Mukavemet Konu 2 Sekil Degistirme

2
ŞEKİL DEĞİŞTİRME
 a-Genel Bilgiler
 b- Eksenel Yüklemede Toplam Uzama Hesabı
 c- Hooke Bağıntıları
 d-Termal gerilmeler ve şekil değiştirmeler
 e-Diğer yükleme cinslerinde şekil değiştirmeler
 f-Eksenel yüklemede Hiperstatik Problemler
21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 1

2. Şekil Değiştirme a-) Genel Bilgiler
2.1 Şekil Değiştirme Hesaplarının Önemi

• Dış yüklerin etkisine maruz cisimlerde gerilmeler oluşur demiştik.
• Bunun yanısıra bu cisimlerde dış yüklerin etkisi ile şekil değiştirmelerde oluşur.
• Şekil değiştirme deyince cismin ötelenmesi değil, kuvvet etkisi ile şeklindeki esnemeler veya çarpılmalar
anlaşılmalıdır.
• Şekil değiştirmelerle gerilmeler arasında elastik bölgede doğrudan bağıntılar vardır. Bunlara Hooke
bağıntıları denir. Bu bağıntılarla gerilmelerden şekil değiştirmeler hesaplanabilir. Veya şekil değiştirmeler
hesaplanmışsa bu bağıntılarla gerilmeler elde edilebilir.,
• Şekil değiştirme mukavemette gerilmeden sonraki en önemli karşılaştırma kriteridir denebilir.
• Nasıl ki biz cismin gerilmesinin akma sınırını aşmasını istemeyiz, aynı şekilde cismin şeklinde de belli bir
sınırı aşması istenmez.
• Örneğin bir asma köprüde gerilmelerin akma sınırını aşmaması veya kopmaması yeterli olmaz, bunun
yanısıra köprünün çökme miktarının da belli bir sınırı aşmaması gerekir.
Şefim! Köprüde
kopma olmamış.
Mukavemet gerilme
hesaplarım doğru..
Tüm hesapları
yaptığına,
emin misin ?

2.2 Şekil Değiştirme Hesaplama Yöntemleri Neye Göre Değişir?

• Gerilme hesabında olduğu gibi şekil değiştirme hesapları da yükleme cinsine bağlı olarak değişir.
Özellikle;
 Eksenel Yüklemede,
 Burulmada,
 Eğilmede,
• Şekil değiştirme hesaplama yöntemleri farklıdır. (Gerilme hesapları da farklıdır.)
• Şekil değiştirme hesaplama şekilleri statikçe belirsiz (hiperstatik) problemlerin çözümünde de bize
yardımcı olmaktadır.
• Bu 2. konu kapsamında eksenel yüklemedeki şekil değiştirme ve hiperstatik problemler gösterilecektir.
• Burulmadaki şekil değiştirme ve hiperstatik problemler 3. konu olan Burulma konusunda ele
alınacaktır.
• 4. ve 5. Konu olan eğilme yüklemesinde sadece gerilme hesapları anlatılacaktır. Şekil değiştirme konusu
anlatılmayacaktır. Bu daha ileri seviye bir konu olup Mukavemet II dersinde anlatılmaktadır.
• Ayrıca burkulma, dinamik yükleme, eğik eğilme gibi farklı yükleme cinsleri de var olup herbirisinde
hem şekil değiştirme hem gerilme hesaplama yöntemleri farklılık gösterir. Ancak bu konulara bu ders
kapsamında girilmeyecektir.
2.3 Birim Uzama (e) Kavramı

• Şekil değiştirmede en önemli kavram birim uzama ismini verdiğimiz büyüklüktür.
e ile gösterilen birim uzama, gerinme olarak isimlendirilir, İngilizcesi ise «strain» dir.
• En basit tanımıyla, bir cismin birim boyundaki uzama miktarıdır. DL/2
DL/2
• Örneğin çekmeye maruz L0 boyundaki bir çubukta toplam

∆𝐿
uzama DL ise Birim uzama 𝜀 = 𝐿
𝑜
L0
• Birim uzama hangi doğrultuda ise e un indisi ona göre değişir. (ex, ey veya ez olabilir).
• Bununla birlikte farklı yükleme durumlarında herbir noktadaki gerilme değiştiği gibi birim uzama da
değişebilir. Aynı noktada aynı anda, farklı eksenlerde gerilmeler ve birim uzamalar oluşabilir.
• Birim uzama hesabından toplam uzama veya gerilme hesabına geçilebilir.
• Elastik bölgede bir noktadaki gerilmelerle-birim uzamalar arasında doğrudan bağıntılar vardır.
Bunlara Hooke bağıntıları denir. Konu içinde yeri geldiğinde anlatılacaktır.
• Birim uzamalar deneysel olarak elde edilebilir. Bu sayede Hooke bağıntılarından o noktada
gerilmeler elastik sınırlar içinde hesaplanabilmektedir.

2. Şekil Değiştirme b-) Eksenel Yüklemede Toplam Uzama
2.4 Tek Eksenli Yükleme: Bir cisim sadece tek bir doğrultuda (x, y veya z
eksenlerinden birisinde) yüklenmiş ise bu yüklemeye tek eksenli yükleme deriz.
2.5 Eksenel Yükleme ve Toplam Uzama Hesabı:
 Çubuk şeklinde olan elemanların sadece uzunluğu (ekseni) doğrultusunda yüklenmesine

eksenel yükleme denir. Eksenel yükleme bir eksen doğrultusunda olduğu için aynı
zamanda tek eksenli yüklemedir.
 Bu yükleme çekme veya basma şeklinde olur.
 Çubuğun kesit alanı değişken olabilir. Bu tip çubuklara kademeli çubuklar denir.
 Şimdi amacımız, eksenel yüklemeye maruz çubuk şeklindeki elemanlarda toplam uzama
veya kısalma miktarını hesaplamaktır.

2.5.1 Çekme testi ve gerilme-birim uzama diyagramı: Çekme testi bir eksenel yüklemedir.
Malzemelerin mekanik davranışlarını en iyi karekterize eden bir testtir.
Sünek bir malzeme için çekme testi diyagramını hatırlayalım:
P
P
Lo
P
2.5.1.1 Farklı malzemeler için çekme testi diyagramları:
Gevrek Malzeme Sünek Malzemeler
Alüminyum
Alaşımı
Düşük Karbonlu Çelik

2.5.2. Eksenel yüklemede Elastik toplam Uzama (d) hesabı:

Eksenel çeki yüküne maruz A sabit kesitine sahip homojen ve izotropik bir çubuk düşünelim. P
çekme kuvveti etkisi ile bu çubuk elastik bölgede toplam ne kadar uzar (d?)
Tek eksenli yüklemedeki Hooke Bağıntısından:
s P
s  Ee  e 
Fiç ss E AE
Birim şekil değiştirme (e) tanımından:

d
e  d  e .L
L
PL Eksenel yüklemeye maruz, Bu formülün uygulanabilmesi için L

 d sabit kesitli bir çubukta, uzunluğu boyunca kuvvet (P), Alan(A)
AE elastik toplam uzama miktarı. ve malzeme ( E ) değişmemelidir.
2.5.2.1 Kademeli çubuklar için toplam uzama

L boyunca, A, E veya P değişirse, buna kademeli çubuk denir.
Çubuk bölgelere ayrılır. Herbir bölge için uzama miktarları PL
ayrı ayrı bulunur ve toplanır. Burada en önemli nokta d  i i
bölgedeki iç kuvveti belirlemektir. Bu iç kuvvet ise formüldeki i Ai Ei
P kuvvetine karşılık gelir.Bu örneklerle daha iyi anlaşılacaktır.
Örnek 2.1.
Verilen yükleme durumu için şekildeki kademeli çelik çubuğun deformasyonunu
(toplam uzama miktarını) bulunuz. Elastiklik Modülü : E=200GPa
Kademeli çubuğu bölgelere ayırırız. E, A veya P değiştiği zaman bölge değişecektir.

Bu durumda şekildeki gibi toplam 3 bölgeye ayırırız. Aynı malzeme olduğu için E tüm
bölgelerde aynıdır.
Bölgelerin kesit alanları: A1  A2  580 mm 2 , A3  194mm 2

𝐹𝑥 = 0 → 300 + 120 − 180 − 𝐹𝐴 = 0 → 𝐹𝐴 = 240𝑘𝑁 Bölgelerin uzunlukları : L1  L2  300 mm, L3  400mm
Herbir bölgeden kesim yaparak iç kuvvetleri buluruz. Bu iç kuvvetler formüldeki Pi kuvvetine eşittir.
1.Bölge 2.Bölge (II-II kesimi sağ kısım) 3.Bölge
(III-III kesimi sağ kısım)
veya 1nci bölge için I-I kesiminin sağ kısmını

𝐹𝑥 = 0 → 120 − 180 − 𝐹𝑖ç−2 = 0
alırsak yine aynı sonucu buluruz.
→ 𝐹𝑖ç−2 = −60𝑘𝑁
Pi Li 1  P1 L1 P2 L2 P3 L3 
Toplam uzama : d       
i Ai Ei E  A1 A2 A3 

1 ( ) ( ) (
 240 103 300  60 103 300 120 103 400 
 
)
   1.7 mm.
𝐹𝑥 = 0 → 300 + 120 − 180 − 𝐹𝑖ç−1 = 0 200 103  580 580 194 
→ 𝐹𝑖ç−1 = 240𝑘𝑁
Örnek 2.2. BDE rijit çubuğu AB ve CD elemanları ile sabit bir yüzeye bağlanmıştır.
Alüminyum olan (E = 70 GPa) AB elemanının kesit alanı 500 mm2 ’dir.
Çelik (E = 200 GPa) CD elemanının kesit alanı ise 600 mm2 ’dir. 30-kN’luk
kuvvete karşılık; B, D ve E noktalarının yer değiştirmesini bulunuz.
D noktasının yer değiştirmesi
dD 
PL

(
90 103 N (400 mm) )
 0.3 mm
Çözüm: ( )(
AE 600 mm2 200103 MPa )
AB ve CD çubukları çift kuvvet B noktasının yer değiştirmesi
elemanlarıdır.
dB 
PL

(
 60 103 N (300 mm)) 0.514 mm
BDE için Serbest Cisim Diyagramı
( )(
AE 500 mm2 70 103 MPa )
Rijit çubuk olduğundan dolayı BDE
Üçgen benzerliklerinden
doğrusu yine doğru olarak kalır.
BB BH 0.514 mm (200 mm )  x
  
DD HD 0.300 mm x
x  73.7 mm
M B 0
EE  HE
0  (30 kN  0.6 m )  FCD  0.2 m 
DD HD
FCD  90 kN
dE

(400  73.7 )mm
0.300 mm 73.7 mm
M D 0 d E  1.928 mm
0  (30 kN  0.4 m )  FAB  0.2 m
FAB  60 kN 1- 10
2. Şekil Değiştirme c-) Eksenel Yüklemede Hiperstatik Problemler
2.6 Süperpozisyon prensibi: Elastik yüklemede 2 farklı yükün etkilerinin toplamı,

yükler ayrı ayrı uygulandıklarındaki etkilerinin toplamına eşittir. Buna süperpozisyon
presnsibi denir. Hiperstatik sistemlerin çözümünde kullanılabilir.
2.7. Eksenel Yüklemede Statikçe belirsiz (hiperstatik) problemler
Denge halindeki sistemlerde bilinmeyen kuvvetlerin sadece statik denge denklemleri

ile bulunamadığı (yani ilave denklemlere ihtiyaç olduğu) problemlere, statikçe belirsiz
problemler denir. Bu ilave denklemler ise sistemin şekil değiştirmesinden elde edilir.
Bu kısımda eksenel yüklemedeki şekil değiştirmelerden ek denklemler elde edilecektir.
(Burulma ve eğilme konusunda da hiperstatik problemler sözkonusudur.)
1- 11
Örnek 2.3: Şekildeki kademeli çubukta verilen yükleme durumu ve sınır şartları
için için A ve B noktalarındaki reaksiyon kuvvetlerini bulunuz.
Çözüm: Statik Denge denklemi olarak sadece;
F y  0  R A  300  600  RB  0 (1)
• yazılabilir. 1 denklem 2 bilinmeyen vardır.

• Bir denkleme daha gerek var.
• Bu ilave denklem şekil değiştirmeden bulunur.
• Çubuğun alt ve üstü sınırlandırıldığı için toplam uzama
miktarı sıfırdır.
• B zeminini kaldırıp yerine RB kuvveti uygulayabiliriz.

• Süperpozisyon yöntemine göre 300 ve 600 kN nu önce
• RB yi ise sonra uygulayabiliriz.
• Sonuçta 300kN ve 600kN varken ki uzama (dL),
• Sadece RB varken ki kısılma (dR ) toplamı sıfırdır.
1- 12
P1  Fiç 1  0 P2  Fiç  2  P3  Fiç 3  600 103 N P4  Fiç  4  900 103 N

A1  A2  400 mm 2 A3  A4  250 mm 2 , L1  L2  L3  L4  150 mm
 600 103 150 600 103 150 

0   
Pi Li 1   1.125 106
dL   
400 250

A E E  900 10 150
3  E
 
i i i
 250 
P5  Fiç 5  P6  Fiç 6   RB
A1  400 mm 2 A2  250 mm 2 , L1  L2  300 mm
Pi Li 1   RB  300  RB  300  1.95  RB
δR      
i Ai Ei E  400 250  E
d  dL dR  0
1.125 106 1.95  RB
d  0 (2)
E E
(2) denkleminden: RB  577 103 N  577 kN
(1) denkleminden:
RA  300  600  577  0 RA  323 kN

1- 13
Örnek (Soru) 2.4*
Şekildeki BC ve DE çubukları çelikten imal edilmiş olup

(Eç=200GPa) her birinin genişliği 12 mm ve kalınlığı 6 mm’dir.
Buna göre; a-) AF rijit elemanına P=2,4 kN’luk kuvvet uygulandığı

zaman BC ve DE çubuklarında meydana gelen kuvvetleri,b-) Buna
karşılık gelen A noktasının deplasmanını(yer değiştirmesini),
bulunuz. Cevap:a-) 4kN ve 1.6kN, b-) 0.056mm

1- 14
2. Şekil Değiştirme d-) Termal Yüklemeler
2.8 Termal Yüklemeler : :Sıcaklık etkisi sonucu malzemelerde uzama veya daralmalar (şekil
değiştirmeler) olur. Eğer termal uzama engellenirse termal gerilmeler oluşur.
2.8.1 Termal Uzama
Öncelikle bir malzeme özelliğini iyi anlamak gerekir:
a : malzemenin ısıl genleşme katsayısı (1 / oC):
Tanımı: a; 1 birim boydaki çubuğun sıcaklığı 1 °C değiştirildiğinde boyundaki değişim miktarıdır.
Orantı kurulacak olursa;
L boyundaki çubuğun sıcaklığı DT kadar değiştirildiğinde boyundaki toplam değişim miktarı:
dT  a(DT )L

2.8.2 Termal Gerilmeler (Thermal Stresses)

Termal uzaması engellenen cisimlerde termal gerilmeler oluşacaktır. Bir çubuk her iki tarafından iki duvar
arasına sıkıştırılıp sıcaklığı DT kadar arttırılırsa uzaması engellendiği için duvarlarda P tepki kuvvetleri ve
gerilmeler oluşacaktır. Şimdi bu P kuvvetinin ve termal gerilmelerin hesap şeklini anlamaya çalışalım:
Çubuğun toplam uzaması sıfırdır. Süperpozisyon prensibine göre, B duvarı kaldırılır, serbestçe uzamaya izin verilir.
Sonra B duvarında oluşan P kuvveti uygulanır ve çubuğun kısalması sağlanır. Bu termal uzama (dT) ve kısalma (dP)
miktarları birbirine eşittir. Toplamları sıfırdır. dT + dP = 0
= +
DT DT
dT  a(DT )L
PL
dP  
AE
a (DT )L   0  P  AEa (DT )

PL
  Ea (DT )
P
d  dT  d P  0 AE
s 
A
Termal gerilme

Örnek 2.5
Şekildeki kademeli çubukta, a) 110°C’lik sıcaklık artışından
sonra çubuklarda meydana gelen bası kuvvetlerini ve gerilmeleri,
b) Alüminyum çubuğun boyundaki değişimi bulunuz.
Çözüm:
Sol duvar kaldırılınca DT sıcaklık farkı sebebiyle, sistem dT

kadar uzar. Sol duvardan gelen P kuvveti sebebiyle dp kadar
kısalır. Sonuçta dT + dp = 0.6mm olacaktır.
Statik dengeden:
𝑃𝐴𝑙. = 𝑃𝐵𝑟. = 𝑃 (1)

(2)
𝑃 213,31𝑥103
𝜎𝐴𝑙. = = = 118.5𝑀𝑃𝑎
𝐴𝐴𝑙. 1800
𝑃 213,31𝑥103
𝜎𝐵𝑟. = = = 142.2𝑀𝑃𝑎
𝐴𝐵𝑟. 1500

Örnek (Soru) 2.6* : Her iki ucundan ankastre edilmiş,

çelik ve pirinç kısımlardan oluşan kademeli çubuğun
sıcaklığı 50 oC arttırılıyor. Çelik ve prinç kısımlarında
oluşan gerilmeleri hesaplayınız.
Pirinç Çelik
E(GPa) 105 200
a (1/ oC) 20.9x10-6 11.7x10-6
Cevap: Pirinçte:- 72.62MPa, Çelikte: - 201.73MPa
dT  d P
PL p PLç
a p (DT )L p  a ç (DT )Lç    P  142600 N
Ap E p Aç Eç
P P
sp   72.62MPa, s ç    201.73MPa
Ap Aç

Örnek (Soru) 2.7* Emniyet sınırları aşılmaksızın şekildeki sistemi ne kadar ısıtabiliriz?
(Cevap: ΔT= 41 oC)

2. Şekil Değiştirme e-) Hooke Bağıntıları
2.9 Poisson Oranı: (bir malzeme özelliği)
Şekildeki çubuk eksenel P yüküne maruz kalırsa birim uzama:

sx (tek eksenli yüklemede
Lz ex  , sy  sz  0 Hooke bağıntısı)
E
X doğrultusundaki eksenel P yükü y ve z doğrultularında

gerilme oluşturmaz ancak bu doğrultularda daralmaya
Ly sebep olur. Bu sebeple;
ey  ez
yanal birim uzama e e
Poisson oranı:    y  z
eksenel birim uzama ex ex
Dikkat: Bu formül tek eksenli yükleme durumunda geçerlidir. P nin

yanısıra Y veya Z doğrultularında da kuvvetler olsaydı bu formül
kullanılamazdı.
Poisson oranı bir yükün diğer doğrultulardaki şekil değiştirme
etkisini verir.
Poisson oranı bir malzeme özelliğidir ve sınırları: 0 ile 0.5
arasında değişir.
Unutmayın: Aynı zamanda 𝛿𝑥 𝛿𝑦 𝛿𝑧
Birim uzama = Toplam uzama/ o yöndeki ilk boydur. 𝜀𝑥 = 𝜀 = 𝜀𝑧 =
Bu tanım tüm elastik yükleme durumları için geçerlidir.
𝐿𝑥 𝑦 𝐿𝑦 𝐿𝑧
2.10 Genel eksenel yüklemede Hooke kanunları:

Bir noktada, x, y ve z doğrultularında normal gerilmelerin her üçü birden varsa, elastik bölgede
aynı noktada birim uzamaları bulmak istiyoruz.
Süperpozisyon yöntemini kullanırsak:
sx  sz  0 sx sy  0
s y  sz  0
sy sz
sx e x   .e y   . e x   .e z   .
ex  E
ex  ? E E
sy sz
ey  ? sx ey  e y   .e z   .
e y   .e x   E E
ez  ? E
sy sz
sx e z   .e y   . ez 
e z   .e x   E E
E
Herbir yüklemedeki aynı terimler toplanır:
s s
e x  x  y  z
E E
s
E
ex 
1
E

s x  (s y  s z )  Genel Eksenel
sy s s
ey 
E
 x  z
E E
ey 
1
E

s y  (s x  s z )  yükleme halinde
s s s Hooke kanunları
e z  z  x  y
E E E
1

e z  s z  (s x  s y )
E

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet 22
Zor
2.11 Kayma durumunda Hooke kanunları:

Bir noktada, en genel durumda 3 farklı kayma gerilmesi (xy , yz , xz ) olabilir.
Bu gerilmeler kayma şekil değiştirme açılarına (xy , yz , xz ) sebep olurlar.
 ile  arasındaki
Hooke bağıntısı:
 xy  G  xy
G: kayma modülü (malzeme özelliği)

 xy  G  xy 
 G
E
 yz  G  yz  Kaymada Hooke Bağıntıları 2(1   )
 zx  G  zx 

M z  0  ( xy DA )a  ( yx DA )a Böylece bir
noktadaki genel
gerilme durumu 6
2- Boyutlu bir gerilme
 xy   yx
benzer
yz  zy ; yz  zy gerilme elemanı
elemanında z-eksenine şekilde; (bileşen) ile temsil
göre moment alınırsa : edilebilir.
İndisler:  ij   ji
Düzlem normali Gerilme doğrultusu
Örnek 2.8:
Dikdörtgen prizması şeklindeki bir blok (G = 630 MPa) iki rijit plakaya yapıştırılmıştır. Alt plaka
sabit iken, üst plakaya bir P kuvveti uygulanmıştır. P’nin etkisi ile üst plaka 1 mm hareket ettiğine
göre; malzemedeki ortalama kayma şekil değiştirmesini ve uygulanan P kuvvetini bulunuz.
1 mm
 xy  tan xy   xy  0.02 rad
50 mm.
 xy  G xy  (630MPa )(0.02 rad )  12.6 MPa
P   xy A  (12.6 MPa )(2008 mm )(62 mm )  156.2 103 N

2.12 En genel durumda Hooke bağıntıları:

Bir noktada en genel durumda 6 tane bağımsız gerilme bileşeni vardır (sx , sy , sz, xy , yz , xz ).
Bu noktadaki elastik şekil değiştirmeler alltaki Hooke bağıntılarından elde edilir.:
Sıcaklık etkisi:
1
 
e x  s x  (s y  s z )  a .DT
E
1
 
e y  s y  (s x  s z )  a .DT
E
1
 
e z  s z  (s x  s y )  a .DT
E
 xy
 xy 
G
 yz
• Normal gerilmelerin kayma şekil  yz 
değiştirmelerine; kayma gerilmelerinin G
 xz
normal birim uzamalara etkisi yoktur.
• Sıcaklığın kayma gerilmeleri ve kayma  xz 
şekil değiştirmelerine etkisi yoktur. G
Örnek 2.9
Şekildeki plakanın üzerine d =225 mm çapında bir çember
çizilmiştir. 18 mm kalınlığındaki plakada düzlemsel
kuvvetlerin etkisiyle sx = 84 MPa ve sz = 140 MPa’lık
gerilmeler meydana gelmiştir. E = 70 GPa ve  = 1/3,
olduğuna göre: a) AB çapındaki, b) CD çapındaki, c) plakanın
kalınlığındaki değişimi bulunuz.
Genel Hooke bağıntılarından

Normal birim şekil değiştirmeler;
Toplam uzamalar (Deformasyonlar) ;
e x  s x   (s y  s z )
1
(Birim uzama x o yöndeki ilk boy)
E

1 
84 
1
(0  140) d B A  e x d  ( 0.533 103 )(225 mm)  0.12 mm
70  103 MPa  3 
 0.533 103 mm/mm d C D  e z d  ( 1.600  103 )(225 mm)  0.36 mm
e y  s y   (s x  s z ) d t  e y t  ( 1.067  103 )(18 mm)  0.0192mm
1
E
 1.067  103 mm/mm
e z  s z   (s x  s y )
1
E
 1.600  103 mm/mm
Örnek 2.10
10x20x30 mm3 boyutlarındaki bir prizmatik elastik eleman,
sabit bir oyuğun içine, yüzeyleri temas edecek şekilde
yerleştirilmiştir. Bu elemanın dış yüzeyine x eksenine paralel,
F=-60kN luk bası kuvveti uygulanmıştır. Sürtünmeler ihmal
edilebilir.Buna göre herbir kenar uzunluğundaki değişim
miktarlarını hesaplayınız. E=100GPa,   0.3
𝐹 −60𝑥103 𝑁
𝜎𝑥 = = = −300𝑀𝑃𝑎
𝐴ö𝑛. 10𝑥20
𝜎𝑦 : (yan duvarlardan gelen kuvveti bilmediğimiz için F/A dan hesaplayamayız.)
𝜎𝑧 = 0 (Cismin z doğrultusunda hareketi serbesttir. Yukarı doğru serbestçe şekil değiştirir. Bu sebeple
gerilme oluşmaz. Gerilme ancak hareketin sınırlanması durumunda oluşur. )
𝜀𝑦 = 0 (y yönünde hareket sınırlı olduğundan o yönde şekil değiştirmez. )
Birim uzamaların hesabı: Toplam uzamaların hesabı:

1

e y  s y  (s x  s z ) 
1
 
s y  0.3(300  0)  0 
E 100 x103 MPa d x  e x Lx  0.00273x30
 s y  90 MPa
 d x  0.0819 mm
1

e x  s x  (s y  s z ) 
1

 300  0.3(90  0)
E 100 x103 MPa d y  e y Ly  0x 20  d y  0
 e x  0.00273
d z  e z Lz  0.00117 x10
1

e z  s z  (s x  s y ) 
1

0  0.3(300  90)
E 100 x103 MPa  d z  0.0117mm
 e z  0.00117
MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 27
21.12.2018
z Örnek (Soru) 2.11 : Poğaça hamurunu bastırıp bir

şekle sokarız.
Bu durumda;
a-) x, y, z eksenlerinden hangilerinde gerilme oluşur?
b-) hangi eksenlerde şekil değiştirme oluşur?
c-) Gerilmeler F/A ile hesaplanabilir mi?
d-) Şekil değiştirmeler Hooke kanunlarıyla
x hesaplanabilir mi?
Cevapların nedenlerini aranızda tartışınız.
y
Cevap: a-) z, b-)x, y ve z c-) Evet, d-) Hayır

2. Şekil Değiştirme Örnekler
Örnek (Soru) 2.12*
Cevaplar a-) 0.06mm, b-) 0.0206mm, c-) 0.06mm
y Örnek (Soru) 2.13*

Şekildeki çelik silindir, alt ucundan
ankastre olup dış kuvvetler sonucu üst
yüzeyinde -80MPa lık bası gerilmesi
oluşmuştur. Buna göre silindirin hacmi ne
kadar değişir? Cevap: -188.48mm3
x
z

Örnek (Soru) 2.14* Şekildeki

kademeli milde AB kısmındaki
gerilmenin BC kısmındakinin 2 katı
çıkması için P kuvvetinin değerini
hesaplayınız.
Cevap: P=112.9kN
Örnek (Soru) 2.15* : 24mm çaplı AD çelik

çubuğunun her iki ucuna aynı malzemeden AB
ve CD kapakları sıkı geçirilmiştir. a-) Sistemin
toplam uzamasını 0.04mm yapacak P çekme
kuvvetini bulunuz.
b-) Bulduğunuz P kuvveti etkisiyle BC kısmının
uzama miktarını hesaplayınız.
Elastiklik Modülü E=200GPa alınız.
Cevap: a-) P=31.6kN, b-)dBC = 0.025mm

Örnek (Soru) 2.16: Şekildeki Alüminyum kademeli

çubuğa P=4kN luk çeki, Q = 32.8kN luk bası kuvveti
uygulanıyor. Buna göre çubuğun toplam uzama
miktarını hesaplayınız.
Cevap: 0
Örnek (Soru) 2.17* İki alüminyum levhanın

arasına pirinç bir başka levha yerleştirilerek
yapıştırılmış ve şekildeki kompozit plaka elde
edilmiştir. Alüminyum ve Pirinç levhaların
herbirisi 250x30x5mm boyutlarına sahiptir.
Kompozit levhaya uygulanan eksenel P = -30kN
luk bası kuvveti etkisi ile alüminyum ve pirinç
levhalarda oluşan normal gerilmeleri
hesaplayınız.
Cevap: sALÜM.  51.1 MPa, sPİRİNÇ=-85.7MPa

P
Örnek (Soru) 2.18 25 mm çapında çelik mil bir
alüminyum tüpün içine yerleştirilmiştir. Bu sisteme P
=160kN luk bası kuvveti uygulandığında a-) Çelik ve
Alüminyum’da ortaya çıkan gerilmeleri b-) Herbirisinin
P boyundaki değişim miktarlarını hesaplayınız. (Eçelik=
200GPa, Ealüm.= 70GPa)
Cevap: a-) sçelik= -116.3 MPa, salüm.= -40.7MPa
b-)-0.145mm
Örnek (Soru) 2.19 Çelik ve pirinçten oluşturulan

kademeli çubuk, her iki ucunda iki sabit duvar
arasına yerleştrilmiş, B ve D noktalarından
sırasıyla 60kN ve 40kN luk eksenel kuvvetlere
maruz bırakılmıştır. Buna göre çelik pirinçte
oluşan maksimum gerilmeleri hesaplayınız.
(Eçelik = 200GPa ve Epirinç = 105GPa)
(Cevap: sAB= 53,98MPa, sDE=- 52,65MPa)

Mukavemet Konu 2 Sekil Degistirme

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mukavemet Konu 2 Sekil Degistirme

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

2

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 1

2.1 Şekil Değiştirme Hesaplarının Önemi

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 2

2.2 Şekil Değiştirme Hesaplama Yöntemleri Neye Göre Değişir?

• Şekil değiştirme hesaplama yöntemleri farklıdır. (Gerilme hesapları da farklıdır.)

• Bu 2. konu kapsamında eksenel yüklemedeki şekil değiştirme ve hiperstatik problemler gösterilecektir.

2.3 Birim Uzama (e) Kavramı

• Örneğin çekmeye maruz L0 boyundaki bir çubukta toplam

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 4

2.5 Eksenel Yükleme ve Toplam Uzama Hesabı:

 Çubuk şeklinde olan elemanların sadece uzunluğu (ekseni) doğrultusunda yüklenmesine

 Bu yükleme çekme veya basma şeklinde olur.

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 5

Sünek bir malzeme için çekme testi diyagramını hatırlayalım:

2.5.1.1 Farklı malzemeler için çekme testi diyagramları:

Gevrek Malzeme Sünek Malzemeler

Düşük Karbonlu Çelik

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 7

2.5.2. Eksenel yüklemede Elastik toplam Uzama (d) hesabı:

Tek eksenli yüklemedeki Hooke Bağıntısından:

Birim şekil değiştirme (e) tanımından:

PL Eksenel yüklemeye maruz, Bu formülün uygulanabilmesi için L

2.5.2.1 Kademeli çubuklar için toplam uzama

Kademeli çubuğu bölgelere ayırırız. E, A veya P değiştiği zaman bölge değişecektir.

Bölgelerin kesit alanları: A1  A2  580 mm 2 , A3  194mm 2

veya 1nci bölge için I-I kesiminin sağ kısmını

D noktasının yer değiştirmesi

2.6 Süperpozisyon prensibi: Elastik yüklemede 2 farklı yükün etkilerinin toplamı,

2.7. Eksenel Yüklemede Statikçe belirsiz (hiperstatik) problemler

Denge halindeki sistemlerde bilinmeyen kuvvetlerin sadece statik denge denklemleri

Çözüm: Statik Denge denklemi olarak sadece;

F y  0  R A  300  600  RB  0 (1)

• yazılabilir. 1 denklem 2 bilinmeyen vardır.

• B zeminini kaldırıp yerine RB kuvveti uygulayabiliriz.

P1  Fiç 1  0 P2  Fiç  2  P3  Fiç 3  600 103 N P4  Fiç  4  900 103 N

 600 103 150 600 103 150 

(2) denkleminden: RB  577 103 N  577 kN

RA  300  600  577  0 RA  323 kN

Örnek (Soru) 2.4*

Şekildeki BC ve DE çubukları çelikten imal edilmiş olup

Buna göre; a-) AF rijit elemanına P=2,4 kN’luk kuvvet uygulandığı

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 14

2.8.1 Termal Uzama

Öncelikle bir malzeme özelliğini iyi anlamak gerekir:

a : malzemenin ısıl genleşme katsayısı (1 / oC):

Tanımı: a; 1 birim boydaki çubuğun sıcaklığı 1 °C değiştirildiğinde boyundaki değişim miktarıdır.

Orantı kurulacak olursa;

L boyundaki çubuğun sıcaklığı DT kadar değiştirildiğinde boyundaki toplam değişim miktarı:

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 15

2.8.2 Termal Gerilmeler (Thermal Stresses)

a (DT )L   0  P  AEa (DT )

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 16

Sol duvar kaldırılınca DT sıcaklık farkı sebebiyle, sistem dT

𝑃𝐴𝑙. = 𝑃𝐵𝑟. = 𝑃 (1)

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 17

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 18

Örnek (Soru) 2.6* : Her iki ucundan ankastre edilmiş,

Cevap: Pirinçte:- 72.62MPa, Çelikte: - 201.73MPa

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 19

(Cevap: ΔT= 41 oC)

21.12.2018 MUKAVEMET - Ders Notları - Prof.Dr. Mehmet Zor 20

2.9 Poisson Oranı: (bir malzeme özelliği)