Mukavemet Ders Notlari Ogrenci 13ekim 2020 PDF

Püf Noktalarıyla
MUKAVEMET
Ders Notları
(Son Güncelleme 13.10.2020)
(Not: bir önceki 30.10.2019 tarihli dosyadaki bazı yazım hataları düzeltilmiştir. Yeni bir örnek eklenmemiştir.)
Prof. Dr. Mehmet Zor

Dokuz Eylül Üniversitesi – Makine Mühendisliği Bölümü
13.10.2020 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 1
KAYNAKLAR
1- Ders Referans Kitabı :
Mechanics of Materials,
Yazarları: Ferdinand P.Beer, E.Russell Johnston, John T.Dewolf, David F.Mazurek
2- Yardımcı Kaynaklar:
a - Mukavemet I O.Sayman, S.Aksoy, S.Erim, H.Akbulut, (DEU yayınları)
b - Mukavemet Problemleri (Mustafa Savcı, Alaaddin Arpacı)
C- Mukavemet (R.C. Hibbeler ) (Çeviri: Prof.Dr. Alaaddin Arpacı, Palme Yayınları)
3- Öğretim Üyesinin Web Sayfası: mehmetzor.com

a - Ders Notları – pdf
b- Sınav soruları –cevapları,
c- Ders Kitabı (pdf) ve diğer kaynaklar
İletişim : e-posta: mehmet.zor@deu.edu.tr

Mukavemet Dersinde İşlenecek Konular
1. a-Motivasyon ve Giriş (Bu ders gerçek hayatta ne işime yarayacak?)
b-Gerilme Kavramı
c- Çeki / Basıya maruz çubuklar ve kesmeye maruz bağlantı elemanları (pimler, cıvatalar vb)
2. Şekil Değiştirme
(a- Eksenel Yüklemede Şekil Değiştirme, Hiperstatik Problemler, b-Termal uzamalar, c- Genel Hooke Bağıntıları)
3. Millerin Burulması
(Burulmaya maruz millerde gerilme ve şekil değiştirme hesapları ve hiperstatik problemler)
4. Eğilme ( Basit ve Kesmeli Eğilme, Kirişlerde Kesme kuvveti-eğilme momenti diyagramları ve hesapları)
5. Düşey Yüklü Kirişlerin Eğilmesinde Kayma (kesme) Gerilmesi Hesapları
6. Düzlemde Gerilme Dönüşümleri ve Mohr Çemberi
7. Akma ve Kırılma Kriterleri
8. Bileşik Yükleme Durumları
Püf Noktası (P.N)-1.1 : Mukavemette hesaplama yöntemleri (Formülleri) yükleme şekline ve bazen geometriye göre değişir.
1 a Motivasyon ve Giriş
Motivasyon
Bu Ders
Gerçek Hayatta
Ne İşime
Yarayacak?

Bu sorunun cevabını bir örnekle anlamaya çalışacağız:
Örnek
• Çalıştığınız işletme şekildeki gibi bir

bahçe salıncağı imal etmek
istemektedir.
• Ar-ge mühendisi olarak sizden salıncakta kullanılacak, yük taşıyan metalik zincirlerin kalınlığını yani en uygun kesit
çapını (d) belirlemenizi istemiştir. Zira zincirler çok ince olursa kopar, çok kalın olursa kopmaz ama pahalı olur.
• Bu sebeple bir mühendis olarak zincirlerin insan ağırlığına dayanabileceği minimum bakla kalınlığının
belirleyebilirseniz, işletmemize en faydalı şekilde bir öneri de bulunabilirsiniz.
• Şimdi birlikte düşünüyoruz: Salıncağa 3 kişi oturabilir. En kritik durumda salıncak 120 kg lık 3 kişiyi, toplamda ise
360kg lık yükü taşıyabilsin. Ayrıca 2 katı emniyetli olsun. Yani durağan halde salıncak maksimum W= 720kg
(yaklaşık 7200N) luk bir yükü taşıması gerekir.

Şunu unutmayın:
Zincirlere gelen kuvvetler (T1, T2
,T3, T4) bilinmeden minimum çap
(d) hesaplanamaz.
O halde;
İlk adım zincirlere düşen kuvvetleri (T1, T2 ,T3, T4) bulmaktır. Statik hesaplardan
bulunur.
2.Adım ise en riskli zincirin emniyetli bakla çapını (d) hesaplamaktır. Mukavemet hesaplarından
bulunur.
• Görüldüğü gibi statik ve mukavemet birbirlerini tamamlayan iki derstir.

• Mukavemet dersinde doğrudan gerçek hayata uygulanabilen boyut hesaplamaları (d çapının
belirlenmesi gibi) yapılır ki bu hesaplamalar mühendislerden beklenir.
• Ancak boyutu hesaplamadan önce kuvvetlerin bilinmesi gerekir. Bu ise Statik dersinin temel konusudur.

• Şimdi çevrenizdeki dış yüklerin etkisine maruz kalan katı cisimleri inceleyiniz. Örneğin,
sandalye, masa, sehpa, yatak, dolap, asansör, kitaplık, merdiven, ayakkabılarınız.. Her
birisinde, ince olduğu taktirde kırılması, kopması muhtemel parçaları görmeye çalışınız.
mukavemetten
statikten

• Bu parçaları ince tutarak, malzemeden kazanabilir ekonomik açıdan

işletmenize fayda sağlayabileceğinizi düşünebilirsiniz. Ancak bu
durumda dayanımı riske ettiğinizin farkında olmalısınız. Olayı tam tersi
düşünürsek, parçaları kalınlaştırıp dayanım riskini azaltabilirsiniz fakat
bu durumda da daha fazla malzeme kullanmanız gerektiğinden imalatı
daha pahalıya getirirsiniz.
• İşte bir mühendis olarak sizden beklenen şey, bu dayanım ve
ekonomiklik şartlarını en iyi şekilde sağlayacak hesaplamaları
yapabilmenizdir ki, bu faaliyete optimizasyon, sonucuna ise optimum
çözüm denir.
• Aslında nihai hedefimiz dayanım açısından minimum boyutların tespit
edilmesidir. Bu ise mukavemet hesaplarıyla mümkündür. Fakat
dediğimiz gibi Statik hesaplar yapılmadan, Mukavemet hesapları
yapılamaz. Bu sebeple Statik dersi Mukavemet dersinin temelini
oluşturur. Statikte ana hedef durağan haldeki katı cisimlere etki eden
kuvvetlerin belirlenmesidir.
13.10.2020 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor

8
İşlevsellik
Şunu da belirtmekte fayda var ki, boyutların değiştirmekle dayanım ve ekonomiklik
açısından en iyi çözüm bulunabilir ancak bu sırada sistemin işlevselliğinin ve
kullanılabilirliğinin de kaybedilmemesi gereklidir. İşlevsellik, şekil değiştirme ile çok
yakından ilişkilidir. Bu da karşımıza üçüncü bir şart olarak çıkmaktadır.

Sonuç olarak, yeni bir ürünün tasarım aşamasında veya mevcut bir ürünü iyileştirme faaliyetlerinde,
şu 3 şartı en iyi seviyede sağlamak gerekir ki, optimum çözüm elde edilebilsin:
1- Dayanım
2- Ekonomiklik
3- İşlevsellik
Yeri gelmişken, aklımızın bir köşesine şimdiden şu hususları yazmakta fayda vardır:
Dayanım: Gerilme hesaplarını,

İşlevsellik: Şekil değiştirme hesaplarını,
Ekonomiklik ise malzeme seçimi ve maliyet hesaplarını kapsayan kriterlerdir.
İmalatta kullanılan malzeme israfının önlenerek, işletmelerin giderlerinin
azaltılması ve dolayısıyla daha fazla kâr yapabilmesi, ancak statik ve mukavemet
konularına yeterince hâkim olan ve bu sayede doğru optimizasyon hesaplamaları
yapabilen mühendislerle mümkündür.
Sizi niçin işe

alalım? Bize ne
gibi faydanız
olabilir?
Bir mühendis olarak, öncelikle ürünlerinizi

dayanım açısından optimize edebilir ve
dolayısıyla en az malzeme maliyeti ile imal
etmenizde yardımcı olabilirim. Bu ise
toplamda size büyük kârlar sağlayacaktır.
http://www.nkariyer.com/yonetim/2018/9/1/is-gorusmesinde-ik-uzmanlarinin-sordugu-en-populer-mulakat-sorulari-ve-cevaplari

FİZİK
MEKANİK
Rijid Cisimlerin Mekaniği Şekil Değiştirebilen

Cisimlerin Mekaniği
Mühendislik
Mekaniği Mukavemet Akışkanlar
Dinamik Statik Dersi
(Hareketli Cisimler) (Sabit Cisimler) (Cisimlerin Dayanım) Mekaniği
(Statik+Muk.)
Mekanik: Fizik biliminin, cisimlerin dış yükler altındaki davranışlarını inceleyen dalıdır.
Rijit Cisim: Kuvvet etkisi ile şeklinde bir değişiklik olmayan teorik cisimdir. Gerçekte katı haldeki tüm cisimlerde dış
kuvvetler etkisiyle az-çok şekil değişikliği olur. Ancak statik ve dinamik bilimlerinde, gerçek katı cisimler de rijit kabul edilir.
Dinamik: Hareket halindeki katı cisimlerin davranışlarını inceler.
Statik: Dış yüklere maruz kalmasına rağmen durağan halde dengede olan cisimlerin davranışlarını inceler. (Örneğin
oturduğunuz sıra, masa vb.) Statikte genel amaç cisme etki eden dış kuvvetlerin belirlenmesidir.
Mukavemet: Dış yüklerin etkisine maruz, genelde statik (durağan) halde olan, şekil değiştirebilen katı cisimlerin ve
sistemlerin davranışlarını inceler. Dış yükler statikteki denklemlerden hesaplandıktan sonra, bu dış yüklere sistemin
dayanıp dayanamayacağını veya dayanması için boyutlarının veya malzemesinin ne olması gerektiği sorularına cevap
aranır. Mühendislik açısından bu çok önemli sorulara cevabı ise Mukavemet bilimi verir.
1.2 Özet olarak,
bu dersi alan ve başarılı olan öğrenciler;
Denge halindeki katı sistemlerde dış yükleri statikten hesapladıktan sonra,

I. Sistemin (malzemelerin) bu yüklere dayanıp dayanamayacağını hesaplarla
kontrol edebilecekler,
II. Dış yüklere sistemin dayanabilmesi için sistemi oluşturan parçaların her
birisinin boyutlarının minimum alması gereken değerleri hesaplayabilecekler,
III. Sistemde oluşan şekil değiştirmeleri hesaplayabilecekler,
IV. Sistemin dış yüklere dayanabilmesi için malzeme seçimi yapabileceklerdir.
Bu bilgi ve beceriler ise öğrencilere mühendislik açısından çok önemli kazanımlar

sağlayacaktır. Yeni sistemleri, üretmeden önce dayanım açısından optimum (en uygun)
seviyede tasarlayabilecek bir bilgi birikimine ulaşabileceklerdir.

Kapsam için bir başka örnek
Merdivenin ayaklarında oluşan tepki kuvvetlerini
statik denge denklemlerinden hesaplarız.
- Bu merdivenin bu adamı
- taşıyıp taşıyamayacağını,
- Veya taşıyabilmesi için basamak boyutlarının
minimum değerlerini,
- Veya boyutlar belli ise malzeme cinsinin ne
olması gerektiğini mukavemet dersindeki
konulardan hesaplarız.

1.5 Kullanacağımız Birimler
Uzunluk milimetre (mm)
Kuvvet Newton (N)
Gerilme MegaPascal (MPa)
Unutmayın :
 Mukavemet dersinde tüm problemlerde daima Newton ( N ) ve milimetre ( mm ) kullanacağız.
 Bu durumda ortaya çıkacak gerilme : N/mm2 olacaktır ki buna MPa (MegaPaskal) denir.
1 N/mm2 = 1 MPa

1. b Gerilme Kavramı
1.6
GERİLME KAVRAMI

1.6.1 Gerilmenin Anlamı:
Gerilme genel anlamda «birim alana düşen iç

kuvvet» olarak tanımlanabilir.
Gerilme kavramının anlaşılması, mukavemet

konularının kavranmasında çok önemli bir temel
teşkil eder.
Gerilme kavramını anlayabilmek için, öncelikle

ayırma prensibinin ve iç kuvvet kavramının
anlaşılması gereklidir.
Gerilme kavramını önce kendimizden anlamaya

çalışacağız.

1.6.2 İnsanda stres - Cisimlerde Gerilme

Gerilmenin İngilizcesi stress dir. Stres kelimesi ise şu an Türkçe
olarak, bir olayın veya fiilin bizde oluşturduğu endişe ve tedirginlik
anlamında kullanılmaktadır.
İnsandaki stres, dışarıdaki olayların baskısıyla oluşur. Yani stres dış

yüklerin (olayların, baskıların) bizde oluşturduğu etkidir. Yoksa
stres dış bir yük (baskı) değildir. Stres uygulanmaz, oluşur.
İşte benzer şekilde katı cisimler için dışarıdan uygulanan fiziksel

yükler, cismin içinde stres (gerilme) oluşmasına sebep olur.
Bizdeki stres belli bir sınırı aşarsa, şok, baygınlık gibi hasarlara
sebep olur. Bu sınır ise kişiden kişiye değişir. İradesine sahip,
sabırlı kişilerin stres sınırı yüksektir.
Dış yükler sonucu üzerinde stress oluşan katı cisimlerde de belli bir sınırdan sonra çatlama, kopma,
akma (kalıcı deformasyon) gibi hasarlar oluşabilir. Bu ise katı cismin malzeme cinsiyle çok yakından
ilgilidir. Aynı geometride fakat farklı malzemeden imal edilen iki cismin aynı dış yüke gösterdikleri
cevaplar farklı olacaktır. Bir ipi çekerek koparsak bile, aynı kalınlıkta çelik bir teli koparamayız.

1.6.3. Ayırma Prensibi:

Dış kuvvetlerin etkisine maruz bir sistem dengede ise hayali bazda da ayırdığımız her bir
parçası da ayrı ayrı dengededir. Buna ayırma prensibi denir.
Hayali olarak ayırdığımız her bir parçasının serbest cisim diyagramında, dış kuvvetlerden
başka, ayırma yüzeyinden iç kuvvetler ve iç momentler de etki ettirlir. Herbir parçada iç ve
dış kuvvetler statik denge sağlar.
Sol parça Sağ parça
gerilmeler
≡ +
Tüm Sistem dengede Sol Parça Dengede Sağ Parça Dengede
•İç kuvvet ve iç momentler (Fiç , Miç ): Ayırma yüzeyinde ortaya çıkan tepkilerdir. Sistemin o kısımda dış
kuvvetlere karşı cevabıdır.
•Gerilme : İç kuvvet ve moment tepkilerinden kaynaklanan birim alana düşen kuvvet olarak tanımlanabilir.
1.6.3. Ayırma Prensibi-Devam:

İç Momentin oluşmadığını (Miç =0) ve kesitte sadece iç kuvvet (Fiç) olduğunu
düşünürsek, gerilme birim alana düşen iç kuvvet olarak tanımlanabilir.
İç kuvvet ise ayrılan parçanın statik dengesinde bulunur.

1.6.3. Ayırma Prensibi - Örnek Ayakta bekleyen bir kişinin vücut ağırlığı sebebiyle
farklı bölgelerinde oluşan gerilmeleri inceleyiniz.
Bölgeler için hayali olarak kesimler yapıldığına, her bir
I I kesimde sadece iç kuvvet oluştuğuna dikkat ediniz.
II II Wkafa
I I
Wtüm
Fiç-1
Wgövde+kafa
•Wtüm / 2 •Wtüm / 2
II II
•Fiç-2
21
1. c Gerilme Kavramı
1.6.3. Ayırma Prensibi - Örnek -devam
Wkafa
Kesimin alt veya üst kısmını
incelemek sonucu değiştirmez. I I
Her ikisi de aynı sonucu verecektir.
Sonuçta iç kuvvet ve gerilme aynı Fiç-1
çıkar. Yandaki şekilde I-I kesiminin
alt ve üst kısmı için ayrı ayrı çizim
yapılmıştır. Dikkatlice inceleyiniz. I I
22
1.6.4 Gerilme Çeşitleri
1.6.4.1 Normal Gerilme: Gerilme düzlem normaline paralel ise; başka bir ifade
ile düzleme dik ise buna normal gerilme denir. σ ile gösterilir.

1.6.4 Gerilme Çeşitleri-Devam

1.6.4.2 Kayma (kesme) Gerilmesi: Gerilme düzlem normaline dik ise; başka bir ifade
ile düzleme paralel ise buna kayma gerilmesi veya kesme gerilmesi denir. τ ile
gösterilir.

1.6.5 Hasar Gerilmesi

•Şekildeki ipe asılan yükü göz önüne alalım. İpteki kuvvet statik dengeden F = W dir.
(İp Malzemesi - 1, (İp Malzemesi - 2,
A (mm2) gevrek malzeme) gevrek malzeme)
Fkopma (N) Fkopma (N)
10 100 50
20 200 100
30 300 150
40 400 200
Tabloda kopma anındaki kuvvetler gösterilmiştir. Görüldüğü gibi ipin boyutu (kesit alanı A) ve malzemesi
değiştikçe kopma kuvveti değişmektedir.
Soru: Bu tabloya göre değişmeyen bir değer var mıdır?

𝐹𝐹𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘
Cevap: Herbir gevrek (kırılgan) malzeme için oranı değişmemektedir.
𝐴𝐴
𝐹𝐹𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘
Bu orana şimdilik malzemenin hasar gerilmesi diyebiliriz. (𝜎𝜎ℎ𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 = )
𝐴𝐴
Hasar gerilmesi malzemenin bir özelliği olup, malzeme boyutlarından bağımsızdır. (yoğunluk gibi)

Malzemenin bir özelliği olan hasar gerilmesi çekme deneyi ile bulunur.
Çekme Test Cihazı
Sünek malzemeler için kalıcı deformasyonun (plastik bölgenin) başladığı an hasar anı olarak
değerlendirilmelidir. Zira kalıcı deformasyona maruz kalan bir eleman işlevselliğini yitirecektir. Bu sebeple hasar
𝐹𝐹
gerilmesi akma gerilmesi olarak değerlendirilmelidir. 𝜎𝜎ℎ𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 = 𝜎𝜎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 =𝜎𝜎𝑎𝑎 = 𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎
𝐴𝐴
Gevrek malzemelerde ise kalıcı şekil değiştirme ihmal edilecek kadar azdır. Hasar gerilmesi kopma veya kırılma
anındaki gerilmedir. 𝜎𝜎ℎ𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 =𝜎𝜎𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘 =𝜎𝜎𝑘𝑘
Not: Sünek malzemelerin çeki ve basıdaki akma mukavemetleri (gerilmeleri) aynıdır. Gevrek malzemelerde
ise bası mukavemeti çeki mukavemetinden daha fazladır. (3-4 katı olabilir.)
1.6.5.1Hasar Şartı
Çeki yüklemesine maruz bir malzemede bir gerilme oluşur. Kuvvet arttırıldığında bu
gerilme artar. Kuvvet iyice arttırılırsa gerilme hasar gerilmesine ulaşır ve malzemede hasar
oluşur. O halde genel anlamda hasar şartı;
𝜎𝜎 ≥ 𝜎𝜎ℎ𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎
(Mutlak değer içine almamızın nedeni bası durumundaki hasar şartını da kapsaması içindir. Çeki
durumunda mutlak değere almaya gerek yoktur.)
Sünek malzemeler için hasar şartı: 𝜎𝜎 ≥ 𝜎𝜎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎
Gevrek malzemeler için hasar şartı: 𝜎𝜎 ≥ 𝜎𝜎𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘
270N 270N 350N 350N
𝜎𝜎 < 𝜎𝜎ℎ𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 𝜎𝜎 = 𝜎𝜎ℎ𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎

Henüz kopmamış. Kopma anı

Farklı sembollerle durumu açıklayalım:
𝜎𝜎𝑜𝑜 : Sünek malzemeler için çekideki akma gerilmesi,

Gevrek malzemeler için çekideki kopma gerilmesi
𝜎𝜎𝑜𝑜𝑜𝑜 : Sünek malzemeler için basıdaki akma gerilmesi,

Gevrek malzemeler için basıdaki kopma gerilmesi
Malzemenin bir noktasında çeki veya bası gerilmesi (𝜎𝜎) hesaplandığını düşünelim.
Bu noktada;
𝜎𝜎 ≥ 𝜎𝜎𝑜𝑜 veya 𝜎𝜎 ≥ 𝜎𝜎𝑜𝑜𝑜𝑜 ise,
yani üstteki iki eşitsizlikten en az birisi sağlanıyorsa, o noktada, sünek malzemelerde
akma, gevrek malzemelerde kırılma oluşur denir.
Sünek malzemelerin çeki ve basıdaki akma gerilmeleri şiddetçe birbirine eşittir. 𝜎𝜎𝑜𝑜 = 𝜎𝜎𝑜𝑜𝑜𝑜
Gevrek malzemelerin basıdaki kırılma gerilmeleri, çekidekinden şiddetçe daha büyüktür.

𝜎𝜎𝑜𝑜 < 𝜎𝜎𝑜𝑜𝑜𝑜
Bunun sebebi gevrek malzemelerin iç yapısının gözenekli olmasıdır. Malzeme içindeki gözenekler bası
durumunda kapanır, yüzey alanı genişlenir ve daha fazla bası yüküne malzeme dayanabilir.
1.6.5.2 Hasar Şartı- Kesme (Kayma) Durumu için

Malzemelerin çeki veya bası dayanımları ile kesme dayanımı farklıdır. Bu sebeple,
kesme gerilmesinin söz konusu olduğu yüklemelerde kesme dayanımı (𝜏𝜏ℎ𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 ) göz
önüne alınmalıdır. Kesme gerilmesi sebebiyle hasar şartı;
𝜏𝜏 ≥ 𝜏𝜏ℎ𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 (Kesme gerilmesinin işaretinin + veya – olması mukavemet açısından
önemli değildir. Burada + olarak düşünülmüştür.)
𝜎𝜎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎
Sünek malzemeler için genel olarak 𝜏𝜏ℎ𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 =𝜏𝜏𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 =
2
Gevrek malzemeler için 𝜏𝜏ℎ𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 =𝜏𝜏𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘
Bir örnek : iki levhayı bağlayan çelik cıvata (sünek) için τ hesabı ve hasar kontrolü:
𝜏𝜏 ≥ 𝜏𝜏𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 ise akma oluşur

1.6.5.3 Bir uygulama:

• Bir ilan panosuna iğneyi rahatça batırabilir ve delebiliriz.
Fakat aynı kuvvetle bir tahta kalemiyle niçin aynı panoyu
delemeyiz?
• Cevap: İğnenin batan uç alanı ( Aiğne ) çok küçük olduğundan
küçük bir kuvvetle büyük gerilme oluşturup pano
malzemesinin kopma gerilmesine ulaşırız ve panoyu
deleriz.
Oysa tahta kaleminin batırmaya çalıştığımız uç alanı (Akalem) çok daha

büyüktür. Bu nedenle panonun kopma gerilmesine ulaşabilmek için
çok büyük kuvvet gerekir. Bu sebeple kalemle panoyu delmek çok
daha zordur.
olduğundan
1.6.6 Emniyet katsayısı ve emniyet gerilmesi

(Factor of safety and allowable stress)
 Bir mekanizmanın, yapının veya makinanın belli bir

emniyet katsayısına sahip olması istenir.
 Yani sistem taşıyabileceği yükün 2 veya 3 katı yük
taşıyabilecek şekilde tasarlanabilir.
 Özellikle can güvenliliğinin önemli olduğu asansör gibi
mekanizmalarda bu katsayının daha fazla olması istenir.
Emniyet Katsayısı Kullanma Sebepleri:
 İşte bu durumda mukavemet hesaplamaları hasar (akma
• Malzeme özelliklerindeki belirsizlikler ve
veya kırılma ) gerilmesine göre değil de emniyet
değişkenlikler
gerilmesine göre yapılır. • Yüklemelerdeki belirsizlikler ve değişkenlikler
 Yapıda oluşacak maksimum gerilme emniyet gerilmesini • Analizlerdeki hatalar (yanılmalar) ve belirsizlikler
aşmayacak şekilde boyutlar hesaplanır veya malzeme • Tekrarlı yükleme durumları
seçimi yapılır. • Hasar tipleri
• Malzeme üzerindeki bozucu etkiler ve onarım
ℎ𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔 𝜎𝜎ℎ𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎
Emniyet katsayısı : n = = gereklilikleri
𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒 𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔 𝜎𝜎𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒
• Can ve mal güvenliği/emniyeti
Emniyet şartı : 𝜎𝜎 < 𝜎𝜎𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒 • Makinenin fonksiyonelliği

veya 𝜏𝜏 < 𝜏𝜏𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒
1.7 Mukavemet Hesaplamalarında Genel Yol Haritası

1-) Denge halindeki bir cisim veya sistemde önce statik hesaplamalarla
bilinmeyen kuvvetler bulunur.
2-) Cisimdeki maksimum gerilme hesaplanır. (Hesaplama şekli ve formülleri yükleme
şekline göre ve bazen geometriye göre değişir.)
3-) Maksimum gerilme sünek malzemenin akma, gevrek

malzeme ise kopma (kırılma) gerilmesine eşitlenir. Bu eşitlikten,
a-) minimum boyut hesabı (kuvvet + malzeme belli ise) veya
b-) malzeme seçimi (kuvvet + boyutlar belli ise) veya
c-) Mukavemet (Dayanım) kontrolü (kuvvet + boyutlar + malzeme cinsi belli ise) yapılır.
Bu genel yol haritasıdır. Bazı problemlerde, cisme uygulanabilecek maksimum kuvvet sorulabilir. Veya gerilmelerin yanısıra
şekil değiştirmeler hesaplanabilir. Emniyet katsayısı verilebilir. İleride görülecek örnek problemlerle bunlar zihninizde daha
belirginleşecektir.
32
MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor
13.10.2020
Örnek 1.1
Şekildeki yapıyı göz önüne alalım:
Acaba bu çubuklar, 30kN luk kuvveti
emniyet sınırları içinde taşıyabilir mi?
• Çubuklar aynı cins çelikten olup,

malzemenin emniyet açısından izin verilebilir
gerilme (emniyet gerilmesi):
σ emniyet = 165 MPa
• BC çubuğu d=20mm çapında dairesel kesite, AB çubuğu ise

50mmx50mm lik kare kesite sahiptir.
• Hesaplamalarda pim deliklerini ihmal ediniz.
Çözüm:
Bu sistemi bir kafes sistem olarak düşünebiliriz. B düğüm noktasının dengesinden
1.Adım : Statik hesapları
çubuk kuvvetlerini bulabiliriz. 𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝜃𝜃
4
� 𝐹𝐹𝑥𝑥 = 0 → 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 − 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 . ( )=0 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 = 40𝑘𝑘𝑘𝑘
5
3 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 = 50𝑘𝑘𝑘𝑘
� 𝐹𝐹𝑦𝑦 = 0 → −30 + 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 . ( ) = 0
5
𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝜃𝜃
2.Adım: Gerilme Hesabı
𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵
I-I kesimi
I 𝐹𝐹𝑖𝑖𝑖 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵
𝜎𝜎 = =
𝐴𝐴 𝐴𝐴
I 𝐹𝐹𝑖𝑖𝑖 = 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵
I A
I
3-c) Mukavemet Kontrolü
𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 50𝑥𝑥103 𝑁𝑁
𝜎𝜎 = = = 159𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀
𝐴𝐴 𝜋𝜋.204 𝑚𝑚𝑚𝑚2 𝜎𝜎 < 𝜎𝜎𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒
4
σ emniyet = 165 MPa İdi. 𝐵𝐵𝑢𝑢 ç𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢 𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒.

Çözüm - devam:
II
AB çubuğu için
2-Gerilme Hesabı
II
𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 𝐹𝐹𝑖𝑖𝑖 = 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 𝐹𝐹𝑖𝑖𝑖 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴

𝜎𝜎 = =
𝐴𝐴 𝐴𝐴
A=50x50𝑚𝑚𝑚𝑚2
𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 −40𝑥𝑥103 𝑁𝑁
𝜎𝜎 = = = −16𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀
𝐴𝐴 50𝑥𝑥𝑥𝑥 𝑚𝑚𝑚𝑚2
3-c) Mukavemet Kontrolü
σ emniyet = 165 MPa İdi.
Malzeme sünek olduğu için çeki ve basıdaki akma mukavemeti ve dolayısıyla emniyet gerilmeleri şiddetçe eşittir.
𝜎𝜎𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒−𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏 = −165 𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀
𝜎𝜎 < 𝜎𝜎𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒.−𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏 → −16 < −165 → 𝐵𝐵𝑢𝑢 ç𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢 𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒.

1.8. Bilgi: Saint-Venant Prensibi Bir kesite etkiyen bileşke iç kuvvet yüzeye dik ise ortalama
normal gerilme;
σ=
P şeklinde ifade edilir.
A
• Ancak tekil yükten (P kuvvetinden) belli bir uzaklıktan

sonra kesitin tüm noktalarındaki gerilme değerleri
birbirine yaklaşır. Yüke yaklaştıkça kesitte noktadan
noktaya gerilmeler arasındaki fark büyür.
Sonuç olarak tekil bir kuvvetten dolayı meydana gelen gerilmeler uygulama noktasından yeterince uzak kesitlerde uniform hale gelir.
Bununla birlikte ileride çözeceğim problemlerde bu ilkenin çözümlere etkisi ihmal edilecektir. Bilgi amaçlı bu prensibe burada
değinilmiştir.
1 c Çeki / Basıya maruz çubuklar ve kesmeye maruz bağlantı elemanları
1.9 Bağlantı Elemanlarında (Pimlerde, Cıvatalarda, Perçinlerde vb.) ortaya çıkan gerilmeler:Stress)
1.9.1 Kesme (Kayma) Gerilmeleri
Levhaları veya çubukları birbirlerine bağlayan pim, cıvata, perçin gibi bağlantı elemanlarındaki
gerilmeler, kayma (kesme) gerilmeleridir. Şiddetleri bağlantı yüzeyi sayısına göre hesaplanır.
Tek Kesme Yüzeyi (Single Shear) Çift Kesme Yüzeyi (Double Shear)
Fiç F
τ= =
A A
Fiç F
𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶 𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘 𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎: 𝐴𝐴 = 𝜋𝜋𝑟𝑟 2 τ= =
A 2A
Üstteki levhada sağa doğru olan F kuvvetini a-b çizgisinin A levhasına gelen F kuvveti sağdaki cıvatanın e-f kısmından
bulunduğu yarı silindirik yüzeydeki tepki dengeler. Alttaki F (yarı silindirik alan) ve cıvatayı aynı yönde çeker. e-f
kuvvetini ise c-d çizgisinin olduğu yarı silindirik yüzey kısmından cıvataya gelen F kuvveti üst levhanın a-b
dengeleyecektir. kısmından, alt levhanın c-d kısmından dengelenecektir.

1.9.2 Yatak Gerilmeleri (Bearing Stresses)

• Cıvata, pim, perçin gibi bağlantı elemanlarının geçtiği deliklerin iç
Tek kesme için yarı silindirik yüzeylerinde bir tepki kuvveti oluşur. (Bir önceki
sayfada a-b veya d-c veya e-f kısımlarına gelen kuvvetler)
• Ancak bu kuvvet yüzeye homojen dağılmaz. Orta kısımlarda daha
fazladır, yanlara doğru ise azalır.
• Bu kuvvetten dolayı deliğin yarı silindirik iç yüzeyinde normal gerilme

oluşur. Bu normal gerilmenin ortalama değeri kuvvetin, izdüşüm
alanına (t x d) ) bölünmesi ile elde edilir.
t : levha veya çubuk kalınlığı, d: pim çapı
• Bu ortalama gerilmeye yatak gerilmesi denir.
𝜎𝜎𝑏𝑏
F F
σ yatak = σ b = =
A* t d

Örnek 1.2
Şekildeki pedalın C bağlantısında 6mm çapında pim
kullanılmıştır. P= 500N olduğuna göre;
a) C Pimindeki ortalama kayma gerilmesini,
b) C piminin geçtiği deliklerdeki yatak gerilmelerini
hesaplayınız.
Çözüm:
Statik Dengeden

a-) c pimi çift kesmeye maruzdur. Çünkü 2 tane delikten geçirilip 2 yatakla dengelenmiştir.
I-I kesimi
C pimi
I
I
C pimi
I
I A
Fiç Fc Fc 1300
τc = = = = 𝜏𝜏𝐶𝐶 = 22.99𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀
A 2A π .d c2 π .6 2
2. 2.
4 4
b-) c piminin geçtiği yataklardan soldakini incelersek yeterli olur.
A* Fc / 2 F 1300
σ yatak = σ b = = c = σ b = 21,67 MPa
A* 2.t d c 2 x5 x6

Örnek 1.3. Şekildeki çerçeve sisteminin,

P=100kN luk kuvveti emniyet sınırları içinde
taşıyabilmesi için
a-) B ve D pimlerinin minimum çap değerlerini
bulunuz. (Pimlerin çapını tam sayıya öteleyiniz.)
b-) BD çubuğunun minimum kalınlığını
hesaplayınız. Emniyet katsayısı n=2 alınız.
Pimlerin akma gerilmesi τak = 200MPa, BD
çubuğunun akma gerilmesi σak = 400MPa
Çözüm:
Statik hesapları:
𝑀𝑀𝐴𝐴 = 0 → 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 . 𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶.300 − 100.200 = 0
→ 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 = 94.28 𝑘𝑘𝑘𝑘

𝜏𝜏𝑎𝑎𝑎𝑎 200
a-) Pimlerin emniyet gerilmesi : = = 100MPa
𝜏𝜏𝑒𝑒𝑒𝑒 =
2 2
B piminin emniyetli çap değeri. B pimi tek kesmeye maruzdur.
I-I kesimi-sol kısım
dB
I
𝐹𝐹İÇ 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 94.28𝑥𝑥103 120𝑥𝑥103

𝜏𝜏𝐵𝐵 = = = =
𝐴𝐴𝐵𝐵 𝐴𝐴𝐵𝐵 𝜋𝜋𝑑𝑑𝐵𝐵2 𝑑𝑑𝐵𝐵2
4
120𝑥𝑥103
Emniyet şartı : 𝜏𝜏𝐵𝐵 ≤ 𝜏𝜏𝑒𝑒𝑒𝑒 → ≤ 100 → 𝑑𝑑 2
𝐵𝐵 ≥ 1200 → 𝑑𝑑𝐵𝐵 ≥ 34.64𝑚𝑚𝑚𝑚
2
𝑑𝑑𝐵𝐵
𝑑𝑑𝐵𝐵−𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 = 𝑑𝑑𝐵𝐵−𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒 = 34.64𝑚𝑚𝑚𝑚
Bu değere en yakın minimum tam sayı 35mm olduğundan 𝑑𝑑𝐵𝐵 = 35 𝑚𝑚𝑚𝑚 𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎.
Piyasada 34.64 mm lik pim bulamayız ancak 35 mm lik bulabiliriz. Pimi kendimiz üretseydik 34.64 mm lik
üretebilirdik. Ancak bu kadar küçük bir fark için imalat masrafına girmeye değmez.

D Piminin emniyeti: D pimi çift kesmeye maruzdur.

a-a kesimi-sol kısım
a
𝐹𝐹İÇ 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 /2 (94.28𝑥𝑥103 )/2 60𝑥𝑥103

𝜏𝜏𝐷𝐷 = = = =
𝐴𝐴𝐷𝐷 𝐴𝐴𝐷𝐷 𝜋𝜋𝑑𝑑𝐷𝐷2 𝑑𝑑𝐷𝐷2
4
60𝑥𝑥103 𝑑𝑑𝐷𝐷 ≥ 24.5𝑚𝑚𝑚𝑚

Emniyet şartı : 𝜏𝜏𝐷𝐷 ≤ 𝜏𝜏𝑒𝑒𝑒𝑒 → ≤ 100 → 𝑑𝑑𝐵𝐵2 ≥ 600 →
𝑑𝑑𝐷𝐷2
𝑑𝑑𝐷𝐷−𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 = 𝑑𝑑𝐷𝐷−𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒 = 24.5𝑚𝑚𝑚𝑚
Bu değere en yakın minimum tam sayı 25mm olduğundan 𝑑𝑑𝐷𝐷 = 25 𝑚𝑚𝑚𝑚 𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎.

𝜎𝜎𝑎𝑎𝑎𝑎−ç𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒 𝜎𝜎𝑜𝑜 400
b-) BD çubuğunun çekideki emniyeti 𝜎𝜎𝑒𝑒𝑒𝑒−ç𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒 = = = = 200MPa
2 2 2
Malzeme sünek olduğu için BD çubuğunun basıdaki akma mukavemeti şiddetçe çekidekine eşittir.
𝜎𝜎𝑎𝑎𝑎𝑎−𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏 𝜎𝜎𝑜𝑜𝑜𝑜 −400
𝜎𝜎𝑒𝑒𝑒𝑒−𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏 = = = = −200MPa
2 2 2
BD çubuğunun en dar kesiti daha büyük çaplı B piminin geçtiği deliktir. Maksimum gerilme bu minimum kesitte
ortaya çıkar. D pimi daha küçük çaplı olduğu için o kısımdaki kesit daha büyük olur. Malzeme sünek olduğu için çeki
ve basıdaki akma gerilmeleri eşit kabul edilebilir.
c-c kesimi-alt kısım
A1 ve A2 kesitlerinde oluşan toplam iç kuvvet
𝜎𝜎𝐵𝐵𝐵𝐵
BD çubuğundaki minimum kesit

𝐹𝐹𝑖𝑖𝑖 −94.28𝑥𝑥103 −62385,3

𝜎𝜎𝐵𝐵𝐵𝐵 = = =
𝐴𝐴𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚. (50 − 35)𝑥𝑥𝑥𝑥 𝑡𝑡
Bası durumuj için Emniyet şartı : 𝜎𝜎𝐵𝐵𝐵𝐵 ≤ 𝜎𝜎𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒−𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏
−6285,3
≤ −200 → 𝑡𝑡 ≥ 31,42𝑚𝑚𝑚𝑚
𝑡𝑡
𝑡𝑡𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 = 𝑡𝑡𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒 = 31,42𝑚𝑚𝑚𝑚
Çubuğu kendimiz imal edeceğimiz için tam sayıya yuvarlamaya illa gerek yoktur.

Pim deliklerini ihmal etseydik: BD çubuğunun dolu orta kesitinden bir kesim (b-b kesimi)
almalıydık. Bu durumda ;
b-b kesimi – alt kısım
𝜎𝜎𝐵𝐵𝐵𝐵−𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜
𝐹𝐹𝑖𝑖𝑖 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 −94.28𝑥𝑥103 −1885,6

𝜎𝜎𝐵𝐵𝐵𝐵−𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜 = = = =
𝐴𝐴𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜 𝐴𝐴𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜 50𝑥𝑥𝑥𝑥 𝑡𝑡
Emniyet şartı : 𝜎𝜎𝐵𝐵𝐵𝐵−𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜 ≤ 𝜎𝜎𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒−𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏 → −1885,6

≤ −200 → 𝑡𝑡 ≥ 9,42𝑚𝑚𝑚𝑚
𝑡𝑡
Görüldüğü gibi pim deliklerini ihmal ettiğimizde kalınlığı yaklaşık 3 katı daha düşük değerde buluyoruz.
Emniyet katsayısı n=2 alındığı için t=9.42 mm alırsak çok önemli bir hesap hatası yapmış oluruz ve
çubuk yüke dayanamayacaktır.

Örnek 1.4 BD bağlantısında 40 mm genişliğinde ve 12 mm

kalınlığında çelik çubuk kullanılmıştır. Her bir pimin çapı 10 mm
olup pimler tek taraflı kesmeye maruzdur. Tüm pim ve çubuklar
aynı malzemeden imal edilmiş olup akma mukavemetleri σak =
300MPa, τak =150 MPa olarak bilinmektedir.. Buna göre; BD
çubuğundaki, pimlerideki ve D yatağındaki maksimum gerilmeleri
bularak bu elemanların mukavemet kontrollerini yapınız.
Statik hesapları:
Çift kuvvet
elemanı

BD çubuğu:
111.11 < 300 BD çubuğu bu yüke dayanır.

D veya B pimi :
509.28 > 150 B ve D pimleri bu yüke dayanamaz.

D yatağı:
333.33 > 300 D yatağı da bu yüke dayanamaz.

Örnek (Soru) 1.5*: Şekildeki çerçeve sisteme G

noktasından 24kN luk düşey bir yük uygulanmıştır. BE
ve CF çift taraflı olarak yatay AD çubuğuna 20mm
çapında çelik pimlerle bağlıdır. A ve D uçlarında ise
dönmeye izin veren ötelenmeye izin vermeyen
bağlantılar kullanılmıştır. Akma mukavemeti 200MPa
olan BE ve CF çubukları 40mm genişliğinde ve aynı t
kalınlığındadır. Emniyet faktörünü 2 alarak bu
çubukların emniyetli kalınlık değerini tespit ediniz.
Cevap: tem =9.75mm

Örnek (Soru) 1.6* : Şekildeki sistemin 800 N luk düşey yükü emniyet sınırları
(2017 yaz okulu 2.vize) içerisinde taşıyabilmesi isteniyor. Emniyet katsayısını 2
alarak,
a-) Çelik malzemeden imal edilmiş, A ve B pimlerinin
emniyetli çap değerlerini belirleyiniz. (A pimi tek, B pimi
çift kesme yüzeyine sahiptir.)
b-) Bu durumda, 50mm genişliğe, 8mm kalınlığa sahip
Alüminyum BD çubuğunun emniyet kontrolünü yapınız.
Kesmedeki Akma
Çeki / Bası için Akma Mukavemeti
Malzeme Mukavemeti
Çelik 400MPa 200MPa
Alüminyum 140MPa 70MPa
Cevaplar: a-) dA-em= 1.805mm, dB-em= 3.59 mm, b-) σBD-max = 2.72MPa emniyetli

Örnek (Soru) 1.7* :
Şekildeki yatay AGCB uçak çekme çubuğunun ağırlık
merkezi G noktasında olup, kütlesi 200kg dır. Bu
Çubuğun ağırlığı CD hidrolik silindiri ve F tekerleği ile
dengelenmiştir. F tekerleği sadece yere temas etmekte
olup, yatay çekme çubuğu ile arasında yeterince bir
boşluk mevcuttur. A, E ve D noktalarında pimlerle
bağlantı sağlanmıştır. Bu durumda 25mm çapındaki CD
hidrolik silindirinde ortaya çıkan normal gerilme
değerini hesaplayınız. Cevap: -4.97MPa
Şekildeki taşıyıcı sisteme 6kN luk bir kutu

yüklenmiştir. Sistem gösterilen konumda dengede
tutulmaktadır. L şeklindeki taşıyıcı bütün bir parçadır.
E tekerleği sürtünmesizdir. B pimi tek kesmeye
maruzdur. Buna göre B piminin emniyetli çap değerini
hesaplayınız.
(B piminin malzemesinin kesme mukavemeti 138 MPa
dır. emniyet katsayısı n= 2)
Cevap: 12mm

Örnek 1.9 :
Dairesel kesitli kademeli bir çelik çubuk, sabit bir alüminyum diskte açılan delikten
geçirilmiştir. Sisteme uygulanabilecek maksimum P yükünün şiddetini hesaplayınız. Çelik
elemanın alt kısmı 10mm çapındadır.
Çelik Alüminyum
σem (MPa) 360 140
τak (MPa) 180 70

Çözüm 1.9 :
A1 ve A2 iç silindirik yüzeyler
olup kesmeye maruz kalırlar. A3
dairesel kesiti ise çekmeye
maruz kalacaktır.
τ τ
Çeliğin üst kısmının emniyeti için uygulanabilecek maksimum P: τ τ τ
𝑃𝑃 = 𝜏𝜏𝑒𝑒𝑒𝑒−ç𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒 . 𝐴𝐴1 = 180𝑥𝑥 𝜋𝜋𝜋𝜋𝜋𝜋𝜋𝜋𝜋𝜋 = 67858.4𝑁𝑁 ≅ 67.86𝑘𝑘𝑘𝑘
A1
Alüminyum diskin emniyeti için uygulanabilecek maksimum P (silindir iç yüzeyi)
𝑃𝑃 = 𝜏𝜏𝑒𝑒𝑒𝑒−𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎. . 𝐴𝐴2 = 70𝑥𝑥 𝜋𝜋𝜋𝜋𝜋𝜋𝜋𝜋𝜋 = 70371.67𝑁𝑁 ≅ 70.37𝑘𝑘𝑘𝑘
Çeliğin alt kısmı emniyeti için uygulanabilecek maksimum P

𝜋𝜋𝜋𝜋102
𝑃𝑃 = 𝜎𝜎𝑒𝑒𝑒𝑒−ç𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒. . 𝐴𝐴3 = 360𝑥𝑥( ) = 26703.53𝑁𝑁 ≅ 26.7𝑘𝑘𝑘𝑘
4 P
Bu durumda tüm sistemin emniyeti için uygulanabilecek maksimum P yükü: Pemn. =26.7kN


A ve B tahta levhaları aralarında 6mm lik boşluk kalacak şekilde 75xL
boyutlarında tahta iki levhaya yapıştırılarak şekildeki gibi
birleştirilmiştir. Levhalara 15kN luk çekme yükleri uygulanmıştır.
Yapıştırıcı malzemesi maksimum 4 MPa kayma gerilmesine dayabilir.
Buna göre, emniyet katsayısı n = 2 alarak, Levhaların birbirlerinden
ayrılmaması için L boyunun sınır değerini hesaplayınız.
Cevap: 106mm
Örnek (Soru) 1.11*: D kısmından sabitlenmiş olan

CD tahtasındaki deliğe, 12mm çapında çaplı AB
çelik çubuğu sıkıca geçirilmiştir. A ve B uçlarından
uygulanan 2.25kN luk yatay kuvvetler a-)
Tahtadaki maksimum normal gerilmeyi, b-)
Delikteki dayanma gerilmesini hesaplayınız.
Cevaplar): a-3.97MPa, b-20.8MPa

Örnek (Soru) 1.12: Üst yüzeyinden tavana asılmış ve sabitlenmiş

olan 40mmx40mm kare kesitli bir tahta bloğa yatay bir çelik pim
geçirilmiştir. Pime her iki ucundan düşey doğrultuda ve aşağı
doğru toplam bir P yükü uygulanacaktır. Tahta çeki mukavemeti
60MPa ve kayma (kesme) mukavemeti 7.5MPa, çelik malzemenin
kayma mukavemeti ise 145 MPa dır. c=55mm ve d=12mm olarak
biliniyor. Buna göre bu sisteme emniyet sınırları içerisinde
uygulanabilecek maksimum P kuvvetini hesaplayınız. Emniyet
katsayısı n= 3.2 alınacaktır.
Cevap: 10250 N

Örnek Soru 1.13 (Final 2016): Şekildeki kafes sistemde

dairesel kesitli çelik çubuklar kullanılacaktır. Buna göre BE,
CE çubuklarının minimum çap değerini hesaplayınız.
Kullanılacak çelik için akma gerilmesi = 400 MPa
Cevaplar : BE çubuğunun minimum çapı = 19.94mm
CE çubuğunun minimum çapı = 17.84mm
Örnek Soru 1.14 (Final 2016) Şekildeki sıkıştırma aletine P = 50 N luk bir el
kuvveti uygulanacaktır. Buna göre emniyet sınırları içinde kalacak şekilde,
a-) kare kesitli CD kolunun emniyetli kesit uzunluğunu,
b-) Dairesel kesitli 1 nolu kolun emniyetli çap değerini,
c-) tek kesme yüzeyine maruz E piminin emniyetli çap değerini hesaplayınız.
Verilenler:
• a=3cm, b=10cm, c=4cm, d=5cm.
• emniyet katsayısı n= 2
• 1 nolu JA kolu, DG elemanına J noktasından kaynaklanmıştır.
• EF arasında açılan delik, 1 nolu kolun yatay doğrultulda hareketine izin
vermektedir.
• CD ve JA kolu ve pimler aynı malzemeden imal edilecektir. Bu malzemenin
akma mukavemeti: 300 MPa dır.
• Not: Kaymadaki akma mukavemeti, çeki akma gerilmesinin yarısıdır.
Cevaplar a-) 1.45 mm, b-) 2.07mm, c-) 4.88mm

Örnek (Soru) 1.15*

AB ve CD çubukları mafsallara ve BCE rijit kirişine
pimlerle, tek yüzeyden kesme olacak şekilde
bağlanmıştır. σak = 420MPa τak =170 MPa ve emniyet
katsayısı n=3.2 olduğuna göre emniyetle
uygulanabilecek P kuvvetinin en büyük değerini
bulunuz. (A ve B pimlerinin çapı 15mm, C ve D
pimlerinin çapı 10mm dir. AB ve CD çubukları
8mmx30mm lik dikdörtgen kesitlere sahiptir.)
Cevap: 1669N
Örnek (Soru) 1.16*

Şekildeki taşıyıcı sistemin, 5.4 kN ağırlığında levhayı emniyetle
taşıyabilmesi isteniyor. Buna göre;
a-) AB çubuğunun kesit alanının,
b-)C piminin çapının emniyetli değerlerini hesaplayınız.
AB çubuğunun çeki için emniyet gerilmesi 125MPa, C piminin
kesmedeki emniyet gerilmesi 45MPa dır. Çubukların ağırlığı
ihmal edilecektir.
Cevap: a-) 44.1mm2 , b-) 8.54mm
2
ŞEKİL DEĞİŞTİRME
 a-Genel Bilgiler
 b- Eksenel Yüklemede Toplam Uzama Hesabı
 c- Hooke Bağıntıları
 d-Termal gerilmeler ve şekil değiştirmeler
 e-Diğer yükleme cinslerinde şekil değiştirmeler
 f-Eksenel yüklemede Hiperstatik Problemler

2. Şekil Değiştirme a-) Genel Bilgiler
2.1 Şekil Değiştirme Hesaplarının Önemi

• Dış yüklerin etkisine maruz cisimlerde gerilmeler oluşur demiştik.
• Bunun yanısıra bu cisimlerde dış yüklerin etkisi ile şekil değiştirmeler de oluşur.
• Şekil değiştirme deyince cismin ötelenmesi değil, kuvvet etkisi ile şeklindeki esnemeler veya
çarpılmalar anlaşılmalıdır.
• Şekil değiştirmelerle gerilmeler arasında elastik bölgede doğrudan bağıntılar vardır. Bunlara Hooke
bağıntıları denir. Bu bağıntılarla gerilmelerden, şekil değiştirmeler hesaplanabilir. Veya şekil
değiştirmeler hesaplanmışsa bu bağıntılarla gerilmeler elde edilebilir.,
• Şekil değiştirme mukavemette gerilmeden sonraki en önemli karşılaştırma kriteridir denebilir.

• Nasıl ki biz cismin gerilmesinin akma sınırını aşmasını istemeyiz, aynı şekilde cismin şeklinde de
belli bir sınırı aşması istenmez.
• Örneğin üstteki gibi asma köprüde gerilmelerin akma sınırını aşmaması veya kopmaması yeterli
olmaz, bunun yanısıra köprünün çökme miktarının da belli bir sınırı aşmaması gerekir.

Şefim! Bu ne o zaman???
Hiçbir kabloda kopma yok.
Gerilme ve dayanım
hesaplarım doğruymuş.
Yüklere dayanabilmiş ancak aşırı şekil değiştirmekle işlevselliğini yitirmiş bir köprü

2.2 Şekil Değiştirme Hesaplama Yöntemleri Neye Göre Değişir?

• Gerilme hesabında olduğu gibi şekil değiştirme hesapları da yükleme cinsine bağlı olarak değişir.
Özellikle;
 Eksenel Yüklemede, (Çeki/Bası yüklemesi)

 Burulmada,
 Eğilmede,
• Şekil değiştirme hesaplama yöntemleri farklıdır. (Gerilme hesapları da farklıdır.)
• Şekil değiştirme hesaplama şekilleri statikçe belirsiz (hiperstatik) problemlerin çözümünde de bize
yardımcı olmaktadır.
• Bu 2. konu kapsamında eksenel yüklemedeki şekil değiştirme ve hiperstatik problemler gösterilecektir.
• Burulmadaki şekil değiştirme ve hiperstatik problemler 3. konu olan Burulma konusunda ele
alınacaktır.
• 4. ve 5. Konu olan eğilme yüklemesinde sadece gerilme hesapları anlatılacaktır. Şekil değiştirme konusu
anlatılmayacaktır. Bu daha ileri seviye bir konu olup Mukavemet II dersinde anlatılmaktadır.
• Ayrıca burkulma, dinamik yükleme, eğik eğilme gibi farklı yükleme cinsleri de var olup herbirisinde
hem şekil değiştirme hem gerilme hesaplama yöntemleri farklılık gösterir. Ancak bu konulara bu ders
kapsamında girilmeyecektir.
2.3 Birim Uzama (ε) Kavramı

• Şekil değiştirmede en önemli kavram birim uzama ismini verdiğimiz büyüklüktür.
ε ile gösterilen birim uzama, gerinme olarak da isimlendirilir, İngilizcesi ise «strain» dir.
• En basit tanımıyla, bir cismin birim boyundaki uzama miktarıdır. ∆L/2
∆L/2
• Örneğin çekmeye maruz L0 boyundaki bir çubukta toplam

∆𝐿𝐿
uzama ∆L ise Birim uzama 𝜀𝜀 =
𝐿𝐿𝑜𝑜
L0
• Birim uzama hangi doğrultuda ise ε un indisi ona göre değişir. (εx, εy veya εz olabilir).
• Bununla birlikte farklı yükleme durumlarında herbir noktadaki gerilme değiştiği gibi birim uzama da
değişebilir. Aynı noktada aynı anda, farklı eksenlerde gerilmeler ve birim uzamalar oluşabilir.
• Birim uzama hesabından toplam uzama veya gerilme hesabına geçilebilir.
• Elastik bölgede bir noktadaki gerilmelerle-birim uzamalar arasında doğrudan bağıntılar vardır.
Bunlara Hooke bağıntıları denir. Konu içinde yeri geldiğinde anlatılacaktır.
• Birim uzamalar deneysel olarak elde edilebilir. Bu sayede Hooke bağıntılarından o noktada
gerilmeler elastik sınırlar içinde hesaplanabilmektedir.

2. Şekil Değiştirme b-) Eksenel Yüklemede Toplam Uzama
2.4 Tek Eksenli Yükleme: Bir cisim sadece tek bir doğrultuda (x, y veya z
eksenlerinden birisinde) yüklenmiş ise bu yüklemeye tek eksenli yükleme deriz.
2.5 Eksenel Yükleme ve Toplam Uzama Hesabı:
 Çubuk şeklinde olan elemanların sadece uzunluğu (ekseni) doğrultusunda yüklenmesine

eksenel yükleme denir. Eksenel yükleme bir eksen doğrultusunda olduğu için aynı
zamanda tek eksenli yüklemedir.
 Bu yükleme çekme veya basma şeklinde olur.
 Çubuğun kesit alanı bölge bölge değişebilir. Bu tip çubuklara kademeli çubuklar denir.
 Şimdi amacımız, eksenel yüklemeye maruz çubuk şeklindeki elemanlarda toplam uzama
veya kısalma miktarını hesaplamaktır.

2.5.1 Çekme testi ve gerilme-birim uzama diyagramı:
Çekme testi bir eksenel yüklemedir. Malzemelerin mekanik davranışlarını en iyi karekterize eden bir testtir.
Çekme Test Cihazı
• Test numunesi Cihazın çenelerine bağlanır. Genellikle alt çene sabit, Üst çene yukarı doğru hareket ettirilir. Bu
sırada numuneye gelen P çekme kuvveti zamanla artar. Farklı anlar için, kuvvet (P) ve uzama (∆L ) değerleri
ölçülür. Buradan gerilme (σ) – birim uzama ( ε ) değerleri ve diyagramı elde edilir. σ = P/ Ao , ε = ∆L / Lo
• Ao : Numune ilk kesit alanı, Lo: Numune ilk boyudur. uzama ile birlikte numune kesit alanı daralr, boyu ise
artar Anlık σ ve ε hesabında o andaki kesit alanı ve boy alınması daha doğru olsa da, ilk değerler (Ao ve Lo)
alınarak işlem yapılır ki, bu mühendislik açısından kabul edilebilir bir yaklaşımdır.

Sünek bir malzeme için çekme testi diyagramını hatırlayalım:
Sünek malzemelerde Akma mukavemetine kadar olan kısım bölge, elastik bölge olarak isimlendirilir. Bu bölgede
iken kuvvet kaldırılırsa numune ilk haline geri döner. Bu bölge diyagram doğrusal ise malzeme elastik bölgede lineer
elastiktir denir. Bu doğrunun eğimine Elastiklik modülü ( E ) denir ve malzeme cinsine göre farklılık gösterir. Akma
sınırından sonra malzeme plastik bölgeye geçer ve kuvvet kaldırılsa bile malzeme ilk şekline dönemez ve
malzemede kalıcı bir deformasyon oluşur. Kuvvet arttırılınca kalıcı deformasyon artar ve bir tepe noktasına kadar
diyagram devam eder ve bu noktadan sonra diyagram aniden düşer ve kopma gerçekleşir.

2.5.1.1 Farklı malzemeler için çekme testi diyagramları:
Gevrek Malzeme Bazı Sünek Malzemeler
Alüminyum
Alaşımı
Gevrek (kırılgan) malzemelerde plastik Düşük

Karbonlu Çelik
bölge yok denecek kadar azdır ve ihmal
edilir.

2.5.2. Eksenel yüklemede Elastik toplam Uzama (δ) hesabı:

Eksenel çeki yüküne maruz A kesitine sahip homojen ve izotropik bir çubuk düşünelim. P
çekme kuvveti etkisi ile bu çubuk elastik bölgede toplam ne kadar uzar (δ=?)
Elastisik bölgededeki eğim, yani

Elastikili kmodülü : E = σ / ε
σ P
σ = Eε → ε= =
E AE
Birim şekil değiştirme (ε) tanımından:
δ
ε= → δ = ε .L
L
Eksenel yüklemeye maruz,
PL sabit kesitli bir çubukta, elastik
⇒ δ =
AE toplam uzama miktarı.
Bu formülün uygulanabilmesi için L uzunluğu boyunca kuvvet (P),

Alan(A) ve malzeme ( E ) değişmemelidir.

2.5.2.1 Kademeli çubuklar için toplam uzama
L boyunca, A, E veya P değişirse, buna kademeli çubuk denir. Çubuk bölgelere ayrılır.
Herbir bölge için uzama miktarları ayrı ayrı bulunur ve toplanır. Burada en önemli nokta
bölgedeki iç kuvveti belirlemektir. Bu iç kuvvet ise formüldeki P kuvvetine karşılık gelir.Bu
örneklerle daha iyi anlaşılacaktır.
Pi Li
δ =∑
i Ai Ei

Örnek 2.1.
Verilen yükleme durumu için şekildeki

kademeli çelik çubuğun deformasyonunu
(toplam uzama miktarını) bulunuz.
Elastiklik Modülü : E=200GPa
Çözüm:
Kademeli çubuğu bölgelere ayırırız. E, A veya P değiştiği zaman bölge değişecektir. Bu durumda
şekildeki gibi toplam 3 bölgeye ayırırız. Aynı malzeme olduğu için E tüm bölgelerde aynıdır.
Bölgelerin kesit alanları: A1 = A2 = 580 mm 2 , A3 = 194mm 2

Bölgelerin uzunlukları: L1 = L2 = 300 mm, L3 = 400mm
:
� 𝐹𝐹𝑥𝑥 = 0 → 300 + 120 − 180 − 𝐹𝐹𝐴𝐴 = 0 → 𝐹𝐹𝐴𝐴 = 240𝑘𝑘𝑘𝑘

Herbir bölgeden kesim yaparak iç kuvvetleri buluruz. Bu iç kuvvetler formüldeki Pi kuvvetine eşittir.
1.Bölge 2.Bölge (II-II kesimi sağ kısım) 3.Bölge

(III-III kesimi sağ kısım)
veya 1nci bölge için I-I kesiminin sağ kısmını

alırsak yine aynı sonucu buluruz.
� 𝐹𝐹𝑥𝑥 = 0 → 120 − 𝐹𝐹𝑖𝑖𝑖−3 = 0

� 𝐹𝐹𝑥𝑥 = 0 → 120 − 180 − 𝐹𝐹𝑖𝑖𝑖−2 = 0
→ 𝐹𝐹𝑖𝑖𝑖−3 = 120𝑘𝑘𝑘𝑘
→ 𝐹𝐹𝑖𝑖𝑖−2 = −60𝑘𝑘𝑘𝑘
� 𝐹𝐹𝑥𝑥 = 0 → 300 + 120 − 180 − 𝐹𝐹𝑖𝑖𝑖−1 = 0
→ 𝐹𝐹𝑖𝑖𝑖−1 = 240𝑘𝑘𝑘𝑘

Örnek 2.2. BDE rijit çubuğu AB ve CD elemanları ile sabit bir yüzeye bağlanmıştır.
Alüminyum olan (E = 70 GPa) AB elemanının kesit alanı 500 mm2 ’dir.
Çelik (E = 200 GPa) CD elemanının kesit alanı ise 600 mm2 ’dir. 30-kN’luk
kuvvete karşılık; B, D ve E noktalarının yer değiştirmesini bulunuz.
D noktasının yer değiştirmesi
δD =
PL
=
(
90 ×103 N (400 mm ) )
= 0.3 mm
Çözüm: ( )(
AE 600 mm 2 200 ×103 MPa )
AB ve CD çubukları çift kuvvet B noktasının yer değiştirmesi
elemanlarıdır.
BDE için Serbest Cisim Diyagramı δB =

PL
=
(
− 60 ×103 N (300 mm ))= −0.514 mm
( )(
AE 500 mm 2 70 ×103 MPa )
Rijit çubuk olduğundan dolayı BDE
Üçgen benzerliklerinden
doğrusu yine doğru olarak kalır.
BB′ BH 0.514 mm (200 mm ) − x
= → =
DD′ HD 0.300 mm x
x = 73.7 mm
∑M B =0
EE ′ HE
0 = −(30 kN × 0.6 m ) + FCD × 0.2 m =
DD′ HD
FCD = +90 kN
δE
=
(400 + 73.7 )mm
0.300 mm 73.7 mm
∑M D =0 δ E = 1.928 mm
0 = −(30 kN × 0.4 m ) − FAB × 0.2 m
1- 71
FAB = 60 kN
2. Şekil Değiştirme c-) Eksenel Yüklemede Hiperstatik Problemler
2.6 Süperpozisyon prensibi: Elastik yüklemede 2 farklı yükün etkilerinin toplamı,

yükler ayrı ayrı uygulandıklarındaki etkilerinin toplamına eşittir. Buna süperpozisyon
presnsibi denir. Hiperstatik sistemlerin çözümünde kullanılabilir.
2.7. Eksenel Yüklemede Statikçe belirsiz (hiperstatik) problemler
Denge halindeki sistemlerde bilinmeyen kuvvetlerin sadece statik denge denklemleri

ile bulunamadığı (yani ilave denklemlere ihtiyaç olduğu) problemlere, statikçe belirsiz
problemler denir. Bu ilave denklemler ise sistemin şekil değiştirmesinden elde edilir.
Bu kısımda eksenel yüklemedeki şekil değiştirmelerden ek denklemler elde edilecektir.
(Burulma ve eğilme konusunda da hiperstatik problemler sözkonusudur.)
1- 72
Örnek 2.3: Şekildeki kademeli çubukta verilen yükleme durumu ve sınır şartları
için A ve B noktalarındaki reaksiyon kuvvetlerini bulunuz.
Çözüm: Statik Denge denklemi olarak sadece;
∑F y = 0 → R A − 300 − 600 + RB = 0 (1)
• yazılabilir. 1 denklem 2 bilinmeyen vardır.

• Bir denkleme daha gerek var.
• Bu ilave denklem şekil değiştirmeden bulunur.
• Çubuğun alt ve üstü sınırlandırıldığı için toplam uzama
miktarı sıfırdır.
• B zeminini kaldırıp yerine RB kuvveti uygulayabiliriz.

• Süperpozisyon yöntemine göre 300 ve 600 kN nu önce
• RB yi ise sonra uygulayabiliriz.
• Sonuçta 300kN ve 600kN varken ki uzama (δL),
• Sadece RB varken ki kısılma (δR ) toplamı sıfırdır.
1- 73
P1 = Fiç −1 = 0 P2 = Fiç − 2 = P3 = Fiç −3 = 600 ×103 N P4 = Fiç − 4 = 900 ×103 N

A1 = A2 = 400 mm 2 A3 = A4 = 250 mm 2 , L1 = L2 = L3 = L4 = 150 mm
 600 ×103 ×150 600 ×103 ×150 

0 + + 
Pi Li 1   1.125 ×106
δL = ∑ =
400 250
=
A E E  900 ×10 ×150
3  E
+ 
i i i
 250 
P5 = Fiç −5 = P6 = Fiç −6 = − RB
A1 = 400 mm 2 A2 = 250 mm 2 , L1 = L2 = 300 mm
Pi Li 1  − RB × 300 − RB × 300  1.95 × RB
δR = ∑ =  + =−
i Ai Ei E  400 250  E
δ = δL +δR = 0
1.125 ×106 1.95 × RB
δ= − =0 (2)
E E
(2) denkleminden: RB = 577 ×103 N = 577 kN
(1) denkleminden:
RA − 300 − 600 + 577 = 0 RA = 323 kN

1- 74
Örnek 2.4*
Şekildeki BC ve DE çubukları çelikten imal edilmiş olup

(Eç=200GPa) her birinin genişliği 12 mm ve kalınlığı 6 mm’dir.
Buna göre; a-) AF rijit elemanına P=2,4 kN’luk kuvvet uygulandığı

zaman BC ve DE çubuklarında meydana gelen kuvvetleri,b-) Buna
karşılık gelen A noktasının deplasmanını(yer değiştirmesini),
bulunuz. Cevap:a-) 4kN ve 1.6kN, b-) 0.056mm

1- 75
2. Şekil Değiştirme d-) Termal Yüklemeler
2.8 Termal Yüklemeler : :Sıcaklık etkisi sonucu malzemelerde uzama veya daralmalar (şekil
değiştirmeler) olur. Eğer termal uzama engellenirse termal gerilmeler oluşur.
2.8.1 Termal Uzama
Öncelikle bir malzeme özelliğini iyi anlamak gerekir:
α : malzemenin ısıl genleşme katsayısı (1 / oC):
Tanımı: α; 1 birim boydaki çubuğun sıcaklığı 1 °C değiştirildiğinde boyundaki değişim miktarıdır.
Orantı kurulacak olursa;
L boyundaki çubuğun sıcaklığı ∆T kadar değiştirildiğinde boyundaki toplam değişim miktarı:
δ T = α(∆T )L

2.8.2 Termal Gerilmeler (Thermal Stresses)

Termal uzaması engellenen cisimlerde termal gerilmeler oluşacaktır. Bir çubuk her iki tarafından iki duvar
arasına sıkıştırılıp sıcaklığı ∆T kadar arttırılırsa uzaması engellendiği için duvarlarda P tepki kuvvetleri ve
gerilmeler oluşacaktır. Şimdi bu P kuvvetinin ve termal gerilmelerin hesap şeklini anlamaya çalışalım:
Çubuğun toplam uzaması sıfırdır. Süperpozisyon prensibine göre, B duvarı kaldırılır, serbestçe uzamaya izin verilir.
Sonra B duvarında oluşan P kuvveti uygulanır ve çubuğun kısalması sağlanır. Bu termal uzama (δT) ve kısalma (δP)
miktarları birbirine eşittir. Toplamları sıfırdır. δT + δP = 0
= +
∆T ∆T
δ T = α(∆T )L δP = −
PL
AE
α (∆T )L − = 0 → P = AEα (∆T )

PL
δ = δT + δ P = 0 AE
= − Eα (∆T )
P
σ =− Termal gerilme
A
Örnek 2.5
Şekildeki kademeli çubukta, a) 110°C’lik sıcaklık artışından
sonra çubuklarda meydana gelen bası kuvvetlerini ve gerilmeleri,
b) Alüminyum çubuğun boyundaki değişimi bulunuz.
Çözüm:
Sol duvar kaldırılınca ∆T sıcaklık farkı sebebiyle, sistem δT kadar

uzar. Sol duvardan gelen P kuvveti sebebiyle δp kadar kısalır.
Sonuçta δT + δp = 0.6mm olacaktır.
Statik dengeden:
𝑃𝑃𝐴𝐴𝐴𝐴. = 𝑃𝑃𝐵𝐵𝐵𝐵. = 𝑃𝑃 (1)

(2)
𝑃𝑃 213,31𝑥𝑥103
𝜎𝜎𝐴𝐴𝐴𝐴. = = = 118.5𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀
𝐴𝐴𝐴𝐴𝐴𝐴. 1800
𝑃𝑃 213,31𝑥𝑥103
𝜎𝜎𝐵𝐵𝐵𝐵. = = = 142.2𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀
𝐴𝐴𝐵𝐵𝐵𝐵. 1500

Örnek (Soru) 2.6 : Her iki ucundan ankastre edilmiş,

çelik ve pirinç kısımlardan oluşan kademeli çubuğun
sıcaklığı 50 oC arttırılıyor. Çelik ve prinç kısımlarında
oluşan gerilmeleri hesaplayınız.
Pirinç Çelik
E(GPa) 105 200
α (1/ οC) 20.9x10-6 11.7x10-6
Çözüm:
δT = δ P
PL p PLç
α p (∆T )L p + α ç (∆T )Lç = + → P = 142600 N
Ap E p Aç Eç
P P
σp =− = −72.62 MPa, σ ç = − = −201.73MPa
Ap Aç

Örnek (Soru) 2.7* Emniyet sınırları aşılmaksızın şekildeki sistemi ne kadar ısıtabiliriz?
(Cevap: ΔT= 41 oC)

2. Şekil Değiştirme e-) Hooke Bağıntıları
2.9 Poisson Oranı: (bir malzeme özelliği)

Şekildeki çubuk eksenel P yüküne maruz kalırsa birim uzama:
σx (tek eksenli yüklemede
Lz εx = , σy = σz = 0 Hooke bağıntısı)
E
X doğrultusundaki eksenel P yükü y ve z doğrultularında

gerilme oluşturmaz ancak bu doğrultularda daralmaya
Ly sebep olur. Bu sebeple;
εy = εz
yanal birim uzama ε ε
Poisson oranı: ν = =− y =− z
eksenel birim uzama εx εx
Dikkat: Bu formül tek eksenli yükleme durumunda geçerlidir. P nin

yanısıra Y veya Z doğrultularında da kuvvetler olsaydı bu formül
kullanılamazdı.
Poisson oranı bir yükün diğer doğrultulardaki şekil değiştirme
etkisini verir.
Poisson oranı bir malzeme özelliğidir ve sınırları: 0 ile 0.5
arasında değişir.
Unutmayın: Aynı zamanda 𝛿𝛿𝑥𝑥 𝛿𝛿𝑦𝑦 𝛿𝛿𝑧𝑧
Birim uzama = Toplam uzama/ o yöndeki ilk boydur. 𝜀𝜀𝑥𝑥 = 𝜀𝜀 = 𝜀𝜀𝑧𝑧 =
Bu tanım tüm elastik yükleme durumları için geçerlidir.
𝐿𝐿𝑥𝑥 𝑦𝑦 𝐿𝐿𝑦𝑦 𝐿𝐿𝑧𝑧
2.9 Genel eksenel yüklemede Hooke kanunları (Gerilme-Şekil değiştirme ilişkileri)

Bir noktada, x, y ve z doğrultularında normal gerilmelerin her üçü birden varsa, elastik bölgede
aynı noktada birim uzamaları bulmak istiyoruz.
Süperpozisyon yöntemini kullanırsak:
σx = σz = 0 σx =σy = 0
σy = σz = 0
σy σz
σx ε x = −ν .ε y = −ν . ε x = −ν .ε z = −ν .
εx = E
εx = ? E E
σy σz
εy = ? σx εy = ε y = −ν .ε z = −ν .
ε y = −ν .ε x = −ν E E
εz = ? E
σy σz
σx ε z = −ν .ε y = −ν . εz =
ε z = −ν .ε x = −ν E E
E
Herbir yüklemedeki aynı terimler toplanır:
σ σ
ε x = x −ν y −ν z
E E
σ
E
εx =
1
E
[
σ x −ν (σ y + σ z ) ] Genel Eksenel
σy σ σ
εy =
E
−ν x −ν z
E E
εy =
1
E
[
σ y −ν (σ x + σ z ) ] yükleme halinde
σ σ σ Hooke kanunları
ε z = z −ν x −ν y
E E E
1
[
ε z = σ z −ν (σ x + σ y )
E
]
13.10.2020 83
2.10 Kayma durumunda Hooke kanunları:

Bir noktada, en genel durumda 3 farklı kayma gerilmesi (τxy , τyz , τxz ) olabilir.
Bu gerilmeler kayma şekil değiştirme açılarına (γxy , γyz , γxz ) sebep olurlar.
τ ile γ arasındaki
Hooke bağıntısı:
τ xy = G γ xy
G: kayma modülü (malzeme özelliği)

τ xy = G γ xy 
 G=
E
τ yz = G γ yz ⇒ Kaymada Hooke Bağıntıları 2(1 +ν )
τ zx = G γ zx 

∑M z = 0 = (τ xy ∆A )a − (τ yx ∆A )a Böylece bir
noktadaki genel
gerilme durumu 6
2- Boyutlu bir gerilme
τ xy = τ yx
benzer
τ yz = τ zy ; τ yz = τ zy gerilme elemanı
elemanında z-eksenine şekilde;
(bileşen) ile
göre moment alınırsa :
İndisler: τ ij = τ ji temsil edilebilir.
Düzlem normali Gerilme doğrultusu

Örnek 2.8:
Dikdörtgen prizması şeklindeki bir blok (G = 630 MPa) iki rijit plakaya yapıştırılmıştır. Alt plaka
sabit iken, üst plakaya bir P kuvveti uygulanmıştır. P’nin etkisi ile üst plaka 1 mm hareket ettiğine
göre; malzemedeki ortalama kayma şekil değiştirmesini ve uygulanan P kuvvetini bulunuz.
1 mm
γ xy ≈ tan γ xy = γ xy = 0.02 rad
50 mm.
τ xy = Gγ xy = (630 MPa )(0.02 rad ) = 12.6 MPa
P = τ xy A = (12.6 MPa )(2008 mm )(62 mm ) = 156.2 ×103 N

2.11 En genel durumda Hooke bağıntıları:

Bir noktada en genel durumda 6 tane bağımsız gerilme bileşeni vardır (σx , σy , σz, τxy , τyz , τxz ).
Bu noktadaki elastik şekil değiştirmeler alltaki Hooke bağıntılarından elde edilir.:
Sıcaklık etkisi:
εx =
1
E
[
σ x −ν (σ y + σ z ) ] + α .∆T
1
[
ε y = σ y −ν (σ x + σ z )
E
] + α .∆T
1
[
ε z = σ z −ν (σ x + σ y )
E
] + α .∆T
τ xy
γ xy = Dikkat:
𝜎𝜎 = 𝐸𝐸 . 𝜀𝜀
G
Bağıntısı sadece tek yönde çeki veya bası
τ yz
• Normal gerilmelerin kayma şekil
değiştirmelerine; kayma gerilmelerinin normal
γ yz = durumu varken geçerlidir. Her durumda
geçerli değildir.
G
birim uzamalara etkisi yoktur. Tüm durumlar için yukarıdaki denklemler
τ xz
• Sıcaklığın kayma gerilmeleri ve kayma şekil γ xz = geçerlidir.
değiştirmelerine etkisi yoktur. G Örneğin, Sadece x yönününde çekme
varken, σy=σz= 0 olacağından üstteki εx
denkleminden σx =E .εx bulunur.
Örnek 2.9
Şekildeki plakanın üzerine d =225 mm çapında bir çember
çizilmiştir. 18 mm kalınlığındaki plakada düzlemsel
kuvvetlerin etkisiyle σx = 84 MPa ve σz = 140 MPa’lık
gerilmeler meydana gelmiştir. E = 70 GPa ve ν = 1/3,
olduğuna göre: a) AB çapındaki, b) CD çapındaki, c) plakanın
kalınlığındaki değişimi bulunuz.
Genel Hooke bağıntılarından

Normal birim şekil değiştirmeler; Toplam uzamalar (Deformasyonlar) ;
εx =
1
E
[σ x − ν (σ y + σ z )] (Birim uzama x o yöndeki ilk boy)
=
1 
84 −
1
(0 + 140 ) δ B A = ε x d = (+ 0.533 × 10 −3 )(225 mm ) = 0.12 mm
70 × 103 MPa  3 
= +0.533 × 10−3 mm/mm δ C D = ε z d = (+ 1.600 × 10 −3 )(225 mm ) = 0.36 mm
ε y = [σ y − ν (σ x + σ z )] δ t = ε y t = (− 1.067 × 10 −3 )(18 mm ) = −0.0192 mm
1
E
= −1.067 × 10−3 mm/mm
ε z = [σ z − ν (σ x + σ y )]
1
E
= +1.600 × 10−3 mm/mm
Örnek 2.10
10x20x30 mm3 boyutlarındaki bir prizmatik elastik eleman,
sabit bir oyuğun içine, yüzeyleri temas edecek şekilde
yerleştirilmiştir. Bu elemanın dış yüzeyine x eksenine paralel,
F=-60kN luk bası kuvveti uygulanmıştır. Sürtünmeler ihmal
edilebilir. Buna göre herbir kenar uzunluğundaki değişim
miktarlarını hesaplayınız. E=100GPa, ν = 0.3
𝐹𝐹 −60𝑥𝑥103 𝑁𝑁
𝜎𝜎𝑥𝑥 = = = −300𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀
𝐴𝐴ö𝑛𝑛. 10𝑥𝑥𝑥𝑥
𝜎𝜎𝑦𝑦 : (yan duvarlardan gelen kuvveti bilmediğimiz için F/A dan hesaplayamayız.)
𝜎𝜎𝑧𝑧 = 0 (Cismin z doğrultusunda hareketi serbesttir. Yukarı doğru serbestçe şekil değiştirir. Bu sebeple
gerilme oluşmaz. Gerilme ancak hareketin sınırlanması durumunda oluşur. )
𝜀𝜀𝑦𝑦 = 0 (y yönünde hareket sınırlı olduğundan o yönde şekil değiştirmez. )
Birim uzamaların hesabı: Toplam uzamaların hesabı:

1
[
ε y = σ y −ν (σ x + σ z ) =
1
] [
σ y − 0.3(−300 + 0) = 0 ]
E 100 x103 MPa δ x = ε x Lx = −0.00273x30
→ σ y = −90 MPa
→ δ x = −0.0819 mm
1
[
ε x = σ x −ν (σ y + σ z ) =
1
]
[− 300 − 0.3(−90 + 0)]
E 100 x103 MPa δ y = ε y Ly = 0x 20 → δ y = 0
→ ε x = −0.00273
δ z = ε z Lz = 0.00117 x10
1
[
ε z = σ z −ν (σ x + σ y ) =
1
]
[0 − 0.3(−300 − 90)]
E 100 x103 MPa → δ z = 0.0117 mm
→ ε z = 0.00117
MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 88
13.10.2020
z Örnek (Soru) 2.11 : Poğaça hamurunu bastırıp bir

şekle sokarız.
Bu durumda;
a-) x, y, z eksenlerinden hangilerinde gerilme oluşur?
b-) hangi eksenlerde şekil değiştirme oluşur?
c-) Gerilmeler F/A ile hesaplanabilir mi?
d-) Şekil değiştirmeler Hooke kanunlarıyla
x hesaplanabilir mi?
Cevapların nedenlerini aranızda tartışınız.
y
Cevap: a-) z, b-)x, y ve z c-) Evet, d-) Hayır

2. Şekil Değiştirme Örnekler
Örnek (Soru) 2.12*
Cevaplar a-) 0.06mm, b-) 0.0206mm, c-) 0.06mm
Örnek (Soru) 2.13*

Şekildeki çelik silindir, alt ucundan
ankastre olup dış kuvvetler sonucu üst
yüzeyinde -80MPa lık bası gerilmesi
oluşmuştur. Buna göre silindirin hacmi ne
kadar değişir?
Cevap: -188.48mm3
x
z

Örnek (Soru) 2.14* Şekildeki

kademeli milde AB kısmındaki
gerilmenin BC kısmındakinin 2 katı
çıkması için P kuvvetinin değerini
hesaplayınız.
Cevap: P=112.9kN
Örnek (Soru) 2.15* : 24mm çaplı AD çelik

çubuğunun her iki ucuna aynı malzemeden AB
ve CD kapakları sıkı geçirilmiştir. a-) Sistemin
toplam uzamasını 0.04mm yapacak P çekme
kuvvetini bulunuz.
b-) Bulduğunuz P kuvveti etkisiyle BC kısmının
uzama miktarını hesaplayınız.
Elastiklik Modülü E=200GPa alınız.
Cevap: a-) P=31.6kN, b-)δBC = 0.025mm

Örnek (Soru) 2.17* İki alüminyum levhanın

arasına pirinç bir başka levha
yerleştirilerek yapıştırılmış ve şekildeki
kompozit plaka elde edilmiştir. Alüminyum
ve Pirinç levhaların herbirisi 250x30x5mm
Örnek (Soru) 2.16: Şekildeki boyutlarına sahiptir. Kompozit levhaya
Alüminyum kademeli çubuğa uygulanan eksenel P = -30kN luk bası
P=4kN luk çeki, Q = 32.8kN luk kuvveti etkisi ile alüminyum ve pirinç
bası kuvveti uygulanıyor. Buna levhalarda oluşan normal gerilmeleri
göre çubuğun toplam uzama hesaplayınız.
miktarını hesaplayınız. Cevap: σALÜM. = −51.1 MPa, σPİRİNÇ=-
Cevap: 0 85.7MPa

P
Örnek (Soru) 2.18 25 mm çapında çelik mil bir
alüminyum tüpün içine yerleştirilmiştir. Bu
sisteme P =160kN luk bası kuvveti
uygulandığında a-) Çelik ve Alüminyum’da
P ortaya çıkan gerilmeleri b-) Herbirisinin
boyundaki değişim miktarlarını hesaplayınız.
(Eçelik= 200GPa, Ealüm.= 70GPa)
Cevap: a-) σçelik= -116.3 MPa, σalüm.= -40.7MPa
b-)-0.145mm
Örnek (Soru) 2.19 Çelik ve pirinçten oluşturulan
kademeli çubuk, her iki ucunda iki sabit duvar
arasına yerleştrilmiş, B ve D noktalarından
sırasıyla 60kN ve 40kN luk eksenel kuvvetlere
maruz bırakılmıştır. Buna göre çelik (Eçelik =
200GPa ve Epirinç = 105GPa) pirinçte oluşan
maksimum gerilmeleri hesaplayınız.
(Cevap: RA=62.81kN, RE=37.19kN,
σAB= 49,98MPa, σDE= -52,61MPa)

3
MİLLERİN
BURULMASI
(TORSİON)

3. Burulma – Genel Bilgiler
Burulma (Torsion): Dairesel Kesitli Millerde Gerilme ve Şekil Değiştirmeler
Endüstriyel uygulamalarda en çok rastlanan yükleme

tiplerinden birisi dairesel kesitli millere gelen burulma
momentleridir.
Burulma momenti vektörü sağ el kaidesine göre çubuk
Hasar şekilleri
ekseni doğrultusundadır.
Sünek malzeme Bu konuda ilk amacımız burulma momenti sebebiyle mil
kesitinde (dairesel kesittte) oluşan gerilmelerin dağılımını
Gevrek malzeme
bulmak ve herbir noktadaki değerini hesaplamaktır.
3. Burulma – Genel Bilgiler
Aslında çamaşır sıkmak, teknik anlamda çamaşıra her iki ucundan

burulma momenti uygulamak demektir.

3. Burulma – Millerin Burulması
3.1 Millerin burulması için yapılan kabuller
Dairesel kesitli çubuk elemanlara mil (ingilizcesi: shaft) denir.
Gözlemlere dayanarak, burulmaya maruz bir milde,
elastik sınırlar içerisinde aşağıdaki kabullerin yapılabilir:
1- Dönme veya başka ifade ile burulma açısı ( φ )

uygulanan tork değeri ve uzunlukla doğru orantılı
olarak değişir.
2- Tüm düzlem dairesel kesitler düzlem kalır ve şekli
değişmez. Kesitlerde herhangi bir çarpılma olmaz.
(Dairesel kesitli olmayan elemanlarda çarpılma oluşur)
3- Kesit üzerine çizilen (markalanan) doğrusal bir çap

çizgisi burulma sonrası yine doğrusal kalır.
Bu kabüllerden yola çıkarak, dairesel kesitli bir çubuk

elemanda elastik yüklemede, burulma sonrası oluşan
gerilme dağılımları ve şekil değiştirmeler hesaplanabilir.
( Dairesel kesitli olmayan parçalarda bu kabüller yapılamaz. Bu tip elemanlarda burulma sırasındaki
gerilme ve şekil değiştirmelerin hesap yaklaşımları ve formülleri tamamen farklıdır. Bu konu ders
kapsamımızın dışındadır.)
1- 97
3.2 Gerilme ve Şekil Değiştirme Hesabı:
Bir mil her iki ucundan elastik sınırlar içinde burulma momentine maruz olsun. Denge halindeki
milin hayali bazda ayırdığımız her bir parçası da iç ve dış kuvvetlerin etkisi ile dengededir
(ayırma prensibi)
dF : dA diferansiyel elemanına düşen iç kuvvet = kayma gerilmesi x alan = τ . dA
∫ 𝜌𝜌𝑑𝑑𝑑𝑑: dF kuvvetlerinin merkeze göre momentlerinin toplamı : iç momente eşittir.
Tiç = T = ∫ ρ dF = ∫ ρ (τ dA)

Kayma şekil değiştirmesi dönme açısı ve radyüsle orantılıdır

ρφ
AA ' yay uzunlugu = Lγ = ρφ → γ =
L
φ
(Hooke Bağıntısı) τ = Gγ = G.ρ .
L
φ φ
T = ∫ ρτ dA = ∫ ρ . G.ρ . dA =G. ∫ ρ 2 . dA
L L
∫ρ . dA : J : kesitin polar atalet momentidir.
2
φ .J T .L
T = G. φ= (D 3.1)
L G.J
G.ρ T .L Tρ
τ= .
L G.J τ= (D 3.2)
J
İçi dolu mil
D 3.1 ve D3.2 denklemleri elastik yükleme ve miller için geçerlidir.
1
J = 12 π c 4 = π .d 4 T : burulma momenti (tork) (N.mm)
32
τ : kayma gerilmesi (N/mm2)
φ: burulma (dönme) açısı (radyan)
İçi boş mil J : dairesel kesitin polar atalet momenti (mm4)
( )
J = 12 π c24 − c14 = 1
32 π (d 24 − d14 )
G: Malzeme Rijitlik modülü (MPa)
1- 99
3.3 Dairesel kesitteki kayma gerilmesi dağılımı:

Kesit merkezinden ρ kadar uzak bir Tρ
noktada kayma gerilmesi D 3.2 τ=
denkleminden : J
Tρ
r τa = τ max =
Tr
Bir kesitteki T ve J değeri sabittir. Değişen J
J
sadece merkezden olan uzaklık (ρ) değeridir.
Buna göre: c
1. merkezden aynı uzaklıktaki yani aynı
çember üzerindeki noktalardaki (örn: a,
b, c noktalarındaki) gerilmeler
b
birbirlerine eşittir.
2. Dışa doğru gidildikçe ρ artacağı için,
gerilmeler de (doğrusal olarak) artar.
3. Maksimum gerilme en dış çemberde ortaya çıkar. Tρ max T.c

τ max = =
Zira dış çemberde ρmax = r = c dir. J J
3. Merkezde ise ρ=0 olduğu için gerilme sıfırdır. Bazen r yerine c kullanılabiliyor.
5. Kayma gerilmeleri çemberin o noktadaki teğeti doğrultusundadır.
3.4 Burulmada Şekil Değiştirme:

3.4.1 Elastik Bölgede Burulma Açısı (φ)
TL
D 3.1 denkleminden φ=
JG
olarak bulmuştuk. Bu açı mil ekseni (x) etrafında mil kesitlerinin
birbirlerine göre dönme miktarını verir ve özellikle burulmadaki
hiperstatik problemlerin çözümünde işe yarar.
Bu formül şekildeki gibi milin öyle bir kısmına
uygulanabilir ki; o kısımda,
- her iki uç kesitte eşit ve zıt T burulma momenti
vardır. Arada başka bir moment yoktur.
- L boyunca malzeme ve kesit geometrisi aynıdır. TL
φB / A =
- Yandaki şekli inceleyerek φΒ/Α açısını iyice JG
anlamaya çalışınız.
Kademeli millerde Burulma açısı:
- Yukarıdaki şartlardan en az birisi

sağlanamıyorsa mil kademelidir ve yine
bölgelere ayrılır. Herbir bölgede, L boyunca;
T (dış yük), J(kesit) ve G (malzeme) sabit Ti Li
olmalıdır. Bunlardan birisi değişirse bölge φ =∑
değişir. i J i Gi Kademeli mil örneği

3.4.2 (φ) açısının işareti:

İncelediğimiz kesite karşıdan dik olarak baktığımızda kesitteki İç moment
(Tiç) yönü saat ibreleri yönünde ise φ açısı pozitif ( + ) alınır.
Saat ibreleri tersi yönünde ise işareti negatif ( - ) alınır. Aşağıdaki şekilleri
dikkatlice inceleyiniz.
I – I kesimleri
Saat ibreleri yönünde
Saat ibreleri yönünde

Şekildeki boru için emniyetli kayma gerilmesi değeri 120 MPa olduğuna göre emniyet
Örnek 3.1: sınırları içerisinde uygulanabilecek burulma momentini ve bu momente karşılık gelen
minimum kayma gerilmesini bulunuz.
T.c c: yarıçap
τ max =
J
İçi boş kesitin polar atalet momenti:
τ max
τ max τ τ min .
min .
τ min .
τ max

Örnek 3.2:
Şekildeki kademeli milin BC kısmının içi boştur ve iç çapı 90 mm, dış
çapı 120 mm’dir. Diğer kısımların içi dolu ve çapları “d ” dir.
Buna göre;
a-) AB ve CD kısımları için izin verilebilir (emniyetli) kayma
gerilmesi değeri 65 MPa ise «d» minimum ne olmalıdır?
b-) BC kısmındaki maksimum ve minimum kayma gerilmelerini
bulunuz.
Çözüm: A ucundan başlayıp D ye kadar mili bölgelere ayıracağız. Ani Moment

(T) ve mil kesiti değiştiğinde (J) bölge değişir. Buna göre AB, BC ve CD olmak
üzere 3 bölge vardır. Şimdi herbir bölgeye ayırma prensibi uygulayacağız, statik
dengeden iç momentleri tespit edeceğiz ve bu iç momenti gerilme formülünde
yerine koyacağız.
AB bölgesi BC bölgesi CD bölgesi

TAB .c TAB .c 6 x106 Nmm

τ max = = π 4 = τ emn. → π 3
= 65MPa
J c c
a) 2 2
→ c = 38.9mm
d = 2c = 77.8 mm
* CD kısmı içinde, iç moment değeri aynı olduğundan

aynı sonuç bulunur.
b) J=
π
2
(c 4
2 )
− c14 =
π
2
[(60mm) − (45mm) ] = 1392 ×10 mm
4 4 4 4
τ max =τ2 =
TBC c2
=
(
20 x106 N ⋅ mm (60 mm ) )
J 1392 ×10 4 mm 4
= 86.2 MPa
τ min = τ1 = =
(
TBC c1 20 x106 (45)
= 64.7 MPa
)
J 1392 ×10 4
τ max = 86.2 MPa

τ min = 64.7 MPa

Örnek 3.3: Şekildeki çelik kademeli milin kayma modülü

G=77 GPa olduğuna göre A ucunun toplam
dönme (burulma) açısını bulunuz.
Çözüm: Statik dengeden ankastre uçtaki tepki momenti
TD = 2250 kNm çıkar. Ancak kesimlerde sağ kısmı
alırsak bunu bulmamıza gerek yoktur.
III Mili 3 bölgeye ayırabiliriz. DC, CB, BA bölgeleri
II
I Aslında bizden sorulan A düzleminin D düzlemine
göre dönme (burulma) açısıdır. ( ∅ = ∅𝐴𝐴𝐴𝐴 =? )
Bu ise D den A ya kadar olan bölgelerin birbirlerine
göre dönmelerinin toplamına eşittir. Yani;
III
II
I ∅𝐴𝐴𝐴𝐴 = ∅𝐶𝐶𝐶𝐶 + ∅𝐵𝐵𝐵𝐵 +∅𝐶𝐶𝐴𝐴
C nin D’ye göre dönme açısı
Şunu farkettiniz ise bu konuyu çok iyi anladınız demektir:

Aslında A düzlemi φCD + φBC kadar ötelenir, 250Nm lik burulma
momenti etkisiyle φAB kadar şekil değiştirir. Bu durumda toplam
Bu şekli dikkatlice inceleyerek düzlemlerin
dönmesi (φΑD) bu üç açının toplamı kadar olur.
birbirlerine göre dönme açılarını anlamaya çalışın.
Şimdi bölgeleri sırayla inceleyip ayırma prensibine göre iç momentleri bulacağız.

Unutmayın: ∅ formülündeki T değeri, bölgenin kesiminden elde ettiğimiz iç moment değeridir.
1.Bölge: AB kısmı
L1 =400mm
Tiç-1 𝜋𝜋 4 𝜋𝜋 4
𝐽𝐽1 = 𝐽𝐽𝐴𝐴𝐴𝐴 = 𝑐𝑐1 = 15 = 795000𝑚𝑚𝑚𝑚4
2 2
𝑇𝑇𝑖𝑖𝑖−1 . 𝐿𝐿1 𝑇𝑇𝐴𝐴𝐴𝐴 . 𝐿𝐿1 250𝑥𝑥103 𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁. 400𝑚𝑚𝑚𝑚
∅𝐴𝐴𝐴𝐴 =+ = = = 0.01634𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟
𝐺𝐺. 𝐽𝐽1 𝐺𝐺. 𝐽𝐽1 77000𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀. 795000𝑚𝑚𝑚𝑚4
I-I kesimi
I-I kesitine dik ve karşıdan bakıldığında Tiç-1 saat ibreleri yönünde olduğundan φ pozitiftir.
2.Bölge: CB kısmı
Statik denge şartı : ∑ 𝑀𝑀𝑥𝑥 = 0 → 𝑇𝑇𝐵𝐵𝐵𝐵 − 2000 − 250 = 0 → 𝑇𝑇𝐵𝐵𝐵𝐵 = 2250𝑁𝑁𝑁𝑁
L2 =200mm ,
𝜋𝜋 4 𝜋𝜋 4
𝐽𝐽2 = 𝐽𝐽𝐵𝐵𝐵𝐵 = 𝑐𝑐2 = 30 = 1272000𝑚𝑚𝑚𝑚4
2 2
𝑇𝑇𝑖𝑖𝑖−2 . 𝐿𝐿2 𝑇𝑇𝐵𝐵𝐵𝐵 . 𝐿𝐿2 2250𝑥𝑥103 𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁. 200𝑚𝑚𝑚𝑚

∅𝐵𝐵𝐵𝐵 =+ = = = 0.00450𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟
II -II kesimi
II-II kesitine dik ve karşıdan bakıldığında Tiç-2 saat ibreleri yönünde olduğundan φ pozitiftir.
3.Bölge: CD kısmı
L3 =600mm
𝜋𝜋 4 4 𝜋𝜋
𝐽𝐽3 = 𝐽𝐽𝐶𝐶𝐶𝐶 = (𝑐𝑐2 −𝑐𝑐1 ) = (304 −224 ) = 904000𝑚𝑚𝑚𝑚4
2 2
𝑇𝑇𝑖𝑖𝑖−3 . 𝐿𝐿3 𝑇𝑇𝐶𝐶𝐶𝐶 . 𝐿𝐿3 2250𝑥𝑥103 𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁. 600𝑚𝑚𝑚𝑚

∅𝐶𝐶𝐶𝐶 =+ = = = 0.01939𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟
𝑇𝑇𝑖𝑖 . 𝐿𝐿𝑖𝑖
∅𝐴𝐴𝐴𝐴 = � = ∅𝐴𝐴𝐴𝐴 + ∅𝐵𝐵𝐵𝐵 +∅𝐶𝐶𝐷𝐷 = 0.01634 + 0.00450 + 0.01939 = 0.403𝑟𝑟𝑟𝑟
𝐺𝐺𝑖𝑖 . 𝐽𝐽𝑖𝑖
180
∅𝐴𝐴𝐴𝐴 = 0.0403𝑥𝑥 = 2.31𝑜𝑜
𝜋𝜋
3.5 Burulmada hiperstatik mil problemleri: Bilinmeyen tepkileri bulmak için statik denklem sayısının yeterli olmadığı
burulma problemlerine denir. Önceden bilinen burulma açısından ek denklemler elde edilerek bilinmeyen tepkiler
bulunabilir. Bu konuyu örneklerle anlamaya çalışacağız.
Şekildeki milin (yarısının içi boş) dış çapı 22 mm ve içi boş kısmın iç çapı ise 12
Örnek 3.4: mm dir. Mil A ve B noktalarından sabitlenmiştir. Milin tam ortasına 120 N.m
lik bir tork uygulandığında A ve B noktalarında meydana gelen reaksiyon
momentlerini bulunuz?
Çözüm:
Statik dengeden: TA + TB = 120 N ⋅ m (1)
1 denklemi yeterli olmadığıdan bu hiperstatik bir problemdir ve 1 bağımsız
denkleme daha ihtiyaç vardır.
B ve A ankastre olduğu için, bu kısımlarda dönme olmaz. Dolayısıyla toplam
dönme açısı ( B nin A ya göre burulma açısı) sıfırdır.
Mili iki bölgeye ayırırız.
φ = φB / A = φC / A + φB / C
TA L1 TB L2 J2
− + =0 → 𝐿𝐿1 = 𝐿𝐿2 = 125𝑚𝑚𝑚𝑚 → TB = TA
GJ1 GJ 2 J1
π .(c24 − c14 )
114 − 6 4
= 2 TA = TA → TB = 0.91xTA (2)
π .c24 114
2
φ>0 (1) ve (2) den TA = 62.82 N ⋅ m , TB = 57.18 N ⋅ m
φ<0
Örnek (Soru) 3.5 Örnek (Soru) 3.6
Şekildeki ankastre boruya emniyet sınırları içinde Şekildeki kademeli milde, AB ve BC

uygulanabilecek maksimum burulma momenti ( T ) kısımlarında oluşan maksimum
değerini hesaplayınız. ( d = 30mm, τemn. = 52MPa) gerilmeleri hesaplayınız.
( Cevap: T = 446.7Nm) (Cevap: 56.6 MPa, 36.6 MPa )
Örnek 3.7
Sağ taraftan sabitlenmiş çelik bir mil ile alüminyum bir tüp, şekildeki
gibi rijit bir diske bağlanmıştır. Çelik mil ve alüminyum tüp için
emniyetli kayma gerilmeleri sırasıyla 120 MPa ve 70 MPa olduğuna
göre; disk vasıtasıyla sisteme uygulanabilecek maksimum tork
değerini bulunuz. (GAlüm.=27 GPa, GÇelik=77 GPa)
Cevap: 6325 Nm
Örnek (Soru) 3.8

Şekildeki elektrik motorundan alınan, 500Nm lik tork B ve C
dişlileri tarafından 200Nm ve 300Nm olarak iletilmektedir. A
yatağı dönmeye izin vermektedir. Bu durumda A ucunun D ye
göre dönme miktarını (burulma açısını ) hesaplayınız.
Cevap: 3.22o
Örnek Soru 3.9 (2017-2.vize)

Alüminyum ve bakır kısımlarından oluşan, her iki ucu sabit duvara
bağlı olan kademeli mile B kesitinden T =10kNm lik bir burulma
momenti uygulanıyor. Bu durumda sistemin emniyet kontrolünü
yapınız. Aşağıdaki malzeme özelliklerinden gerekli olanları kullanınız.
Cevap: Emniyetsiz
Çünkü:
( τAl-max = 241.3MPa… > τAl-em)
(τbakır-max = 301.5MPa… > τbakır..em)
Çıkıyor.

4
Eğilme

4. Eğilme – Genel Bilgiler
4.1 Eğilme Yüklemesine Maruz Yapı Örnekleri:

Eğilme, uygulamalarda çok sık görülen bir
yükleme biçimidir.
 Yapılarda kullanılan kirişler,
 Araçların geçtiği köprüler,
 Vinçler, krenler vb.
eğilme yüklemesine maruzdur.

4.2 Eğilme ile Burulma Arasındaki Farkı nasıl anlarız?

Genel kaide: Düzleme paralel moment eğilme; düzleme dik moment burulma momentidir.
Eğilme yüklemesinde, y
kesitteki moment 𝑴𝑴𝒚𝒚
vektörü (sağ el kaidesine
göre) düzlem üzerindeki
eksenler (y veya z
eksenleri) den birisi x
yönündedir. z B
z ekseni yönünde eğilme y ekseni yönünde eğilme
y
Moment vektörü düzlem dik yani düzlem
normali yönünde (şekilde x ekseni ) olursa
burulma momenti oluşacaktır. 𝑴𝑴𝒙𝒙
x
z burulma
Not: Moment indisleri eksen takımının yerleştirilmesine göre değişebilir, ancak üstteki genel kaide
değişmez. Biz bu ders kapsamında eksen takımını bu şekilde yerleştireceğiz ve kesitte sadece Mz
momenti varken gerilmeleri hesaplayacağız.
4.3 Eğilme Çeşitleri:
1-) Basit (Simetrik) Eğilme:

Kesitte sadece 1 eğilme momenti
vardır ve kesit en az bir eksene
göre simetriktir.
2-) Kesmeli Eğilme: Kesitte 1

eğilme momenti ve 1 kesme kuvveti
vardır ve kesit en az bir eksene göre
simetriktir.
3-) Simetrik olmayan (Eğik) Eğilme:

Simetrik kesitlerde en az 2 eğilme y
momenti, simetrik olmayan 𝑴𝑴𝒚𝒚
kesitlerde en az 1 eğilme momenti
vardır. (Bu daha ileri seviye bir
konudur. )
𝑴𝑴𝒛𝒛 x
z
4.4 Eğilme yüklemesinde oluşan gerilme cinsi:

Eğilme momenti sonucu acaba kesitte kayma gerilmesi mi yoksa normal gerilme mi oluşur? Önce buna
karar vereceğiz. Daha sonra kesitteki gerilme dağılımını formülüze edeceğiz.
Şekildeki elastik çubuğun lif lif olduğunu düşünelim. Bu çubuğa her iki ucundan eğilme momenti (Mz )uygulayalım.
4.5.1 Eğilme de yapılan kabuller:
Elastik yükleme durumunda,

 Düzlem kesitler eğilmeden sonra da düzlem
kalmaya devam eder. Yani kesitler şeklini aynen
korur, herhangi bir çarpılma olmaz.
 Birbirine dik lifler (çizgiler) eğilmeden sonra
yine dik kalır. Yani üstteki şekilde görülen yatay
lifler, düşey liflere diktir ve eğilmeden sonra da
dik kalır.

4.5.2 Basit eğilmede önemli kavram ve noktalar:

• Eğilme momenti sonucu üstteki liflerin kısaldığını alttaki liflerin
uzadığını görürüz. ( Örneğin a-b lifi kısalır a’-b’ lifi haline gelir,
c-d lifi uzar, c’-d’ lifi olur.)
• O halde kısalan üst liflere bası, uzayan alt liflere çeki kuvvetleri
gelir.
• Dolayısıyla üst liflerde bası gerilmeleri ( -σx ), alt liflerde çeki
gerilmeleri ( + σx ) oluşur.
• En üstteki lif en fazla kısalır en alttaki lif en fazla uzar. Bu
durumda bu liflerde şiddet olarak en büyük gerilmeler oluşur.
• Alttan üste doğru gidildikçe liflerdeki uzama azalır. Bir geçiş
noktasında liflerde uzama sıfır olur. Bu uzamayan liflerin
bulunduğu düzleme tarafsız düzlem denir. (İleride ispat
edileceği üzere tarafsız düzlem kesitlerin ağırlık merkezinden
geçen x-z düzlemine paralel yatay düzlemdir.) Tarafsız düzlemin
kesitle kesiştiği yatay çizgiye tarafsız eksen denir. Yandaki şekli
inceleyerek bu kavramları iyice anlamaya çalışınız.
• Tarafsız düzlem üzerindeki liflerde uzama veya kısalma olmadığı için, bu liflerde gerilmeler sıfırdır. Bir başka
ifade ile, bir kesitin tarafsız eksenindeki tüm noktalarında normal gerilmeler sıfırdır.
• Tarafsız eksenden en uzak noktalarda en fazla uzama ve kısalma; dolayısıyla da maksimum çeki ve minimum
bası gerilmeleri oluşacaktır.
• Tarafsız eksene yaklaştıkça gerilmeler şiddet olarak azalır.
• Tüm bu noktalar, basit veya kesmeli eğilmede, elastik yükleme durumunda geçerlidir.

4. Eğilme – Basit Eğilme
4.6 Basit eğilme de elastik gerilme hesabı:

• Eğilme sonucunda çubuğun şekli C merkezli, ρ yarıçaplı bir yay formu alır.
• DE: Tarafsız düzlem üzerindeki liftir. Boyu değişmez. Bu durumda DE = D’E’
• JK : tarafsız düzlemden y kadar uzaklıktaki liftir. Son boyu J’K’ dür.
• Tüm liflerin İlk boylar eşittir. JK = DE
JK lifi için; Son boy: J ' K ' = (ρ − y )θ , D' E ' = ρθ = DE = JK
Toplam uzama : δ = J ' K '− JK = (ρ − y )θ − ρθ = − yθ
δ yθ y
Birim elastik uzama : εx = =− =−
L ρθ ρ
y
Elastik bölgede normal gerilme: σ x = E.ε x = − E.
ρ
Kesitte, normal yönde toplam iç kuvvet (Fx) yoktur. Yani sıfırdır.
y E
Fx = 0 = ∫ σ x dA = ∫ − E dA = − ∫ ydA = 0 → ∫ ydA = 0
ρ ρ
Ağırlık merkezi tanımından: y=

∫ y dA = 0
 Mukavemette aksi söylenmedikçe şekil ∫ dA
değiştirmemiş ilk durumdaki geometriye
göre işlem yapılır. (JK lifi nin ilk hali yatay Ağırlık merkezinin y koordinatı (𝑦𝑦) sıfır çıktı. O halde tarafsız eksen kesitin
bir çizgidir. İşlemler bunun üzerinden ağırlık merkezinden geçer.
yapılmaktadır. J’K’ yayına göre değil.) Unutmayın: Eğilmede eksen takımı mutlaka kesitin ağırlık merkezine
yerleştirilmelidir.
Kesitteki y mesafesindeki bir noktada dA elemanına gelen iç kuvvet: − σ x dA
dA elemanın tarafsız eksene göre momenti: (−σ x dA). y
+y tarafındaki noktalarda bası gerilmesi varken, bunlar pozitif

Mz momentine sebep olur. y > 0, σx < 0 ise Mz nin pozitif
çıkması için denklemin başına – koyulmalıdır.
Kesitteki toplam iç moment: M z = − ∫ (σ x dA). y
E E E E Mz
M z = − ∫ (− y. y.dA) = ∫ (y .dA) =
2
Iz → =
ρ ρ ρ ρ Iz
Bu formül,
y M y
σ x = E.ε x = − E. idi. σx = − z  Basit veya kesmeli eğilmede,
 elastik yükleme de,
ρ Iz  Simetrik kesitli, İzotropik malzemeler
için geçerlidir.
Not: bazı kitaplarda eksen takımı farklı alınınca formüldeki eksi işareti olmayabilir. Eksi işareti olup olmayacağını
kendimiz anlayabiliriz. Mz>0 iken Tarafsız eksenin üstündeki noktalarda (y>0) bası oluşması gerektiğini görünüz. Bu
durumda σx in negatif çıkması için denklemin başında mutlaka – olmalıdır.
4.8 Basit eğilmede normal gerilme dağılımı
Kesitte herhangi bir noktadaki gerilme formülünü tekrar

inceleyelim:
Mzy
σx = −
Iz
Mz: kesitteki z yönünde iç moment.
Iz: kesitin z eksenine göre atalet momenti
y: noktanın y koordinatı (orjin mutlaka ağırlık merkezidir.)
Mz ve Iz bir kesit için sabittir. Gerilme ise aynı

kesitte noktadan noktaya değişir. Tarafsız
eksenden eşit uzaklıkta olan, yani aynı y
koordinatına sahip noktalarda gerilmeler aynıdır. Kesit en az bir eksene Kirişin önden görünüşünün
göre simetrik olmalı. bir kısmı. Gerilme dağılımını
dikkatlice inceleyiniz.
M z yA , M z yB
σ x A = σ xD = − σ x B = σ xc = −
Iz Iz
M z yH
σ x max = σ x H = −
Iz Maksimum ve minimum gerilmeler tarafsız
eksenden en uzak noktalarda meydana gelir.
M z yE
σ x max = σ x E = −
Iz 3- 120
Örnek 4.1
Şekildeki kiriş için akmayı başlatacak
eğilme momentini bulunuz.
σ ak = 250 MPa
Çözüm: I-I kesitindeki yüklemeye göre alttaki lifler uzar. Maksimum çeki gerilmesi en alt
noktalarda (örneğin B noktasında) ortaya çıkar.
σx-min
B noktasında çeki gerilmesi olacağını önceden göremeseydik bile, σx-B nin pozitif
çıkması yine çeki gerilmesi olduğunu gösterir.
σx-max
Bununla birlikte sünek malzemelerde bası ve çekideki akma mukavemeti birbirine eşit kabul edilebilir.
Denkleminden de aynı sonuç bulunabilir.

1- 121
Örnek 4.2
M= 3 kN.m
y
T kesitli ankastre çubuğun çeki ve basıdaki akma mukavemeti 120MPa dır. Çubuğun serbest ucuna
3kNm lik bir moment uygulandığında çubukta akma olup olmayacağının kontrolünü yapınız.
Çözüm:
Uygulanan moment vektörel olarak yüzeye paralel (-z yönünde) olduğundan ve

kesit simetrik olduğundan basit eğilme oluşur.
Bu durumda maksimum ve minimum normal gerilmeleri hesaplamalıyız ve akma

gerilmesi ile karşılaştırmalıyız.

Herhangi bir kesim yaptığımızda, iç momenti buluruz. Tüm kesitlerde iç moment değeri aynıdır.
Miç =M =-3kNm
M= -3 kN.m
Mzy − 3.106 Nmm

σx = − =− y
Iz Iz
Iz : ağırlık merkezinden geçen yatay eksen (z) e göre atalet momentini bulmalıyız.

−
y=
∑ yA (
Iz = ∑ I + Ad 2 )
∑A
A i mm 2 yi , mm yi Ai , mm3
1 20 × 90 = 1800 50 90 × 103
2 40 × 30 = 1200 20 24 × 103
∑ Ai = 3000 ∑ y A = 114 ×10
i i
3
y=
∑ yA i i
=
114 ×103
= 38 mm
∑A i 3000
(
I z = ∑ I zi + Ai d i = ∑
2
) ( 1
12 bi hi + Ai d i
3 2
)
= (1
12 90 × 203 + 1800 × 12 2 + ) ( 1
12 30 × 403 + 1200 × 182 )
I z = 868 × 103 mm 4

-Mz momenti olduğu için A noktasında maksimum çeki, B noktasında

minimum bası gerilmeleri meydana gelir.
σ A = +76.0 MPa
σ B = −131.3 MPa
σ B = 131.3MPa, σ B > σ akma akma oluşur.

4. Eğilme – Eksantrik yükleme
4.9 Eksantrik eksenel yükleme:

Kesit merkezinden geçmeyen çeki yüklemesine denir. Bu durumda oluşan gerilmeleri hesaplamak
istiyoruz. Şekildeki gibi eğrisel bir çubuğa P çeki yükü uygulandığında DE kısmındaki I-I kesitinin G ağırlık
merkezinde bir iç çeki kuvveti (Fiç) oluşur. Ancak P ile Fiç in momentlerinin dengelenebilmesi için bir Miç
eğilme momenti de oluşacaktır. Fiç ve Miç in süperpozisyon yöntemine göre ayrı ayrı etkilerini toplarız ve
bir noktadaki toplam normal gerilmeyi elde ederiz.
σ x = (σ x )F + (σ x )M =
P P.d
− y
iç iç
A I
Kesit en az bir eksene

göre simetriktir.

4. Eğilme – Eksantrik Yükleme
Örnek 4.3 Şekildeki dökme demir (gevrek) parçanın çekideki emniyetli

mukavemet değeri (emniyet gerilmesi) 30 MPa, basıdaki
mukavemet değeri ise 120 MPa olduğuna göre; elemana
uygulanabilecek en büyük P kuvvetini bulunuz. (Kesitin ağırlık
merkezi C noktasındadır)
Bir önceki 4.2 örneğinde aynı kesit kullanılmıştı. Aşağıdaki değerler oradan alınabilir:
A = 3 × 10 3 mm 2 Y = 38 mm I z = 868×103 mm 4
d = 38 − 10 = 28 mm
Süperpozisyon metodu ile gerilmeler;
P Mc A
σA = − + =−
P( kN ) × 10 3 28 P × 10 3 (22 )
+
(
= 0.377 P
)
A I 3 × 10 3 868 × 10 3
P Mc A
σB = − − =−
P × 10 3 28 P × 10 3 (38 )
−
(= −1.559 P
)
A I 3 × 10 3 868 × 10 3
Emniyetli kuvvet değeri için:
σ A = +0.377 P = 30 MPa P = 79.6 kN

σ B = −1.559 P = −120 MPa P = 77.0 kN
İzin verilebilir emniyetli kuvvet: P = 77.0 kN

1- 127
4. Eğilme – Eksantrik Yükleme
Örnek (Soru) 4.4*: Şekildeki eğik alüminyum

çubuğa uygulanabilecek emniyetli P yükünü
hesaplayınız. Akma mukavemeti 140MPa, çubuk
kesiti dikdörtgen 24mmx30mm, emniyet katsayısı
n=2 dir.
Cevap: P=6.109kN

4. Eğilme – Düşey Yüklü Kirişlerin Eğilmesi
4.10 Düşey Yüklü Kirişlerin Eğilmesi

Uzunlukları Kesit boyutlarına göre çok daha büyük olan çubuk şeklindeki yatay
elemanlara kiriş denir.
Örneğin bulunduğunuz binaya dikkat ettiğinizde yatay beton elemanlar kiriştir. Düşey
elemanlara ise kolon ismi verilir.
Farklı kesitlere sahip beton kirişler

4.10.1 Kirişlerin Yükleme Çeşitleri

 Kirişler düşey olarak genellikle tekil ve/veya yayılı yüklere maruz kalırlar
Yayılı yük Tekil yük (N)
N/m  Tekil yük (N) bir noktaya, yayılı yük belli bir uzunluğa düşer (N/m)
 Uygulanan kuvvetler kirişin kesitlerinde iç kesme kuvveti (V)

ve eğilme momenti (M) meydana getirirler.
 Kesit üzerinde kesme iç kuvvetinden den dolayı kayma

gerilmeleri meydana gelir. Kayma gerilmelerinin dağılımı :
𝑉𝑉. 𝑄𝑄 (Bu konu daha farklı bir

𝜏𝜏 = başlık altında incelenir.)
𝐼𝐼. 𝑡𝑡
 Eğilme momentinden dolayı ise normal gerilmeler oluşur:
x
Mzy
σx = −
Iz
 Amacımız kirişte ortaya çıkan şiddetçe

maksimum normal gerilmeyi hesaplamaktır.
 Burada en önemli nokta eğilme momentinin
kesitten kesite farklılık göstermesidir. En kritik
momentin şiddetinin en fazla olduğu kesittir.
4.10.2 İç kuvvet ve momentin Pozitif Yönleri:
Sol kısmın dengesi incelenirken M: saat ibresi tersi yönde, V: aşağı doğru
Sağ kısmın dengesi incelerken M: saat ibresi yönde , V: yukarı doğru
4.10.3 Düşey yüke maruz kirişlerde işlem sırası
1) Mesnet Tepkileri belirlenir,

2) Kesme Kuvveti – Eğilme Momenti diyagramları çizilir.
3) En kritik kesit belirlenir. (Eğilme momentinin şiddetçe en büyük olduğu kesit, en
kritik kesittir.)
4) Kritik kesitteki şiddetçe maksimum Gerilme hesaplanır. Bu gerilme aynı
zamanda kirişteki en büyük gerilmedir. Buna göre mukavemet analizleri yapılır.
(emniyet kontrolü, boyut tayini, malzeme seçimi vb.)
Şimdi örneklerle bu konuyu daha iyi anlamaya çalışacağız.

I 1 2 III 3
II
Örnek 4.5
I II III
Şekildeki kirişin kesme kuvveti ve eğilme momenti Statik dengeden:

diyagramlarını çiziniz. b-) kirişte ortaya çıkacak maksimum
normal gerilmenin yerini ve değerini bulunuz
∑F y = 0 = ∑ M B : RB = 46 kN RD = 14 kN
1.Bölge 0 ≤ 𝑥𝑥 ≤ 2.5
I-I kesimi (sağ kısım)
2.Bölge 2.5 ≤ 𝑥𝑥 ≤ 5.5
II-II kesimi (sağ kısım)
5.5 ≤ 𝑥𝑥 ≤ 7.5
3.Bölge
III-III kesimi (sol kısım)

13.10.2020 132
Örnek 4.5- devam

Şiddetçe en büyük moment B kesitinde ortaya
çıkmıştır. O halde kritik kesit B kesitidir.
M min = M B = −50 kN ⋅ m
Bu kesitte maksimum gerilme:
MB
σ max = − ymax = σ a = σ b
Iz
− 50 × 106 N ⋅ m 250
=− 1 3
.
12 80 x 250 2
σ max = 60 MPa
V ise kayma gerilmesine sebep olur.

Ancak kayma gerilmesi dağılımının
incelenmesi ise farklı bir konudur ve bu
bölümde incelenmeyecektir.

4.10.4 Moment, kesme kuvveti ve yayılı yük arasındaki bağıntılar.

,
Herhangi bir bölge için, Moment ( M ), kesme kuvveti ( V ) ve yayılı yük (w ) arasında
fonksiyonel olarak şu bağıntılar vardır.
𝑑𝑑𝑑𝑑(𝑥𝑥)
= 𝑉𝑉 𝑥𝑥
𝑑𝑑𝑑𝑑
𝑑𝑑𝑑𝑑(𝑥𝑥)
= −𝑤𝑤 𝑥𝑥
𝑑𝑑𝑑𝑑
Yaptığımız örneklerde bu bağıntıların da sağlandığına dikkat edilerek, işlemlerimizin

sağlaması yapılabilir.

Örnek 4.6
Şekildeki kirişin;
a-) kesme kuvveti ve eğilme momenti
diyagramlarını çiziniz.
b-) Kirişteki maksimum ve minimum
normal gerilmeyi bulunuz.
Çözüm:
yayılı yükün bileşkesi:

1 metreye 2kN luk yük düşerse, 4
metreye 2x4 =8kN luk yük düşer.




Ağırlık merkezinin yeri:
𝑀𝑀𝑧𝑧−𝐸𝐸 5𝑥𝑥106
𝜎𝜎𝑥𝑥−𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 =− 𝑦𝑦 = − (−75)
𝐼𝐼𝑍𝑍 𝑏𝑏 79687500
𝜎𝜎𝑥𝑥−𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 = 𝜎𝜎𝑥𝑥−𝑏𝑏 = 4,7𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀
𝑀𝑀𝑧𝑧−𝐸𝐸 5𝑥𝑥106
𝜎𝜎𝑥𝑥−𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 =− 𝑦𝑦 = − (200 − 75)
𝐼𝐼𝑍𝑍 𝑎𝑎 79687500
𝜎𝜎𝑥𝑥−𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 = 𝜎𝜎𝑥𝑥−𝑎𝑎 = −7,84𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀

4. Eğilme – Düşey Yüklü Kirişlerin Eğilmesi Kiriş kesiti
Örnek (Soru) 4.7* Şekildeki kirişte ortaya çıkan maksimum ve

minimum normal gerilmeleri hesaplayınız.
Cevaplar : σ max = 95.3MPa, σ min = −89.6 MPa
Soru 4.8*: Şekildeki kirişte ortaya çıkan maksimum ve

minimum normal gerilmeleri hesaplayınız.
Kiriş kesiti
Cevaplar: 𝜎𝜎𝑥𝑥−𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 = 679MPa , 𝜎𝜎𝑥𝑥−𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 = −989𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀,

Örnek Sorular: Aşağıdaki kirişlerin kesme kuvveti-eğilme momenti diyagramlarını çiziniz.

Soru 4.9 Soru 4.10 Soru 4.11
Cevap 4.9 Cevap 4.10 Cevap 4.11

Soru 4.12
Şekildeki gibi yüklenmiş kiriş, 150mm çapında içi dolu
dairesel kesittir.
Malzemeden kazanmak için kiriş kesitini bir miktar
boşaltmak ve içi boş dairesel kesitli (boru kesitli)
yapmak istiyoruz. Emniyet sınırları içerisinde kalmak
kaydıyla kiriş kesitinde maksimum ne kadarlık çapta bir
delik açabilirsiniz?
Kiriş malzemesinin bası ve çekideki akma mukavemeti
300MPa, emniyet katsayısı n=2
Cevap: d1 = 124.65mm lik bir delik açabiliriz.
Mevcut kesit İstenen kesit

5. Düşey Yüklü Kirişlerde
Kayma Gerilmeleri
(Bu konunun yeri burası olmasına rağmen, ders
kapsamına dahil edilmemiştir.)

6. DÜZLEMDE GERİLME
DÖNÜŞÜMLERİ VE
MOHR ÇEMBERİ

6. Gerilme Dönüşümleri – Düzlemde Gerilme Dönüşüm Bağıntıları
6.1 Konu içeriği ve Amaç

y Q
• Genel yükleme durumunda, herhangi bir Q noktasını üç boyutlu olarak

temsil eden kübik gerilme elemanı üzerinde 6 bağımsız gerilme bileşeni
x mevcuttur σx , σy , σz , τxy , τyz , τzx.
z
• Söz konusu kübik eleman x-y-z eksenleri yerine döndürülmüş x’-y’-z’
eksenlerine paralel alınsaydı gerilme bileşenleri; σ’x , σ’y , σ’z , τ’xy
y , τ’yz , τ’zx olur. Ve x-y-z eksenlerindeki gerilmelerden farklı değerlere
sahiptirler.
y’
• Şimdi sorumuz şu: x-y-z eksen takımındaki gerilme bileşenleri belli iken,
x’-y’-z’ eksen takımındaki gerilmeler hesaplanabilir mi?
• Cevap: Evet, gerilme dönüşüm bağıntılarıyla veya Mohr çemberi
yardımıyla bulunabilir. Ancak biz burada sadece düzlem gerilme durumu
x’ için bu işlemleri yapmayı öğreneceğiz. Yeri geldiği zaman 3 boyutlu
x duruma da değineceğiz.
z
z’
6.2 Düzlem gerilme durumu : Düzlemde (x-y düzleminde) 3 bağmısız gerilme sözkonusudur. σx , σy , τxy
Yapısal bir elemanın veya makine

σ z = τ zx = τ zy = 0 İnce bir plakada orta düzlemde parçasının dış/serbest yüzeyinde düzlem
etkiyen kuvvetlerden dolayı düzlem gerilme durumu (yüzeye uygulanmış dış
3 boyutlu kübik eleman
gerilme oluşur. kuvvet/kuvvetler yoksa) ortaya çıkar.
• İnce cidarlı basınçlı tank ve tüplerde de düzlem gerilme durumu söz konusudur.

6.3 Düzlem Gerilme durumunda bir noktanın farklı düzlemindeki gerilme bileşenlerinin hesaplanması:
Amacımız bir noktada x-y düzleminde gerilmeler (σx , σy , τxy ) belli iken, aynı noktada farklı bir düzlemdeki (normali x’
olan ve +x ekseni ile θ açısı yapan K düzlemindeki) gerilme bileşenlerini (σx’, τx’y’ ) bulmaktır.
y’
x’
x-y düzleminden bakış
σx’
θ
K düzlemi
Şimdi K düzleminden bir kesim yapıp

çıkan parçanın alanlarını inceleyelim:

Şimdi çıkan parçanın statik dengesinden kuvvet dengelerini yazacağız:
∑F x′ = 0 = σ x′ ∆A − σ x (∆A cos θ ) cos θ − τ xy (∆A cos θ ) sin θ

− σ y (∆A sin θ ) sin θ − τ xy (∆A sin θ ) cos θ
σ x′ = σ x cos 2 θ + σ y sin 2 θ + 2τ xy sin θ cos θ (I)

K düzlemindeki normal gerilme
∑F y′ = 0 = τ x′y′ ∆A + σ x (∆A cos θ ) sin θ − τ xy (∆A cos θ ) cos θ

K düzlemi − σ y (∆A sin θ ) cos θ + τ xy (∆A sin θ ) sin θ
τ x′y′ = −(σ x − σ y ) sin θ cosθ + τ xy (cos 2 θ − sin 2 θ ) ( II )

K düzlemindeki kayma gerilmesi
σ x′ bağıntısında θ yerine θ+90 yazılarak: cos( θ + 90 ) = − sin θ

sin( θ + 90 ) = cos θ
σ y′ = σ x sin 2 θ + σ y cos 2 θ − 2τ xy sin θ cosθ ( III )

K düzlemine dik düzlemdeki normal gerilme
Aslında bu formüllerle amacımıza ulaştık. Yani herhangi bir düzlemdeki gerilme bileşenlerinin elde ettik. Bundan
sonra bu formülleri biraz daha düzgün formata getireceğiz ve bir geometrik ifade (Mohr Çemberi) elde edeceğiz.

Trigonometrik dönüşüm bağıntıları kullanılarak 2θ cinsinden denklemleri yazmaya çalışacağız.

1 + cos 2θ
cos 2 θ =
2
1 − cos 2θ
sin 2 θ =
2
cos 2θ = cos 2 θ − sin 2 θ

K düzlemi sin 2θ = 2 sin θ cos θ
I, II ve III denklemlerinde yerine koyarsak;
σ x +σ y σ x −σ y
σ x′ = + cos 2θ + τ xy sin 2θ (IV)
2 2 I, II ve III
σ x +σ y σ x −σ y denklemlerinin
σ y′ = − cos 2θ − τ xy sin 2θ (V) 2θ cinsinden
2 2
ifadeleridir.
σ x −σ y
τ x′y′ = − sin 2θ + τ xy cos 2θ (VI)
2
σ x′ + σ y ′ = σ x + σ y
6. Gerilme Dönüşümleri – Mohr Çemberi
6.4 Mohr Çemberi:

Aslında bir noktada sonsuz tane θ açısı ve dolayısıyla sonsuz tane düzlem vardır. Bu düzlemlerin hepsi bir çember
üzerinde ifade edilebilir ve bu çemberde gerilme bileşenleri bulunabilir. Şöyleki:
(IV)ve (VI) nolu denklemler yeniden düzenlenip kareleri alınarak taraf tarafa toplanırsa parametrik bir daire denklemi
elde edilir.
σ +σ y   σ x −σ y
2 2
  Mohr Çemberi
 σ x′ − x  =  cos 2θ + τ xy sin 2θ 
 2   2 
 σ x −σ y
2

(τ )x′y ′
2
=  − sin 2θ + τ xy cos 2θ 
 2 
σx −σ y 
2
(σ x′ − σ ort ) + (τ x′y′ )
2 2
=   + τ xy
2
 2 
x a y
x ekseni üzerinde bir çemberin

(σ x′ − σ ort )2 + τ x2′y′ = R 2 denklemine benzetilebilir. (b=0)
σ x +σ y  σ x −σ y
2

σ ort = ; R =   + τ xy
2
2  2 
6.4.1 Mohr Çemberinin Çizimi : Bir noktadaki tüm düzlemlerde gerilme durumunu gösteren geometridir.
 Ölçekli çizildiğinde herhangi bir düzlemdeki gerilme bileşenlerini ölçerek bulabiliriz.
 Veya ölçekli çizilmezse mohr çemberinden geometrik hesaplarla da bulabiliriz. (Veya mohr çemberi yerine
daha önce çıkardığımız formüllerden de bulabiliriz.)
σx , σy , τxy belli iken o noktada mohr çemberi çizilebilir.
Mohr Çemberi Çizim Sırası:
1-D1 (σx , τxy) noktası belirlenir.
2-D2 (σy , - τxy) noktası belirlenir.
> 0 (Mohr çemberinde) 3- D1-D2 birleştirilir.
< 0 ( denklemlerde)
4-C merkezli çember çizilir.
Önemli noktalar:
1-) Bulunduğumuz nokta D1 dir.
2-) Kayma gerilmesinin yönü sağ düzlemde aşağı doğru ise pozitiftir.
3-) Gerçekte normali +x ekseni ile θ açısı yapan yapan düzlem, Mohr
çemberinde D3 noktasına karşılık gelir. D3 e ulaşmak için mohr
çemberinde gerçektekiyle aynı yönde 2θ kadar bulunduğumuz nokta
(D1) dan dönülür. D3 ün mohr çemberindeki koordinatları, o düzlemdeki
normal gerilmeyi ( σx’ ) ve kayma gerilmesi τx’ y’) ni verir.

6.4.2. Asal Gerilmeler (Principle Stresses)

Mohr Çemberine dikkat edilirse +x ekseniyle θp açısı yapan düzlemde normal gerilme diğer düzlemlere göre
maksimumdur ( σmax ) ve bu düzlemde kayma gerilmesi sıfırdır. Bu düzleme ulaşmak için bulunduğumuz noktadan
(D1den) 2θp kadar dönülür. Gerçekte bü düzleme dik (+90 derece) düzlemde ise normal gerilme minimumdur
(σmin ). Bu özel gerilmelere asal gerilmeler (principal stress) , düzlemlerine asal gerilme düzlemleri denir.
τ
τmax=R
D3( σ ,τ )
x’ x’ y’
Asal Gerilmeler:
τ xy
D1(σ , τx xy) σ max,min = σ ort ± R
R
σmin σ x +σ y
σy  σ x −σ y 
2
C
σx σmax σ σ max,min = ±   + τ xy2
2  2 
- τ xy
Asal gerilme düzlemleri:
τ xy
σ +σy  σ x −σ y  tan 2θ p =
σ ort = x
2

 2 

σ x −σ y
2

6.4.3 Maksimum kayma gerilmesi- τmax: Asal gerilme düzlemleriyle gerçekte 45 , mohr çemberinde 90
o o
açı yapan düzlemde ise kayma gerilmelerin maksimum değeri

(τmax) bulunur. Bu düzlemdeki normal gerilme ise σort. dır.
τ
τmax=R
D3( σ ,τ )
x’ x’ y’
τ xy
D1(σ , τ x xy)
 σ x −σ y 
2
R
σmin τ max = R =   + τ xy2 (1)
σy C
σx σmax σ  2 
- τ xy
veya Asal Gerilmeler cinsinden
σ max − σ min
τ max = R = (2)
σx +σy  σ x −σ y 
σ ort =   2
2  2 
Dikkat: düzlem gerilme durumunda (1) ve (2) formüllerinin kullanılabilmesi için
σ max > 0, σ min ≤ 0 Şartının sağlanması gerekir.

σ max
τ
Bu şart sağlanmıyorsa max
= formülüyle hesaplanmalıdır.
2
Bunun sebebini anlamak için bir sonraki sayfadaki 3 boyutlu mohr çemberini dikkatlice inceleyiniz.
6.4.4 Üç boyutlu durumda, Mohr Çemberi:

3 boyutlu gerilme durumunda, 3 tane asal gerilme vardır.
σ1 > σ 2 > σ 3
↓ ↓ ↓
σ max > σ orta > σ min
- Bu asal gerilmelerin arasında 3 çember çizilir.

- Büyük çemberin yarıçapı ( Rmax.) maksimum kayma gerilmesine
eşittir.
- Herhangi bir düzlemdeki gerilme bileşenleri büyük çemberle
diğer çemberlerin arasında kalan alandadır. (şekildeki koyu alan).
Ancak hesap şekli burada gösterilmeyecektir.
σ max − σ min σ 1 − σ 3
τ max = Rmax = = (I )
2 2

6.4.5 Gerçek τmax nasıl bulunur?

2 boyutlu durumda bulduğumuz mohr çemberinde, 3ncü asal gerilmenin daima sıfır olduğu düşünülmelidir. Buna
göre iki boyuttaki mohr çemberinin üç boyuttaki eşdeğeri çizilir. Bunun için sıfır ile asal gerilmeler arasında 2 çember
daha çizilir.. (σmax = σ1 dir. Ancak 2 boyutta bulunan σmin. değeri Duruma göre σ2 veya σ3 olabilir.) Burada önemli
nokta gerçek τmax değerini bulmaktır ki, bu büyük çemberin yarıçapıdır.
Örneğin
düzlem gerilme durumunda mohr çemberi : 3 boyutta eşdeğeri
(σ2=0)
σ 1 − σ 3 σ max − σ min
τmax Rmax τ max = Rmax = =
2 2
2 boyutta bulduğumuz σmin,

3 boyutta σ3 e eşit çıkmıştır.
σ max > 0, σ min < 0
(σ3=0) 0
Rmax σ1 − σ 3 σ max
τ max = Rmax = =
2 2
2 boyutta bulduğumuz σmin 3 boyutta

σ max > 0, σ min > 0 ortanca gerilmeye (σ2 ye )eşit çıkmıştır.

Örnek 6.1
τ
Şekildeki düzlem gerilme durumu için τ max
D2(-10 , 40)
Mohr Çemberini çizerek (a) asal
40
gerilmeleri ve doğrultularını/düzlemlerini,
(b) maksimum kayma gerilmesini bulunuz.
σmin C 50 σmax
σ x +σ y (50 ) + (− 10 ) = 20 MPa B -10 O A σ
σ ort = =
2 2
 σ x −σ y
2
 -
Yarıçap: R = CD1 =   + τ xy2 = (30)2 + (40)2 = 50 MPa 40
D1(50,−40)
 2  σ x −σ y
2
τmax =R=50MPa σ ort =
σx +σy
2
Asal gerilmeler ve düzlemleri :
σ max,min = σ ort ± R b-) 3 boyutlu eşdeğeri
σ max > 0, σ min < 0

σ x +σ y  σ x −σ y 
2
σ max,min = ±   + τ xy2
2  2 
σ max = OA = OC + CA = 20 + 50 σ max = 70 MPa
σ min = OB = OC − BC = 20 − 50 σ min = −30 MPa σ max − σ min 70 − (−30)

τ max = =
40 2 2
tan 2θ p = θ p = 26.6°
30 → τ max = 50 MPa
Örnek 6.2
Şekildeki düzlem gerilme durumu için ; a) Mohr Çemberini
çiziniz. b) asal gerilmeleri ve doğrultularını bulunuz. c) normali
+x ekseniyle 30 ° açı yapan yüzeydeki gerilmeleri bulunuz. d-)
Bu noktadaki maksimum kayma gerilmesini bulunuz.
a-) σx = 100ΜPa, σy = 60ΜPa, τxy = 48ΜPa b-) 100 + 60  100 − 60 

2
σ max,min = ±   + 48
2
2  2 
σ max = 80 + 52 = 132 MPa
σ min = 80 − 52 = 28MPa
τ xy 48
tan 2θ p = = = 2.4
σ x − σ y 100 − 60
2 2
θ p = 33.7°
2θ p = 67.4°

c-) θ=30° deki gerilme bileşenleri
Mohr çemberinden geometrik olarak bulunabilir.( τxy aşağı doğru pozitif alınır)
Bulunduğumuz nokta olan D1 den aynı yönde 2θ kadar aynı yönde döndüğümüzde mohr çemberi üstündeki D3
noktasının koordinatları o düzlemdeki gerilme bileşenlerini verecektir.
φ = 180° − 60° − 67.4° = 52.6°

σ x′ = OK = OC − KC = 80 − 52 cos 52.6°
τ x′y′ = KD3 = 52 sin 52.6°
σ x′ = +48.4 MPa
τ x′y′ = 41.3 MPa
veya Analitik formüllerden ( τxy aşağı doğru negatif alınır)
σx +σy σx −σ y
σ x′ = + cos 2θ + τ xy sin 2θ = 48.4 MPa
2 2
σx −σy
τ x′y′ = − sin 2θ + τ xy cos 2θ = 41.3MPa
2

d-) Maksimum Kayma gerilmesi
σ max > 0, σ min > 0 olduğu için,
σ max 132
τ max = = = 66 MPa .
2 2
Örnek 6.3*:
Yanda verilen gerilme durumu için;
a) Mohr çemberini çiziniz.
b-) Asal gerilmeler ve doğrultularını bulunuz
c-) Maksimum kayma gerilmesini bulunuz.
d-) c düzlemindeki normal ve kayma gerilmelerinin değerini
hesaplayınız.
Cevaplar: b-) σmax =144MPa, σmin =36MPa, θ=28.15ο ,

c-) τmax =72MPa, d-) σx’ =142MPa, τx’y’ =15.2MPa,

6.4.6 a Eksenel yükleme için Mohr çemberi
P
σx = , σ y = τ xy = 0
A
6.4.6 b Saf burulma (pure torsion) durumu için Mohr çemberi
Tc
σ x = σ y = 0 τ xy =
J

7. AKMA VE KIRILMA
KRİTERLERİ

7. AKMA VE KIRILMA KRİTERLERİ NEDİR?, NİÇİN GEREKLİDİR?

• Şu ana kadar ki konularda, bir noktada sadece tek bir gerilme cinsi varken
mukavemet hesapları yapılıyordu. Örneğin eksenel yükleme (çeki-bası) ve eğilmede
sadece σx gerilmesi ortaya çıkmakta ve σem ile karşılaştırılmaktadır. Burulmada ve
kesme yüklemesinde ise sadece τxy ortaya çıkmakta ve τem ile karşılaştırılmaktadır.
• Şimdi şu soruya cevap arıyoruz: Acaba bir noktada aynı anda birden fazla gerilme
cinsi (σx , τxy , σy vb) mevcutken hangisini σem veya τem karşılaştıracağız.? Veya nasıl
bir yol takip edeceğiz.
• İşte bu soruya cevap veren birden fazla kriter vardır.
• Akma kriterleri : Sünek malzemeler için akma olup olmadığını;
• Kırılma kriterleri: gevrek malzemeler için kırılma olup olmadığını kontrol
etmemizi sağlar.
• Şimdi bu kriterlereden en önemli 4 tanesini inceleyeceğiz.
7.1 Sünek Malzemeler için Akma Kriterleri

7.1.1 Tresca Kriteri (Maksimum Kayma Gerilmesi Kriteri )
Bu kritere göre bir

malzemenin herhangi bir
noktasında akma olmasının
şartı, o noktadaki maksimum
kayma gerilmesinin, basit
çekme halinde akma
sınırındaki kayma gerilmesine
eşit veya büyük olmasıdır.
σ ak
τ ak =
τ max ≥ τ ak
2
Akma olmasının şartı:
Bir başka ifadeyle bir noktadaki Mohr çemberi basit çekme halinde akma anındaki Mohr çemberinden
büyük olursa o noktada akma olur.
Bu kriter sünek malzemeler çok iyi sonuçlar verir.

7.1 Sünek Malzemeler için Akma Kriterleri -devam

7.1.2 Von-Mises Kriteri (Eşdeğer Gerilme veya Maksimum Çarpılma Enerjisi Kriteri)
Bu kriter çok eksenli gerilme durumunu tek

eksenli gerilme durumuna indirger. Tüm
gerilmeler yerine 1 tane eşdeğer gerilme (σ eş )
tanımlanır. Bu eşdeğer gerilme akma
gerilmesini aşarsa o noktada akma oluşur denir.
σ eş = σ vm =
1
2
[
(σ y − σ z )2 + (σ x − σ z )2 + (σ x − σ y )2 + 6(τ yz 2 + τ xz 2 + τ xy 2 ) ]
Asal gerilmeler cinsinden eşdeğer gerilme:
σ eş = σ vm =
1
2
[
(σ 1 − σ 2 )2 + (σ 1 − σ 3 )2 + (σ 2 − σ 3 )2 ]
Akma Şartı: σ eş ≥ σ ak
Bu kriter sünek malzemelerin akması için mükemmel sonuçlar verir.

7.2. Gevrek Malzemeler için Kırılma Kriterleri
7.2.1 Rankine Kriteri
Bu kritere göre bir malzemenin

herhangi bir noktasında kırılma olması
için o noktadaki maksimum asal
gerilmenin malzemenin çeki gerilmesini
veya minimum asal gerilmenin basıdaki
kırılma mukavemetini geçmesini
gerekir.
Kırılma şartları:
Başka bir ifadeyle, bu kritere göre, bir
σ1 ≥ σ o veya σ 3 ≥ σ oc noktada kırılma olmaması için o noktadaki
Mohr çemberinin şekildeki kırmızı çizgiler
içinde kalması gerekir.
Gevrek Malzemelerin kırılması için kısmen iyi sonuçlar veren bir kriterdir.

7.2. Gevrek Malzemeler için Kırılma Kriterleri – devam:
7.2.2 Columb Kriteri:

Gevrek malzemeler için çok iyi sonuç
veren bu kritere göre bir malzemenin
herhangi bir noktasında kırılma
olmamasının şartı:
Başka bir ifadeyle bu kritere göre: basit çekme

σ1 σ 3 ve basit basma hallerinin en büyük Mohr
− <1 çemberlerinin teğetleri dışında kalınan
σ o σ oc yüklemelerde kırılma olur.
σ1 = Maksimum asal gerilme σ3 = Mimimum asal gerilme
σο = Çekme Mukavemeti σοc = Basma Mukavemeti

Örnek : σ0 =100ΜPa σοc=400MPa olan bir malzemede herhangi a ve b gibi iki noktada asal gerilmeler,
σ1 σ3 σ1 σ 3
−
σ o σ oc
a ve b noktalarının her iksinde de Rankine
kriterine göre kırılma olmayacağı söylenebilir.
a 50 -100 50/100-(-100/400) =0.75
Columb kriterine göre ise a noktasında kırılma
b 90 -100 90/100-(-100/400) =1.15 olmaz ancak b noktasında olur.

7.2. Gevrek Malzemeler için Kırılma Kriterleri – devam:
7.2.3. Mohr Kriteri (Bilgi amaçlıdır. Sınavda sorumlu değilsiniz.)
Bu kritere göre: basit çekme, basit basma ve

tam kayma hallerinin en büyük Mohr
çemberlerinin zarf eğrilerinin dışında kalınan
yüklemelerde kırılma olur. Gevrek malzemeler
için çok iyi sonuçlar veren bir kriterdir.
σ1 ≥ σ o
*Görüldüğü gibi gevrek malzemelerde, her üç kriterde de asal gerilmelerin incelenmesi

gerekliliği ortaya çıkmaktadır.
*Asal gerilmeler hesaplanabilmeine rağmen, Columb ve Mohr kriterleri için ayrı bir
değerlendirme yapılması gereklidir.

Şekildeki düzlem gerilme durumu verilen noktada
a-) Alüminyum malzeme için, (σakma= 200MPa, τakma= 100MPa)
Örnek 7.1
b-) Tahta malzeme için, (σçeki-kopma= σo=160MPa, σbası-kopma= σoc=-400MPa )
Hasar (akma veya kırılma) olup olmayacağını kontrolünü yapınız.
τ
τ max
D2(-40 , 10)
 σ x −σ y
2
  150 − (−40) 
2
R = CD1 =   + τ xy2 =   + 10 = 95.52

2
 2   2 
σmin C σmax σ
Maksimum kayma gerilmesi: τ max = R = 95.52 MPa
R
Asal gerilmeler
σ x +σ y  σ x −σ y 
2
150 − 40 D1(150,−10)
σ max,min = ±   + τ xy2 = ± R = 55 ± 95.52
2  2  2
σ max = 150.52 MPa = σ 1 σ min = −40.52 MPa = σ 3
Mohr çemberinin 3 boyutlu eşdeğeri

a-) Alüminyum sünek malzeme olduğu için akma kriterlerine göre kontrol yapılır.
1-) Tresca kriterine göre: τ max = 95.52 MPa, τ akma = 100 MPa → τ max < τ akma (akma olmaz )
2-) Von mises kriterine göre: σ eş = σ vm =

1
2
[
σ eş = σ vm =
1
2
[ ]
(− 40 − 0)2 + (150 − 0)2 + (150 − (−40) )2 + 6(02 + 02 + (−10) 2 ) = 174.36MPa
σ eş = 174.36 MPa, σ ak = 200 MPa → σ eş < σ ak (akma olmaz )
b-) Tahta gevrek malzeme olduğunda kırılma kriterlerine göre kontrol yapılır.
1-) Rankine kriterine göre:
σ max = 150.52 MPa, σ çeki − kopma = 170 MPa → σ max < σ çeki − kopma
(kırılma oluşmaz.)
σ min = −40.52 MPa, σ bası− kopma = −400 MPa → σ min < σ bası− kopma
2-) Columb kriterine göre: σ 1 − σ 3 = 150.52 − − 40.52 = 1.042 >1 (kırılma oluşur)
σ 0 σ 0C 160 400

8- BİLEŞİK YÜKLEME
DURUMLARI

8.1 Bileşik Yükleme Nedir?

Bir elemana, burulma, eğilme, çekme, kesme gibi farklı yükleme tiplerinden iki veya
daha fazlası aynı anda uygulanabilir. Bu yükleme tipine bileşik yükleme denir.
Gerilme veya Şekil Değiştirme hesapları için elastik sınırlar içinde kalmak şartıyla
süperpozisyon yöntemi uygulanabilir.
Yani herbir yük ayrı ayrı uygulanarak gerilmeler elde edilir.
Sonuçta bileşik yükleme halinde (tüm yükler aynı anda varken) oluşan gerilmeler, yükler
ayrı ayrı uygulandığındaki oluşan gerilmelerin toplamına eşittir.
F F
P P T
T

Bazı durumlarda tek bir yük bileşik yükleme durumu oluşturabilir.
z x T1=F1.r
F1
F1
Tek Yük, Tek Yük: Eğilme Tek moment:
Kuvvet Merkeze
Bileşik Yükleme
Taşınmış. Burulma +Kesme Burulma
(Eğilme+Burulma+Kesme)
momenti ile birlikte
Bileşik gerilme
durumu
Örnek 8.1: A ucundan ankastre olan alaşımlı çelikten imal

edilmiş AB miline, BC kolunun C noktasından düşey F1
kuvveti uygulanacaktır. Buna göre milde akma olup
olmayacağını belirleyiniz. (σakma =400MPa, τakma =200MPa
F1 = 2.5kN, l1 =50cm, l2 =40cm, d=6cm )
Çözüm: F1 kuvvetini B noktasına mometi ile birlikte taşırsak:
Moment diyagramlarını
incelersek en tehlikeli kesitin
ankastre kesit olacağını görürüz.
Mzmax = -F1.l1 =-2.5x50=-125kNcm=-125x104Nmm T= F1.l2 =2.5x40=100kNcm=100x104Nmm

𝜎𝜎𝑥𝑥−𝑎𝑎
𝜎𝜎𝑥𝑥−𝑎𝑎 =𝜎𝜎𝑥𝑥−𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚
Mohr çemberi
En kritik kesit olan ankastre kesitteki en kritik noktalar normal ve kayma
gerilmelerinin şiddetçe en yüksek değerde olduğu en üst ve en alt (a ve b)
noktalarıdır. Kesit z eksenine göre simetrik olduğu için ρa = ρb = d/2 ve ya = -yb =
d/2 dir ve dolayısıyla her iki noktada da gerilmeler şiddet olarak eşit çıkar. Sünek
malzemelerde çeki ve basıdakı akma mukavemeti eşit olduğundan noktalardan
birisini incelemek yeterli olur. Biz burada a noktasını inceleyeceğiz.
4 𝑑𝑑
𝑇𝑇. 𝜌𝜌𝑎𝑎 100. 10 . 2 100. 104 100. 104
𝜏𝜏𝑥𝑥𝑥𝑥−𝑎𝑎 = = = = = 23.58𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀 = 𝜏𝜏𝑥𝑥𝑥𝑥−𝑏𝑏
𝐽𝐽 𝜋𝜋. 𝑑𝑑 4 𝜋𝜋. 𝑑𝑑 3 𝜋𝜋. 603 Daha önce mohr çemberini x-y
32 16 16 düzleminde çizmiştik. Burada x-
z düzleminde çiziyoruz.
Düzlemdeki Mohr çemberi aynı
𝑀𝑀𝑍𝑍 −125. 104 𝑑𝑑 −125. 104
𝜎𝜎𝑥𝑥−𝑎𝑎 =− 𝑦𝑦 = − =− = 58.94𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀 = −𝜎𝜎𝑥𝑥−𝑏𝑏 şekilde çizilir. Dikkat edilirse
𝐼𝐼𝑧𝑧 𝑎𝑎 𝜋𝜋. 𝑑𝑑4 2 𝜋𝜋. 603 değişen gerilme indislerinde y
64 32 yerine z gelecek olmasıdır. (τxy
yerine τxz ve σy yerine σz
kullanılır.) 174
a noktasını incelemeye devam ediyoruz. Bu noktadaki mohr çemberinden;
 σ −σ z 
2
 58.94 − 0 
2
R = CD1 =  x  + τ xz =   + 23.58 = 37.74

2 2
 2   2 
Maksimum kayma gerilmesi: τ max = R = 37.74 MPa
Asal gerilmeler
3 boyutta eşdeğer
σ +σ z 58.94 + 0
σ max,min = x ±R= ± 37.74 mohr çemberi
2 2
σ max = 67.21 MPa = σ 1 σ min = −8.27 MPa = σ 3
Alaşımlı çelik sünek bir malzemedir ve akma kriterlerine göre kontrol yapılmalıdır.
Tresca kriterine göre kontrol: τ max = 37.74 MPa, τ akma = 200 MPa → τ max < τ akma (akma olmaz )
Von mises kriterine göre kontrol: σ eş = σ vm =

1
2
[
σ eş = σ vm =
1
2
[(0 − 0)2 + (58.94 − 0)2 + (58.94 − 0)2 + 6(02 + 23.582 + 02 ) = 71.70MPa ]
σ eş = 71.70 MPa, σ ak = 400 MPa → σ eş < σ ak (akma olmaz )

Örnek (Soru) 8.2 Bir önceki soruda ilaveten

eksenel yönde bir F2=50kN luk bir bası
kuvveti gelirse, AB kirişinde en kritik
noktadaki normal ve kayma gerilmelerini
belirleyiniz.
(F1 = 2.5kN, l1 =50cm, l2 =40cm, d=6cm )
Cevap: σx-min = - 76.63MPa, τxz-max =23.58MPa

8.2 Simetrik kesitlerde Eğik Eğilme

Simetrik kesitlerde kesitte aynı anda 2 eksende eğilme momenti varsa buna eğik
eğilme denir (bknz. 4.3). Bu durumda eğik eğilme de bir bileşik yükleme olarak
değerlendirilebilir. Süperpozisyon yöntemine göre gerilmeler hesaplanabilir.
y y
y
𝑴𝑴𝒚𝒚
𝑴𝑴𝒚𝒚
c
G b
e a
𝑴𝑴𝒛𝒛 x 𝑴𝑴𝒛𝒛 d x
x
z z
Sağ el kaidesine göre My momentini düşünün. Bu z
moment +z tarafındaki lifleri uzatır, -z tarafındakileri
𝜎𝜎𝑥𝑥−𝑚𝑚𝑖𝑖𝑖𝑖 =𝜎𝜎𝑥𝑥−𝑏𝑏 𝜎𝜎𝑥𝑥−𝑚𝑚𝑖𝑖𝑖𝑖 =𝜎𝜎𝑥𝑥−𝑐𝑐
kısaltır. Aynı kesitte gerilmeler z ye göre değişir. Mz
momentine aynı mantıkla düşünürsek, +y
b c
tarafındaki lifler kısalıp – y tarafındakiler
G G
uzayacaktır. Aynı kesitte gerilmeler y ye göre değişir. e e
Şunları fark etmeye çalışın:
• a ve b noktalarında Mz den kaynaklanan gerilme
a 𝜎𝜎𝑥𝑥−𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 = 𝜎𝜎𝑥𝑥−𝑎𝑎 d 𝜎𝜎𝑥𝑥−𝑚𝑚𝑎𝑎𝑎𝑎 =𝜎𝜎𝑥𝑥−𝑑𝑑
sıfırdır.
• c ve d noktalarında My den kaynaklanan gerilme
sıfırdır. 𝑀𝑀𝑦𝑦 𝑀𝑀𝑧𝑧
𝜎𝜎𝑥𝑥 = 𝑧𝑧 𝜎𝜎𝑥𝑥 = − 𝑦𝑦
• Kesitin ortasında bir e noktasındaki gerilme 𝐼𝐼𝑦𝑦 𝐼𝐼𝑧𝑧
hesabı: 𝑀𝑀𝑦𝑦 𝑀𝑀𝑧𝑧
𝜎𝜎𝑥𝑥−𝑒𝑒 = 𝑧𝑧𝑒𝑒 − 𝑦𝑦 (D.8.1) Soru: Niçin bu denklemde – (eksi)
𝐼𝐼𝑦𝑦 𝐼𝐼𝑧𝑧 𝑒𝑒
işareti yoktur? Düşünün..

8.3 Dairesel Kesitlerde Eğik Eğilme + Burulma

Dairesel kesitli elemanların (ve özellikle güç ileten millerin) herhangi // M
bir kesitinde aynı anda Mz, My eğilme momentleri ve T burulma
momenti oluşabilir.
Dairesel kesitler de simetrik olduğu için Eğilmeden kaynaklanan normal
gerilmeler aslında D.8.1 denkleminden elde edilebilir. Kayma gerilmesi
𝑇𝑇
ise 𝜏𝜏 = 𝜌𝜌 denkleminden bulunabilir ve kritik nokta için akma-kırılma
𝐽𝐽
kriterleri örnek 8.1 deki gibi uygulanabilir. Ancak bu işlemler burada
daha basitleştirilecektir.
Kesit dairesel olduğu için eğilme momentlerinin bileşkesini alabiliriz. Ve sanki tek eğilme momenti varmış gibi
düşünebiliriz. 𝑀𝑀 = 𝑀𝑀𝑦𝑦 2 +𝑀𝑀𝑧𝑧 2
Eğilme açısından en büyük gerilmeler a ve b noktalarında çıkacaktır. (Sağ el kaidesine göre baş parmağınız M
yönünde ise M’ e dik doğrultuda üstteki liflerin çekildiğini, alttaki liflerin basıldığını anlamaya çalışın). a ve b aynı
zamanda çevre noktalar olduğu için burulma momentinden kaynaklanan kayma gerilmesi bu noktalarda (ve diğer
çevre noktalarda da) maksimumdur (τmax-T )
a noktasındaki
mohr çemberi
σx-max a σx-max
τmax-T

Artık eksen takımını şu şekilde düşünmemiz mümkün. (z ekseni -M yönünde, x

ekseni kesit normaline paralel alınır. y ise bu iki eksene göre yerleştirilirse a
noktasından geçecektir.)
σx-max τmax τmax
σx-min τmax
a noktasındaki mohr çemberinden maksimum kayma gerilme hesabını yaparsak:
2
σx −0 
2
σ 
2  
τ max =   + τ a =  x  + τ max −T
2 2  M   T 2
 2   2  τ max = − .r  +  .r 
 2. J   J 
 
𝑀𝑀𝑧𝑧 𝑀𝑀  2 
𝜎𝜎𝑥𝑥 = − 𝑦𝑦𝑎𝑎 = − . 𝑟𝑟
𝐼𝐼𝑧𝑧 𝐼𝐼𝑧𝑧
M 2 +T 2
𝑇𝑇 𝑇𝑇 τ max = .r (D.8.2)
𝜏𝜏𝑎𝑎 = 𝜏𝜏𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚−𝑇𝑇 = 𝜌𝜌𝑎𝑎 = . 𝑟𝑟 J
𝐽𝐽 𝐽𝐽
𝐽𝐽 Eğilme + Burulmaya maruz millerde bir kesitteki en büyük

𝜋𝜋𝑟𝑟 4 𝜋𝜋𝑟𝑟 4
𝐽𝐽 = , 𝐼𝐼𝑧𝑧 = 𝐼𝐼𝑧𝑧 = maksimum kayma gerilmesi
2 4 2 Bu denklem millerin akma kontrolünü Tresca kriterine
göre yaparken pratiklik sağlar.
8.3 Dairesel Kesitlerde Eğik Eğilme + Burulma - (devam)

Von-Mises kriterine göre basitleştirme yapacak olursak;
σ eş = σ vm =
1
2
[
σ eş =
1
2
[
(0 − 0)2 + (σ x − 0)2 + (σ x − 0)2 + 6(0 + τ xz 2 + 0) ]
σ eş =
1
2
[( ) ]
2σ x + 6(τ xz ) = σ x + 3τ xz
2 2 2
M 2 T M T 3
= ( y ) + 3( r ) 2 = ( r ) 2 + 3( r ) 2 M2 + T2
I J I 2I
σ eş = 4 r (D.8.3)
M 2 T r 3 I
= ( r ) + 3( r ) 2 = M2 + T2
I 2I I 4
Eğilme + Burulmaya maruz millerde bir kesitte en
kritik noktadaki eşdeğer gerilme
Bu denklem millerin akma kontrolünü Von-Mises
kriterine göre yaparken pratiklik sağlar.
Püf noktaları
• Güç ileten millerde akma kriterlerini uygulamadan önce en kritik kesit belirlenmelidir.
• Daha sonra D.8.2 ile τmax veya D.8.3 ile σeş-max hesaplanıp emniyet gerilmesi ile karşılaştırılmalıdır.
• D.8.2 ve D.8.3 denklemlerinin uygulanabilmesi için kesitte çeki veya bası kuvveti olmamalıdır. Kritik noktaya etkisi
olmadığı için kesme kuvvetinin olması önemli değildir.
• D.8.2 ve D.8.3 denklemleri tek eğilme momenti + burulma için de uygulanabilir.
Örnek 8.3: 44cm yarıçapındaki içi dolu alüminyum AB

miline rijit DC anahtarı takılmıştır. DC elemanına C
ucundan +y ekseni yönünde P = 3kN, -z yönünde F= 4kN
luk kuvvetler uygulanmıştır. Borunun emniyet kontrolünü
tresca kriterine göre yapınız. τem= 80MPa, σem=160MPa
En kritik kesit ankastre kesittir. Bunu moment diyagramlarını çizerek

görebilirsiniz. P ve F yüklerini önce D kesitine sonra B kesitine taşıyalım.
Tresca kriterine göre:
M
a
T . T
M
z
My Mz b τmax < τem emniyetli.
P y
F T Soru: τmax hangi nokta için hesaplanmıştır? Cevabını aranızda tartışınız.
Ankastre kesitte F ve P kesme Von-Mises kriterine göre:

gerilmesi oluşturur. Ancak bu T=P.1=3.1=3kNm=300kNmm
etki merkezde maksimum
çevre noktalarda sıfırdır.
Mz=-P.100=3.100=-300kNmm
Momentlerin etkisi ise
merkezde sıfır çevre noktalarda My=-F.100=4.100=-400kNmm
maksimumdur ve daha
büyüktür. Çevre noktalar daha 𝑀𝑀 = 𝑀𝑀𝑦𝑦 2 +𝑀𝑀𝑧𝑧 2 =500kNmm
kritik olduğu için F ve P nin
kesme etkisi göze alınmaz. σeş= 89.6MPa σeş <σem emniyetli.
Örnek (Soru) 8.5* (2017-yaz-Final)
Bir ingiliz anahtarına uygulanan 140N luk bir el

kuvvetiyle çelik AB cıvatası sıkılıyor. Buna göre,
AB cıvatasının emniyetli çap değerini
hesaplayınız. Civatanın üzerindeki dişleri ihmal
ederek cıvatayı içi dolu dairesel kesitli kabul
ediniz. τem = 100MPa, Cevap: 13.45mm

8.4 Güç ileten Millerin Hesapları:

• Dairesel Kesitlerde Eğik Eğilme+Burulma yüklemesinin çok önemli bir
uygulaması güç ileten millerin hesabıdır.
• Endüstriyel birçok makinada güç ileten dişli, kayış-kasnak gibi
mekanizmalar kullanılır.
• Bu mekanizmalarda güç iletim elemanları dairesel kesitli çubuklara
yani millere bağlıdır.
• Bu mekanizmaların ve millerin üretilmeden önce hesaplarının
yapılması ve optimum boyutlarının elde edilmesi son derece
önemlidir.
• Aksi taktirde üretim sırasında kırılma, kalıcı deformasyon gibi
istenmeyen problemlerle karşılaşılması veya çok büyük boyutlarda
emniyetli yapıldığında ekonomik olmaması söz konusu olacaktır.
• Bu mekanizmalar hareketli sistemlerdir. Ancak sabit hızla merkezi
etrafında dönen veya ötelenen parçalara statik denge denklemleri
uygulanabilir ve dolayısıyla mukavemet hesapları aynı şekilde
yapılabilir(Bknz 3.5). Nitekim güç iletim mekanizmalarında parçaların
bir çoğu bu şekilde hareket etmektedir.
• Bu miller genellikle sünek metalik malzemelerden imal edildiği için
hesaplamalar akma kriterlerine göre yapılır.
• Şu ana kadar ki bilgilerimizle aslında gerilme hesaplamalarını
yapabiliriz. Bundan sonra ise bu hesaplamalarda kullanılan
formülleri, tresca ve von-mises kriterleri için biraz daha
basitleştireceğiz ve çok daha hızlı sonuca gidebileceğiz.

8.4.1 Statik denge denklemleri hareketli sistemlerde de kullanılabilir mi?

Newton’un 2nci kanunu bize der ki: Bir cismin üzerine etkiyen net kuvvet ve moment sıfır ise o cisim
hareketsiz ise hareketsizliğini korur; Sabit hızla hareket ediyorsa hareketine devam eder.
O halde statik denge denklemleri durağan haldeki cisimler veya sistemler dışında, mekanizmalardaki
sabit hızla ötelenen veya sabit açısal hızla ağırlık merkezi etrafında dönen parçalara da uygulanabilir.
Zira bu parçalar için de bileşke kuvvet ve bileşke moment sıfırdır.
Uygulamalarda bir çok mekanizma parçası sabit hızla hareket eder.
Bu durumda, bu parçalara gelen kuvvetler statik denge
denklemleri ile aynı şekilde bulunabilir.
Örneğin, yandaki sistemde, gerek 1 nolu mil (motora bağlı tahrik
mili), gerekse 4 nolu mil sabit hızla kendi eksenleri etrafında
döner. Dolayısıyla bu miller için de statik denge denklemleri
uygulanır. Aynı şekilde 2, 3 ve 5 nolu dişlilerde kendi ağırlık
merkezleri etrafında sabit hızla dönecektir. Bunlar için de statik
denge denklemleri geçerlidir.
Soru: 1 nolu milin serbest cisim diyagramı nasıl çizilir?
Motora bağlı uç ankastre kabul edilir. 2 nolu dişliye gelen kuvvet
mil eksenine taşınır. Böylece o an için statik denge sağlanmış olur.
Sabit açısal hızla dönme hareket olduğu için hareketin herbir
anında bu denge geçerlidir. Yandaki şekli dikkatlice inceleyiniz.
Dikkat: Ağırlık merkezi dışında bir nokta etrafında dönen cisimler için statik
denge denklemleri uygulanamaz. Daha ayrıntılı bilgi için tıklayınız. 1- 184
y
Örnek 8.6: Motordan tahrik alan ABC miline bağlı C dişlisi
ile üstündeki D dişlisinin temas noktalarından birbirlerine
P= 7.96kN luk kuvvet uyguladıkları tespit edilmiştir. Bu
durumda dişlilerin bağlı olduğu millerin emniyetli çap z
değerlerini tresca kriterine göre hesaplayınız. τem= 50MPa
TA= Tc
ABC mili TC = F.150=
7.96x150=1194kNmm x
P
Az
Bz
P
Az Bz
F
Mz=0 𝑀𝑀 = 2
𝑀𝑀𝑦𝑦 +𝑀𝑀𝑧𝑧 2
M=My
My-max= P.200=7.96x200=1592kNmm
M 2 +T 2 (1592 x103 ) 2 + (1194 x103 ) 2 d

τ max = .r = . = τ em = 50
J π .d 4 2
32
→ d em − ABC = 58.8mm
8. Bileşik Yükleme Durumları y
DEF mili TE= 7.96x90=716.4kNmm=T
z P
x P
Mz=0 𝑀𝑀 = 𝑀𝑀𝑦𝑦 2 +𝑀𝑀𝑧𝑧 2 = 𝑀𝑀𝑦𝑦 2 +02 = 𝑀𝑀𝑦𝑦
My-max= P.100=7.96x100=796kNmm
M 2 +T 2 P Ey
τ max = .r
J
(796 x103 ) 2 + (716.4 x103 ) 2 d
τ max = . = τ em = 50
π .d 4 2
32
→ d em − DEF = 47.8mm

Örnek (Soru) 8.7 Şekildeki kayış kasnak mekanizmasında

kasnakların bağlı olduğu ABCDE milinin emniyetli çap değerini
Tresca kriterine göre hesaplayınız. τem= 80MPa. l =180mm
(A ve E yatakları x ekseninde hem dönmeye hem ötelenmeye
izin vermektedir ve z, y eksenlerindeki moment tepkileri
ihmal edilebilir. Statik dengeden önce P kuvvetini
hesaplamanız gerekir.)
Cevap: 38.8mm

DENEME SINAVLARI
VE
CEVAPLARI
• Bundan sonraki sayfalarda bazı sınavların soru kağıtları aynen koyulmuştur.
• Kendinizi bu sınavlarla deneyerek sınavlara hazırlanmaya çalışınız.
• Verilen süreyi aşmamaya çalışınız.
• Sınav sorularının cevapları son sayfalar ayrıca verilmiştir. Sınavdan önce cevaplara
bakmayınız.
• Sınavı tamamladıktan sonra bu cevapları bulamadı iseniz, cevabı bulana kadar
işlemlerinizi kontrol ediniz. Cevabı bulduğunuzda gidiş yolunuzda yaptığınız hataları
inceleyiniz.

DEU MUH. FAK. ENDUSTRİ MUH. BL. MUHENDİSLİK MEKANİĞİ 2.VİZE (YAZ OKULU-2018) Süre: 80dk
Çeki / Bası için Akma Kesmedeki Akma Elastisite Poisson Kayma (Rijitlik) Isıl Genleşme Katsayısı
Mukavemeti Mukavemeti modülü (E) oranı (n) Modülü (G) (a)
Malzeme
Çelik 400MPa 200MPa 210GPa 0.26 81GPa 12x10-6 (1/ oC)
Alüminyum 140MPa 70MPa 70GPa 0.34 25 GPa 24x10-6 (1/ oC)
İlgili tüm sorularda emniyet katsayısı n = 2 alınacaktır.
S.1-) Şekildeki sistemde alüminyum ABCD ve ED çubuklarının bağlantı

noktalarında çelik pimler kullanılmıştır. Gösterilen yükleme durumu için;
a-15P) E piminin emniyetli çap değerini,
b-10P) genişliği 20mm olan ED çubuğunun emniyetli kalınlığını,

c-10P) C deki yatak gerilmesini, hesaplayınız. (C piminin çapı 10mm , bir yatağın
kalınlığı 5mm dir.)
S.2- ) A ucu bir duvara tamamen S.3-) ) Şekildeki kademeli

sabitlenmiş çelik borunun, dış ve çubukta Alüminyum ve Çelik
iç çapları sırasıyla 12mm ve 8mm kısımların çapları sırasıyla 10cm
dir. Buna göre, ve 6cm dir.
a-20P) Gösterilen yükleme Buna göre sistemde akma
durumu için emniyet sınırlarının olmaması için, sistemin sıcaklığı
aşılıp aşılmadığını kontrol ediniz. maksimum ne kadar
b-15P) D ucunun A ucuna göre arttırılabilir? hesaplayınız.
burulma açısını hesaplayınız.

DEU. MUH.FAK. ENDUSTRİ MUH.BL. MÜHENDİSLİK MEKANİĞİ FİNAL SINAVI (24.1.2017, Süre: 80dk)
S.4-) Düzlem gerilme durumu gösterilen nokta için, a-10) Mohr Çemberini çiziniz. b-5) Asal
gerilmeleri ve doğrultularını belirleyiniz. c-10) Taralı m-m düzlemindeki gerilme bileşenlerini
hesaplayınız. d-10) 2nolu gevrek malzeme için bu noktada kırılma olup olmayacağını kontrol
ediniz. .
S.5-) ) Şekilde OA çubuğunun A ucundaki AD kablosuna 50 N ağırlığında bir saksı

bağlanmıştır. OA çubuğu O noktasında bir küresel mafsala bağlı olup, AB ve AC kablolarıyla
ayrıca dengelenmiştir. Buna göre,
a-25) AD, AC ve AB kablolarındaki kuvvetleri bulunuz.
b-10) 1 nolu sünek malzemeden imal edilmiş bu kabloların her birisinin emniyetli çap değerlerini
tespit ediniz. (emniyet katsayısı : n = 2)
S.6-) d çapında, içi dolu, 1 nolu sünek malzemeden imal edilmiş, düşey AB mili A ucundan 1m
yarıçaplı bir diske sıkı geçirilmiş, B ucundan ise zemine sabitlenmiştir. Diskin C noktasından – y
eksenine paralel F = 10kN luk bir kuvvet uygulanacaktır. AB milinin bu kuvveti emniyet sınırları
içinde taşıması isteniyor. Buna göre AB milinin emniyetli çap değerini belirleyiniz. (Sıkı geçme
sebebiyle mil, diskteki delik içinde serbestçe dönemez. Emniyet katsayısı n=2

DEU. MUH.FAK. ENDUSTRİ MUH.BL. MÜHENDİSLİK MEKANİĞİ FİNAL SINAVI (26.12.2017, Süre: 100dk)
Kayma (Rijitlik)
Çekideki Akma / Kırılma Basıdaki Akma / Kırılma Kesmedeki Akma /Kırılma Elastisite Poisson
Modülü (G)
Malzeme Mukavemeti Mukavemeti Mukavemeti modülü (E) oranı (ν)
Çelik (Sünek) 400MPa -400MPa 200MPa 210GPa 0.26 81GPa
Beton (Gevrek) 8 MPa -40MPa 20MPa 37GPa 0.2 36GPa
S7-) Şekilde düzleme gerilme durumu verilen

nokta için; S9-25P) Şekildeki AB çelik miline bağlı
a-8P) Mohr Çemberini çiziniz. kolun C noktasından y eksenine
b-5P) Asal Gerilmeleri ve düzlemlerini bulunuz. paralel F= 4kN luk bir çevirme kuvveti
c-5P) Maksimum kayma gerilmesini bulunuz. uygulanacaktır. Buna göre AB milinin
d-7P) Beton malzeme için bu noktada kırılma emniyetli çap değerini hesaplayınız.
olup olmayacağını kontrol ediniz. (Emniyet katsayısı : n=2)
S10-25P) Şekildeki pensenin ucuna

kenar uzunluğu 12mm olan kübik bir
beton K numunesi yerleştirilmiştir. K
numunesinin kırabilmek için
S8-25P) Şekildeki yükleme durumu ve kesit uygulanması gereken minimum P el
görünümü verilen beton kirişte, kırılma olup kuvvetini hesaplayınız.
olmayacağını hesaplayarak kontrol ediniz.

A ve D pimleri yatay kanalda serbestçe ve sürtünmesiz hareket
edebilmektedir. Pensenin alt ve üst kısımları birbirine göre simetriktir.

DENEME SINAVLARININ Cevapları (Cevapları tam doğru bulana kadar yaptığınız işlemleri kontrol ediniz.)
S1. a-) dE-em = 13.71mm, b-) tem = 33.5 mm c-) σb-c = -197.5 MPa
S2. a-) emniyetsiz, (Çünkü: τmax = 330MPa… > 100MPa) b-) 3.47rd
S3. ∆Tmax = 274 OC
S4. a-) negatif tarafta bir çember çıkmalı . b-) -51.46MPa, -118.54MPa, 31.71o , c) σx’ = -111.93MPa, τx’y’=19.98MPa, d-) kırılmaz
S5. a-) 50N, 58.3N, 58.3N, b-) 0.65mm, 0.7mm, 0.7mm
S6. 12.9mm
S7.
a-) b-) σmax = 6MPa, σmin = -14MPa, θp=18.43o
c-) τmax = 10MPa d-) Rankine (kırılmaz), Coulumb(1.1 > 1 …. kırılır)
S8. Akma olmaz. (Çünkü: σmax = 90MPa ..< 400 MPa , σmin = -45MPa… I σminI < I −400 I )
S9. dem = 72.15 mm (tresca kriterine göre) veya dem = 70.81 mm (von-mises kriterine göre)
S10. Pmin = 794.48 N

Mukavemet Ders Notlari Ogrenci 13ekim 2020 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mukavemet Ders Notlari Ogrenci 13ekim 2020 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Püf Noktalarıyla

Prof. Dr. Mehmet Zor

3- Öğretim Üyesinin Web Sayfası: mehmetzor.com

13.10.2020 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 2

5. Düşey Yüklü Kirişlerin Eğilmesinde Kayma (kesme) Gerilmesi Hesapları

6. Düzlemde Gerilme Dönüşümleri ve Mohr Çemberi

7. Akma ve Kırılma Kriterleri

8. Bileşik Yükleme Durumları

13.10.2020 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 4

Bu sorunun cevabını bir örnekle anlamaya çalışacağız:

• Çalıştığınız işletme şekildeki gibi bir

13.10.2020 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 5

• Görüldüğü gibi statik ve mukavemet birbirlerini tamamlayan iki derstir.

13.10.2020 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 6

13.10.2020 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 7

• Bu parçaları ince tutarak, malzemeden kazanabilir ekonomik açıdan

13.10.2020 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor

13.10.2020 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 9

Dayanım: Gerilme hesaplarını,

Sizi niçin işe

Bir mühendis olarak, öncelikle ürünlerinizi

13.10.2020 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 11

Rijid Cisimlerin Mekaniği Şekil Değiştirebilen

Dinamik: Hareket halindeki katı cisimlerin davranışlarını inceler.

1.2 Özet olarak,

bu dersi alan ve başarılı olan öğrenciler;

Denge halindeki katı sistemlerde dış yükleri statikten hesapladıktan sonra,

Bu bilgi ve beceriler ise öğrencilere mühendislik açısından çok önemli kazanımlar

13.10.2020 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 13

Kapsam için bir başka örnek

Merdivenin ayaklarında oluşan tepki kuvvetlerini

statik denge denklemlerinden hesaplarız.

- Veya taşıyabilmesi için basamak boyutlarının

- Veya boyutlar belli ise malzeme cinsinin ne

olması gerektiğini mukavemet dersindeki

13.10.2020 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 14

1.5 Kullanacağımız Birimler

Uzunluk milimetre (mm)

Kuvvet Newton (N)

Gerilme MegaPascal (MPa)

 Mukavemet dersinde tüm problemlerde daima Newton ( N ) ve milimetre ( mm ) kullanacağız.

13.10.2020 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 15

13.10.2020 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 16

1.6.1 Gerilmenin Anlamı:

Gerilme genel anlamda «birim alana düşen iç

Gerilme kavramının anlaşılması, mukavemet

Gerilme kavramını anlayabilmek için, öncelikle

Gerilme kavramını önce kendimizden anlamaya

13.10.2020 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 17

1.6.2 İnsanda stres - Cisimlerde Gerilme

İnsandaki stres, dışarıdaki olayların baskısıyla oluşur. Yani stres dış

İşte benzer şekilde katı cisimler için dışarıdan uygulanan fiziksel

13.10.2020 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 18

1.6.3. Ayırma Prensibi:

Tüm Sistem dengede Sol Parça Dengede Sağ Parça Dengede

1.6.3. Ayırma Prensibi-Devam:

İç kuvvet ise ayrılan parçanın statik dengesinde bulunur.

13.10.2020 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 20

1.6.3. Ayırma Prensibi - Örnek -devam

1.6.4 Gerilme Çeşitleri

13.10.2020 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 23

1.6.4 Gerilme Çeşitleri-Devam

13.10.2020 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 24