Statik Üç Boutlu Yükleme

Prof.Dr.
Mehmet Zor
Dokuz Eylül Üniversitesi Müh.Fak. Makine Mühendisliği Bölümü
(Son Güncelleme: 04.09. 2019)
04.09.2019 1
Önsöz
Sevgili Öğrenci Arkadaşlarım;
Mühendislik Fakültesi’nin farklı bölümlerinde anlattığım Statik dersine ait notlarımı istifadenize sunuyorum. Ders notlarını
hazırlarken kendi tecrübelerime dayanarak şu noktalara dikkat etmeye çalıştım:
 Öncelikle notlarımda dostane bir hava oluşturmak istedim. Bir zaman çalışmaya çalıştığım bir kitaptaki sert ve resmi
üslubun, çok itici geldiğini, kitaptan beni soğuttuğunu ve çalışma şevkimi kırdığını görmüştüm. Dolayısıyla bir kitabın
üslubunun, öğrenmeyi etkileyen çok önemli bir faktör olduğunu göze alarak, notlarımla dost olmanızı sağlayacak bir
üslubu kullanmaya gayret ettim.
 Bazen espriler, figürler, karikatürler ve değerli bazı sözlerle samimiyeti arttırmayı ve ders çalışmaktan yorulan zihninize bir
teneffüs verip toparlanmasını sağlamayı hedefledim.
 Konuların içinde, öğrenmeyi kolaylaştıran ve hızlandıran bazı anahtar püf noktaları özellikle vurgulamaya çalıştım.
 İlk örnek problemleri en zayıf anlayıştaki bir kişinin anlayabileceği tarzda açıklamaya çalıştım. Diğer örneklerde ise çok fazla
detaylı açıklamalara girmedim.
 Sadece cevabı belli olan bazı soruları konuların sonuna ekleyerek, kendi gayretinizle, hata yapa yapa, düşe kalka doğru
sonucu bulmanızı, bu şekilde konuları daha fazla pekiştirmenizi; ayrıca insanı geliştiren en önemli hadiselerin yenilgiler ve
başarısızlıklar olduğunu hissetmenizi hedefledim.
Sizlerden gelen öneri ve eleştirilerinizi de dikkate alarak, bu notları zaman içerisinde güncellemeyi, en anlaşılır seviyeye getirmeyi
ve mümkün olursa ileride kitap halinde bastırmayı amaçlıyorum. Tüm öğrencilere ve statik konusuyla ilgili tüm araştırmacılara
faydası olması dileğiyle…
15.07. 2017-İzmir
Prof.Dr. Mehmet Zor
(DEU Makine Mühendisliği Bölümü)
e-posta mehmet.zor@deu.edu.tr
04.09.2019 2
1- Motivasyon
04.09.2019 3
Motivasyon
Selamlar..
Statik
Dersinde Başarılar!
BU DERS GERÇEK HAYATTA NE İŞE YARAYACAK?

Bu sorunun cevabını bir örnekle anlamaya çalışalım:
• Çalıştığınız işletme şekildeki gibi bir portatif hamak seti imal etmek istemektedir.
• Ar-ge mühendisi olarak sizden hamakta kullanılacak iplerin en uygun çapını (d) belirlemenizi istemiştir. Zira ipler
çok ince olursa kopar, çok kalın olursa kopmaz ama pahalı olur.
• Bu sebeple bir mühendis olarak iplerin insan ağırlığına dayanabileceği minimum kalınlığı’nı (çapını)
belirleyebilirseniz, işletmemize en faydalı şekilde bir öneri de bulunabiliriz.
• Şimdi birlikte düşünüyoruz: Hamak maksimum 120 kg lık kişiyi taşısın. Ancak 2 katı emniyetli olsun. Yani
durağan halde hamak maksimum 240kg (yaklaşık 2400N) luk bir yükü taşıması gerekir.
04.09.2019 4
Motivasyon
Şunu unutmayın: ip kuvvetleri (T1, T2 ) bilinmeden minimum çap (d) hesaplanamaz. O halde;
İlk adım iplere düşen kuvvetleri (T1, T2) bulmaktır. Statik hesaplardan
2.Adım ise ipin emniyetli çapını (d) hesaplamaktır. Mukavemet hesaplarından
• Görüldüğü gibi statik ve mukavemet birbirlerini tamamlayan iki derstir.

• Mukavemet dersinde doğrudan gerçek hayata uygulanabilen boyut hesablamaları (d çapının
belirlenmesi gibi) yapılır ki bu hesaplamalar mühendislerden beklenir.
• Ancak boyutu hesaplamadan önce kuvvetlerin bilinmesi gerekir. Bu ise Statik dersinin temel
konusudur.
• O halde bir mühendis olarak öncelikle statik hesaplarını iyi öğrenmemiz son derece önemlidir.
04.09.2019 5
Motivasyon
• Şimdi Çevrenizdeki dış yüklerin etkisine maruz kalan katı cisimlere bir göz atınız.
Örneğin, sandalye, masa, sehpa, yatak, dolap, asansör, kitaplık, merdiven,
ayakkabılarınız.. Her birisinde, ince olduğu taktirde kırılması, kopması muhtemel
parçaları görmeye çalışınız.
mukavemetten
statikten
04.09.2019 6
Motivasyon
• Bu parçaların ince tutarak, malzemeden kazanabilir ekonomik açıdan

işletmenize fayda sağlayabileceğinizi düşünebilirsiniz. Ancak bu
durumda dayanımı riske ettiğinizin farkında olmalısınız. Olayı tam tersi
düşünürsek, parçaları kalınlaştırıp dayanım riskini azaltabilirsiniz fakat
bu durumda da daha fazla malzeme kullanmanız gerektiğinden imalatı
daha pahalıya getirirsiniz.
• İşte bir mühendis olarak sizden beklenen şey, bu dayanım ve

ekonomiklik şartlarını en iyi şekilde sağlayacak hesaplamaları
yapabilmenizdir ki, bu faaliyete optimizasyon, sonucuna ise optimum
çözüm denir.
• Aslında nihai hedefimiz dayanım açısından minimum boyutların tespit

edilmesidir. Bu ise mukavemet hesaplarıyla mümkündür. Fakat
dediğimiz gibi Statik hesaplar yapılmadan, Mukavemet hesapları
yapılamaz. Bu sebeple Statik dersi Mukavemet dersinin temelini
oluşturur. Statikte ana hedef durağan haldeki katı cisimlere etki eden
kuvvetlerin belirlenmesidir.
04.09.2019
7
Motivasyon
Şunu da belirtmekte fayda var ki, boyutların değiştirmekle dayanım ve ekonomiklik

açısından en iyi çözüm bulunabilir ancak bu sırada sistemin işlevselliğinin ve
kullanılabilirliğinin de kaybedilmemesi gereklidir. Bu da karşımıza üçüncü bir şart
olarak çıkmaktadır.
Yüklere dayanabilmiş ancak aşırı şekil değiştirmekle işlevselliğini yitirmiş bir köprü
04.09.2019 8
Motivasyon
Sonuç olarak, yeni bir ürünün tasarım aşamasında veya mevcut bir ürünü iyileştirme faaliyetlerinde,
şu 3 şartı en iyi seviyede sağlamak gerekir ki, optimum çözüm elde edilebilsin:
1- Dayanım
2- Ekonomiklik
3- İşlevsellik
İmalatta kullanılan malzeme israfının önlenerek, işletmelerin giderlerinin

azaltılması ve dolayısıyla daha fazla kâr yapabilmesi, ancak statik ve mukavemet
konularına yeterince hâkim olan ve bu sayede doğru optimizasyon hesaplamaları
yapabilen mühendislerle mümkündür.
04.09.2019 9
Motivasyon
Ürünlerinizin
dayanım açısından
Sizi niçin işe optimizasyonunu yaparak, en az
alalım? Bize ne malzeme maliyeti ile imal
gibi faydanız etmenizde yardımcı
olabilir? olabileceğimi düşünüyorum.
04.09.2019 10
Giriş
.
KONULAR
Statik
1. Vektörler
2. Kuvvet Sistemleri
3. 2 Boyutlu Denge
Kuvvet
Hesaplamaları 4. 3 Boyutlu Denge
5. Kafes Sistemler
6. Çerçeveler ve Makinalar
7. Ağırlık Merkezi
8. Atalet momenti
Kuvvet
9. Sürtünme
Hesaplamaları
10. Virtüel İşler Prensibi
04.09.2019 11
Giriş
.
Newton Kanunları
 1. Kanun: Başlangıçta durağan halde olan veya sabit hızla bir doğru boyunca
hareket eden bir cisim üzerine dengelenmemiş bir kuvvet etki etmedikçe (net
kuvvet ve moment sıfır ise) bu hareket durumunu korur.
(Bu kanun Statik biliminin temelini oluşturur.)
 2. Kanun: Bir parçacığın ivmesi, üzerine etki eden bileşke kuvvetle doğru orantılı
ve kuvvet doğrultusundadır. F=ma
(Bu kanun Dinamik Dersinin Temelini oluşturur.)
 3. Kanun: İki parçacık arasındaki etki ve tepki kuvvetleri eşit, aynı doğrultu
üzerinde ve zıt yönlerdedir.
(Bu kanun Mukavemet Dersinin temelidir.)
04.09.2019 12
Giriş
.
Statikte Kullanacağımız Birim Sistemleri
Birim SI
Kütle kilogram (kg)
Uzunluk metre (m)
Zaman saniye (s)
Kuvvet Newton (N)
1 Newtonluk kuvvet: 1 kilogramlık kütleyi 1 m/s2 ivmelendiren kuvvet değeridir.
Püf Noktası (PN) – 1.1: Statik denge denklemlerinin sağ tarafı sıfır olduğundan birim dönüşümüne gerek kalmaz.
Ancak tabi ki hesaplamalarda büyüklükler aynı cins birimden yazılmalıdır. (Mesela tüm kuvvetler kN veya Newton
alınmalıdır.)
04.09.2019 13
1. VEKTÖRLER
04.09.2019 14
1. VEKTÖRLER
1.1 konunun önemi Bu konuyu niçin

öğrenmeliyim ?
Soru: Bu konuyu öğrenmek bize ne kazandıracak?

Cevap: Bu konuyu iyice anlayabilirsek;
Statik’in temel konusu olan kuvvet hesaplamalarını

yapabilecek ve özellikle üç boyutlu denge problemlerini,
daha kolay ve pratik olarak çözebileceğiz.
Hatırlayın : Kuvvetleri hesaplamanın ne önemi vardı?

 Kuvvetleri bilmeden mukavemet hesapları yapılamaz.
 İncelenen parçanın, kuvvete dayanması için gerekli minimum boyutları mukavemet hesaplamalarıyla belirlenir.
 Bu minimum boyutlar ise günlük hayatımıza uygulanabilir bir veri elde etmemizi sağlar. Zira boyutlar bu
değerlerden büyük olmalıdır.
04.09.2019 15
1. VEKTÖRLER
Şimdi vektörlerle ilgili tanım ve işlemleri sırasıyla işleyip, son kısımda çeşitli örneklerle konuyu pekiştirmeye
çalışacağız.
 1.2 Skaler büyüklük: Sadece şiddeti bulunan büyüklükler (örn: uzunluk, zaman, kütle, hacim,
enerji, yoğunluk) Bir harf ile sembolize edilebilir. (örn: kütle: m)
 1.3 Vektörel büyüklük: Şiddeti ile birlikte yönü olan büyüklüklerdir. (örn: hız, ivme, kuvvet)
 1.4 Bir vektörün gösterimi: Bir okla gösterilir. Sembolize edilirken harfin üzerinde bir ok koyulur.
Vektörel Gösterimi: 𝑉
etkime doğrultusu Şiddeti : V veya I 𝑉 I

B
Doğrultusu : AB
V 𝑉 Yönü : A’dan B’ye doğru
Uygulama noktası : A
𝜃 Yatayla yaptığı açı : q
04.09.2019 16
1. VEKTÖRLER
1.5 Vektörlerin Sınıflandırılması

P.N 2.1 : Sınıflandırmada esas olan vektörün etkisinin korunmasıdır. (P.N: Püf Noktası)
1-Serbest vektör (Free vector): Belirli bir şiddeti, doğrultusu ve

yönü vardır ama etkime doğrultusu uzayda tek bir noktadan
geçmez. Sabit bir hızla doğrusal hareket yapan bir aracın hız
vektörü buna bir örnektir.
2- Kayan vektör (Sliding vector): Belirli bir şiddeti, doğrultu ve yönü

vardır. Uygulama noktası etkime doğrultusu üzerinde herhangi bir
nokta olabilir. Rijit bir cisme etki eden kuvvet, aynı etkiyi etkime
çizgisi üzerinde herhangi bir noktadan uygulandığında da gösterir
ki bu kuvvet kayan vektöre bir örnektir.
3- Sabit vektör (Fixed vector): Belirli bir şiddeti, doğrultu ve yönü

vardır. Etkime doğrultusu uzayda tek bir noktadan geçer. Elastik
bir çubuğa uygulanan çekme kuvvetleri buna bir misaldir.
Kuvvetlerin aynı etkiyi koruması için etkime doğrultusu ve noktası
sabit olmalıdır.
04.09.2019 17
1. VEKTÖRLER
1.6 Kaydırılabilme İlkesi (Principle of transmissibility):
Rijit cisim üzerine etkiyen kuvvetin şiddeti, doğrultusu ve yönü aynı kalmak koşuluyla uygulama noktası,
doğrultusu üzerinde herhangi bir noktaya taşınabilir ve bu işlem sonucu cisme etkisi değişmez.
Bir cismi arkadan itsek veya önden aynı doğrultuda aynı kuvvetle çeksek, teorik olarak bu
kuvvetlerin mekanik etkisi aynıdır.
04.09.2019 18
1. VEKTÖRLER
1.7.1 Kartezyen Koordinatlar : Birbirine dik (ortogonal) eksenlerden oluşan eksen

takımıdır. İki boyutlu (düzlemsel) durumda x ve y eksenlerini, üç boyutlu (uzaysal)
durumda x, y ve z eksenlerini içerir. Eksenlerin 2si keyfi, diğeri onlara bağlı yerleştirilir.
04.09.2019 19
1. VEKTÖRLER
1.7.2 Eksenlerin yerleştirilmesi nasıl yapılır?
 x ve y eksenleri keyfi olarak yerleştirilir; ancak z ekseninin yönü artık keyfi olamaz.
 z ekseni sağ el kaidesiyle yerleştirilir.
 Yani x ekseni sağ elimizin 4 parmağıyla tutup, y ekseni üzerine kaparsak baş parmağımızın
yönü + z eksenini gösterir.
veya
Sağ elinizin aldığı bu pozisyonda daima, x ve y eksenlerini keyfi yerleştirdikten sonra,
işaret parmağınız x, Sağ elinizin 4 parmağıyla x eksenini tutup, y
orta parmağınız, y ekseni üzerine doğru döndürür gibi yaparsanız,
baş parmağınız, z yönündedir. baş parmağınızın yönü z eksenini gösterecektir.
04.09.2019 20
1. VEKTÖRLER
1.8 Vektörelerin toplanması ve çıkarılması
Vektörlerin Toplama ve çıkarma işleminde 2 yöntem vardır:

a-) Paralelkenar yöntemi:
Toplama: Vektörlerin başlangıç noktaları birleştirilir ve bir paralel kenar oluşturulur. Bu paralel kenarın
diyogonali ( 𝑅 ) iki vektörün toplamına eşittir.
𝐵 Ԧ
𝑅 = 𝐴+𝐵
𝐵
𝐴Ԧ
+ =
𝐴Ԧ
Çıkarma: Çıkarılan 2nci vektör 180 derece ters çevrilip toplama işlemi aynen yapılır.
𝐵
𝐴Ԧ - = 𝐴Ԧ
−𝐵
𝑅 = 𝐴Ԧ − 𝐵
04.09.2019 21
1. VEKTÖRLER
b-) Üçgen Yöntemi (uç uca ekleme yöntemi):
Toplama: 2nci vektör 1nci vektörün ucuna (bitim noktasına) eklenir. 1nci vektörün başlangıcından , 2nci vektörün
bitiş noktasına çizilen vektör toplam vektörü (R ) verir.
𝐵 Ԧ
𝑅 = 𝐴+𝐵
𝐴Ԧ + = 𝐵
Çıkarma: 2nci vektör 180 derece çevrilip toplama işlemi aynen uygulanır.
𝐵 𝐴Ԧ
𝐴Ԧ - = −𝐵
𝑅 = 𝐴Ԧ − 𝐵
04.09.2019 22
1. VEKTÖRLER
c-) Birden Fazla vektörün toplanması veya çıkarılması: Bu durumda üçgen

yöntemi daha pratiktir. Vektörler uç uca eklenir ve ilk vektörün başlangıcından
son vektörün ucuna çizilen vektör bileşkeyi verir. Vektörlerin sırasının önemi
yoktur. Çıkarılacak vektörleri varsa yine 180derece çevrilir.
−𝐶Ԧ
𝐵 𝐶Ԧ
𝐶Ԧ
𝐵
𝐵
𝐴Ԧ
𝐴Ԧ 𝐴Ԧ
04.09.2019 23
1. VEKTÖRLER
1.9 Bir vektörün bir skalerle (bir katsayı ile) çarpımı:
• Sonuç, başka bir vektördür.

• Sonuç vektörün şiddeti = (çarpılan vektörün şiddeti) x (katsayı)
• Sonuç vektörü, ilk vektöre paraleldir ancak yönü değişebilir.
• Eğer çarpım katsayısı pozitif ise sonuç vektörü aynı yönde, katsayı
negatif ise zıt yönde (180derece ters) olur.
04.09.2019 24
1. VEKTÖRLER
1.10 İki Vektörün Birbirleriyle Skaler Çarpımı (.) :
 Sonuç bir skalerdir (bir sayıdır).

 Bu sayı; her iki vektörün şiddetleri ve aralarındaki açının cosinüsünün
çarpılmasıyla bulunur.
 Skaler çarpımda arada ‘ . ‘ ( nokta) kullanılır.
(D2.1)
Örneğin;
Şiddetler : A = 5, B = 4 ve q = 60o 𝐴Ԧ .𝐵 = 5.4.Cos60o = 10
Hatırlatma: bir vektörün üzerinde ok yoksa bu şiddeti anlamına gelir. Örneğin 𝐴Ԧ vektörünün şiddeti A
ile gösterilir. Şiddetin gösterimi için bir başka alternatif ise 𝐴Ԧ dır.
04.09.2019 25
1. VEKTÖRLER
1.11 İki Vektörün Birbiriyle Vektörel Çarpımı (x):

 Sonuç başka bir vektördür.
 Sonuç vektörünün şiddeti :her iki vektörün şiddetleri ve
aralarındaki açının sinüsünün çarpılmasıyla bulunur.
 Sonuç vektörünün yönü: çarpılan vektörlerin bulunduğu
ortak düzleme diktir ve sağ el kaidesiyle bulunur.
 Sağ el kaidesi : Çarpılan ilk vektör sağ elimizin 4
parmağıyla tutulur ve ikinci vektör üzerine kapatılır. Bu
durumda baş parmağımızın yönü sonuç vektörünün
yönünü verir.
 Vektörel çarpımda arada ‘ x ‘ veya ‘^’ kullanılır. Yönü:
𝑎Ԧ x 𝑏 = 𝑐Ԧ Şiddeti: c =a.b.Sinq (D2.2)
04.09.2019 26
1. VEKTÖRLER
1.12 Sağ el kaidesini tekrar edelim:

İlk çarpılan vektörü (A) 2nci vektörün (B) üzerine sağ elimizle dört parmağımızla kapatırız. Başparmağımızın
yönü sonuç vektörünün (C) yönünü verir. Bu yön çarpılan vektörlerin düzlemine dik yöndür.
Bu nedenle vektörel çarpımda vektörlerin çarpım sırası önemlidir.
𝐴Ԧ 𝑥 𝐵 ≠ 𝐵 𝑥 𝐴Ԧ
𝐴Ԧ 𝑥 𝐵 = −(𝐵 𝑥 𝐴)
Ԧ
1.13 Vektörel Çapımda Dağılma Özelliği :
Reel sayılardaki bu özellik vektörler için de geçerlidir. Yani:
𝐴Ԧ 𝑥 𝐵 + 𝐶Ԧ = 𝐴Ԧ 𝑥 𝐵 + 𝐴Ԧ 𝑥 𝐶Ԧ
04.09.2019 27
Yapraksız kaldın diye gövdeni kestirme. Zira bu işin baharı da var. (Mevlana)
1. VEKTÖRLER
1.14 Birim Vektör ( 𝑛 ):

Herhangi bir doğrultuda, şiddeti 1 birim olan vektördür.
𝑛 =1
Birim vektör nasıl bulunur? : Birim vektör; kendisiyle aynı yönde olan bir
vektörün kendi şiddetine bölünmesiyle bulunur.
𝐴Ԧ
𝑛= (D2.4)
𝐴
Bu tanıma göre;
𝐴Ԧ = 𝐴. 𝑛 (D2.5)
D2.5 denklemi bize der ki: Bir vektörün şiddeti belli iken, vektörel ifadesini bulmak
istiyorsan; vektörün şiddeti ile vektörle aynı yöndeki birim vektörü çarp.
Not: Birim vektör ise aynı yönde başka bir vektörün yardımıyla D2.4 denklemi ile bulunur.
Bununla ilgili örnekler ileride verilecektir.
04.09.2019 28
1. VEKTÖRLER
1.15 Kartezyen birim vektörler (i, j ,k)
Kartezyen koordinatlarda eksenler (x,y,z)

doğrultularındaki birim vektörler, özel olarak i, j,k ile
sembolize edilir. Bunlar birbirlerine dik bir vektörlerdir.
1.16 Kartezyen birim vektörlerin birbirleriyle vektörel çarpımı:
Örneğin i ve j vektörlerini birbiriyle vektörel çarpımının sonucunu arıyoruz. 𝑖Ԧ𝑥Ԧ𝑗 =?
Vektörel çarpım gereği sonuç başka bir vektördür. (bknz: 2.11)

Çıkan sonuç vektörünün şiddeti:
 
Çarpılan vektörlerin şiddeti ile aralarındaki açının sinüsü çarpılır. i j sin 90 = 1.1.1 = 1
Çıkan sonuç vektörünün yönü: sağ el kaidesiyle +z yönündedir.

Sağ elimizin dört parmağıyla çarpılan 1. vektörü (i) tutup, 2.vektör (j) üzerine kapayınca, baş parmağımızın
yönü sonuç vektörünün yönünü gösterir.
Sonuç vektörü, +z doğrultusunda 1 birim şiddetinde çıkmıştır.
Bu ise 𝑘 vektörüdür. O halde; 𝑖Ԧ𝑥Ԧ𝑗 = 𝑘
04.09.2019 29
1. VEKTÖRLER
Benzer şekilde 𝑘𝑥Ԧ𝑗 = −Ԧ𝑖 ve 𝑘𝑥Ԧ𝑖 = 𝑗Ԧ olduğunu görmeye çalışınız.
O halde, Kartezyen birim vektörlerin ikisinin birbiriyle çarpımı diğer Kartezyen birim vektöre eşittir.
İşareti ise sağ el kaidesiyle tespit edilir.
1.17 Şema yardımı ile Kartezyen birim vektörlerin vektörel çarpımı:
i,j,k vektörlerinde herhangi ikisinin çarpımı diğer 3ncü vektörü verir. İşareti
ise yandaki şema yardımıyla bulunur. Çarpılan ilk vektörden, çarpılan ikinci
vektöre gidiş yolu saat ibresi yönünde ise sonuç pozitif, aksi halde
negatiftir.
Örn-1: 𝑗Ԧ𝑥𝑘 = 𝑖Ԧ Şemada j den k ya gidiş saat ibresi yönünde olduğundan çıkan sonuç + i dir.
Örn-2: 𝑖Ԧ𝑥𝑘 = −𝑗 Şemada i den k ya gidiş saat ibresi tersi yönünde olduğundan çıkan sonuç - j dir.
𝑗Ԧ𝑥Ԧ𝑖 = −𝑘 Olduğunu görmeye çalışın.
04.09.2019 30
1. VEKTÖRLER
Kartezyen Birim vektörlerin kendisi ile vektörel çarpımı sıfırdır. Çünkü aralarındaki açı 0 dır.
Örneğin;

𝑖Ԧ𝑥Ԧ𝑖 =? Şiddeti : i i sin 0 = 1.1.0 = 0 𝑖Ԧ𝑥Ԧ𝑖 =0
Benzer şekilde 𝑗Ԧ𝑥 𝑗Ԧ=𝑘𝑥𝑘 = 0
1.18 Kartezyen birim vektörlerin skaler çarpımı:
2.10 maddesinden biliyoruz ki, skaler çarpımda, sonuç bir sayıdır ve çarpılan vektörlerin şiddeti ile
aralarındaki açının cosinüsü çarpılır. Kendi aralarındaki açı 0o, diğerleriyle aralarındaki açı 90o dir.
Buna göre;
Kartezyen birim vektörlerin kendisiyle skaler çarpımı sonucu 1 dir. Örneğin: 𝑖Ԧ. 𝑖Ԧ = 𝑖Ԧ . 𝑖Ԧ .Cos 0o=1.1.1 =1
Kartezyen birim vektörlerin birbirleriyle skaler çarpımı sonucu 0 dir. Örneğin: 𝑖Ԧ. 𝑗Ԧ = 𝑖Ԧ . 𝑗Ԧ .Cos 90o=1.1.0 =0
04.09.2019 31
1. VEKTÖRLER
1.19 İzdüşüm : Bir vektörün bir eksen üzerindeki izdüşümü vektörün bitim
noktasından o eksene inilen dik ile bulunur.
: V vektörünün D eksenindeki izdüşümüdür.

: D eksenindeki birim vektör
a- İzdüşümün şiddetini nasıl buluruz?
veya (D2.6)*
D2.6 denklemi der ki:

Bir vektörün bir eksen üzerindeki izdüşümünün şiddeti o vektörün o eksendeki birim vektörle
skaler çarpımına eşittir.
b- İzdüşümün vektörel ifadesini nasıl buluruz?
D2.5 denklemini önce hatırlamakta fayda var: Bir vektör, kendi şiddeti ile kendisiyle aynı
yöndeki birim vektörün skaler çarpımına eşittir.
Buna göre :
D2.6 denklemini de düşünürsek izdüşüm vektörü : (D2.7)
04.09.2019 32
1. VEKTÖRLER
1.20 Bileşen:
Bir vektörün 2 farklı eksen üzerindeki bileşenlerini bulmak için, vektörün ucundan (bitim
noktasından) herbir eksene paralel çizgiler çizeriz. Bu çizgilerin eksenleri kestiği noktalar vektörün
bileşenlerini verir.
(D2.8)
P.N 2.2 : İki vektörün toplama işleminde (bk: 2.8), toplanan vektörlerin aslında bileşenler olduğuna dikkat ediniz.
04.09.2019 33
1. VEKTÖRLER
1.21 Bileşenle İzdüşüm Arasındaki Fark:
 Yandaki şekilde bu fark net olarak görülmektedir.

 İzdüşüm için tek, bileşen için iki eksenin varlığı gerekli
olduğuna dikkat ediniz.
 Anlamadı iseniz 2.17 ve 2.18 maddelerini tekrar inceleyiniz.
1.22 Bileşenle İzdüşüm Ne zaman çakışır?
Eksenler birbirine dik olduğunda

bileşen ve izdüşümler üst üste çakışır ve
aynı olur.
Dikkat: Kartezyen koordinat eksenleri (x,y,z) birbirlerine diktir. Bu sebeple bu eksenlerdeki izdüşüm
ve bileşenler aynıdır.
04.09.2019 34
1. VEKTÖRLER
1.23 Bir Vektörün Kartezyen Bileşenleri
Düzlemde ( iki boyutlu halde)

: Bir U vektörünü x ve y eksenlerinde bileşenlerine (Ux, Uy) ayırıyoruz.
Bu bileşenler aynı zamanda izdüşümlerdir. Çünkü eksenler diktir. (bk:2.20)

U = Ux U y
D2.5 denklemine göre bir vektör, şiddeti ile   
birim vektörün çarpına eşit idi. O halde : U = U xi  U y j
 yazılabilir
U x = U xi , U y = U y j
Yatayla yaptığı açı:
(D2.9a)
kartezyen bileşenleri belli olan bir vektörün şiddeti : U = U x2  U y2
04.09.2019 35
1. VEKTÖRLER
Üç boyutlu durumda ilaveten Uz bileşine de gelir.
 
U = U z i  U xy
 
U xy = U x i  U y j
  
U = U xi  U y j  U z k
Kartezyen bileşenleri belli olan vektörün şiddeti: U = U x2  U y2  U z2 (D2.9b)
04.09.2019 36
1. VEKTÖRLER
1.24 Konum Vektörü:

Başlangıç ve bitiş noktasının koordinatları belli olan bir konum vektörü şu şekilde bulunur.
Konum vektörü: (D2.10)
Konum vektörünün Şiddeti: 𝐴𝐵 = (𝑥𝐵 − 𝑥𝐴 )2 +(𝑦𝐵 − 𝑦𝐴 )2 +(𝑧𝐵 − 𝑧𝐴 )2 (D2.11)
Konum vektör cinsinden birim vektör: (D2.12)
04.09.2019 37
1. VEKTÖRLER
1.25 Bir Vektörün Bir Eksene Paralel ve Dik Bileşenini nasıl buluruz? Yani;
U ve 𝑒Ԧ b
belli iken b eksenine paralel ve dik bileşenlerini arıyoruz
=? =? Birim vektör
a-) Önce paralel bileşenin şiddetini ( ) bulalım.

D2.6 denklemine göre, bir vektörü başka bir doğrultudaki birim 𝑒Ԧ
vektörle skaler çarparsak, birim vektörün doğrultusuna paralel q
izdüşümünün şiddetini buluruz. Yani; U
(2nci eksen b eksenine dik olduğundan aynı zamanda bileşen olur. bk.: 2.20)
b-)Şimdi paralel bileşenin vektörel ifadesini ( ) bulalım. 2.5 denklemine göre, bir vektörün vektörel
ifadesini bulmak istersek; vektörün şiddeti ile kendi doğrultusundaki birim vektörün skaler çarparız.
Yani: (D2.13)
c-) Dik bileşen:
Şunları da görebilmek gerekir: D2.7 denklemi ile D2.13 denklemleri aslında aynı şeyi ifade eder.
Ayrıca: ,
04.09.2019 38
1. VEKTÖRLER
1.26 Vektörel çarpımın matris formatı:

Vektörel çarpımı yaparken aşağıdaki gibi oluşturulan matrisin detarminantını da almak
mümkündür. Bu şekilde i, j ve k birim vektörlerinin katsayıları daha kolay bulunabilir.
Örnek:
Vektörel çarpımını hesaplayınız.
04.09.2019 39
1. VEKTÖRLER
1.27 Karışık Üçlü Çarpım: 2 vektörün vektörel çarpımı ile 3ncü bir vektörün skaler çarpımı
sözkonusu ise yine matris formatında çarpım yapılabilir.
   
U = U xi  U y j  U z k
   
V = Vx i  V y j  Vz k
   
W = Wx i  W y j  Wz k
  
i j k
 
   
U  V  W  = U x i  U y j  U z k  Vx V y Vz
 
Wx W y Wz
veya
Ux Uy Uz
  
U  V  W  = Vx V y Vz
Wx W y Wz
Bir kuvvetin bir doğruya göre momenti alınırken bu işlem pratik bir çözüm olabilir. İleride bu konu anlatılacaktır.
04.09.2019 40
1. VEKTÖRLER
1.28 Doğrultman Kosinüsleri

Bir vektörün Kartezyen eksenlerin herbirisi ile yaptığı açıların (a, b, g 
Kosinüsleridir. Mukavemetle ilgili bazı hesaplamalarda daha pratik çözümler için kullanılır.
Doğrultman Kosinüsleri
Şimdi vektörlerle ilgili bilgilerimizin zihnimizde daha iyi yerleşmesi için çeşitli örnekler inceleyeceğiz….>>
04.09.2019 41
1. VEKTÖRLER
Örnek 1.1 : Şekildeki 80 birim şiddetindeki V vektörü, +x ekseni

ile q =300 lik açı yapmaktadır.
a-) 𝑉 yi elde ediniz. (V nin vektörel ifadesini bulunuz.)
b-) 𝑉 ile aynı doğrultudaki birim vektörü elde ediniz.
Çözüm:
04.09.2019 42
1. VEKTÖRLER
Örnek 1.2: 800 N şiddetindeki F kuvvetinin

a-) x ve y eksenlerindeki bileşenlerini,
b-) a-b doğrultularındaki bileşenlerini ve
izdüşümlerini bulunuz.
Not: x-y birbirine dik olduğu için bileşenler aynı zamanda

izdüşümlere eşit olur.
04.09.2019 43
1. VEKTÖRLER
Örnek 1.3: Şiddeti F=18 birim olan 𝐹Ԧ vektörünü vektörel olarak ifade ediniz.
Çözüm:
 D2.5 e göre bir vektör, şiddeti ile birim vektörün

çarpımına eşittir. 𝐹Ԧ = 𝐹. 𝑛
 D2.12 ye göre birim vektör, kendi yönündeki konum vektörünün

𝐴𝐵
şiddetine bölümüne eşittir. 𝑛 =
𝐴𝐵
A(0,1,2) , B(2,0,0)
𝐴𝐵 2−0 𝑖+ 0−1 𝑗+ 0−2 𝑘 2𝑖−𝑗−2𝑘 18(2𝑖−𝑗−2𝑘)

𝐹Ԧ = 𝐹. 𝑛 = 18. = 18. = 18. =
𝐴𝐵 𝐴𝐵 22 +12 +2 2 3
→ 𝐹Ԧ = 12𝑖 − 6𝑗 − 12𝑘 bulunur. Bk: D2.11
Bu örnekte cevaplarını bulduğumuz sorular:

1- Bir vektörün şiddeti ve vektör doğrultusu üzerinde 2 noktanın koordinatları belli iken vektörel ifadesini nasıl buluruz?
2- Başlangıç ve bitiş noktalarının yeri belli olan bir konum vektörünü ve aynı yöndeki birim vektörü nasıl buluruz?
04.09.2019 44
Tut ki Ali’den sana miras kaldı Zülfikar.

Sende Ali’nin yüreği yoksa Zülfikar neye yarar? (Mevlana)
1. VEKTÖRLER
Örnek 1.4 Şiddeti V= 5 birim olan 𝑉 vektörünü, vektörel olarak ifade ediniz.
A(0,1,2) ,
B(2,0,0),
C(2,1.5,0)
𝑉 = 𝑉. 𝑛
Çözüm: 𝐴𝐵𝑥𝐴𝐶
=5
• Bir vektör, kendi şiddeti ile birim vektörün çarpımına eşittir. 𝑉 = 𝐴𝐵𝑥𝐴𝐶
𝑉. 𝑛
• V=5 dir. O halde önemli olan 𝑛 birim vektörünün bulunmasıdır. 2𝑖 − 𝑗 − 2𝑘 𝑥(2𝑖 + 0.5𝑗 − 2𝑘)
• Birim vektör, kendi doğrultusunda herhangi bir vektörün
=5
𝑇
𝐴𝐵𝑥𝐴𝐶
şiddetine bölümü ile bulunur. 𝑛 = 𝑇
• Şimdi önemli olan 𝑛 doğrultusunda herhangi bir 𝑇 vektörü elde (1𝑘+4𝑗+2𝑘+2𝑖−4𝑗+1𝑖 (3𝑖+3𝑘)
etmektir. =5. = 5.
𝐴𝐵𝑥𝐴𝐶 32 +32
• İki vektörün vektörel çarpımı, bulundukları düzleme dik
(düzlem normali doğrultusunda) başka bir vektörü verir. Yönü
ise sağ el kaidesine göre bulunur. → 𝑉 = 3.53𝑖 + 3.53𝑘
• Buna göre 𝑇 = 𝐴𝐵𝑥𝐴𝐶 yazılabilir. 𝐴𝐵 𝑣𝑒 𝐴𝐶 koyu
düzlemdedir ve çarpımları +n normali doğrultusundadır. AB yi Not: 𝑇 = 𝐶𝐴𝑥𝐶𝐵 veya 𝑇 = 𝐵𝐶𝑥𝐵𝐴 şeklinde alınabilir. Önemli
AC ye sağ elimizle kapatırsak baş parmağımız n doğrultusunu olan n doğrultusunda herhangi bir vektörün oluşmasıdır.
gösterir.)
Bu örnekte cevaplarını bulduğumuz sorular:

1-Diyogonal (eğimli) bir düzleme dik bir vektörün şiddeti belli iken vektörel ifadesini nasıl buluruz?
2-Diyogonal bir düzlemin normali doğrultusundaki birim vektörü nasıl buluruz?
04.09.2019 45
1. VEKTÖRLER
Örnek (Soru) 1.5: End. Statik 1.vize-2007

z F1 = AB
2m
F3
A
F2 = DC
1m
D F2
C F3 = AD
1m
2m F1
y
2m
olduğuna göre F1 xF2  F3 = ?
1,8 m B
x Cevap: 0.2Ԧ𝑖 + 6Ԧ𝑗 + 7.6𝑘
04.09.2019 46
1. VEKTÖRLER
Örnek Soru 1.6 (2015 - 1.vize – Makine Muh. Bl.)
xy düzlemindeki T ve P vektörlerinin şiddetleri ,

T= 20 , P= 30 dir. Buna göre aşağıdaki
işlemleri yapınız.
a-) 𝑇ത 𝑥 𝑃ത =?
b-)𝑇ത . 𝑃ത − 3 =?
c-) 2𝑇ത − 𝑃ത 𝑥(𝑇ത 𝑥 3𝑃)
ത =?
Örnek Soru 1.7 (2014 – 1.vize)
𝐹ഥ1 = 3𝑖 + 4𝑗 − 5𝑘 , 𝐹2 = −4𝑖 + 3𝑗 , 𝐹3 = 8𝑗 + 3𝑘
ise aşağıdaki işlemleri yapınız.
a-10p) ( 𝐹ഥ1 𝑥 𝐹2 ). 𝐹3 =?
b-10p) ( 𝐹ഥ1 . 𝐹2 ). 𝐹3 =?
c-10p) 𝐹ഥ1 𝑥 (𝐹2 - 𝐹3 ) =?
04.09.2019 47
1. VEKTÖRLER
Ç
Örnek Soru 1.8
Şekildeki AB direğine bağlı BO halatına 𝑃Ԧ = −120𝑖 − 90𝑗 − 80𝑘 (N)

luk bir kuvvet uygulanmıştır. Halatın uzunluğu 17 m olduğuna göre B
noktasının koordinatlarını hesaplayınız.
Cevap: B(12, 9, 8 )
Örnek Soru 1.9

Şekilde gösterilen vektörler: Ç
𝑟1 = 4𝑖 + 3𝑗 ve 𝑟2 = 6𝑖 − 4𝑗
olarak veriliyor. Buna göre :

a-) bu vektörlerin arasındaki açının değerini hesaplayınız. (cevap:70.55o )
b) Bu vektörlerin toplamının şiddetini hesaplayınız.(cevap:10.05)
04.09.2019 48
1. VEKTÖRLER
Örnek (Soru) 1.10 A vektörü 27, B vektörü 15 birim şiddetinde

B olduğuna göre aşağıdaki vektörel işlemlerin sonucunu bulunuz.
40
o 𝑎−) 𝐴Ԧ + 𝐵 =?
A 𝑏−) 𝐵. 𝐴Ԧ =?
c−) 𝑘. (𝐴𝑥𝐵) =?
Cevaplar: a-)18.26, b-)-310.23 c-) 260.28
Örnek (Soru) 1.11.

Şekildeki sistemde V vektörünün şiddeti 200, P
vektörünün şiddeti 600 ise V ve P nin vektörel
ifadelerini bulunuz.
Cevap:
𝑉 = 120𝑖 + 160𝑗
𝑃 = 204.5𝑖 + 339.4𝑗 + 424.25𝑘
04.09.2019 49
1. VEKTÖRLER
Örnek Soru 1.12

F1=10kN (DCBF düzleminin tam ortasına dik uygulanmış),
M1= 20kNm (EFD düzlemine uygulanmış) ise,
𝐹1 =? 𝑀1 =?
Ç
Cevaplar:
𝐹1 = −8Ԧ𝑗 − 6𝑘
𝑀1 = 15.6Ԧ𝑖 − 10Ԧ𝑗 −7.4𝑘
04.09.2019 50
2. KUVVET SİSTEMLERİ
F F K
P P
04.09.2019 51
2.1 Konunun Önemi:
 Kuvvet vektörel bir büyüklüktür.

F
 Kuvvet Statik dersindeki en önemli kavramdır.
 Vektörler için yapılan tüm işlemler kuvvetler için de yapılabilir.
 Ayrıca kuvvetlerle yapılabilecek vektörel tanımlar ve işlemler vardır. Bunların öğrenilmesi
dersin amaçları açısından çok önemlidir.
 Bu bölümdeki işlemleri iyice kavramamız durumunda statik denge problemlerini çok

daha rahat ve anlayarak çözebileceğiz.
04.09.2019 52
2.2 Kuvvet Nedir?

• Kuvvet, bir cisme dışarıdan uygulanan ve
onu harekete zorlayan etkidir.
• Kuvvet Şiddeti, yönü ve uygulama noktası
olan vektörel bir büyüklüktür.
2.3 Kuvvetin Etkileri
Bir cismin üzerine uygulanan kuvvet, cisim
üzerinde iki ayrı etki meydana getirir:
1- Dış Etki: Kuvvetin dış etkisi (external effect) cismi hareket ettirmeye çalışmaktır.
Kuvvet dengelenmiş ise cisim durağandır ve dengeyi sağlayan diğer kuvvetlerin hesabı Statik dersinin
konusudur. (Kuvvet dengelenmemiş ise cisim ivmeli hareket eder ki, bu durumda hareket dinamik dersi kapsamında incelenir.)
2- İç Etki: Kuvvetilerin iç etkisi (internal effect) ise gerilme ve şekil değiştirmeler oluşturarak cismi
deforme etmeye ve hasar vermeye zorlamaktır. Bu özellikle dengelenmiş kuvvet sistemlerinde daha
belirgin ortaya çıkar. Gerilmelerin ve şekil değiştirmelerin hesabı ise Mukavemet dersinin konusudur.
04.09.2019 53
2.4 Kuvvetlerin Sınıflandırılması
a-) Etki ettiği alana göre: Eğer kuvvetin uygulandığı alanın boyutları tüm cismin boyutlarıyla
karşılaştırıldığında çok küçük ise kuvvete “tekil” (concentrated) adı verilir. Eğer kuvvetin uygulandığı
alan ihmal edilemeyecek kadar geniş ise “yayılı yük” (distributed) adını alır.
Tekil Kuvvet Yayılı Kuvvet
04.09.2019 54
b-) Uygulama Şekillerine Göre:
04.09.2019 55
c-) Temas ve Sürtünme Kuvvetleri
04.09.2019 56
d-) İp ve Kablolardaki kuvvetler
• İp, halat ve kablolardaki kuvvetler her zaman için ip,

kablo boyunca ve göz önüne alınan cisimden
uzaklaşır yönde gösterilir. Hafif Kablo (Ağırlığı ihmal edilir.)
• Yalnız gergin olduklarında kuvvet uygularlar.
• İpler ve Kablolar Sadece Çeki yükü taşırlar.
Ağır Kablo
04.09.2019 57
e-) Kasnaklardaki Kuvvetler
Kasnaklar, ip veya halatların yönlerini değiştirmek ve az bir girdi kuvveti ile yüksek çıktı
kuvveti elde etmek için kullanılan oluklu silindirlerdir. Sürtünmesiz durumda kasnaktaki
ipin her iki ucundaki gerginlik kuvvetleri birbirine eşittir.
kasnak
Sürtünmesiz
kasnak
04.09.2019 58
f-) Yaylardaki Kuvvetler
Yay kuvvetleri ;
 Yayın uzamasına bağlı olarak artar,
 Her zaman yay doğrultusundadır,
 Yayı orijinal konumuna döndürmeye çalışacak yöndedir.
04.09.2019 59
2.5 Bir Kuvvetin Üç Boyutlu Vektörel Tanımlanması
a-) Kuvvetin etkime doğrultusu iki açıyla verilmiş ise;
04.09.2019 60
b-) Kuvvetin etkime doğrultusu üzerinde iki noktanın koordinatları verilmiş ise;
konum vektörü : AB ,
 AB
birim vektör : eF =
AB
  AB
F = FeF = F
AB
  

F=F 2 1
x  x i   y2  y1  j  z2  z1 k
x2  x1 2   y2  y1 2  z2  z1 2
04.09.2019 61
2.6 Kuvvetin Döndürme Etkisi: MOMENT
Bir kuvvet bir cismi ötelemeye zorladığı gibi döndürmeye de zorlar. Bu

döndürme etkisine moment denir.
Moment vektörel bir büyüklüktür.
04.09.2019 62
a- Momentin etkisini hissedin.

Size en yakın kapıya gidin..
Kapıyı sonuna kadar açın..
Şimdi kapıyı;
1-Menteşelere en yakın yerden iterek kapatmaya
çalışın,
2-Ortasından iterek kapatmaya çalışın,
3-En ucundan iterek kapatmaya çalışın.
Hangisinde zorlandınız?
Tabi ki menteşelere en yakın yerden ittiğinizde
zorlandınız.. Belki de kapatamadınız..
Nedenini biraz düşünün..
 Kapının kapanması itme kuvvetinin döndürme etkisi ile yani momentle ilgilidir.
 Kapanması için itme kuvvetinizin oluşturacağı moment belli bir şiddeti aşmalıdır.
 Momentin şiddeti ise kuvvet (F) ve kuvvet kolu (d) ile doğru orantılıdır.
 Kuvvet kolu (d) , kuvvetin dönme eksenine olan dik uzaklığıdır. (Bir önceki sayfadaki şekli inceleyiniz)
 Bu durumda.. Momentin şiddeti = Kuvvet x Kuvvet kolu… yani … M = Fxd … olarak tanımlanır.
 Dönme ekseninden (menteşelerden) ne kadar uzaksanız aynı moment için o kadar daha az kuvvet
uygularsınız. Çünkü kuvvet kolu «d» artmıştır. Aynı M için daha düşük F yeterlidir. Bu ise sizin daha az kuvvet
uygulamanız ve daha az zorlanmanız anlamına gelir.
04.09.2019 63
04.09.2019 64
a- Momentin etkisini bilen birisi.
04.09.2019 65
2.7 Bir kuvvetin bir noktaya göre momenti (önemli)
Bir kuvvetin bir noktaya göre momenti, moment alınan noktadan kuvvet hattı üzerindeki
herhangi bir noktaya çizilen konum vektörü ile kuvvetin vektörel çarpımına eşittir.
Yandaki şekle göre; F kuvvetinin A

noktasına göre momenti:
𝑀𝐴 = 𝐴𝐵 x 𝐹
Moment alınan Kuvvet hattı üzerindeki Kuvvet
nokta herhangi bir nokta
P.N 3.1 ) Bu tanıma göre kuvvet hattı üzerinde farklı noktalar da alınabilir ve aynı sonuç bulunur.
𝑀𝐴 = 𝐴𝐶 x 𝐹 = 𝐴𝐷 x 𝐹
PN.3.2 ) Vektörel çarpımda sıra önemlidir. 𝐴𝐵 yerine 𝐵𝐴 yazmak veya 𝐹Ԧ kuvvetini önce yazmak sonucu etkiler.
P.N. 3.3 ) Dik uzaklık (d) ile F i skaler çarparsak sadece Momentin şiddetini elde ederiz. Ancak vektörel çarpım
yaparsak bu işleme gerek yoktur. Zira momentin vektörel ifadesi belli olunca, şiddeti de hesaplanabilir.
04.09.2019 66
Momentin vektörel ifadesi bize hem yönünü gösterir, hem

şiddetini hesaplamamızı sağlar. Çünkü biliyoruz ki bir vektörün
bileşenleri belli iken şiddeti bulunabilir. (Bknz: 2.21)
  
M = M xi  M y j  M z j
M = M x2  M y2  M z2
Bununla birlikte momentin yönü ayrıca sağ el kaidesinden de
bulunabilir.
𝐴𝐵 ve 𝐹 vektörlerinin uçları birleştirilir.
İlk çarpılan vektör ( 𝐴𝐵 ) 2nci vektörün üzerine sağ elimizin 4
parmağıyla kapatılır.
Başparmağımızın yönü sonuç vektörü ( 𝑀 ) in yönünü gösterir.
Moment vektörü, çarpılan vektörlerin bulunduğu düzleme
daima diktir.
04.09.2019 67
Tekrar ediyoruz: F kuvvetinin O noktasına göre momenti, Moment alınan noktadan

(O) , kuvvet hattı üzerindeki herhangi bir noktaya çizilen vektör ile kuvvetin vektörel
çarpımına eşittir.
OA ve F vektörleri k düzlemi üzerindedir. 𝑀𝑜

vektörü k düzlemine diktir.
Momentin Şiddeti:
Dik uzaklık biliniyorsa:

K
  
veya M = M xi  M y j  M z j şeklinde bulunduktan sonra,
şiddeti; M = M x  M y  M z
2 2 2
04.09.2019 68
2.8- Varignon Teoremi

Bir kuvvetin bir noktaya göre momenti o kuvvetin bileşenlerinin aynı noktaya göre
momentlerinin toplamına eşittir.
  
Mo = r  R
  
R = PQ


      

Mo = r  P  Q = r  P  r Q
Dik uzaklıklar biliniyorsa, momentin şiddeti :
Mo = R d = Q q  P  p (P nin döndürme yönü, Q nun döndürme yönüne göre ters

olduğundan momenti negatif alındığına dikkat ediniz)
04.09.2019 69
Örnek 2.1:
Doğrultusu A(3,8,1) ve B(7,–4,4) noktalarından geçen 130 N şiddetinde olan ve A dan B ye
doğru yönlendirilmiş F kuvvetinin O(0,0,0) noktasına göre momentini bulunuz.
04.09.2019 70
S
Örnek 2.2 F=
y-z düzlemine paralel olan 110kN luk

kuvvetin O noktasına göre momentini
vektörel olarak hesaplayınız.
𝐹Ԧ = 110𝑥 (𝐶𝑜𝑠15 𝑗Ԧ − Sin 15 𝑘)

𝐹Ԧ = 106.22Ԧ𝑗 − 28.47 𝑘
𝑂𝐵 = 200𝑥(𝐶𝑜𝑠30 𝑖Ԧ − Sin30Ԧ𝑗 + 120𝑘)
𝑂𝐵 = 173.2Ԧ𝑖 − 100Ԧ𝑗 + 120𝑘
𝑀𝑜 = 𝑂𝐵𝑥 𝐹Ԧ = 173.2Ԧ𝑖 − 100Ԧ𝑗 + 120𝑘 𝑥(106.22Ԧ𝑗 − 28.47 𝑘)
𝑀𝑜 = −9899Ԧ𝑖 + 4931Ԧ𝑗 + 18397𝑘 (kN mm)
04.09.2019 71
2.9 Bir Kuvvetin Bir Eksene Göre Momenti

Bir kuvvetin bir eksene göre momenti: O kuvvetin eksen üzerindeki bir noktaya göre
momentinin eksene göre izdüşümüdür.
F kuvvetinin D eksenine göre momentini

arıyoruz. İşlem adımlarımız şöyle olmalı:
1- Önce F kuvvetinin D ekseni üzerindeki herhangi bir

noktaya (örn: A noktasına) göre momenti (𝑀𝐴 )
hesaplanır. (bknz 3.7)
𝑀𝐴 = 𝐴𝐵𝑥𝐹Ԧ
2- Bu momenti eksene paralel birim vektör

(𝑈∆ ) ile skaler çarparsak F kuvvetinin eksene göre 𝑀∆ = 𝑀𝐴 . 𝑈∆
momentinin şiddeti (𝑀∆ ), bulunur.
(bknz 2.17a)
3- Çıkan sonucu tekrar (𝑈∆ ) ile çarparsak, F kuvvetinin

𝑀∆ = 𝑀∆ . 𝑈∆ = 𝑀𝐴 . 𝑈∆ . 𝑈∆
eksene göre momentinin vektörel ifadesi (𝑀∆ ) elde
edelir. (bknz. 2.17b)
Bu işlem 3 boyutlu bazı problemlerde çok işe yarar., Bulunması istenmeyen kuvvetleri işleme katmamızı ve
istenen kuvveti tek işlemle doğrudan bulmamızı sağlar. İleride örnek verilecektir.
04.09.2019 72
Örnek 2.3: Şekildeki dirseğe etki eden 𝐹Ԧ = −20Ԧ𝑖 + 15Ԧ𝑗 + 5𝑘 (N) kuvvetinin;
a-) x eksenine ve b-) OB eksenine göre momentlerini bulunuz.
ÇÖZÜM: O(0,0,0); A(-3,4,6); C (-3,4,0)

a-) Önce eksen üzerindeki bir noktaya göre moment alınır.
𝑂𝐴 = −3Ԧ𝑖 + 4Ԧ𝑗 + 6𝑘
𝑀𝑂 = 𝑂𝐴𝑥 𝐹Ԧ = −3Ԧ𝑖 + 4Ԧ𝑗 + 6𝑘 . (−20Ԧ𝑖 + 15Ԧ𝑗 + 5𝑘)
𝑀𝑂 = −70Ԧ𝑖 − 105Ԧ𝑗 + 35𝑘

Sonra eksenin birim vektörüyle skaler çarpılır ve
eksene göre momentin şiddeti bulunur.
𝑀𝑥 = 𝑀𝑥 = ( 𝑀𝑂 ). 𝑖Ԧ = −70Ԧ𝑖 − 105Ԧ𝑗 + 35𝑘 . 𝑖Ԧ = −70 𝑁𝑚
Bulunan şiddet tekrar birim vektörle çarpılırsa eksene göre momenti vektörel ifadesi bulunur. 𝑀𝑥 = 𝑀𝑥 . 𝑖Ԧ = −70. 𝑖Ԧ
𝑂𝐶 −3Ԧ𝑖+4𝑗Ԧ 3 4
b-) 𝑢𝑂𝐵 = = = − . 𝑖Ԧ+ . 𝑗Ԧ
𝑂𝐶 32 +4 2 5 5
3 4 𝑀𝑂𝐵 = −42𝑁𝑚
𝑀𝑂𝐵 = 𝑀𝑂𝐵 . 𝑢𝑂𝐵 = −70Ԧ𝑖 − 105Ԧ𝑗 + 35𝑘 . (− 5 . 𝑖Ԧ+5 . 𝑗Ԧ)
3 4
𝑀𝑂𝐵 = 𝑀𝑂𝐵 . 𝑢𝑂𝐵 = −42. − 5 . 𝑖Ԧ+ 5 . 𝑗Ԧ 𝑀𝑂𝐵 = 25.2Ԧ𝑖 − 33.6Ԧ𝑗
04.09.2019 73
2.10 Kuvvet Çifti : Kupl M

F
Bir cisim üzerindeki döndürme etkisi eğer, eşit
şiddette, zıt yönde ve birbirine paralel iki kuvvetten r F
kaynaklanıyorsa bu kuvvetler bir kupl (kuvvet çifti)
oluşturur denir.
Büyük bir vanayı açarken veya kapatırken iki elimizle
bir kupl oluştururuz.
Bir kuplun momenti; kuvvetlerin herbirisinin orta
noktaya göre momentlerinin toplamıdır.
Örn: Vana yarıçapı r ise kupl momenti:
M = F.r + F.r = 2Fr olur.
Direksiyona kupl uygulamayan dikkatsiz bir şoför..
04.09.2019 74
2.11 Bir kuvvetin bir noktadan diğer noktaya taşınması:
Bir kuvvet bir noktadan diğer noktaya momenti ile birlikte taşınır.
Bu şekilde döndürme etkisi de korunmuş olur.
B den A’ya taşınan bir kuvvet
2.12 Bir momentin bir noktadan diğer noktaya taşınması:
Bir moment, bir noktadan diğer noktaya aynen taşınır.

Çünkü etkisi kaybolmaz.
B den A’ya taşınan bir moment
Dikkat edilirse taşıma işleminde önemli olan kuvvet veya momentin cisme olan ötelenme veya döndürme
etkisinin korunmasıdır.
04.09.2019 75
2.13 Kuvvetler Sisteminin İndirgenmesi ve Bileşkeler
Bir cisme etki eden kuvvet ve moment

sisteminin bir noktaya indirgenmesi demek:
indirgenen noktada aynı etkiyi oluşturacak
şekilde bir bileşke kuvvet (𝑅) ve bir bileşke
moment ( 𝑀𝑜 ) elde etmek demektir. Aslında

indirgeme tüm tekil kuvvetlerin ve
momentlerin indirgenen noktaya taşınması
𝐶1 , 𝐶2 : Tekil Momentler. anlamına gelir.
Şekildeki sistemde O noktasına sol veya sağdaki sistemden hangisi etki ederse etsin aynı etki oluşur.
Sistemi O noktasına indirgeyiniz demek: O noktasındaki ve 𝑅 ve 𝑀𝑜 bileşkelerini bulunuz demektir.
(Tüm tekil kuvvetlerin vektörel toplamı)
(Tüm tekil kuvvetlerin indirgenen noktaya göre momentleri + Tekil momentler )
04.09.2019 76
Bileşkenin tek başına bir cisme etkisi, bileşenlerin aynı anda uygulandığı
etkiye eşit olur.
04.09.2019 77
Örnek 2.4: Şekildeki kuvvetler sistemini O noktasına indirgeyiniz

Çözüm: Sorunun farklı şekilde izahı: O noktasında aynı etkiyi oluşturacak bir bileşke kuvvet ve
bileşke moment bulunuz.
Bileşke kuvvet:
Bileşke Moment:
04.09.2019 78
2.14 Vida kavramı:

Bir vidayı tornavida ile sıkarken 2 tür hareket ve yük uygularız.
1- Tornavidayı ekseni etrafında çeviririz. Bu sırada vidaya moment uygulamış oluruz.
2- Tornavidayı bastırırız. Bu sırada vidaya bastırma kuvveti uygularız.
Uyguladığımız kuvvet ( R ) ve moment (M) vektörlerinin yönü vida ekseni üzerinde
çakışırlar. Eğer her ikisi de aynı yönde ise pozitif vida , zıt yönde ise negatif vida
oluştururlar.
𝑹 𝑴 𝑹
Pozitif Kuvvet Vidası (Sıkma) Negatif Kuvvet Vidası (Sökme)
04.09.2019 79
a-) Vida Oluşturma Durumunun Tespiti:

Eğer bir kuvvetler sistemi bir noktaya indirgendiği zaman, indirgenen noktadaki bileşke kuvvet ve bileşke moment aynı
doğrultu üzerinde ise bunların bir vida oluşturduğu söylenir. Eğer her iki bileşke aynı doğrultu üzerinde iken hem de
aynı yönde ise pozitif vida; aynı doğrultu üzerinde iken farklı yönde ise negatif vida oluştuğu söylenir.
= veya
Soru: Bileşke kuvvet ve momentin vida oluşturup oluşturmadığını nasıl anlarız?

Cevap: Aynı doğrultu üzerindeki 2 vektörün aralarındaki açı 0 veya 180 dir. Bu durumda vektörel çarpımları sıfır olur.
(bknz: 2.11). O halde elde edilen bileşke kuvvet ile bileşke momentin vektörel çarpımı sıfır ise vida oluşturduğu
söylenir. Yani;
𝑅𝑥𝑀 = 0 ise vida oluştururlar. Değilse vida oluşturmaz ancak indirgenme ihtimali vardır. (bknz: 3.15)
80
04.09.2019
b-) Vidaya İndirgenme Durumunun Tespiti:

Bileşke kuvvet ve moment aynı doğrultu üzerinde değilse vida oluşturmazlar demiştik.
Vidaya indirgenmenin anlamı ise, M bileşke momentinin R bileşke kuvvetine paralel (𝑀𝑅// )
doğrultudaki bileşenini bulmak demektir. Zira 𝑀𝑅// ve 𝑅 vida oluşturur.
Soru: Buna göre vidaya indirgeme şartı nedir?
Cevap: M momentinin R’ ye dik olmamasıdır.
Çünkü dik olursa 𝑀𝑅// diye bir bileşeni olmaz
ve vidaya indirgenemez.
Soru: M ‘in R’ye dik olup olmadığını nasıl anlarız.?
Cevap: M ve R nin skaler çarpımı sıfır ise birbirlerine
diktir. Çünkü skaler çarpımda vektörlerin şiddetleri ve aralarındaki
açının kosinüsü çarpılır. Açı 90 olursa kosinüsü sıfır olur (bknz: 2.10).
Bu durumda vidaya indirgenemez.
𝑅. 𝑀 = 0 ise birbirlerine diktirler. Vida oluşturmazlar.
Özet olarak
1- 𝑅𝑥𝑀 ≠ 0 ise vida oluşturmazlar. (Çünkü aynı doğrultu üzerinde değillerdir.)
2- İlaveten ise, vidaya indirgenebilirler.

𝑅. 𝑀 ≠ 0 (Çünkü birbirlerine aynı doğru üzerinde olmadıkları gibi birbirlerine dik değillerdir)
04.09.2019 81
Soru: 𝑀𝑅// nasıl hesaplanır?
Cevap: 𝑀𝑅// Bileşke momentin R doğrultusundaki

izdüşümüdür ve R doğrultusundaki birim vektörle 2
kez skaler çarpımına eşittir (bknz:2.23)
𝑀𝑅// = 𝑀. 𝑛𝑅 . 𝑛𝑅
𝑅
Birim vektör: 𝑛𝑅 =
𝑅
Dik bileşen hesabı:
04.09.2019 82
Örnek 2.5
Şekildeki üç kuvvetten oluşan sistemi,
Ç, S a-) A noktasına indirgeyiniz.
b-) İndirgenen Sistemin bir vida teşkil edip
etmediğini kontrol ediniz.
c-) Vida teşkil etmiyor ise vidaya indirgenip
indirgenemeyeceğini kontrol ediniz.
d-) Vidaya indirgenebiliyorsa, indirgeyiniz.
𝐹𝐴 = 100Ԧ𝑗 , 𝐹𝐵 = 1600𝑘 , 𝐹𝐶 = 600Ԧ𝑖
Çözüm:
a) Bileşke Kuvvet: 𝑅 = ෍ 𝐹Ԧ = 600Ԧ𝑖 + 100Ԧ𝑗 + 1600𝑘
Bileşke Moment: 𝑀𝐴 = 𝐴𝐵𝑥𝐹𝐵 + 𝐴𝐶𝑥𝐹𝐶
𝑀𝐴 = 2Ԧ𝑖𝑥1600𝑘 + (2𝑖 + 3𝑗)𝑥600Ԧ𝑖
𝑀𝐴 = −3200Ԧ𝑗 − 1800𝑘 = 𝑀
04.09.2019 83
b-) 𝑅𝑥𝑀 = 4940000𝑖 − 1080000𝑗 − 1920000𝑘
𝑅𝑥𝑀 ≠ 0 olduğundan aynı doğrultuda değildir. Ve vida oluşturmaz. (bknz: 3.15)
c-) 𝑅. 𝑀 = −3200000
𝑅. 𝑀 ≠ 0 olduğundan bileşke moment (M) bileşke kuvvete (R’ye) dik değildir.

O halde Vidaya indirgenebilir. (bknz: 3.15)
d-) Bileşke kuvvet doğrultusundaki birim vektör:

𝑅 Ԧ
600Ԧ𝑖+100𝑗+1600𝑘
𝑛𝑅 = = = 0,35Ԧ𝑖+0,058Ԧ𝑗 + 0,93𝑘
𝑅 6002 +1002 +16002
𝑀𝑅// = 𝑀. 𝑛𝑅 = −3200Ԧ𝑗 − 1800𝑘 . (0,35Ԧ𝑖+0,058Ԧ𝑗 + 0,93𝑘) = 1488.4 𝑁𝑚
𝑀𝑅// = 𝑀𝑅// . 𝑛𝑅 = (1488,4). (0,35Ԧ𝑖+0,058Ԧ𝑗 + 0,93𝑘)
𝑀𝑅// = 520.94Ԧ𝑖+86.32Ԧ𝑗 + 1384.2𝑘
𝑀𝑅⊥ = 𝑀 − 𝑀𝑅// = −3200Ԧ𝑗 − 1800𝑘 -(520.94Ԧ𝑖+86.32Ԧ𝑗 + 1384.2𝑘)
Dik Bileşen: 𝑀𝑅⊥ =-520.94Ԧ𝑖 − 3286.32Ԧ𝑗 − 3184.2𝑘)
04.09.2019 84
Örnek 2.6 (2006 1vz. End.)

a-) Şekil de görülen kuvvet ve moment sistemini O
noktasına indirgeyiniz. (M1 Momenti EFD düzlemindedir.
F1 kuvveti ise CBFD düzleminin ortasındaki K noktasından
düzlem normali doğrultusunda uygulanmıştır.)
b-) İndirgenen sistemin bir vida teşkil edip etmediğini,

c-) Vida Teşkil etmiyorsa, vidaya indirgenip
indirgenemeyeceğini kontrol ediniz.
d-) Vidaya indirgenebiliyorsa, indirgeyiniz.
Çözüm:
a-) Öncelikle tüm kuvvet ve momentlerin vektörel ifadelerini sırasıyla bulmalıyız:
𝐵𝐹𝑥𝐵𝐶 Ԧ
16Ԧ𝑖𝑥(12𝑗−16𝑘) 192𝑘+256𝑗Ԧ 1
𝐹1 = 𝐹1 . 𝑛1 , 𝑛1 = = = = 320 (192𝑘 + 256Ԧ𝑗)=0.6𝑘 + 0.8Ԧ𝑗)
𝐵𝐹𝑥𝐵𝐶 𝐵𝐹𝑥𝐵𝐶 1922 +256 2
𝐹1 = 10. (0.8Ԧ𝑗 + 0.6𝑘)
𝐹1 = 8Ԧ𝑗 + 6𝑘
04.09.2019 85
𝐴𝐸 Ԧ
(15𝑗−16𝑘)
𝐹2 = 𝐹2 . 𝑛2 , 𝑛2 = = = 0.68𝐽Ԧ − 0.73𝑘) 𝐹2 = 30. (0.68Ԧ𝑗 − 0.73𝑘)
𝐴𝐸 152 +162
𝐹2 = 20,4Ԧ𝑗 − 21,9𝑘
𝐹3 = −20Ԧ𝑗
𝑀1 = 𝑀1 . 𝑛𝑀1 , (hesap şekli için bknz: örn: 2.11)
𝐸𝐹𝑥𝐸𝐷 Ԧ
16Ԧ𝑖+13𝑗+16𝑘 𝑥(16Ԧ𝑖+25𝑗) Ԧ
400𝑘−208𝑘+256𝑗−400 𝑗Ԧ 1
𝑛𝑀1 = = =
4002 ++2562 +1922
= (−400Ԧ𝑖 + 256Ԧ𝑗 + 192𝑘)
𝐸𝐹𝑥𝐸𝐷 𝐸𝐹𝑥𝐸𝐷 512,25
𝑛𝑀1 =−0.782Ԧ𝑖 + 0.5Ԧ𝑗+0.37𝑘 𝑀1 = 20.(−0.782Ԧ𝑖 + 0.5Ԧ𝑗+0.37𝑘)
𝑀1 = −15.6Ԧ𝑖 + 10Ԧ𝑗+7.4𝑘
𝑅 = ෍ 𝐹Ԧ𝑖 = 𝐹Ԧ1 + 𝐹Ԧ2 + 𝐹Ԧ3 𝑅 = 8,4Ԧ𝑗 − 15,9𝑘 (Bileşke kuvvet)
𝑀𝑜 = 𝑀1 + 𝑂𝐸𝑥 𝐹Ԧ2 +𝑂𝐾𝑥𝐹Ԧ1

=−15.6Ԧ𝑖 + 10Ԧ𝑗+7.4𝑘 +15Ԧ𝑗𝑥(20.4Ԧ𝑗 − 21.9𝑘+(8Ԧ𝑖 + 34Ԧ𝑗 + 8𝑘)x(8Ԧ𝑗 + 6𝑘)
=−15.6Ԧ𝑖 + 10Ԧ𝑗+7.4𝑘 − 328.5𝑖Ԧ + 64𝑘 − 48𝑗Ԧ + 204𝑖Ԧ − 64𝑖Ԧ
𝑀𝑜 =−204.1Ԧ𝑖 − 38Ԧ𝑗+71.4𝑘 (Bileşke Moment)
04.09.2019 86
b-) İndirgenen sistemin bir vida teşkil edip etmediğini kontrol edeceğiz.
𝑅 = 8,4Ԧ𝑗 − 15,9𝑘 , 𝑀𝑜 =−204.1Ԧ𝑖 − 38Ԧ𝑗+71.4𝑘
𝑅𝑥𝑀𝑜 ≠ 0 olduğundan vida teşkil etmez.
c-) Vida Teşkil etmiyorsa, vidaya indirgenip indirgenemeyeceğini kontrol edelim:
𝑅. 𝑀𝑜 ≠ 0 olduğundan vidaya indirgenebilir.
d-) Vidaya indirgeyelim:

𝑅 8,4Ԧ𝑗 − 15,9𝑘
𝑛𝑅 = = = 0.46Ԧ𝑗 − 0.88𝑘
𝑅 8.42 + 15.92
𝑀// = 𝑀𝑜 . 𝑛𝑅 = −38𝑥0.46 + 71.4𝑥 −0.88 = −80.3
𝑀// = 𝑀// . 𝑛𝑅 = −80.3 . (0.46Ԧ𝑗 − 0.88𝑘)

𝑀// = −36.94Ԧ𝑗 + 70.66𝑘
= 𝑀𝑜 − 𝑀// = −204.1Ԧ𝑖 − 1.06Ԧ𝑗+ 1,28𝑘
04.09.2019 87
Örnek Soru 2.7 (2009 1vz. End.)
Şekildeki prizmatik elemana uygulanan iki kuvvet ve

iki kuvvet çiftinden oluşan sistemi O noktasına
indirgeyiniz. İndirgenen sistemin bir vida teşkil edip
etmediğini kontrol ediniz. F1=20kN, F2 = 10kN
C1=8kNm (ADC) C2=5kNm (AOD)
Cevap 𝑅 =− −14.95Ԧ𝑖 + 5.08Ԧ𝑗 − 8.79𝑘Ԧ

𝑀𝑂 = −52.38Ԧ𝑖 − 51.64Ԧ𝑗 + 50.74𝑘Ԧ
,
04.09.2019 88
Çözüm:
04.09.2019 89
Örnek (Soru) 2.8
Bir tamirci elindeki anahtara şekildeki gibi 50 N kuvvet

uyguluyor ve cıvatayı sıkıyor. Bu kuvvetin A noktasına göre
momentini vektörel olarak bulunuz.
Cevap: 𝑀𝑜 = −2499.58𝑘 (Nmm)
Örnek (Soru) 2.9
Şekildeki direğe bağlı BA ipine gelen F= 4 kN luk

kuvvetin O noktasına göre momentini
hesaplayınız.
Cevap: 𝑀𝑜 = −14.72Ԧ𝑖 + 18.4Ԧ𝑗 − 4.56𝑘 … (𝑘𝑁𝑚)
04.09.2019 90
Örnek (Soru) 2.10
Borulardan oluşturulmuş yapıya uygulanan

kuvvetleri ve momenti A noktasına indirgeyiniz.
Cevap:
𝑅=120Ԧ𝑖 − 80Ԧ𝑗 − 100𝑘Ԧ N
𝑀 = 54562Ԧ𝑗 + 150000𝑘Ԧ Nmm
04.09.2019 91
Örnek (Soru) 2.11

z 40kN şiddetindeki 𝐹Ԧ4 ve 10kNm şiddetindeki
1m A 𝐶Ԧ2 momentinden oluşan sistemi O noktasında
F4 vidaya indirgeyiniz.
2m Cevap: 𝑅=26.6Ԧ𝑖 − 13.3Ԧ𝑗+26.6𝑘
O 𝑀// =−47.67Ԧ𝑖 − 24.4Ԧ𝑗+35.47𝑘
y
C2 2m
B
2m
x
Örnek (Soru) 2.12*

Şekildeki elemana uygulanan iki kuvvet ve iki kuvvet
çiftinden oluşan sistemin O noktasında bir vidaya
indirgenebileceğini gösteriniz ve indirgeyiniz.
Cevap 𝑀// = −3.4Ԧ𝑖 + 5.43Ԧ𝑗 − 7.18𝑘Ԧ ,
= −100.48Ԧ𝑖 − 74.88Ԧ𝑗 − 9.37𝑘Ԧ
04.09.2019 92
Örnek (Soru) 2.13
2-) Şekildeki sistemde; F1=20kN, F2=10kN, F3=10kN (DCBF düzleminin tam ortasından ve dik yönde)
M1=20kNm (OHDC düzlemine uygulanıyor), M2= 10kNm (OHGA düzlemine uygulanıyor)
Buna göre;
a-) 𝐹2 kuvvetinin OD eksenindeki izdüşümünü bulunuz. (Cevap: 3.47i + 8.71j)
b-) Sistemi O noktasına indirgeyiniz. (Cevap: 𝑅=3.48Ԧ𝑖 − 3.3Ԧ𝑗+ 2.52𝑘, 𝑀𝑜=0.8Ԧ𝑖 + 17.68Ԧ𝑗+ 84𝑘 )
04.09.2019 93
3- Statik Denge ve Kuvvet Analizleri
3- STATİK DENGE VE KUVVET ANALİZLERİ
 Bu bölümde dış yüklerin etkisine maruz olmasına rağmen, durağan halde

(dengede) bulunan rijit cisimler ve sistemler incelenecektir. Amacımız ise
bilinmeyen kuvvetleri hesaplamaktır.
04.09.2019 94
3.1 Denge Şartı:

Dış yüklerin etkisine maruz bir cismin veya sistemin hareketsiz kalması yani dengede olabilmesi için;
bileşke kuvvetin (R) ve bir noktaya göre bileşke momentin (M) sıfır olması gerekir.
𝑅=0
Denge Şartı (D 3.1)
𝑀𝑜 = 0
 Denge Problemleri, vektörel çözümle yapılacaksa bu 2 denklem kullanılır ve

bilinmeyen kuvvetler bulunur.
 Genellikle 3 boyutlu problemler için vektörel çözüm tercih edilir.
04.09.2019 95
Skaler Çözüm için Denklemler:

𝑛
𝑅 = ෍ 𝐹Ԧ𝑖 = ෍ 𝐹𝑥 𝑖Ԧ + ෍ 𝐹𝑦 𝑗Ԧ + ෍ 𝐹𝑧 𝑘 𝑀𝑜 = ෍ 𝑀𝑥 𝑖Ԧ + ෍ 𝑀𝑦 𝑗Ԧ + ෍ 𝑀𝑧 𝑘
𝑖
Denge Durumunda 𝑅=0 𝑀𝑜 = 0
෍ 𝐹𝑥 = 0 , ෍ 𝐹𝑦 = 0 , ෍ 𝐹𝑧 = 0
3 Boyutlu (Uzay) Problemler
için, 6 bağımsız skaler denge
(D 3.2)
denklemi:
෍ 𝑀𝑥 = 0 , ෍ 𝑀𝑦 = 0 , ෍ 𝑀𝑧 = 0
2 Boyutlu (Düzlem) Denge

Problemlerinde 3 bağımsız
෍ 𝐹𝑥 = 0 , ෍ 𝐹𝑦 = 0 , ෍ 𝑀𝑧 = 0 (D 3.3)
skaler denge denklemi:
Özet olarak;
• 3 boyutlu denge problemlerinde vektörel çözüm için D 3.1 denklemleri , Skaler Çözüm için D 3.2
denklemleri kullanılır.
• 2 boyutlu denge problemlerinde vektörel çözüm için D 3.1 denklemleri, Skaler çözüm için D 3.3
denklemleri kullanılır.
• 3 boyutta vektörel çözüm, 2 boyutta skaler çözüm daha pratiktir ve tercih edilir.
04.09.2019 96
3.2 - Bağlantı Çeşitleri ve Ortaya Çıkan Tepkiler

Parçaların birbirlerine bağlantıları farklı şekillerde olabilir. Bağlantı şekline göre bağlantıda ortaya çıkacak tepki
kuvvetleri veya momentleri farklılık gösterir. En önemli püf noktası şudur:
P.N 3.1 : Bağlantılarda, ötelenmeye izin verilmeyen doğrultuda tepki kuvveti; dönmeye izin verilmeyen eksende tepki momenti ortaya çıkar.
Şimdi bağlantılardan en çok bilinenleri inceleyeceğiz.

a- Kayar Mesnet (roller support) Bir yönde ötelenmeye izin verir. Aynı zamanda dönmeye izin verir. Ötelenmeye izin
vermediği doğrultuda tepki kuvveti ortaya çıkar. Düzlem problemlerde sözkonudur.
x doğrultusunda ötelenmeye izin veriyor.

(altındaki tekerlekler bunu sebebiyle) Sadece y
doğrultusunda tepki
y doğrultusunda ötelenmeye izin vermiyor. kuvveti oluşur. (Ay)
z ekseni etrafında dönmeye izin veriyor.
x doğrultusunda ötelenmeye izin vermiyor.

Sadece x
doğrultusunda tepki
y doğrultusunda ötelenmeye izin veriyor.
kuvveti oluşur. (Ax)
04.09.2019 97
Düzlem problemler de sözkonusudur. İki eksende ötelenmeye izin vermez. Düzleme dik eksende
b- Sabit Mafsal: dönmeye izin verir. Ötelenmeye izin vermediği her iki eksende de tepki kuvveti ortaya çıkar.
x ve y doğrultularında ötelenmeye izin vermiyor.

x ve y doğrultularında tepki
kuvveti oluşur. (Ax, Ay)
c- Küresel Mafsal: Sabit mafsalın 3 boyutlu durumdaki karşılığıdır. 3 eksende de ötelenmeye izin vermez.
Ancak tüm eksenlerde dönmeye izin verir.
(Örn: omuz eklemimiz veya banyo duş telefonu aparatları.)
x, y ve z eksenlerinde ötelenmeye izin

vermiyor. x, y ve z doğrultularında tepki
kuvveti oluşur. (Ax, Ay ve Az)
x, y ve z eksenleri etrafında dönmeye izin
veriyor.
04.09.2019 98
Küresel Mafsal Örnekleri
Femur Kemiği
Otomobil Süspansiyon Bağlantısı
04.09.2019 99
d- Ankastre Uç: Düzlem veya uzay problemler de sözkonusu olabilir. Hiçbir ydoğrultuda ötelenmeye ve dönmeye
izin vermeyen bir bağlantıdır. (Örn: Bir duvara betonlanmış veya kaynaklanmış bir çubuk)
x, y ve z doğrultularında ötelenmeye Ax, Ay ve Az tepki

izin vermiyor. kuvvetleri oluşur.
x, y ve z eksenleri etrafında dönmeye Mx, My ve Mz tepki

izin vermiyor. momentleri oluşur.
 Düzlem problemlerde sadece Ax, Ay ve Mz oluşur. (x-y düzleminde)
e- Kablo ve İp bağlantıları:
Düzlem veya uzay problemler de
sözkonusu olabilir. Ağırlığı ihmal edilen
bir ip veya kablo kendi ekseni
doğrultusunda çeki kuvveti oluşturur.
Basıya çalışmaz. Aksi söylenmedikçe
kablo veya iplerin ağırlığı ihmal edilir.
04.09.2019 100
04.09.2019 101
Bağlantı Örneği: Menteşe
Şekildeki kapı menteşesinin sadece

z ekseninde dönmeye izin verdiğini
görüyoruz. O halde sadece Mz
momenti oluşmayacaktır.
P.N 3.2 ) Önemli bir soru: Bilinmeyen Kuvvetlerin yönünü nasıl seçeriz?
(Örneğin yukarıda menteşe de niçin Ax i sağa seçtik fakat sola seçmedik.? )
Cevap:
• Bilinmeyen kuvvetlerin yönü ilk seferde keyfi seçilir. Eğer hesaplama sonucunda işareti negatif çıkarsa
seçtiğimiz yönün tersineymiş denir. Yönü hiç değiştirilmez ve işaretiyle birlikte denklemlerde kullanılır.
• Veya yönü değiştirilince işareti de değiştirilmelidir.
• 2nci kez aynı kuvvet diğer cisimde yerleştirilecekse, ilk yerleştirmenin zıttı yönünde yerleştirilmek
zorundadır.
04.09.2019 102
3.3 Serbest Cisim Diyagramı (SCD)
• Bir cismin, diğer cisimlerden teması kesilir,

• boşlukta serbest olarak çizilir ,
• üzerine etki eden ağırlık dahil tüm dış
yükler ve
• temasın kesildiği kısımlardaki tepki
kuvvetleri üzerinde mutlaka gösterilir.
• Buna o cismin Serbest Cisim Diyagramı Merdivenin duvardan ve adamdan teması kesilerek SCD
çizilmiştir. Temasın kesildiği kısımlarda kuvvet
denir. gösterildiğine dikkat ediniz.
Unutmayın!
P.N 3.3 SCD çizerken püf noktaları:
a-Cisim izole edilirken, her izole edildiği temas kısmında mutlaka
kuvvet oluşur,
Statiğin temel konusu kuvvet
b-İzole edilmediği temas noktalarında ise kuvvet gösterilmez.
hesabıdır. Kuvvet hesabının en önemli
d-Herbir SCD da tüm kuvvetler birbirini dengeler.
adımı SCD nin doğru çizilmesidir.
04.09.2019 103
3.4 - SCD Örneği-1: Bir trafik lambası üç farklı ip ile asılı tutulmaktadır. İpler bir C halkasına
bağlanmıştır. Buna göre gösterilen 1,2 ve 3 izolasyonlarının herbirisi için Serbest Cisim
Diyagramları aşağıda çizilmiştir.
SCD-1 SCD -2 SCD -3 TBc

TBc
TCD TAC TAC
TCD
WE
Herbir SCD için, sadece izole edilen (hayali olarak kesilen) iplerde kuvvet ortaya çıktığını fark ediniz.
Soru: SCD 2 de, TCD kuvveti niçin gösterilmemiştir?
Cevap: Çünkü 2 nolu izolasyonda TCD kuvvetinin çıktığı CD ipi kesilmemiştir.
Soru: SCD-1 ve SCD-3 de TCD kuvvetlerinin yönleri niçin terstir?
Cevap: SCD-1 de, trafik ışığına CD ipinden gelen kuvvet; SCD-3 de ise CD ipine trafik ışığından gelen kuvvet
çizilmiştir. Etki-tepki prensibine göre bunlar eşit şiddette ve zıt yönde olmalıdır.
04.09.2019 104
(SCD) Örneği -2
Adam ve Tartı dan SCD-1: Tüm sistem SCD-2 : Adam: SCD-3 : Tartı:
oluşan dengede bir Tüm Sistem sadece Adam tartıdan izole Tartı hem yerden
sistem yerden izole edilmiş. edilmiş. İzole edilen hem adamdan izole
(*adamın bastığı Adamın ayaklarının temas noktalarında edilmiş. (Diğer SCD
kısmın ağırlığı ihmal temas ettiği kısımdan (ayaklarında) tepki lere göre bunu
ediliyor izole edilmediğinden kuvvetleri şimdi çizilir. kendiniz yorumlayın)
W1: adamın ağırlığı, burada (adamın ayak
W2: tartı ağırlığı) kısmında ) bir kuvvet
çizilmediğine dikkat
ediniz.
04.09.2019 105
SCD-1 (Tüm sistem)
SCD Örneği-3: Şekildeki spor aleti ve sporcudan W1

oluşan sistemde tüm sistemin ve ayrı ayrı
parçaların SCD lerini dikkatlice inceleyiniz. (W1, W2
sporcu ve spor aletinin ağırlıkları olup, sporcunun
oturduğu siyah yastığın ağırlığı ve sürtünmeler W2
ihmal edilmiştir. )
Nzemin-1 Nzemin-2
SCD-2 (Sporcu)
W1
T
N1 N2 SCD-4 (spor aleti)

T
N1 N2
N1 W2
SCD-3 (Minder)
Nzemin-1 Nzemin-2
N1
04.09.2019 106
3.5- Bağlantı Elemanları için Serbest Cisim Diyagramı (SCD) örnekleri:

Hatırlatma:
• Tepki kuvvetinin yönü ilk seferinde keyfi olarak

seçilir. Hesaplandığı zaman işareti negatif (-)
çıkarsa, seçilen yönün tersineymiş denir.
• Örneğin Ax tepkisinin x doğrultusunda olacağı
kesindir. Ancak + x veya –x yönünde olup
olmadığına her zaman karar vermek zordur. Bu
sebeple, +x veya –x den bir yönde keyfi yerleştirilir.
Sonuçta işareti – çıkarsa ters yöndeymiş denir. (–
çıkması –x yönü anlamına gelmez.)
• Dikkat: Bir tepki kuvveti 2nci kez keyfi

yerleştirilemez. İlk yerleştirmedeki yönü dikkate
alınarak 2nci kez yönü belirlenir. Özellikle bu
durum çerçeve sistemleri konusunda önem kazanır.
• İşareti negatif çıkan tepki kuvvetinin yönü
değiştirilmezse, denklemlerde işaretiyle birlikte
kullanılmalıdır.
04.09.2019 107
3.6 Kuvvet Hesaplarında İşlem Adımları:
Statik dengedeki bir katı sistemde bilinmeyen kuvvetleri bulmak için 2 basamak vardır:
1- Dengesi incelenecek sistemin veya cismin serbest cisim diyagramı (SCD) çizilir.
2- Statik denge denklemleri yazılır ve bilinmeyen kuvvetler bu denklemlerden bulunur.
04.09.2019 108
3.7: İki Boyutlu (Düzlem) Denge Problemi Örnekleri

Bu problemlerde skaler çözümü (D 3.3 denklemrini) tercih edeceğiz. .
Örnek 3.1 (2016 - 1.vize)
W = 400 N ağırlığındaki dirseğin Ağırlık

merkezi G noktasındadır. Dirsek A
ucundan sabit mafsala bağlı olup, C
ucuna uygulanan 400 N luk yatay
kuvvet, AG kablosu ile dengelenmiştir.
Buna göre, kabloda ve B bağlantısında
ortaya çıkan kuvvetleri hesaplayınız.
04.09.2019 109
Çözüm: Düzlemde Denge Denklemleri (D 3.3 denklemleri)

Dirseğin SCD ‘si
σ 𝐹𝑥 =0 400 − 𝑇𝑆𝑖𝑛20 +𝐵𝑋 =0
σ 𝐹𝑦 =0 −𝑊 − 𝑇. 𝐶𝑜𝑠20 + 𝐵𝑦 =0
σ 𝑀𝐺 =0 −400 . 300 + 𝐵𝑋 . 230 + 𝐵𝑦 . 230. 𝑡𝑎𝑛40=0
Bu 3 denklemden, 3 bilinmeyen bulunabilir.
T= 518.45 N, Bx = -222.68 N, By = 775.87 N
 Bx, By nin yönleri başlangıçta keyfi seçilebilir. İşareti ( – ) çıkarsa seçilen yönün tersi imiş denir.
 Bx’in ( - ) negatif çıkması seçilen yönün tersi yönünde olduğunu gösterir.
 Bx eğer sola doğru seçilseydi işareti + çıkacaktı.
04.09.2019 110
Örnek 3.2 : 200 N ağırlığındaki dirseğin B noktasına 50

N luk kuvvet, düşeyle 300 lik açı yapacak şekilde
uygulanmıştır. Sistem şekilde görülen konumda
dengede ise A ve E bağlantılarında ortaya çıkan
tepkileri hesaplayınız. (Sürtünmeleri ihmal ediniz)
(Dirseğin ağırlık merkezi G noktasıdır.)
Çözüm:
A daki bağlantı dönmeye izin verir, ancak her iki yönde ötelenmeye izin
vermez. (sabit mafsal). E deki tekerlek sadece x yönünde ötelenmeye izin
vermez.(kayar mesnet)
2- Kuvvet Hesapları (D 3.3 denge denklemleri ile):
200N
04.09.2019 111
Örnek 3.3 : 1kN kütleli bir sabit vinç 2.4 kN

kütleli bir cismi kaldırmakta kullanılıyor. Vinç A
da sabit B de kayıcı mafsal ile mesnetlenmiştir.
Vincin kütle merkezi G noktasıdır. A ve B
mesnetlerindeki tepkileri bulunuz.
Çözüm: A sabit, B kayar mafsaldır.

1- Vinci bağlantılardan izole ederek SCD sini çizelim
2- Kuvvet Hesapları:
Denge Denklemleri
Bu 3 denklemden;
B deki mesnet kayıcı mafsal olduğu için y ekseni
doğrultusunda kuvvet taşıyamaz. Bundan dolayı B
mesneti sadece x ekseni doğrultusunda tepki
kuvveti uygulayabilir.
bulunur.
112
04.09.2019
Örnek 3.4
A ucu bir duvara betonlanmış olan kirişe şekildeki gibi 4 adet
tekil kuvvet ve serbest ucundan 10kN-m lik bir kupl uygulanıyor.
A ucunda ortaya çıkacak tepkileri hesaplayınız.
Çözüm:
1-SCD :A noktasındaki ankastre bağlantıdan kirişi izole

ederek SCD sini çizelim. Bu sırada aynı anda C noktasındaki
5kN luk uçtaki kuvveti kendi hattı üzerinde B noktasına
kaydırabiliriz. C ucundaki kuvvet çifti (kupl) etkisi sadece
döndürme momentidir.
A noktası ankastre uçtur. Hiçbir yönde dönmeye ve ötelenmeye izin vermez.

Bu sebeple x ve y doğrultularında tepki kuvvetleri (N, V) ve tepki momenti
(M) oluşur. (bknz: 3.2-d)
04.09.2019 113
2- Denge Denklemleri ve Kuvvet hesapları
04.09.2019 114
Örnek 3.5 : Şekildeki denge halindeki sistemde,

sürtünmesiz B makarasından geçirilen kabloda ve C
bağlantısında ortaya çıkan kuvvetleri bulunuz.
Çözüm:
1-SCD: C sabit mafsaldır.
2-Denge Denklemleri
kablo 1 tane olduğu için tüm kısımlarında aynı çeki

kuvveti ( T ) oluşur. (Makarada sürtünme olsaydı
kısımlara göre T değişirdi.)
04.09.2019 115
Örnek 3.6 : Ağırlıkları sırasıyla Wa =100 N ve Wb =200 N olan a ve b

silindirleri sabit bir kasanın içine şekildeki gibi yerleştirilmiştir.
Sürtünmeleri ihmal ederek
a-) Silindirlerin birbirlerine uyguladıkları C temas noktasındaki tepki
kuvvetini,
b-) Zemin (B) ve yanal duvarlar (A, D) dan silindirlere gelen tepki
kuvvetlerini hesaplayınız.
Çözüm
5.6 − 𝑂1 𝐸 − 𝑂2 𝐷 2.6
𝑐𝑜𝑠𝜃 =
𝑂1 𝑂2
=
2+1
2-Denge Denklemleri
𝜃 = 29.93𝑜 b silindirinin dengesinden;

σ 𝐹𝑦 =0 +𝑅𝐶 . 𝐶𝑜𝑠𝜃-𝑊𝑏 =0 𝑅𝐶 = 230.77𝑘𝑁
σ 𝐹𝑥 =0 −𝑅𝑐 . 𝑆𝑖𝑛𝜃 +𝑅𝐵 =0 𝑅𝐵 = 115.14𝑘𝑁
a silindirinin dengesinden;
1-Herbir silindir
için SCD σ 𝐹𝑥 =0 −𝑅𝐴 + 𝑅𝑐 . 𝑆𝑖𝑛𝜃=0 𝑅𝐴 = 115.14𝑘𝑁
σ 𝐹𝑦 =0 𝑅𝐷 − 100 − 𝑅𝑐 . 𝐶𝑜𝑠𝜃=0
𝑅𝐷 = 300𝑘𝑁
04.09.2019 116
Veya b şıkkını tüm sistemin dengesinden de bulabilirdik. Şöyle ki:
1- Tüm sistemin SCD si 2- Denge Denklemleri

σ 𝐹𝑦 =0
𝑅𝐷 − 𝑊𝑏 − 𝑊𝑎 = 0 𝑅𝐷 −200 − 100 = 0 𝑅𝐷 = 300𝑁
σ 𝑀𝐴 =0
−𝑅𝐵 𝑥 2.6 + 𝑊𝑏 𝑥 3𝑥𝑆𝑖𝑛𝜃 + 1 + 𝑊𝑎 𝑥1 − 𝑅𝐷 𝑥 1 = 0
−𝑅𝐵 𝑥 2.6 + 200𝑥 3𝑥𝑆𝑖𝑛 29.93 + 1 + 100𝑥1 − 300𝑥 1 = 0
𝑅𝐵 = 115.14𝑘𝑁
σ 𝐹𝑥 =0
𝑅𝐴 − 𝑅𝐵 =0 𝑅𝐴 = 𝑅𝐵 𝑅𝐴 = 115.14𝑘𝑁
Dikkat edilirse sistem, duvar ve zeminden izole edilmiştir. Silindirlerin arayüzeyinden izole edilmediği için C
noktasında bir kuvvet gösterilmez. Çünkü bu sistemin iç kuvveti olarak kalır. Ancak daha önceki sayfada,
herbir silindir diğer silindirden de izole edildiği için herbirisinin SCD sine Rc kuvveti koyulması gerekir.
04.09.2019 117
Örnek 3.7 : Her biri 360 N ağırlığında olan 2 fıçı şekildeki gibi
bir el arabasına yüklenmiş, düşey P kuvveti ile denge durumu
sağlanmıştır. Fıçıların kütle merkezleri G1 ve G2 noktalarıdır.
Arabanın ağırlığını ve sürtünmeleri ihmal ederek;
a-) P kuvvetinin şiddetini hesaplayınız.
b-) Fıçıların birbirlerine uyguladıkları kuvveti bulunuz.
c-) Üstteki fıçıya arabadan gelen reaksiyon kuvvetini
hesaplayınız.
Çözüm) a-)Tüm sistemin dengesinden
Ç
Ç
04.09.2019 118
b-)
෍ 𝐹𝑥 ′ = −360. 𝑆𝑖𝑛35𝑜 + 𝑅2 = 0
→ 𝑅2 = 206.48𝑁
c-) ෍ 𝐹𝑦′ = −360. 𝐶𝑜𝑠35𝑜 + 𝑁2 = 0
→ 𝑁2 = 294.89𝑁
04.09.2019 119
Örnek (Soru) 3.8*

G merkezli 250 N ağırlığındaki kutu B den sabit
mafsalla, A dan ise eğik düzlemde harekete izin
veren bir tekerlekle desteklenmiştir. Buna göre
A ve B bağlantılarında oluşan tepki kuvvetlerini
bulunuz.
Cevap: 𝐹𝐴 = 51.34𝑁 𝐹𝐵 = 207.13 𝑁
Örnek (Soru) 3.9*

Ağırlığı ihmal edilen ve şekildeki gibi
mesnetlenmiş ve yüklenmiş olan dengedeki
çubuğun A, B ve C noktalarında ortaya çıkan
reaksiyon kuvvetlerini hesaplayınız.
Cevap:
𝐹𝐴 = 419.4𝑁 𝐹𝐶 = 85.69𝑁 𝐹𝐵 = 𝑇 = 88𝑁
04.09.2019 120
Örnek (Soru) 3.10
Şekildeki eğik BAD koluna uygulanan düşey 50N luk

kuvvet, A sabit mafsalı ve sürtünmesiz C
makarasından geçen BCD kablosu ile
dengelenmiştir. Buna göre A mafsalındaki kuvvet
bileşenleri ve kabloda ortaya çıkan kuvveti
hesaplayınız.
Cevaplar: Ax = -29.22N, Ay = 177.26N, T = 162.33 N
04.09.2019 121
Örnek (Soru) 3.11

Ağırlıkları sırasıyla 300N ve 150 N olan A ve B silindirleri
yanal duvarlara ve birbirlerine temas edecek şekilde
yerleştirilmiş ve makaradan geçirilen bir ip vasıtasıyla
dengede tutulmuştur. Sistemdeki tüm sürtünmeleri ihmal
ederek;
a-) İpte ortaya çıkan kuvveti,
b-) Silindirlerin birbirlerine uyguladıkları kuvveti bulunuz.
Cevaplar: a-) T= 263.6N, b-) 151.47 N
04.09.2019 122
Örnek (Soru) 3.12
2008 Final End.
800N ağırlığındaki otoyol tabelasının ağırlık merkezi G noktasındadır. Deneysel olarak AB ipinin
maksimum 1200N luk bir çekme kuvvetine dayanabileceği tespit edilmiştir. Sistemdeki diğer
elemanlar yeterince dayanıklıdır. Tabelanın, D ve C sabit mafsallarına ve AB ipine şekildeki gibi
bağlanması tasarlanıyor. Mukavemet (dayanım) açısından böyle bir tasarım sizce doğru mudur?
Cevap: T=1333,33N..> 1200 N dan olduğu için tasarım uygun değildir.
04.09.2019 123
3.8 Üç Boyutlu Denge Problemi Örnekleri

3 boyutlu denge problemlerini vektörel olarak çözeceğiz. Toplam 2 tane vektörel denklemimiz vardır
(D 3.1 denklemleri):
Bileşke kuvvet sıfırdır: 𝑅 =0
Bileşke moment sıfırdır: 𝑀𝑜 =0
Örnek 3.13
L şeklindeki ABED çubuğunun E noktasına düşey F1 =

200N, yatay F2= 100N luk kuvvetler uygulanmıştır. Bu
F2 = 100N kuvvetler, BC kablosu, D küresel mafsalı ve A kaymalı
yatağı ile dengelenmiştir. Buna göre; A ve D
bağlantılarındaki tepki kuvvetlerinin bileşenlerini;
ayrıca BC kablosunda oluşan kuvveti hesaplayınız. (A
yatağı x ekseninde ötelenmeye izin verir ve tüm eksenlerdeki
moment tepkileri ihmal edilebilir.)
F1 = 200N
04.09.2019 124
Çözüm:
1.adım) SCD
• Önce, herbir noktanın koordinatı yazılır.
• A yatağı y ve z eksenlerinde ötelenmeye izin vermiyor.
• D küresel mafsal olduğu için tüm eksenlerde
ötelenmeye izin vermiyor. Dönmeye izin
veriyor.(bknz:4.5-c)
• TBc kablosu kendi doğrultusunda çeki kuvveti taşır.
Öncelikle herbir kuvveti vektörel ifade etmeliyiz.
𝑇𝐵𝐶 kablo kuvvetinin vektörel ifadesi: şiddeti ile birim vektörün vektörel çarpımdır.
𝐵𝐶 0.2 − 0 𝑖Ԧ + −1.3 − −1 𝑗Ԧ + −0.6 − 0 𝑘 0.2 𝑖Ԧ + −0.3 𝑗Ԧ + −0.6 𝑘

𝑇𝐵𝑐 = 𝑇𝐵𝐶 , 𝑛𝐵𝐶 = 𝑇𝐵𝐶 . = 𝑇𝐵𝐶 . = 𝑇𝐵𝐶 .
𝐵𝐶 𝐵𝐶 0.22 + 0.32 + 0.62
𝑇𝐵𝑐 nin hesabını bir

𝑇𝐵𝑐 = 0.285𝑇𝐵𝐶 . 𝑖Ԧ-0.428𝑇𝐵𝐶 . 𝑗Ԧ − 0.857𝑇𝐵𝐶 . 𝑘 türlü anlayamadım
diyorsan,
+z eksenin aşağı doğru olması gerektiğini fark etmelisiniz. önce örnek 2.3 ü
anlamalısın.
04.09.2019 125
• 𝐹1 = 200𝑘 , 𝐹2 = −100 𝑖Ԧ olarak ifade edilirler.

• A daki bileşke kuvvet : 𝐹Ԧ𝐴 = 𝐴𝑦 𝑗Ԧ + 𝐴𝑧 𝑘
• D deki bileşke kuvvet : 𝐹Ԧ𝐷 = 𝐷𝑥 𝑖Ԧ + 𝐷𝑦 𝑗Ԧ + 𝐷𝑧 𝑘
2 ) Kuvvet Hesapları, Denge denklemleri: 𝑅 =0 , 𝑀 =0
Önce D noktasına göre toplam moment denklemini yazalım:
𝑀𝐷 = 𝐷𝐴𝑥𝐹Ԧ𝐴 + 𝐷𝐵𝑥𝑇𝐵𝐶 +𝐷𝐸𝑥𝐹1 + 𝐷𝐸𝑥𝐹2 = 0 (bknz: konu 3.7)
Moment alınan nokta Kuvvet
Kuvvet hattı üzerindeki

koordinatları bilinen
Herhangi bir nokta
𝑀𝐷 = [(−Ԧ𝑖 − 𝑗)x (𝐴𝑦 𝑗Ԧ + 𝐴𝑧 𝑘)]+[(−𝑗)𝑥(0.285𝑇𝐵𝐶 . 𝑖Ԧ−0.428𝑇𝐵𝐶 . 𝑗Ԧ−0.857𝑇𝐵𝐶 . 𝑘)] + [(−0.5Ԧ𝑗)x (200𝑘 − 100Ԧ𝑖)] = 0
= 𝐴𝑦 𝑘 + 𝐴𝑧 𝑗Ԧ-𝐴𝑧 𝑖Ԧ + 0.285𝑇𝐵𝐶 𝑘 + 0.857𝑇𝐵𝐶 𝑖Ԧ − 100Ԧ𝑖 − 50𝑘 = 0

uzayda bir vektörel denklem elde ettik. Bu denklem sıfıra eşit olduğundan herbir birim vektörün katsayılarının toplamı
da ayrı ayrı sıfıra eşit olmalıdır.
𝑖Ԧ katsayıları toplamı: -𝐴𝑧 −100 +0.857𝑇𝐵𝐶 = 0 𝐴𝑧 = 0
𝑗Ԧ katsayıları toplamı: 𝐴𝑧 = 0 𝑇𝐵𝐶 =116.68 N
𝑘 katsayıları toplamı: 𝐴𝑦 +0.285𝑇𝐵𝐶 -50=0 𝐴𝑦 = 16.74N Bulunur.
04.09.2019 126
𝑇𝐵𝐶 = 117.6 ( 0.285Ԧ𝑖-0.428Ԧ𝑗 − 0.857𝑘) 𝑇𝐵𝐶 =33.5Ԧ𝑖- 50.3Ԧ𝑗 − 100.8𝑘

𝐹Ԧ𝐴 = 𝐴𝑦 𝑗Ԧ + 𝐴𝑧 𝑘
𝐹Ԧ𝐴 = 16.74Ԧ𝑗
Şimdi 2nci denge denklemi olan Bileşke kuvvet denklemini yazalım.
𝑅 = σ 𝐹Ԧ𝑖 = 𝐹𝐴 +𝐹𝐷 + 𝑇𝐵𝐶 + 𝐹1 +𝐹2
𝑅 = 16.74Ԧ𝑗 + 𝐷𝑥 𝑖Ԧ + 𝐷𝑦 𝑗Ԧ + 𝐷𝑧 𝑘 + 33.5Ԧ𝑖 − 50.3Ԧ𝑗 − 100.8𝑘 + 200𝑘 -100Ԧ𝑖= 0
Yine uzayda bir vektörel denklem elde ettik. Bu denklem sıfıra eşit olduğundan herbir birim vektörün
katsayılarının toplamı da ayrı ayrı sıfıra eşit olmalıdır.
𝑖Ԧ: 𝐷𝑥 + 33.5 − 100 = 0 𝐷𝑥 =66.5N

𝑗Ԧ : 16.74 + 𝐷𝑦 − 50.3 = 0 𝐷𝑦 =33.56 N
𝑘: 𝐷𝑧 − 100.8 + 200 = 0 𝐷𝑧 =- 99.2 N
𝐹Ԧ𝐷 = 66.5Ԧ𝑖+33.56Ԧ𝑗 −99.2𝑘
04.09.2019 127
Aynı örneğe devam ediyoruz. Eksene göre momentin sağladığı pratikliği burada anlayacağız:
Sadece 𝑇𝐵𝐶 kuvveti sorulmuş olsaydı:
(Eksene göre momenti işlemini hatırlamak için konu 3.9 i inceleyiniz)
• Bir eksen üzerinde bulunan kuvvetlerin o eksene göre momentleri sıfırdır.
• AD eksenine göre moment alarak 𝑇𝐵𝐶 kuvvetinin şiddetini doğrudan bulabiliriz.
• Zira bu durumda A ve D deki kuvvetlerini AD ekseni üzerinde olduğundan, bu eksene göre
momentleri sıfır olur.
Denge şartı olarak, AD eksenine göre momentin şiddeti (𝑀𝐴𝐷 ) sıfır olmalıdır.
𝑀𝐴𝐷 = 𝑀𝐷 . 𝑛𝐴𝐷 = 0
𝑀𝐷 = 𝐷𝐵𝑥𝑇𝐵𝐶 +𝐷𝐸𝑥(𝐹Ԧ1 +𝐹Ԧ2 )
=[(-𝑗)𝑥(0.285𝑇𝐵𝐶 . 𝑖Ԧ−0.428𝑇𝐵𝐶 . 𝑗Ԧ−0.857𝑇𝐵𝐶 . 𝑘)] + [(−0.5Ԧ𝑗)x (200𝑘 − 100Ԧ𝑖)]
= 0.285𝑇𝐵𝐶 𝑘 + 0.857𝑇𝐵𝐶 𝑖Ԧ − 100Ԧ𝑖 − 50𝑘

𝐴𝐷 −Ԧ𝑖 − 𝑗Ԧ
𝑛𝐴𝐷 = = = −0.707Ԧ𝑖 − 0.707Ԧ𝑗
𝐴𝐷 12 + 12
𝑀𝐴𝐷 = (0.285𝑇𝐵𝐶 𝑘 + 0.857𝑇𝐵𝐶 𝑖Ԧ − 100Ԧ𝑖 − 50𝑘). (−0.707Ԧ𝑖 − 0.707Ԧ𝑗)
= −0.606𝑇𝐵𝐶 +70.7=0 𝑇𝐵𝐶 =116.68 N

04.09.2019 128
Örnek 3.14
50 N ağırlığındaki homojen AC çubuğu A ucundan bir
küresel mafsala, B noktasından ise iki kabloya
bağlanmıştır. Kablolar D ve E uçlarından bir duvara
sabitlenmiştir. Şekildeki denge konumu için a-)kablolarda,
b-)küresel mafsalda ortaya çıkan kuvvetleri tespit ediniz.
Çözüm: 1.Adım) SCD alttaki gibi çizilir.
𝐴Ԧ = 𝐴𝑥 𝑖Ԧ + 𝐴𝑦 𝑗Ԧ + 𝐴𝑧 𝑘 𝑊 = −100Ԧ𝑗
04.09.2019 129
𝑇𝐵𝐷 = −40Ԧ𝑖 + 80Ԧ𝑗 − 120𝑘
𝑇𝐵𝐸 = −60Ԧ𝑖 + 120Ԧ𝑗 + 120𝑘
𝑅 = σ 𝐹Ԧ𝑖 = 𝐴Ԧ + 𝑇𝐵𝐷 +𝑇𝐵𝐸 + 𝑊= (𝐴𝑥 −40 − 60)Ԧ𝑖 + (𝐴𝑦 + 40 + 80 − 100)𝑗 + (𝐴𝑧 −120 + 120)𝑘 = 0
𝑖Ԧ: 𝐴𝑥 − 40 − 60=0 𝐴𝑥 =100N

𝑗Ԧ: 𝐴𝑦 + 80 + 120 − 100=0 𝐴𝑦 =100N
𝑘: 𝐴𝑧 − 120 + 120=0 𝐴𝑧 =0
04.09.2019 130
Örnek 3.15 F P
Şekildeki gibi bükülmüş olan EDCOB çubuğunun E noktasına P =3kN ve F = 4kN luk
kuvvetler uygulanmıştır. Çubuk C, D yatakları ve BA kablosu ile dengede
tutulmaktadır. Yatakların her ikisi de hiçbir eksende ötelenmeye izin
vermemektedir. Yataklardaki tepki momentleri ihmal edilebilir. Buna göre BA
kablosunda ortaya çıkan çekme kuvveti T yi hesaplayınız. OB = 200 mm.
04.09.2019 131
Çözüm: T ile birlikte 7 bilinmeyen var. Tüm bilinmeyenler bulunamaz. Ancak CD yani x
eksenine göre moment alarak D ve C deki kuvvetleri hesaplara dahil etmeyiz.
Çünkü biliyoruz ki, bir eksen üzerindeki kuvvetlerin o eksene göre momentleri
sıfırdır.
𝑀𝐶𝐷 = 𝑀𝑂 . 𝑛𝐶𝐷 =𝑀𝑂 . 𝑖Ԧ =𝑀𝑥 = 0

F
P 𝑀𝑂 = 𝑂𝐴𝑥 𝑇+𝑂𝐸𝑥(𝑃Ԧ + 𝐹Ԧ )
𝑀𝑂 = [(200𝑘)𝑥 𝑇(−𝐶𝑜𝑠30. 𝑗Ԧ+𝑆𝑖𝑛30. 𝑘)] + [(280Ԧ𝑖+180Ԧ𝑗)x ( − 3𝑘 + 4Ԧ𝑖)]
𝑀𝑂 = 173.2𝑇 𝑖Ԧ + 840Ԧ𝑗− 540Ԧ𝑖 − 720𝑘
𝑀𝐶𝐷 = 173.2𝑇 𝑖Ԧ + 840Ԧ𝑗− 540Ԧ𝑖 − 720𝑘 . 𝑖Ԧ = 0

540
𝑀𝐶𝐷 = 173.2𝑇 − 540 = 0 𝑇= 𝑇 = 3.11𝑘𝑁
173.2
04.09.2019 132
Örnek 3.16
Şekildeki dirseğin E noktasına +x yönünde
3kN luk, +y ekseni yönünde 4kN luk
kuvvetler uygulanmıştır. Dirsek A
noktasındaki küresel mafsal, DB kablosu C
deki bir halka ile dengelenmiştir. C halkası
her yönde dönmeye, y yönünde
2m ötelenmeye izin vermektedir. Buna göre,
DB kablosunda ortaya çıkan kuvveti, A ve
C bağlantılarında oluşan tepkileri
hesaplayınız.
Cevaplar:
T=6.35kN,
Cz = 1.9kN,
Cx=10.92kN
Ax=-7.95kN,
Ay=-5.46kN
Az = -3.36kN
04.09.2019 133
Örnek (Soru) 3.17*: F = 600 N luk bir yük

şekildeki gibi bükülmüş bir rijid borunun G
köşesine uygulanmıştır. Boru E de zemine ve C
de düşey duvara küresel mafsalla bağlanmış,
B de ise BA kablosu yardımı ile sabit duvara
tesbit edilmiştir. Buna göre, BA kablosunda
oluşan kuvvetin şiddetini bulunuz
Cevap: 409.2N
04.09.2019 134
Örnek (Soru) 3.18: Ağırlığı ihmal edilebilen şekildeki direk O

noktasında bir deliğin içine sokulmuştur. HB kablosuna P = 3
kN luk çekme kuvveti uygulandığında, CD ve EG kablolarında
ortaya çıkacak kuvvetleri hesaplayınız.
O daki delik z ekseninde dönme ve ötelenmeye izin
vermektedir. P
04.09.2019 135
3.9 Bir Noktanın Dengesi (Doğrultuları Kesişen Kuvvetler Sistemi)
,
Statik dengede olan bir sisteme etki eden kuvvetlerin doğrultusu aynı
noktada kesişmesi durumunda, uzayda 3, düzlemde 2 bağımsız
denklem yazılabilir. Örneğin yandaki gözüken cisme etki eden
kuvvetlerin hepsi O noktasında kesişmektedir. Problemi uzay (3 boyutlu
) kabul edelim ve cismin ağırlığını ihmal edelim. Bu durumda toplam
kuvvet denklem yazılabilir ve 3 bağımsız skaler denklem elde edilir.
𝑅=0 ෍ 𝐹𝑥 = 0 , ෍ 𝐹𝑦 = 0 , ෍ 𝐹𝑧 = 0
Bundan başka yazılacak moment denklemleri bu 3 denklemin türetilmiş

halleri olacaktır. Dolayısıyla 3 den fazla denklem yazmak bize fayda vermez.
(düzlemde ise maksimum 2 denklem yazılabilir.)
𝑀=0 Bu denklemin yazılması fayda vermez.

Tripot
Bu tip yüklemeye bir örnektir.
04.09.2019 136
Örnek 3.19 Kamyonete bağlı üç çubuktan oluşan

kaldırma sistemine 400 N luk yük
asılmıştır. Herbir Çubuğa düşen kuvveti
1 hesaplayınız?
Çözüm:
Tespit 1: Herbir çubuğun bağlantı noktası + bağlantı

harici noktalardaki tekil kuvvet sayısı 2 dir.
Dolayısıyla herbir çubuk çift kuvvet elemanıdır.
Tespit 2: Tüm kuvvetler tek noktada kesişiyor.

O halde 4.10 maddesinde anlatılan durum
sözkonusudur.
SCD-1
(0,-2.5,3) FAD
D (-1.25, 2.5, 0) SCD-1: Sadece kesişim noktası olan A
noktasının serbest cisim diyagramını çizelim.
FAC C (1, 2.5, 0) Yani A noktasını sistemden 1 nolu çember ile
FAB izole edeceğiz. Çember ile hayali olarak
B (0,0,0) kestiğimiz herbir parçada bir kuvvet
W=400N gösterilmelidir. A ile bağlantısı kesilen cisimler 3
çubuk ve yükün asıldığı zincirdir.
04.09.2019 137
3- Şimdi Denge Denklemleriyle kuvvetleri bulmaya çalışacağız. A (0,-2.5,3)

Problem 3 boyutlu olduğu için vektörel çözümü tercih ediyoruz. B (0,0,0)
C (1, 2.5, 0)
Ancak bu örnekteki gibi tüm kuvvetler aynı noktadan geçerse, sadece kuvvet
denklemi yazabiliriz (bknz 4.15). Ayrıca moment denklemi yazılamaz. Dolayısıyla D (-1.25, 2.5, 0)
sadece 1 vektörel denklem yazılabilir.
𝑅 = ෍ 𝐹Ԧ = 0 𝐹𝐴𝐵 + 𝐹𝐴𝑐 + 𝐹𝐴𝐷 + 𝑊 = 0 , 𝑊 = −400𝑘
𝐴𝐵 2.5Ԧ𝑗 − 3𝑘
𝐹𝐴𝐵 = 𝐹𝐴𝐵 . 𝑛𝐴𝐵 = = 𝐹𝐴𝐵 = 𝐹𝐴𝐵 (0.64Ԧ𝑗 − 0.768𝑘)
𝐴𝐵 2.52 + 32
𝐴𝐶 𝑖Ԧ + 5Ԧ𝑗 − 3𝑘
𝐹𝐴𝐶 = 𝐹𝐴𝐶 . 𝑛𝐴𝐶 = = 𝐹𝐴𝐶 = 𝐹𝐴𝐶 (0.169Ԧ𝑖 + 0.84Ԧ𝑗 − 0.507𝑘)
𝐴𝐶 12 + 52 + 32
𝐴𝐷 −1.25Ԧ𝑖 + 5Ԧ𝑗 − 3𝑘
𝐹𝐴𝐷 = 𝐹𝐴𝐷 . 𝑛𝐴𝐷 = = 𝐹𝐴𝐷 = 𝐹𝐴𝐷 (−0.209Ԧ𝑖 + 0.838Ԧ𝑗 − 0.503𝑘)
𝐴𝐷 1.252 + 52 + 32
Herbir birim vektörün katsayılarının toplamları ayrı ayrı sıfıra eşit olmalıdır.
𝑖Ԧ: 0.169𝐹𝐴𝐶 − 0.209𝐹𝐴𝐷 =0 𝐹𝐴𝐵 = −1045.88𝑁

𝑗Ԧ: 0.64𝐹𝐴𝐵 + 0.84𝐹𝐴𝐶 + 0.838𝐹𝐴𝐷 =0 𝐹𝐴𝐶 = 441,19𝑁
𝑘: −0.768𝐹𝐴𝐵 − 0.507𝐹𝐴𝐶 − 0.503𝐹𝐴𝐷 − 400 = 0 𝐹𝐴𝐷 = 356.95𝑁
04.09.2019 138
Örnek (Soru) 3.20

A Tekstil 1.vize 2015
Şekildeki denge halindeki sistemde AB

P=100N
B ve AC iplerinde meydana gelen
kuvvetleri bulunuz. (W= 400N)
C
04.09.2019 139
4- Kafes Sistemler
Birbirlerine uç noktalarından bağlanmış çubuk elemanların

oluşturduğu taşıyıcı sistemlerdir.
4- Kafes Sistemler
Birçok uygulama alanları vardır.
• Çatı sistemlerinde,
• Köprülerde,
• Kulelerde,
• Ve benzeri bir çok yapılarda kullanılır.
4- Kafes Sistemler
4.1 Kafes Sistemlerin Başlıca Özellikleri:

a. Çubuklar uçlarından bağlıdır ve herbir bağlantı K
noktasına «düğüm noktası» ismi verilir.
b. Dış kuvvetler, sadece bağlantı (düğüm)
noktalarından etki eder.
K
c. Bağlantı noktalarında (düğümlerde) sadece tekil
kuvvetler oluşur. Bağlantılardaki moment tepkisi
ihmal edilir.
d. Çözümlerde çubuk ağırlıkları ihmal edilir. K
e. Tüm çubuklar çift kuvvet elemanıdır. Dolayısıyla Çubuk
herbir çubuk kendi doğrultusunda kuvvet taşır Düğüm noktası
(çeki veya bası kuvveti).

K
Bu özelliklerden en az birisini taşımayan sistemler
kafes sistem olarak nitelendirilmez.
04.09.2019 142
4- Kafes Sistemler
4.2 Kafes Sistemlerin Tipleri:
1- Uzay Kafes Sistemleri: 3 Boyutlu sistemlerdir.
2- Düzlem Kafes Sistemleri: 2 boyutlu sistemlerdir.
4.3 Statik Dersi kapsamında amacımız: Kafes Sistemin Geometrisi ve Dış kuvvetler belli
iken, herbir çubuğa veya belirli çubuklara düşen kuvvetleri hesaplamaktır. Ders
kapsamında sadece düzlem kafes sistemler incelenecektir.
04.09.2019 143
4- Kafes Sistemler
Kafes sistemlerde kuvvet dağılımı iyi anlayabilmek için, işaret parmağınızı diğer elinizle çekin.
Şekildeki kuvvet dağılımını anlamaya çalışın. Bu sırada, hem parmağın hem eklemin dengede
olduğunu, parmağın çift kuvvet elemanı olduğunu farketmelisiniz. İşte kafes sistemler için,
Parmak = çubuk, eklem = düğüm … denebilir. Kuvvetler bu mantıktaki gibi kafes sistemlerde dağılır.
F Parmağa dışarıdan uygulanan kuvvet
eklem
F Parmağa eklemden gelen kuvvet
F Ekleme parmaktan gelen kuvvet
F Ekleme elin diğer kısımlarından gelen kuvvet
04.09.2019 144
4- Kafes Sistemler
4.4 Çubuk Kuvvetleri ve Hesaplama Yöntemleri :
• Örnek 4.1 : Kafes sistemlerde herbir düğüm noktasına ve

çubuklara düşün kuvvetleri daha net görebilmek için yandaki
örneği inceleyeceğiz.
10kN
30kN
Bir önceki sayfadaki parmak örneğinden faydalanarak AB ve AC çubukları ve A,B ve C

düğümleri arasındaki kuvvet dağılımını iyice anlamaya çalışın. Daha sonra tüm
sistemdeki kuvvet dağılımını inceleyiniz.
04.09.2019 145
4- Kafes Sistemler
10kN
• Dikkat edilirse herbir düğüme, kendisine bağlı çubukların herbirinden bir kuvvet gelir.
• Çubuklara ise eşit şiddette-zıt yönde bağlı olduğu herbir düğümden bir tepki kuvveti gelir (etki-tepki).
• Tüm düğüm ve çubuk kuvvetleri sistemin iç kuvvetleri olarak isimlendirilir ve toplamları sıfırdır..
• Bir çubuk kuvvetinin( örn: FAC ) doğrultusu mutlaka çubuk ekseni doğrultusundadir. Çünkü herbir çubuk çift kuvvet elemanıdır.
P.N 5.1 : Çubuk kuvvetinin yönü nasıl seçilmeli?

İlk kez bu kuvvet yerleştirilirken çubuğa paralel olmak kaydıyla keyfi bir yönde (sağa-sola, yukarı aşağı) seçilir. Ancak aynı kuvvetin yönü 2., 3.,
yerleştirmede keyfi seçilemez. İlk yerleştirmeye bağlı olarak seçilir. Örneğin FAC kuvveti ilk kez yerleştirilirken keyfi olarak A düğümüne sola doğru
etki ettirilmiş. AC çubuğunun A ucuna mecburen sağa olmalıdır (etki-tepki). AC çubuğunun C ucuna sola doğru olmalıdır ki çubuk dengede olsun.
C düğümüne ise sağa olmalıdır (etki-tepki). Hesaplar sonucu kuvvetin işareti «- » çıkarsa seçtiğimiz yönün tersine yönde olduğunu gösterir. Ancak
bu durumda kuvvetin yönü çevrilmez, hesaplarda «-» işareti ile birlikte kullanılır. Çevrilirse işareti de değiştirilmelidir.
04.09.2019 146
4- Kafes Sistemler
Aynı örneğe devam ediyoruz:

Öncelikle bağlantı noktalarındaki kuvvetler
tüm sistemin dengesinde hesaplanır:
Tüm sistemin dengesinde sistem sadece dış

bağlantılardan izole edilir. Düğümlerden izole
edilmez. Bu sebeple tüm sistemin dengesinde
çubuk kuvvetleri katılmaz.
σ 𝐹𝑥 =0 → −𝐸𝑥 + 𝑇. cos 30𝑜 + 10 = 0 T= 80kN

σ 𝐹𝑦 =0 → 𝐸𝑦 + 𝑇. 𝑠𝑖𝑛 30𝑜 − 30 − 20 = 0 𝐸𝑥 = 79.28kN
σ 𝑀𝐸 =0 → −𝑇. 5 + 20.5 + 30.10 = 0 𝐸𝑦 =10 kN
bulunur.
P.N 5.2: Bazı problemlerde mesnet tepkilerini hesaplamaya gerek kalmadan, istenen çubuk kuvvetleri bulunabilir. Bu
durumu görebilmek ve alışmak için bol soru çözülmesinde fayda vardır. Kesim yönteminde, mesnetlerin tümü kesimin bir
tarafında kalıyorsa mesnet tepkilerini bulmaya gerek kalmaz… .kesimin diğer tarafı incelenir ve çubuk kuvvetleri bulunabilir.
04.09.2019 147
4- Kafes Sistemler
Şimdi iç kuvvet ismi verdiğimiz çubuk ve düğümlere düşen

kuvvetleri hesaplayacağız. Bunun için 2 yöntem vardır:
Çözüm:
A düğümünden başlanabilir. Çünkü 2 bilinmeyen
1. Yöntem : Düğüm Yöntemi kuvvet vardır.
(The method of Joint)
• Bu yöntemde herbir düğümün dengesi yazılır ve kuvvetler

hesaplanır.
• Herbir düğüm için σ 𝐹𝑥 =0 , σ 𝐹𝑦 =0 olmak üzere 2 denklem
yazılabilir. Tüm kuvvetler aynı noktadan geçtiği için moment
denklemi yazılamaz. Bu nedenle bir düğümde 2 bilinmeyen
olması gerekir. Çözüm aşamasında düğüm sırası önemlidir.
σ 𝐹𝑥 =0 → −𝐹𝐴𝐶 +𝐹𝐴𝐵 cos 60𝑜 + 10=0
Örnekten bu durum daha iyi anlaşılacaktır.
σ 𝐹𝑦 =0 → -30+𝐹𝐴𝐵 sin 60𝑜 =0
→ 𝐹𝐴𝐶 = 27.32𝑘𝑁, 𝐹𝐴𝐵 = 34.64kN

04.09.2019 148
4- Kafes Sistemler
Şimdi B düğümüne geçilebilir. Çünkü B düğümünde 2 bilinmeyen kaldı.
𝑜 𝑜
σ 𝐹𝑥 =0 → −𝐹𝐵𝐶 cos 60 + 𝐹𝐵𝐷 − 34.64 cos 60 =0
𝑜 𝑜
σ 𝐹𝑦 =0 → 𝐹𝐵𝐶 . 𝑠𝑖𝑛 60 − 34.64. 𝑠𝑖𝑛 60 =0
→ 𝐹𝐵𝐶 = 34.64𝑘𝑁, 𝐹𝐵𝐷 = 34.64kN
σ 𝐹𝑥 =0 → 𝐹𝐵𝐶 cos 60𝑜 + 𝐹𝐴𝐶 − 𝐹𝐶𝐸 + 𝐹𝐶𝐷 cos 60𝑜 =0
σ 𝐹𝑦 =0 → −𝐹𝐵𝐶 . 𝑠𝑖𝑛 60𝑜 + 𝐹𝐶𝐷 𝑠𝑖𝑛 60𝑜 -20 = 0
→ 𝐹𝐶𝐷 = 57.74𝑘𝑁, 𝐹𝐶𝐸 = 73.51kN
Benzer şekilde E veya D düğümlerinin dengesinden 𝐹𝐷𝐸 = 11.55𝑘𝑁 bulmaya çalışınız.
04.09.2019 149
4- Kafes Sistemler
2. Yöntem : Kesim Yönetimi

(the method of section)
Aynı örneği kesim yöntemi ile çözeceğiz. Bu yöntem mekaniğin önemli bir
prensibi olan ayırma prensibine dayanır.
Ayrıma prensibi: dış kuvvetlerin etkisindeki bir sistem dengede ise, hayâli
bazda ayırdığımız her bir parçası da iç ve dış kuvvetlerin etkisiyle ayrı ayrı
dengededir. (Bu prensip mukavemet dersinin temelini teşkil eder.)
 İncelediğimiz örnekteki kafes sistem dış kuvvetlerin etkisi ile dengededir. O halde hayali olarak yaptığımız I-I
kesiminden sonra sol veya sağ parçası da dengededir.
 Bu parçalara, kesilen çubuklardaki, çubuk kuvvetleri dış kuvvet gibi etki ettirilir.
 Ve 3 denge denklemi ( σ 𝐹𝑥 =0,σ 𝐹𝑦 =0, σ 𝑀𝐸 =0 ) yardımıyla bu çubuk kuvvetleri bulunur.
• Çubuk Kuvvetlerinin yönleri ilk
I - I kesiminde sol tarafın SCD si ve dengesi defasında keyfi seçilir.
• İşareti + çıkarsa kuvvet yönü doğru
σ 𝐹𝑥 =0 → 𝐹𝐵𝐶 cos 60𝑜 − 𝐹𝐵𝐷 + 𝐹𝐴𝐶 +10=0 seçilmiş demektir.
• 3 denklemden 3 bilinmeyen
σ 𝐹𝑦 =0 → −𝐹𝐵𝐶 . 𝑠𝑖𝑛 60𝑜 -30 = 0 bulanabileceği için genelde ilk
kesimde 3 çubuk kesilir..
σ 𝑀𝐶 =0 → 𝐹𝐵𝐷 . 5. 𝑠𝑖𝑛60𝑜 +30x5= 0
𝐹𝐵𝐶 = 𝐹𝐵𝐷 = − 34.64𝑘𝑁,

𝐹𝐴𝐶 = −27.32𝑘𝑁,
işaretinin negatif «-» çıkması seçtiğimiz yönün tersine olduğunu gösterir.
04.09.2019
150
4- Kafes Sistemler
I - I kesiminde sağ tarafın SCD si ve dengesi
σ 𝐹𝑥 =0 → − 𝐹𝐵𝐶 cos 60𝑜 + 𝐹𝐵𝐷 − 𝐹𝐴𝐶 - 69.28 + 80. cos 30𝑜 = 0

𝐹𝐵𝐶 = 𝐹𝐵𝐷 = − 34.64𝑘𝑁,
σ 𝐹𝑦 =0 → 𝐹𝐵𝐶 . 𝑠𝑖𝑛 60𝑜 + 80. sin 30𝑜 − 20 + 10 = 0
Görüldüğü gibi aynı
σ 𝑀𝐸 =0 → 𝑜 𝑜
𝐹𝐵𝐷 . 5. 𝑠𝑖𝑛60 + 𝑇. 5 − 20.5 + 𝐹𝐵𝐶 . sin 60 = 0 sonuçları elde ettik.
II-II kesimi ile → 𝐹𝐶𝐷 = 57.74𝑘𝑁, 𝐹𝐶𝐸 = 73.51kN, 𝐹𝐷𝐸 = 11.55𝑘𝑁 bulmaya çalışınız.
151
04.09.2019
4- Kafes Sistemler
Örnek 4.2 : Verilen kafes sistemindeki

çubuk kuvvetlerini düğüm metodunu
kullanarak bulunuz.
Çözüm: Öncelikle tüm sistemin

dengesinde mesnet tepkileri bulunur.
SCD (tüm sistem)
Cy σ 𝑀𝑐 =0 → −𝐸𝑦 𝑥 3 + 10 𝑥 12 + 10 𝑥 6 = 0 → 𝐸𝑦 = 60 𝑘𝑁
Cx σ 𝐹𝑥 =0 → 𝐶𝑥 +10 = 0 → 𝐶𝑥 = −10 𝑘𝑁
σ 𝐹𝑦 =0 → 𝐶𝑦 +𝐸𝑦 − 10 − 10 = 0 → 𝐶𝑦 = −40 𝑘𝑁
Ey
04.09.2019 152
4- Kafes Sistemler
3 𝐹𝐴𝐷 =12.5 kN
σ 𝐹𝑥 =0 𝐹𝐴𝐵 − 𝐹𝐴𝐷 .sin 𝜃 + 10 = 𝐹𝐴𝐵 − 𝐹𝐴𝐷 . 5 10= 0
4 𝐹𝐴𝐵 =- 2.5 kN
σ 𝐹𝑦 =0 𝐹𝐴𝐷 .𝑐𝑜𝑠 𝜃 − 10 = 𝐹𝐴𝐷 . 5 − 10 = 0
3 3
σ 𝐹𝑥 =0 −𝐹𝐷𝐸 + 𝐹𝐴𝐷 .sin 𝜃 + 𝐹𝐷𝐵 Sin 𝜃 = −𝐹𝐷𝐸 +12.5. 5 +𝐹𝐷𝐵 5 = 0 𝐹𝐷𝐵 =12.5 kN
4 4
σ 𝐹𝑦 =0 −𝐹𝐴𝐷 .Cos 𝜃 +𝐹𝐷𝐵 𝐶𝑜𝑠 𝜃 = −12.5. 5 +𝐹𝐷𝐵 5 = 0 𝐹𝐷𝐸 =15 kN
3 3
σ 𝐹𝑥 =0 𝐹𝐵𝐶 + 𝐹𝐵𝐸 .sin 𝜃 − 𝐹𝐷𝐵 Sin 𝜃 − 𝐹𝐴𝐵 = 𝐹𝐵𝐶 +𝐹𝐵𝐸 . 5 −12.5 5 − (−2.5) = 0
𝐹𝐵𝐸 =-25 kN
4 4
σ 𝐹𝑦 =0 −𝐹𝐵𝐸 .𝐶𝑜𝑠 𝜃 − 𝐹𝐷𝐵 Cos 𝜃 − 10 = −𝐹𝐵𝐸 . 5 −12.5. 5 −10 = 0 𝐹𝐵𝐶 =20 kN
3 3 𝐹𝐸𝐶 =-50 kN
σ 𝐹𝑥 =0 𝐹𝐸𝐶 .Sin 𝜃 − 𝐹𝐵𝐸 Sin 𝜃 + 𝐹𝐷𝐸 = 𝐹𝐸𝐶 . − −25 + 15 = 0
5 5
Kontrol amaçlı:
4 4
σ 𝐹𝑦 =0 𝐹𝐸𝐶 .Cos 𝜃 + 𝐹𝐵𝐸 Cos 𝜃 + 𝐸𝑦 = −50. 5 −25 5 + 60 = 0
C düğümü Kontrol amaçlı incelenebilir:

3 Bu denklemler de sağlanıyor.
σ 𝐹𝑥 =0 Çıkmalıdır 𝐹𝐸𝐶 .Sin 𝜃 − 𝐹𝐵𝐶 + 𝐶𝑥 = −50. −20 − 10 = 0
5
O halde üstte bulduğumuz
4
σ 𝐹𝑦 =0 Çıkmalıdır. 𝐹𝐸𝐶 .Cos 𝜃 + 𝐶𝑦 = −50. 5 −40 = 0 değerler doğrudur.
04.09.2019 153
4- Kafes Sistemler
Örnek 4.3 Şekildeki kafes sistemde,

a-)GE, GC ve BC çubuklarındaki kuvvetleri bulunuz.
b-) sistemde boş çubuk var mıdır? Tespit ediniz.
Çözüm: Önce, tüm sistemin dengesinden:
f-f kesimi:
σ 𝑀𝐶 =0
𝐴𝑦 𝑥8 + 𝐹𝐺𝐸 𝑥3 = 0
400𝑥8 + 𝐹𝐺𝐸 𝑥3 = 0
𝐹𝐺𝐸 = −1066.67 N
σ 𝐹𝑥 =0 −𝐴𝑥 + 400 = 0 𝐴𝑥 = 400 𝑁
σ 𝑀𝐴 =0 −𝐷𝑦 𝑥12 + 600𝑥8 − 800𝑥3 = 0

σ 𝑀𝐺 =0
𝐷𝑦 = 200 𝑁
𝐴𝑦 𝑥4 + 𝐴𝑥 𝑥 3 − 𝐹𝐵𝐶 𝑥3 = 0 σ 𝐹𝑦 =0
σ 𝐹𝑦 =0 −𝐴𝑦 + 600 − 𝐷𝑦 = 0 𝐴𝑦 = 400 𝑁
400𝑥4 + 400 𝑥 3 − 𝐹𝐵𝐶 𝑥3 = 0 −𝐴𝑦 + 𝐹𝐺𝐶 𝑥𝑆𝑖𝑛𝜃 = 0
3
𝐹𝐵𝐶 = 933.33 𝑁 −400 + 𝐹𝐺𝐶 =0
5
𝐹𝐺𝐶 = 666.67 𝑁
04.09.2019 154
4- Kafes Sistemler
b-) Boş çubuk: üzerine kuvvet gelmeyen çubuklara denir.
Nasıl tespit edilir?
Genel olarak; boş çubuk, bir düğümdeki diğer çubuklarla 90 derece açı yapar ve o
düğüme çubuk yönünde dış kuvvet gelmez.
Bu örnekte GB çubuğu, B düğümündeki diğer çubuklar (AB ve BC ) ile 90 derece bir açı yapıyor ve B
düğümüne GB doğrultusunda bir dış kuvvet gelmemektedir. O halde GB boş çubuktur.
İspatı: B düğümünün dengesi:
σ 𝐹𝑦 =0 𝐹𝐺𝐵 = 0
04.09.2019
Hz. Mevlana 155
4- Kafes Sistemler
Örnek 4.4: Şekildeki kafes sistemde CF

çubuğundaki kuvveti bulunuz.
Çözüm: Tüm sistemin dengesinden
Mesnet tepkilerini Ay=3.75 kN, Ax=0, a

Ey=4.75kN bulunuz.
a-a kesimi
a
M O =0
FCF sin 45o 12m    3kN  8 m    4.75kN  4m  = 0
FCF = 0.589kN  C 
04.09.2019 156
4- Kafes Sistemler
b
Örnek 4.5: EB çubuğundaki kuvveti bulunuz.
b a
a-a kesimi
a
b-b kesimi veya E düğümünün dengesi
 Fx = 0
FEF cos 30o  3000 cos 30o = 0
FEF = 3000 N
 MB = 0 FEF = 3000 N (C)
1000(4)  3000(2)  4000(4)  Fy = 0
 FED sin 30o (4) = 0 FEF sin 30o  3000sin 30o  1000  FEB = 0
FED = 3000 N FEB = 2000 N (T)
FED = 3000 N (C)

04.09.2019 157
4- Kafes Sistemler
Örnek Sorular :
Alttaki Kafes Sistemlerde a-) Soru işareti olan çubuklardaki kuvvetleri hesaplayınız. b-)Boş çubukları tespit ediniz.
(Cevapları soruların yanında verilmiştir. Yöntem Serbesttir.)
4.9
4.6
Boş çubuk: DE
4.10
4.7
4.8 CD=1.87kN Boş çubuklar: CH, JI, GF, EF
04.09.2019 158
4- Kafes Sistemler
4.11
Cevaplar: AB= -750N, BC = -600N, BD = 250N
4.12
Cevaplar: EC = -7.5kN, CA = 7.5kN, EF = 4.5kN
04.09.2019 159
5- Çerçeveler ve Basit Makinalar
Çeşitli katı parçaların (elemanların) birbirlerine bağlanması (montajlanması) ile oluşan

sistemlerdir. Kafes sistemlerden farklı olarak, elemanlar birbirlerine 2 den fazla noktadan
bağlanabilir ve dış kuvvetler sadece bağlantı noktalarından değil farklı noktalardan da
elemanlara etki edebilir.
4.1 maddesinde bahsedilen Kafes Sistemlerin Şartlarından birisi ihlal edilirse artık bu sistem
çerçeve sistem veya basit makine haline dönüşmüş olur ve bu kapsamda incelenir.
5- ÇERÇEVELER VE BASİT MAKİNALAR
Amacımız: Her bir elemanın (parçanın) bağlantı noktalarında oluşan kuvvetlerin hesaplanabilmesidir.
Yöntem: Kuvvetleri bulabilmek için toplam 3 adımımız vardır:

1-Sistemdeki Çift Kuvvet Elemanları (ÇKE) tespit edilir.
2- Sistemin bütünü, belli bir kısmı veya belli elemanlarının SCD si çizilir.
3- SCD lere uygulanacak denge denklemleri ile bilinmeyen kuvvetler belirlenir.
04.09.2019 161
Çift Kuvvet Elemanı (ÇKE):

Problemleri çözerken başlangıçta Çift Kuvvet Elemanlarını tespit
etmek son derece önemlidir. Aksi halde kuvvetler bulunamaz.
Çift Kuvvet Elemanı Nedir?

Cevap: Sadece ve sadece 2 noktasından tekil kuvvete maruz kalan
elemanlardır.
Bu kuvvetler dış kuvvetler olabileceği gibi bağlantı noktalarında
oluşan tepki kuvvetleri de olabilir.
Sonuçta çift kuvvet elemanlarının iki özelliği:
 Bağlantı sayısı + bağlantı harici kuvvet sayısı = 2 dir.
• Ağırlıkları ve bağlantılardaki tepki momentleri ihmal edilir.
(Aksi söylenmedikçe bu ihmaller yapılır.)
Ç.K.E için bir örnek
04.09.2019 162
Çift Kuvvet Elemanı (ÇKE) Örnekleri: Şekildeki kepçe sisteminde, EB, CB, AB, IH çift kuvvet
elemanlarıdır. Çünkü her birisi için,
Bağlantı sayısı =2
Bağlantı harici dış kuvvet sayısı =0
+
Toplam: =2
Hatırlatma: Kafes sistemlerdeki tüm çubuklar çift kuvvet elemanıdır. Nedenini aranızda tartışınız.
04.09.2019 163
Şekildeki pedal mekanizmasında BC kolu çift kuvvet elemanıdır. Çünkü;
Bağlantı sayısı (B noktası) =1

Bağlantı harici dış kuvvet sayısı (C noktasındaki P kuvveti) =1
+
Toplam: =2
04.09.2019 164
A
Çift Kuvvet Elemanlarının Denge Şartı:
Soru: L şeklindeki elemanın sadece A ve B noktalarına 2 tekil kuvvet
uygulanacaktır. Başka bir bağlantı noktası da yoktur. O halde bu bir çift kuvvet
elemanıdır. Bu elemanın dengesi aşağıdaki durumlardan hangisinde sağlanır?
B
a-) b-) c-) d-) e-)
P P P
P A P
A A A A
P
P P
P P
B B B B B
σ 𝐹𝑥 = 0 σ 𝐹𝑥 = 0 σ 𝐹𝑥 ≠ 0 σ 𝐹𝑥 = 0 σ 𝐹𝑥 = 0
σ 𝐹𝑦 = 0 σ 𝐹𝑦 = 0 σ 𝐹𝑦 = 0 σ 𝐹𝑦 = 0 σ 𝐹𝑦 = 0
σ 𝑀𝐴 ≠ 0 σ 𝑀𝐴 ≠ 0 σ 𝑀𝐴 ≠ 0 σ 𝑀𝐴 = 0 σ 𝑀𝐴 = 0
Dengede değil Dengede değil Dengede değil Dengede Dengede
04.09.2019 165
Denge ancak d ve e şıklarında sağlanır. O halde çift kuvvet elemanlarının dengede olmasının tek şartı vardır:
ÇKE için Denge Şartı: Etki eden kuvvetler, etkime noktalarını birleştiren doğrultu
üzerinde, eşit şiddette ve zıt yönde olmalıdır.
ÇKE de kuvvetleri yönü:

Yukarıdaki şart sağlanacak şekilde, kuvvetlerin yönü birbirlerine doğru (d şıkkı) ya
da dışa doğru (e şıkkı) yerleştirilirler. Ancak hesaplamalar sonucu işareti negatif
çıkarsa, seçtiğimiz yönün tersine imiş denir.
Altta gösterilen SCD örneklerinde şu noktalara dikkat edin:
1. Sistemdeki ÇKE leri öncelikle görmeye çalışın.

2. Çift kuvvet elemanlarında, etki eden kuvvetlerin etkime noktalarını birleştiren doğrultu üzerinde, eşit
şiddette ve zıt yönde olduğunu, (aksi halde dengede olamayacağını),
3. Bir kuvvet bir noktaya yerleştirilirken ilk kez keyfi yönde, 2nci kez yerleştirilirken aynı noktada, ilkine
göre zıt yönde yerleştirildiğini mutlaka fark edin.
04.09.2019 166
Örnek 5.1 (SCD örneği)
FBE
E B
E
A H
A
C
I
B FCB D
C
FBE B
FCB
Çift Kuvvet Elemanlarının SCD leri Diğer Elemanların SCD leri

04.09.2019 167
ÖRNEK 5.2
Tüm sistemin SCD si Herbir Elemanın SCD si
ÇKE
04.09.2019 168
Şimdi Çerçeve Sistemler ve Basit Makinalarla ilgili Örnek Denge Problemleri Çözülecektir.
Öncelikle Adımlarımızı tekrar hatırlayalım: Çerçeve sistemler ve basit makinalarda kuvvetleri bulmak
için 3 adımımız vardı:
1-Sistemdeki ÇKE1 ler tespit edilir.

2- Sistemin Tümü, bir kısmı veya bazı elemanlarının SCD2 leri çizilir.
3- Herbir SCD ‘ye denge denklemleri uygulanır ve bilinmeyen kuvvetler bulunur.
Şu noktalar da problemleri çözmede ve anlamada size faydası olacaktır:

• ÇKE lerin SCD leri kuvvetleri hesaplarken pek işimize yaramaz. Ancak ÇKE olmayan elemanların SCD
leri bizi sonuca götürür.
• incelediğimiz problemler düzlem problemler olduğu için 3.3 denklemleri ile skaler çözüm tercih
edilecektir.
1- ÇKE: Çift Kuvvet Elemanı, 2- SCD: Serbest Cisim Diyagramı
04.09.2019 169
Örnek 5.3: Şekildeki sistemde q = 30o

ise, C piminin taşıyacağı kuvveti
hesaplayınız.
Çözüm:
CD silindiri çift kuvvet elemanıdır.
04.09.2019 170
Örnek 5.4: Şekildeki çerçeve sistemin A ucuna W = 200N luk

bir yük asılmıştır. Buna göre, D pimine düşen kuvveti
hesaplayınız.
Çözüm: BD çift kuvvet elemanıdır.
Zira sadece 2 noktadan tekil kuvvete maruzdur. FBD
kuvvetinin BD doğrultusunda olduğuna dikkat ediniz.
200𝑥100
෍ 𝑀𝐻 = 0 −𝑊𝑥100 + 𝐹𝐵𝐷 𝑥 𝑆𝑖𝑛45𝑜 𝑥 80 = 0 𝐹𝐵𝐷 =
𝑆𝑖𝑛45𝑜 𝑥 80
D pimine çubuktan gelen kuvvet de
𝐹𝐵𝐷 = 353.55 𝑁
aynı şiddette ve zıt yöndedir.
Soru: FBD nin ve diğer kuvvetlerin yönlerini niçin böyle seçtik?
Cevap: Kural: Doğrultusu belli olan bir kuvveti ilk kez yerleştiriken, yönünü (içe veya dışa, sağa veya sola, yukarı veya aişağı vb) keyfi
seçiyoruz.. Hesaplamalar sonucunda bu kuvvetin işareti ‘ – ‘ (negatif) çıkarsa seçtiğimiz yönün tersine imiş diyoruz. Seçtiğimiz yönü
değiştirmeden işaretiyle birlikte işlemlerde aynen kullanabiliriz. Kuvvetlerin 2nci yerleştirmelerinin ilkine zıt yönde olduğuna dikkat ediniz.
04.09.2019 171
Örnek 5.5: Şekildeki çerçeve sistemde A, B ve C

bağlantılarında ortaya çıkan kuvvetleri hesaplayınız.
Çözüm: AB çift kuvvet elemanıdır.

Çünkü 2 bağlantı noktası vardır ve bağlantı haricinde başka bir
kuvvet üzerine etki etmiyor. Ağırlığı da ihmal ediliyor.
෍ 𝑀𝐶 = 0 𝐹𝐴𝐵 𝑥 𝐶𝑜𝑠45𝑜 𝑥 8 + 𝐹𝐴𝐵 𝑥 𝑆𝑖𝑛45𝑜 𝑥 4 − 10 𝑥2 − 6 𝑥 4 = 0 → 𝐹𝐴𝐵 = 5.18 𝑁
෍ 𝐹𝑥 = 0 𝐹𝐴𝐵 𝑥 𝐶𝑜𝑠45𝑜 − 6 + 𝐶𝑥 = 0 → 𝐶𝑥 = −5.18 𝑥 𝐶𝑜𝑠45𝑜 + 6 → 𝐶𝑥 = 2.33 𝑁
෍ 𝐹𝑦 = 0 -𝐹𝐴𝐵 𝑥 𝑆𝑖𝑛45𝑜 + 10 + 𝐶𝑦 = 0 → 𝐶𝑦 = 5.18 𝑥 𝑆𝑖𝑛45𝑜 − 10 𝐶𝑦 = −6.33 𝑁

04.09.2019 172
Örnek 5.6 2010/Final-Makine Muh. Şekildeki mekanizma yükü yukarı kaldırırken onun yatay
konumunu korumak amacıyla tasarlanmıştır. 80 cm çaplı kasnağın dış çevresinde bulunan pim, ABC
kolu üzerindeki kanalda sürtünmesiz olarak kayabilmektedir. ABC ve DE kollarının her birinin
uzunluğu 80 cm olup yukarı kaldırılan yükün ağırlığı 1200 N’dur. Mekanizma, kasnağa sarılı halatın
çekilmesiyle yukarı doğru kaldırılmaktadır. Yükün yerden 80 cm yukarıda dengede tutulması için
halata uygulanması gerekli P kuvvetini ve ABC koluna etkiyen tüm kuvvetleri belirleyiniz.
04.09.2019 173
ÇÖZÜM
Platformun SCD
Çift kuvvet elemanı: ED
40 cm
60cm
30o
69.28 mm
04.09.2019 174
04.09.2019 175
Örnek 5.7: Şekildeki Kepçenin ucuna, zeminden

P=20kN luk yatay kuvvet gelmektedir. Kepçenin
hareketi, GF , BF ve DC hidrolik silindirleri ile kontrol
edilmektedir. Buna göre, şekildeki denge konumu için
E ve A pimlerinde ortaya çıkan kuvvetleri hesaplayınız.
(Kepçedeki tüm elemanların ağırlıklarını ihmal ediniz.)
Çözüm: FB, DC ve FG çift kuvvet elemanlarıdır.
04.09.2019 176
04.09.2019 177
Örnek 5.8
Şekildeki Bağ makasının ucunda kesmeyi sağlayan 3kN luk

kuvvetleri oluşturmak için uygulanması gerekli P el
kuvvetlerini hesaplayınız.
04.09.2019 178
04.09.2019 179
5.9
Örnek Sorular: Şekillerde görülen
sistemlerde, Çift kuvvet elemanlarında
ortaya çıkan kuvvetleri tespit ediniz.
5.10 5.11 5.12
04.09.2019 180
Örnek Soru 5.13 Şekildeki kepçe 8kN luk yükle birlikte dengede olduğuna göre,
A, C, D ve F pimlerinde ortaya çıkan tepki kuvvetlerini hesaplayınız.
Cevaplar: sırasıyla, A=23kN, C=26.8kN, D = 1.01kN, F=4.05kN
04.09.2019 181
Örnek Soru 5.14* Şekildeki Penseye
uygulanan 240N luk el kuvveti sonucunda,
penseye sıkıştırılan somuna ne kadarlık bir
sıkma kuvveti düşer? Hesaplayınız. (Cevap:
1680N)
04.09.2019 182
Örnek Soru 5.15* Şekildeki römork bağlantı mekanizmasında 9000 N luk yük sonucu
CF hidrolik silindirinde ortaya çıkan kuvveti hesaplayınız. Sürtünmeleri ihmal ediniz.
Pimler dönmeye izin verir ancak ötelenmeye izin vermez. G pimi bir tekerleğe bağlıdır.
Cevap= 118.7kN
04.09.2019 183
Örnek (Soru) 5.16 (Yaz Okulu-Final) Şekildeki
sistemde kepçe 10kN luk yükü

kaldırmaktadır. H noktası yükün ağırlık
merkezidir ve sistem görülen konumda
dengededir. Buna göre; JK ve BC hidrolik
silindirlerindeki kuvvetleri hesaplayınız.
Cevap: JK = 17.5kN, BC = 29kN
04.09.2019 184
Örnek (Soru) 5.17 (Final Sorusu): Şekildeki inşaat

kulesinin düşey elemanlarını dikmek için tasarlanan özel
bir çerçeve görülmektedir. Düşey A elemanı 15kN
ağırlığında olup ağırlığı 20kN olan B platformu tarafından
yukarı doğru kaldırılmaktadır. B Platformu, soldaki
tekerlekler yardımıyla sabit düşey kolon üzerinde
sürtünmesiz olarak ilerlemektedir. CD hidrolik silindiri ile
EDF ve FH bağlantı elemanları hareket ettirilmektedir.
Görülen konum için hidrolik silindirden D noktasına
etkiyen kuvvet ile E noktasındaki pimde oluşan kuvvetin
şiddetlerini bulunuz. Silindir ve bağlantı elemanlarının
ağırlıklarını ihmal ediniz. Çözümde A elemanı ve B
platformunun ağırlık merkezlerinin bilinmesine gerek
olmadığına dikkat ediniz. Boyutlar metredir.
Cevaplar: 𝐹𝐶𝐷 = 60.87 𝑘𝑁, 𝐹𝐸 = 40.76 kN
04.09.2019 185
6. AĞIRLIK MERKEZİ VE ALAN
ATALET MOMENTLERİ
• Bu konular denge problemlerinden tamamen bağımsızdır.
• Alanların ağırlık merkezi ve atalet momenti ismi verilen geometrik
özelliklerini hesaplamaya yöneliktir.
• Bu hesaplamalar mukavemet hesaplarında kullanılmaktadır.

6. AĞIRLIK MERKEZİ VE ALAN ATALET MOMENTLERİ
6.1 AĞIRLIK MERKEZİ-GEOMETRİK MERKEZ

Tanım: Ağırlık merkezi G, parçacıklar sisteminde ağırlığın
bileşkesinin olduğu noktadır. Parçacıların ağırlıklarının paralel
kuvvet sistemleri olduğu düşünülür. Ağırlıklar sistemi ağırlık
sistemine konacak tek bir ağırlıkla değiştirilebilir.
n
Toplam Ağırlık WR = Wi
i =1
n n n
ağırlık merkezinin koordinatları
 xW  yW zW
x, y, z
i i i i i i xi , yi , zi i. parçacığın koordinatı
Ağırlık Merkezi x = i =1
y= i =1
z= i =1
n n n Wi i. parçacığın ağırlığı
koordinatları:
W
i =1
i W
i =1
i W
i =1
i
Eğer bir yapı sonsuz sayıda partikülden oluşuyorsa

(bir katı cisim ise) ağırlık merkezine integral ifadeleri katılır.
x=
 x dW y=
 y dW z=
 z dW
 dW  dW  dW g  yoğunluk
dW = g dV
 x g dV  y g dV  z g dV
x=V y=V z=V
V
 g dV V
 g dV  g dV
V
04.09.2019 187
Geometrik Merkez
Tanım: Bir nesnenin geometrik merkezidir. Formülasyonu ağırlık merkezine benzer. İzotropik ve homojen
cisimlerde ağırlık merkezi ile geometrik merkez aynıdır.
 x dV  y dV  z dV
x= V
y= V
z= V
a-) Hacimsel merkez: V

 dV  dV
V
 dV
V
 x dA  y dA  z dA
b-) Alansal merkez: x= A
y= A
z= A
 dA
A
 dA
A
 dA
A
 x dL  y dL  z dL
x= L
y= L
z= L
c-) Çizgisel merkez:  dL

L
 dLL
 dL
L
04.09.2019 188
Örnek Problem 6.1

Üçgenin geometrik merkezini bulunuz.
ÇÖZÜM: Üçgenin geometrik merkezini iki metodla bulabiliriz.
2. Çift integral metodu:
1. Şerit metodu: dA = dx dy
dA = x dy x=x
b y=y
dA =  h  y  dy
h h
b b
(b x )
b
1b   y dA   h
2
(b  x) 2 dx
x =  h  y
ydydx
2b 2
2h  y= A
= 0 0
= 0
 dA
h 1
(b x ) bh
y=y
b b 2
A
 
0 0
dydx
b 
h
 y  h  h  y   dy
b
 y dA 1b  b 
h
0 2  h  h  y    h  h  y   dy h
2
 x dA 2b 2
(b  x) 2 dx h 2 (b  x)3
y= A
= 0
x= A
= y= 0
= 6b 2
 dA b 
h
0  h  h  y   dy  dA b 
h 1 1
bh bh
A A 0  h  h  y   dy 1 2
2 2
1 2 bh
1 2 h
bh
h b h
b y=6 =
y=6 = x= 6 = 1
bh 3
1 1
bh 3 b h
3 2
2 2
04.09.2019 189
Örnek 6.2 Eğrisi altında kalan alanın ağırlık merkezinin koordinatlarını bulunuz.
Benzer şekilde
Örnek 6.3 𝑦 2 = 𝑎𝑥 Parabolü ile y = 𝑥 doğrusu arasında kalan alanın ağırlık merkezinin
koordinatlarını hesaplayınız.
04.09.2019 190
Örnek 6.4 (Statik-Final-2015)
y = x2 eğrisinin altında kalan şekildeki alanın
ağırlık merkezinin x koordinatını hesaplayınız.
( 𝑥ҧ =? ) Cevap: 2.25m
04.09.2019 191
6.1.2 Temel Alanların Geometrik Merkezi:

Yarım daire
Çeyrek daire
4𝑟 4𝑟 4𝑟
𝑥ҧ = 𝑦ത = 𝑦ത = , 𝑥ҧ = 0 𝑥ҧ = , 𝑦ത = 0
3𝜋 3𝜋
3𝜋
Tam Daire
Üçgen Kare, dikdörtgen
G, Kenar ortayların kesim noktasındadır. 𝑥ҧ = 𝑦ത =0

𝑏 ℎ
𝑥ҧ = , 𝑦ത =
2 2
04.09.2019 192
6.1.3 Kompozit alanların geometrik merkezi:
Basit yapıların (temel geometrilerin) birleşmesinden oluşmuş karmaşık yapılara

kompozit alanlar denir. Bunların geometrik merkezi bulunurken basit alanların
geometrik merkez özelliklerinden yararlanılır.
Çözüm Yöntemi:
• Kompozit alan basit geometrili alt parçalara ayrılır.

• Eğer delik veya kesilmiş kısım varsa bunlar negatif alan gibi düşünülür.
• Simetri varsa geometrik merkez bu simetri ekseni üzerindedir.
• Tablo oluşturulur ve çözüm yapılır.
• Konu örneklerle daha iyi anlaşılacaktır.
x-y düzleminde
Kompozit
Alanlar için
Geometrik merkez:
04.09.2019 193
Örnek 6.5: Şekildeki alanın geometrik merkezinin

koordinatlarını hesaplayınız.
Çözüm:
Şekil tam daireden üçgenin çıkarılmasıyla
oluşturulmuş kompozit bir alandır.
x eksenine göre simetriklikten dolayı geometrik
merkezin y koordinatı sıfır «0» olur.
y
90mm
x
üçgenin ağırlık merkezi
negatif taraftadır. Üçgen çıkarıldığı için
alanın işareti negatif.
Alınıyor.
𝑥ҧüç𝑔𝑒𝑛 =- 90 / 3
90 90.180
𝑥ҧ𝑑𝑎𝑖𝑟𝑒 . 𝐴𝑑𝑎𝑖𝑟𝑒 + 𝑥ҧüç𝑔𝑒𝑛 . 𝐴üç𝑔𝑒𝑛 0. 𝐴𝑑𝑎𝑖𝑟𝑒 + (− 3 ). (− 2 )
𝑥ҧ = = 𝑥ҧ = 6.5𝑚𝑚
𝐴𝑑𝑎𝑖𝑟𝑒 + 𝐴üç𝑔𝑒𝑛 90.180
𝜋. 1202 + (− )
2
04.09.2019 194
Örnek 6.6: Şekildeki alanın geometrik merkezinin

koordinatlarını hesaplayınız. Hesapların düzenli görülmesi
için tablo kullanınız.
132751.67
𝑥𝐺 = = 39.71𝑚𝑚
3343.14
101586.73
𝑦𝐺 = = 30.39𝑚𝑚
3343.14
Daima daire
Şu 4r/3p yi merkezinden (O2)
anlayamadım ağırlık merkezine
bilader. Nerden (G2) olan yatay veya
neresi bu mesafe düşey mesafe oluyor.
yahu?
195
04.09.2019
Örnek 6.7: Şekildeki alanın geometrik merkezinin koordinatlarını tablo kullanarak bulunuz.
Parça Ai (mm2) xi (mm) Ai . xi yi (mm) Ai . yi
𝑏 -24x 0
=− =
𝑏.ℎ 12.4 3 24x (-1.33)=
= = = − =
4
=
2 2 3
0 0
24 −1.33 -31.92
4x8 = 8/ 2= 32x4= -4/2 = 32x(-2)=
32 4 128 -2 -64
𝜋.82 4.𝑟 4.8 50,24x3.4 4.𝑟 4.8 50,24x3.4

= =3.𝜋 =3.𝜋=
4 3𝜋 3𝜋
= 3.4 = 170.82 = 3.4

= 50.24 = 170.82
𝜋.22 -6.28x6 = -0.85 -6.28x 0.85 =
− 2
=
6
-6.28 -37.68 5.34
12.5 12
= = -4-y′′=
2 3
- 4- (5/3)=
30 4 120 -170.1
- 5.67
S 129.96 349.22 -57.94
196
04.09.2019
6.2 Alan Atalet Momentleri:

Atalet momenti cismin geometrik bir büyüklüğüdür. Mukavemet hesaplarında
kullanılmaktadır. Örneğin;
Kesiti simetrik olan eğilmeye maruz bir çubukta bir noktadaki gerilme:
formülüyle bulunur. (Bu konu mukavemet dersi kapsamına dahildir.)
Bu formüldeki I ile gösterilen değer, alanın atalet momentidir.
Şekildeki herhangi bir geometrideki alan için atalet

momentlerinin hesap şekillerini göreceğiz:
04.09.2019 197
Şekildeki alanın; y’ x’
x’
y’
Atalet momentlerinin eksen takımının yerine göre farklılık gösterdiğini de farkediniz.
04.09.2019 198
Örnek 6.8: Şekilde verilen dikdörtgenin,

a. Tabanından geçen yatay x eksenine göre,
b. Ağırlık merkezinden geçen yatay xg eksene göre atalet
momentinin bulunuz.
04.09.2019 199
Örnek 6.9:
eğrisi altında kalan alanın x eksenine
göre atalet momentini hesaplayınız.
Şerit dA elemanı
04.09.2019 200
6.2.1 Paralel Eksen (Stainer) Teoremi:
Ağırlık merkezinden geçen bir eksene göre atalet momenti

belli iken, bu eksene paralel başka bir eksene göre atalet
momenti bulunabilir. Şöyle ki:
Ağırlık merkezinden geçen yatay eksene (xg ) göre atalet
momenti ( Ixg )belli iken, x eksenine göre atalet momenti :
𝐼𝑥 = 𝐼𝑥𝑔 + 𝐴𝑑 2 A: Alan, d : x – xg eksenleri arasındaki dik uzaklıktır.
Benzer şekilde;
y eksenine göre atalet momenti: 𝐼𝑦 = 𝐼𝑦𝑔 + 𝐴𝑓 2
xy eksen takımına göre çarpım atalet momenti: 𝐼𝑥𝑦 = 𝐼𝑥𝑔 . 𝐼𝑦𝑔 + 𝐴. 𝑑. 𝑓
O noktasına göre Polar atalet momenti: 𝐽𝑜 = 𝐽𝐺 + 𝐴𝜌2
Dikkat:
Paralel eksen teoreminin uygulanabilmesi için 2 önemli şart vardır:
1- Eksenler birbirine paralel olmalıdır.

2- Bir eksen mutlaka ağırlık merkezinden geçmelidir.
04.09.2019
201
6.2.3 Temel Alanların Atalet Momentleri:

Tam Daire Yarım daire Dikkat: Ix ve Iy daire merkezinden Çeyrek daire
(O dan) geçen eksenlere göredir.
𝜋𝑟 4 𝜋.𝐷4 𝜋𝑟 4 𝜋.𝐷4
𝐼𝑥 = 𝐼𝑦 = = 𝐼𝑥 = 𝐼𝑦 = =
8 128 16 256
𝜋𝑟 4 𝜋.𝐷4
𝐼𝑥 = 𝐼𝑦 = =
4 64
Kare, dikdörtgen Üçgen

3
𝑏ℎ
𝐼𝑥𝐺 =
12 𝑏ℎ3
𝐼𝑥 = 𝐼𝑦 =
ℎ𝑏 3 12
𝐼𝑦𝐺 =
12 𝑏ℎ3
𝐼𝑥𝐺 = 𝐼𝑦𝐺 =
𝑏ℎ 3 36
𝐼𝑥 =
3
ℎ𝑏3
𝐼𝑦 =
3
2 𝑏ℎ3 ℎ 𝑏ℎ3
𝐷𝑖𝑘𝑑ö𝑟𝑡𝑔𝑒𝑛 𝑖ç𝑖𝑛 𝐼𝑥𝑔 𝑏𝑖𝑙𝑖𝑛𝑖𝑟𝑘𝑒𝑛 𝐼𝑥 𝑖 𝑝𝑎𝑟𝑎𝑙𝑒𝑙 𝑒𝑘𝑠𝑒𝑛 𝑡𝑒𝑜𝑟𝑒𝑚𝑖𝑛𝑑𝑒𝑛 𝑑𝑒 şö𝑦𝑙𝑒 𝑑𝑒 𝑏𝑢𝑙𝑎𝑏𝑖𝑙𝑖𝑟𝑖𝑧: 𝐼𝑥 = 𝐼𝑥𝑔 + 𝐴. 𝑑 = + 𝑏. ℎ. ( )2 =
12 2 3
04.09.2019 202
Örnek 6.10 (2009 final sorusu): Tablo kullanarak, şekildeki alanın;

a-) ağırlık merkezinin koordinatlarını,
b-) şekildeki x eksenine göre atalet momentini,
c-) ağırlık merkezinden geçen 𝑥𝐺 eksenine göre atalet momentini hesaplayınız.
04.09.2019 203
Çözüm:
Veya 𝐼𝑥𝐺 değerini paralel eksen teoremini tüm şekle uygulayarak da bulabiliriz.
𝐼𝑥𝐺 = 𝐼𝑥 − 𝐴𝑥 𝑦ത 2 = 2701.7 − 36.86x7.732 = 498.6 𝑐𝑚4
• Çeyrek dairenin atalet momenti hesabında, önce ağırlık merkezi (G3) den geçen eksene göre atalet momenti hesaplanmalıdır.
• Çünkü paralel eksen teoreminin şartlarından birisi bir eksenin ağırlık merkezinden geçmesidir.
04.09.2019 204
Örnek (Soru) 6.11 (2015- final-tekstil muh.bl)
Şekildeki alanın,
a. ağırlık merkezinin koordinatlarını, (𝑥ҧ =? , 𝑦ത =? )

b. ağırlık merkezinden geçen yatay eksene göre atalet
momentini ( 𝐼𝑥ഥ =? ) hesaplayınız.
Cevap: a-) 𝑥ҧ = 6𝑐𝑚, ഥ𝑦 = 4𝑐𝑚, b-) 𝐼𝑥ҧ =533,33cm4
Örnek (Soru) 6.12 (2018- final-tekstil muh.bl)
Şekildeki alanın,
a-) ağırlık merkezinin koordinatlarını (xG =? , yG = ?)
b-) ağırlık merkezinden geçen yatay eksene göre atalet
momentini hesaplayınız. (IxG =?)
*çeyrek dairenin yarıçapı: r = 2cm
Cevaplar: a-) xG =1.51cm , yG = 4.69cm, IxG = 182.3cm4
04.09.2019 205
6.13
Örnek Sorular:
𝐼𝑥ҧ = 290.67𝑚4
Şekildeki alanların ağırlık merkezinden geçen
yatay ve düşey eksenlere göre atalet
momentlerini (𝐼𝑥𝑔 , 𝐼𝑦𝑔 ) hesaplayınız.
(Cevapları şekillerin üzerinde verilmiştir)
6.14
6.15
04.09.2019 206

Statik Üç Boutlu Yükleme

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Statik Üç Boutlu Yükleme

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Prof.Dr.

(Son Güncelleme: 04.09. 2019)

BU DERS GERÇEK HAYATTA NE İŞE YARAYACAK?

2.Adım ise ipin emniyetli çapını (d) hesaplamaktır. Mukavemet hesaplarından

• Görüldüğü gibi statik ve mukavemet birbirlerini tamamlayan iki derstir.

• Bu parçaların ince tutarak, malzemeden kazanabilir ekonomik açıdan

• İşte bir mühendis olarak sizden beklenen şey, bu dayanım ve

• Aslında nihai hedefimiz dayanım açısından minimum boyutların tespit

Şunu da belirtmekte fayda var ki, boyutların değiştirmekle dayanım ve ekonomiklik

İmalatta kullanılan malzeme israfının önlenerek, işletmelerin giderlerinin

Statikte Kullanacağımız Birim Sistemleri

Uzunluk metre (m)

Zaman saniye (s)

Kuvvet Newton (N)

1 Newtonluk kuvvet: 1 kilogramlık kütleyi 1 m/s2 ivmelendiren kuvvet değeridir.

1.1 konunun önemi Bu konuyu niçin

Soru: Bu konuyu öğrenmek bize ne kazandıracak?

Statik’in temel konusu olan kuvvet hesaplamalarını

Hatırlayın : Kuvvetleri hesaplamanın ne önemi vardı?

etkime doğrultusu Şiddeti : V veya I 𝑉 I

1.5 Vektörlerin Sınıflandırılması

1-Serbest vektör (Free vector): Belirli bir şiddeti, doğrultusu ve

2- Kayan vektör (Sliding vector): Belirli bir şiddeti, doğrultu ve yönü

3- Sabit vektör (Fixed vector): Belirli bir şiddeti, doğrultu ve yönü

1.6 Kaydırılabilme İlkesi (Principle of transmissibility):

1.7.1 Kartezyen Koordinatlar : Birbirine dik (ortogonal) eksenlerden oluşan eksen

1.7.2 Eksenlerin yerleştirilmesi nasıl yapılır?

1.8 Vektörelerin toplanması ve çıkarılması

Vektörlerin Toplama ve çıkarma işleminde 2 yöntem vardır:

b-) Üçgen Yöntemi (uç uca ekleme yöntemi):

c-) Birden Fazla vektörün toplanması veya çıkarılması: Bu durumda üçgen

1.9 Bir vektörün bir skalerle (bir katsayı ile) çarpımı:

• Sonuç, başka bir vektördür.

1.10 İki Vektörün Birbirleriyle Skaler Çarpımı (.) :

 Sonuç bir skalerdir (bir sayıdır).

 Skaler çarpımda arada ‘ . ‘ ( nokta) kullanılır.

1.11 İki Vektörün Birbiriyle Vektörel Çarpımı (x):

𝑎Ԧ x 𝑏 = 𝑐Ԧ Şiddeti: c =a.b.Sinq (D2.2)

1.12 Sağ el kaidesini tekrar edelim:

1.13 Vektörel Çapımda Dağılma Özelliği :

Reel sayılardaki bu özellik vektörler için de geçerlidir. Yani:

1.14 Birim Vektör ( 𝑛 ):

1.15 Kartezyen birim vektörler (i, j ,k)

Kartezyen koordinatlarda eksenler (x,y,z)

1.16 Kartezyen birim vektörlerin birbirleriyle vektörel çarpımı:

Örneğin i ve j vektörlerini birbiriyle vektörel çarpımının sonucunu arıyoruz. 𝑖Ԧ𝑥Ԧ𝑗 =?

Vektörel çarpım gereği sonuç başka bir vektördür. (bknz: 2.11)

Çıkan sonuç vektörünün yönü: sağ el kaidesiyle +z yönündedir.

Sonuç vektörü, +z doğrultusunda 1 birim şiddetinde çıkmıştır.

Bu ise 𝑘 vektörüdür. O halde; 𝑖Ԧ𝑥Ԧ𝑗 = 𝑘

Benzer şekilde 𝑘𝑥Ԧ𝑗 = −Ԧ𝑖 ve 𝑘𝑥Ԧ𝑖 = 𝑗Ԧ olduğunu görmeye çalışınız.

1.17 Şema yardımı ile Kartezyen birim vektörlerin vektörel çarpımı:

𝑗Ԧ𝑥Ԧ𝑖 = −𝑘 Olduğunu görmeye çalışın.

Benzer şekilde 𝑗Ԧ𝑥 𝑗Ԧ=𝑘𝑥𝑘 = 0

1.18 Kartezyen birim vektörlerin skaler çarpımı:

: V vektörünün D eksenindeki izdüşümüdür.

a- İzdüşümün şiddetini nasıl buluruz?

D2.6 denklemi der ki:

D2.6 denklemini de düşünürsek izdüşüm vektörü : (D2.7)

1.21 Bileşenle İzdüşüm Arasındaki Fark:

 Yandaki şekilde bu fark net olarak görülmektedir.

1.22 Bileşenle İzdüşüm Ne zaman çakışır?

Eksenler birbirine dik olduğunda

1.23 Bir Vektörün Kartezyen Bileşenleri