korozyon

5
Korozyon ve Trleri

Korozyon ve Trleri
5.1. Korozyon ve Trleri
Korozyon metallerin ortam ile kimyasal veya elektrokimyasal reaksiyonu sonucu malzeme zelliklerinin olumsuz ynde etkilenmesidir. Kimyasal korozyon metalin iinde bulunduu ortamdaki dier bir elementle dorudan elektron alveriinin szkonusu olduu bir reaksiyondur. Metal genellikle ortamdaki oksijene elektron verir ve reaksiyon sonucu metal oksit oluur. Oksidasyon zellikle yksek scaklklarda belirgindir ve bu durumda oluan korozyon rnne teknik dilde tufal denir. Elektrokimyasal korozyonda konum olarak ounlukla farkl yerlerde oluan iki ksm reaksiyon vardr. Genel olarak btn metallerde ve zellikle paslanmaz eliklerde elektrokimyasal korozyon hasarlarna daha ok rastlandndan bu konu stnde durulacaktr. noktasal korozyonda krater (pitting) ya da ine eklinde yerel ukurlar oluur veya yzeyin alt oyulur. Genel korozyonda metal znmesi yavatr ve ortaya kan korozyonun neden olduu maddelerden tr kolaylkla farkedilerek nlem alnabilir. Ancak ulalamayan i boluklarda grnmn bozulmas izlenemeyeceinden tehlikeli olabilir. Noktasal korozyonda ise ortaya kan korozyonun yaratt maddeler farkedilmeyecek kadar azdr, bundan dolay para delinip szma gibi bir belirti grlmeden farkedilmez. Bu duruma gelindiinde ise sistemin btnnde dolayl oluacak hasar, korozyon hasarnn kendisinden ok daha ar sonulara yol aabilir. Korozyon atlaklar ise en tehlikeli korozyon biimi olup, noktasal korozyon gibi ok zor farkedilir. Mekanik zorlama altndaki atlak ularnda entik etkisiyle oluan gerilme ylmalar ile kesit daralmas sonucu ortaya kan ar zorlama, krlmaya yol aabilir. Korozyon atlann hem tane snrlarndan hemde tane ilerinden ilerlemesi mmkndr.

5.1. Korozyon ve Trleri

Korozyon Trleri
Korozyon trlerini mekanik zorlamasz ve mekanik zorlamal olmak zere iki ana balkta toplayabiliriz.
ekil 5.1 : Klorit zengin ortamda korozyon oluumu

Korozyon Biimleri

Malzemede korozyona bal hasar balca biimde gerekleir: genel korozyon, noktasal korozyon ve korozyon atla. Genel korozyon btn yzeyi etkilerken,

ekil 5.2 : Mekanik zorlamasz korozyon trleri

37

PASLANMAZ ELKLER VE KOROZYON

Elektrokimyasal korozyonun her iki kimyasal reaksiyonunda da elektrik yklerinin karlkl deiimi zorunludur. Bu deiim metallerde elektron iletimi yoluyla salanrken, metalin dndaki akm elektrolit zerinden geer. Elektrolitler ounlukla sv zeltiler olmakla birlikte, toprakta ve tuz eriyiklerinde de iyon iletimi mmkndr. Bir elektrolitin korozyondaki etkinlii, iindeki iyonlarn deriikliklerinin su iindeki deriikliklerine oranyla ifade edilir.

Mekanik zorlamasz korozyon trleri: Temas korozyonu, deriiklik pili, aralk korozyonu ve ayrml korozyon eklinde sralanabilir.

5.1. Korozyon ve Trleri

Temas korozyonu veya temas pilinde anotla katot arasndaki elektrik direnci genellikle ok kktr, yani ksa devre bulunmaktadr. Bu durumda anot ve katot iki ayr para ise makro temas pili oluur ve niform bir genel korozyon grlr. Anot ve katot yzeyleri ok kk ve yanyana iseler yerel (mikro) temas pili oluur. Bu tr korozyon heterojen bir karmn deiik iyap bileenleri arasnda ortaya kabilecei gibi sv iindeki metal birikintiler ile svy tayan kap veya boru arasnda ortaya kabilir ve her iki durumda da noktasaldr. Deriiklik pili elektrolit iindeki belirli maddelerin homojen olmayan deriikliklerinden kaynaklanr. En sk rastlana deriiklik pili elektrolite oksijen giriinin eitli blgelerde farkl olmasndan ileri gelen havalandrma pilidir. Dar aralklarda veya szdrmazlk yzeylerinde oluan aralk korozyonu da farkl havalandrma koullarna balanabilir. rnein aralk iinde oksijen deriiklii az, darda ise daha yksektir. Ayrml korozyonda belirli iyap bileenleri, tane snrna yakn blgeler veya baz alam elemanlar elektrolitte ncelikle znrler. Taneleraras korozyon ayrml korozyon iin bir rnektir. nk burada ya tane snrlarnn yksek enerjisi veya farkl yaplar nedeniyle tane snr keltilerinin veya tane snrlarnn znmesi sz konusudur. Tanelerii korozyon ise plastik ekil deiimi sonucu dislokasyon younluu fazla ve bylece enerji seviyesi ykselmi olan kayma dzlemleri stnde ilerler. Ayrml korozyonun zel halleri kr dkme demirdeki sngerleme ve pirindeki inkosuzlamadr. Bu durumda para d biimini korur, ancak dayanmn kaybeder. Mekanik zorlamal korozyon trleri: Gerilme korozyonu, hidrojen gevreklii ve korozyon yorulmas sralanabilir.

PASLANMAZ ELKLER VE KOROZYON

Gerilme korozyonu elektrolit iinde bulunan ve bir atlak balangc tayan para zerine ekme gerilmelerinin etkimesi ile ortaya kar. atlak balangclar yzeyde ve mikroskobik lein altnda byklkteki sreksizliklerdir. atlaklar mekanik gerilme ve korozyonun ortak etkimesi sonucu da ortaya kabilirler. Gerilme nedeniyle hareket eden dislokasyonlarn yzeyde meydana getirdii kayma eikleri, korozyon yavalatc oksit vb. tabakann srekliliini bozar. Bu gibi hallerde koruyucu tabakann yenilenmesi olaya zg elektrolit tarafndan engellenir ve korozyonun yerel olarak gelimesiyle bir tnel oluur. Dorudan doruya koruyucu tabakadan gelecek iyonlarda ayn sonucu dourur. Gerilme korozyonu srasndaki atlak ilerlemesi, atlak ucundaki gerilme ylmas sonucu oluan plastik ekil deiimi ve buna bal dislokasyon younluu nedeniyle anodik olarak znme ve atlak bymesi eklinde geliir. Bu arada plastik ekil deiimi sonucu azalan gerilme ylmas, atlak bymesi ile tayc kesitin daralmas ve ortalama gerilmenin artmas sonucu yeniden etkinlik kazanr. Bu ekilde ilerleyen atlak hzlanarak parann ksa zamanda krlmasna yol aar. Gerilme korozyonu her trl malzemede grlebilir, ancak paslanmaz elik gibi korozyona dayankl malzemeler koruyucu tabakann hasar grmesi ile zellikle duyarl hale geebilirler. Gerilme korozyonu malzemeye ve elektrolite bal olarak hem taneleraras hem de tanelerii trden olabilir. Hidrojen gevrekliinde de gerilme, elektrolit ve atlak gibi eleman mevcut olmasna ramen hasar mekanizmas gerilme korozyonundan farkl olduu iin deiik bir kategoride deerlendirilir. Hidrojen gevrekliinde katodik reaksiyon sonucu ortaya kan hidrojen iyonlarnn malzeme iine yaynmas ve daha sonra malzeme ii mikro boluklarda hidrojen molekln meydana getirirken i gerilmelere ve dolaysyla atlaklara yol amas sz konusudur. Korozyon yorulmasnda ise gerilme korozyonunun mekanizmas byk lde aynen geerlidir. Yalnz yorulma zorlamalar

ekil 5.3 : Mekanik zorlamal korozyon trleri

38

altnda yzeyde knt ve girintiler, yani ularnda dislokasyon younluu yksek olan derin atlak balanglar her zaman olutuundan, korozyon yorulmasnn grlmesi iin belli bir elektrolitin bulunmas gerekmez. ehir suyu dahi yorulma dayanmnn nemli lde azalmasna yol aabilir. Korozyon yorulmas hemen hemen her zaman taneler ii atlaklar eklinde ilerler. Yukarda anlatlan mekanik zorlama altndaki korozyon trlerine ek olarak iki kat maddenin srtnmesi sonucu ortaya kan srtnme korozyonu, akan svlar iinde oluan erozyon korozyonu ve kavitasyon korozyonu sralanabilir. Srtnme korozyonunda zellikle mekanik anma ile kopan yzey paracklar korozyona urayarak uyum pas diye adlandrlan korozyonun yaratt maddeleri olutururlar. Erozyon ve kavitasyonda ise metal yzeyindeki koruyucu tabaka bozularak korozyon hasar ortaya kar.

metal yzey koruma kaplamalar sralanabilir. Tasarm srasnda da korozyondan korunma amal tedbirler alnabilir. Farkl potansiyele sahip malzemeler arasndaki korozyon, ara yaltkan tabakalar ile engellenebilir.

5.2. Paslanmaz eliklerin Korozyonu

Paslanmaz eliklerin korozyona kar dayanmnn yksek olmas, yzeyinde bulunan ince oksit filminin sonucu olarak dnlr. Bu filmin bileimi alamdan alama ve grd ileme (haddeleme, dalama, sl ilem) gre deiir. Bu tabakann srekli, gzeneksiz, znmeyen ve kendini onaran bir yapda olduu bilinir. Bu tabaka bozulduu zaman havada veya oksijen bulunan ortamlarda kendiliinden yeniden oluur. Pasifik , pasif bir oksit filminin varl halinde kazanlan korozyona kar dayankllktr. Bu sabit bir durum deildir, sadece belirli ortamlarda veya belirli koullarda ortaya kar. Paslanmaz eliklerin pasiflik durumunun var olduu alan dar veya genitir, koullardaki kk deiimler bu pasiflik durumunu bozabilir. Pasif durumdaki paslanmaz elikler asil metaller gibi davranrken, aksi durumda basit eliklerin zelliindedir. Paslanmaz elikler normal olarak pasiftirler, ancak oksitleyici zellii dk korozif zeltilerde, aktifleirler. Bu nedenle pasifliin korunmas iin oksijen veren ortamlarn srekli var olmas gereklidir. Aksi halde yerel korozyon oluur ve mesela deniz suyunda aralk korozyonu grlr.

Metallerin Korozyon Davran

Anodik metal znmesi iin metal yzeyinin aktif olmas, metalin elektrolitik olarak anmasn engelleyebilecek bir reaksiyonla karlalmamas lazmdr. Pasifleebilen malzemelerde ve zellikle oksijence zengin elektrolitlerde, ou kez oksit olarak oluan pasif tabaka sayesinde anot akm ok kk bir deere der ve geni bir potansiyel aralnda yaklak olarak sabit kalr. Bu ekilde korozyonun devam etmesi engellenir.

5.1. Korozyon ve Trleri

Korozyondan Korunma

ekil 5.4 : CaCl2 zeltisinin korozyon etkisi.

39

PASLANMAZ ELKLER VE KOROZYON

Korozyondan aktif korunmada elektrolitin deitirilmesi, koruyucu anot kullanlmas ve d elektrik potansiyeli uygulanmas ile dorudan doruya korozyon reaksiyonlar azaltlr. Bir elektrolitin etkinliini azaltmak zere inhibitr denilen kimyasal maddeler eklenebilir veya kapal devre sistemlerde su, oksijerce fakirletirilebilir. Koruyucu anot veya d gerilim uygulamas ile korunmak istenen malzeme katot haline getirilir. Korozyondan pasif korunma olarak elektroliti korunacak metalden uzak tutan her trl nlem anlalr. Yaygn olarak kullanlan yntemler arasnda organik (ya balmumu, plastik), metal olmayan-inorganik (oksitler, fosfatlar, seramikler, emaye) ve

5.2. Paslanmaz eliklerin korozyonu

Korozif zeltinin paslanmaz eliin yzeyinde hareket etmesi ve hznn artmas, zelti iinde znm oksijenin elikle temasa geme hzn artrr ve hz arttka elektrokimyasal korozyon eilimi azalr. Ancak artan hzla erozyon ve kavitasyon gibi mekanik etkiler artar ve yeni bir film olumas engellendii gibi, eski film de ortadan kalkabilir. Bu nedenle korozyona urama eilimi belirli bir noktaya kadar azalr ve sonra terar artar. Bu snr hznn deeri, eliin bileimi, scaklk, zeltilerin miktar ve bileimi ile dier ortam faktrlerine baldr. Paslanmaz elikler metal oksit filmi olmadan iyi bir korozyon direncine sahip deildirler ve pasif filmlerini koruyamayacaklar durumlarda hzla znrler. Dolaysyla malzemenin korozyon direnci ya iyidir ya da ktdr. Pasif filmin yerel olarak bozulmas durumunda da ayn ey olur. Bu durumda pitting, aralk korozyonu, taneleraras korozyon veya gerilmeli korozyon oluabilir. Sonu ok kt olabilir, ancak malzemenin ok kk bir ksm korozyona urad iin, hasarn nceden farkedilmesi gtr.

tutulursa, belirli ortamlarda oda scaklnda dahi tane snrlar boyunca korozyona urarlar. Bu taneleraras korozyon oluumu, krom karbrn tane snrlarnda kelmesi ve komu blgelerde bileimdeki krom miktarnn azalmas nedeniyledir. Bileimdeki karbon miktarnn drlmesi ve bu ekilde elikte karbr oluumu eiliminin zayflamas ile taneleraras korozyon eilimi azaltlabilir. Karbon miktar dnda bu kritik scaklk blgesinde (550C-850C) tutma sresi de ok nemlidir. Bu blgede karbr kelmesi ok hzl olur. Mesela kaynak balantlarnda kaynak metali ve ana metal korozyona uramaz iken, s tesiri altndaki blgede szkonusu scaklklarn ksa sre var olduu yerlerde korozyon grlr. Bu durum, tavlama, stabilize edilmi elik trleri kullanma (321, 347) veya ekstra dk karbonlu trler (304L, 316L) seilmesi ile nlenebilir. Taneleraras korozyona duyarl hale gelen paslanmaz eliklerin mekanik zellikleri pek deimez. Ancak taneleraras korozyonun gereklemesi halinde , zellikler ok olumsuz etkilenir. Martenzitik elikler atmosferik korozyona kar en yksek dayanma sahip olmalar iin uygun bir sl ilem grmelidirler. Bunlar genellikle tam sertlemi durumda en yksek korozyon direncine sahiptirler. 375C scakln altnda temperleme, suverme gerilmelerini azaltr ve sneklik ile tokluu ok olumlu etkiler, bu arada korozyon direnci fazla dmez. Ancak 375C-560C arasnda bir temperlemeden kanlmaldr, nk hem tokluk hem korozyon direnci der. Ferritik trlerde korozyon direnci baz sl ilemlerden olumsuz etkilenebilir. Bu nedenle % 10 - % 29 krom ieren sertletirilmeyen trlerin kaynak sonrasnda tavlanmas uygun olur. Ostenitiklerde bu sorun, stabilize edilmi veya dk karbonlu trler kullanlarak alabilir. Uygun sl ilem yapldnda ostenitik kromnikel elikleri bir ok korozif ortamda pasifliini korurlar. En iyi korozyon zelliklerine 1040C-1150C scaklklarna stlp hzla soutulduklarnda sahip olurlar.

Bileimin Etkisi
Paslanmaz eliklerin korozyon dayanm kromun varlna baldr ve krom miktar artrldka bu dayanm artar. Ayrca yzeyde pasif bir filmin oluum hz da krom miktarna baldr. Nikelin bulunmas oksijen bulunmayan belirli ortamlardaki korozyon dayanmn artrr. Ayrca dier mekanik zellikleri de gelitirir. Mangan ostenit yapy kararl hale getirmede etkindir, fakat korozyon dayanmna nemli bir katks olmaz. 200 serisi eliklerde ostenitik yap iin gerekli olacak nikelin bir ksmnn yerini mangan alr. Molibden; halojen tuzlar ve deniz suyundaki noktasal korozyon dayanmn ok olumlu etkiler. Molibden katlmas pasif filmin belirli ortamlardaki dayanmn artrr.

PASLANMAZ ELKLER VE KOROZYON

Isl lemin Etkisi

Deiik sl ilemler sonucu iyapnn deimesi paslanmaz eliklerin korozyon dayanmna nemli etki yapar. Bu eliklerin korozyon dayanm, karbonun tmnn znm olmas ve homojen tek fazl bir iyap bulunmas durumunda en iyidir. Kararl (stabilize) hale getirilmemi ostenitik paslanmaz elikler 550C-850C arasnda
40

Bu sayede homojen bir ostenitik iyap elde edilir. arplmay nlemek ve tufal temizlemeyi kolaylatrmak iin bu araln dk scaklk tarafnda allr. Hzl soutma nemlidir, kk paralar havada soutulabilir, ancak bykler suda soutulmaldr. Taneleraras korozyona duyarl hale gelmeyi nlemek iin hazr reeteler vermek imkanszdr, nk bu duyarllk para biim ve kalnlnn dnda, bileime (karbon miktarna ve krom dnda) karbr yapclarn miktarna) baldr. Souma hznn deerinden daha ok kritik scaklk blgesinde gein sre nemlidir. Bu blgenin ortalarnda sadece birka dakika kalnmas, ularda saatlerce kalnmasna edeer etki yaratr. Baz durumlarda souk ekil verme uygulanmas, malzemenin korozyona kar dayanmn drr. Ancak bu zel bir durumdur ve eliin bileimi yannda, souk ekil verme miktar, iyap homojenlii ve ortamn trne baldr. Mesela, yzeye souk markalama gibi yerel souk ilemlerin etkisi ok olumsuz olur.

parlatlm bir yzey en iyisidir. Przl yzeylere yerel korozyona neden olabilecek toz, tuz, nem gibi maddelerin tutunmas daha kolay olur.

ekil 5.6 : Tal yzeyde %5 NaCl zeltisinin oluturduu korozyon

Kaynak leminin Etkisi

Kaynak srasnda korozyon hassasiyetinin ne oranda ortaya kaca dikiin birim uzunluu bana s girdisine baldr. Ark kayna yntemlerinde yksek ilerleme hzlarnda s girdisi dk olur. Gaz eritme kayna paslanmaz ilekler iin genellikle kullanlmaz, nk yksek s girdisi yannda, karbrleme etkiside vardr.

Yalar, hidrokarbon esasl solventler veya alkalin temizleyiciler ile giderilebilir, ancak ilem sonras bu temizleyiciler de tamamen uzaklatrlmaldr. Yzey kirlenmeleri, kesme ve derin ekme ilemleri srasnda da ortaya kabilir. Takmlardan yzeye batan kk metal paracklar uzaklatrlmaz ise yerel korozyona neden olurlar. Bunlarn temizlenmesi en iyi ekilde, yaklak %20 nitrik asit ieren 50C-60C scaklktaki bir zeltiye daldrlarak gerekletirilir. Kumlama sadece demir iermeyen silis kumu kullanlarak yaplabilir. Eer metal paracklarla temizleme kanlmaz ise, ilem sonras yukarda bahsedilen zeltiye daldrlarak temizleme yaplabilir. Korozyon nedeniyle oluan hasarlar, ou kez malzeme trn deitirmeye gerek kalmadan tasarmda yaplacak deiikliklerle nlenebilir. Dikkate alnmas gereken hususlar balant tasarmlar, yzey sreklilii ve entik etkileridir. Kaynak dikilerinin yeri, plakalarn ekonomik kesimi ve birleme yerlerinde birbirine uygunluu dnlerek belirlenmelidir. Aln kaynaklar bindirme kaynaklarna tercih edilmelidir. Bindirme kanlmaz ise korozif zeltilere kar szdrmaz yaplmaldr, aksi halde aralk veya deriiklik pili korozyonu ortaya kabilir. Takviye plakalar gibi ke kaynaklar ile evrilmi balantlardan kanlmaldr. Bu birletirmelerde tavlama ile giderilmesi ok g iki eksenli gerilmeler mevcuttur. Paslanmaz elik bir tank, karbonlu bir elik ayak zerinde oturuyorsa, yksek
41

5.2. Paslanmaz eliklerin Korozyonu

Tasarm ve malatn Etkisi

ekil 5.5 : Kaynak ileminin korozyon etkisi

Yzey Durumunun Etkisi

Paslanmaz eliklerde yeterli bir kullanm mr elde edebilmek iin yzey durumuna ok dikkat etmek gerekir. Yzey dzgnl ve temizlii korozyon problemlerini azaltr. Genellikle dz ve

PASLANMAZ ELKLER VE KOROZYON

scaklklarda bu ayak malzemesinden paslanmaz elie karbon yaynabilir. Bunu nlemek iin ayak nce paslanmaz elik bir plakaya kaynatlmal ve tank bunun zerine oturtulmaldr. Bunun yannda zellikle gerilmeli korozyon tehlikesinin var olmas durumunda, i gerilmeleri de en aza indirmek ok nemlidir. Diki azlarnn zorlanmadan yanyana getirilmesi, diki aralklarnn homojen ve dzgn olmas nemlidir. Ayrca paralarn serbest genlemesine mmkn olduunca izin verilmelidir.

aralklarda oluur. Havalanmas zayf olan dar aralklardaki snrl miktardaki oksijen pasif oksit filmini onaramaz ve bir deriiklik pili oluur. Ayrca buralarda korozyonu hzlandran bir ksm yabanc maddeler birikir. En uygunu bu yerlerin tamamen szdrmaz yaplmasdr.

Galvanik ve Deriiklik Pili Korozyonu

Paslanmaz eliklerde makro ve mikro temas korozyonu (pili) eklinde genel ve noktasal korozyon trlerine rastlanr. zellikle paslanmaz elik kabn iindeki zeltiye ek olarak bulunan bakr vb. maden paracklar mikro temas korozyonuna yol aar. Paslanmaz eliklerde en sk rastlanan deriiklik pili elektrolite oksijen giriinin eitli blgelerde farkl olmasndan ileri gelen ve paslanmaz eliin yzey pasifliinin yer yer bozulmasna yol aan havalandrma pilidir. Bu korozyonun trlerinin hangi ortamlarda ve artlarda olutuu aada rnekler ile anlatlacaktr.

5.3. Paslanmaz eliklerin Korozyon Trleri

Paslanmaz eliklerde Taneleraras Korozyon
Karbon miktar %0,03 ten fazla olan kararsz (stabilize edilmemi) ostenitik paslanmaz eliklerde 550C-850C scaklk aralnda tane snrlarnda karbr kelmesi olur ve malzeme taneleraras korozyona duyarl hale gelir. Bu durumu engellemek iin: 1. Yksek scaklk (1040-1150C) tav ile karbrleri zmek ve tekrar kelemeyecekleri bir hzla soutmak 2. Stabilize (Ti, Nb) paslanmaz elik kullanmak 3. Karbon miktarn azaltamak gibi zmler nerilir. Bu korozyon trne malzemenin duyarll test etmek iin ASTM A262 kodlu standartta verilen deneyi uygulamak gerekir. Atmosferik veya hafif korozif ortamlarda taneleraras korozyon iin tedbir almaya gerek yoktur.

5.2. Paslanmaz eliklerin Korozyonu

5.4. Paslanmaz eliklerin eitli Ortamlarda Korozyon Dayanm

Atmosferik Korozyon Dayanm
Hemen hemen btn paslanmaz elik trleri, hava kirlilii olmad srece %100 nem altnda dahi yksek korozyon dayanmna sahiptir. Hava kirliliinin szkonusu olmad ortamlar iin malzeme saimi sadece maliyet, temin edilebilirlik, mekanik zellikler, montaja uygunluk ve grnm dikkate alnarak yaplr. Havann kuru olduu blgelerde en ekonomik trler seilebilir. Sanayi ortamnda kullanlacak paslanmaz eliklerin seimi havadaki kirlilie ve grnm beklentilerine baldr. Grnm nemli ise 430 serisi tercih edilecek en dk alam tr olmaldr. 302 serisi paslanmaz eliklerin de ou uygulamalar iin yeterli olduu gzlenmitir. Sanayi ortamnda en ok sorun karan kirlilik klrr veya bileiklerinden dolal olandr. Su ile sk sk ykamann mmkn olmad kapal ortamlarda paslanmaz eliklerin sratli korozyona maruz kaldklar gzlenir. Karayolu tatlarnda en yaygn olarak tercih edilen trler 409, 430, 434

Paslanmaz eliklerde Pitting

PASLANMAZ ELKLER VE KOROZYON

Tm yzeyde pasif olan paslanmaz eliklerde herhangi bir yerel korozyon olursa balang noktasnda hzl bir ilerleme olur. nk pasif (katot) ve aktif (anot) alanlar arasnda bir elektrolitik pil (hcre) ortaya kar ve pitting ilerler. Ortamda klorr ieren zeltiler varsa aktifpasif elektrolitik hcreleri hzlanr. Yapda molibden bulunmas ise noktasal korozyon dayanmn artrr.

Aralk Korozyonu
Ayn veya farkl trden iki paslanmaz elik parann balant ve birlemi yerindeki
42

201, 301 ve 304 trleridir. 434 serisi daha ok otomobil paralarnda krom kaplamaya benzeyen grnm ve k aylarnda uygulanan tuzlamaya kar korozyon dayanm sebebiyle tercih edilir. 301 trl ise iyi ekillendirilebilme ve pekleme zellii sonucu salad yaylanma zelliinden tr jant kapaklarnda kullanlr. Mukavemet asndan kritik saylmayan yap elemanlernda tercih edilen 409 trnn en yaygn kullanm yeri ise uzun yllardan beri katalitik konvertrler olmutur.

Deniz Suyunda Korozyon Dayanm

Deniz suyu veya tuzlu sulu ortamlarda alacak paslanmaz eliklerin seimi, atmosferde kullanlanlara gre daha karmaktr. 304 ve zellikle 316 deniz suyuna en dayankl trlerdir. Yalnz ak hz 1.5 m/s altndaki durgun sularda (mesala kirli liman sularnda) 316 da dahil hemen hemen btn paslanmaz elikler pitting korozyonuna urarlar. Byle durumlar iin zel gelitirilmi ostenitik ve ferritik alamlardan biri tercih edilmelidir. Paslanmaz elik ile oluturulan galvanik iftler, deniz suyu ortamnda dier malzemelerin sratli korozyona uramasna yol aar. Deniz kirlilii, oksitleyici olan ortamlar hari ou zaman korozyon dayanmn daha da drr. Kavitasyon erozyonu sz konusu olduunda ise paslanmaz elikler mkemmel bir performans gsterirler ve gemi pervaneleri ve deniz suyu pompalarnda zellikle tercih edilirler.

kalan imbik, kazan, s deitiricisi, boru hatt, depo tank ve pompalarn yapmnda yaygn olarak kullanlrlar. Bunun yannda, 309 ve 310 trleri %50 deriiklikteki asetik asite kaynama scaklnn %99una kadar iyi bir diren gsterirler. Dier hallerde, zellikle asetik asitin iinde paslanmaz eliin pasifliini bozacak baka maddelerin bulunmas durumunda testler yaplarak malzemenin davran belirlenmelidir. Paslanmaz elikler amonyakn en yksek deriiklik seviyelerinde bile ok iyi korozyon dayanm gsterirler. Kkrt gidericilerin elek ve dier elemanlarnda 304 ve 316 trleri tercih edilir. Su soutmal s deitiriciler sz konusu olduunda,klorlu soutma suyu altndaki gerilme korozyonu atlana kar 430 tr kullanlr. Ortamda klorr iyonu bulunduunda ise pitting direnci yksek 18Cr-2Mo, 26Cr-1Mo ve 29Cr-4Mo gibi trlere ynelinmelidir. Klorl zclerden, metan, etan, etilen, propan ve benzenin halojen trevlerinin kullanld kuru temizleme, metal temizleme, buharla ya giderme ve zc ekstraksiyonu gibi uygulamalarda,su bulunmad mddete paslanmaz elikler hi problemsiz kullanlabilir. Su bulunmas halinde ortamdaki metalin de varlyla hidroklorik asit veya organik asitler meydana gelir. Bu gibi hallerde 316 ve 317 trlerinde pitting korozyonuna dikkat edilmelidir. Kaynakl birleme noktalarnda ise taneleraras korozyon ortaya kabilir ve test yaplmas nerilir. Kromik asit yksek oksitleme zelliine sahip olmasna ramen paslanmaz eliklerde korozyona sebep olur. Paslanmaz elikler kromik asit ile ancak dk deriiklikte ve/veya dk scaklklarda kullanlabilirler.

5.4. Paslanmaz eliklerin eitli Ortamlarda Korozyon Dayanm

Kimyasal Ortamlarda Korozyon Dayanm

Kimyasal ortamlarda paslanmaz elikler genel korozyon, taneleraras korozyon, gerilme korozyonu atlamas, pitting, aralk korozyonu ve/veya galvanik korozyona maruz kalr. Ortamdaki kk deiiklikler bazen nemli performans deiikliine yol aabilir; bu nedenle tasarm ve malzeme seimleri titizlikle yaplmaldr. Oda scaklnda asetik asit iin ostenitik paslanmaz elikler ideal bir seimdir. 304 ve 347 trleri %99 deriiklikteki saf asitte kaynama scaklnn %50sine kadar varan scaklklarda sadece dk bir genel korozyona maruz kalp rahatlkla kullanlabilirler. Bu trler asetik asite maruz

Metil-, etil-, propil- ve vinil-asetat gibi esterlerin saf halde paslanmaz eliklerde hibir korozif etkileri yoktur. Sadece esterleme srecinde ortama katalizr olarak katlan slfrik asitden dolay oluabilecek korozyon hesaba katlmaldr.
43

PASLANMAZ ELKLER VE KOROZYON

Sitrik asit oksitleyici olmayan bir asittir ve paslanmaz eliklerde asetik aside gre daha az koroziftir. Dk scaklk ve deriiklikte rahatlkla kullanlabilirler. Yksek scaklk yksek deriiklik ve klorr katm olmas sz konusu olduunda yksek alaml trler tercih edilmelidir.

Asetik asit ve formik asit gibi dk molekler arlkl ya asitlerinin bulunduu ortamlarda 18-8 paslanmazlar kullanlr. Palmitik ve stearik asit gibi yksek molekl arl olan asitler ise daha az koroziftirler. Bu asitlerde kullanlan 18-8 tr alamlarn faydas, kk renk ve koku deiimleri veya dier kontaminasyonlarn 175C scakla kadar nlenmi olmasdr.175C st scaklklarda pitting ve genel korozyonun nlenebilmesi iin 316 tr paslanmaz eliklerin kullanm gerekir. Yksek basnl ya asidi buhar sz konusu olduunda da yine 316 serisi paslanmaz elikler kullanlr. Ya asidi ve klrr karmlarnda gerilme korozyonu atla hesaba katlmaldr. Paslanmaz elikler gbre makina ve tehizatnda pek ok yerde kullanlr. Kuru gbrelerde 409 tipi, sv gbrelere ise 304 tipi tercih edilir.

zellikle tekrar stma kazan, s deitiricisi, boru ve CO2 ayrtrcs kolonlarnda karbon eliklerine tercih edilirler. Bu durumlarda 304 tipi genellikle yeterlidir. Paslanmaz eliklerin sanayide ilk uygulamalarndan biri 430 ve 304 tipleri ile nitrik asit ortamnda kullanlmasdr. Gnmzdeki uygulumalarda 304L ve 347 tipleri kaynakl montaj sonrasnda sl ileme gerek kalmakszn yeterli korozyon dayanm salamaktadr. Oda scaklnda %94 deriiklie kadar nitrik asit paslanmaz elikte nemli bir korozyona yol amazken, deriiklik, scaklk ve basncn artt hallerde korozyonun sratle artt gzlenmitir. Nitrik asit iindeki paslanmaz elikler havalandrma, akkann hz ve hareketlerinden fazla etkilenmezler, nk nitrik asidin kendisi oksitleyicidir, pasiflii destekler ve dolaysiyle pitting veya gerileme korozyonu atlana yol amaz. Yalnz %0,03 den fazla karbon ieren, iyi bir sl ilem ile stabilize olmam malzemede taneleraras korozyon ortaya kabilir. Bu durum ortama hidroflorik asidin eklenmesiyle daha da ktleir. Bunun yannda nitrik asit, slfrik asit gibi baz ortamlarda belli oranlarda kark bulunduunda paslanmaz eliklerde pasiflii destekler ve korozif etkiyi azaltr. Nitrik asit uygulamalar, kesinlikle kapsaml bir aratrma ve deneme sonucunda yaplmaldr. Paslanmaz eliklerin fosforik aside kar dayanm deriiklik, scaklk, ortamdaki katklar ve alam trne baldr. Yksek molibdenli ve yksek molibden/kromlu ferritik trler yksek deriikliklerde de korozyon dayanmna sahiptirler. 65Ca kadar btn paslanmaz elikler sodyum hidroksit zeltilerinde iyi korozyon dayanm gsterirler. 65Cn stnde ise yksek krom ve molibden ieren ferritik alamlarn kullanlmas gerekir. Slfr rnlerinin bulunduu ortamlarda karbon elikleri ve paslanmaz elikler yksek korozyon dayanm gsterirler. Genellikle 300 serisi paslanmaz eliklerin kullanld bu ortamlarda paslanmaz eliklerin korozyon hz, scakla ve havadaki slfirik asit buhar oranna baldr. 8-8 trnde paslanmaz elikler, slfirik asitten doabilecek korozyona kar da deiik scaklk ve deriiklik aralklarnda

5.4. Paslanmaz eliklerin eitli Ortamlarda Korozyon Dayanm

Paslanmaz eliklerin formik asitteki davran asetik asittekine ok benzer. ou zaman korozyon biraz daha hzldr. Formik asit iinde bulunabilen katklardan formaldehit, pitting korozyonuna yol aar. Oda scaklnda ostenitik eliklerin tamam formik aside direnlidir. Yksek scaklk uygulamalarnda yksek kromlu molibdenli ferritik tipler kullanlmaktadr. Paslanmaz elikler korozyon asndan genel olarak hidroklorik aside direnli bir malzeme deildir ve tavsiye edilmezler. Ancak iyi havalandrlan seyreltik zeltilerde 316, 317 ve 329 tr alamlar kullanlabilir. Paslanmaz elik ile bir baka alamdan oluan metal iftlerinden (pillerinden) zellikle kanlmaldr, nk birleme yerlerinde korozyon daha da hzlanr. Hidroflorik asit sz konusu olduunda ok dk scaklk ve deriiklik durumlar haricinde paslanmaz elikler ok sratli korozyona maruz kalrlar ve dolaysyla snrl bir kullanm alan vardr. Saf laktik asitte molibden ihtiva eder alamlarn daha yksek korozyon dayanm gsterdikleri gzlenmitir. Korozyon hz ortama klorr ve slfatlarn katlm sonucu hzlanr. 95C st scaklklarda paslanmaz elikler laktik asitle birlikte kullanma uygun deildir. Paslanmaz elikler monoetanolamine kar mkemmel korozyon dayanm gsterirler.
44

PASLANMAZ ELKLER VE KOROZYON

dayankldrlar. %80-100 deriiklikteki slfrik asitler oda scaklndaki kaplarda gvenle saklanabilirler. %1-5 deriiklikte ise 316 ve zellikle 65Cda daha yksek oranda molibdenli 317 serisi kullanlabilir. Saf alamlardaki bu karmak durum ortama nitrit asit ve bakr tuzlar gibi maddelerin eklenmesiyle daha da karmak bir hal almaktadr. Sz konusu maddeler paslanmaz eliklerin kullanm alann geniletirler. Hidrojen gibi indirgeyici elemanlar ise korozyon dayanmn drrler. Bu durumlarda yaplacak seimler mutlaka deneylerle dorulanmaldr. Slfrik asit ortamna nitrik asit, kromik asit ve sodyum bikromat gibi oksitleyici elemanlar az miktarlarda eklendiinde zellikle 304 ve 316 tipi paslanmaz eliklerin gvenle kullanlabilecekleri gzlenmitir. Kkrt dioksit ve slfrik asit ortamnda molibden katkl alamlarn korozyon asndan daha dayankl olduklar gzlenmitir. Bu ortamlarda aralk korozyonunun nlenmesi iin yzeyler temiz ve przsz tutulmal, parack yapmas nlenmeli, 90lik dirsekler ve bindirme kaynaklarndan saknlmaldr. Slfrik asit ortamnda kullanlacak paslanmaz eliklerde, pekleme sonucu sertlik deeri 96 HRBnin stne ktnda gerilme korozyonu atla tehlikesi ortaya kabilir ve bu durum ancak sl ilem ile nlenebilir. Slfrik asit yannda havaya asl paracklarn bulunduu ortamlarda pompa kanatklarnda sratli bir erozyon korozyonu gzlenmitir. Bu uygulamalarda 316 gibi alamlar en uzun kullanm mrn salamaktadr.

tipleri ykayc, evaporatr, alkoll iecek tehizat, kazan, tank ve borularda tercih edilmilerdir. Paslanmaz eliklerin kat ve kraft endstrisinde kullanm nedeni sadece korozyon dayanm olmayp, yzeyde birikim ve kabuklamaya izin vermemesi ve mekanik ve fiziksel zelliklerinden dolay olmutur.

Gda Sanayiinde Korozyon Dayanm

Paslanmaz elikler gda ileme ve depolama tehizatnda sadece korozyon dayanm dolaysyla deil, kolay temizlenebilmeleri ve temiz kalmalar sayesinde de yaygn olarak kullanlr. Uygulamalar arasnda pompalar, borular, tanklar, stclar dolum makinalar, s deitiricileri ve vakum tanklar saylabilir. Srekli su duu veya aknn olduu gda veya gda kab ykama makinalarnda, paslanmaz elikler korozyon dayanmlar ve uzun mrlerinden dolay tercih edilirler. inde tuz ve sirke ieren turu sular veya eitli soslarn bulunduu kaplar ve borularda pitting ve aralk korozyonunda dayankl zel alamlarn kullanlmas gerekir. Hava/buhar tahliye borularnda 304, fan kanatklarnda 316 tipi kullanlabilir. Turu suyu vb. kimyasallar haricindeki sv depolarnda 316L veya sl ileme tabi tutulmu, kumlanm ve pasifletirilmi 316 kullanlr. Kuru katk maddesi tamburlarnda ise 304 tercih edilir. Daha korozif gdalar iin ise ok dk karbonlu paslanmaz eliklere ynelmek gerekir.

5.4. Paslanmaz eliklerin eitli Ortamlarda Korozyon Dayanm

la Sanayiinde Korozyon Dayanm:

la sanayii ve hassas kimyasallarda 18-8 serisi alamlar korozif olan ve olmayan ortamlarda gerekli temizlik (sanitasyon) artlarn salamak amacyla tercih edilirler. Bu tr kimyasallarn bulunduu ortamlarda korozyondan ok, bileim, saflk, renk ve kokunun korunmas daha byk nem kazanmaktadr. C vitamini zeltisine kar bakr kalntlarndan arndrlm bir paslanmaz elik mkemmel bir seimdir. Bunun yannda B6 vitamini zeltisinde paslanmaz elik alam iindeki demir, vitamin yapsn bozmaktadr. Gemiten beri 304 ve 316

Yksek Scaklkta Korozyon Dayanm

Paslanmaz eliklerin yksek scaklk uygulamalarnda ou zaman ergimi maddelerle temas sz konusudur. 18-8 paslanmaz elikler ergimi sodyum karsnda 540Ca kadar korozyondan hi etkilenmezler ve 870Ca kadar da korozyonda nemli bir art gzlenmez. Fakat ortama az miktarda oksijen katlmas sonucu korozyon direnci aniden der. Deiken artlar altndaki ergimi kurun yannda, oksitleyici etkiye sahip ergimi haldeki alminyum, inko, kalay, bizmut, antimon ve kadmiyum gibi metaller de sratli bir genel korozyon olutururlar.

45

PASLANMAZ ELKLER VE KOROZYON