Akma-Kırılma Kriterleri

Bileşik Yüklemeler

Mohr Çemberi
Mukavemet II

Eğilme

Boyutlandırma
İnavasyon

Ar-Ge

Burulma

Emniyet

Gerilme
statik

Püf Noktalarıyla

MUKAVEMET
Ders Notları
- 1
(Son Güncelleme: 04.11.2023)

Prof. Dr. Mehmet Zor

Dokuz Eylül Üniversitesi – Makine Mühendisliği Bölümü
MUKAVEMET 1 - Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 1
 Önsöz
Değerli Öğrenci ve Araştırmacı Arkadaşlarım,
Çevremize baktığımızda makine, mekanizma, el aleti, cihaz, bina, cıvata, ev eşyası, otomobil, uçak, ayakkabı, dolap vb.
birçok ürünün büyük oranlarda katı cisim ve parçalardan oluştuğunu görürüz. Ürünlerin imalatına geçmeden önce tasarım
aşamasında bu katı cisim ve parçaların çalışma şartlarındaki hesaplarının yapılması ve dayanım ve işlevsellik açısından minimum
boyutlarının belirlenmesi ise son derece önem arz eden bir faaliyettir. Zira ancak bu minimum boyutları bilmekle bu parçaları en
az malzeme kullanarak ve en ekonomik şekilde üretebilmemiz mümkün olur. İşte katı cisimlerin bu boyutlandırma hesapları
mukavemet biliminin temel konusudur ve sizin de tahmin edeceğiniz üzere çok geniş bir uygulama alanına sahiptir. Bu
hesaplamalar ise katı cisimlerden oluşturulmuş sistemlerin tasarımlarıyla yakından ilgili olan, özellikle makine, inşaat, tekstil,
otomotiv gibi alanlarda çalışan mühendislerden beklenir. Ar-ge ve inovasyon faaliyetlerinin de vazgeçilmezi konumunda olan bu
temel mühendislik hesaplamalarını geleceğin mühendisleri olan sizlerin çok iyi kavraması, kariyeriniz ve kendinizi geliştirmeniz
açısından son derece önemlidir.
Şunu da belirtmek gerekir ki, mukavemet hesaplamaları, yükleme tipine, parça geometrisine ve malzemesine göre çeşitlilik arz
eder ve farklı yöntemler kullanılarak sonuca erişilebilir. Bu sebeple mukavemet hesaplamalarının ortak hedefi boyutlandırma
olmasına rağmen, konu çeşitliliği oldukça fazladır diyebiliriz.
Bu notlarımızla mukavemetin temel kavramları ve uygulamalarda en sık görülen yükleme tipleri ele alınmış, sizlere çok iyi bir
mukavemet temel bilgi ve becerisi kazandırılmaya çalışılmıştır. Bu notlarda akıcı ve dostane bir uslup kullanılmasına, başlangıçta
sizleri motive edecek misaller verilmesine, konuların mantıki bir sıra içerisinde anlatılmasına, bu sayede mukavemet yaklaşım
mantığının net bir şekilde zihninizde yerleşmesine ve özellikle konuların anlaşılmasında anahtar rol oynayan püf noktalarının
vurgulanmasına gayret edilmiştir. Bunun yanı sıra eski notlara göre bu notlar yeni örneklerle zenginleştirilmiş ve
mehmetzor.com sitesinde yer alan mukavemet 1 ile ilgili ders anlatım videolarıyla ilişkilendirilmiştir. Tüm öğrencilere,
akademisyenlere, araştırmacılara, mühendislere faydası olması dileğiyle…
Ağustos 2022 - İzmir
Prof.Dr. Mehmet Zor
MUKAVEMET 1 - Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 2
 Bu ders notlarını kendi dersinde takip etmek isteyen
Öğretim Üyeleri ile Sunum Dosyaları Paylaşılmaktadır.
1. edu.tr uzantılı Kurumsal mail adresinizden mehmet.zor@deu.edu.tr adresine isteğinizi bildiren bir mail atınız.
2. Mailinizde ayrıca gmail hesabınızı belirtiniz. Bu durumda;
Sunum Dosyaları ve Notlardaki (*) ile işaretli soruların çözümleri sizinle paylaşılacaktır.
Bu paylaşılacak dosyalar animasyon içermektedir (yani herbir yazı ve resim sırayla çıkmaktadır).

Güncelleme Farkları
17.09.2023 ve 06.10.2023 tarihli eski ders notlarındaki cevaplı sorular ve çözümlü örnekler kontrol edilerek
bazı düzeltmeler yapılmıştır. Bu düzeltmeler ilgili kısımlarda kırmızı ile yazılmış ve belirginleştirilmiştir.

İletişim
Tüm soru, görüş ve önerileriniz için: e-posta: mehmet.zor@deu.edu.tr , mehmetzor66@gmail.com

Öğretim Üyesi WEB SİTESİ : mehmetzor.com

a - Ders Eğitim Videoları (Herbir konunun örneklerle anlatıldığı videolardır.)
b- Ders Notları.pdf (bu notlar ve diğer derslere ait notlar)
c- Sınav soruları ve çözümleri
MUKAVEMET 1 - Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 3
 KAYNAKLAR
1- Ders Referans Kitabı :
Mechanics of Materials,
Yazarları: Ferdinand P.Beer, E.Russell Johnston, John T.Dewolf, David F.Mazurek
2- Yardımcı Kaynaklar:
a - Mukavemet I O.Sayman, S.Aksoy, S.Erim, H.Akbulut, (DEU yayınları)
b - Mukavemet Problemleri (Mustafa Savcı, Alaaddin Arpacı)
c- Mukavemet (R.C. Hibbeler ) (Çeviri: Prof.Dr. Alaaddin Arpacı, Palme Yayınları)
d- Mechanics of Materials (James M. Gere)
3- Öğretim Üyesinin Web Sitesi: mehmetzor.com içerisinde aşağıdaki kaynaklara erişebilirsiniz.
a - Ders Eğitim Videoları (Herbir konuyu örneklerle anlattığım videolardır.)
b- Ders Notları.pdf (bu notlar)
c- Sınav soruları ve çözümleri
İletişim : e-posta: mehmet.zor@deu.edu.tr

MUKAVEMET 1 - Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 4

 Mukavemet 1 Konuları
1.a Motivasyon ve Giriş

1.b Ayırma Prensibi ve Gerilme Kavramı

2. Çeki / Basıya maruz çubuklar ve kesmeye maruz bağlantı elemanları (pimler, cıvatalar vb)

3. Şekil Değiştirme (a- Eksenel Yüklemede Şekil Değiştirme, Hiperstatik Problemler, b-Termal uzamalar, c- Hooke Bağıntıları)

4. Millerin Burulması (Burulmaya maruz millerde gerilme ve şekil değiştirme hesapları ve hiperstatik problemler)

5. Basit Eğilme a. ) Normal gerilme dağılımı, b. ) Kirişlerde Kesme kuvveti-eğilme momenti diyagramları,

c. ) Kesmeli Eğilmede kayma gerilmeleri ve kayma akısı, d.) Kompozit Kirişlerin Eğilmesi,

6. Düzlemde Gerilme Dönüşümleri ve Mohr Çemberi

7. Akma ve Kırılma Kriterleri

8. Bileşik Yükleme Durumları (Eğilme + Burulmaya maruz transmisyon millerinin dizaynı, İnce Cidarlı içten basınçlı kaplar)

Püf Noktası (P.N)1 : Mukavemette hesaplama yöntemleri (Formülleri) yükleme şekline ve bazen geometriye göre değişir.
MUKAVEMET 1 - Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 5
1 a Motivasyon ve Giriş

1.a.1 Motivasyon
Bu Ders
Gerçek Hayatta
Ne İşime
Yarayacak?

Bu sorunun cevabını bir örnekle anlamaya çalışacağız..>>

Giriş ve Motivasyon Anlatım Videosu
MUKAVEMET 1 - Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 6
1 a Motivasyon ve Giriş

Örnek

• Çalıştığınız işletme şekildeki gibi bir

bahçe salıncağı imal etmek
istemektedir.

• Ar-ge mühendisi olarak sizden salıncakta kullanılacak, yük taşıyan metalik zincirlerin kalınlığını yani en uygun kesit
çapını (d) belirlemeniz istenmiştir. Zira zincirler çok ince olursa kopar, çok kalın olursa kopmaz ama pahalı olur.
• Bu sebeple bir mühendis olarak zincirlerin insan ağırlığına dayanabileceği minimum bakla kalınlığını (çapını)
belirleyebilirseniz, işletmemize en faydalı şekilde bir öneri de bulunabilirsiniz.
• Şimdi birlikte düşünüyoruz: Salıncağa 3 kişi oturabilir. En kritik durumda salıncak 120 kg lık 3 kişiyi, toplamda
ise 360kg lık yükü taşıyabilsin. Ayrıca 2 katı emniyetli olsun. Yani durağan halde salıncak, maksimum W= 720kg
(yaklaşık 7200N) luk bir yükü taşıması gerekir.
MUKAVEMET 1 - Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 7
1 a Motivasyon ve Giriş

Şunu unutmayın:
Zincirlere gelen kuvvetler (T1, T2 ,T3,
T4) bilinmeden minimum çap (d)
hesaplanamaz.

O halde;

İlk adım zincirlere düşen kuvvetleri (T1, T2 ,T3, T4) bulmaktır. Statik hesaplardan bulunur.

2.Adım ise en riskli zincirin emniyetli bakla çapını (d) hesaplamaktır. Mukavemet hesaplarından bulunur.
• Görüldüğü gibi statik ve mukavemet birbirlerini tamamlayan iki derstir.
• Mukavemet dersinde doğrudan gerçek hayata uygulanabilen boyut hesaplamaları (d çapının belirlenmesi gibi) yapılır.
• Ancak boyutları hesaplamadan önce kuvvetlerin hesaplanması gerekir. Bu ise Statik dersinin temel konusudur.
• Tüm bu hesaplamalar ise mutlaka mühendislerden beklenen faaliyetlerdir.
MUKAVEMET 1 - Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 8
1 a Motivasyon ve Giriş

• Şimdi çevrenizdeki dış yüklerin etkisine maruz kalan katı cisimleri fark ediniz. Örneğin,
sandalye, masa, sehpa, yatak, dolap, asansör, kitaplık, merdiven, ayakkabılarınız.. Her birisinde,
ince olduğu taktirde kırılması, kopması muhtemel parçaları görmeye çalışınız. Bunların
optimum boyutlarının hesaplamasının mühendis olarak sizden isteneceğini unutmayınız.

mukavemetten

statikten
MUKAVEMET 1 - Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 9
1 a Motivasyon ve Giriş

• Bu parçaları ince tutarak, malzemeden kazanabilir ekonomik açıdan işletmenize

fayda sağlayabileceğinizi düşünebilirsiniz.

• Ancak bu durumda dayanımı riske ettiğinizin farkında olmalısınız.

• Olayı tam tersi düşünürsek, parçaları kalınlaştırıp dayanım riskini

azaltabilirsiniz fakat bu durumda da daha fazla malzeme kullanmanız

gerektiğinden imalatı daha pahalıya getirirsiniz.

• İşte bir mühendis olarak sizden beklenen şey, bu dayanım ve ekonomiklik

şartlarını en iyi şekilde sağlayacak hesaplamaları yapabilmenizdir ki, bu

faaliyete optimizasyon, sonucuna ise optimum çözüm denir.

• Aslında nihai hedefimiz dayanım açısından minimum boyutların tespit

edilmesidir. Bu ise mukavemet hesaplarıyla mümkündür.

MUKAVEMET 1 - Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 10

1 a Motivasyon ve Giriş
1.a.2 İşlevsellik
Şunu da belirtmekte fayda var ki, boyutları değiştirmekle dayanım ve ekonomiklik açısından en iyi çözüm
bulunabilir ancak bu sırada sistemin işlevselliğinin ve kullanılabilirliğinin de kaybedilmemesi gereklidir. Bu
da karşımıza üçüncü bir şart olarak çıkmaktadır. İşlevsellik, şekil değiştirme ile çok yakından ilişkilidir.

MUKAVEMET 1 - Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 11

1 a Motivasyon ve Giriş

Sonuç olarak, yeni bir ürünün tasarım aşamasında veya

mevcut bir ürünü iyileştirme faaliyetlerinde, şu 3 şartı en
iyi seviyede sağlamak gerekir ki, optimum çözüm elde
edilebilsin: 1- Dayanım
2- Ekonomiklik
3- İşlevsellik

Yeri gelmişken, aklımızın bir köşesine şimdiden şu hususları yazmakta fayda vardır:
Dayanım: Gerilme hesaplarını,
İşlevsellik: Şekil değiştirme hesaplarını,
Ekonomiklik ise malzeme seçimi ve maliyet hesaplarını kapsayan kriterlerdir. (Maliyet hesapları mukavemet kapsamına
dahil değildir. Dayanım ve işlevsellik açısından minimum boyutların mukavemetten bulunması maliyeti dolaylı olarak etkiler.)
İmalatta kullanılan malzeme israfının önlenerek, işletmelerin giderlerinin azaltılması ve dolayısıyla daha
fazla kâr yapabilmesi, ancak statik ve mukavemet konularına yeterince hâkim olan ve bu sayede doğru
optimizasyon hesaplamaları yapabilen mühendislerle mümkündür.
MUKAVEMET 1 - Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 12
1 a Motivasyon ve Giriş

Sizi niçin işe

alalım? Bize ne
gibi faydanız
olabilir?

Bir mühendis olarak, öncelikle ürünlerinizi

dayanım açısından optimize edebilir ve
dolayısıyla en az malzeme maliyeti ile imal
etmenizde yardımcı olabilirim. Bu ise
toplamda size büyük kârlar sağlayacaktır.

MUKAVEMET 1 - Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 13

1 a Motivasyon ve Giriş
FİZİK
1.a.3 Mukavemet Bilimin Yeri

MEKANİK

Rijid Cisimlerin Mekaniği Şekil Değiştirebilen

(Şekil değiştirmeyen Cisimlerin Mekaniği
teorik cisimler)

Mühendislik
Statik Mekaniği Mukavemet Akışkanlar
Dinamik
(Hareketli Cisimler) (Sabit Cisimler) Dersi (Cisimlerin Dayanım) Mekaniği
(Statik+Muk.)
veya

Mühendislik
Mekaniği
Dersi
(Dinamik+Muk.)

MUKAVEMET 1 - Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 14

1 a Motivasyon ve Giriş

1.a.4 Birinci Mertebe Prensibi

Mukavemette Dış Kuvvetler etkisi ile şekil değiştirebilen gerçek cisimler incelenir. Ancak tüm
hesaplamalar aksi söylenmedikçe sistemin şekil değiştirmemiş haline göre yapılır ki buna 1.
(Birinci) mertebe prensibi veya 1.Mertebe Teorisi denilir.

1.a.5 Kullanacağımız Birimler

Uzunluk milimetre (mm)

Kuvvet Newton (N)

Gerilme MegaPascal (MPa)

Unutmayın :

➢ Mukavemet dersinde tüm hesaplamalarda daima Newton ( N ) ve milimetre ( mm ) kullanacağız.

➢ Bu durumda ortaya çıkacak gerilme : N/mm2 olacaktır ki buna MPa (MegaPaskal) denir. ( 1 N/mm2 = 1 MPa )
MUKAVEMET 1 - Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 15