DERS : MALZEME BİLİMİ

KONU : KIRILMA

Hazırlayan: Prof. Dr. Mehmet GAVGALI

1
Kırılma Nedir?
 Kırılma, gerilme etkisi altında bir cismin iki veya daha fazla
parçaya ayrılması olayına denir.
 Bir malzemenin, ergime sıcaklığından daha düşük sıcaklıklarda
sabit veya statik bir kuvvetin etkisinde iki ya da daha fazla
parçaya ayrılmasına KIRILMA denir.
 Kırılma, dinamik kuvvet etkisinde yorulmayla veya yüksek
sıcaklıklardaki sürünmeyle de meydana gelebilir.
 Kırılma, çatlak oluşumu ve çatlak ilerlemesi olmak üzere iki
aşamada gerçekleşir.

2
Kırılma Türleri
 Deformasyon türüne göre;
• Sünek kırılma
• Gevrek kırılma
 Kırılma yüzeyinin kristalografik yapısına göre;
• Kayma kırılması
• Ayrılma kırılması
 Kırılma yüzeyinin görünüşüne göre;
• Lifli kırılma
• Tanesel kırılma

3
Sünek Kırılma
 Malzemenin akma gerilmesinin üzerindeki bir kuvvet etkisinde plastik
şekil değiştirme ve boyun vermeden sonra büyük enerji harcanarak
gerçekleşen kırılmaya sünek kırılma denir.
 Sünek kırılmada kayma gerilmesi doğrultusunda dislokasyon hareketleri
ile plastik deformasyon görülür.
 Dislokasyonlar hareketi kalıntılarda sonlandığı için boşluklar oluşur ve
bunlar birleşerek genişler.
 Sünek malzemelerde çatlaklar genellikle iç yapıda bulunan oksit
parçacıkları, boşluklar tane sınırları veya sert fazların çevresinde
oluşmaya başlar. Boşluk bulunmayan ve sert faz içermeyen kristallerde
dislokasyon yığılması nedeniyle çatlak oluşabilir.
 Sünek kırılma koni-çanak oluşumu şeklinde kendini gösterir ve kırılma
yüzeyleri mattır.

4
Sünek kırılmanın oluşum aşamaları
Tek eksenli çekme gerilmesi etkisinde gerçekleşen kırılma
mekanizması beş aşamadan oluşumu:
a) Kuvvet etkisinde malzeme boyun vermeye başlar.
b) Numune kesitinde iç kısımlarda mikro boşluklar meydana gelir.
c) İlerleyen deformasyonla birlikte mikro boşluklar büyür ve
birleşerek elips şeklinde bir çatlak oluşur.

5
 a) b) c) d) e)

d) Mikro boşlukların birleşmesiyle çatlak, kendi uzun eksenine

paralel yönde sürekli büyümeye başlar ve paralel doğrultuda
ilerler.
e) Çekme ekseniyle 45o açı yapan kayma deformasyonu etkisiyle
malzeme çatlak ilerlemesine takiben boyun bölgesinin
çevresinden ikiye ayrılarak kırılma gerçekleşir.
Kırık parçalardan biri çanak diğeri koni şekline benzediğinden bu
şekle sahip kırılma olayına çanak-koni kırılması denir.

6
 Konik-çanak

Kesme nedeniyle uzama Eş eksenli oyuklar

7
Gevrek Kırılma

 Malzemenin akma gerilmesinin altındaki bir kuvvet etkisinde

önemli ölçüde plastik şekil değiştirme göstermeden, hızlı çatlak
ilerlemesi ve ani ayrılmayla gerçekleşen kırılmaya gevrek kırılma
denir.
 Gevrek kırılmada çatlak hareketinin doğrultusu uygulanan çekme
kuvveti yönüne hemen hemen diktir ve hasar sonucu düz ve parlak
bir kırılma yüzeyi oluşur.
 Gevrek kırılma, aniden ve uyarısız oluştuğundan oldukça tehlikeli
bir kırılma türüdür.
 Gevrek kırılma hızlı meydana gelir ve düşük enerjiye ihtiyaç
duyulur.

8
 Metallerde mikro çatlaklar genelde katılaşma veya şekil verme
sırasında oluşur.
 Malzeme içerisindeki bir engelde toplanan veya biriken
dislokasyonlar bir mikro çatlak oluşturabildiği gibi üç adet birim
dislokasyonun tek bir dislokasyon içerisinde birleşmesiyle de
oluşabilir.
 Dislokasyonların hareketinin kolaylaştırılmasıyla gevrek kırılma
olasılığı azaltılır.

9
Gevrek kırılmanın oluştuğu durumlar:
 Düşük sıcaklıklar ve HMK kafes yapılarında,
 Çok eksenli gerilme durumlarında,
 Ani yüklemelerde,
 Kaynak bölgeleri gibi homojen olmayan yapılarda,
 Yüksek mukavemet ve düşük sünekliğe sahip malzemelerde,
 Mikro ölçekte transkristalin (tane içinde)
ya da interkristalin (tane sınırlarında)
durumunda oluşabilir.

10
Kırılma türünü etkileyen faktörler:

 Malzemenin türü
 Uygulanan kuvvetin değeri
 Uygulanan Kuvvetin hali (statik, dinamik vs.)
 Malzemenin geometrik şekli
 Sıcaklık
 Şekil değiştirme hızı

11
 Özellik Sünek Kırılma Gevrek Kırılma
Malzeme Altın, bakır, kurşun gibi yumuşak Yüksek mukavemetli metaller,
metaller, bazı polimerler ve organik seramikler ve bazı polimerler
olmayan camlar sünek davranış sergiler. gevrek davranış sergiler.
Enerji Enerjini büyük bir kısmı çatlak Enerjinin büyük bir kısmı kırılmaya
oluşumuna harcanır. harcanır.
Akma Kırılma, akma gerilmesinden büyük Kırılma, akma gerilmesinden
gerilmesi gerilmelerde oluşur, yani boyun verme küçük gerilmelerde oluşur.
olur. Kırılma ani gerçekleşir.
Deformasyon Çok büyük plastik deformasyon Çok az veya hiç plastik
oranı meydana gelir. deformasyon meydana gelmez.
Kırılma yüzeyi Kırılma yüzeyi konik-çanak şeklinde Kırılma yüzeyi düzgün ve parlaktır.
pürüzlü ve mattır.
Kırılma şekli Mikro boşlukların birleşmesi ile tek Tane içi veya tane sınırı şeklinde
parçalı kırılma oluşur. çok parçalı kırılma oluşur.
Tokluk Tokluk yüksektir. Tokluk düşüktür.

12
DİNLEDİĞİNİZ İÇİN
…TEŞEKKÜRLER…

13