BÖLÜM-3 (DEVAMI)

Plastik Deformasyonu Etkileyen Faktörler

a) Malzemenin Yapısı (????) ve Mekanik Özellikleri

b) Deformasyon Hızı
c) Sıcaklık
d) Sürtünme ve Aşınma
e) Hidrostatik Basınç
f) Kalıntı Gerilmeler
g) Geometrik Faktörler
 Hidrostatik Basınç
Çekme deneyinde hidrostatik basınç uygulandığında üç eksenli gerilme durumu oluşur. Hidrostatik
basınç etkisi ile akma gerilmesi ve boyun vermeye kadar olan homojen % uzama değerlerindeki
değişme önemsizdir. Fakat çekme deformasyonunda malzemenin kırılma mekanizması olan mikro
boşlukların oluşumu ve birleşmesi hidrostatik basınç ile geciktirilir. Böylece boyun verme bölgesinde
daha fazla kesit daralması olur ve numune daha geç kırılır.

Çekme Eğrisine Hidrostatik Basıncın Etkisi

 Kalıntı Gerilmeler

Dışarıdan herhangi bir etki olmadığı halde bir malzemede mevcut gerilmelerdir. Üniform
olmayan, plastik deformasyon veya malzemedeki sıcaklık gradyanları nedeni ile oluşabilir.
Sıcaklık gradyanları, ısıl işlem yapılmış metalik ürünlerin veya döküm ürünlerinin katılaşması
sırasındaki, farklı kesitlerdeki farklı soğuma hızları sonucu meydana gelir. Bütün plastik şekil
verme işleminde malzemeler uniform olarak plastik deformasyona uğrayamadıklarından
kalıntı gerilmeler oluşur.

Haddelemede Üniform Olmayan Plastik Deformasyonla Oluşan Kalıntı Gerilmelerin Şematik Dağılımı
(yüzeye yakın tanelerde basma, merkeze doğru çekme kalıntı gerilmesi)
 Kalıntı Gerilmeler

Plastik deformasyon sadece yüzeye yakın kısımlarda

meydana geldiğinden, buradaki taneler deformasyon
sonucu uzar, iç kısımdaki taneler ise deformasyondan
etkilenmediği için aynı kalır. Bu farklılığa uyum
sağlanması için iç gerilmeler oluşur. Küçük çaplı
merdanelerle haddelemede veya yüzeyde ince bir
tabaka halindeki düşük redüksiyon oranlarındaki
homojen olmayan haddelemelerde iç kısımdaki taneler,
yüzeyde aşırı deforme olmuş (uzamış) taneleri
kendilerine uydurmak için yüzeyde basma, yüzeydeki
tanelerin iç kısımdaki taneleri kendilerine uydurmak
için uzatmak istediklerinden iç kısımda da çekme
gerilemeleri oluşur (Şekil a).
Büyük çaplı hadde merdaneleri ile veya büyük
redüksiyon oranlarındaki homojen olmayan
haddelemelerde ise, ters işaretli kalıntı gerilmeler
oluşur (Şekil b).
 Kalıntı Gerilmeler

Genel olarak üniform olmayan deformasyonun meydana getirdiği kalıntı gerilmenin

yönü, bu gerilmeyi meydana getiren plastik deformasyonun yönüne terstir. Örneğin;
plastik deformasyonun çekme yönünde olduğu bir bölgede basma yönünde kalıntı
gerilme meydana gelir.

Kalıntı gerilmelerin bulunduğu metalik bir parça statik denge halindedir. Kalıntı
gerilmeler sadece elastik gerilmeler olup, bir parçadaki kalıntı gerilmenin maksimum
değeri ancak parçanın akma gerilmesi değerine ulaşabilir.

Kalıntı gerilmeler ısıl işlem veya oda sıcaklığında yapılan plastik deformasyonla
azaltılabilir veya yok edilebilir. Kalıntı gerilmelerin bulunduğu bir parça, yeterli bir
süre oda sıcaklığında bırakıldığı zamanda bu gerilmeler yok olabilir.
 Geometrik Faktörler

Geometrik faktörler, ham malzemenin şekli, kalıbın şekli, metalin deformasyon sırasındaki
akışının durumu gibi plastik deformasyondaki geometrik şekillerle ilgili faktörlerdir.

Kalıplanacak ham malzemenin ve kalıbın şeklinin aynı olmasına rağmen, kalıbın sadece köşe
yarıçaplarının farklı olması halleri, farklı kalıplama kuvvetlerinin uygulanmasını gerektirir.
Bunun sebebi, geometrik faktörün mekanik işlemde metal akışını etkileyerek farklı atıl
kuvvetler oluşturmasıdır.

a) Kolay şekillendirilebilir parça geometrisi b) Zor şekillendirilebilir parça geometrisi

BÖLÜM-4/Plastik Şekil Verme
(Plastic Deformation/Plastic Forming)
Plastik deformasyonla şekillendirme yöntemleri;

-Haddeleme (Rolling)
-Dövme,
-Tel ve Çubuk Çekme,
-Ekstrüzyon,
-Derin Çekme, Ütüleme
-Sıvama,
-Eğme, bükme vb.
-Kesme, talaş Kaldırma vb.
-Haddeleme-Rolling
 Haddeleme (Rolling)
Genel olarak en basit tarifiyle, çelik üretiminde merdaneler arasından kütük, slab vb. mamüllerin geçirilerek
istenilen kalınlığa, genişliğe ve uzunluğa getirilmesi işlemidir. Çelik üretiminde endüstriyel olarak uygulanan
geleneksel sıcak haddeleme, az karbonlu ya da yalın karbonlu çeliklerden yüksek alaşımlı çeliklere kadar birçok
çelik türünün levha veya sac haline ya da profil haline getirilmesinde önemli bir rol oynar.

Geleneksel çelik üretiminde 1 ton dan 50 tona kadar çeşitli boyutlardaki ingotlar 1200°C – 1300°C gibi yüksek
sıcaklıklardaki tav çukurlarında bekletildikten sonra bir seri sıcak haddeleme işlemi sonucunda levha veya sac,
kütük, çubuk ya da bir profil haline dönüşürler. Bu işlem sürecinde gerçekleşen olayda, yüksek sıcaklıkta
östenitik mikro yapıda olan çelik, tekrarlanan rekristalizasyon olayı ile ingot dökümde oluşmuş segregasyonun
neden olduğu bileşim homojensizliklerinden kademeli olarak arındırılır ve kaba taneli döküm yapısı bozulur.

Bunun yanı sıra, yapıda ortaya çıkmış olan kalıntılar (inklüzyonlar) yani oksitler ve silikatlar da haddelemede
kırılarak, kükürt bileşikleri de deforme olarak çok daha homojen bir şekilde çelik yapısı içinde dağılırlar.
 Haddeleme / Termomekanik Kontrol
Günümüzde alışılmış haddeleme yöntemi kademeli olarak çok daha hassas bir şekilde kontrol edilebilmekte ve işlem tamamlandığında istenen
mekanik özellikleri sağlayacak az alaşımlı yüksek mukavemetli ince yapılı çelik bileşimlerine ulaşılabilmektedir. Uygulanan haddelenme
kademelerinde sıcaklık kontrollü olmakta ve her bir haddeleme kademesinde kesit azalması önceden bilinmekte ve bitirme sıcaklığı hassas olarak
uygulanmaktadır, işte bu modern haddeleme yöntemine termomekanik kontrollü yöntem ( Thermomechanically Controlled Process ) ya da kısaca
TMCP adı verilmektedir.
Termomekanik kontrollü haddelenme uygulamaları çok çeşitlidir; örneğin yüksek alaşımlı çeliklerde, çelik yapısının martenzite dönüşüm
öncesi yarı-kararlı ostenitik yapıyı güçlü deformasyona uğratarak yapılır ki bu yöntem ausforming olarak bilinmektedir. Çeliklerde daha iyi
tokluk ve süneklik değeriyle birlikte çok yüksek mukavemet değerlerini elde etme olanağı da sunmaktadır.
HADDELEME MEKANİĞİ
Metal haddeleme işlemi sırasında işin geometrik şekli değişir,
ancak hacmi esas olarak aynı kalır. Hadde merdane bölgesi,
merdanelerin malzeme üzerinde etki ettiği alandır ve burada işin
plastik deformasyonu meydana gelir.

Metal haddelemede önemli bir faktör, malzemenin kalınlığının

azalmasına rağmen hacminin korunmasından dolayı, merdane
bölgesinden çıkan metalin merdane bölgesine giren metalden
daha hızlı hareket etmesidir.

Merdaneler sabit bir hızda dönerler, dolayısıyla merdane

bölgesindeki bir noktada merdanelerin ve malzemenin yüzey
hızları tam olarak aynıdır. Burası, kayma olmayan nokta olarak
isimlendirilir. Bu noktadan önce merdaneler malzemeden daha
hızlı hareket eder, bu noktadan sonra ise malzeme
merdanelerden daha hızlı hareket eder.
Haddeleme Mekaniği
Haddeleme Mekaniği
Haddeleme (Rolling)
Haddeleme Kusurları(Rolling Defects)

Roll Deflections
Haddeleme Kusurları(Rolling Defects)
Haddeleme Kusurları(Rolling Defects)
Haddeleme
Vida Dişi Haddeleme (Ovalama)
Halka Haddeleme (Ring Rolling)
Dikişsiz Boru Haddeleme /Mannesmann Yöntemi
-Haddeleme-Rolling

STEEL - ROLLING

ACME - ROLLING
- Halka Haddeleme -Ring Rolling
- Halka Haddeleme -Ring Rolling

- Halka Haddeleme -Ring Rolling-I - Halka Haddeleme -Ring Rolling-II

Dikişsiz Boru Haddeleme (Mannesmann Yöntemi)
SEAMLESS STEEL PIPE MANUFACTURING PROCESS

Seamless Steel Pipe Rolling – SEAMLESS STEEL PIPE MANUFACTURING

DİKİŞSİZ BORU HADDELEME PROCESS