Kesirli Diferensiyel Denklemler

Kesirli analiz çal¬şmalar¬1695 y¬l¬nda Leibniz ve L’Hospital

aras¬n-daki mektuplaşma ile başlam¬şt¬r ve günümüzde de devam
etmektedir. Süreklilik durumunda, kesirli analiz ile ilgili çal¬şmalar 19.
yüzy¬l¬n son-lar¬ndan itibaren pek çok matematikçinin katk¬s¬yla büyük
bir h¬z kazan-m¬şt¬r. Riemann, Liouville, Grünwald Leitnikov bu
matematikçilerden birkaç¬d¬r. Kesirli türevlere ilişkin farkl¬tan¬mlar
olmas¬na karş¬n en çok kullan¬lanlar¬Riemann- Liouville ve
Caputo’dur. Kesirli diferensiyel denklemler viskoelastisite, elektro
analitik kimya, kontrol teori ve
zik problemleri gibi bir çok uygulamada kullan¬lmaktad¬r.

Bu ders için referans kitaplar şunlard¬r:

1) Igor PODLUBNY, Fractional Di¤erential Equations, Academic
Press, 1999
2) Kai DIETHELM, The Analysis of Fractional Di¤erential Equa-
tions, Springer, 2010.

1
1 KESI·RLI· ANALI·ZDE BAZI ÖZEL
FONKSI·YONLAR
Bu bölümde di¼
ger bölümlerde kullan¬lacak baz¬özel fonksiyonlar verile-
cektir.

1.1 Gamma Fonksiyonu

Kesirli analizin temel fonksiyonlar¬ndan biridir.
Gamma fonksiyonu Re(z) > 0 olmak üzere
Z1
(z) = e t tz 1 dt; z 2 R
0

ile tan¬mlan¬r.
1.1.1 Gamma Fonksiyonunun Baz¬Özellikleri
Gamma fonksiyonunun en temel özelliklerinden birisi
(z + 1) = z (z)
dir.8 z 6= 0; 1; 2; ::: kompleks say¬lar¬için tan¬ml¬d¬r. Bu ifade k¬smi
integrasyon yöntemi ile kolayca ispatlanabilir:
Z1 Z1
t z t=1
(z + 1) = e t tz dt = e t t=0 + z e t tz 1 dt = z (z)
0 0

Buradan görülmektedir ki; (1) = 1 ve z = 1; 2; 3; ::: için

(2) = 1: (1) = 1 = 1!
(3) = 2: (2) = 2:1! = 2!
(4) = 3: (3) = 3:2! = 3!
:::
(n + 1) = n (n) = n (n 1)! = n!
dir.
Gamma Fonksiyonunun bir di¼ ger özelli¼
gi de z = n (n = 0; 1; 2; :::)
noktalar¬nda basit kutup noktalar¬na sahip olmas¬d¬r.
1.1.2 Gamma Fonksiyonunun Limit Gösterimi
Gamma fonksiyonu ayr¬ca limit ile de gösterilebilir. Re(z) > 0 olmak
üzere
n!:nz
(z) = lim
n!1 z (z + 1) ::: (z + n)

dir.

2
1.2 Beta Fonksiyonu
Beta fonksiyonu

Z1
(z; w) = z 1
(1 )w 1
d ; Re (z) > 0; Re (w) > 0
0

şeklinde tan¬mlan¬r.

(z) (w)
(z; w) =
(z + w)
(z; w) = (w; z)
dir.
0 < Re(z) < 1;ve z 6= 0; 1; 2; :::olmak üzere

(z) (1 z) =
sin z
dir. Buradan
Z1 z 1
t dt
(z) (1 z) = (z; 1 z) =
1 t 1 t
0

elde edilir. Bu integral 0 < Re(z) < 1 de yak¬nsakt¬r.

Ödev

1) (z) (1 z) = p sin z
; 0 < Re(z) < 1 oldu¼
gunu gösteriniz.
2) (z) (z + 21 ) = 22z 1 (2z); (2z 6= 0; 1; 2; :::) oldu¼
gunu gös-
teriniz.

3
1.3 Mittag-Le- er Fonksiyonu
Mittag-Le- er fonksiyonlar¬ kesirli analizde çok yayg¬n kullan¬m alan¬
bulunan, oldukça önemli bir fonksiyondur. ez üstel fonksiyonu tamsay¬
basamaktan diferensiyel denklemler teorisinde oldukça önemli rol oynar.
Üstel fonksiyonun bir parametreli genellemesi
X
1
zk
E (z) =
k=0
( k + 1)

formülü ile Mittag-Le- er taraf¬ndan verilmiştir.

Özel olarak = 1 ve = 2 durumunda
X
1
zk X zk 1
E1 (z) = = = ez
k=0
(k + 1) k=0 k!
ve
X
1
zk p
E2 (z) = = cosh( z)
k=0
(2k + 1)
dir.
I·ki parametreli Mittag-Le- er fonksiyonu:
X
1
zk
E ; (z) = ( > 0; > 0)
k=0
( k+ )

şeklinde verilir. Bu gösterime bazen Mittag-Le- er tipi fonksiyon da

denir.
Böylece
X1
zk X1
zk
E1;1 (z) = = = ez
k=0
(k + 1) k=0
k!
X
1
zk X zk 1
1 X z k+1
1
ez 1
E1;2 (z) = = = =
k=0
(k + 2) k=0 (k + 1)! z k=0 (k + 1)! z
X
1
zk X
1
zk 1 X z k+2
1
ez 1 z
E1;3 (z) = = = 2 =
k=0
(k + 3)! k=0 (k + 2)! z k=0 (k + 2)! z2
bulunur ve en genelleştirirsek

1 X2
m
zk
z
E1;m (z) = fe g
zm 1
k=0
k!

elde edilir.

4
 Hiperbolik sinüs ve hiperbolik kosinüs, Mittag-Le- er fonksiyonunun
özel durumlar¬d¬r.
X
1
z 2k X z 2k 1
2
E2;1 z = = = cosh(z)
k=0
(2k + 1) k=0 (2k)!

X
1
z 2k 1 X z 2k+1
1
sinh(z)
2
E2;2 z = = =
k=0
(2k + 2) z k=0 (2k+1)! z
dir.

1.4 Wright Fonksiyonu

Wright fonksiyonu, lineer k¬smi kesirli diferensiyel denklemlerin çözüm-
lerinde önemli rol oynamaktad¬r. Kesirli difüzyon ve dalga denklemleri
örnek gösterilebilir.
Bu fonksiyon, iki parametreli E ; (z) Mittag-Le- er fonksiyonuyla
ilişkilidir.
Wright fonksiyonu
X
1
zk
W (z; ; ) =
k=0
k! ( k + )
şeklinde tan¬mlan¬r.
1.4.1 I·ntegral Gösterimi
Bu fonksiyon;
Z
1 +
W (z; ; ) = z e d
2 i
Ha

integraliyle gösterilebilir. Burada Ha , Henkel çevresini ifade etmektedir.

5
2 KESI·RLI· TÜREV VE I·NTEGRALLER
Bu bölümde diferensiyel ve integral notasyonlar¬n genelleştirilmiş hali
göz önüne al¬nacak.
key…reel bir sabit olmak üzere bir f (t) fonksiyonunun key…basamak-
tan türevini a Dt f (t) ile gösterece¼ giz.
Kesirli integral ise n¬n negatif de¼ gerlerine karş¬l¬k gelir. O halde
f (t) fonksiyonunun > 0 basamaktan kesirli integrali a Dt f (t) ile gös-
terilebilir. Kesirli denklem kesirli türevleri içeren denklemdir. Kesirli
integral denklem ise, kesirli integralleri içeren integral denklemidir. Ke-
sirli basamaktan sistemler, kesirli diferensiyel denklem veya kesirli inte-
gral denklem veya bu denklemlerin bir sistemi taraf¬ndan ifade edilen
sistemdir.
Burada kullanaca¼ g¬m¬z ifadelerde; kesirli integral ifadesi, key…basamak-
tan integral ve negatif de¼ gerine karş¬l¬k gelen anlam¬na gelmektedir.
ve t alt de¼gerlerini kesirli diferensiyelin uç noktalar¬olarak kullanaca¼ g¬z.

6
2.1 Grünwald-Letnikov Kesirli Türevleri
2.1.1 Türev ve I·ntegralin Ortak I·fadesi:
Bu bölümde, klasik analizde farkl¬ olarak verilen iki notasyonun ortak
ifadesine yaklaş¬mlar ifade edilecektir. Bunlar n: basamaktan türev ve
n katl¬integrallerdir.
Şimdi sürekli bir y = f (t) fonksiyonu alal¬m. f (t) fonksiyonunun
birinci basamaktan türevi

df f (t) f (t h)
f 0 (t) =
= lim
dt h!0 h
şeklinde tan¬mlan¬r. Bu ifadenin ard¬ş¬k olarak türevleri al¬n¬rsa

d2 f f (t) 2f (t h) + f (t 2h)
f 00 (t) = 2
= lim
dt h!0 h2
d3 f f (t) 3f (t h) + 3f (t 2h) f (t 3h)
f 000 (t) =
3
= lim
dt h!0 h3
ve tümevar¬mla

1 X
n
(n) dn f n
f (t) = n = lim n ( 1)r f (t rh)
dt h!0 h
r=0
r

bulunur. Burada
n n(n 1)(n 2):::(n r + 1)
=
r r!

ifadesi Binom sabitleri için genel gösterimdir. Dolay¬s¬yla

1 X
n
(p) p
fh (t) = p
( 1)r f (t rh)
h r=0 r

elde edilir.
Burada p key… bir tamsay¬ve n de bir tamsay¬d¬r. p n için

(p) dp f
lim fh (t) = f (p) (t) =
h!0 dtp
dir.
Şimdi p < 0 alal¬m. Uygunluk için

p p(p + 1)::::::(p + r 1)
=
r r!

7
al¬rsak
p p( p 1):::( p r + 1) p
= = ( 1)r
r r! r
buluruz.
p yerine p al¬rsak

1 X p
n
( p)
fh (t) = p f (t rh)
h r=0 r

elde edilir ve burada p, pozitif tam say¬d¬r.

( p)
E¼
ger n sabitlenirse,h ! 0 oldu¼ gunda fh (t) s¬f¬ra gider. S¬f¬rdan
farkl¬bir limite gitmesi için h ! 0 iken n ! 1 oldu¼
gunu kabul etmemiz
t a
gerekir. Bunun için a IRolmak üzere h = n al¬nmal¬d¬r. Burada
( p) ( p)
lim fh (t) =a Dt f (t)
h!0
nh=t a

gösterimini kullanaca¼
g¬z.
Şimdi baz¬özel durumlar¬ele alal¬m.
p=1 için
( 1)
Xn
1
fh (t) = h f (t rh)
r=0
r
ve
Zt a Zt
( 1)
lim fh (t) =a Dt 1 f (t) = f (t z)dz = f ( )d
h!0
nh=t a
0 a
dir.
p = 2 için
( 2)
X
n
fh (t) = h (r + 1) hf (t rh)
r=0
olup burada
2 2:3::::::(2 + r 1)
= =r+1
r r!
dir. Buradan
Zt a Zt
( 2) 2
lim fh (t) =a Dt f (t) = zf (t z)dz = f (t )f ( )d
h!0
nh=t a
0 a

elde edilir. Bu şekilde işlemlere devam edilirse

Xn Zt
p 1
p
a Dt f (t) = lim h
p
f (t rh) = (t )p 1
f ( )d
h!0
nh=t a h!0
r (p 1)!
a

8
elde edilir.Bu ifade p-katl¬integrali temsil etmektedir. Çünkü
Zt
d 1
(a Dt p f (t)) = (t )p f ( )d =a Dt p+1
f (t)
dt (p )!
a

ifadeninin a dan t ye integre edilmesiyle

Zt
p p+1
a Dt f (t) = (a Dt f (t))dt
a
Zt
p+1 p+2
a Dt f (t) = (a Dt f (t))dt
a

ve
Zt Zt
p p+2
a Dt f (t) = dt (a D t f (t))dt
a a
Zt Zt Zt
p+3
= dt dt (a D t f (t))dt
a a a
Zt Zt Zt Zt
= dt dt dt:::::::: f (t)dt
a a a a

elde edilir. Dolay¬s¬yla

p
Xn
p
p
a Dt f (t) = lim h ( 1)r f (t rh)
h!0
nh=t a r=0
r

dir.
E¼
ger p = m al¬rsak m inci basamaktan türevi, e¼ ger p = m al¬rsak
m katl¬integrali elde ederiz.Key… Basamaktan I·ntegraller
p < 0 olma durumunu düşünelim. Uygunluk için, p yerine p
yazarsak
p
Xn
p
p
D
a t f (t) = lim h f (t rh)
h!0
nh=t a r=0
r
elde ederiz.

9
2.1.2 Key… Basamaktan Türevler
p > 0 olma durumunu düşünelim. Key… basamaktan türevler için
amac¬m¬z
p
Xn
p
p
a Dt f (t) = lim h ( 1)n f (t rh)
h!0
nh=t a r=0
r
p (p)
a Dt f (t) = lim fh (t)
h!0
nh=t a

limitini hesaplamakt¬r. Burada

(p)
Xn
p
p
fh (t) =h ( 1)r f (t rh)
r=0
r

dir. Burada
p 1
(pr ) = p 1
r + r 1

d¬r. Gerekli işlemler yap¬ld¬g¼¬nda

X
m Zt
p (p) f (k) (a)(t a) p+k 1
a Dt f (t) = lim fh (t) = + (t )m p f (m+1) ( )d
h!0
nh=t a k=0
( p + k + 1) ( p + m + 1)
a

elde edilir.
2.1.3 (t a) n¬n Kesirli Türevi:
IR olmak üzere, f (t) = (t a) n¬n Grünwald-Letnikov kesirli türevi

p ( + 1)
a Dt (t a) = (t a)v p
(p < 0; > 1) veya (0 m p < m+1; > m)
(v p + 1)

şeklindedir.
2.1.4 Tamsay¬Basamaktan Türevler I·le Birleştirme
Yukar¬daki formülde m için sadece bir k¬s¬tlama mevcuttur, yani m >
p 1 durumu. Şimdi m yerine s alarak tekrar yazarsak

X
s Zt
p f (k) (a)(t a) p+k 1
a Dt f (t) = + (t )s p f (s+1) ( )d
k=0
( p + k + 1) ( p + s + 1)
a

10
elde ederiz. Burada m < p < m + 1 kabul ediyoruz. f (t) fonksiyonunun
p basamaktan kesirli türevinin, n tamsay¬basamaktan türevi
dn
n
(a Dtp f (t)) = a Dtp+n f (t)
dt
X 1 f (k) (a)(t a) p n+k
m+n
=
k=0
( p n + k + 1)
Zt
1
+ (t )m p 1 (m+n)
f ( )d
(m p)
a

dir.
Benzer şekilde n tamsay¬basamaktan türevinin p inci basamaktan
kesirli türevi

dn dn f (t) X
n 1 (k)
f (a)(t a) p n+k
n
(a Dtp f (t)) =a Dtp +
dt dtn k=0
( p n + k + 1)

dir.

11
2.1.5 Kesirli Türevler I·le Birleştirilmesi
Şimdi p: basamaktan kesirli türevin, q: basamaktan kesirli türevini göz
önüne alal¬m. Bu da a Dtp (a Dtp f (t)) demektir.
Burada iki durum sözkonusudur: p < 0 ve p > 0 olma durumu.
I·lk durum; (q nun işaretine ba¼ gl¬olarak) q > 0 basamaktan türevin
veya q > 0 basamaktan integralin p > 0 basamaktan kesirli integrale
uygulanmas¬anlam¬na gelmektedir.
I·kinci durum; bir işlemin p > 0 basamaktan kesirli türeve uygulan-
mas¬anlam¬na gelmektedir.
Her iki durumda da tamsay¬basamaktan diferensiyelin

dn dm f (t) dm dn f (t) dm+n f (t)

= =
dtn dtm dtm dtn dtm+n

şeklinde bilinen özelli¼

gine benzer durum elde edilir.
DURUM1: p < 0 durumu.I·lk olarak q < 0 alal¬m.
Zt
q p 1 q 1
a Dt (a Dt f (t)) = (t ) (a Dtp f ( ))d
( q)
a
Zt
1 p q 1
= (t ) f ( )d
( p q)
a
= a Dtp+q f (t)

elde edilir.
Şimdi kabul edelim ki 0 < n < q < n + 1 olsun. q n 1 < 0 oldu¼
gu
yerlerde q = (n + 1) + (q n 1) olarak belirtelim. Bu durumda

q p dn+1 q n 1
a Dt (a Dt f (t)) = a Dt (a Dtp f (t))
dtn+1
dn+1
= n+1 a Dtp+q n 1 f (t)
dt
= a Dtp+q f (t)

bulunur.
Dolay¬s¬yla p < 0 ve herbir reel q için
q p
a Dt (a Dt f (t)) =a Dtp+q f (t)

elde edilir.
DURUM 2: p > 0 durumu.

12
 Kabul edelim ki 0 m < p < m + 1 olsun. Bu durumda
p (p)
a Dt f (t) = lim fh (t)
h!0
nh=t a

X
m Zt
f (k) (a)(t a) p+k 1
= + (t )m p f (m+1) ( )d
k=0
( p + k + 1) ( p + m + 1)
a

d¬r. Buradan görürüz ki (t a) p+k fonksiyonlar¬k = 0; 1; :::; m 1 için

ge sahiptir. Bu nedenle a Dtp f (t)nin q reel basamaktan türevi
singülerli¼
yaln¬zca

f (k) (a) = 0 ; (k = 0; 1; :::; m 1)

durumunda mevcuttur.
Şimdi q < 0 al¬rsak
Zt
q p f (m) (a)(t a) p+m 1 f (m+1) ( )
a Dt (a Dt f (t)) = + d
( p q + m + 1) ( p q + m + 1) (t )p+q m
a

bulunur. Verilen koşullardan

q p
a Dt (a Dt f (t)) =a Dtp+q f (t)
elde edilir.
Şimdi 0 n < q < n + 1 olsun. Kabul edelim ki f (t), verilen koşul
sa¼
glas¬n ve q n 1 < 0 olsun. Bu durumda

q p dn+1 q n 1
a Dt (a Dt f (t)) = a Dt (a Dtp f (t))
dtn+1
dn+1
= n+1 a Dtp+q n 1 f (t)
dt
= a Dtp+q f (t)

elde edilir.
Böylece p < 0 ise tüm key…reel q lar için a Dtq (a Dtp f (t)) =a Dtp+q f (t) sa¼
glan¬r.
E¼ger 0 m < p < m + 1 ise tüm key… reel q lar için a Dtq (a Dtp f (t)) =a
Dtp+q f (t) in sa¼
gland¬g¼¬sonucuna f (t) n¬n f (k) (a) = 0; (k = 0; 1; :::; m 1)
koşullar¬n¬sa¼ glamas¬durumunda var¬l¬r.

13
2.2 Riemann-Liouville Kesirli Türevi:
Kesirli basamaktan geri fark¬n limiti olarak tan¬mlanan Grünwald-Letnikov
kesirli türevi işlem yaparken çok kullan¬şl¬ de¼
gildir. Riemann-Liouville
kesirli türevi
Zt
p d 1
a Dt f (t) = ( )m+1 (t )m p f ( )d (m p < m+1)
dt (m p + 1)
a

şeklinde tan¬mlan¬r.
Şimdi Riemann-Liouville tan¬m¬n¬n nas¬l, tamsay¬ basamaktan in-
tegralin ve diferensiyel kavramlar¬n¬n birleştirilmesi sonucu olarak elde
edildi¼gini inceleyelim.
2.2.1 Tamsay¬ Basamaktan Türevlerin ve I·ntegrallerin Bir-
leştirilmesi:
Kabul edelim ki f ( ) fonksiyonu sürekli ve her sonlu (a; t) aral¬g¼¬nda inte-
grallenebilir olsun. f (t) fonksiyonu = a noktas¬nda r < 1 basamaktan
singülerli¼
ge sahip olsun.

lim ( a)r f (t) = sabit(6= 0)

!a

Zt
f( 1)
(t) = f ( )d
a
integrali mevcuttur ve sonlu bir de¼
gere sahiptir, öyle ki t ! a için s¬f¬ra
eşittir. Asl¬nda = a + y(t a) de¼ gişken de¼
giştirmesi yaparsak ve
" = t a al¬rsak
Zt
( 1)
limf (t) = lim f ( )d
t!a t!a
a
Z1
= lim" 1 r
("y)r f (a + y(t a))y r dy = 0
"!0
0

elde edilir. I·ki katl¬integrali gözönüne al¬rsak

Zt Z1 Zt Zt
f( 2)
(t) = d 1 f ( )d = f ( )d d 1
a a a
Zt
= (t )f ( )d
a

14
buluruz. Benzer şekilde
Zt Z1 Z2
f( 3)
(t) = d 1 d 2 f ( 3 )d 3
a a a
Zt
1
= (t )2 f ( )d
2
a

ve tümevar¬mla Cauchy formülü elde edilir:

Zt
( n) 1
f (t) = (t )n 1 f ( )d :
(n)
a

Şimdi kabul edelim ki n 1 sabit ve k 0 tamsay¬olsun.

Bu durumda
Zt
( k n) 1 k
f (t) = D (t )n 1 f ( )d
(n)
a

d¬r.Burada D k sembolü (k 0) k kez tekrarlanan integrasyonu göster-

mektedir.
Di¼
ger yandan n 1 olmak üzere k n tamsay¬lar¬için f (t) fonksiy-
onunun (k n):basamaktan türevi

Zt
(k n) 1
f (t) = Dk (t )n 1 f ( )d
(n)
a

dir.Dk (k 0) k kez türevi göstermektedir.

Buradan görülüyor ki, f ( k n) (t) ve f ( k n) (t) formülleri biri di¼
gerinin
özel bir durumu olarak göz önüne al¬nabilir.

15
2.2.2 Key… Basamaktan I·ntegraller:
n katl¬integrasyon kavram¬n¬, n nin tamsay¬olmayan de¼ gerlerine göre
genişletmek için f ( n) (t) Cauchy formülü ile başlamal¬y¬z. Bu formüldeki
tamsay¬n yerine reel p > 0 al¬rsak
Zt
p 1
a Dt f (t) = (t )p 1 f ( )d
(p)
a

elde ederiz.
Teorem: t 0 için f (t) sürekli türevlenebilir olsun. Bu durumda

lim Dt p f (t) = f (t)

p!0a

dir. Dolay¬s¬yla
0
a Dt f (t) = f (t)
dir
Teorem:
E¼
ger , t a için f (t) sürekli ise yukar¬da tan¬mlanan key… reel
basamakl¬integrasyon
p
a Dt (a Dt q f (t)) =a Dt p q
f (t)

eşitli¼
gini sa¼
glar.
Aç¬kça p ve q yer de¼
giştirebilir. Yani
p
a Dt (a Dt q f (t)) =a Dt q (a Dt p f (t)) =a Dt p q
f (t)

dir.
Bu durum, tamsay¬basamaktan türevlerin şu özelli¼
gi ile benzerdir:
dm dn f (t) dn dm f (t) dm+n f (t)
( ) = ( ) = :
dtm dtn dtn dtm dtm+n
Key… Basamaktan Türevler:
(k n) tamsay¬basamaktan türevler için olan a Dt p (a Dt q f (t)) gös-
terimi, tamsay¬olmayan basamaktan diferensiyel kavram¬na genişletmek
için bize yard¬mc¬ olur. Bu durumda k tamsay¬s¬ ve n tamsay¬ yerine
reel olarak k > 0 basamaktan diferensiyel elde ederiz. Bu bize
Zt
k 1 dk 1
a Dt f (t) = (t ) f ( )d (0 < 1)
( ) dtk
a

verir. Burada k¬s¬tlama sadece içindir ve bu > 0 olmas¬d¬r. Ancak,

bu k¬s¬tlama yerine genelli¼
gi bozmadan 0 < 1 durumu al¬nabilir.

16
 p=k ile gösterilirse a Dtk f (t) ifadesini
Zt
p 1 dk
a Dt f (t) = k
(t )k p 1 f ( )d ; (k 1 p < k)
(k p) dt
a
veya
p dk (k+p)
a Dt f (t) = (a Dt f (t)); (k 1 p < k)
dtk
şeklinde yazabiliriz.
E¼ger p = k 1 ise, (k 1) inci basamaktan bilinen tamsay¬basamak-
tan türev elde ederiz.
k 1 dk (k (k 1))
a Dt f (t) = k
(a Dt f (t))
dt
= f (k 1) (t):
dm dn f (t)
Ayr¬ca dtm
( dtn ) den p = k 1 ve t > a için
p dk 0 dk f (t)
a Dt f (t) =
( D
a t f (t)) = = f (k) (t)
dtk dtk
oldu¼gunu görürüz. Bu da t > a için p = k > 1 basamaktan Riemann-
Liouville kesirli türevi olarak bilinen k. basamaktan türeve denk gelmek-
tedir.
2.2.3 Riemann-Liouville Kesirli Türevinin Özellikleri:
1) p > 0 ve t > a için
p p
a Dt (a Dt f (t)) = f (t)
dir. Bu da Riemann-Liouville kesirli diferansiyel operatörün ayn¬ p.
basamaktan Riemann-Liouville kesirli integral operatörünün sol tersi an-
lam¬na gelmektedir.
2) k 1 p < k olmak üzere

p p
X
k
p j (t a)p j
a Dt (a Dt f (t)) = f (t) a Dt f (t) t=a
j=1
(p j + 1)
dir.
3) f (t) sürekli olmak üzere
p q
a Dt (a Dt f (t)) =a Dtp q f (t)
d¬r. E¼ger p q 0 ise a Dtp q f (t) türevi mevcuttur.
4)

p
X
k
(t a)p j
a Dt (a Dtq f (t)) =a Dtq p f (t) q j
a Dt f (t) t=a
j=1
(1 + p j)
dir.

17
2.2.4 (t a) n¬n Riemann-Liouville Kesirli Türevi:
Şimdi, IR olmak üzere

f (t) = (t a)
kuvvet fonksiyonunun Riemann-Liouville kesirli türevi

p (1 + ) p
a Dt ((t a) ) = (t a)
(1 + p)
dir.
2.2.5 Tamsay¬Basamaktan Türevlerle Birleştirilmesi
Birçok uygulama probleminde Riemann-Liouville kesirli türevinin tam-
say¬basamaktan türevlerle birleştirilmesi görülmektedir.
Şimdi p reel basamaktan Riemann-Liouville kesirli türevinin n. basamak-
tan türevini ele alal¬m. Riemann-Liouville türevinin tan¬m¬n¬kullanarak
Zt
dn 1 dn+k
(a Dtk f (t)) = (t ) 1
f ( )d
dtn ( ) dtn+k
a
= a Dtn+k f (t) (0 < 1)

ve p = k al¬rsak
dn
(a Dtp f (t)) =a Dtn+p f (t)
dtn
elde ederiz.
Ayr¬ca
Zt
n (n) 1
a Dt f (t) = (t )n 1 f (n) ( )d
(n 1)!
a
X1
n
f (j) (a)(t a)j
= f (t)
j=0
(j + 1)

ve
p
a Dt g(t) =a Dtp+n (a Dt n g(t))
d¬r.
p
a Dt ((t a) ), a Dt n f (n) (t) ve a Dtp g(t) =a Dtp+n (a Dt n g(t)) ifadelerini
kullan¬rsak

p dn f (t) X
n 1 (j)
f (a)(t a)j p n
a Dt ( ) ==a Dtp+n f (t)
dtn j=0
(1 + j p n)

18
elde ederiz. Böylece, Grünwald-Letnikov türevinde oldu¼ gu gibi, Riemann-
p dn
Liouville kesirli türev operatörü a Dt de, dtn türev operatörüyle yer de¼
giştire-
bilirdir. Yani
dn p
n
p d f (t)
n
( a Dt f (t)) =a D t ( n
) =a Dtp+n f (t)
dt dt
dir ancak
f (k) (a) = 0 (k = 0; 1; 2; :::; n 1)
koşulu sa¼
glamal¬d¬r.
2.2.6 Kesirli Türevlerle Birleştirilmesi:
Şimdi iki kesirli Riemann-Liouville kesirli türev operatörünün birleştir-
ilmesini inceleyelim:
p
a Dt (m 1 p < m)vea Dtq (n 1 q < n)

kesirli Riemann-Liouville türev operatörlerinin ard¬ş¬k uygulamas¬n¬ele

alal¬m:

p q dm n (m p)
o
a Dt (a Dt f (t)) =m a Dt (a Dtp f (t))
dt ( )
dm X
n
(t a)m p j
= m a Dtp+q m
f (t) q j
a Dt f (t) t=a
dt j=1
(1 + m p j)

p q
X
n
(t a) p j
a Dt (a Dt f (t)) =a Dtp+q f (t) p j
a Dt f (t) t=a
j=1
(1 p j)

elde ederiz.
p ve q nun yerleri de¼
giştirilirse

q p
X
m
(t a) q j
a Dt (a Dt f (t)) =a Dtp+q f (t) p j
a Dt f (t) t=a
j=1
(1 q j)

buluruz.
Yukar¬daki özdeşlikler karş¬laşt¬rd¬g¼¬m¬zda, p = q durumu d¬ş¬nda
p q
a Dt ve a Dt nun de¼
giştirilmeyece¼gini görürüz.

19
2.2.7 Grünwald-Letnikov Yaklaş¬m¬yla I·lişkisi:
E¼
ger 0 m 1 p<m n ise a < t < T için

X1
m Zt
p f (j) (a)(t a)j p 1 f (m) ( )
a Dt f (t) =a Dtp f (t) = + d
j=0
(1 + j p) (m p) (t )p m+1
a

dir.
Gerçekten; yukar¬daki ifadenin sa¼
g k¬sm¬Grünwald-Letnikov türevine
eşittir. Di¼
ger taraftan
8 9
m <m X 1 (j) m+j p Zt =
d f (a)(t a) 1 2m p 1 (m)
+ (t ) f ( )d
dtm : j=0
(1 + m + j p) (2m p) ;
a

olarak yaz¬labilir. Taraf tarafa m integrasyondan sonra bu bize a Dtp f (t)

Riemann-Liouville formunu verir.
8 9
m < Zt =
d 1 dm (m p)
(t )m p 1
f ( )d = f D f (t)g =a Dtp f (t):
dtm : (m p) ; dtm a t
a

E¼ger f (t) sürekli ve f 0 (t); [a; T ] aral¬g¼¬nda integrallenebilir ise, her bir p
(0 < p < 1) için Riemann-Liouville ve Grünlwald-Letnikov türevlerinin
her ikiside mevcuttur ve

p Zt
p p f (a)(t a) 1
a Dt f (t) =a Dt f (t) = + (t ) p f 0 ( )d
(1 p) (1 p)
a

şeklinde yaz¬labilir.
Grünwald-Letnikov ve Riemann-Liouville tan¬mlar¬aras¬ndaki ilişki,
uygulama problemlerini formüle etmek için, kesirli türevleri el ile hesapla-
mak için ve kesirli basamaktan diferensiyel denklemler için başlang¬ç-
de¼ger probleminin …ziksel anlamlar¬n¬n formülasyonu için çok önemlidir.

20
2.3 Di¼
ger Baz¬Yaklaş¬mlar:
Diferensiyel ve integral kavramlar¬n¬n genelleştirilmesi için, di¼
ger yak-
laş¬mlar aras¬nda, biz M.Caputo taraf¬ndan verilen yaklaş¬m¬ve genelleşmiş
fonksiyonlara dayanan yaklaş¬m¬dikkate alaca¼ g¬z. Çünkü, bu yaklaş¬m-
lar uygulamal¬problemlerin çözümlerinde daha kullan¬şl¬d¬r.
2.3.1 Caputo Kesirli Türevi:
Riemann-Liouville kesirli türev tan¬m¬, integral ve uygulamal¬ matem-
ati¼
gin uygulamalar¬nda çok büyük bir rol oynam¬şt¬r.
Riemann-Liouville yaklaş¬m¬yla, t = a noktas¬ndaki Riemann-Liouville
kesirli türevinin limit de¼
gerlerini başlang¬ç koşullar¬oluşturmaktad¬r.Örne¼
gin
1
lim a Dt f (t) = b1
t!a

2
lim a Dt f (t) = b2
t!a
:::
n
lim a Dt f (t) = bn
t!a

burada bk (k = 1; 2; :::; n) lar verilen sabitlerdir.

Kesirli diferensiyel tekni¼ginde, başlang¬ç koşullar¬n¬ …ziksel durum-
lara en uygun şekilde veren Caputo olmuştur.
Caputo’nun tan¬m¬
Zt
c 1 f (n) ( )d
a Dt f (t) = ; (n 1< < n)
(n ) (t ) +1 n
a

ile verilir. Caputo yaklaş¬m¬n¬n en temel avantaj¬, Caputo kesirli türev-

lerinin tamsay¬ basamaktan diferensiyel denklemlerinkiyle ayn¬ formda
başlang¬ç koşullar¬na sahip olmas¬d¬r.
Riemann-Liouville kesirli türev ve Caputo kesirli türevi aras¬nda baz¬
farkl¬l¬klar vard¬r. Riemann-Liouville kesirli türevinin Laplace dönüşümünün
formülü,
Z1 X
n 1
pt
e f0 Dt f (t)g dt = p F (p) pk :0 Dt k 1
f (t) j , (n 1 < n)
k=0 t=0
0

Caputo türevinin Laplace dönüşümü ise

Z1 X
n 1
pt
e fc0 Dt f (t)g dt = p F (p) p k 1 (k)
f (0); (n 1< n)
0 k=0

21
d¬r. Buradan da görülmektedir ki Riemann-Liouville kesirli türevinin
Laplace dönüşümü başlang¬ç koşullar¬n¬n kullan¬m¬na izin vermektedir
ki bu da problemin …ziksel yorumunu sa¼ glamaktad¬r. Aksine, Caputo
türevinin Laplace dönüşümü bilinen …ziksel yorumu ile klasik tamsay¬
basamaktan türevlerin başlang¬ç koşullar¬n¬n kullan¬m¬na izin vermekte-
dir.
Rieman-Liouville tan¬m¬ve Caputo tan¬m¬aras¬ndaki di¼ ger bir önemli
fark ise, sabitin Caputo türevinin s¬f¬r olmas¬na karş¬n C sabitinin Riemann-
Liouville kesirli türevinin alt terminal noktas¬olan a daki sonlu de¼ gerinin
s¬f¬ra eşit olmas¬d¬r.
Riemann-Liouville ve Caputo yaklaş¬mlar¬aras¬ndaki di¼ ger bir önemli
fark ise, Caputo türevi için
c c m
a Dt (a Dt f (t)) =ca Dt +m f (t) ; (m = 0; 1; 2; :::; n 1< < n)

olmas¬na karş¬n
m
a Dt (a Dt f (t)) =a Dt +m f (t) ; (m = 0; 1; 2; :::; n 1< < n)

olmas¬d¬r.
Bu formüllerdeki diferensiyel operatörlerinin yer de¼
giştirebilmesi baz¬
koşullar alt¬nda mümkün olmaktad¬r.
c c m c m c
a Dt (a Dt f (t)) = a Dt (a Dt f (t)) =ca Dt +m f (t)
(s)
f (0) = 0; s = n; n + 1; :::; m (m = 0; 1; 2; :::; n 1< < n)

m
a Dt (a Dt f (t)) = a Dt (a Dtm f (t)) =a Dt +m f (t)
f (s) (0) = 0; s = 0; 1; :::; n 1 (m = 0; 1; 2; :::; n 1< < n)

Buradan da görülmektedir ki Riemann-Liouville yaklaş¬m¬n¬n aksine,

Caputo türevinde f (s) (0) (s = 0; 1; :::; n 1) de¼
gerlerinde herhangi bir
k¬s¬tlama yoktur.

22
3 VARLIK VE TEKLI·K TEOREMLERI·
Bu bölümde kesirli basamaktan diferensiyel denklemlerin başlang¬ç de¼
ger
problemlerinin çözümlerinin varl¬k ve tekli¼
gi ele al¬nacak.

3.1 Lineer Kesirli Diferensiyel Denklemler

Bu k¬s¬mda lineer kesirli diferensiyel denklemlerin ard¬ş¬k türevleri için
başlang¬ç de¼
ger problemlerinin çözümlerinin varl¬k ve tekli¼
gini incelenecek.
Aşa¼g¬daki başlang¬ç de¼
ger problemini ele alal¬m:
X
n

0 Dt y(t) +
n
pj (t)0 Dt n j y(t) + pn (t)y(t) = f (t), (0 < t < T < 1)
j=0

k 1
0 Dt y(t) t=0
= bk ; :::(k = 1; 2; :::; n):
Burada
Dt k a Dt k :a Dt k 1 ::::a Dt 1
1
a Dt
k
a Dt k 1 :a Dt k 1 ::::a Dt 1
X
n

k = j ; (k = 1; 2; ::::; n), 0 < j 1 (j = 1; 2; :::; n)

j=0

ve f (t) 2 L1 (0; T ) dir, yani

ZT
jf (t)j dt < 1
0

dir.
Teorem 3.1: f (t) 2 L1 (0; T ) ise

0 Dt y(t) = f (t)
n

denklemi ,(3:2) başlang¬ç koşulunu sa¼ glayan y(t) 2 L1 (0; T ) tek çözümüne
sahiptir.
Teorem 3.2: E¼ ger f (t) 2 L1 (0; T ) ve pj (t) (j = 1; 2; :::; n) ler [0; T ]
aral¬g¼¬nda sürekli fonksiyonlar ise, (3:1)ve (3:2) başlang¬ç de¼ ger problemi
bir tek y(t) 2 L1 (0; T ) çözüme sahiptir.

23
4 KESI·RLI·TÜREVLERI·N LAPLACE DÖNÜŞÜM-
LERI·
s 2 C olmak üzere bir f (t) fonksiyonunun Laplace dönüşümü
Z 1
F (s) = $ff (t); sg = e st f (t)dt
0
şeklinde tan¬mlan¬r.
Ters Laplace dönüşümü de
Z c+i1
1
f (t) = $ fF (s); tg = est F (s)ds; c = Re(s) > c0
c i1
dir.
f (t) ve g(t) nin konvolüsyonu
Z t Z t
f (t) g(t) = f (t )g( )d = f ( )g(t )d
0 0
şeklindedir.

$ff (t) g(t)g = F (s)G(s)

dir.
n Z olmak üzere

X
n 1
n n
$ff (t)g = s F (s) sn k 1 (k)
f (0)
k=0
X1
n
= sn F (s) sk f (n k 1)
(0)
k=0
d¬r.

4.1 Riemann Liouville Kesirli Türevinin Laplace Dönüşümü

Riemann Liouville ve Grünwald-Letnikov kesirli integralinin Laplace dönüşümü

$f0 Dt p f (t)g = $f0 Dt p f (t)g = s p F (s)

dir.
Riemann Liouville kesirli türevinin Laplace dönüşümü ise

X
n 1
$f0 Dtp f (t)g p
= s F (s) sk [0 Dtp k 1
f (t)]t=0 , n 1 p<n
k=0
şeklindedir.

24
4.2 Caputo Türevinin Laplace Dönüşümü
X
n 1
$fc0 Dtp f (t)g p
= s F (s) sp k 1 (k)
f (0)
k=0

d¬r.

25