   0 
 C 
d  iL (t )  − 2 − 1  iL (t )  1
= + 10 cos(t )
dt vC (t )  5 0  vC (t ) 0
elde edilir.
VK(t)=0 için;
d  iL (t )  − 2 − 1  iL (t ) 
=
dt vC (t )  5 0  vC (t )
iL(hg) (t ) = c1 ⋅ eα1t + c3 ⋅ eα 2t
vC (hg) (t ) = c2 ⋅ eα1t + c4 ⋅ eα 2t
3-18
 iL(hg) (t )   c1  α1t c3  α 2t
v (t ) = c  ⋅ e + c  ⋅ e
 C (hg )   2   4
[αI − A] = 0 ile öz frekanslar elde edilebilir.

A katsayı matrisi:
− 2 − 1
A=
5 0 
ise
α 0  − 2 −1 α +2 1
[αI − A] = 0 ⇒   −   = 0 ⇒ = 0 ⇒ α 2 + 2α + 5 = 0
0 α   5 0 −5 α
Öz frekanslar(Öz değerler): α1 = −1 + 2 j ve α 2 = −1 − 2 j (Öz frekanslar “kompleks” dir.)
ifade edilecektir.
 iL(hg) (t )   c1  (−1+2 j )t c3  (−1−2 j )t

v (t ) = c  ⋅ e +   ⋅e
 C (hg)   2   c4 
indirgenebilir.
d  iL (t )  − 2 − 1  iL (t )  d   c1  α 1t c3  α 2 t  − 2 − 1  c1  α 1t c3  α 2t 

= ⇒  ⋅ e +   ⋅ e  =   c  ⋅ e + c  ⋅ e  ⇒
dt vC (t )  5 0  vC (t ) dt  c2  c
 4   5 0   2   4 
c  c  − 2c1 − c2  α1t − 2c3 − c4  α 2t

α1  1  ⋅ eα t + α 2  3  ⋅ eα t = 
1 2
 ⋅ e +  5c  ⋅e
c
 2 c
 4  5c1   3 
3-19
1 1
α1c1 = −2c1 − c2 ⇒ c1 = − c α 2c3 = −2c3 − c4 ⇒ c3 = − c
α1 + 2 2 α2 + 2 4
yada ve yada
α1 α2
α1c2 = 5c1 ⇒ c1 = c2 α 2c4 = 5c3 ⇒ c3 = c4
5 5
 iL(hg) (t )  0.2 ⋅α1 ⋅ c2  α1t 0.2 ⋅α 2 ⋅ c4  α 2t  iL(hg) (t )  0.2 ⋅ α1  α1t 0.2 ⋅α 2  α 2t

v (t ) =   ⋅e +   ⋅e ⇒   = c2   ⋅ e + c4   ⋅e
 C (hg)   c2   c4  vC (hg) (t )  1   1 
r 0.2 ⋅α1  r 0.2 ⋅α 2 

α1 =  , α2 =  
 1   1 
iL(0)=1 A. ve vC(0)=2 V. ifadesinden öz çözüm aşağıdaki gibi elde edilecektir.
 iL (0)  0.2 ⋅α1 ⋅ c2  α1 0 0.2 ⋅α 2 ⋅ c4  α 2 0 1 0.2 ⋅α1 ⋅ c2  0.2 ⋅α 2 ⋅ c4 

v (0) =  c2  ⋅e + 
c4  ⋅e ⇒   = 
c2  ⋅1 + 
c4  ⋅1
 C       2    
0.2 ⋅ α1 ⋅ c2 + 0.2 ⋅ α 2 ⋅ c4 = 1
− 0.2 ⋅ α1 ⋅ c2 / c2 + c4 = 2
+
−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−
0.2 ⋅ α1 ⋅ c2 + 0.2 ⋅ α 2 ⋅ c4 = 1
− 0.2 ⋅ α1 ⋅ c2 − 0.2 ⋅ α1 ⋅ c4 = 2(−0.2 ⋅ α1)
+
−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−
1 − 0.4α1
0.2(α 2 − α1)c4 = 1 − 0.4α1 ⇒ c4 = ⇒ c4 = 1 + 1.75 j
0.2(α 2 − α1)
ve
c2 + c4 = 2 ⇒ c2 + (1 + 1.75 j) = 2 ⇒ c2 = 1 − 1.75 j
3-20
 iL(Öz ) (t )  0.2 ⋅α1 ⋅ c2  α1t 0.2 ⋅α 2 ⋅ c4  α 2t
v (t ) =  c2  ⋅e +  c4  ⋅e ⇒
 C (Öz )     
 iL(Öz ) (t )  0.2 ⋅ (−1 + 2 j) ⋅ (1 − 1.75 j) α1t 0.2 ⋅ (−1 − 2 j) ⋅ (1 + 1.75 j) α 2t
v (t ) =  (1 − 1.75 j) ⋅e +  (1 + 1.75 j)  ⋅e ⇒
 C (Öz )     
 iL(Öz ) (t )  0.5 + 0.75 j  α 1t 0.5 − 0.75 j  α 2t
v (t ) =  1 − 1.75 j  ⋅ e +  1 + 1.75 j  ⋅ e
 C (Öz )     
iL(Öz ) (t ) = (0.5 + 0.75 j)e( −1+2 j )t + (0.5 − 0.75 j)e(−1−2 j )t ⇒

iL(Öz ) (t ) = (0.5 + 0.75 j)e −t ⋅ e j 2t + (0.5 − 0.75 j)e −t ⋅ e − j 2t ⇒
iL(Öz ) (t ) = e −t (0.5 ⋅ e j 2t + 0.75 j ⋅ e j 2t + 0.5 ⋅ e − j 2t − 0.75 j ⋅ e − j 2t ) ⇒
iL(Öz ) (t ) = e −t (0.5 ⋅ e j 2t + 0.5 ⋅ e − j 2t + 0.75 j ⋅ e j 2t − 0.75 j ⋅ e − j 2t ) ⇒
e j 2t + e − j 2t 3 1 j 2t − j 2t e j 2t + e − j 2 t 3 e j 2 t − e − j 2 t
iL(Öz ) (t ) = e −t ( − ⋅ (e − e )) ⇒ iL(Öz ) (t ) = e −t ( − ⋅( )) ⇒
2 2 2j 2 2 2j
3
iL(Öz ) (t ) = e −t (cos(2t ) − sin(2t )) A.
2
vC (Öz ) (t ) = (1 − 1.75 j)e( −1+2 j )t + (1 + 1.75 j)e( −1−2 j )t ⇒

vC (Öz ) (t ) = (1 − 1.75 j)e −t ⋅ e j 2t + (1 + 1.75 j)e −t ⋅ e − j 2t ⇒
vC (Öz ) (t ) = e −t (e j 2t − 1.75 j ⋅ e j 2t + e − j 2t + 1.75 j ⋅ e − j 2t ) ⇒
vC (Öz ) (t ) = e −t (e j 2t + e − j 2t − 1.75 j ⋅ e j 2t + 1.75 j ⋅ e − j 2t ) ⇒
e j 2 t + e − j 2t 7 1 j 2t e j 2t + e − j 2 t 7 e j 2 t − e − j 2 t
vC (Öz ) (t ) = e −t (2 + (e − e − j 2t )) ⇒ vC (Öz ) (t ) = e −t (2 + ( )) ⇒
2 2 2j 2 2 2j
7
vC (Öz ) (t ) = e −t (2 cos(2t ) + sin(2t )) V.
2

v = + , v =0 için
Özel Çözüm: Devredeki kaynak VK(t)=10.cos(t) V. gibi bir değişim olduğu için özel çözüm de
aynı türden olmalıdır.
3-21
 iL(Özel ) (t )   A cos(t ) + B sin(t )
v = 
 C (Özel ) (t ) C cos(t ) + D sin(t )
d  iL(Özel ) (t )  − 2 − 1  iL(Özel ) (t )  1

 = + 10 cos(t ) ⇒
0  vC (Özel ) (t ) 0
dt vC (Özel ) (t )  5
d  A cos(t ) + B sin(t ) − 2 − 1  A cos(t ) + B sin(t ) 10
= + cos(t ) ⇒
dt C cos(t ) + D sin(t )  5 0  C cos(t ) + D sin(t )  0 
 − A sin(t ) + B cos(t ) − 2 − 1  A cos(t ) + B sin(t ) 10

− C sin(t ) + D cos(t ) =  5 +
0  C cos(t ) + D sin(t )  0 
cos(t ) ⇒
  
 − A sin(t ) + B cos(t ) − 2 A cos(t ) − 2B sin(t ) − C cos(t ) − D sin(t ) 10

− C sin(t ) + D cos(t ) =  5 A cos(t ) + 5B sin(t )  +  0  cos(t ) ⇒
     
 − A sin(t ) + B cos(t ) − 2 A cos(t ) − 2B sin(t ) − C cos(t ) − D sin(t ) + 10 cos(t )

− C sin(t ) + D cos(t ) =  5 A cos(t ) + 5B sin(t ) 
   
(1) − A = −2B − D
(2) B = −2 A − C + 10
(3) − C = 5B ⇒ C = −5B
(4) D = 5A
Elde edilen dört bilinmeyenli denklem çözüldüğünde;
(1) − A = −2B − 5A ⇒ 4 A + 2B = 0
(2) B = −2 A − (−5B) + 10 ⇒ 2 A − 4B = 10
4 A + 2B = 0
−2/ 2 A − 4B = 10
+ , 4 A + 2(−2) = 0 ⇒ A = 1 , C = −5(−2) ⇒ C = 10 , D = 5 ⋅1 ⇒ D = 5
−−−−−−−−−−−−−
10B = −20 ⇒ B = −2
 iL(Özel ) (t )   cos(t ) − 2 sin(t ) 

v = 
 C (Özel ) (t ) 10 cos(t ) + 5 sin(t )
iL(Özel ) (t ) = cos(t ) − 2 sin(t ) A.

vC (Özel ) (t ) = 10 cos(t ) + 5 sin(t ) V .
3-22
 iL( Zor ) (0)  0.2 ⋅α1 ⋅ c2  α1 0 0.2 ⋅α 2 ⋅ c4  α 2 0  cos(0) − 2 sin(0)   iL( Zor ) (0) 
v =  ⋅e +   ⋅ e + 10 cos(0) + 5 sin(0) , v =0 için
 C ( Zor ) (0)  c2   c4     C ( Zor ) (0)
0 0.2 ⋅ α1 ⋅ c2  0.2 ⋅ α 2 ⋅ c4   1  0 0.2 ⋅ (α1 ⋅ c2 + α 2 ⋅ c4 ) + 1

=
0    ⋅ 1 +   ⋅ 1 + 10 ⇒ 0 =  
   c2   c4       c2 + c4 + 10 
α 1 ⋅ c 2 + α 2 ⋅ c 4 = −5
− α1 / c2 + c4 = −10
+ , c2 − 5 − 3.75 j = −10 ⇒ c2 = −5 + 3.75 j
−−−−−−−−−−−−−−−
10α1 − 5
(α 2 − α1)c4 = 10α1 − 5 ⇒ c4 = ⇒ c4 = −5 − 3.75 j
α 2 − α1
edilecektir.
 iL( Zor ) (t )   iL(hg) (t )   iL(Özel) (t ) 

v = + ⇒
 C ( Zor ) (t ) vC (hg) (t ) vC (Özel) (t )
 iL( Zor ) (t )  0.2 ⋅α1 ⋅ c2  α1t 0.2 ⋅α 2 ⋅ c4  α 2t  cos(t ) − 2 sin(t ) 
v =  ⋅e +   ⋅ e + 10 cos(t ) + 5 sin(t ) ⇒
 C ( Zor ) (t )  c2   c4   
 iL( Zor ) (t )  0.2 ⋅ (−1 + 2 j) ⋅ (−5 + 3.75 j) ( −1+2 j )t 0.2 ⋅ (−1 − 2 j) ⋅ (−5 − 3.75 j) ( −1−2 j )t  cos(t ) − 2 sin(t ) 
v = − 5 + 3.75 j ⋅e +
− 5 − 3.75 j  ⋅e + ⇒
 C ( Zor ) (t )     10 cos(t ) + 5 sin(t )
 iL( Zor ) (t )  − 0.5 − 2.75 j  (−1+2 j )t − 0.5 + 2.75 j  (−1−2 j )t  cos(t ) − 2 sin(t ) 
v =  ⋅e +  ⋅e + 
 C ( Zor ) (t )  − 5 + 3.75 j   − 5 − 3.75 j  10 cos(t ) + 5 sin(t )
iL( Zor ) (t ) = (−0.5 − 2.75 j) ⋅ e −t ⋅ e 2 jt + (−0.5 + 2.75 j) ⋅ e −t ⋅ e −2 jt + cos(t ) − 2 sin(t ) ⇒

e 2 jt + e −2 jt 11 e 2 jt − e −2 jt
iL( Zor ) (t ) = e −t (−( )+ ( )) + cos(t ) − 2 sin(t ) ⇒
2 2 2j
11
iL( Zor ) (t ) = e −t (− cos(2t ) + sin(2t )) + cos(t ) − 2 sin(t ) A.
2
3-23
vC ( Zor ) (t ) = (−5 + 3.75 j) ⋅ e −t ⋅ e 2 jt + (−5 − 3.75 j) ⋅ e −t ⋅ e −2 jt + 10 cos(t ) + 5 sin(t ) ⇒
−t e 2 jt + e −2 jt 15 e 2 jt − e −2 jt
vC ( Zor ) (t ) = e (−10( )− ( )) + 10 cos(t ) + 5 sin(t ) ⇒
2 2 2j
15
vC ( Zor ) (t ) = e −t (−10 cos(2t ) − sin(2t )) + 10 cos(t ) + 5 sin(t ) V.
2
 iL(Tam) (t )   iL(Öz ) (t )   iL( Zor ) (t ) 

v = + ⇒
 C (Tam) (t ) vC (Öz ) (t ) vC ( Zor ) (t )
 −t 3   −t 11 
 iL(Tam) (t )   e (cos(2t ) − 2 sin(2t ))   e (− cos(2t ) + 2 sin(2t )) + cos(t ) − 2 sin(t ) 
v = + 
 C (Tam) (t ) e −t (2 cos(2t ) + 7 sin(2t )) e −t (−10 cos(2t ) − 15 sin(2t )) + 10 cos(t ) + 5 sin(t )
 2   2 
 iL(Tam) (t )   e − t (4 sin(2t )) + cos(t ) − 2 sin(t ) 

v  =  −t , (t ≥ 0)
 C (Tam) (t ) e (−8 cos(2t ) − 4 sin(2t )) + 10 cos(t ) + 5 sin(t )
iL(Tam) (t ) = e − t (4 sin(2t )) + cos(t ) − 2 sin(t ) A.
vC (Tam) (t ) = e −t (−8 cos(2t ) − 4 sin(2t )) + 10 cos(t ) + 5 sin(t ) V.
Dikkat edilirse geçici durum bileşenleri olan eksponansiyel terimlerin çarpanlarında

sinüzoidal bir işaret var. Bu, devrenin geçici durum davranışında bir osilasyon olacağı ve
devrenin öz frekanslarının (öz değerlerinin) kompleks olduğu anlamına gelir.
Not: Geçici osilasyonun frekansını, öz frekansların (öz değerlerin) kompleks bileşeni

belirlemektedir.
Aşağıda durum değişkenlerinin tam çözümlerinin zamana göre değişimleri Matlab ortamında
grafiksel olarak elde edilmiştir (Siyah: Tam çözüm, Mavi: Tam çözüme ait geçici cevap
bileşeni). Zaman cevabından da görüldüğü gibi geçici durum davranışında osilasyon söz
konusudur.
3-24
3
-1
-2
-3
0 5 10 15
t(s)
Örnek: Aşağıda durum denklemi verilen devrenin durum değişkenlerinin tam çözümünü
hesaplayınız?(VK(t)=10.e-2t V., iL(0)=2 A.,vC(0)=6 V.)
d  iL (t )   0 1   iL (t )   1 
= + VK (t )
dt vC (t ) − 4 − 5 vC (t ) − 2
 
3-25
Çözüm: Durum denkleminden görüldüğü gibi devrenin durum değişkenleri iL(t) ve vC(t) dir.
VK(t)=0 için;
d  iL (t )   0 1   iL (t ) 
=
dt vC (t ) − 4 − 5 vC (t )
iL(hg ) (t ) = c1 ⋅ eα1t + c3 ⋅ eα 2t
vC (hg ) (t ) = c2 ⋅ eα1t + c4 ⋅ eα 2t
 iL(hg ) (t )   c1  α1t c3  α 2t

v (t ) = c  ⋅ e + c  ⋅ e
 C (hg )   2   4

A katsayı matrisi:
0 1
A= 
 − 4 − 5
ise
α 0   0 1 α −1
[αI − A] = 0 ⇒   −  =0⇒ = 0 ⇒ α 2 + 5α + 4 = 0
 0 α   − 4 − 5 4 α + 5
Öz frekanslar(Öz değerler): α1 = −1 ve α 2 = −4 (Öz frekanslar “reel” dir.)
Öz frekanslar (öz değerler) homojen genel çözümde yerine yazılırsa aşağıdaki ifade
edilecektir.
 iL(hg ) (t )   c1  −t c3  −4t

v (t ) = c  ⋅ e + c  ⋅ e
 C (hg )   2   4
3-26
indirgenebilir.
d  iL (t )   0 1   iL (t )  d   c1  c3   0 1   c1  −t c3  −4t 

  =    ⇒    ⋅ e −t +   ⋅ e −4t  =     ⋅ e + c  ⋅ e  ⇒
dt vC (t ) − 4 − 5 vC (t ) dt  c2  c 4    − 4 − 5   c 2   4 
 c1  c3   c2  −t  c4  − 4t
− 1  ⋅ e −t − 4   ⋅ e −4t =   ⋅e +   ⋅e
c2  c4  − 4c1 − 5c2  − 4c3 − 5c4 
c1 = −c2 − 4c3 = c4 ⇒ c3 = −0.25c4

yada ve yada
− c2 = −4c1 − 5c2 ⇒ c1 = −c2 − 4c4 = −4c3 − 5c4 ⇒ c3 = −0.25c4
 iL(hg ) (t )  − c2  −t − 0.25c4  −4t  iL(hg ) (t )  − 1 −t − 0.25 −4t

v (t ) =  c  ⋅ e +  c  ⋅ e ⇒ v (t ) = c2  1  ⋅ e + c4  1  ⋅ e
 C (hg )   2   4   C (hg )     
r − 1 r − 0.25
α1 =   , α2 =  
1   1 
 iL (0)  − 1 −0 − 0.25 −4⋅0 2 − c2  − 0.25c4 

v (0) = c 2 1 ⋅ e + c 4  1  ⋅ e ⇒ =
6  c  ⋅ 1 +  c  ⋅1
 C         2   4 
3-27
− c2 − 0.25c4 = 2
c2 + c 4 = 6
32 14
+ ve c2 + c4 = 6 ⇒ c2 + = 6 ⇒ c2 = −
−−−−−−−−− 3 3
32
0.75c4 = 8 ⇒ c4 =
3
 14   32   14   8
 iL(Öz ) (t )   3  −t − 0.25 ⋅ 3  −4t  iL(Öz ) (t )   3  −t − 3  −4t
v (t ) =  14  ⋅ e +  32  ⋅ e ⇒ v (t ) =  14  ⋅ e +  32  ⋅ e
 C (Öz )  −     C (Öz )  −   
 3  3   3  3 
14 −t 8 −4t
iL(Öz ) (t ) = e − e A.
3 3
14 −t 32 −4t
vC (Öz ) (t ) = − e + e V.
3 3

v = + , v =0 için
Özel Çözüm: Devredeki kaynak VK(t)=10.e-2t V. gibi bir eksponansiyel işaret olduğundan özel
çözüm de aynı dereceli eksponansiyel bir işaret olmalıdır.
 i L(Özel ) (t )   K1  − 2t
v  =   ⋅e
 C (Özel ) (t ) K 2 

−2 t
d  iL(Özel ) (t )   0 1   iL(Özel ) (t )   1  −2 t d  K1 ⋅ e   0 1   K1 ⋅ e −2t   10 ⋅ e −2t 
 =  + 10 ⋅ e ⇒  =  + ⇒
dt vC (Özel ) (t ) − 4 − 5 vC (Özel ) (t ) − 2 dt K 2 ⋅ e −2t  − 4 − 5 K 2 ⋅ e −2t  − 20 ⋅ e −2t 
3-28
 − 2K1  −2t  K2  −2t  10  −2t  − 2K1   K 2 + 10 
− 2K  ⋅ e = − 4K − 5K  ⋅ e + − 20 ⋅ e ⇒ − 2K  = − 4K − 5K − 20
 2  1 2    2  1 2 
(1) − 2K1 = K 2 + 10 ⇒ −2K1 − K 2 = 10

(2) − 2K 2 = −4K1 − 5K 2 − 20 ⇒ 4K1 + 3K 2 = −20
2/ − 2K1 − K 2 = 10
4K1 + 3K 2 = −20
+
−−−−−−−−−−−−−−−−
K2 = 0
− 2K1 − K 2 = 10 ⇒ K1 = −5
 iL(Özel ) (t )  − 5 −2t
v (t ) =  0  ⋅e
 C ( Özel )   
iL(Özel ) (t ) = −5 ⋅ e −2t A.
vC (Özel ) (t ) = 0 V .
 iL( Zor ) (0)  − c2  −0 − 0.25c4  −4⋅0 − 5 −2⋅0  iL( Zor ) (0) 

v =  ⋅e +  c  ⋅e +  0 ⋅e , v =0 için
 C ( Zor ) (0)  c2   4     C ( Zor ) (0)
0   − c 2  − 0.25c4  − 5 0 − c2 − 0.25c4 − 5

 0  =  c  ⋅1 +  c  ⋅1 +  0  ⋅1 ⇒  0  =  c2 + c4 
   2   4       
− c2 − 0.25c4 = 5
c 2 + c4 = 0
20 20
+ ve c2 + c4 = 0 ⇒ c2 + = 0 ⇒ c2 = −
−−−−−−−−−−−−−−− 3 3
20
0.75c4 = 5 ⇒ c4 =
3
edilecektir.
3-29
 20   20 
 iL( Zor ) (t )   iL(hg) (t )   iL(Özel ) (t )   iL( Zor ) (t )  − (− 3 ) −t − 0.25( 3 ) −4t − 5 −2t
v = + ⇒ =  ⋅e +  ⋅e +  0  ⋅e
 C ( Zor ) (t ) vC (hg ) (t ) vC (Özel ) (t ) vC ( Zor ) (t )  − 20  
20
  
 3   3 
 20   5
 iL( Zor ) (t )   3  −t − 3  −4t − 5 −2t
v =  ⋅ e +  20  ⋅ e +  0  ⋅ e
 C ( Zor ) (t ) − 20     
 3  3 
20 −t 5 −4t
iL( Zor ) (t ) = e − e − 5e −2t A.
3 3
20 −t 20 −4t
vC ( Zor ) (t ) = − e + e V.
3 3
 iL(Tam) (t )   iL(Öz ) (t )   iL( Zor ) (t ) 

v = + ⇒
 C (Tam) (t ) vC (Öz ) (t ) vC ( Zor ) (t )
 14   8  20   5
 L(Tam)   3  −t  3  −4t  3  −t − 3  −4t − 5 −2t
i ( t ) −
v =  ⋅ e +  32  ⋅ e +  20  ⋅ e +  20  ⋅ e +  0  ⋅ e
 C (Tam) (t ) − 14    −     
 3  3   3  3 
 34   13 
 iL(Tam) (t )   3  −t − 3  −4t − 5 −2t
v =  ⋅ e +  52  ⋅ e +  0  ⋅ e , (t ≥ 0)
 C (Tam) (t ) − 34     
 3  3 
34 −t 13 −4t
iL(Tam) (t ) = e − e − 5e −2t A.
3 3
34 −t 52 −4t
vC (Tam) (t ) = − e + e V.
3 3
3-30
Örnek: Aşağıda verilen devrenin durum denklemlerini elde ederek durum değişkenlerinin
tam çözümünü hesaplayınız?( L=10 H, C=0.1 F, iL(0)=0 A.,vC(0)=10 V.)
Çözüm: Dikkat edilirse devrede kaynak yok. Dolayısı ile elde edilecek durum denkleminde
B=0 olacaktır. Verilen devrenin durum değişkenleri iL(t) ve vC(t) dir. Durum denklemlerini elde
etmek için kondansatör dal, indüktör ise kiriş olacak şekilde uygun ağaç aşağıdaki gibi
olacaktır.
Ağaca ait temel çevre ve temel kesitleme denklemleri yazılırsa durum denklemleri aşağıdaki
gibi elde edilecektir.
diL (t )
(1) vC (t ) − vL (t ) = 0 ⇒ vL (t ) = vC (t ) ⇒ L = vC (t )
dt
diL (t ) 1
= vC (t )
dt L
dvC (t )
(2) − iC (t ) − iL (t ) = 0 ⇒ iC (t ) = −iL (t ) ⇒ C = −iL (t )
dt
dvC (t ) 1
= − iL (t )
dt C
3-31
Matrissel fodra durum denklemi aşağıdaki gibi elde edilir.
 1
d  iL (t )   0 L   iL (t ) 
=
dt vC (t ) − 1 
0  vC (t )

 C 
d  iL (t )   0 0.1  iL (t ) 
=
dt vC (t ) − 10 0  vC (t )
elde edilir.
Elde edilen durum denkleminin tam çözümü yapılmak istenirse kaynak olmadığı için sadece
öz çözüme karşılık gelen sıfır giriş cevabının elde edilmesi yeterli olacaktır.
VK(t)=0 için (kaynak yok zaten);
d  iL (t )   0 0.1  iL (t ) 
=
dt vC (t ) − 10 0  vC (t )
iL(hg ) (t ) = c1 ⋅ eα1t + c3 ⋅ eα 2t
vC (hg ) (t ) = c2 ⋅ eα1t + c4 ⋅ eα 2t
 iL(hg ) (t )   c1  α1t c3  α 2t

v (t ) = c  ⋅ e + c  ⋅ e
 C (hg )   2   4

A katsayı matrisi:
 0 0.1
A= 
− 10 0 
ise
3-32
α 0   0 0.1 α 0.1
[αI − A] = 0 ⇒   −   = 0 ⇒ = 0 ⇒ α 2 +1 = 0
 0 α  −10 0  − 10 α
Öz frekanslar(Öz değerler): α1 = j ve α 2 = − j (Öz frekanslar “sadece imajiner” dir.)
Elde edilen öz frekanslar( öz değerler) homojen genel çözümde yerine yazılırsa aşağıdaki
ifade edilecektir.
 iL(hg ) (t )   c1  jt c3  − jt
v (t ) = c  ⋅ e + c  ⋅ e
 C (hg )   2   4
kaynağın sıfır olma durumu için (ki devrede kaynak yoktur) durum denkleminde yerine
yazılırsa bilinmeyen sayısı ikiye indirgenebilir.
d  iL (t )   0 0.1  iL (t )  d   c1  c3    0 0.1  c1  jt c3  − jt 

  =    ⇒    ⋅ e jt +   ⋅ e − jt  =     ⋅ e + c  ⋅ e  ⇒
dt vC (t ) − 10 0  vC (t ) dt  c2  c 4   − 10 0  c2   4 
 jc1  jt  − jc3  − jt 0.1⋅ c2  jt  0.1c4  − jt

 jc  ⋅ e + − jc  ⋅ e =  − 10c  ⋅ e + − 10c  ⋅ e
 2  4  1  3
jc1 = 0.1⋅ c2 ⇒ c1 = −0.1 jc2 − jc3 = 0.1c4 ⇒ c3 = 0.1 jc4

yada ve yada
jc2 = −10c1 ⇒ c1 = −0.1 jc2 − jc4 = −10c3 ⇒ c3 = 0.1 jc4
 iL(hg ) (t )  − 0.1 jc2  jt 0.1 jc4  − jt

v (t ) =  c  ⋅e +  c  ⋅e
 C (hg )   2   4 
 iL (0)  − 0.1 jc2  j 0 0.1 jc4  − j 0  0  − 0.1 jc2  0.1 jc4 

=
v (0)  c  ⋅ e +  c  ⋅ e ⇒ =
10  c  ⋅1 +  c  ⋅1
 C   2   4     2   4 
3-33
− 0.1 jc2 + 0.1 jc4 = 0
0.1 j / c2 + c4 = 10
+ ve c2 + c4 = 10 ⇒ c2 + 5 = 10 ⇒ c2 = 5
−−−−−−−−−
0.2 jc4 = j ⇒ c4 = 5
 iL(Öz ) (t )  − 0.1 j ⋅ (5) jt 0.1 j(5) − jt  iL(Öz ) (t )  − 0.5 j  jt 0.5 j  − jt

v (t ) =  5  ⋅ e +  5  ⋅ e ⇒ v (t ) =  5  ⋅ e +  5  ⋅ e
 C (Öz )       C (Öz )     
j   (e jt − e − jt ) 
iL(Öz ) (t ) = −0.5 je jt + 0.5 je − jt ⇒ iL(Öz ) (t ) = − (e jt − e − jt )  ⇒ iL(Öz ) (t ) = − −  ⇒
2   2j 
− jt
 (e − e ) 
jt
iL(Öz ) (t ) =  
 2j 
iL(Öz ) (t ) = sin(t ) A. (t ≥ 0)
e jt + e − jt
vC (Öz ) (t ) = 5e jt + 5e − jt ⇒ vC (Öz ) (t ) = 10 ⋅
2
vC (Öz ) (t ) = 10 cos(t ) V. (t ≥ 0)
Devrede kaynak olmadığından dolayı durum değişkenlerinin zorlanmış çözümleri sıfırdır. Bu

durumda tam çözüm öz çözüme eşit olacaktır.
iL(Tam) (t ) = sin(t ) A.
vC (Tam) (t ) = 10 cos(t ) V.
3-34
Alıştırma-1: Aşağıda verilen devrenin;
a) Durum denklemlerini elde ediniz?
b) Elde edilen durum denklemindeki durum değişkenlerinin tam çözümünü hesaplayınız?
c) Hesaplanan durum değişkenlerinden faydalanarak iR1(t) ve vR2(t) değişkenlerinin tam

çözümünü hesaplayınız?
( VK(t)=3.sin(2t),L=2 H, C=3 F, R1=1/3 Ω, R2=2 Ω, Ib(t)=5/2vc(t), iL(0)=2 A.,vC(0)=1 V.)
Cevaplar:
d  iL (t )   − 11 3   iL (t )  0
a) =  + 3 ⋅ sin(2t )
dt vC (t ) − 3 − 1 vC (t ) 1
 
2
b) iL(Öz ) (t ) = e −t (2 cos(t ) + 3sin(t )) A. (t ≥ 0) vC (Öz ) (t ) = e −t (2 cos(t ) − sin(t ))V . (t ≥ 0)
3
9 18 9 9
iL( Zor ) (t ) = e −t ( cos(t ) + sin(t )) − cos(2t ) − sin(2t ) A. (t ≥ 0)
5 5 5 10
6 3 6 9
vC ( Zor ) (t ) = e −t ( cos(t ) − sin(t )) − cos(2t ) + sin(2t )V . (t ≥ 0)
5 5 5 10
33 57 18 63
c) iR1 (Tam) (t ) = e −t (− cos(t ) + sin(t )) + cos(2t ) + sin(2t ) A. (t ≥ 0)
5 15 5 5
17 293 12 63
vR 2 (Tam ) (t ) = e −t ( cos(t ) − sin(t )) + cos(2t ) − sin(2t )V . (t ≥ 0)
5 15 5 10
3-35
Anahtarlı Devrelerin Durum Denklemleri ile Analizi
Anahtarlı devrelerin durum denklemleri ile analizi konusunda aşağıda verilen kabuller
kullanılacaktır. Anahtarlı bir devrede impuls (darbe) şeklinde bir kaynak yoksa
anahtar/anahtarların konum değiştirmesi (bu t=0 anına karşılık geldiği kabul edilsin) ile
indüktör akımı ve kondansatör gerilimde ani bir sıçrama yaşanmaz. Bu durumda aşağıdaki
eşitlikler geçerli olacaktır.
iL (0 )  iL (0 )
vC (0 )  vC (0 )
Ayrıca anahtarlı bir devrede anahtar uzun süre belirli bir pozisyonda kalmış ise doğru akım
şartlarında devrenin sürekli duruma ulaştığı kabul edilecektir. Bu durumda indüktör kısa
devre ve kondansatör açık devre kabul edilecektir. Bu kabullere göre devam eden kısımda
doğru akım kaynaklarının olduğu anahtarlı dinamik devrelerin analizi durum denklemleri elde
edilerek ve çözülerek gerçekleştirilecektir. Bu işlem yapılırken aşağıda verilen yol izlenecektir.
1- Devre kalıcı duruma ulaştığında indüktörler kısa devre ve kondansatörler ise açık devre
yapılarak oluşan devrede başlangıç şartları bulunur.
2- Anahtar veya anahtarların pozisyonu değiştikten sonra oluşan yeni devre çizilir.
3- Çizilen devrenin durum denklemleri elde edilir.
4- Elde edilen durum denklemleri çözülür.
Örnek: Aşağıda verilen devrede S anahtarı uzun bir süre 1 pozisyonunda kaldıktan sonra t=0
anında 2 pozisyonuna alınıyor. Buna göre, t≥0 için vR(t) ve iR(t)’nin tam çözümünü
hesaplayınız?(R=5 Ω, C=1 μF, VK1(t)=100 V., VK1(t)=50 V.)
1
S R i(t)
t=0
2
+
VK1(t) VK2(t) C
+
3-36
Çözüm:
S anahtarının 1. pozisyonda olma durumu için (t<0): Anahtar uzun bir süre bu pozisyonda
kaldığı için devre sürekli duruma ulaşmış ve v C(t) kaynak gerilimine dolmuştur. Bu durumda
kondansatör açık devre özelliği gösterecektir. Devrede akım akmayacaktır. Bu duruma
karşılık gelen devre şeması aşağıdaki gibi olacaktır.
1
S R i(t)=0
+
VK1(t) Açık Devre vC(t)=VK1(t)
Böylece aşağıdaki eşitlik geçerli olacaktır.
vC (0 )  vC (0 )  100 V.
vC (0)  100 V.
S anahtarının 2. pozisyonda olma durumu için (t≥0): Bu durumda devre aşağıda gösterildiği
gibi bir RC devresidir.
R i(t)
S t=0
2
VK2(t) C
+
Bu devrenin durum denklemi daha önceki bölümde aşağıdaki gibi elde edilmişti ve durum
değişkeni sadece vC(t) idi.
dvC (t ) 1 1
  vC (t )  VK 2 (t )
dt RC RC
Bu devre için bağımsız gerilim kaynağının polaritesi ters olduğından kaynak kısmı negatif ile
çarpılacaktır. Devre büyüklükleri yerine yazılırsa durum denklemi aşağıdaki gibi olacaktır.
dvC (t ) 1 1 dv (t )
 v (t ) 
6 C
V (t )  C  200vC (t )  200VK 2 (t )
6 K 2
dt 5 10 10
3
5 10 10
3
dt
3-37
VK2(t)=0 için;
dvC (t )
 200vC (t )
dt
vC (hg) (t)  c  et
I  A  0    (200)  0    200 , elde edilen öz frekans (öz değer) homojen genel
çözümde yerine yazılırsa aşağıdaki ifade edilecektir.
vC (hg) (t)  c  e200t
olunursa t=0 için vC(0)=100 ifadesinden c katsayısının hesaplanması gerekecektir.
vC (0)  c  e 2000  c  100
vC (Öz ) (t)  100  e200t V.
vC ( Zor ) (t)  vC (hg) (t)  vC (Özel ) (t), vC ( Zor ) (0)  0 için
Özel Çözüm: Devredeki kaynak VK2(t)=50 V. gibi bir sabit olduğundan özel çözüm de sabit
olacaktır.
vC (Özel ) (t)  K , K R
dvC (t )
 200vC (t )  200VK 2 (t )
dt
dK
 200K  200VK 2  0  200K  200VK 2  200K  200VK 2  K  VK 2  K  50
dt
3-38
vC (Özel ) (t)  50 V.
1
 0
vC ( Zor ) (t )  vC (hg) (t )  vC (Özel ) (t )  vC ( Zor ) (0)  c  e RC
 (50)  0  c 1  50  c  50
vC ( Zor ) (t)  50  e200t  50
vC ( Zor ) (t)  50(e200t 1) V.
vC (Tam) (t)  vC (Öz ) (t)  vC ( Zor ) (t)  vC (Tam) (t)  100  e200t  50  e200t  50 
vC (Tam) (t)  150  e200t  50 V.,(t  0)
vR(t) ve iR(t)’nin tam çözümünü ise aşağıda verildiği gibi elde edilecektir.
vR (t)  VK 2 (t)  vC (t)
vR(Tam) (t)  VK 2 (t)  vC (Tam) (t)  vR(Tam) (t)  50 150  e200t  50 
vR(Tam) (t)  150  e200t V., (t  0)
vR(Tam) (t ) 150  e 200t

iR(Tam) (t )  
R 5 103
iR(Tam) (t)  0.03  e200t A., (t  0)
3-39
Hesaplanan tam çözümlerin (vC(t): Mavi ve vR(t):Siyah) değişimi aşağıda gösterilmiştir.
100
vC(t), vR(t) 50
-50
-100
-150
0 0.005 0.01 0.015 0.02 0.025 0.03 0.035 0.04 0.045 0.05
t(s)
anında 2 pozisyonuna alınıyor. Buna göre, t≥0 için iL(t)ve vR(t)’nin tam çözümünü
hesaplayınız?(R=40 Ω, L=2 H, VK1(t)=50 V., VK1(t)=10 V.)
1
S R i(t)
t=0
2
+ +
VK1(t) VK2(t) L
Çözüm:
kaldığı için devre sürekli duruma ulaşmış ve indüktör elemanı kısa devre olmuştur. Bu
durumda devreden geçen akım; iL(t)=VK1(t)/R’ye eşit olacaktır. Bu duruma karşılık gelen
devre şeması aşağıdaki gibi olacaktır.
1
S R i(t)=iL(t)
+
VK1(t) Kısa Devre iL(t)=VK1(t)/R
3-40
VK1(t ) 50
iL (0 )  iL (0 )    1.25 A.
R 40
iL (0) 1.25 A.
gibi bir RL devresidir.
R i(t)
S t=0
2
+
VK2(t) L
Bu devrenin durum denklemi daha önceki bölümde aşağıdaki gibi elde edilmişti ve durum
değişkeni sadece iL(t) idi.
diL (t ) R 1
  iL (t )  VK 2 (t )
dt L L
Devre büyüklükleri yerine yazılırsa durum denklemi aşağıdaki gibi olacaktır.
diL (t ) 40 1 di (t )
  iL (t )  10  L  20iL (t )  5
dt 2 2 dt
VK2(t)=0 için;
diL (t )
 20iL (t )
dt
iL(hg) (t)  c  et
I  A  0    (20)  0    20 , elde edilen öz frekans (öz değer) homojen genel
iL(hg) (t)  c  e20t
3-41
olunursa t=0 için iL(0)=1.25 A. ifadesinden c katsayısının hesaplanması gerekecektir.
iL (0)  c  e200  c  1.25
iL(Öz ) (t)  1.25  e20t A.
iL( Zor ) (t)  iL(hg) (t)  iL(Özel ) (t), iL( Zor ) (0)  0 için
Özel Çözüm: Devredeki kaynak VK2(t)=10 V. gibi bir sabit olduğundan özel çözüm de sabit
olacaktır.
iL(Özel ) (t)  K , K R
diL (t )
 20iL (t )  5
dt
dK
 20K  5  0  20K  5  20K  5  K  0.25
dt
iL(Özel ) (t)  0.25 A.
iL( Zor ) (t)  iL(hg) (t)  iL(Özel ) (t)  iL( Zor ) (0)  c  e200  0.25  0  c 1  0.25  c  0.25
iL( Zor ) (t)  0.25  e20t  0.25 A.
3-42
iL(Tam) (t)  iL(Öz ) (t)  iL( Zor ) (t)  iL(Tam) (t)  1.25  e20t  0.25  e20t  0.25 
iL(Tam) (t)  e20t  0.25 A.,(t  0)
vR (t )  R  iR (t )  R  iL (t )
vR(Tam) (t)  R  iL(Tam) (t)  vR(Tam) (t)  40  (e20t  0.25)
vR(Tam) (t)  40e20t  10 A. , (t  0)
Hesaplanan tam çözümlerin (iL(t) ve vR(t)) değişimi aşağıda gösterilmiştir.
1.6
1.4
1.2
1
iL(t)
0.8
0.6
0.4
0.2
0
0 0.05 0.1 0.15 0.2 0.25 0.3 0.35 0.4 0.45 0.5
t(s)
55
50
45
40
35
vR(t)
30
25
20
15
10
0
0 0.05 0.1 0.15 0.2 0.25 0.3 0.35 0.4 0.45 0.5
t(s)
3-43
Örnek: Aşağıda verilen devrede S anahtarı uzun bir süre açık pozisyonunda kaldıktan sonra
t=0 anında kapalı pozisyonuna alınıyor. Buna göre, t≥0 için i L(t)ve iR3(t)’nin tam çözümünü
hesaplayınız?(R1=5 Ω, R2= R3=10 Ω, L=2 H, VK(t)=100V.)
R1 S
t=0
R2
+
VK(t) R3
Çözüm:
S anahtarının açık pozisyonda olma durumu için (t<0): Anahtar uzun bir süre bu pozisyonda
kaldığı için devre sürekli duruma ulaşmış ve indüktör elemanı kısa devre olmuştur. Bu
durumda devreden geçen akım; iL(t)=VK1(t)/(R1+ R2)’ye eşit olacaktır. Bu duruma karşılık
gelen devre şeması aşağıdaki gibi olacaktır.
R1
R2
+
VK(t)
Kısa Devre iL(t)=VK(t)/(R1+R2)
VK (t ) 100 20
iL (0 )  iL (0 )    A.
R1  R2 5  10 3
20
iL (0)  A.
3
3-44
S anahtarının kapalı pozisyonda olma durumu için (t≥0): Bu durumda devre aşağıda
gösterildiği gibi olacaktır.
R1 S
t=0
R2
+
VK(t) R3
Bu devrenin durum değişkeni sadece iL(t) dir. Durum denklemini elde etmek için aşağıda
verilen uygun ağaçlardan biri kullanılacaktır. Durum denklemlerinin elde edilmesi daha
önceki bölümde detaylı verildiği için bu devreye ait bu kısım hızlı geçilecektir.
R1
R2
R3
VK(t)
L
(1)  VK (t)  vR1 (t)  vR3 (t)  0  VK (t)  vR1 (t)  vR3 (t)  VK (t)  R1iR1 (t)  R3iR3 (t)
diL (t )
(2)  vL (t )  vR2 (t )  vR3 (t )  0  vL (t )  vR2 (t )  vR3 (t )  L  vR2 (t )  vR3 (t ) 
dt
diL (t )
L  R2iR2 (t )  R3iR3 (t )
dt
(3)  iL (t)  iR2 (t)  0  iR2 (t)  iL (t)
(4)  iL (t)  iR1 (t)  iR3 (t)  0  iR1 (t)  iL (t)  iR3 (t)
(4), (1)’de yerine yazılırsa,
3-45
VK (t )  R1(iL (t )  iR3 (t ))  R3iR3 (t )  VK (t )  R1iL (t )  R1iR3 (t )  R3iR3 (t )  R1iR3 (t )  R3iR3 (t )  R1iL (t )  VK (t ) 
R1 1
(R1  R3 )iR3 (t )  R1iL (t )  VK (t )  iR3 (t )   iL (t )  VK (t )
(R1  R3 ) (R1  R3 )
Bu ifade ve (3), (2)’de yerine yazılırsa durum denklemi aşağıdaki gibi elde edilecektir.
diL (t ) R1 1
L  R2iL (t )  R3 ( iL (t )  VK (t )) 
dt (R1  R3 ) (R1  R3 )
diL (t ) RR R3
L  R2iL (t ))  1 3 iL (t )  VK (t ) 
dt (R1  R3 ) (R1  R3 )
diL (t )  R (R  R )  R1R3  R3
L   2 1 3 iL (t )  VK (t ) 
dt  (R1  R3 )  (R1  R3 )
diL (t)  R2 (R1  R3 )  R1R3  R3

  iL (t)  VK (t)
dt  L(R1  R3 )  L(R1  R3 )
Devre parametrelerinin değerleri yerine yazıldığında durum denklemi aşağıdaki şekilde elde
edilir.
diL (t ) 20 100
  iL (t ) 
dt 3 3
VK(t)=0 için;
diL (t ) 20
  iL (t )
dt 3
iL(hg) (t)  c  et
I  A  0    ( 20 )  0     20 ,
elde edilen öz frekans (öz değer) homojen genel
3 3
20
 t
iL(hg) (t )  c  e 3
3-46
olunursa t=0 için iL(0)=20/3 A. ifadesinden c katsayısının hesaplanması gerekecektir.
20
 0 20
iL (0)  c  e 3
c 
3
20  203 t
iL(Öz ) (t)  e A.
3
iL( Zor ) (t)  iL(hg) (t)  iL(Özel ) (t), iL( Zor ) (0)  0 için
Özel Çözüm: Devredeki kaynak VK(t)=100 V. gibi bir sabit olduğundan özel çözüm de sabit
olacaktır.
iL(Özel ) (t)  K , K R
diL (t ) 20 100
  iL (t ) 
dt 3 3
dK 20 100 20 100
 K 0 K   20K  100  K  5
dt 3 3 3 3
iL(Özel ) (t)  5 A.
20
 0
iL( Zor ) (t )  iL(hg) (t )  iL(Özel ) (t )  iL( Zor ) (0)  c  e 3
 5  0  c 1  5  c  5
3-47
20
 t
iL( Zor ) (t )  5  e 3
5 A.
20  203 t 20
 t
iL(Tam) (t )  iL(Öz ) (t )  iL( Zor ) (t)  iL(Tam) (t)   e  5e 3  5 
3
20
5  t
iL(Tam) (t )  e 3  5 A., (t  0)
3
iR3(t)’nin tam çözümünü ise yukarda elde edilen ifadede durum değişkeninin konması ile elde
edilecektir.
R1 1 5 5  20t 1
iR3 (Tam) (t )   iL(Tam) (t )  VK (t )  iR3 (Tam) (t )   ( e 3  5)  100
(R1  R3 ) (R1  R3 ) 15 3 15
20
5  t 5 100
iR3 (Tam) (t )   e 3   
9 3 15
5  20t
iR3 (Tam) (t )   e 3  5 A. , (t  0)
9
anında 2 pozisyonuna alınıyor. Buna göre, t≥0 için durum değişkenleri ve iR(t)’nin tam
çözümünü hesaplayınız?(R=2 Ω, C=1/6 F, L=3 H, V K1(t)=20 V., VK2(t)=40 V.)
1 L
S
t=0
2
+ +
VK1(t) VK2(t) R C
3-48
Çözüm:
kaldığı için devre sürekli duruma ulaşmış, kondansatör açık ve indüktör kısa devre olmuştur.
Bu durumda devreden geçen akım; iL(t)=VK1(t)/R’ye kondansatör gerilimi ise vC(t)=R. iL(t)’ye
eşit olacaktır. Bu duruma karşılık gelen devre şeması aşağıdaki gibi olacaktır.
1
S iL(t)
+
VK1(t) R vC(t)
Böylece aşağıdaki eşitlikler geçerli olacaktır.
VK1(t ) 20
iL (0 )  iL (0 )    10 A.
R 2
iL (0) 10 A.
VK1(t ) 20
vC (0 )  vC (0 )  RiL (t )  R  2  20 V.
R 2
vC (0)  20 V.
gibi olacaktır.
S t=0
2
+
VK2(t) R C
Bu devrenin durum değişkenleri sadece iL(t) ve vC(t) dir. Durum denklemini elde etmek için
aşağıda verilen uygun ağaç kullanılacaktır. Durum denklemlerinin elde edilmesi daha önceki
bölümde detaylı verildiği için bu devreye ait bu kısım hızlı geçilecektir.
3-49
L
R
C
VK2(t)
1
(1)  vR (t )  vC (t )  0  vR (t )  vC (t )  RiR (t )  vC (t )  iR (t )  vC (t )
R
diL (t )
(2)  VK 2 (t )  vL (t )  vC (t )  0  vL (t )  vC (t )  VK 2 (t )  L  vC (t )  VK 2 (t )
dt
dvC (t )
(3)  iL (t )  iR (t )  iC (t )  0  iC (t )  iL (t )  iR (t )  C  iL (t )  iR (t )
dt
(2)’den 1.durum denklemi aşağıdaki gibi elde edilir.
diL (t ) 1 1
  vC (t )  VK 2 (t )
dt L L
(1), (3)’de yerine yazılırsa, 2. Durum denklemi elde edilir.
dvC (t ) 1
C  iL (t )  vC (t )
dt R
dvC (t ) 1 1
 iL (t )  vC (t )
dt C RC
Matrissel formda yazılırsa,
 1 
d  iL (t )   0  1 
 L   iL (t )    V (t )
dt vC (t )  1 1   L K2
  vC (t )  0 
C RC 
3-50
ve devre parametre değerleri yazılırsa durum denklemi aşağıda verildiği gibi olacaktır.
d  iL (t )  0    iL (t )   
1 1
     3 VK 2 (t )
dt vC (t ) 6  3  vC (t )  0 
3
   
VK(t)=0 için;
d  iL (t )  0    iL (t ) 
1
  3
dt vC (t ) 6  3  vC (t )
 
iL(hg) (t)  c1  e1t  c3  e 2t
vC (hg) (t)  c2  e1t  c4  e 2t
 iL(hg) (t )   c1  1t c3   2t

v (t )  c   e  c   e
 C (hg)   2   4
I  A  0 ile öz frekanslar elde edilebilir.

A katsayı matrisi:
 1
0  
A 3
6  3 
 
ise
 0  0  
1 1

I  A  0      3  0 3  0   2  3  2  0
 0   6  3  6  3
Öz frekanslar (Öz değerler): 1  1 ve  2  2 (Öz frekanslar “reel” dir.)
3-51
ifade edilecektir.
 iL(hg) (t)   c1  t c3  2t

v (t)  c   e  c   e
 C (hg)   2   4
indirgenebilir.
d  iL (t )  0    iL (t )  d   c1  t c3  2t  0    c1  t c3  2t 

1 1
      e   e    3     e     e  
dt vC (t ) 6  3  vC (t ) dt  c2  c   
3
   4  6  3  c2  c 4  
  c1  t   2c3  2t    c2  t   c4  2t

1 1
 c   e   2c   e   3  e   3  e
 2  4    
6c1  3c2  6c3  3c4 
1 1 1 1
 c1    c2  c1  c2  2c3   c4  c3  c4
3 3 3 6
yada ve yada
1 1
 c2  6c1  3c2  c1  c2  2c4  6c3  3c4  c3  c4
3 6
 iL(hg) (t )   1 c2  t  1 c4  2t
v (t )   3   e   6   e
 C (hg)   c2  c 
 4 
 iL (0)   c2  0  c4  20 10   c2  1 

1 1 1
v (0) 3     e   6   e  
20 3   1   6 c 4  1
 C   c2  c 
 4     c2  c 
 4 
3-52
2c2  c4  60
 1/ c2  c4  20
 ve c2  c4  20  40  c4  20  c4  20

c2  40
 iL(Öz ) (t )   40  t  10  2t
v (t )   3   e   3   e
 C (Öz )   40    20 
 
40 t 10 2t
iL(Öz ) (t )  e  e A.
3 3
vC (Öz ) (t)  40  et  20  e2t V.
 iL( Zor ) (t)   iL(hg) (t)   iL(Özel ) (t)   iL( Zor ) (0) 
v (t )  v (t)  v (t ), v (0)0 için
 C ( Zor )   C ( hg )   C (Özel )   C ( Zor ) 
Özel Çözüm: Devredeki kaynak VK2(t)=40 V. gibi bir doğru gerilim olduğundan özel çözüm de
aynı türden bir işaret olmalıdır.
 iL(Özel ) (t )   K1 
v (t )  K 
 C (Özel )   2
d  iL(Özel ) (t )  0    iL(Özel ) (t )    d  K1  0    K1   
1 1 1 40
   
3   
  3 40  K     
 3 
dt  2  6  3  K 2   0 
3
dt vC (Özel ) (t ) 6  3  vC (Özel ) (t )  0 
       
 0    K 2    0    K 2  
1 40 1 40
0    3    3       3 3
  6K1  3K 2   0  0  6K1  3K 2 
1 40 1 40
(1)  K2   0  K 2   K 2  40
3 3 3 3
1 1
(2) 6K1  3K 2  0  K1  K 2  K1  40  K1  20
2 2
3-53
 iL(Özel ) (t)  20

v  
 C (Özel ) (t) 40
iL(Özel ) (t )  20 A.
vC (Özel ) (t )  40 V.
 iL( Zor ) (0)   1 c2  0  1 c4  20 20  iL( Zor ) (0) 

v    3   e   6   e  40 , v 0 için
 C ( Zor )   c2 
(0) c 
 4     C ( Zor ) (0)
0   c 2  1  20 0  c2  c4  20

1 1 1
   c4   

0  3  1  6  1  
40 0 3  6
   c2  c 
 4       c  c  40 
 2 4 
1 1
 3/ c2  c4  20
3 6
c2  c4  40
 ve c2  c4  40  c2  40  40  c2  80

0.5c4  20  c4  40
edilecektir.
 iL( Zor ) (t )   iL(hg) (t )   iL(Özel ) (t )   iL( Zor ) (t )   1 (80) t  1 (40) 2t 20
v      3  e  6  e   
 C ( Zor ) (t ) vC (hg) (t ) vC (Özel ) (t ) vC ( Zor ) (t )   80   40 
  40
 iL( Zor ) (t )   80  t  20  2t 20

v    3   e   3   e  40
 C ( Zor ) (t )   80   40 
   
3-54
80 t 20 2t
iL( Zor ) (t )   e  e  20 A.
3 3
vC ( Zor ) (t)  80et  40e2t  40 V.
 iL(Tam ) (t )   iL(Öz ) (t )   iL( Zor ) (t ) 

v   
 C (Tam ) (t ) vC (Öz ) (t ) vC ( Zor ) (t )
 iL(Tam ) (t )   40  t  10  2t  80  t  20  2t 20

v    3   e   3   e   3   e   3   e  40
 C (Tam ) (t )  40    20 
 
  80 
 
 40 
   
 iL(Tam) (t )   40  t 10  2t 20

v    3   e   3   e  40 , (t  0)
 C (Tam ) (t )   40   20 
   
40 t 10 2t
iL(Tam ) (t )   e  e  20 A.
3 3
vC (Tam) (t)  40et  20e2t  40 V.
Hesaplanan durum değişkenlerinin tam çözümüne göre iR(Tam)(t)aşağıdaki gibi elde edilir.
vC (Tam) (t )  40e t  20e 2t  40

iR(Tam) (t )   
R 2
iR(Tam) (t)  20et 10e2t  20 A.
3-55
Alıştırma-2: Aşağıda verilen devrede S anahtarı uzun bir süre açık pozisyonda kaldıktan sonra
t=0 anında kapatılıyor. Buna göre t≥0 için iL(t)’yi hesaplayınız?
( VK1(t)=6 V., VK2(t)=4 V.,L=4 H, R1=R2= R3=1 Ω, Vb(t)=3.I)
R1 S R3
I
t=0
R2 +
+
VK1(t) L VK2(t)
+
Vb(t)
Cevaplar:
Durum denklemi:
diL (t ) 1 1 1
  iL (t )  VK1(t )  VK 2 (t )
dt 24 24 6
Öz ve Zorlanmış çözüm:
1
 t
iL(Öz ) (t )  4e 24
A. (t  0)
1
 t
iL( Zor ) (t )  22e 24
 22 A. (t  0)
3-56
4-Laplace Dönüşümü ile Devre Analizi
Doğrusal zamanla değişmeyen dinamik elektrik devrelerinin analizinde Laplace dönüşümü sık
kullanılan ve oldukça etkin bir analiz yöntemidir. Hesaplamaların büyük bir kısmı s-
domeninde gerçekleşen bu yöntemde türev ve integral işlemlerinden kurtulunulur. Yani
sadece cebirsel işlemler ile uğraşılma kolaylığına kavuşulmuş olunur. Ayrıca t-domenindeki
devre çözümlerinde, farklı frekanslara sahip veya farklı türden işaret üreten kaynakları olan
devreler için süperpozisyon teoreminin kullanılması gerekirken, s-domenindeki devre
çözümlerinde buna ihtiyaç duyulmadan çözüm gerçekleştirilebilir. Laplace dönüşümü ile
devre analizini gerçekleştirebilmek için öncelikle Laplace dönüşümü ve ardından da ters
Laplace dönüşümü konuları devam eden kısımda görülecektir.
Laplace Dönüşümü
Herhangi bir f(t) fonksiyonunun Laplace dönüşümünü, o fonksiyon e-st ile çarpılarak ve
fonksiyonun tanımlı olduğu aralıkta integrali alınarak gerçekleştirilir. Herhangi bir f(t)
fonksiyonunun Laplace dönüşümünün olabilmesi için f(t)’nin doğrusal zamanla değişmeyen
bir fonksiyon olması gerekir.
f(t): t-domenindeki bir fonksiyon,
F(s):s-domenindeki bir fonksiyon,
s=σ+jω gibi s-düzlemindeki herhangi bir kompleks bir sayı,
ʆ: Laplace dönüşüm operatörü olsun.
s-düzlemi:
Bu durumda t- domenindeki herhangi bir fonksiyonun Laplace dönüşümü (LD) aşağıdaki gibi
elde edilir.
4-1
b
ʆ [f(t)]= F (s) = lim ∫ f (t ) ⋅ e −st dt
b→∞
0
Verilen genel ifadeden hareketle tek yönlü ve iki yönlü Laplace dönüşümleri aşağıda verildiği
gibi olacaktır.
Tek yönlü Laplace dönüşümleri:

∞
ʆ [f(t)]= F (s) = ∫ f (t ) ⋅ e −st dt , f (t ), t ≥ 0' da tanımlı
0
∫ f (t) ⋅ e
− st
ʆ [f(t)]= F (s) = dt , f (t ),t ≤ 0' da tanımlı
−∞
İki yönlü Laplace dönüşümleri:

∞
∫ f (t ) ⋅ e
− st
ʆ [f(t)]= F (s) = dt , f (t ),−∞ < t < ∞' da tanımlı
−∞
Laplace Dönüşümünün Varlığı ve Yakınsama Bölgesi:
Laplace dönüşümünün var olabilmesi için Laplace integralinin sonlu bir fonksiyona
yakınsaması gerekir. Bunu sağlayan s-düzlemindeki bölgeye yakınsama bölgesi adı verilir.
Devre analizinde ilgilenilen fonksiyonların hemen hemen hepsinin Laplace dönüşümü
mevcuttur.
Devam eden kısımda sıkça kullanılan fonksiyonların Laplace dönüşümleri elde edilecektir.
Devre analizinde kullanılan fonksiyonlar genellikle t≥0 için tanımlı olduğundan, (0,∞)
aralığında integrali alınan tek yönlü Laplace dönüşümü kullanılacaktır.
Bazı Temel Fonksiyonların Laplace Dönüşümleri:
1. Basamak Fonksiyonu: Basamak fonksiyonu birim basamak fonksiyonu ile karakterize edilir.
Birim basamak fonksiyonu parçalı doğrusal bir fonksiyondur. Matematiksel olarak aşağıdaki
gibi gösterilmektedir.
1, t ≥0
u(t ) = 
0, t<0
Grafiksel olarak ise aşağıdaki gibidir.
4-2
Basamak fonksiyonu ise her hangi bir reel sayının birim basamak ile çarpılmış halidir.
 A, t ≥0
f (t ) = A ⋅ u(t ) = 
 0, t <0
Basamak fonksiyonunun devre modeli aşağıda verildiği gibidir.
Basamak fonksiyonunun Laplace dönüşümü aşağıdaki integralin çözümüyle elde edilir.
∞ ∞ ∞
A ⋅ e − st A A
ʆ [A.u(t)]= F (s) = ∫ f (t ) ⋅ e dt = ∫ A ⋅ u(t ) ⋅ e dt = −
− st − st
= − (e −s⋅∞ − e −s⋅0 ) = − (0 − 1)
0 0
s 0
s s
A
F (s) = , (σ > 0)
s
Basamak fonksiyonun yakınsama bölgesi;
s = σ + jω ⇒ lim e −(σ + jω )t = lim e −σt ⋅ e − jωt = 0, σ >0 için

t →∞ t →∞
olduğu görünmektedir ve s- düzleminde aşağıda verilen şekilde taralı bölgeye karşılık

gelmektedir.
4-3
2. Eksponansiyel Fonksiyonlar: Eksponansiyel fonksiyonların matematiksel ifadesi aşağıda
verilmiştir.
eat , t ≥0
f (t ) = eat ⋅ u(t ) = 
 0, t <0
Grafiksel olarak ise a<0 ve a>0 olma durumuna göre aşağıdaki gibidir.
Eksponansiyel fonksiyonunun Laplace dönüşümü aşağıdaki integralin çözümüyle elde edilir.
∞ ∞ ∞
e(a−s)t 1 1
ʆ [e .u(t)]= F (s) = ∫ e ⋅ u(t ) ⋅ e dt = ∫ e
at at − st ( a − s )t
dt = =− (e −( s−a )⋅∞ − e −( s−a)⋅0 ) = − (0 − 1)
0 0
a−s 0
s−a s−a
1
F (s) = , (σ > a)
s−a
3. t (Rampa) ve tn Fonksiyonu: Rampa fonksiyonunun matematiksel ifadesi aşağıda

verilmiştir.
t , t ≥0
f (t ) = t ⋅ u(t ) = 
0, t <0
Grafiksel olarak ise a<0 ve a>0 olma durumuna göre aşağıdaki gibidir.
4-4
Rampa fonksiyonunun Laplace dönüşümü aşağıdaki integralin çözümüyle elde edilir.
∞ ∞
ʆ [t.u(t)]= F (s) = ∫ t ⋅ u(t ) ⋅ e dt = ∫ t ⋅ e −st dt = uv − ∫ vdu
− st
0 0
t = u ⇒ dt = du
e −st
e −st dt = dv ⇒ − =v
s
∞ ∞
t ⋅ e −st e −st  t ⋅ e −st e −st  1 1
∫0 ∫ ∫ s
−st
t ⋅ e dt = uv − vdu = − − − dt = − − 2  = 0 − 2 (e −s⋅∞ − e −s⋅0 ) = − 2 (0 −1)
s  s s 0 s s
1
F (s) = , (σ > 0)
s2
tn fonksiyonunun matematiksel ifadesi aşağıda verilmiştir.
t n , t ≥0
f (t ) = t n ⋅ u(t ) = 
 0, t<0
tn fonksiyonunun Laplace dönüşümü aşağıdaki integralin çözümüyle elde edilir.

∞ ∞
ʆ [tn.u(t)]= F (s) = ∫ t n ⋅ u(t ) ⋅ e −st dt = ∫ t n ⋅ e −st dt = uv − ∫ vdu
0 0
t n = u ⇒ n ⋅ t n−1dt = du
e −st
e −st dt = dv ⇒ − =v
s
4-5
∞
t n ⋅ e − st e − st t n ⋅ e − st n n−1 −st n
∫ t ⋅ e dt = uv − ∫ vdu = − −∫− + ∫ t ⋅ e dt = 0 + ∫ t n−1 ⋅ e −st dt ⇒
− st
n
(n ⋅ t n−1)dt = −
0
s s s s s
n n-1
F (s) = 0 + ʆ [t .u(t)]
s
n
ʆ [tn]= ⋅ ʆ [tn-1]
s
Bu sonuca göre aşağıdaki ilişkiler elde edilebilir.
n
ʆ [tn]= ⋅ ʆ [tn-1]
s
n −1
ʆ [tn-1]= ⋅ ʆ [tn-2]
s
2
ʆ [t2]= ⋅ ʆ [t]
s
1
ʆ [t]= ⋅ ʆ [1]
s
1
ʆ [1]=
s
Yukarıda verilen sıraya göre aşağıdan yukarı doğru değerler yerlerine yazılırsa, tn
fonksiyonunun Laplace dönüşümü elde edilmiş olunur.
n!
ʆ [tn]=
s n+1
4. Sinüzoidal Fonksiyonlar:
cos(ωt ), t ≥ 0
f1(t ) = cos(ωt ) ⋅ u(t ) = 
 0, t < 0
sin(ωt ), t ≥ 0
f2 (t ) = sin(ωt ) ⋅ u(t ) = 
 0, t < 0
Olmak kaydıyla;
4-6
e jωt = cos(ωt ) + j sin(ωt ) = f1 (t ) + j ⋅ f2 (t )
şeklinde yazılabilir. Bu durumda, ejωt’nin Laplace dönüşümü aşağıdaki gibi olacaktır.
1 s + jω s + jω s ω
ʆ [ejωt]= = = 2 = 2 +j 2
s − jω (s − jω)(s + jω) s + ω 2
s +ω 2
s +ω2
s ω
ʆ [ejωt]= ʆ [cos(ωt)+jsin(ωt)]= +j 2
s +ω
2 2
s +ω2
Eşitlikteki reel kısımlar reel kısımlar ile kompleks kısımlar da kompleks kısımlar ile eşitlenirse;
s
ʆ [f1(t)]= ʆ [cos(ωt)]=
s +ω2
2
ω
ʆ [f2(t)]= ʆ [sin(ωt)]=
s +ω2
2
sonuçları elde edilecektir.
5. İmpuls (Dürtü) Fonksiyonu: Dirac delta fonksiyonu (δ(t)) ile gösterilmektedir. Zaman
ekseninde sıfıra yakın bir aralıkta sonsuz genlikli bir işaret olarak tanımlanır. Birim İmpuls
yada dürtü fonksiyonunun matematiksel gösterimi aşağıda verilmiştir.
∞ , t =0
δ (t ) = 
 0, t ≠0
ve
0+
∫ δ (t)dt = 1
0−
Laplas fonkiyonu;
∞
ʆ [δ(t)]= F (s) = ∫ δ (t ) ⋅ e −st dt = 1
0
olarak elde edilir.
4-7
Laplace Dönüşümünün (LD) Özellikleri:
1.Lineerlik Özelliği: LD, doğrusal yada lineer bir dönüşümdür. Bu yüzden toplamsallık ve
çarpımsallık özelliklerini sağlar.
F1(s)=ʆ [f1(t).u(t)]
F2(s)=ʆ [f2(t).u(t)]
ise
ʆ [a.f1(t)± b.f2(t)]= a.ʆ [f1(t)]± b.ʆ [f2(t)]= a. F1(s)± b. F2(s)
olur.
Örnek: f(t)=(10.cos(2t)+t+e-3t).u(t) fonksiyonunun Laplace dönüşümünü lineerlik özelliğinden

faydalanarak bulunuz?
Çözüm:
s
f1(t)=cos(2t).u(t) ise ʆ [f1(t)]=
s +4
2
1
f2(t)=t.u(t) ise ʆ [f2(t)]=
s2
1
f3(t)=e-3t.u(t) ise ʆ [f2(t)]=
s+3
olmak kaydıyla;
F(s)= ʆ [f(t)]= ʆ [ 10.f1(t)+f2(t)+f3(t)] =10. ʆ [f1(t)]+ ʆ [f2(t)]+ ʆ [f3(t)]
f(t)’nin Laplace dönüşümü aşağıdaki gibi elde edilir.
s 1 1
F (s) = 10 ⋅ + 2+
s +4 s s+3
2
4-8
2. Frekansta Kaydırma Özelliği: s- domeninde frekansta oluşan bir kaymanın t- domenindeki
karşılığını veren özelliktir. Bu özellik aşağıdaki gibidir.
ʆ [f(t).u(t)]= F(s) ise ʆ [e-αt.f(t).u(t)]= F(s+α) olur.
Örnek: f(t)=(e-2t.cos(t)).u(t) fonksiyonunun Laplace dönüşümünü frekansta kaydırma

özelliğinden faydalanarak bulunuz?
Çözüm:
s
f1(t)=cos(t).u(t) ise ʆ [f1(t)]=
s +1
2
f(t)= e-2t. f1(t) ise
s+2
ʆ [f(t)]= F (s) =
(s + 2)2 + 1
Örnek: f(t)=(t2.e-3t).u(t) fonksiyonunun Laplace dönüşümünü frekansta kaydırma özelliğinden

Çözüm:
2
f1(t)= t2.u(t) ise ʆ [f1(t)]=
s3
f(t)= e-3t. f1(t) ise
2
ʆ [f(t)]= F (s) =
(s + 3)3
3. Zamanda Kaydırma Özelliği: t- domeninde zamanda oluşan bir kaymanın s- domenindeki

karşılığını veren özelliktir. Bu özellik aşağıdaki ilişkiler ile tanımlanmaktadır.
ʆ [f(t).u(t)]= F(s) ise ʆ [f(t-t0).u(t-t0)]= e − st 0 .F(s) olur.
4-9
Örnek: f(t)=u(t)-u(t-2) fonksiyonunun Laplace dönüşümünü zamanda kaydırma özelliğinden
Çözüm: Her bir fonksiyonun grafiği ve Laplaca dönüşümü zamanda kaydırma özelliği
kullanılarak hesaplandıktan sonra Lineerlik özelliği kullanılarak f(t)’nin Laplace dönüşümü
aşağıdaki gibi elde edilir.
1 1 −2 s
ʆ [u(t)]= ʆ [u(t-2)]= ⋅e
s s
1 1 −2 s 1
F(s)=ʆ [u(t)-u(t-2)]= − ⋅ e ⇒ F (s) = (1 − e −2 s )
s s s
Yada, aşağıda verilen grafik ile temsil edilen f(t) fonksiyonunun Laplace dönüşümü direkt
alınırsa yukardaki sonucun aynısı elde edilir.
2
e −st
2
1 1 1
F (s) = ∫1⋅ e dt = −
− st
= − (e −2 s − e −s⋅0 ) = − (e −2 s − 1) = (1 − e −2 s )
0
s 0 s s s
4-10
4. Türev Özelliği: f(t), fonksiyonunun f(0) başlangıç şartı olmak kaydıyla t- domeninde alınan
türevlerinin s-domenindeki karşılığı aşağıda verilmiştir.
ʆ [ f (t ) ]= F (s) ise
ʆ [ f& (t ) ]= sF (s) − f (0)
df& (t )
ʆ [ &f&(t ) ]=ʆ [ ]= s(sF (s) − f (0)) − f& (0) = s 2F (s) − sf (0) − f&(0)
dt
d&f&(t )
ʆ [ &f&&(t ) ]=ʆ [ ]= s(s 2F (s) − sf (0) − f& (0)) − &f&(0) = s3F (s) − s 2 f (0) − sf& (0) − &f&(0)
dt
ʆ [ f (n) (t ) ]= s nF (s) − s n−1 f (0) − s n−2 f& (0) − sn−3 &f&(0) − ... − sf (n−2) (0) − f (n−1) (0)
df (t)
Örnek: f(t)=cos(ωt).u(t) ise f&(t ) = fonksiyonunun Laplace dönüşümünü türev
dt
Çözüm: f(t) fonksiyonunun türevine türev özelliği uygulanırsa aşağıdaki sonuç elde
edilecektir.
s
ʆ [ f (t ) ]= F (s) ise ʆ [ cos(ωt ) ⋅ u(t ) ]= F (s) =
s +ω2
2
df (t ) s s2 s2 − s2 − ω 2
ʆ [ f& (t ) ]=ʆ [ ] = sF (s) − f (0) = s ⋅ 2 − cos(0) = − 1 =
dt s +ω2 s2 + ω 2 s2 + ω 2
ω2
ʆ [ f& (t ) ]= −
s2 + ω 2
f(t) fonksiyonunun türevini aldıktan sonra Laplace dönüşümü uygulanırsa aynı sonuç elde
edilecektir.
df (t )
f (t ) = cos(ωt ) ⋅ u(t ) ⇒ f& (t ) = = −ω ⋅ sin(ωt ) ⋅ u(t )
dt
ω ω2
ʆ [ f& (t ) ]=ʆ [ − ω ⋅ sin(ωt ) ⋅ u(t ) ]= − ω = −
s2 + ω 2 s2 + ω 2
4-11
5. Kompleks Türev Özelliği: s-domeninde alınan türevin t- domenindeki karşılığı ile ilişki kuran
özelliktir ve bu özellik aşağıdaki gibi gösterilir.
ʆ [ f (t ) ]= F (s) ise
d (n)F (s)
ʆ [ t nf (t ) ]= (−1)n
ds n
Örnek: f (t ) = t ⋅ e −2t ⋅ cos(t ) ⋅ u(t ) ise f (t ) fonksiyonunun Laplace dönüşümünü kompleks türev
Çözüm: f(t) fonksiyonunun Laplas dönüşümünü elde etmek için f(t)’ye önce frekansta
kaydırma sonra da kompleks türev özelliği uygulanırsa aşağıdaki sonuç elde edilecektir.
s
ʆ [ cos(t ) ⋅ u(t ) ]=
s +1
2
s+2
ʆ [ e −2t ⋅ cos(ωt ) ⋅ u(t ) ]= (Frekansta kaydırma özelliği)
(s + 2)2 + 1
d  s+2  ((s + 2)2 + 1) − (s + 2) ⋅ (2 s + 4)

ʆ [ t ⋅ e −2t ⋅ cos(t ) ⋅ u(t ) ]= F (s) = (−1)   = − ⇒
ds  (s + 2)2 + 1  ((s + 2)2 + 1)2
(s 2 + 4s + 5) − (2s 2 + 8s + 8) s 2 + 4s + 3
F (s) = − = (Kompleks türev özelliği)
(s 2 + 4s + 5)2 (s 2 + 4s + 5)2
Yada, f(t)’ye ilk önce kompleks türev sonra da frekansta kaydırma özelliği uygulanarak F(s)
aşağıda verildiği gibi elde edilecektir.
s
ʆ [ cos(t ) ⋅ u(t ) ]=
s +1
2
d s  (s 2 + 1) − s ⋅ 2s s 2 −1
ʆ [ t ⋅ cos(ωt ) ⋅ u(t ) ]= (−1)  2 =− = (Kompleks türev özelliği)
ds  s + 1  (s 2 + 1)2 (s 2 + 1)2
(s + 2)2 − 1 s 2 + 4s + 3
ʆ [ e −2t ⋅ t ⋅ cos(t ) ⋅ u(t ) ]= F (s) = = (Frekansta kaydırma özelliği)
((s + 2)2 + 1)2 (s 2 + 4s + 5)2
4-12
6. İntegral Özelliği: t-domeninde integral işleminin f −1(0) integral sabiti ( f (t ) ’nin integralinin
sıfırdaki değeri) olmak kaydıyla s-domenindeki karşılığını veren özelliktir. Bu özellik aşağıdaki
ilişkiler ile tanımlanmaktadır.
ʆ [ f (t ) ]= F (s) ise
F (s) f −1 (0)
t
ʆ [ ∫ f (τ )dτ ]= +
0 s s
7. Kompleks İntegral Özelliği: s-domenindeki integral işleminin t-domenindeki karşılığını

veren özelliktir. Bu özellik aşağıdaki ilişkiler ile tanımlanmaktadır.
ʆ [ f (t ) ]= F (s) ise
∞
f (t )
ʆ[ ]= ∫ F (s)ds
t 0
8. İlk Değer Özelliği: t → 0 f (t ) ’nin hangi değere yakınsadığını s-domeninde belirleyen

özelliktir.
ʆ [ f (t ) ]= F (s) ise
lim f (t ) = lim s ⋅ F (s)

t →0 s→∞
9. Son Değer Özelliği: t → ∞ f (t ) ’nin hangi değere yakınsadığını s-domeninde belirleyen

özelliktir.
ʆ [ f (t ) ]= F (s) ise
lim f (t ) = lim s ⋅ F (s)

t →∞ s→0
Not: İlk ve son değer özelliklerinin doğru sonuç verebilmesi için f(t) fonksiyonunun kararlı
olması gerekir.
4-13
Örnek: f (t ) = 5 ⋅ e −2t ⋅ u(t ) ise f (t ) fonksiyonunun ilk ve son değerlerini ilk ve son değer
özelliklerinden hesaplayınız?
Çözüm:
İlk değer:
5
ʆ [ f (t ) ]=ʆ [ 5 ⋅ e −2t ⋅ u(t ) ]= F (s) =
s+2
5 5s 5 5
f (0) = lim f (t ) = lim s ⋅ F (s) = lim s ⋅ = lim = lim = =5
t →0 s→∞ s→∞ s+2 s → ∞ 2
s(1 + )
s → ∞
(1 + ) (1 + 0)
2
s s
Son değer:
5
ʆ [ f (t ) ]=ʆ [ 5 ⋅ e −2t ⋅ u(t ) ]= F (s) =
s+2
5 5s 5 5
f (∞) = lim f (t ) = lim s ⋅ F (s) = lim s ⋅ = lim = lim = =0
t →∞ s→0 s→0 s+2 s → 0 2
s(1 + )
s → ∞
(1 + ) (1 + ∞)
2
s s
Bu sonuçları f (t ) fonksiyonundan da kolayca görmek mümkündür.
4-14
Ters Laplace Dönüşümü
Laplace dönüşümünün tersi işlemidir. Bu dönüşüm ile s-domeninden t-domenine geçiş

yapılmış olunur. İki farklı yöntem ile ters Laplace dönüşümü alınabilir.
1- Doğrudan İntegrasyon: Karmaşık matematiksel işlemler gerektir. Bu yüzden burada tercih

edilyecektir.
2- Basit kesirlerine ayırma: Bu yöntem basit olduğundan ters Laplace dönüşümü için bu
yöntem kullanılacaktır. Ters Laplace dönüşümü matematiksel olarak aşağıdaki gibi gösterilir.
f (t ) = ʆ-1[ F (s) ]
s-domenindeki ifade aşağıda verildiği gibi ifade edilebilir.
P ( s)
F (s) =
Q(s)
Burada;
P(s):Dercesi m olan pay polinomudur.
Q(s):Dercesi n olan payda polinomudur.
dir. n>m ise F(s) fonksiyonu basit kesirlerine ayrılabilir. Genel haliyle bir F(s) fonksiyonu
aşağıda gösterilmiştir.
P(s) pm s m + pm−1s m−1 + ... + p1s + p0 P ( s)

F (s) = = n−1
= n −1
Q(s) qn s + qn−1s + ... + q1s + q0
n
qn s + qn−1s + ... + q1s + q0
n
qn(s)=1 için F(s) aşağıdaki gibi olacaktır.
P ( s) P(s)
F (s) = = n n −1
Q(s) s + qn−1s + ... + q1s + q0
4-15
1.Q(s) polinomunun kökleri reel ve birbirinden farklı:
Payda polinomunun kökleri s1,s2,..,sn olmak kaydıyla F(s) aşağıdaki gibi basit kesirlerine
ayrılabilir.
P ( s) P ( s) A1 A2 An
F ( s) = = = + + ... +
Q(s) (s − s1 )(s − s2 )...( s − sn ) (s − s1 ) (s − s2 ) (s − sn )
 P ( s) 
Ak = (s − sk ) (k = 1,2,..., n)
 Q(s)  s= s
k
Ak katsayıları hesaplandıktan sonra F(s)’in ters Laplace dönüşümü t-domeninde karşılığını

bilinen fonksiyonlara dönüşmüş oluyor. Bu durumda;
A1 A2 An A1 A2 An
f (t ) = ʆ-1[ F (s) ]=ʆ-1[ + + ... + -1
]=ʆ [
-1
]+ʆ [
-1
]+…+ʆ [ ]
(s − s1) (s − s2 ) (s − sn ) (s − s1) ( s − s2 ) (s − sn )
1
f (t ) = A1 ⋅ e s1t + A2 ⋅ e s2t + ... + An ⋅ e snt Hatırlatma: ʆ [ e at ]=
s+a
Örnek: Aşağıda verilen F(s) fonksiyonunun ters Laplace dönüşümünü alınız?
6s + 1
F (s) =
s + 7 s 2 + 12 s
3
Çözüm: F(s) fonksiyonu basit kesirlerine aşağıdaki gibi ayrılabilir.
6s +1 6s + 1 6s + 1
F ( s) = = 2 =
s + 7 s + 12 s s(s + 7 s + 12) s(s + 3)(s + 4)
3 2
6s + 1 A A A
F ( s) = = 1+ 2 + 3
s(s + 3)(s + 4) s s + 3 s + 4
 6s + 1  1
A1 =  s  =
 s(s + 3)(s + 4)  s=0 12
 6s + 1  6 ⋅ (−3) + 1 17
A 2 = (s + 3)  = =
 s(s + 3)(s + 4)  s=−3 (−3)((−3) + 4) 3
4-16
 6s + 1  6 ⋅ (−4) + 1 23
A3 = (s + 4)  = =−
 s(s + 3)(s + 4)  s=−4 (−4)((−4) + 3) 4
1 1 17 1 23 1
F ( s) = ⋅ + ⋅ − ⋅
12 s 3 (s + 3) 4 (s + 4)
1 1 17 1 23 1
f (t ) = ʆ-1[ F (s) ]=ʆ-1[ ⋅ + ⋅ − ⋅ ]
12 s 3 (s + 3) 4 (s + 4)
1 17 −3t 23 −4t
f (t ) = + ⋅e − ⋅e (t ≥ 0)
12 3 4
2.Q(s) polinomunun kökleri reel ve çakışık (katlı):
Payda polinomunun kökleri s1=s2=...=sn=a olmak kaydıyla F(s) aşağıdaki gibi basit kesirlerine
ayrılabilir.
P (s) P ( s) A1 A2 An
F ( s) = = = + n−1
+ ... +
Q(s) (s − a) (s − a) (s − a)
n n
( s − a)
1 d k −1  P ( s) 
Ak = ⋅ k −1 (s − a)n (k = 1,2,..., n)
(k − 1)! ds  Q(s)  s=a

A1 A2 A A1 A2 An
f (t ) = ʆ-1[ F (s) ]=ʆ-1[ + n−1
+ ... + n ]=ʆ-1[ -1
]+ʆ [ n −1
-1
]+…+ʆ [ ]
(s − a) (s − a)
n
(s − a) (s − a)n
(s − a) (s − a)
4-17
n!
Hatırlatma: ʆ [ e at ⋅ f (t ) ]= F (s + a) , ʆ [ t n ]=
s n+1
A1 n−1 at A2
f (t ) = ⋅t ⋅ e + ⋅ t n−2 ⋅ e at + ... + An ⋅ e at
n! (n − 1)!
2s + 6
F (s) =
(s + 1)2 (s + 2)
Çözüm: F(s) fonksiyonu basit kesirlerine aşağıdaki gibi ayrılabilir.
2s + 6 A1 A A
F ( s) = = + 2 + 3
(s + 1) (s + 2) ( s + 1) s + 1 s + 2
2 2
1 2s + 6 
A1 = (s + 1)2 =4
0!  (s + 1)2 (s + 2)  s=−1
1 d  2s + 6  d  2s + 6   2(s + 2) − (2 s + 6)   −2 
A2 = (s + 1)2  =   =  = 2
= −2
1! ds  (s + 1) (s + 2)  s=−1 ds  s + 2  s=−1 
2
(s + 2) 2
 s=−1  (s + 2)  s=−1
 2s + 6   2s + 6  (−4 + 6)
A3 = (s + 2)  = 2
= =2
 (s + 1) (s + 2)  s=−2  (s + 1)  s=−2
2
1
4 2 2
F ( s) = − +
(s + 1) s + 1 s + 2
2
4 2 2
f (t ) = ʆ-1[ F (s) ]=ʆ-1[ − + ]
(s + 1) s + 1 s + 2
2
f (t ) = 4 ⋅ t ⋅ e − t − 2 ⋅ e − t + 2 ⋅ e −2t (t ≥ 0)
4-18
2.Q(s) polinomunun kökleri kompleks:
Payda polinomunun kökleri s1,s2,...,sn ve s1,s2,...,sn kompleks olması kaydıyla F(s) aşağıda
verilen iki farklı yöntemle basit kesirlerine ayrılabilir.
a) Birinci dereceden yaklaşım:
P ( s) P ( s) A1 A2 An
F ( s) = = = + + ... +
Q(s) (s − s1 )(s − s2 )...( s − sn ) (s − s1 ) (s − s2 ) (s − sn )
 P ( s) 
Ak = (s − sk ) (k = 1,2,..., n)
 Q(s)  s= s
k

A1 A2 An A1 A2 An
f (t ) = ʆ-1[ F (s) ]=ʆ-1[ + + ... + -1
]=ʆ [
-1
]+ʆ [
-1
]+…+ʆ [ ]
(s − s1) (s − s2 ) (s − sn ) (s − s1) ( s − s2 ) (s − sn )
f (t ) = A1 ⋅ e s1t + A2 ⋅ e s2t + ... + An ⋅ e snt
Hatırlatma:
e jωt = cos(ωt ) + j sin(ωt ) e jωt = cos(ωt ) + j sin(ωt )

e − jωt = cos(ωt ) − j sin(ωt ) −1/ e − jωt = cos(ωt ) − j sin(ωt )
+ +
−−−−−−−−−−−−−−−−− −−−−−−−−−−−−−−−−−
e jωt + e − jωt = 2 cos(ωt ) e jωt − e − jωt = 2 j sin(ωt )
e jω t + e − jω t e jω t − e − jω t
cos(ωt ) = sin(ωt ) =
2 2j
b) İkinci dereceden yaklaşım: F(s) polinomunda kompleks kökü içeren ifade ayrı yazılırsa
P ( s)
F (s) =
K (s) ⋅ L(s)
ifadesi elde edilir. Burada;
P(s): Pay polinomudur.
4-19
K(s): Kompleks kökleri oluşturan polinomdur.
L(s): Reel kökleri oluşturan polinomdur.
Eğer K(s) ikinci derece bir polinom ise F(s) aşağıdaki gibi basit kesirlerine ayrılabilir.
P(s) A s + A2 A3 An
F (s) = = 1 + + ... +
K (s) ⋅ L(s) K (s) (s − s3 ) ( s − sn )
Elde edilen eşitlikte paydalar eşitlenerek paydaki ifadeler birbirine eşitlenir ve böylece Ak
katsayıları hesaplanmış olunur.
3s
F (s) =
(s + 1)(s + 1)
2
Çözüm: F(s) fonksiyonu aşağıdaki gibi iki farklı yöntemle basit kesirlerine ayrılabilir.
3s A A A
F ( s) = = 1 + 2 + 3 , A1 = A2 olmalı
(s + 1)(s + 1) s − j s + j s + 1
2
 3s   3s  3j 3 3
A1 = (s − j)  =  = = −j
 (s − j)(s + j)(s + 1)  s= j  (s + j)(s + 1)  s= j 2 j(1 + j) 4 4
 3s   3s  −3j 3 3
A 2 = (s + j)  =  = = +j
 (s − j)(s + j)(s + 1)  s=− j  (s − j)(s + 1)  s=− j − 2 j(1 − j) 4 4
 3s   3s  3
A3 = (s + 1)  = 2  =−
 (s − j)(s + j)(s + 1)  s=−1  (s + 1)  s=−1 2
4-20
3 3 1 3 3 1 3 1
F (s) =  − j  + + j  −
4 4  ( s − j)  4 4  s + j 2 s +1
3 3 1 3 3 1 3 1
f (t ) = ʆ-1[ F (s) ]=ʆ-1[  − j  + + j  − ]=
 4 4  (s − j )  4 4  s + j 2 s + 1
3 3 -1 1  3 3  -1 1 3 -1 1
= − j  ʆ [ ]+  + j  ʆ [ ]− ʆ [ ]
4 4 (s − j )  4 4  (s + j ) 2 s +1
3 3 3 3 3
f (t ) =  − j  ⋅ e jt +  + j  ⋅ e − jt − ⋅ e −t
4 4 4 4 2
3 3 3 3 3
f (t ) = ⋅ e jt − j ⋅ e jt + ⋅ e − jt + j ⋅ e − jt − ⋅ e −t
4 4 4 4 2
3  e jt + e − jt  3  e jt − e − jt  3 −t
f (t ) = ⋅   + ⋅   − ⋅ e
2  2  2  2j  2
3 3 3
f (t ) = ⋅ cos(t ) + ⋅ sin(t ) − ⋅ e −t
2 2 2
b) İkinci dereceden yaklaşım:
3s As+A A
F ( s) = = 12 2 + 3 ,
(s + 1)(s + 1) (s + 1) s + 1
2
Paydalar eşitlenirse;
3s ( A1s + A2 )( s + 1) + A3 (s 2 + 1)
= ⇒ 3s = ( A1s + A2 )(s + 1) + A3 (s 2 + 1)
(s + 1)( s + 1)
2
(s + 1)(s + 1)
2
(A1s + A2 )(s + 1) + A3 (s 2 + 1) = 3s
(A1 + A3 )s 2 + (A1 + A2 )s + (A2 + A3 ) = 3s
3
A1 =
(1) A1 + A3 = 0  2
 3
(2) A1 + A2 = 3 ⇒ A2 =
2
(3) A2 + A3 = 0 3
A3 = −
2
4-21
olarak katsayılar hesaplanır ve F(s) aşağıdaki gibi elde edilir.
3 s +1 3 1 3 s 3 1 3 1
F ( s) = ⋅ 2 − ⋅ = ⋅ 2 + ⋅ 2 − ⋅
2 s +1 2 s +1 2 s +1 2 s +1 2 s +1
3 s 3 1 3 1
f (t ) = ʆ-1[ F (s) ]=ʆ-1[ ⋅ 2 + ⋅ 2 − ⋅ ]
2 s +1 2 s +1 2 s +1
3 3 3
f (t ) = ⋅ cos(t ) + ⋅ sin(t ) − ⋅ e −t (t ≥ 0)
2 2 2
s2 + 2s + 3
F (s) =
(s 2 + 2 s + 2)(s 2 + 2 s + 5)
Çözüm: F(s) fonksiyonu aşağıdaki gibi iki farklı yöntemle basit kesirlerine ayrılabilir.
(s2 + 2s + 2) = 0 ⇒ s1, 2 = −1 ± j
(s2 + 2s + 5) = 0 ⇒ s3,4 = −1 ± 2 j
s2 + 2s + 3 A A A A A2 = A1
F (s) = = 1 + 2 + 3 + 4 , olmalı
(s + 2 s + 2)(s + 2 s + 5) s − s1 s − s2 s − s3 s − s4
2 2
A4 = A3
 s2 + 2s + 3  1 1
A1 = (s − s1 )  = , A 2 = A1 = −
 (s − s1 )( s − s2 )( s − s3 )(s − s4 )  s=−1+ j 6 j 6j
 s2 + 2s + 3  1 1
A3 = (s − s3 )  = , A 4 = A3 = −
 (s − s1 )(s − s2 )(s − s3 )( s − s4 )  s=−1+ 2 j 6 j 6j
1 1 1  1 1 1 
F (s) =  −  +  − 
6 j  s − s1 s − s2  6 j  s − s3 s − s4 
4-22
1 1 1  1 1 1 
f (t ) = ʆ-1[ F (s) ]=ʆ-1   −  +  −  ⇒
 6 j  s − s1 s − s2  6 j  s − s3 s − s4 
⋅ (e ( −1+ j )t − e ( −1− j )t ) + ⋅ (e( −1+2 j )t − e( −1−2 j )t ) = ⋅ e −t ⋅ (e jt − e − jt ) + ⋅ e −t ⋅ (e 2 jt − e −2 jt )

1 1 1 1
f (t ) =
6j 6j 6j 6j
1  e jt − e − jt  1 −t  e 2 jt − e −2 jt 
f (t ) = ⋅ e −t ⋅   + ⋅ e ⋅  
3  2j  3  2j 
1 1
f (t ) = ⋅ e −t ⋅ sin(t ) + ⋅ e −t ⋅ sin( 2t )
3 3
1
f (t ) = ⋅ e −t ⋅ (sin(t ) + sin( 2t )) (t ≥ 0)
3
b) İkinci dereceden yaklaşım:
s2 + 2s + 3 A s + A2 A s + A4
F ( s) = = 21 + 23
(s + 2 s + 2)( s + 2 s + 5) (s + 2 s + 2) (s + 2 s + 5)
2 2
Paydalar eşitlenirse;
s2 + 2s + 3 ( A1s + A2 )(s 2 + 2 s + 5) + ( A3 s + A4 )( s 2 + 2 s + 2)
= ⇒
(s 2 + 2 s + 2)(s 2 + 2 s + 5) (s 2 + 2 s + 2)(s 2 + 2 s + 5)
( A1s + A2 )( s 2 + 2 s + 5) + ( A3 s + A4 )(s 2 + 2 s + 2) = s 2 + 2 s + 3
Gerekli işlemler yapılırsa, bu eşitliği sağlayacak katsayılar aşağıda verildiği gibi elde edilir.
1 2
A1 = 0; A2 = ; A3 = 0; A4 =
3 3
Bu durumda F(s) aşağıdaki gibi elde edilir.
A1s + A2 A s + A4 1 1 2 1 1 1 2 1 2
F ( s) = + 23 = ⋅ 2 + ⋅ 2 = ⋅ + ⋅ ⋅
(s + 2 s + 2) (s + 2 s + 5) 3 (s + 2 s + 2) 3 (s + 2 s + 5) 3 (s + 1) + 1 3 2 (s + 1)2 + 2 2
2 2
1 1 1 2 
f (t ) = ʆ-1[ F (s) ]=ʆ-1  ⋅ + ⋅ 2
 3 (s + 1) + 1 3 (s + 1) + 2 
2 2
1
f (t ) = ⋅ e −t ⋅ (sin(t ) + sin( 2t )) (t ≥ 0)
3
4-23
Laplace Dönüşümü Kullanılarak Doğrusal Zamanla Değişmeyen Devrelerin Çözümü
Bu yöntemin uygulanışı genel olarak aşağıda verilen blok diyagramında gösterilmiştir.
ʆ ʆ-1
(Laplace Dönüşümü) (Ters Laplace Dönüşümü)
Devrenin t-Domenindeki s-Domende Uebirsel
t-Domende Vözüm İfadesi
Matematiksel Modeli İşlemler ile Düzenleme
Blok diyagramından görüldüğü gibi öncelikle t-domenindeki matematiksel model başlangıç

şartları da dikkate alınarak s-domenine aktarılır. s-domeninde cebirsel işlemler ile
düzenlendikten sonra t-domenine dönüştürülür. Elde edilen sonuç dinamik devrenin analiz
sonucudur (Öz, Zorlanmış ve Tam çözümler).
Basit devrelerin Laplace dönüşümü ile analizi: Basit devrelerde Laplace dönüşümü
kullanılarak analiz yapılırken öncelikle çevre veya düğüm yöntemleri kullanılarak devreye ait
diferansiyel denklem elde edilir. Daha sonra diferansiyel denklemin Laplace dönüşümü
başlangıç şartları dikkate alınarak Vözülmek istenen devre büyüklüğü s-domeninde cebrisel
işlemler ile yalnız bırakılır. Elde edilen bu ifadenin ters Laplace dönüşümü alınarak t-
domenindeki hem öz hem de zorlanmış çözümler ve dolayısı ile tam çözüm hesaplanmış
olunur.
Örnek: Aşağıda verilen devrede vU(t)’nin tam çözümünü t≥0 için hesaplayınız?(vU(0)=V0,
VK(t)= VK)
Çözüm: Verilen devrenin diferansiyel denklemi, vU(t)’ye bağlı olarak düğüm denklemleri ile
vC (t ) − VK (t ) dv (t ) dv (t ) 1 1
+C C = 0⇒ C + ⋅ vC (t ) = ⋅VK (t )
R dt dt RC RC
4-24
Elde edilen diferansiyel denklemin her iki tarafının da Laplace dönüşümü alınır ve VU(s)
ifadesi yalnız bırakılırsa aşağıdaki sonuçlar elde edilecektir.
 dv (t ) 1  1   dv (t )   1  1 
ʆ C + ⋅ vC (t ) =ʆ  ⋅VK (t ) ⇒ ʆ  C  +ʆ  ⋅ vC (t ) =ʆ  ⋅VK (t )
 dt RC   RC   dt   RC   RC 
 dv (t ) 
ʆ  C  = s ⋅VC (s) − vc (0) = s ⋅VC (s) − V0
 dt 
 1  1
ʆ  ⋅ vC (t ) = ⋅VC (s)
 RC  RC
1  1 1
ʆ  ⋅ VK (t ) = ⋅ ⋅ VK
 RC  RC s
Yukardaki ifadeler yerlerine yazılır ve VU(s) ifadesi yalnız bırakılırsa;
1 1 1
s ⋅ VC (s) − V0 + ⋅ VC (s) = ⋅ ⋅ VK ⇒
RC RC s
 1  V
s+  ⋅ VC (s) = K + V0 ⇒
 RC  sRC
VK 1 V0
VC (s) = ⋅ +
RC  1   1 
s s +  s+ 
 RC   RC 
elde edilir. Burada öz ve zorlanmış çözüme karşılık gelen s- domenindeki ifadeler aşağıdaki
gibidir. Dikkat edilirse öz çözüm bileşenini başlangıç şartının olduğu ifade belirlerken
zorlanmış çözüm bileşenini kaynağın olduğu ifade belirlemektedir.
VK 1
⋅ : Zorlanmış çözüm bileşeni.
RC  1 
s s + 
 RC 
V0
: Öz çözüm bileşeni.
 1 
s+ 
 RC 
Zorlanmış çözüme ait bilşenin ters Laplace dönüşümünü alabilmek için basit kesirlerine
ayrıması gerekecektir.
4-25
1 A1 A2
= + ⇒
 1  s  1 
s s +  s+ 
 RC   RC 
1  1  1
A1 = s = RC ve A2 =  s +  = −RC
 1   RC  s s + 1 
s s +   
 RC  s =0  RC  s =−
1
RC
Bu durumda;
 
 
VK  RC RC + V0
VC (s) = ⋅ −
RC  s  1    1 
 s+  s+ 
  RC    RC 
olur ve bu ifadesini ters Laplace dönüşümü alınırsa tam çözüm aşağıdaki gibi elde edilecektir.
   
V   
RC RC V0
vc(t)=ʆ-1  K ⋅ − + 
 RC  s  1   1 
  s+  s+ 
   RC   RC 
1 1
VK − t − t
v c (t ) = ⋅ (RC − RC ⋅ e RC
) + V0 ⋅ e RC
RC
1 1
− t − t
v c (t ) = VK ⋅ (1 − e RC
) + V0 ⋅ e RC
V . (t ≥ 0)
Burda;
1
− t
VK ⋅ (1 − e RC
) : Zorlanmış Vözümdür.
1
− t
V0 ⋅ e RC
: Öz çözümdür.
4-26
Örnek: Aşağıda verilen devrede iL(t)’nin tam çözümünü t≥0 için hesaplayınız?(iL(0)=I0, VK(t)=
V K)
i(t) R
+
VK(t) L
Çözüm: Verilen devrenin diferansiyel denklemi, iL(t)’ye bağlı olarak çevre denklemleri ile
aşağıdaki gibi elde edilebilir.
diL (t ) di (t ) R 1
R ⋅ iL (t ) + L = VK (t ) ⇒ L + ⋅ iL (t ) = ⋅ VK (t )
dt dt L L
Elde edilen diferansiyel denklemin her iki tarafının da Laplace dönüşümü alınır ve IL(s) ifadesi
yalnız bırakılırsa aşağıdaki sonuçlar elde edilecektir.
 di (t ) R  1   di (t )   R  1 
ʆ  L + ⋅ i L (t ) =ʆ  ⋅ VK (t ) ⇒ ʆ  L  +ʆ  ⋅ i L (t ) =ʆ  ⋅ VK (t )
 dt L  L   dt   L  L 
 di (t ) 
ʆ  L  = s ⋅ IL (s) − iL (0) = s ⋅ IL (s) − I0
 dt 
R  R
ʆ  ⋅ i L (t ) = ⋅ IL (s)
L  L
1  1 1
ʆ  ⋅ VK (t ) = ⋅ ⋅ VK
L  L s
Yukarıdaki ifadeler yerlerine yazılır ve IL(s) ifadesi yalnız bırakılırsa;
R 1 1
s ⋅ I L ( s) − I 0 + ⋅ IL (s) = ⋅ ⋅ VK ⇒
L L s
 R VK
 s +  ⋅ IL (s) = + I0 ⇒
 L sL
4-27
VK 1 I0
IL (s) = ⋅ +
L  R  R
s s +   s + 
 L  L
elde edilir. Burada öz ve zorlanmış çözüme karşılık gelen s- domenindeki ifadeler aşağıdaki
gibidir. Dikkat edilirse öz çözüm bileşenini başlangıç şartının olduğu ifade belirlerken
zorlanmış çözüm bileşenini kaynağın olduğu ifade belirlemektedir.
VK 1
⋅ : Zorlanmış çözüm bileşeni.
L  R
s s + 
 L
I0
: Öz çözüm bileşeni.
 R
s + 
 L
Zorlanmış çözüme ait bilşenin ters Laplace dönüşümünü alabilmek için basit kesirlerine
ayrıması gerekecektir.
1 A1 A2
= + ⇒
 R s  R
s s +  s + 
 L  L
1 L  R 1 L
A1 = s = ve A2 =  s +  =−
 R R  L  R R
s s +  s s + 
 L s=0  L s=−
R
L
Bu durumda;
   
   
VK  L 1 L 1  I0 V  1 1  I0
I L ( s) = ⋅ ⋅ − ⋅ + ⇒ I L ( s) = K ⋅ − +
L R s R  R  R R s  R  R
 s +  s +   s+  s+ 
  L   L    L   L
olur ve bu ifadesini ters Laplace dönüşümü alınırsa tam çözüm aşağıdaki gibi elde edilecektir.
   
V  
1 1  I0 
iL(t)=ʆ-1  K ⋅ − + 
R s  R  R 
  s +   s + 
   L   L 
4-28
R R
VK − t − t
i L (t ) = ⋅ (1 − e L
) + I0 ⋅ e L
A. (t ≥ 0)
R
Burda;
R
VK − t
⋅ (1 − e L
) : Zorlanmış Vözümdür.
R
R
− t
I0 ⋅ e L
: Öz çözümdür.
4-29
Karmaşık devrelerin Laplace dönüşümü ile analizi: Karmaşık devrelerin Laplace dönüşümü
ile analizinde genellikle devrenin diferansiyel denklemini elde etmek yerine devrenin Laplace
eşdeğeri çıkartılır. Başlangıç şartları sıfırdan farklı ise eşdeğerde harici kaynaklar olarak temsil
edilir. Kullanılacak yönteme göre (çevre akımları veya düğüm gerilimleri yöntemi) enerji
depolayan elemanlar (kondansatör veya indüktörler) seri veya paralel eşdeğer ile gösterilir.
Oluşturulan eşdeğer devre üzerinde istenilen devre büyüklüğü veya büyüklükleri s-
domeninde hesaplanır. Hesaplanan s-domenindeki devre büyüklüklerinin ters Laplace
dönüşümü alınarak t-domenindeki çözüm elde edilmiş olunur. Devam eden kısımda
başlangıç şartlarının sıfır ve sıfırdan farklı olduğu durumlar için devre parametrelerinin t ve s-
domenindeki karşılıkları verilmiştir.
Başlangıç şartlarının sıfır ise:
Empedans: Başlangıç şartları sıfır iken her bir devre eleman için s-domeninde empedansın
neye karşılık geldiği aşağıda verilmiştir. Bu durumda yapılacak çözümler sadece zorlanmış
çözüme, yani sadece kaynağın oluşturduğu etkinin analiz edilmesini sağlayacaktır.
V (s)
Z (s) =
I(s)
Direnç Elemanı: Başlangıç şartları sıfır iken s-domeninde direnç elemanının gösterimi
v R (t ) = R ⋅ i R (t ) ⇒ ʆ [v R (t )] =Rʆ [iR (t )] ⇒ VR (s) = R ⋅ IR (s)
VR (s)
Z R (s) = =R
IR (s)
4-30
Bu durumda t-domenindeki devrenin s-domenindeki karşılığı aşağıdaki gibi olacaktır.
IR(s)
+ s-devresi
VR(s) R
İndüktör Elemanı: Başlangıç şartları sıfır iken s-domeninde indüktör elemanının gösterimi
di L (t )  di (t ) 
v L (t ) = L ⇒ ʆ [v L (t )] =Lʆ  L  ⇒ VL (s) = L ⋅ (sIL (s) − iL (0)) ⇒ VL (s) = L ⋅ sIL (s)
dt  dt 
VL (s)
Z L (s) = = sL
IL (s)
4-31
Kondansatör Elemanı: Başlangıç şartları sıfır iken s-domeninde kondansatör elemanının
gösterimi aşağıda verildiği gibidir.
dv C (t )  dv (t ) 
iC (t ) = C ⇒ ʆ [iC (t )]=C ʆ  C  ⇒ IC (s) = C ⋅ (sVC (s) − v C (0)) ⇒ IC (s) = C ⋅ sVC (s)
dt  dt 
VC (s) 1
Z C (s) = =
IC (s) sC
Örnek: Aşağıda verilen devrede iL(t)’nin tam çözümünü t≥0 için hesaplayınız?(R=3 Ω,L=1 H,
U=0.5 F, VK(t)= sin(t).u(t), iL(0)=0, vU(0)=0)
4-32
Çözüm: Verilen devrede başlangıç şartları sıfır olduğu için s-domenindeki devre eşdeğeri
aşağıdaki gibi olur.
s-domenindeki devreye ait çevre denklemini yazıp IL(s) çekilirse;
1 1
 1  VK (s)
⇒ IL (s) = s + 1 ⇒ IL (s) = 2 s + 1
2 2
IL (s) ⋅  R + sL +  = VK (s) ⇒ IL (s) = ⇒
 sC   1   2  s + 3s + 2 
 R + sL +  3 + s +   
 sC   s  s 
s
IL (s) =
(s + 1)(s + 3s + 2)
2 2
elde edilir. Bu ifadenin ters Laplace dönüşümünü almak için basit kesirlerine ayırma işlemi
s A1 A A A
IL (s) = = + 2 + 3 + 4
(s + 1)(s + 3s + 2)
2 2
s − j s + j s +1 s + 2
 s  j 1 1 1 1− 3j 1 3
A1 = (s − j)  = = ⋅ = ⋅ = −j
 (s − j)(s + j)(s + 1)(s + 2)  s = j 2 j ⋅ (1 + j)(2 + j) 2 1 + 3 j 2 10 20 20
1 3
A2 = A1 = +j
20 20
 s  1
A3 = (s + 1) 2 =−
 (s + 1)(s + 1)(s + 2)  s = −1 2
 s  2
A4 = (s + 2) 2 =
 (s + 1)(s + 1)(s + 2)  s = − 2 5
Basit kesirlerine ayrılan ifadenin ters Laplace dönüşümü alınırsa iL(t) elde edilecektir.
4-33
 1 3  1  1 3  1 1 1 2 1 
i L (t ) = ʆ-1  − j  + + j  − +
 20 20  s − j  20 20  s + j 2 s + 1 5 s + 2 
 1 3   1 3  1 2
i L (t ) =  − j  ⋅ e jt +  + j  ⋅ e − jt − ⋅ e −t + ⋅ e − 2t ⇒
 20 20   20 20  2 5
1  e jt + e − jt  3 j  e jt − e − jt  1 − t 2 − 2t
i L (t ) =   −   − ⋅ e + ⋅ e ⇒
10  2  10  2  2 5
1  e jt + e − jt  3  e jt − e − jt  1 − t 2 − 2t
i L (t ) =   +   − ⋅ e + ⋅ e ⇒
10  2  10  2j  2 5
1 3 1 2
iL (t ) = cos(t ) + sin(t ) − ⋅ e −t + ⋅ e −2t A. (t ≥ 0)
10 10 2 5
Başlangıç şartları sıfır olduğu için elde edilen çözüm zorlanmış çözümdür ve tam çözüme
karşılık gelmektedir.
Örnek: Aşağıda verilen devrede vU(t)’nin tam çözümünü t≥0 için hesaplayınız?(R=1 Ω,L=2 H,
U=0.5 F, V1(t)= 10.u(t), V2(t)= e-3t.u(t), iL(0)=0, vU(0)=0)
Çözüm: Verilen devrede başlangıç şartları sıfır olduğu için s-domenindeki devre eşdeğeri
aşağıdaki gibi olur.
4-34
Dikkat edilirse farklı türede iki kaynak devrededir ve süperpozisyon teoreminin kullanımına
ihtiyaç olmadan çözüm gerçekleştirlecektir. Bunun için s-domenindeki devrenin VU(s)
düğümüne ait düğüm denklemi yazılıp VU(s) yalnız bırakılacaktır.
VC (s) − V1 (s) VC (s) VC (s) − V2 (s) V (s) − V1 (s) VC (s) VC (s) − V2 (s)
+ + =0⇒ C + + =0⇒
R 1 sL 1 1 2s
sC 0.5s
V2 (s) VC (s) V (s) V (s)

VC (s) − V1 (s) + 0.5sVC (s) − + = 0 ⇒ VC (s) + 0.5sVC (s) + C = V1 (s) + 2 ⇒
2s 2s 2s 2s
 1  10 1  s 2 + 2s + 1  20s + 61
VC (s) ⋅ 1 + 0.5s +  = + ⇒ VC (s) ⋅   = ⇒
 2s  s 2s(s + 3)  2s  2s(s + 3)
20s + 61
VC (s) = ⇒
(s + 2s + 1)(s + 3)
2
20 s + 61
VC (s) =
(s + 1) 2 (s + 3)
20 s + 61 A1 A A
VC (s) = = + 2 + 3
(s + 1) (s + 3) (s + 1) (s + 1) s + 3
2 2
1 20 s + 61  41
A1 = (s + 1) 2  =
0!  (s + 1) (s + 3)  s = −1 2
2
1 d  20 s + 61  d  20 s + 61  20(s + 3) − (20 s + 61)  1

A2 = ⋅ (s + 1) 2  =   =  =−
1! ds  (s + 1) (s + 3)  s = −1 ds  (s + 3)  s = −1 
2
(s + 3) 2
 s = −1 4
 20 s + 61  1
A3 = (s + 3) =
 (s + 1) 2 (s + 3)  s = −3 4
Basit kesirlerine ayrılan ifadenin ters Laplace dönüşümü alınırsa vU(t) elde edilecektir.
 41 1 1 1 1 1 
VC (s) = ʆ-1  − +
 2 (s + 1)
2
4 (s + 1) 4 s + 3 
4-35
41 1 1
vC (t ) = ⋅ t ⋅ e −t − ⋅ e −t + ⋅ e −3t V . (t ≥ 0)
2 4 4
Başlangıç şartları sıfır olduğu için elde edilen çözüm zorlanmış çözümdür ve tam çözüme
karşılık gelmektedir.
Başlangıç şartları sıfırdan farklı ise: Eğer başlangıç şatları sıfırdan farklıysa enerji depolayan
elemanlar (indüktör veya kondansatör) kullanılacak yönteme göre (çevre akımları veya
düğüm gerilimleri yöntemi) eşdeğer devreleri farklılık gösterecektir. Bu amaç için seri veya
paralel eşdeğer devreler kullanılacaktır. Vevre akımları yöntemi için seri eşdeğer devre ve
düğüm gerilimleri yöntemi için paralel eşdeğer devre kullanılmalıdır.
İndüktör Elemanı: Başlangıç şartlarının sıfırdan farklı olması durumu için s-domeninde
indüktör elemanının seri ve paralel eşdeğerleri aşağıda verildiği gibidir.
iL (0) = I0
- Seri eşdeğer devre (çevre denklemi için):
di L (t )  di (t ) 
v L (t ) = L ⇒ ʆ [v L (t )] =Lʆ  L  ⇒ VL (s) = L ⋅ (sIL (s) − iL (0)) ⇒ VL (s) = L ⋅ sIL (s) − LI0
dt  dt 
4-36
- Paralel eşdeğer devre (düğüm denklemi için):
VL (s) LI 0
VL (s) = L ⋅ sIL (s) − LI0 ⇒ IL (s) = + ⇒
sL sL
VL (s) I0
IL (s) = +
sL s
IL(s)
+
sL I0
VL(s) s
-
Kondansatör Elemanı: Başlangıç şartlarının sıfırdan farklı olması durumu için s-domeninde
kondansatör elemanının seri ve paralel eşdeğerleri aşağıda verildiği gibidir.
v C (0) = V0
- Paralel eşdeğer devre (düğüm denklemi için):
dv C (t )  dv (t ) 
iC (t ) = C ⇒ ʆ [iC (t )]=C ʆ  C  ⇒ IC (s) = C ⋅ (sVC (s) − vC (0)) ⇒ IC (s) = C ⋅ sVC (s) − CV0
dt  dt 
4-37
- Seri eşdeğer devre (çevre denklemi için):
IC (s) CV0
IC (s) = C ⋅ sVC (s) − CV0 ⇒ VC (s) = + ⇒
sC sC
IC (s) V0
VC (s) = +
sC s
Örnek: Aşağıda verilen devrede vU(t) ve iL(t)’nin tam çözümünü t≥0 için hesaplayınız? (R=4 Ω,
L=3 H, U=1/24 F, iL(0)=1 A., vU(0)=4 V.)
Çözüm: Verilen devrenin başlangıç şartlarının sıfırdan farklı olduğu durum için s-domenindeki
paralel eşdeğer devresi (düğüm denklemeleri için) aşağıdaki gibi olur.
Dikkat edilirse devrede kaynak yoktur. Devre üzerinde sadece başlangıç şartlarının etkisi
olacaktır. Bu yüzden devrenin tam çözümü öz çözüme karşılık gelecektir. Bunun için s-
domenindeki devrenin VU(s) düğümüne ait düğüm denklemi yazıp VU(s) yalnız bırakılacaktır.
4-38
VC (s) I0 VC (s) VC (s) V (s) 1 V (s) V (s) 1
+ + + − CV0 = 0 ⇒ C + + C + C − 4 = 0 ⇒
R s sL 1 4 s 3s 24 24
sC s
VC (s) 1 VC (s) sVC (s) 1 V (s) V (s) sV (s) 1 1

+ + + − =0⇒ C + C + C = − ⇒
4 s 3s 24 6 4 3s 24 6 s
 s 2 + 6s + 8  s−6 24s(s − 6)
  ⋅VC (s) = ⇒ VC (s) = ⇒
 24s  6s 6s(s 2 + 6s + 8)
4(s − 6)
VC (s) =
(s + 6 s + 8)
2
4(s − 6) A1 A2
VC (s) = = +
(s + 2)(s + 4) (s + 2) (s + 4)
 4(s − 6) 
A1 = (s + 2) = −16
 (s + 2)(s + 4)  s = − 2
 4(s − 6) 
A2 = (s + 4) = 20
 (s + 2)(s + 4)  s=−4
Basit kesirlerine ayrılan ifadenin ters Laplace dönüşümü alınırsa vU(t) elde edilecektir.
 16 20 
VC (s) = ʆ-1  − + 
 (s + 2) (s + 4) 
vC (t ) = −16 ⋅ e −2t + 20 ⋅ e −4t V . (t ≥ 0)
4-39
iL(t)’nin tam çözümü ise aşağıdaki gibi elde edilecektir
VL (s) I0 V (s) I V (s) 1 4 (s − 6) 1

IL (s) = + ⇒ IL (s) = C + 0 ⇒ IL (s) = C + ⇒ IL (s) = ⋅ + ⇒
sL s sL s 3s s 3 s(s + 2)(s + 4) s
4 1
IL (s) = ⋅ P(s) +
3 s
P(s) ifadenin ters Laplace dönüşümünü almak için basit kesirlerine ayırma işlemi
gerçekleştirilecek olunursa;
(s − 6) A A A
P(s) = = 1+ 2 + 3
s(s + 2)(s + 4) s (s + 2) s + 4
 (s − 6)  3
A1 =  s  =−
 s(s + 2)(s + 4)  s=0 4
 (s − 6) 
A2 = (s + 2) =2
 s(s + 2)(s + 4)  s=−2
 (s − 6)  5
A3 = (s + 4) =−
 s(s + 2)(s + 4)  s=−4 4
3 1 2 5 1
P(s) = − ⋅ + − ⋅
4 s (s + 2) 4 s + 4
elde edilir. Bu ifade IL(s)’te yerine yazılır ve ters Laplace dönüşümü alınırsa;
4  3 1 2 5 1  1 1 8 1 5 1 1
IL (s) = ⋅  − ⋅ + − ⋅  + ⇒ IL (s) = − + ⋅ −− ⋅ + ⇒
3  4 s (s + 2) 4 s + 4  s s 3 (s + 2) 3 s+4 s
8 1 5 1
IL (s) = ⋅ −− ⋅
3 (s + 2) 3 s+4
8 1 5 1 
I L (s) = ʆ-1  ⋅ − ⋅ 
 3 (s + 2) 3 s + 4 
4-40
iL(t) aşağıdaki gibi elde edilecektir.
8 5
iL (t ) = ⋅ e −2t − ⋅ e −4t A. (t ≥ 0)
3 3
Örnek: Aşağıda verilen devrede vU(t) ve iU(t)’nin tam çözümünü çevre denklemeleri
yöntemiyle t≥0 için hesaplayınız? (IK(t)=3.u(t), R=2 Ω, L=2 H, U=1 F, iL(0)=1 A., vU(0)=2 V.)
seri eşdeğer devresi (çevre denklemeleri için) aşağıdaki gibi olur.
Vevre denklemeleri yazılıp, IU(s)=I2(s)’in yalnız bırakılırsı için aşağıdaki işlemler yapılacaktır.
3
(1) I1(s) = IK (s) ⇒ I1(s) =
s
 1  V0  1 2
(2) I2 (s) R + sL +  + + LI0 − I1(s)(R + sL) = 0 ⇒ I2 (s) 2 + 2s +  + + 2 − I1(s)(2 + 2s ) = 0
 sC  s  s s
4-41
 1 2 3  2s2 + 2s + 1  4s + 4 4s + 4 s
I2 (s) 2 + 2 s +  + + 2 − (2 + 2 s ) = 0 ⇒ I2 (s)  = ⇒ I2 (s) = ⋅ 2 ⇒
 s s s  s  s s 2s + 2s + 1
4(s + 1) 2(s + 1) 2(s + 1)

I2 (s) = ⇒ I2 (s) = ⇒ I2 (s) = ⇒
1 1 12 12
2(s 2 + s + ) (s + s + )
2
(s + ) + ( )
2 2 2 2
1 1
(s + ) ( )
I2 (s) = 2 ⋅ 2 + 2⋅ 2
12 12 12 12
(s + ) + ( ) (s + ) + ( )
2 2 2 2
elde edilir. Bu ifadenin ters Laplace dönüşümü alınırsa iU(t) elde edilecektir.
 1 1 
 (s + ) ( ) 
IC (s) = I 2 (s) = ʆ-1  2 ⋅ 2 + 2⋅ 2
1 1 1 1 
 (s + )2 + ( ) 2 (s + )2 + ( ) 2 
 2 2 2 2 
1 1
− t 1  − t 1 
i2 (t ) = iC (t ) = 2 ⋅ e 2 ⋅ cos t  + 2 ⋅ e 2 ⋅ sin t 
2  2 
 1   1 
1
− t
iC (t ) = 2 ⋅ e 2 ⋅  cos t  + sin t   A. (t ≥ 0)
 2   2 
vU(t)’nin tam çözümü ise aşağıdaki gibi elde edilecektir
IC (s) V0 I (s) 2 2(s + 1) 2

VC (s) = + ⇒ VC (s) = C + ⇒ VC (s) = + ⇒
sC s s s 1
s(s 2 + s + ) s
2
2
VC (s) = Q(s) +
s
4-42
Q(s) ifadenin ters Laplace dönüşümünü almak için basit kesirlerine ayırma işlemi
gerçekleştirilecek olunursa;
1
A1(s 2 + s + )
2(s + 1) A A s + A3 2(s + 1) 2 + s(A2 s + A3 ) ⇒
Q(s) = = 1+ 2 ⇒ =
1 1 1 1 1
s(s 2 + s + ) s (s 2 + s + ) s(s 2 + s + ) s(s 2 + s + ) s(s 2 + s + )
2 2 2 2 2
A1
(A1 + A2 )s 2 + (A1 + A3 )s + = 2s + 2 ⇒
2
(A1 + A2 ) = 0 ⇒ A2 = −4
(A1 + A3 ) = 2 ⇒ A3 = −2
A1
= 2 ⇒ A1 = 4
2
4 4s + 2
P(s) = −
s (s 2 + s + 1 )
2
elde edilir. Bu ifade VU(s)’te yerine yazılır ve ters Laplace dönüşümü alınırsa;
2 4 4s + 2 2 6 4s + 2 6 4s + 2
VC (s) = Q(s) + ⇒ VC (s) = − + ⇒ VC (s) = − ⇒ VC (s) = − ⇒
s 1
s (s 2 + s + ) s 1
s (s 2 + s + ) s (s + 1 )2 + ( 1 )2
2 2 2 2
1
(s + )
6 2
VC (s) = − 4 ⋅
s 1 1
(s + )2 + ( )2
2 2
 1 
 (s + ) 
6 2
VC (s) = ʆ-1  − 4 ⋅
1 1 
s (s + ) 2 + ( ) 2 
 2 2 
vU(t) aşağıdaki gibi elde edilecektir.

1
− t 1
vC (t ) = 6 − 4 ⋅ e 2
⋅ cos( t )V . (t ≥ 0)
2
4-43
Ortak (Karşılıklı) İndüktans Devrelerinin Laplace Dönüşümü Kullanılarak Çözümü: Karşılıklı
indüktansların sarım yönlerine göre dört farklı şekilde bağlantıları söz konusudur. Bu
bağlantıların t ve s-domenindeki bağlantı şekilleri ve t- ve s-domenindeki bağıntıları aşağıda
verilmiştir.
- 1 ve 2’nin t-domenindeki bağıntıları aşağıdaki gibidir.
iL1 (t ) = i1(t )
olmak kaydıyla;
iL2 (t ) = i2 (t )
diL1 (t ) diL2 (t )
* v1(t ) = L1 +M
dt dt
diL2 (t ) diL1 (t )
** v 2 (t ) = L2 +M
dt dt
Bu ifadelerin Laplace dönüşümü alınırsa s-domeninde aşağıdaki ilişkiler elde edilecektir.
V1(s) = L1(sIL1 (s) − iL1 (0)) + M(sIL2 (s) − iL2 (0)) ⇒
* V1(s) = sL1IL1 (s) + sMIL2 (s) − L1iL1 (0) − MiL2 (0)
4-44
V2 (s) = L2 (sIL2 (s) − iL2 (0)) + M(sIL1 (s) − iL1 (0)) ⇒
** V2 (s) = sMIL1 (s) + sL2IL2 (s) − L2iL2 (0) − MiL1 (0)
Bu ifadelerden faydalanarak 1 ve 2’de t-domeninde devre şemaları verilen devrelerin s-

domanindeki eşdeğerleri aşağıdaki gibi olacaktır.
- 3 ve 4’ün t-domenindeki bağıntıları aşağıdaki gibidir.
iL1 (t ) = i1(t )
olmak kaydıyla;
iL2 (t ) = i2 (t )
diL1 (t ) diL2 (t )
* v1 (t ) = L1 −M
dt dt
diL2 (t ) diL1 (t )
** v 2 (t ) = L2 −M
dt dt
Bu ifadelerin Laplace dönüşümü alınırsa s-domeninde aşağıdaki ilişkiler elde edilecektir.
V1(s) = L1(sIL1 (s) − iL1 (0)) − M(sIL2 (s) − iL2 (0)) ⇒
* V1(s) = sL1IL1 (s) − sMIL2 (s) − L1iL1 (0) + MiL2 (0)
V2 (s) = L2 (sIL2 (s) − iL2 (0)) − M(sIL1 (s) − iL1 (0)) ⇒
** V2 (s) = − sMIL1 (s) + sL2IL2 (s) − L2iL2 (0) + MiL1 (0)
4-45
Bu ifadelerden faydalanarak 3 ve 4’te t-domeninde devre şemaları verilen devrenin s-
domanindeki eşdeğerleri aşağıdaki gibi olacaktır.
Örnek: Aşağıda verilen devrede iL2(t) tam çözümünü çevre denklemeleri yöntemiyle t≥0 için
hesaplayınız? (VK(t)=u(t), R1=4 Ω, R2=1 Ω, L1=4 H, L2=1 H, M=2 H, U=1 F, iL1(0)=1 A., iL2(0)=0 A.,
vU(0)=2 V.)
seri eşdeğer devresi (çevre denklemeleri için) aşağıdaki gibi olur.
4-46
iL1 (t ) = i1(t )
iL2 (t ) = i2 (t )
alınarak çevre denklemeleri yazılıp, IL2(s)’in yalnız bırakılırsa için aşağıdaki işlemler
yapılacaktır.
(1) (R1 + sL1)IL1 (s) + sMIL2 (s) − u1 = VK (s)

1 V
(2) sMIL1 (s) + (R2 + sL2 + )IL2 (s) − u2 = 0
sC s
Değerler yerine yazıldığında;
1 4s + 1
(1) (4 + 4 s)IL1 (s) + 2 sIL2 (s) − 4 = ⇒ (4 + 4 s)IL1 (s) + 2 sIL2 (s) =
s s
1 2 s + s +1
2
2s + 2
(2) 2 sIL1 (s) + (1 + s + )IL2 (s) − 2 = ⇒ 2 sIL1 (s) + ( )IL2 (s) =
s s s s
ifadeleri elde edilir. Burada, iki denklem kullanılarak IL1(s) elimine edilirse;
4s + 1
− 2s / (4 s + 4)IL1 (s) + 2 sIL2 (s) =
s
s2 + s +1 2s + 2
(4s + 4) / 2sIL1 (s) + ( )IL2 (s) =
s s
+
−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−
 4 s 3 + 8s 2 + 8 s + 4 − 4 s 3  (2 s + 2)(4 s + 4) 2 s(4 s + 1)
 IL2 (s) = −
 s  s s
 8s 2 + 8 s + 4  (8s 2 + 16 s + 8) − (8s 2 + 2 s)
 IL2 (s) =
 s  s
 8s 2 + 8 s + 4  14s + 8
 IL2 (s) =
 s  s
 
 
14 s + 8 1 14 s + 8 1  14 s + 7 1 
IL2 (s) = 2 ⇒ IL2 (s) = ⋅ ⇒ IL2 (s) = ⋅  2 + 2 ⇒
8 s + 8s + 4
2 2
8 s2 + s + 1 8  1 1  1 1
  s +  +    s +  +   
2  2 2  2 2 
4-47
    
  s+
1   1 
1   2   2 
IL2 (s) = ⋅ 14 ⋅  2 2 
+ 2⋅ 2 2 
   s + 1  +  1     s +  +    
8 1 1

  2 2    2   2  
    
  s +
1   1 
7  2  1  2 
IL2 (s) =  ⋅  2 2 
+ ⋅ 2 2 
   s + 1  +  1  
4 4  1 1
   s +  +    
  2 2    2   2  
elde edilir. Bu ifadenin ters Laplace dönüşümü alınırsa iL2(t) elde edilecektir.
     
  s+
1   1  
7  
iL2 (t ) = ʆ-1  ⋅  2  1 
 + 4 ⋅
2
 
 4  2
 1
2 2 2
  s +  +  
1 1 1
   s +  +     
   2 2   2 2  
1 1
7 − t 1  1 − t 1 
iL2 (t ) = ⋅ e 2 ⋅ cos t  + ⋅ e 2 ⋅ sin t 
4 2  4 2 
7  1  1  1 
1
− t
iL2 (t ) = e 2 ⋅  cos t  + sin t   A. (t ≥ 0)
4  2  4  2 
4-48
Anahtarlı Devrelerin Laplace Dönüşümü ile Çözümü
Anahtarlı devrelerin Laplace dönüşümü ile analizi yapılırken aşağıdaki adımlar takip edilir.
1- Devre kalıcı duruma ulaştığında indüktörler kısa devre ve kondansatörler ise açık devre
yapılarak oluşan devrede başlangıç şartları bulunur.
2- Anahtar veya anahtarların pozisyonu değiştikten sonra oluşan yeni devre çizilir.
3- Bu devrenin s-domenindeki eşdeğer devresi kullanılacak yönteme göre (çevre

denklemeleri veya düğüm denklemeleri) elde edilir.
4- Elde edilen devre Laplace dönüşümü ve ters Laplace dönüşümü kullanılarak çözülür.
Örnek: Aşağıda verilen devrede S1 anahtarı kapalı S2 anahtarı ise açık pozisyonda uzun süre
bekletildikten sonra t=0 anında S1 açılıyor ve S2 kapatılıyor. Buna göre vU(t)’nin tam
çözümünü t≥0 için hesaplayınız? (VK(t)=10 V., R1=4 Ω, R2=1 Ω, R3=1 Ω, L=1 H, U=1 F)
Çözüm:
S1 anahtarının kapalı ve S2 anahtarının açık pozisyonda olma durumu için (t<0): Uzun bir süre
S1 anahtarı kapalı ve S2 anahtarı açık pozisyonda kaldığı için devre sürekli duruma ulaşmış,
kondansatör açık ve indüktör kısa devre olmuştur. Bu duruma karşılık gelen aşağıdaki
devreye bakıldığında indüktör elemanı üzerinden bir akım akmayacaktır. Bu durumda; iL(t)=0
dır. Kondansatör gerilimi ise vU(t)=(VK(t)/(R1+R2)).R2’ye eşit olacaktır.
4-49
Böylece aşağıdaki eşitlikler geçerli olacaktır.
iL (0− ) = iL (0+ ) = 0 A.
iL (0) = 0 A.
VK (t ) 10
vC (0− ) = vC (0+ ) = ⋅ R2 = ⋅1 = 2 V.
R1 + R2 4 +1
vC (0) = 2 V.
S1 anahtarının açık ve S2 anahtarının kapalı pozisyonda olma durumu için (t≥0): Bu durumda
devre aşağıda gösterildiği gibi olacaktır.
Bu devre düğüm denklemleri kullanılarak çözülmek istenirse s-domenindeki eşdeğer devresi

aşağıdaki yapıda olacaktır. Burada indüktörün başlangıç şartının sıfır olduğuna ve
kondansatörün ise düğüm denklemeleri kullanıldığı için paralel eşdeğerinin kullanılmış
olduğuna dikkat edin.
4-50
VU(s) düğüm denklemi yazılacak olursa düğüme giren akımların toplamı çıkan akımların
toplamına eşit olması gerekecektir.
VC (s) VC (s) VC (s) V (s)  s 2 + 2s + 2 

+ + = CV0 ⇒ C + sVC (s) + VC (s) = 2 ⇒  VC (s) = 2 ⇒
sL + R2 1 R3 s +1  s +1 
sC
2s + 2
VC (s) = ⇒
s + 2s + 2
2
(s + 1)
VC (s) = 2 ⋅
(s + 1)2 + 1
Bu ifadenin ters Laplace dönüşümü alınırsa vU(t) elde edilecektir.
 (s + 1) 
vC (t ) = ʆ-1  2 ⋅ 
 (s + 1) + 1 
2
vC (t ) = 2 ⋅ e −t ⋅ cos(t ) V . (t ≥ 0)
Elde edilen analitik sonucun grafiği aşağıda verilmiştir.

2
1.5
0.5
-0.5
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
t(s)
4-51
Örnek: Aşağıda verilen devrede S anahtarı kapalı pozisyonda uzun süre bekletildikten sonra
t=0 anında açılıyor. Buna göre iL(t)’nin tam çözümünü t≥0 için hesaplayınız? (VK(t)=20 V., R1=1
Ω, R2=1 Ω, R3=2 Ω, L=0.1 H, U=0.5 F)
Çözüm:
S anahtarının kapalı pozisyonda olma durumu için (t<0): Uzun bir süre S anahtarı kapalı
pozisyonda kaldığı için devre sürekli duruma ulaşmış, kondansatör açık ve indüktör kısa
devre olmuştur. Bu duruma karşılık gelen devre aşağıdaki gibidir.
Bu durumda aşağıdaki eşitlikler geçerli olacaktır.
VK (t )  R2 ⋅ R3  1 20  2  1
iL (0− ) = iL (0+ ) =   =   =4 A.
 R2 ⋅ R3   R2 + R3  R3  2 32
R1 +   1+  
R +
 2 3 R 3
iL (0) = 4 A.
VK (t )  R2 ⋅ R3  20  2 
vC (0− ) = vC (0+ ) =   =   =8 V.
 R2 ⋅ R3   R2 + R3   2 3
R1 +   1+  
 R2 + R3   3
vC (0) = 8 V.
4-52
S anahtarının açık pozisyonda olma durumu için (t≥0): Bu durumda devre aşağıda gösterildiği
gibi olacaktır.
Bu devre çevre denklemleri kullanılarak çözülmek istenirse s-domenindeki eşdeğer devresi

aşağıdaki yapıda olacaktır. Vevre denklemleri kullanıldığı için s- domenindeki eşdeğer devre
için seri eşdeğer devrenin kullanılmış olduğuna dikkat edin.
IL(s)=I1(s) olduğundan çevre denklemlerinin s- domeninde çözülmeleri gerekecektir.
(1) (R2 + R3 + sL) ⋅ I1(s) − R3 ⋅ I2 (s) = LI0 ⇒ (0.1s + 3) ⋅ I1(s) − 2 ⋅ I2 (s) = 0.4
1 V 2s + 2 8
(2) − R3 ⋅ I1(s) + (R3 + ) ⋅ I2 (s) = − 0 ⇒ −2 ⋅ I1(s) + ( ) ⋅ I2 (s) = −
sC s s s
Elde edilen denklem takımı matrissel forma çevrilir ve Uramer kuralı uygulanırsa I1(s) aşağıda
verildiği gibi elde edilecektir.
0.1s + 3 − 2   I (s)   0.4 

 −2 2s + 2   1  =  8 
 I (s) −
s   2   s 
4-53
0.4 −2
8 2s + 2 0.8s + 0.8 −16
−
s s s 0.8s − 15.2
IL (s) = I1(s) = = =
0.1s + 3 −2 0.2s + 2.2s + 6 0.2 s 2 + 2.2 s + 6
2
2s + 2
−2 s
s
4s − 76
IL (s) =
s + 11s + 30
2
Bu ifade basit kesirlerine ayrılırsa;
4s − 76 4s − 76 A A
IL (s) = = = 1 + 2
s + 11s + 30 (s + 5)(s + 6) s + 5 s + 6
2
 4s − 76 
A1 = (s + 5) = −96
 (s + 5)(s + 6)  s=−5
 4 s − 76 
A2 = (s + 6) = 100
 (s + 5)(s + 6)  s=−6
96 100
IL (s) = − +
s+5 s+6
sonucu elde edilir. Bu ifadenin ters Laplace dönüşümü alınırsa iL(t) elde edilecektir.
 96 100 
iL (t ) = ʆ-1  − +
 s + 5 s + 6 
iL (t ) = −96 ⋅ e −5t + 100 ⋅ e −6t A. (t ≥ 0)
Örnek: Aşağıda verilen devrede S anahtarı 1 pozisyonda uzun süre bekletildikten sonra t=0
anında 2 pozisyonuna alınıyor. Buna göre iL2(t)’nin tam çözümünü t≥0 için hesaplayınız?
(VK(t)=60 V., R1=9 Ω, R2=3 Ω, R3=2 Ω, R4=10 Ω, L1=2 H, L2=8 H, M=2 H)
4-54
Çözüm:
S anahtarının 1. pozisyonda olma durumu için (t<0): Uzun bir süre S anahtarı 1. pozisyonda
kaldığı için devre sürekli duruma ulaşmış ve indüktörler kısa devre olmuştur. Doğru akım
şartlarında L2 indüktörü üzerine sürekli durumda bir gerilim düşmeyeceği için üzerinden bir
akım da akmayacaktır. Bu duruma karşılık gelen devre aşağıdaki gibidir.
Bu durumda aşağıdaki eşitlikler geçerli olacaktır.
VK (t ) 60
iL1 (0− ) = iL1 (0+ ) = = =5 A.
R1 + R2 9 + 3
iL1 (0) = 5 A.
iL2 (0− ) = iL2 (0+ ) = 0 A.
iL2 (0) = 0 A.
S anahtarının 2.pozisyonda olma durumu için (t≥0): Bu durumda devre aşağıda gösterildiği
gibi olacaktır.
R2 iL1(t) iL2(t) R3
M
S
t=0
2
L1 L2 R4
Bu devre çevre denklemleri kullanılarak çözülmek istenirse s-domenindeki eşdeğer devresi

aşağıdaki yapıda olacaktır. Vevre denklemleri kullanıldığı için s-domenindeki eşdeğer devre
için indüktörlerin seri eşdeğer devrelerinin kullanılmış olduğuna dikkat edin.
4-55
IL2(s)=I2(s) olduğundan çevre denklemlerinin s-domeninde çözülmeleri gerekecektir.
u1 = L1iL1 (0) + MiL2 (0) = 10
u2 = MiL1 (0) + L2iL2 (0) = 10
(1) (R2 + sL1) ⋅ I1(s) + sM ⋅ I2 (s) = u1 ⇒ (2s + 3) ⋅ I1(s) + 2s ⋅ I2 (s) = 10

(2) (R3 + R4 + sL2 ) ⋅ I2 (s) + sM ⋅ I2 (s) = u2 ⇒ 2s ⋅ I1(s) + (8s + 12) ⋅ I2 (s) = 10
Elde edilen denklem takımı matrissel forma çevrilir ve Uramer kuralı uygulanırsa IL2(s)=I2(s)
aşağıda verildiği gibi elde edilecektir.
2s + 3 2 s   I1(s)  10

 2s =
 8s + 12 I2 (s) 10
2s + 3 10
2s 10 30 5 1
IL2 (s) = I2 (s) = = = ⋅ 2
2s + 3 2s 12s + 48s + 36 2 s + 4s + 3
2
2s 8s + 12
5 1
IL2 (s) = ⋅
2 (s + 1)(s + 3)
Bu ifade basit kesirlerine ayrılırsa;
5  1  5  A1 A 
IL2 (s) = ⋅   = ⋅ + 2 
2  (s + 1)(s + 3)  2  s + 1 s + 3 
 1  1
A1 = (s + 1) =
 (s + 1)(s + 3)  s = −1
2
4-56
 1  1
A2 = (s + 3) =−
 (s + 1)(s + 3)  s= −3
2
5 1 1 1 1 
IL2 (s) = ⋅  − 
2  2 s +1 2 s + 3 
sonucu elde edilir. Bu ifadenin ters Laplace dönüşümü alınırsa iL2(t) elde edilecektir.
5 1 5 1 
iL2 (t ) = ʆ-1  ⋅ − ⋅
 4 s + 1 4 s + 3 
5
iL2 (t ) = ⋅ (e −t − e −3t ) A. (t ≥ 0)
4
4-57
Durum Denklemlerinin Laplace Dönüşümü ile Çözümü
Durum denklemelerinin Laplace dönüşümü ile çözümünde izlenecek yolda bir farklılık yoktur.
Devreyi tanımlayan matematiksel modelin s-domaine, başlangıç şartalarını dikkate alarak
taşımak, işlemleri cebirsel olarak s-domeninde yapmak ve çözümü elde etmek için t-
domenine geçmek şeklinde olacaktır. Bir devre aşağıda verildiği gibi durum denklemi ile
tanımlanıyor olsun.
x&(t ) = Ax(t ) + Bu(t )
t-domeninde tanımlı olan bu matematiksel gösterim şeklinin her iki tarafının da Laplace
dönüşümü alınırsa matematiksel model s-domenine taşınmış olur.
ʆ [x&(t)] = ʆ [Ax (t ) + Bu(t )]
ʆ [x&(t)] = Aʆ [x(t )] +Bʆ [u(t )]
sX (s) − x(0) = AX (s) + BU(s)
sX (s) − AX (s) = x(0) + BU(s)
[sI − A]X (s) = x(0) + BU(s)
XTam (s) =[sI − A]−1 x(0) +[sI − A]−1BU(s)
Elde edilen bu ifadenin ters Laplace dönüşümü alınırsa devreye ait durum değişkenlerinin
tam çözümü elde edilmiş olunur. Burada;
XÖz (s) =[sI − A]−1 x(0) :Öz çözümün s-domenindeki bileşeni (Ters Laplace dönüşümü alınarak t-
domeneindeki Öz çözüm elde edilir.)
X Zor (s) =[sI − A]−1BU(s) :Zorlanmış çözümün s-domenindeki bileşeni (Ters Laplace dönüşümü
alınarak t-domeneindeki Zorlanmış çözüm elde edilir.)
Elde edilen ifadenin ters Laplace dönüşümü alınırsa;
[ ] [ ]
ʆ -1 [X (s)] = ʆ -1 [sI − A]−1 x(0) + ʆ -1 [sI − A]−1BU(s)
4-58
t
xTam (t ) = e x(0) + ∫ e A(t −τ ) ⋅ B ⋅ u(τ )dτ
At
tam çözüm elde edilir. Burada;
xÖz (t ) = e At x(0) : Öz çözüm
e At : Durum Geçiş Matrisi
[ ]
e At = ʆ -1 [sI − A]−1 ( φ (t ) = e At ve Φ(s) =[sI − A]−1 dir. )
x(0) : Durum değişkenlerinin başlangıç şartları
t
x Zor (t ) = ∫ e A(t −τ ) ⋅ B ⋅ u(τ )dτ : Zorlanmış çözüm
0
[
x Zor (t ) = ʆ -1 [sI − A]−1BU(s) ]
Durum denklemelerinin Laplace dönüşü kullanılarak çözümleri yapılırken eAt durum geçiş
matrisi elde edilmeden de öz ve zorlanmış ve tam çözüm elde edilebilir.
Örnek: Aşağıda verilen durum denkleminin tam çözümünü Laplace dönüşümü ile t≥0 için
hesaplayınız? (VK(t)=10.u(t), vU(0)=1 V. iL(0)=0A.)
d vC (t )  0 2  vC (t ) 0

= + VK (t )
dt  iL (t )  − 1 − 3  iL (t )  1
 
Çözüm:
Öz Vözüm: Adım adım işlemler yapılacak olunursa;
  s 0  0 2  s − 2 
[sI − A] =    =  
 0 s  − 1 − 3  1 s + 3
−1
s − 2  1  s + 3 2
[sI − A] −1
=  = 2
1 s + 3 s + 3s + 2  − 1 s 
4-59
 s+3 
1  s + 3 2  1  1  s + 3  2 
XÖz (s) =[sI − A]−1 x(0) = 2     = 2   =  s + 3s + 2  ⇒
s + 3s + 2  − 1 s  0 s + 3s + 2  − 1   −1

 s + 3s + 2 
2
 s+3 
 C (Öz )   s 2 + 3s + 2 
V ( s)
 I (s)  =   olur.
 L(Öz )   2 − 1 
 s + 3s + 2 
Elde edilen ifadelerin ters Laplace dönüşümü alınırsa, öz çözümler elde edilecektir.
 s+3 
ʆ -1 [VC (Öz ) (s)] = ʆ -1  2
 s + 3s + 2 
Basit kesirlerine ayrılırsa;
s+3 A A
VC (Öz ) (s) = = 1 + 2 ⇒ A1 = 2; A2 = −1
s + 3s + 2 (s + 1) (s + 2)
2
 2 1 
ʆ -1 [VC (Öz ) (s)] = ʆ -1  − 
 (s + 1) (s + 2) 
vC (Öz ) (t ) = 2 ⋅ e −t − e −2t V. (t ≥ 0)
 1 
ʆ -1 [IL(Öz ) (s)] = ʆ -1 − 2
 s + 3s + 2 
1 A A
IL(Öz ) (s) = − = 1 + 2 ⇒ A1 = −1; A2 = 1
s + 3s + 2 (s + 1) (s + 2)
2
 1 1 
ʆ -1 [IL(Öz ) (s)] = ʆ -1 − + 
 (s + 1) (s + 2) 
4-60
iL(Öz ) (t ) = −e −t + e −2t A. (t ≥ 0)
Zorlanmış Vözüm: Adım adım işlemler yapılacak olunursa;
0  10
B =   ve U(s) =
1 s
1  s + 3 2 0 10 1  20 
X Zor (s) =[sI − A] BU(s) = 2
−1
⋅ =  s ⇒
s + 3s + 2  − 1 s  1 s s 2 + 3s + 2  10 
 
 20 
VC ( Zor ) (s)  s(s 2 + 3s + 2) 
I = 10  olur.
 L( Zor ) (s)   
 s 2 + 3s + 2 
Elde edilen ifadelerin ters Laplace dönüşümü alınırsa, zorlanmış çözümler elde edilecektir.
 20 
ʆ -1 [VC ( zor ) (s)] = ʆ -1  2 
 s(s + 3s + 2) 
20 A A A
VC ( Zor ) (s) = = 1 + 2 + 3 ⇒ A1 = 10; A2 = −20; A2 = 10
s(s + 3s + 2) s (s + 1) (s + 2)
2
10 20 10 
ʆ -1 [VC ( Zor ) (s)] = ʆ -1  − + 
 s (s + 1) (s + 2) 
vC ( Zor ) (t ) = 10 − 20 ⋅ e −t + 10 ⋅ e −2t V. (t ≥ 0)
elde edilir.
4-61
 10 
ʆ -1 [IL( Zor ) (s)] = ʆ -1  2
 s + 3s + 2 
10 A A
IL( Zor ) (s) = = 1 + 2 ⇒ A1 = 10; A2 = −10
s + 3s + 2 (s + 1) (s + 2)
2
 10 10 
ʆ -1 [IL( Zor ) (s)] = ʆ -1  − 
 (s + 1) (s + 2) 
iL( Zor ) (t ) = 10 ⋅ e −t − 10 ⋅ e −2t A. (t ≥ 0)
elde edilir.
Hesaplanan çözümlere göre durum değişkenlerinin tam çözümü aşağıdaki gibi elde
edilecektir.
vC (Tam) (t ) = 10 − 18 ⋅ e −t + 9 ⋅ e −2t V. (t ≥ 0)
iL(Tam) (t ) = 9 ⋅ e −t − 9 ⋅ e −2t A. (t ≥ 0)
Örnek: Aşağıda verilen devrenin durum denklemlerini elde ediniz ve Laplace dönüşümünü
kullanarak durum değişkenlerinin tam çözümünü t≥0 için hesaplayınız? (IK(t)=sin(t), R=0.5 Ω,
U=1 F, L=0.2 H, vU(0)=0 V. iL(0)=1 A.)
4-62
Çözüm: Durum denklemlerini elde etmek için uygun ağaç aşağıdaki gibi olacaktır.
Temel Vevre denklemleri:
diL (t ) 1
vL (t ) = vC (t ) ⇒ = vC (t ) (1)
dt L
1
vR (t ) = vC (t ) ⇒ iR (t ) = vC (t )
R
dvc (t ) 1 1 1
iL (t ) + iC (t ) + iR (t ) = IK (t ) ⇒ iC (t ) = IK (t ) − iL (t ) − iR (t ) ⇒ = − iL (t ) − vC (t ) + IK (t ) (2)
dt C RC C
Matrissel formda yazılırsa;
 1 
d  iL (t )   0 L   iL (t )  + 0I (t )
=
dt vC (t ) − 1 1    K
−  vC (t ) 1
 C RC 
olur. Burada değerler yerine yazılırsa durum denklemi aşağıdaki gibi elde edilecektir.
d  iL (t )   0 5   iL (t )  0
= + IK (t )
dt vC (t ) −1 − 2 vC (t ) 1
 
0 5
A= 
 − 1 − 2
4-63
Öz Vözüm: Adım adım işlemler yapılacak olunursa;
 s 0  0 5  s − 5 
[sI − A] =      = 1 s + 2
  0 s   − 1 − 2   
−1
s − 5  1  s + 2 5
[sI − A] −1
=  = 2
1 s + 2 s + 2 s + 5  − 1 s 
 s+2 
1  s + 2 5  1  1  s + 2   2 
XÖz (s) =[sI − A]−1 x(0) = 2     = 2   =  s + 2s + 5  ⇒
s + 2 s + 5  − 1 s  0  s + 2 s + 5  − 1   −1

 s + 2s + 5 
2
 s+2 
 IL(Öz ) (s)   s 2 + 2 s + 5 
V (s) =   olur.
 C (Öz )  − 2 1 
 s + 2s + 5 
Elde edilen ifadelerin ters Laplace dönüşümü alınırsa, öz çözümler elde edilecektir.
 s + 2  -1  s + 2  -1  s + 1 1 
ʆ -1 [IL(Öz ) (s)] = ʆ -1  2  =ʆ  2
=ʆ  + 2
⇒
 s + 2s + 5   (s + 1) + 2   (s + 1) + 2 (s + 1) + 2 
2 2 2 2
 s + 1  -1  1 2 
ʆ -1 [IL(Öz ) (s)] = ʆ -1  2
+ʆ  ⋅ 2
 (s + 1) + 2   2 (s + 1) + 2 
2 2
1
iL(Öz ) (t ) = e −t ⋅ (cos(2t )) + sin(2t )) A. (t ≥ 0)
2
 1  -1  1 2 
ʆ -1 [VC (Öz ) (s)] = ʆ -1 − 2  = ʆ − ⋅ 2
 s + 2s + 5   2 s + 2s + 5 
1
vC (Öz ) (t ) = −e −t ⋅ sin(2t ) V. (t ≥ 0)
2
4-64
Zorlanmış Vözüm: Adım adım işlemler yapılacak olunursa;
0  1
B =   ve U(s) = 2
1 s +1
 5 
1  s + 2 5  1
0 1  s 2 + 1
X Zor (s) =[sI − A]−1BU(s) = 2     ⋅ 2 = 2  ⇒
s + 2s + 5  − 1 s  1 s + 1 s + 2s + 5  s 
 s 2 + 1
 5 
I ( s) 
 L( Zor )  (s + 1)(s + 2s + 5) 
2 2
V = s  olur.
 C ( Zor ) (s)  2 
 (s + 1)(s + 2s + 5) 
2
Elde edilen ifadelerin ters Laplace dönüşümü alınırsa, zorlanmış çözümler elde edilecektir.
 5 
ʆ -1 [IL( Zor ) (s)] = ʆ -1  2 
 (s + 1)(s + 2 s + 5) 
2
Bu ifade aşağıda verildiği gibi basit kesirlerine ayrılabilir.
5 A1s + A2 A3 s + A4 (A1s + A2 )(s 2 + 2s + 5) + (A3 s + A4 )(s 2 + 1)

IL( Zor ) (s) = = + = ⇒
(s 2 + 1)(s 2 + 2s + 5) (s 2 + 1) (s 2 + 2s + 5) (s 2 + 1)(s 2 + 2s + 5)
(A1s + A2 )(s 2 + 2 s + 5) + (A3s + A4 )(s 2 + 1) = 5 ⇒
A1s3 + (2 A1 + A2 )s 2 + (5 A1 + 2 A2 )s + 5 A2 + A3s3 + A4 s 2 + A3 s + A4 = 5 ⇒
(A1 + A3 )s3 + (2 A1 + A2 + A4 )s 2 + (5 A1 + 2 A2 + A3 )s + 5 A2 + A4 = 5
Elde edilen eşitlikten dört tane dört bilinmeyenli denklem aşağıdaki gibi elde edilir.
(1) A1 + A3 = 0
(2) 2 A1 + A2 + A4 = 0
(3) 5A1 + 2 A2 + A3 = 0
(4) 5A2 + A4 = 5
Bu denklem takımı çözüldüğünde aşağıdaki katsayılar elde edilecektir.
4-65
1 1
A1 = − ; A2 = 1; A3 = ; A4 = 0
2 2
Bu katsayılar basit kesirlerine ayrılmış ifadede yerlerine yazılır ve ters laplace dönüşümü
alınırsa;
 1 1 
− s +1 s
-1   -1  1 s 1 1  s + 1 − 1 
ʆ [IL( Zor ) (s)] = ʆ  22
-1
+ 2 2  = ʆ − ⋅ 2 + 2 +  2 
⇒
 ( s + 1) ( s + 2 s + 5)   2 s + 1 s + 1 2  (s + 1) 2
+ 2  
 
 1 s 1 1 s +1 1 2 
ʆ -1 [IL( Zor ) (s)] = ʆ -1 − ⋅ 2 + 2 + ⋅ − ⋅ 2
⇒
 2 s + 1 s + 1 2 (s + 1) + 2 4 (s + 1) + 2 
2 2 2
1 1 1
iL( Zor ) (t ) = − ⋅ cos(t ) + sin(t ) + ⋅ e −t ⋅ (cos(2t ) − sin(2t )) A. (t ≥ 0)
2 2 2
elde edilir.
 s 
ʆ -1 [VC ( zor ) (s)] = ʆ -1  2 
 (s + 1)(s + 2 s + 5) 
2
s A1s + A2 A3s + A4 (A1s + A2 )(s 2 + 2s + 5) + (A3 s + A4 )(s 2 + 1)

VC ( Zor ) (s) = = + = ⇒
(s 2 + 1)(s 2 + 2s + 5) (s 2 + 1) (s 2 + 2s + 5) (s 2 + 1)(s 2 + 2s + 5)
(A1s + A2 )(s 2 + 2 s + 5) + (A3 s + A4 )(s 2 + 1) = s ⇒
A1s 3 + (2 A1 + A2 )s 2 + (5 A1 + 2 A2 )s + 5 A2 + A3 s3 + A4 s 2 + A3s + A4 = s ⇒
(A1 + A3 )s 3 + (2 A1 + A2 + A4 )s 2 + (5 A1 + 2 A2 + A3 )s + 5 A2 + A4 = s
Elde edilen eşitlikten dört tane dört bilinmeyenli denklem aşağıdaki gibi elde edilir.
(1) A1 + A3 = 0
(2) 2 A1 + A2 + A4 = 0
(3) 5A1 + 2 A2 + A3 = 1
(4) 5A2 + A4 = 0
4-66
Bu denklem takımı çözüldüğünde aşağıdaki katsayılar elde edilecektir.
1 1 1 1
A1 = ; A2 = ; A3 = − ; A4 = −
5 10 5 2
Bu katsayılar basit kesirlerine ayrılmış ifadede yerlerine yazılır ve ters laplace dönüşümü
alınırsa;
1 1 1 1    5 
 s+ − s−   s  s + 1 − 1 + 
-1 5 10 5 2 -1 1 1 1 1 2
ʆ -1
[VC ( Zor ) ( s)] = ʆ  2 + 2 =ʆ  ⋅ + ⋅ −   ⇒
2 
 ( s + 1) ( s + 2 s + 5)   5 s 2
+ 1 10 s 2
+ 1 5  (s + 1) 2
+ 2 

    
1 s 1 1 1 s +1 3 2 
ʆ -1 [VC ( Zor ) (s)] = ʆ -1  ⋅ 2 + ⋅ 2 − ⋅ − ⋅ 2
⇒
 5 s + 1 10 s + 1 5 (s + 1) + 2 20 (s + 1) + 2 
2 2 2
1 1 1 3 
vC ( Zor ) (t ) = ⋅ cos(t ) + ⋅ sin(t ) − e −t ⋅  ⋅ cos(2t ) + ⋅ sin(2t )  V. (t ≥ 0)
5 10 5 20 
elde edilir.
Hesaplanan çözümlere göre durum değişkenlerinin tam çözümü aşağıdaki gibi elde
edilecektir.
3 1  1
iL(Tam) (t ) = e −t ⋅  cos(2t )) + sin(2t )  − ⋅ cos(t ) + sin(t ) A. (t ≥ 0)
2 4  2
1 13  1 1
vC (Tam) (t ) = −e −t ⋅  cos(2t ) + sin(2t )  + cos(t ) + sin(t ) V. (t ≥ 0)
5 20  5 10
4-67
Örnek: Aşağıda verilen devrenin;
a) Durum denklemlerini elde ediniz?
b) Durum geçiş matrisini elde ediniz?
c) Durum geçiş matrisini kullanarak durum değişkenlerinin tam çözümünü t≥0 için
hesaplayınız?
(R=6 Ω, U=0.1 F, L=1 H, vU(0)=2 V. iL(0)=0 A.)
Çözüm: a) Durum denklemlerini elde etmek için uygun ağaç aşağıdaki gibi olacaktır.
R
U
Temel Vevre denklemleri:
diL (t ) R 1
vL (t ) = −vC (t ) − vR (t ) ⇒ vL (t ) = −vC (t ) − RiR (t ) ⇒ = − iL (t ) − vC (t ) (1)
dt L L
dvc (t ) 1
iC (t ) = iL (t ) ⇒ = − iL (t ) (2)
dt C
iL (t ) = iR (t )
4-68
Matrissel formda yazılırsa;
 R 1
d  iL (t )  − L −   i (t) 
L L
= 
dt vC (t)  1 
0  vC (t )
C 
olur. Dikkat edilirse devrede kaynak olmadığı için durum denklemelerinin çözümü sonunda
elde edilecek çözüm öz çözüm olacaktır. Burada değerler yerine yazılırsa durum denklemi
d  iL (t )  − 6 − 1  iL (t ) 
=
dt vC (t )  10 0  vC (t )
b) Durum geçiş matrisini elde etmek için bölüm başında elde edilen aşağıdaki ifadeden
faydalanılacaktır.
Durum geçiş matrisi:
φ (t) = e At = ʆ -1 [[sI − A]−1 ]
Φ(s) =[sI − A]−1
− 6 − 1
A= 
 10 0 
  s 0 − 6 − 1   s + 6 1
[sI − A] =    =  
 0 s   10 0    − 10 s 
−1
 s + 6 1 1 s −1 
Φ(s) = [sI − A] −1
=  = 2
 − 10 s  s + 6 s + 10 10 s + 6

 s (1)
1 (2)

 2 − 
Φ(s) =  s + 6 s + 10 (3) s + 6s + 10 
2
 10 s+6 ( 4)

 s + 6 s + 10
2
s + 6 s + 10 
2
Matris içerisindeki numaralandırılmış her bir ifade, ters Laplace dönüşümünü alacak biçime
dönüştürülüp yerine tekrar yazılsın.
s s s +3−3 s+3 1
(1) = = = − 3⋅
s + 6s + 10 (s + 3) + 1 (s + 3) + 1 (s + 3) + 1
2 2 2 2
(s + 3)2 + 1
4-69
1 1
(2) − =−
s + 6 s + 10
2
(s + 3)2 + 1
10 1
(3) = 10 ⋅
s + 6s + 10
2
(s + 3)2 + 1
s+6 s + 3+ 3 s+3 1
(4) = = + 3⋅
s + 6s + 10 (s + 3) + 1 (s + 3) + 1
2 2 2
(s + 3)2 + 1
 s+3 1 1 
 (s + 3)2 + 1 − 3 ⋅ (s + 3)2 + 1 −
(s + 3) + 1
2 
Φ(s) =  
1 s+3 1
 10 ⋅ + 3 ⋅ 
 (s + 3)2 + 1 (s + 3)2 + 1 (s + 3)2 + 1
Elde edilen ifadenin ters Laplace dönüşümü alındığında durum geçiş matrisi aşağıdaki gibi
elde edilecektir.
 s + 3 1 1 
 (s + 3)2 + 1 − 3 ⋅ (s + 3)2 + 1 −
(s + 3) + 1
2 
φ (t) = e At = ʆ -1 [Φ(s)] ⇒ e At = ʆ -1   ⇒
 1 s+3 1 
10 ⋅ + 3⋅
 (s + 3)2 + 1 (s + 3)2 + 1 (s + 3)2 + 1 
e −3t ⋅ (cos(t ) − 3 sin(t )) − e −3t ⋅ sin(t ) 

e At =  − 3t −3t 
 10 ⋅ e ⋅ sin(t ) e ⋅ (cos(t ) + 3 sin(t ))
c) Devrede kaynak olmadığı için durum değişkenlerinin tam çözümü öz çözüme eşit olacaktır.
Durum geçiş matrisinden faydalanarak durum değişkenlerinin öz çözümü aşağıdaki gibi elde
edilecektir.
 iL (t )  At  iL (0)   iL (t )  e −3t ⋅ (cos(t ) − 3sin(t )) − e −3t ⋅ sin(t )  0 

xÖz (t ) = e x(0) ⇒ 
At
 = e ⋅  ⇒  = −3t   ⇒
vC (t ) vC (0) vC (t )  10 ⋅ e ⋅ sin(t ) e −3t ⋅ (cos(t ) + 3 sin(t )) 2
 iL(Öz ) (t )   − 2 ⋅ e −3t ⋅ sin(t ) 

v (t ) =  −3t 
 C (Öz )  2 ⋅ e ⋅ (cos(t ) + 3 sin(t ))
4-70
iL (t ) = −2 ⋅ e −3t ⋅ sin(t ) A. (t ≥ 0)
vC (Öz ) (t ) = 2 ⋅ e −3t ⋅ (cos(t ) + 3sin(t )) V. (t ≥ 0)
4-71
5-İki Kapılı Devrelerde Transfer Fonksiyonu ile Devre Analizi
- Transfer fonksiyonu:
Doğrusal zamanla değişmeyen dinamik bir iki kapılı elektrik devresinin transfer fonksiyonu
başlangıç şartları sıfır alınarak giriş ve çıkış değişkenlerinin Laplace dönüşümlerinin oranı
olarak tanımlanır. Transfer fonksiyonları s-domaindeki bir gösterim şeklidir. Aşağıda bu
ilişkinin matematiksel ifadesine bulunmaktadır.
P(s)
T (s) =
Q(s)
P(s): Çıkış değişkeninin s-domenindeki ifadesi
Q(s): Giriş değişkeninin s-domenindeki ifadesi
İki kapılı devrelerde giriş çıkış ilişkisine göre dört farklı şekilde transfer fonksiyonları
matematiksel olarak modellenebilir.
-İki Kapılı Devrelerin Transfer Fonksiyonunun Elde Edilmesi: Başlangıç şartları sıfır alınarak
istenilen giriş-çıkış değişkenlerinin s-domenindeki karşılıkları elde edilerek ve birbirine
oranlanarak transfer fonksiyonu elde edilecektir. s-domeninde iki kapılı bir devre aşağıdaki
gibi gösterilebilir.
Yukarda verilen iki kapılı devre için transfer fonksiyonları aşağıda sıralanmıştır.
1-Gerilim Oranı Transfer Fonksiyonu:
V2 (s) V1 (s)
G12 (s) = veya G21 (s) =
V1(s) V2 (s)
5-1
2-Akım Oranı Transfer Fonksiyonu:
I2 (s) I1(s)
H12 (s) = veya H21(s) =
I1(s) I2 (s)
3-Transfer Empedansı Fonksiyonu:
V1(s) V2 (s)
Z12 (s) = veya Z 21 (s) =
I2 (s) I1(s)
4-Transfer Admitansı Fonksiyonu:
I1 (s) I2 (s)
Y12 (s) = veya Y 21 (s) =
V2 (s) V1 (s)
Örnek: Aşağıda verilen iki kapılı devrenin G(s)=V2(s)/V1(s) transfer fonksiyonunu elde ediniz?
i1(t) 7 L
6 6
8 v2(t)
v1(t)
- -
Çözüm: İstenilen giriş çıkış ilişkisini verecek transfer fonksiyonunun elde etmek için tüm
başlangıç şartlarının sıfır alındığı aşağıda verilen eşdeğer devre kullanılacaktır.
:1(s) 7 sL
6 6
1
91(s) s8 92(s)
- -
5-2
1 LCs 2 + RCs + 1
V1 (s) = I1 (s)(R + sL + ) ⇒ V1 (s) = I1(s)( )
sC sC
1
V2 (s) = I1 (s)
sC
1
I1 (s) ⋅
V (s) sC 1
G(s) = 2 = = ⇒
V1 (s) LCs + RCs + 1 LCs + RCs + 1
2 2
I1 (s) ⋅ ( )
sC
1
V (s) LC
G(s) = 2 =
V1(s) s 2 + s + 1
R
LC LC
Not: Burada Transfer fonksiyonunun paydasındaki polinom “Karakteristik” denklemdir ve

devrenin kararlılığı hakkında bilgi verir.
R 1
∆ = s2 + s+ = 0 Karakteristik denkleminin kökleri devrenin kararlılığı hakkında bilgi
LC LC
verecektir. Bu ifadenin durum denklemleri ile tanımlı modelindeki karşılığı ise aşağıdaki
eşitlikte verilmiştir.
[λI − A] = 0 : Karakteristik denklem.
-Transfer Fonksiyonu ile Devre Çözümleri: Transfer fonksiyonuyla devre çözümlerinde

transfer fonksiyonunda tanımlı girişe uygulanacak herhangi bir giriş fonksiyonu için transfer
fonksiyonunda tanımlı çıkış elde edilebilir. Bunun için tanımlı girişe uygulanan fonksiyonun s-
domenindeki karşılığı transfer fonksiyonuyla çarpılır ve elde edilen ifadenin ters Laplace
dönüşü alınarak tanımlı çıkışın t-domenindeki çözümü elde edilmiş olunur. Başlangıç şartları
sıfır alınarak oluşturulan matematiksel model çözüldüğünden, sadece kaynağın çıkış
üzerindeki etkisi yani zorlanmış çözüm elde edilir.
Giriş-çıkış ilişkisi aşağıdaki gibi olan bir devrede,
V2 (s)
G(s) =
V1 (s)
çıkışın t-domenindeki çözümü aşağıdaki gibi olacaktır.
5-3
V2 (s) = V1(s) ⋅ G(s) ⇒
ʆ-1 [V2 (s)] = ʆ-1 [V1(s) ⋅ G(s)] ⇒
v 2 (t ) = ʆ-1 [V1(s) ⋅ G(s)]
Örnek: Aşağıda verilen iki kapılı devrenin;
a) G(s)=V2(s)/V1(s) transfer fonksiyonunu elde ediniz?
b) v1(t)=2.u(t) ise v2(t)’yi t≥0 için hesaplayınız?
(71=1 Ω, 72=1 Ω, 8=8 F, L=1 H)
i1(t) 71 L
6 6
72 8 v2(t)
v1(t)
- -
Çözüm:
a) İstenilen giriş çıkış ilişkisini verecek transfer fonksiyonunun elde etmek için tüm başlangıç
şartlarının sıfır alındığı aşağıda verilen eşdeğer devre kullanılacaktır.
5-4
(1) (R1 + R2 )I1 (s) − R2I2 (s) = V1(s)
1 LCs 2 + R2Cs + 1
(2) (R2 + sL + )I2 (s) − R2I1 (s) = 0 ⇒ I1 (s) = ( )I2 (s)
sC sR2C
1
(3) V2 (s) = I2 (s)
sC
LCs 2 + R2Cs + 1
V1(s) = (R1 + R2 )I1(s) − R2I2 (s) ⇒ V1(s) = (R1 + R2 ) ⋅ ( ) ⋅ I2 (s) − R2I2 (s) ⇒
sR2C
 LCs 2 + R2Cs + 1 
V1(s) =  (R1 + R2 ) ⋅ ( ) − R2  ⋅ I2 (s) olur.
 sR2C 
(3) ve elde edilen ifadede değerler yerine yazılırsa aşağıdaki ilişkiler elde edilecektir.
 8 s 2 + 8s + 1   8s 2 + 8s + 1   8s 2 + 4 s + 1 
V1(s) =  (2) ⋅ ( ) − 1 ⋅ I2 (s) ⇒ V1(s) =  − 1 ⋅ I2 (s) ⇒ V1(s) =   ⋅ I2 (s)
 8s   4s   4s 
1
V2 (s) = ⋅ I2 (s)
8s
1
⋅ I2 (s)
V2 (s) 1
G(s) = = 2 8s = ⇒
V1 (s) 8s + 4 s + 1 16 s + 8s + 2
2
⋅ I2 (s)
4s
1
V (s) 16
G(s) = 2 =
V1(s) s 2 + 1 s + 1
2 8
b) Girişin s-domenindeki karşılığı aşağıdaki gibidir.
2
V1(s) = ʆ [v1(t )] ⇒ V1(s) = ʆ [2 ⋅ u(t )] ⇒ V1 (s) =
s
5-5
Devrenin transfer fonkiyonunda giriş yerine yazılır çıkış yanlız bırakılırsa;
1 1 1
V2 (s) 16 V ( s) 16 2 16
G(s) = = ⇒ 2 = ⇒ V2 (s) = ⋅
V1 (s) s 2 + 1 s + 1 2 1
s + s+
2 1 s 1
s + s+
2 1
2 8 s 2 8 2 8
1
V2 (s) = 8 olur.
 2 1 1
s s + s + 
 2 8
Elde edilen ifadeni ters Laplace dönüşümünü alabilmek için basit kesirlerine ayrılırsa;
1  1 1  1 1
A1  s 2 + s +  + s(A2 s + A3 )  A1s 2 + A1 s + A1  + (A2 s 2 + A3 s)
A s + A3
= 
8
=
8 A 2 2 8
V2 (s) = = 1+ 2
 1 1 s 1
s2 + s +
1  1 1  1 1
s s 2 + s +  s s 2 + s +  s s 2 + s + 
 2 8 2 8  2 8  2 8
A1 A 1
(A1 + A2 )s 2 + ( + A3 )s + 1 =
2 8 8
(1) A1 + A2 = 0 ⇒ A2 = −1
A1 1
(2) + A3 = 0 ⇒ A3 = −
2 2
A1 1
(3) = ⇒ A1 = 1
8 8
s-domenindeki çıkış ifadesi aşağıdaki ifade elde edilecektir.
1 1 1 
1 1 1 
s+ s+ + s+  s+ 
1 1 2 1 4 4 1 
2 4 4 
V2 (s) = − = − 2 2 = − 2 2 = − 2 2 + 2 2 
1
s s2 + s + 1 s  1 1 s  1 1 s  1 1  1 1
s+  +  s+  +    s +  +    s +  +   
2 8  4 4  4 4  4 4  4 4 
  1 1 
  s+ 
-1  1  
ʆ [V2 (s)] = ʆ
-1
− 4
2 +
4
2  ⇒
s  1   1   1   1  
2 2
   s +  +    s +  +   
  4 4  4   4  
1
− t  1 1 
vC ( Zor ) (t ) = v 2 (t ) = 1 − e 4
 cos( t ) + sin( t ) V . (t ≥ 0)
 4 4 
5-6

Devre Analizi Ders Notları

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Devre Analizi Ders Notları

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

EEM-236 DEVRE ANALİZİ

Bu dersin devamında doğrusal zamanla değişmeyen devrelerin analizleri gerçekleştirilecektir.

- Doğrusal ve doğrusal olmayan devreler: Toplamsallık (süperpozisyon) ve çarpımsallık

Çarpımsallık (homojenite) teoremi aşağıda verildiği gibi açıklanabilir.

x1(t ) → y1(t ) ⇒ a ⋅ x1 (t ) → a ⋅ y1(t )

Aşağıda verilen R-C devresi ele alınsın. t0 anında s anahtarı kapatılsın.

1- Devre doğrusal yapıda olmalıdır.

Doğrusal devreler, kapı değişkenlerine göre farklı şekillerde matematiksel olarak

v1:Giriş kapısı gerilimi

v2: Çıkış kapısı gerilimi

i1:Giriş kapısı akımı

i2: Çıkış kapısı akımı

Bu değişkenlerin ikisi bağımsız diğer ikisi bağımlı değişkenler olmalıdır. Bu değişkenlerin

Y-Parametreleri (Admitans Parametreleri)

H-Parametreleri (Hibrit Parametreleri)

G-Parametreleri (Ters Hibrit Parametreleri)

ABCD-Parametreleri (İletim (T) Parametreleri)

b-Parametreleri (Ters İletim Parametreleri)

Not: Ayrıca yüksek frekanslarda kullanılan saçılma parametreleri de (s-parametreleri) söz

Buna göre matrissel forma bu ilişki aşağıdaki gibi gösterilebilir.

v1   Z11 Z12   i1 

Bu gösterimde v1 ve v2 bağımlı değişkenler iken i1 ve i2 bağımsız değişkenlerdir. Empedans

Z11: Açık devre giriş empedansı

Z12: Açık devre transfer empedansı

Z21: Açık devre transfer empedansı

Z22: Açık devre çıkış empedansı

Bu parametreleri aşağıdaki şekilde bulunacaktır.

v1 = Z11 ⋅ i1 + Z12 ⋅ i2 ⇒ v1 = Z11 ⋅ i1 + Z12 ⋅ 0 ⇒ v1 = Z11 ⋅ i1

Giriş kapısı açık devre yapılırsa (i1=0);

v1 = Z11 ⋅ i1 + Z12 ⋅ i2 ⇒ v1 = Z11 ⋅ 0 + Z12 ⋅ i 2 ⇒ v1 = Z12 ⋅ i2

Örnek: Aşağıda verilen devrenin (T-devresi) empedans parametrelerini elde ediniz?

I.Yöntem (Doğrudan Yöntem):

Çıkış kapısı açık devre (i2=0 için)

Giriş kapısı açık devre (i1=0 için)

II.Yöntem (Dolaylı Yöntem):

Yönleri verilen göz akımları aşağıdaki gibi yazılırsa;

Elde edilen ifadeden empedans parametreleri aşağıdaki gibi olacaktır.

Örnek: Aşağıda verilen devrenin empedans parametrelerini elde ediniz?

Çıkış kapısı açık devre (i2=0 için)

Giriş kapısı açık devre (i1=0 için)

20 8  v1  20 8   i1 

Buna göre devre aşağıdaki gibi olacaktır.

Dikkat edilirse devre “Resiprokal” dir.

(2), (3)’de yerine yazılırsa;

Elde edilen sonuç (2)’de yerine yazılırsa;

ve bu sonuç da (1)’de yerine yazılırsa aşağıdaki ifade elde edilecektir.

Örnek: Aşağıda verilen devre için v1,v2, i1 ve i2 büyüklüklerini hesaplayınız?

(1) v1 = 10i1 − 6i2

(2) v 2 = −4i1 + 12i2

Buna göre matrissel forma bu ilişki aşağıdaki gibi gösterilebilir.

 i1  Y11 Y12  v1 

Bu gösterimde i1 ve i2 bağımlı değişkenler iken v1 ve v2 bağımsız değişkenlerdir. Admitans

Y11: Kısa devre giriş admitansı

Y12: Kısa devre transfer admitansı

Y21: Kısa devre transfer admitansı

Y22: Kısa devre çıkış admitansı

Çıkış kapısı kısa devre yapılırsa (v2=0);

i1 = Y11 ⋅ v1 + Y12 ⋅ v 2 ⇒ i1 = Y11 ⋅ v1 + Y12 ⋅ 0 ⇒ i1 = Y11 ⋅ v1

i2 = Y21 ⋅ v1 + Y22 ⋅ v 2 ⇒ i2 = Y21 ⋅ v1 + Y22 ⋅ 0 ⇒ i2 = Y21 ⋅ v1

Giriş kapısı kısa devre yapılırsa (v1=0);

i1 = Y11 ⋅ v1 + Y12 ⋅ v 2 ⇒ i1 = Y11 ⋅ 0 + Y12 ⋅ v 2 ⇒ i1 = Y12 ⋅ v 2

i2 = Y21 ⋅ v1 + Y22 ⋅ v 2 ⇒ i2 = Y21 ⋅ 0 + Y22 ⋅ v 2 ⇒ i2 = Y22 ⋅ v 2

I.Yöntem (Doğrudan Yöntem):

Çıkış kapısı kısa devre (v2=0 için)

: Kısa devre transfer empedansı (Ω)

Not: Resiprokal bir devrede −

Verilen devre için iletim parametrelerini elde ediniz. ( = 2/!)