Professional Documents
Culture Documents
11
Krlma
ekme testi
Krlma analizi
Krlma grntleri
Ana Hatlar 22
Krlma nedir? 33
Bir makine veya yap elemannn kendinden beklenen fonksiyonlar yerine
getiremez hale gelmesine hasar ad verilir. Metallerde hasar en genel anlamda
ekilde oluur.
1. Ar elastik ekil deiimi neticesinde (E)O
rnek bir kiriinkararl bir ekilde ar
sehim yapmas
Krlma nedir? 44
Kat bir cismin gerilmeler altnda iki veya daha ok paraya ayrlmasna krlma
denir.
Krlma nedir? 55
Makroskobik yaklam: Bir krlma kriterinin kurulup, krlma yklerinin
nceden belirlenmesi
Mikroskobik yaklam : atlak ucunda ayrlmay yneten mikroskobik
mekanizmalarn etd
Krlma nedir? 66
Krlma
Yzey Deformasyon
Kristolografik
grnm miktar
Krlma trleri 77
Klivaj krlma, krlma
dzlemine dik balarn
kopmas sonucu oluan
krlma trdr.
Krlma trleri 88
Klivaj krlma tane
ierisindeki bir dzlemde
meydana gelirse kristalin
krlma oluur
.
Krlma trleri 99
Plastik deformasyon etkisi oluan
krlmalar snek zellik tarlar.
Krlma trleri 10
10
Uygulanan
atlak balangc atlak ilerlemesi
gerilme
Konik-anak
Snek
Gevrek
Snek krlma 14
14
Gevre krlmada atlan balamas zor ilerlemesi ise ok kolaydr. Krlma yzeyi
parlak ve kristalin grnmdedir. Gevrek krlmay ok eksenli gerilme, ani
zorlama ve dk scaklklar oluturur.
Gevrek krlma 15
15
Mikro boluk oluumu ile atlak ilerlemesi
atlak lerlemesi 16
16
Tane ii ve tanesnr krlma ile atlak ilerlemesi
atlak ilerlemesi 17
17
(Charpy)
Scaklk
Gevreklikten sneklie
Gei scakl
entik darbe testi 18
18
Metalsel malzemelerin kullanlamayacak hale gelmeleri, (hasar) atlak oluumu, bu atlan veya
atlaklarn yaylmas ve sonuta krlma nedeniyledir. atlak oluumu, yaylmas ve krlma birbirini
tamamlayan kavramlardr. 2.Dnya savana kadar geleneksel tasarm yntemlerinin amac metalsel
malzemeye etkiyen statik yk, ya akma dayanmnn altnda tutarak ar sehimden korumak yada
maksimum ekme dayanmnn altnda tutarak burkulma ve boyun teekklnden korumakt. Bu
yntemlerden malzemenin krlma direnci akma mukavemetinden byk, ekme mukavemetinden
kktr . Halbuki 2.dnya sava yllarnda bu yntemlerleyaplm pek ok gemi, kpr,basnl kap,
byk maddi kayplar douranhasarlar meydana getirmilerdir. Bu hasarlarn sebebi ne olabilir?
Krlma Mekanii
Krlma mekanii 19
19
KLASK TASARIM LE KIRILMA MEKAN TASARIMININ KARILATIRILMASI
Krlma mekanii 20
20
ekildeiki atom arasndaki kohezif kuvvetin atomlar aras uzaklkla deiimi
grlmektedir. Denge konumunda iki atom arasndaki uzaklk ao olup, ekme
gerilmesi uyguland zaman uzaklk artmaktadr. Teorik kohezif dayanm olarak
adlandrlan bir t deerine ulaldnda ayrlma iin gerekli en byk gerilme
deerine ulalm olur. Bu erinin st ksm byk bir yaklamla bir sins erisi
olarak alnabilir.
t
a0
/2
x
Basma
Krlma mekanii 21
21
a0
Atomlar aras ayrlma x, dalga boyu ise
x a a0
d
2x 2x
s s t . sin s st
ok kk
x x 2x
s E. (Hook kanunu) E. s t .
a0 ao
.E
st
2a0
/2
2x s t
U 0 s t sin dx Erinin altnda kalan alan dzlemleri ayrmak
0
iin harcanan ii vermektedir.
Krlma mekanii 22
22
Sarfedilen enerji atla oluturmak iin gereken iki yzey iin harcand dnlrse;
.s t 2 y
2 y
st
E. y
1/ 2
s t
ao
Krlma mekanii 23
23
max
r
2a
Yapda bir atlak bulunmas halinde atlak dibindeki gerilme miktar; atlak dibindeki
yarapn r, gerilmeye dik yar atlak boyunun a olmas durumunda;
a
1/ 2
a
1/ 2
s max s 1 2 ra s max 2s
r r
Krlma mekanii 24
24
1920 ylnda ideal gevrek cisim iin bu kriter Griffith tarafndan ortaya konulmutur.
Griffith cisimlerin kk atlaklar ierdiini ve bir atlan ancak byme esnasnda
serbest kalan elastik enerjisinin yeni yzeyler oluturmak iin gerekli yzey enerjisine eit
veya daha fazla olmas halinde atlan ilerleyeceini savunmutur. Yani;
(U E ) (U y )
( 2a ) ( 2a )
s2 a 2s 2
UE UE
2E E
Krlma mekanii 25
25
U y 2.2.a. y 4.a y
(U E ) (U y ) 2as 2
4. y
( 2a ) ( 2a ) E
Krlma
2.E. y gerilmesi
E. y
s ( 1/ 2
) sK sK ( )1/ 2
a 4a
Krlma mekanii 26
26
Griffith bants cam ve gevrek cisme yakn malzemelerde geree yakn deerler
vermektedir. Ancak metalik malzemelerse kalc ekil deiimi olmaktadr. Dolaysyla
Griffithin ortaya koyduu kriterde serbest kalan enerji, yeni yzeyler olutururken kalc
ekil deiimi iinde harcanmaktadr. Kalc ekil deiimi her malzeme iin farkllk gsterir
.
Bu nedenle Griffithin enerji yaklam metalsel malzemelere dorudan uygulanmaz. Bu
konuda nce Orowan daha sonrada rwin , Griffithin yaklamna eklemeler yapmlardr.
Orowan
E ( P y ) E P 1/ 2
P Y sK ( )
sK ( )1/ 2 a
a
rwin Deformasyon enerjisi
boalma hz
Plastik yzey enerjisini tespit E. c 1/ 2 as 2
etmek zor olduu iin sK ( ) Kri
formlde atlak byme a E
kuvvetini hesaba katmtr.
Krlma mekanii 27
27
Enerji yaklamndaki pratik glkler
nedeniyle, IRWIN lineer elastisite
teorisini kullanarak Mod-I tipi ykleme
altndaki sonsuz genilikteki atlakl
bir cisimde dzlem gerilme halinde
atlak ucu civarndaki gerilme
alannn aadaki formda olduunu
gstermitir.
KI
x s ij f ij ( )
KI in geerli
2 r
olduu blge
Krlma mekanii 28
28
zel olarak =0 dzlemindeki gerilmeler ;
y sy
xy
KI sx
s xx s yy
2 r atlak ucu
x
xy 0
Krlma mekanii 29
29
Sonsuz byklkte ve birim kalnlkta bir levha ele alndnda levhada mevcut 2a
uzunluunda bir atlan ilerlemesi iin zorlayc faktr elastik enerjidir.
Dzlem gerilme
(U E ) iin
as 2
( 2a ) E
rwin
En genel hal K s a
Krlma mekanii 30
30
Krlma mekaniinde 3 trl zorlama ekli vardr.
Gerilme iddet faktr Kc deerini at zaman atlak ani olarak ilerlemekte ve gevrek
krlma olumaktadr. Bu kritik deere krlma tokluu denir. Krlma tokluu bir malzeme
zelliidir. nk KIC malzemenin boyutundan bamsz ve ok az bir dalm ile sabittir
(deneysel sonu). Ancak KIC nin saptanmas iin yaplacak deneylerde dzlem ekil
deitirme durumu yani atlak ucundaki plastik ekil deitirmi blgenin para boyutlarna
gre kk olmas zorunludur.
Krlma mekanii 31
31
Gerilme durumunun dzlem gerilme veya dzlem ekil deitirme halinde olmas
krlma tokluunun deimesine neden olur.
B( ) K IC 2
sA B 2.5( )
sA
KIC
B
Deney paras kalnl, B
Krlma mekanii 32
32
Krlma tokluu en yaygn olarak ASTM E399 a gre belirlenir. ki tr deney
numunesi kullanlr.
Krlma mekanii 33
33
Krlma mekanii 34
34
Krlma tokluu atlakl bir yapnn krlmaya kar direncini gsteren
malzemelerin mekanik zelliklerinden biridir. Gevrek malzemeler relatif
olarak dk krlma tokluuna sahiptir (kolaylkla krlr) buna karn snek
malzemeler de relatif olarak yksek toklua sahiptirler.
krlma kriteri;
K I K Ic Y s k akr (MPa m )
Dzlem ekil deitirme
krlma tokluu
Krlma mekanii 35
35
Krlma tokluu deneylerinin en nemli aamas deney paras tasarmdr. Deney paras,
dzlem ekil deitirme artlarn salayabilmesi iin yeterli kalnla sahip olmaldr. Ayn
art atlak boyu iinde geerlidir.
K IC
a, B 2.5( )2
sA
Burada hem krlma tokluu hemde akma gerilmesi bilinmedii iin tahmin yaplr. Bu
tahmin elastisite modlnn akma dayanma orannn 200 den kk olmas halinde
geerlidir. Eer lineer elastik krlma mekanii artlar geerli deilse gerilme iddet faktr
atlak alm mikrar ve J integrale gre hesaplanr.
Krlma mekanii 36
36
37
37
noktadan Eme deney paras
a 1
"
PS 2
KI = 3/2
2.9
BW W
P
a 3 a 5
2 2
4.6 + 21.8
W W W
a a 7 a 9
#
2 2
P/2 S P/2 37.6 + 37.7
W W
a 1
"
P P 2
KI = 1/2
29.6
BW W
a 3 a 5
a 2 2
185.5 + 655.7
W W #
W a 7 a 9
2 2
1017 + 638.9
W W
P
2a
KI = p a
p
p per unit thickness
W
Lineer elastik krlma mekaniinde akma dayanmnda dk gerilme deerleri ve dzlem
ekil deitirme halleri esast. atlak dibinde plastik deformasyon blgesi bykse lineer
elastik krlma artlar geerliliini yitirir. Bu durumda elasto-plastik krlma artlar
geerlidir. CTOD ve J-integral olmak zere iki yntem kullanlr.
CTOD ynteminde yerel ekil deiiminin ls olarak atlak ucundaki ekil deiimi
alnr. Bunun iin COD a ait deney paralar kullanlr.
( w a)
CTOD COD.r.
(a r ( w a))
Krlma mekanii 38
38
J-integralde potansiyel enerji deiimi hesaba katlr.
P S J .B.da a
a+da
a
da
Utop
U Top
J 2
(b( w a))
Krlma mekanii 39
39
Snek krlmann en byk belirtisi mikro boluk oluumudur (dimples).
Krlma grntleri 44
44
ekilde snek krlma sonucu oluan oyuklar
grlmektedir. Bu oyuklar mikroboluk
ilerlemesi eklinde meydana gelir.
Malzemede kayma ile deformasyon sonucu
boluklar olumu ve bu boluklar birleene
kadar genilemitir. Bu boluklara oyuk
denilmektedir.
Krlma grntleri 45
45
Krlma yzeylerinde bulunan oyuklarn geometrisi zerine ykleme artlarnn
etkisi. Ada ekme sonucu her iki krlma yzeyinde e eksenli oyuklar olumutur.
B kesmede, krlma yzeylerinde zt dorultuda uzam oyuklar. ekme
yrtlmasnda, krlma yzeylerinde krlma merkezine doru uzam oyuklar.
Radyal izler
Balk srt krlma
Krlma grntleri_gevrek krlma 51
51
Konik-anak krlma grlmektedir. Snek krlmada oluan plastik
deformasyon sonras boyun verme gereklemitir. Krlma yzeyi mattr.
Gevrek krlmada ise kesitte hibir deiiklik olmayp, krlma yzeyi parlaktr.
Krlm kesitin ortasnda snek krlmann olutuu lifli blge bulunmaktadr
(son kopma glgesi). Bu glgenin etrafnda ise radyal blge grlmektedir.
Radyal izgiler gevrek krlma belirtisidir.
Krlma 61
61