First Question

Bir hiz olcum sisteminde cikis voltaj sinyali (E) ile hiz (U) arasinda asagidaki
gibi bir baginti oldugu bilinmektedir.

E = a + bU n

Yandaki tabloda olcum sisteminin kalibrasyon verisi bulunmaktadir. Kalibrasy-

on egrisinin katsayilarini (a, b, n) belirleyiniz.

Solution
By using the first element of the given table, we can see that a equals to 3.19.
Let’s arrange the equation like this: ln(E − 3.19) = ln(B) + n ∗ ln(U ). We can
use linear regression on the given data with the help of the code that is given
below but we have to disclude the first row because ln(3.19-3.19=0) is unknown.

Listing 1: Matlab solution

Therefore, calibrated system equation is y = 0.08982 − 0.1496x. It can be seen

that a’s value is -3.19, b’s value is 1.0939 and n’s value is -0.1496.

Second Question
Bir boru icerisinde akan suyun debisi bir orifismetre (akis engelleme yontemi)
yardimiyla olculmektedir. Boru capi 1.25 inc, diyafram capi 0.5 inctir. Borudaki
ortalama hiz 3m/s iken olculecek basinc farkini hesaplayiniz. Olculen basinc
degeri iki katina cikarsa debi - oransal olarak- ne kadar artar?

Solution
p1 u1 p2 u2
+ = +
ρ1 2gc ρ2 2gc
u21 ρ h A1 2 i
p1 − p2 = −1
2gc A2
32 ∗ 997 h πd21 /4 2 i
4p = − 1
2∗1 πd22 /4
4p = 170.7674 kP a
√
If the pressure difference is doubled then the mass flow rate is multiplied by 2.

Third Question
Girdap ureteci yontemi ile bir boru icerisindeki hava debisi olculmek istenmekte-
dir. Havanin kinematik viskozitesi 1.568 10−5 m2 /s ve yogunlugu 1.225 kg/m3
dir. Olcumlerde karakteristik uzunlugu 3 mm olan bir cisim kullanilmis ve 4m/s
akis hizi olculmustur. Reynolds sayisinin 105 mertebesinde oldugu bilindigine
gore girdap frekansini hesaplayiniz. (St = 0.88)

1
Solution

fs d
St =
u
St u 0.88 ∗ 4
fs = =
d 0.392
fs = 11.7333 Hz

Fourth Question
Bir duyarganin cikis sinyali -15 /+ 15 mV araligindadir. Bu sinyal 14 bitlik
bir A/D donusturucu kullanilarak sayisallastirilmaktadir. Donusturucunun giris
voltaj araligi -10V/+10V olarak verilmistir. Duyarga cikisi ile A/D donusturucu
arasinda bir analog yukseltici kullanilmaktadir. Yukseltici uzerinde secilebilen
100, 500 ve 1000 carpanlari (kazanc) mevcuttur.
1. A/D donusturucunun algilayabilecegi en kucuk voltaj degisimi ne kadar?

2. A/D donusturucunun kac sayisallastirma seviyesi vardir?

3. Yukselticide 100 carpani kullanildiginda bu duyarga icin efektif olarak
kullanilacak sayisallastirma seviyelerinin sayisi kactir?
4. Her bir kazanc degeri icin, bir sayisallastirma genisliginin, duyarga cik-
isinda kac mV degisime karsilik geldigini hesaplayiniz.
5. Hangi kazanc degeri secilmelidir? Neden?

Solution
20
1. Q = 214 = 0.0012 V
2. 214 = 16384
20 30∗100×10−3
3. Q = 214 = 0.0012 = 2B
⇒ B = 11.263
−3
4. For 100, 30∗100×10
214 = 9.1552 and similiarly for 500, 0.00045; for 1000 it
is not possible to have a output signal because the output voltage range
actually surpasses the input voltage range.
5. 500 because the amplifier value that would result in a maximum signal
level that is below the input level should be chosen.

Fifth Question
Bir kanat modelinin tasima katsayisinin belirlenmesi icin ruzgar tunelinde yapi-
lan olcumlerde 10 derece hucum acisinda kanada etki eden tasima kuvveti %1
belirsizlikle 22.3 N olarak olculmustur. Deneyler sirasinda olculen serbest akim
hizi 10±0.2 m/s, yogunluk 1.22± %5 kg/m3 dir. Kanat modelinin iz dusum
alani uretim hatalari goz onune alindiginda 0.315± 0.01 m2 olarak verilmistir.
Surukleme katsayisini ve belirsizligini hesaplayiniz. Olcum belirsizligini kotu
yonde etkileyen en onemli bilesen hangisi ya da hangileridir?

2
Solution
D
We know that CD = 1 2 , D=22.3 ± 0.223 N, ρ = 1.22 ± 0.061 kg/m3 , v=10
2 ρAV
± 0.2 m/s, A= 0.315 ± 0.01 m2

22.3 ∗ cos(80)
D= = 3.932 ± 0.03932
cos(10)
D 3.932
CD = 1 2
= 1 = 0.2046
2 ρAV 2 ∗ 1.22 ∗ 102
s
∂CD 2 2 ∂CD 2 2 ∂CD 2 2 ∂CD 2 2
wCD = wD + wρ + wV + wA
∂D ∂ρ ∂V ∂A
s
wCD wD 2 −wρ 2 −wA 2 −2wV 2
= + + +
CD D ρ A V
wCD = 0.0147

The most sensetive parameter in this system is the density because the equation

2
gets affected by ∂CρD wrho the most.

Sixth Question
Laboratuvar deneylerinde asagida verilen karmasik periyodik sinyal bir veri alma
sistemi yardimiyla olculmektedir.

y(t) = sin251.3t + 2sin157.1t + sin94.25t + 5sin62.83t

Deneyi gerceklestiren ogrenci grubu, elde ettikleri guc spektrumunun ust limi-
tinin 30 Hz oldugunu belirlemistir.
1. Ogrencilerin kullandigi ornekleme frekansi kactir? Cevabinizi aciklayiniz.

2. Sinyaldeki tum frekanslarin tespit edilebilmesi icin gerekli minimum ornek-

leme frekansi kactir? Neden?
3. Ust sikkindaki ornekleme frekansi kullanildiginda elde edilecek guc spek-
trumunu ciziniz.

4. Ogrencilerin sectigi ornekleme frekansi ile elde ettigi guc spektrumunu

ciziniz.
5. Minimum ornekleme frekansini kullanarak, 0.1 Hz frekans cozunurlugu
elde edebilmek icin veri sayisi kac olmalidir?

Solution
fs
1. fs = 30 ∗ 2 = 60 because fnyquist = 2
251.33
2. fs ≥ 2π ∗ 2 ≥ 80
fs 80
3. N = 5f ⇒ N = 0.1 = 800

3
Seventh Question
Bir ruzgar tuneli ic balansinda tasima kuvveti, balans uzerindeki gerinim pulu
(strain gage) kullanilarak wheatstone koprusu yardimiyla olculecektir. Kopru
uzerindeki direncler ve gerinim pulu direnci (nominal) 120 ohm olarak secilmi-
stir. Gerinim pulu katsayisi (GF) 2.05 olarak verilmistir. Kullanilan besleme
voltaji 6 Volttur. Kuvvet etkimezken kopru dengededir. 350µ uzamaya sebep
olan kuvvet etkisinde,

1. Gerinim pulunun R2 direnci yerine baglanmasi halinde

2. Ayni uzamaya maruz iki gerinim pulu kullanilmasi ve bunlarin R1 ve R2
direncleri yerine baglanmasi halinde
3. Ayni uzamaya maruz iki gerinim pulu kullanilmasi ve bunlarin R1 ve R3
direncleri yerine baglanmasi halinde Kopru cikis voltajini hesaplayiniz.

Solution
 
4R/R R1 R2 +4R
1. GF = εa ⇒ 4R = 0.0861, and Vg = Vin R1 +R4 − R2 +4R+R3
Vg = −1.0758 × 10−3

2. For R1 and R2 , Vg = 0.
3. For R1 and R3 , Vg = 2.1517 × 10−3 .

Eight Question
Direnci 120 ve geyc faktoru 2.05 olan bir gerinim pulu dikdortgen kesitli bir kiris
uzerine kiris ekseni dogrultusunda yapistirilmistir. Gerinim pulu icin ceyrek ko-
pru (wheatstone) baglantisi ve 8V (DC) kopru besleme voltaji kullanilmaktadir.
Kiris yatay konumda iken kopru denge halindedir. Kiris dusey olarak bir ucun-
dan sabitlendiginde diger ucuna etkiyen kuvvetleri olcmek uzere kullanilacaktir.
Kiris ucuna kuvvet uygulanmaksizin olculen deger (kiris agirligi sebebiyle) 1.13
mV’tur.
1. Gerinim pulunun bulundugu kesitteki yer cekimi kaynakli gerilmeyi (σ)
bulunuz.

2. Kirise 500 kg kutle asildiginda olculen deger 2.58 mV’tur. Kiris kesit
alanini hesaplayiniz.
Kiris icin Poisson orani 0.340 ve E = 8.50 × 1010 N/m2 dir.

4
Solution
1.
∂R/R
GF = ⇒ 4R = GF εa R = 246εa
εa
 R3 4 R 
Vg = 1.13 × 10−3 = Vin
(R2 + R3 )(R1 + R4 )
4R = 0.0678
εa = 2.7560 × 10−4
σ
E= ⇒ σ = 8.5 × 1010 ∗ 2.756 × 10−4 = 23.4268 M P a
ε

2.

4R = 0.1548
εa = 6.2926 × 10−4
σ
E= ⇒ σ = 8.5 × 1010 ∗ 6.2926 × 10−4 = 53.4878 M P a
ε
But we have to subtract from the zero-force stress,i.e., 23.426 MPa, to get
the desired stress level. Therefore,

F (500)(9.81)
A= = = 163.1638 m2
σ 53.4878 − 23.426

Ninth Question
Bir U-tipi manometrede olculen sivi yuksekligi h=35 ± 0.5mm olup, kullanilan
manometre sivisinin yogunlugu ρ=1000 ± %0.02 kg/m3 olarak verilmistir. Ol-
culen basinc farkini ve belirsizligini Pa cinsinden hesaplayiniz. (g=9.807 m/s2 )

Solution

P = ρgh = 1000 ∗ 9.807 ∗ 0.035 = 343.245 P a

h ∂P 2  ∂P 2 i1/2
wP = wρ + wh
∂ρ ∂h
wP = 4903.5 P a

5
 UZB 341 Ölçme Tekniği

2016-2017 Güz Yarıyılı

Yrd. Doç. Dr. Duygu Erdem

Ödev #1 Çözümleri

1) Bir musluktan akan suyun debisini ölçmek amacıyla akan su bir kapta toplanırken aynı zamanda süre
ölçülmektedir. Kapta toplanan suyun hacmi 5.75 litre ve süre ise 33 s olarak ölçülmüştür. Hacim ölçümündeki
belirsizlik ±%1 ve zaman ölçümündeki belirsizlik ±0.1s olarak verilmiştir. Suyun yoğunluğu 998±1 kg/m3 tür.
a) Kütlesel debinin nominal değerini bulunuz.
b) Sağduyuya dayalı yöntemi (maksimum belirsizlik) kullanarak kütlesel debideki belirsizliği hesaplayınız.
c) Belirsizlik Yöntemini (RSS yöntemi) kullanarak kütlesel debideki belirsizliği hesaplayınız.

Çözüm:
𝜕𝑚̇ 𝜌 𝜕𝑚̇ 𝑉 𝜕𝑚̇ 𝜌𝑉
= , = , =− 2
𝜕𝑉 𝑡 𝜕𝜌 𝑡 𝜕𝑡 𝑡
a)

𝜌𝑉 998 × 5.75 × 10−3 kg

𝑚̇ = = = 𝟎. 𝟏𝟕𝟑𝟗
𝑡 33 s
b)

𝑉𝑚𝑎𝑥 = 5.75 × 10−3 + 5.75 × 10−5 = 5.8075 × 10−3

𝑉𝑚𝑖𝑛 = 5.75 × 10−3 − 5.75 × 10−5 = 5.6925 × 10−3
𝜌𝑚𝑎𝑥 = 999
𝜌𝑚𝑖𝑛 = 997
𝑡𝑚𝑎𝑥 = 33.1
𝑡𝑚𝑖𝑛 = 32.9
999 × 5.8075 × 10−3
𝑚̇𝑚𝑎𝑥 = = 0.1763
32.9
−3
997 × 5.6925 × 10
𝑚̇𝑚𝑖𝑛 = = 0.1715
33.1
𝑚̇ = 0.174 ∓ 0.024

c)

2 2 21/2
𝜕𝑚̇ 𝜕𝑚̇ 𝜕𝑚̇
𝑤𝑚̇ = [( 𝑤𝑉 ) + ( 𝑤𝜌 ) + ( 𝑤𝑡 ) ]
𝜕𝑉 𝜕𝜌 𝜕𝑡

2 2 1/2
𝜌 2 𝑉 𝜌𝑉
𝑤𝑚̇ = [( 𝑤𝑉 ) + ( 𝑤𝜌 ) + ( 2 𝑤𝑡 ) ]
𝑡 𝑡 𝑡
1
2 2 2 2
998 5.75 × 10−3 998 × 5.75 × 10−3
= [( × 5.75 × 10−5 ) + ( × 1) + ( × 0.1) ]
33 33 332
1
= [3.024 × 10−6 + 3.036 × 10−8 + 2.777 × 10−7 ]2
 kg
𝑤𝑚̇ = 𝟎. 𝟎𝟎𝟏𝟖
s

kg
𝑚̇ = 0.1739 ∓ 0.0018
s

𝑤𝑚̇
= ~%1
𝑚̇

2) Birinci dereceden bir ölçüm sistem kabul edilen bir termometre ile 100°C’deki suyun sıcaklığı ölçülmek
istenmektedir. Ölçüm termometresi başlangıçta 15 ℃’deki ortamda bulunmaktadır. Termometrenin
suya daldırılmasından 10 saniye sonra üzerinden okunan değer 95°C’dir. Kaç saniye sonra termometre
99°C gösterecektir. Başlangıçtaki ortam sıcaklığı 30 ℃ olsaydı aynı termometre kaç saniye sonra 99°C
gösterecekti?
Çözüm:

𝑦(𝑡) − 𝑦𝑓
= 𝑒 −𝑡/𝜏
𝑦𝑖 − 𝑦𝑓

95 − 100
= 𝑒 −10/𝜏
𝑇𝑖 − 100

5 10
ln ( )=−
100 − 15 𝜏

Termometrenin zaman sabiti;

𝜏 = 3.53 𝑠

99 − 100 𝑡
= 𝑒 −3.53
𝑇𝑖 − 100

1 𝑡
= 𝑒 −3.53
100 − 15
𝑡
= 4.443
3.53
𝑡 = 15.68 𝑠

3) Bir kuvvetölçer ile gerçek değeri 500 N olan kuvvet ölçülmektedir. 1000 tekrarlı ölçüm neticesinde
ölçümlerin standart sapması 5.50 N olarak hesaplanmıştır. Kuvvetölçerin rastgele hata dağılımının
normal dağılım eğrisine uyduğu kabul edilmektedir. 500 ölçüm içerisinde kaç verinin 510 N üzerinde
olmasını beklersiniz.
 Çözüm:
𝜎 = 5.5 N

𝑑 = 510 − 500 = 10 𝑁

𝑑 10
𝜂= = = 1.81
𝜎 5.5

Tablodan 𝑝 = 0.46485

0.5 − 0.46485 = 0.03515 (%3.515)

500 ölçümde 500 × 0.3515 = 17.575 verinin 510 N’dan büyük olması beklenir.

4) İki farklı takometre ile aynı devir sayısında ölçümler 12’şer kez tekrarlanarak aşağıdaki veriler elde
edilmiştir. Birinci takometrenin çıkış sinyali analog olup okunabilirliği 1 rpm’dir. İkinci takometre
dijitaldir ve çözünürlüğü 0.1 rpm’dir. Ölçülmek istenen devir sayısının gerçek değeri 1650.200 olarak
verilmektedir.
a) Tüm ölçümler için sapma değerlerini ve standart sapmayı hesaplayınız.
b) Herbir takometre için doğruluk ve kesinlik hatasını bulunuz.

Ölçüm no Takometre 1 Takometre 2

1 1650 1650.5
2 1651 1651.6
3 1650 1651.3
4 1649 1651.0
5 1650 1651.2
6 1649 1650.4
7 1651 1650.6
8 1652 1651.3
9 1650 1651.1
10 1649 1650.9
11 1651 1650.5
12 1650 1650.7
 Çözüm:

Takometre 1;
12
1 1
𝑥𝑚 = ∑ 𝑥𝑖 = (1650 + 1651 + 1650 + ⋯ ) ≃ 1650.167 rpm
12 12
𝑖=1


1/ 2
 1 
1/ 2
n
1 
   ( xi  x m ) 2     0.16667   0.83333    0.937 rpm
2 2

 (n  1) i 1  11 

Takometre 2;
12
1 1
𝑥𝑚 = ∑ 𝑥𝑖 = (1650.5 + 1651.6 + 1651.3 + ⋯ ) ≃ 1650.925 rpm
12 12
𝑖=1


1/ 2
 1 
1/ 2
n
1 
   ( xi  x m ) 2     0.425  0.675    0.386 rpm
2 2

 (n  1) i 1  11 

T1 - 𝑥𝑖 T2 - 𝑥𝑖 𝑑1 = 𝑥𝑖 − 𝑥𝑚 𝑑2 = 𝑥𝑖 − 𝑥𝑚
1650 1650.5 -0.16667 -0.425
1651 1651.6 0.833333 0.675
1650 1651.3 -0.16667 0.375
1649 1651 -1.16667 0.075
1650 1651.2 -0.16667 0.275
1649 1650.4 -1.16667 -0.525
1651 1650.6 0.833333 -0.325
1652 1651.3 1.833333 0.375
1650 1651.1 -0.16667 0.175
1649 1650.9 -1.16667 -0.025
1651 1650.5 0.833333 -0.425
1650 1650.7 -0.16667 -0.225

Takometre 1için;

Doğruluk 1650.200 – 1650.167 = 0.033; anlamlı haneler göz önüne alınırsa; 1650.200 − 1650. 167 = 0. 033

Kesinlik ±1. 833

Takometre 2 için;

Doğruluk 1650.200 – 1650.925 = 0.725; anlamlı haneler göz önüne alınırsa; 1650.200 − 1650. 925 = 0. 725

Kesinlik ±0. 675

5) Bir voltmetre 100V’luk bilinen bir voltajı ölçmek için kullanılmaktadır. Ölçümlerin %40’ının gerçek
değerden 0.5V’luk bir sapma gösterdiği bilindiğine göre voltmetrenin standart sapmasını bulun. Bu
voltmetrenin ölçümlerinde 0.75V’luk bir sapma gösterme olasılığı nedir ?

Çözüm:
𝑥𝑚 = 100𝑉

0.4⁄2 = 0.2

Tablodan 𝜂 = 0.52 → 𝑝 = 0.19847

𝜂 = 0.53 → 𝑝 = 0.20194

0.19847 0.52
0.2 x
0.20194 0.53
________________
0.20194 − 0.2 0.53 − 𝑥
= → 𝑥 = 0.5244 (= 𝑑⁄𝜎)
0.20194 − 0.19847 0.53 − 0,52

𝑑 = 0.5 𝑣𝑒 𝑑⁄𝜎 = 0.5244 → 𝜎 = 0.9535

0.75
±0.75 𝑉 𝑎𝑟𝑎𝑙𝚤ğ𝚤𝑛𝑑𝑎 𝑘𝑎𝑙𝑚𝑎 𝑜𝑙𝑎𝑠𝚤𝑙𝚤ğ𝚤; 𝑑⁄𝜎 = = 0.787 ≅ 0,79
0.9535

𝑇𝑎𝑏𝑙𝑜 2 𝑑𝑒 ; 𝑑⁄𝜎 = 0.79 𝑖ç𝑖𝑛 0.28524 𝑜𝑘𝑢𝑛𝑢𝑟.

0,28524𝑥 2 = 0.57048 (%57)

100 ö𝑟𝑛𝑒𝑘𝑙𝑒𝑚𝑒𝑑𝑒 57 ö𝑙ç𝑚𝑒𝑛𝑖𝑛 ± 0.75 𝑉 ℎ𝑎𝑡𝑎 𝑎𝑟𝑎𝑙𝚤ğ𝚤𝑛𝑑𝑎 𝑜𝑙𝑚𝑎𝑠𝚤 𝑏𝑒𝑘𝑙𝑒𝑛𝑖𝑟.

6) Havanın yoğunluğu, basınç ve sıcaklık ölçümü yardımıyla ideal gaz denklemi kullanılarak
belirlenmektedir. Sıcaklık ±0.5˚C belirsizlikle 15˚C ve basınç %0.5 belirsizlikle 113kPa olarak
ölçülmüştür. Yoğunluğun nominal değerini ve belirsizliği bulunuz.
Çözüm:

𝑝 113000
𝜌= = = 𝟏. 𝟑𝟔𝟕 𝒌𝒈/𝒎𝟑
𝑅𝑇 287 × (273 + 15)
 𝜕𝜌 1 𝜕𝜌 𝑝
= , =− 2
𝜕𝑝 𝑅𝑇 𝜕𝑇 𝑅𝑇
𝑤𝑝 = 113000 × 0.005 = 565 𝑃𝑎
𝑤𝑇 = 0.5˚𝐶
2 2 1/2
𝜕𝜌 𝜕𝜌
𝑤𝜌 = [( 𝑤𝑝 ) + ( 𝑤𝑇 ) ]
𝜕𝑝 𝜕𝑇
2 1/2
1 𝑝 2
𝑤𝜌 = [( 𝑤𝑝 ) + ( 2 𝑤𝑇 ) ]
𝑅𝑇 𝑅𝑇
2 2 1/2
1 113000
𝑤𝜌 = [( × 565) + ( × 0.5) ]
287 × 288 287 × 2882
𝑤𝜌 = [4.672 × 10−5 + 5.633 × 10−6 ]1/2
𝑤𝜌 = 𝟎. 𝟎𝟎𝟕 𝒌𝒈/𝒎𝟑

7) Aşağıdaki kalibrasyon verisini kullanarak elde edilen kalibrasyon denklemi aşağıda verilmektedir.
Ölçme sistemin X=5, 10 ve 20’deki statik hassasiyetini belirleyiniz. Hangi şartlarda ölçme sistemi daha
hassastır?
Kalibrasyon denklemi : 𝑦 = 0.9716𝑥 1.2103

X [cm] Y [V]
0.5 0.4
1.0 1.0
2.0 2.3
5.0 6.9
10.0 15.8
20.0 36.4
50.0 110.1
100.0 253.2

Çözüm:

Hassasiyet kalibrasyon eğrisinin eğimine eşit olacağından bulunan denklemin türevi ile ifade edilir.

𝑦 ′ = 1.1759𝑥 0.2103

𝑥 = 5 → 𝑦 ′ = 1.65

𝑥 = 10 → 𝑦 ′ = 1.91

𝑥 = 20 → 𝑦 ′ = 2.21

Hassasiyet x ile artmaktadır.

8)

i xi
1 0.98
2 1.07 Yandaki tabloda verilen ölçüm verilerinin histogramını çizdiriniz. Histogramdaki veri
3 0.86 aralıkları (K) için Bendat ve Piersol tarafından önerilen aşağıdaki formülü kullanınız.
4 1.16
5 0.96 𝐾 = 1.87(𝑁 − 1)0.4 + 1
6 0.68
N: veri sayısı
7 1.34
8 1.04
9 1.21
10 0.86
11 1.02
12 1.26
13 1.08
14 1.02 Çözüm:
15 0.94
16 1.11 𝐾 = 1.87(𝑁 − 1)0.4 + 1 = 1.87(19)0.4 + 1 = 7
17 0.99
18 0.78
19 1.06
20 0.96
aralık frekans f/N
1 0.65<Xi<0.75 1 0.05
Histogram
2 0.75<Xi<0.85 1 0.05 8
3 0.85<Xi<0.95 3 0.15 7
4 0.95<Xi<1.05 7 0.35 6
5 1.05<Xi<1.15 4 0.20
Frequency

5
6 1.15<Xi<1.25 2 0.10
7 1.25<Xi<1.35 2 0.10 4
3
2
1
0
0,75 0,85 0,95 1,05 1,15 1,25 1,35 More
Bin
 UZB 341 Ölçme Tekniği

2016-2017 Güz Yarıyılı

Yrd. Doç. Dr. Duygu Erdem

Ödev #2 Çözümleri

1) Bir uçak modelinin rüzgar tüneli testlerinde maksimum taşıma katsayısı için tekrarlı ölçümlerde
aşağıdaki değerleri elde etmiştir.

ölçüm 𝑐𝐿𝑚𝑎𝑥
1 1.038
2 1.035
3 1.011
4 1.044
5 1.056
6 1.047
7 1.068
8 1.053
9 1.041

Yukarıdaki veri setini analiz ederek ayıklanması gereken veri olup olmadığına karar veriniz. Verinin
ortalama ve standart sapmasını belirleyiniz.
1
n9  0.0555
2n
p  1  0.0555  0.944
0.9444 1  x  
 0.4722  erf  i 

2 2  2 
Tablodan 0.4744 → 𝜂 = 1.95 (= 𝑑/𝜎)
9
1
𝑥𝑚 = ∑ 𝑥𝑖 = 1.04367
9
𝑖=1

𝑥𝑖 𝑑𝑖 = 𝑥𝑖 − 𝑥𝑚 (𝑥𝑖 − 𝑥𝑚 )2
1 1.038 -0.00567 3.21111E-05
2 1.035 -0.00867 7.51111E-05
3 1.011 -0.03267 0.001067111
4 1.044 0.000333 1.11111E-07
5 1.056 0.012333 0.000152111
6 1.047 0.003333 1.11111E-05
7 1.068 0.024333 0.000592111
8 1.053 0.009333 8.71111E-05
9 1.041 -0.00267 7.11111E-06
9 2
∑1(𝑥𝑖 − 𝑥𝑚 ) =0.002024
 1/ 2
 1 n

   ( xi  xm ) 2   0.0159
 (n  1) i1 

𝑑𝑖 = 𝑥𝑖 − 𝑥𝑚 𝑑𝑖 /𝜎
-0.00567 0.35626
-0.00867 0.544869
-0.03267 2.053736
0.000333 0.020956
0.012333 0.77539
0.003333 0.209565
0.024333 1.529824
0.009333 0.586782
-0.00267 0.167652

3. veri elenmelidir. Yeni ortalama ve standart sapma;

𝑥𝑚 = 1.04775, 𝜎 = 0.010846

2) Aşağıdaki veriyi kullanarak en küçük kareler yöntemi ile 𝑥 ve 𝑦 arasında

a) lineer
b) 2. dereceden
bağıntı olduğu varsayımıyla iki denklem bulunuz. Korelasyon katsayılarını belirleyiniz. Bulduğunuz
denklemler için grafik çiziniz. Hangi denklemin veri ile daha uyumlu olduğunu belirtiniz.

𝑥 𝑦
0 0.14
5 2.44
10 3.02
15 3.86
20 4.78
25 4.97
30 5.49

Çözüm:

y  f ( x)  a0  a1 x

a0 
 y  x    x y  x 
i
2
i i i i
a1 
n xi yi   xi  yi
n x   x  n x 2i   xi 
2 2 2
i i

𝑥𝑖 𝑦𝑖 𝑥𝑖2 𝑥𝑖 𝑦𝑖
0 0.14 0 0
5 2.44 25 12.2
10 3.02 100 30.2
15 3.86 225 57.9
 20 4.78 400 95.6
25 4.97 625 124.25
30 5.49 900 164.7
∑ 𝑥𝑖 ∑ 𝑦𝑖 ∑ 𝑥𝑖2 ∑ 𝑥𝑖 𝑦𝑖
105 24.7 2275 484.85

∑ 𝑌𝑖 ∑ 𝑋𝑖2 − ∑ 𝑋𝑖 𝑌𝑖 ∑ 𝑋𝑖 (24.7)(2275) − (484.85)(105)

𝑎0 = = = 1.0782
𝑛 ∑ 𝑋𝑖2 − (∑ 𝑋𝑖 )2 (7)(2275) − (105)2

𝑛 ∑ 𝑋𝑖 𝑌𝑖 − ∑ 𝑋𝑖 ∑ 𝑌𝑖 (7)(484.85) − (105)(24.7)
𝑎1 = = = 0.1634
𝑛 ∑ 𝑋𝑖2 − (∑ 𝑋𝑖 )2 (7)(2275) − (105)2

𝒚 = 𝒇(𝒙) = 𝟏. 𝟎𝟕𝟖𝟐 + 𝟎. 𝟏𝟔𝟑𝟒𝒙

∑ 𝑦𝑖 24.7
𝑦𝑚 = = = 3.52857
𝑛 7

𝒚𝒊 − 𝒚𝒎 (𝒚𝒊 − 𝒚𝒎 )𝟐 𝒚𝒊𝒄 𝒚𝒊 − 𝒚𝒊𝒄 (𝒚𝒊 − 𝒚𝒊𝒄 )𝟐

-3.3886 11.4824 1.0782 -0.9382 0.88022
-1.0886 1.18499 1.8952 0.5448 0.29681
-0.5086 0.25864 2.7122 0.3078 0.09474
0.33143 0.10984 3.5292 0.3308 0.10943
1.25143 1.56607 4.3462 0.4338 0.18818
1.44143 2.07772 5.1632 -0.1932 0.03733
1.96143 3.8472 5.9802 -0.4902 0.24030

∑= 20.5269 ∑= 1.847

∑𝑛𝑖=1(𝑦𝑖 − 𝑦𝑚 )2 20.5269
𝜎𝑦2 = = = 3.421
𝑛−1 6
𝑛 2
2
∑𝑖=1(𝑦𝑖 − 𝑦𝑖𝑐 ) 1.847
𝜎𝑦,𝑥 = = = 0.3694
𝑛−2 5
2
𝜎𝑦,𝑥 0.3694
𝑅2 = 1 − 2 = 1 − = 0.892
𝜎𝑦 3.421

b) y  f ( x)  a0  a1 x  a2 x
2

(𝑛)𝑎0 + (∑ 𝑥𝑖 ) 𝑎1 + (∑ 𝑥𝑖 2 ) 𝑎2 = ∑ 𝑦𝑖

(∑ 𝑥𝑖 ) 𝑎0 + (∑ 𝑥𝑖 2 ) 𝑎1 + (∑ 𝑥𝑖 3 ) 𝑎2 = ∑ 𝑥𝑖 𝑦𝑖

(∑ 𝑥𝑖 2 ) 𝑎0 + (∑ 𝑥𝑖 3 ) 𝑎1 + (∑ 𝑥𝑖 4 ) 𝑎2 = ∑ 𝑥𝑖 2 𝑦𝑖

∑ 𝑥𝑖 = 105, ∑ 𝑥𝑖 2 = 2275, ∑ 𝑥𝑖 3 = 55125, ∑ 𝑥𝑖 4 = 1421875

∑ 𝑦𝑖 = 24.7, ∑ 𝑥𝑖 𝑦𝑖 = 484.85, ∑ 𝑥𝑖 2 𝑦𝑖 = 11190.75

 7 105 2275 𝑎0 24.7
[ 105 2275 55125 ] [𝑎1 ] = [ 484.85 ]
2275 55125 1421875 𝑎2 11190.75

𝑎0 0.4419
[𝑎1 ] = [ 0.3161 ]
𝑎2 −0.0051

3.52857 = y m

( yi  ym )2
yi  ym yic yi  yic ( yi  yic )2

-3.3886 11.4824 0.44190476 -3.08667 9.52751

-1.0886 1.18499 1.89499991 -1.63357 2.66856
-0.5086 0.25864 3.09357105 -0.435 0.18923
0.33143 0.10984 4.0376182 0.50905 0.25913
1.25143 1.56607 4.72714134 1.19857 1.43657
1.44143 2.07772 5.16214049 1.63357 2.66855
1.96143 3.8472 5.34261563 1.81404 3.29076
20.5269 20.0403

 
n 2 n 2
( yi  ym ) ( yi  yic )
y 2
 i 1
 3.421  y ,x 2
 i 1
 0.097
n 1 n2
 2 
R 2  1  y2, x   0.97
  y 
Korelasyon katsayısı daha yüksek olan 3. dereceden polinom tercih edilir.

7
6
5
4
3
2
1
0
0 5 10 15 20 25 30 35
7
6
5
4
3
2
1
0
0 5 10 15 20 25 30 35

3) Aşağıdaki fonksiyonla ifade edilen analog voltaj sinyali bir grup öğrenci tarafından A/D dönüştürücü
kullanılarak örneklenmiştir.
𝑉(𝑡) = 𝑎 + 𝑏𝑠𝑖𝑛(2𝜋𝑓𝑡 + 𝜙)
Kullanılan A/D dönüştürücünün giriş sinyal aralığı -5V / +5V olarak verilmiştir. Ölçüm sırasında
öğrenciler örnekleme frekansını 10 Hz seçmiş, örneklemeye 𝑡 = 0.25 s’de başlamış ve 10 s süre ile veri
almışlardır.

𝑎 = 0.5 V, 𝑏 = 2.0 V, 𝑓 = 2 Hz ve 𝜙 = 0 rad ise ;

a) Bu sinyal için Nyquist kriteri nedir? Açıklayınız.

b) 𝑡 = 0 − 2 𝑠 aralığında gerçek sinyali ve örneklenen değerleri bir grafikte gösteriniz.
c) Bu örnekleme ile elde edilecek spektrumun frekans çözünürlüğünü bulunuz.
d) Bu örnekleme ile elde edilecek spektrumda gözlenebilecek en yüksek frekans kaçtır?

a) Frekansı 2Hz olan sinyalin frekansını belirleyebilmek için, sinyal en az 4 Hz veri alma hızıyla
örneklenmelidir. Bu durumda bir periyot içerisinde iki örnekleme yapılmış olur.
b)
3 T sinyal periyodu
2,5
2
1,5
1
0,5
V

0 t
-0,5 0 0,5 1 1,5 2
-1
-1,5
-2

c)
𝑓𝑠
∆𝑓 =
𝑁
𝑓𝑠 = 10 Hz
1
Örnekleme aralığı = 10 𝑠 = 0.1𝑠

Örnekleme süresi = 10 s

Örnek sayısı 𝑁 = 10/0.1 = 100

𝑓𝑠 10
∆𝑓 = = = 0.1 Hz
𝑁 100

d) 10 Hz örnekleme frekansıyla elde edilecek spektrumda okunabilecek en büyük frekans 5 Hz dir.

4) Bir basınç duyargasının çıkış sinyali -15 mV ile +15 mV aralığındadır. Bu sinyalin örneklenmesi için
öncelikle bir sinyal koşullandırıcıda sinyal seviyesi yükseltilmektedir. Yükseltici üzerinde 3 farklı
çarpan (10, 100 ve 1000) seçilebilmektedir. Kullanılacak 12 bitlik A/D dönüştürücünün analog giriş
sinyal aralığı -5V / +5V olarak verilmektedir.
a) Yükseltici üzerindeki hangi çarpanı seçersiniz?
b) A/D dönüştürücünün çözünürlüğünü hesaplayınız.
c) Analog sinyalin değeri 3.25 mV ise sayısallaştırma hatası (%) ne kadar olur?

a) -15 mV ile +15 mV sinyal aralığını -5V / +5V sınırları içerisinde kalacak şekilde yükseltecek en
büyük çarpan tercih edilir. 100 çarpanı veri aralığını -1.5V / +1.5V aralığına yükseltir.
b) Sayısallaştırma seviyelerinin sayısı= 2𝐵 = 212 = 4096
Tam ölçek aralığı 𝑅 = 10𝑉
10
Sayısallaştırma genişliği= 𝑅/2𝐵 = 4096 = 0.00244𝑉 = 2.44𝑚𝑉 (çözünürlük)
2.44
c) sayısallaştırma hatası =± 2
= ±1.22𝑚𝑉
3.25mV yükselticiden geçtikten sonra 3.25 × 100 = 325 𝑚𝑉 ± 1.22𝑚𝑉
1.22
= %0.375
325
325 ±= %0.375 𝑚𝑉

5) Aşağıdaki analog sinyal eşit zaman aralıklarıyla örneklenmektedir. Toplam veri sayısı 500’dür.
Toplanan veri ile tüm frekansların algılanabilmesi için örnekleme frekansı ne olmalıdır? Bu frekansta
örnekleme yapılırsa spektrumda frekans çözünürlüğü ne olur? 0.2 Hz frekans çözünürlüğü elde etmek
için ne yapılmalıdır?
𝑓(𝑡) = 2 sin(20𝜋𝑡) + sin(300𝜋𝑡) + 3 sin(1000𝜋𝑡)

𝑁 = 500
sin(2𝜋𝑓1 𝑡) = sin(20𝜋𝑡) → 𝑓1 = 10 𝐻𝑧
sin(2𝜋𝑓2 𝑡) = sin(300𝜋𝑡) → 𝑓2 = 150 𝐻𝑧
sin(2𝜋𝑓1 𝑡) = sin(1000𝜋𝑡) → 𝑓3 = 500 𝐻𝑧

Tüm frekansların algılanabilmesi için örnekleme frekansı sinyaldeki en büyük frekansın en az iki katı
olmalıdır. (𝑓𝑠 ≥ 1000𝐻𝑧).
 Frekans çözünürlüğü ∆𝑓 = 𝑓𝑠 /𝑁 = 1000/500 = 2𝐻𝑧
Frekans Çözünürlüğünün 0.2 Hz olabilmesi için, örnekleme frekansı düşürülemeyeceği için örnekleme
sayısı arttırılmalıdır. Örnekleme sayısı 5000’e çıkartılırsa çözünürlük 0.2Hz olacaktır.

6) Bir fark basınç ölçer ile ölçülen değerler tabloda verilmiştir. Chauvenet kriterini uygulayarak
ayıklanması gereken veri olup olmadığına karar veriniz. Sonucunuza göre verinin ortalama ve standart
sapma değerlerini belirleyiniz.
n 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
P (mm-su) 11.1 10.9 11.3 10.6 11.2 11.0 10.8 11.1 11.2 11.0 11.2 10.9 11.1 10.4

7) 20 ve 50 Hz frekanslarında salınımlar içeren analog sinyal 500 Hz örnekleme frekansı ile 5 saniye
boyunca örneklenmiştir. 20 Hz frekanstaki salınımlar göz önüne alındığında bir periyotluk sürede kaç
örnek alınmıştır? Örneklenen veriden FFT ile elde edilecek spektrumun frekans çözünürlüğü ne olur?
Bu spektrum ile belirlenebilecek en yüksek frekans kaçtır?