BÖLÜM-I

ÜRETİM YÖNTEMLERİNE GİRİŞ

VE
PLASTİK ŞEKİLLENDİRME YÖNTEMLERİ
 MEM-354
Metallerin Plastik Şekillendirilmesi
Prof. Dr. Yusuf ÖZÇATALBAŞ

YARDIMCI KAYNAK KİTAPLAR

 Prof.Dr. Sabri KAYALI

Metallere Plastik Şekil Verme İlke ve Uygulamaları-İTÜ

 Prof. Dr. Levon ÇAPAN

Plastik Şekillendirme-İTÜ

***Ders Notları ve slaytlar

Ders İçeriği

 Genel Üretim Yöntemleri ve Plastik Şekil Verme

 Gerilme-B.Ş.D. İlişkileri
 Plastik Deformasyonun Temel İlkeleri
 Plastik Deformasyonu Etkileyen Faktörler
 Plastik Şekillendirmede Tavlama
 Dövme
 Haddeleme
 Ekstrüzyon
 Çekme ve Derin Çekme
 Sıvama ve Tel Çekme İşlemleri
 Alışılmamış (İleri) İmalat Yöntemleri
 Üretim Yöntemlerinin Farklı Bakış
Açılarıyla Sınıflandırılması – DIN8580
İmal usulleri farklı şekillerde sınıflandırılabilmekle birlikte,
DIN 8580’e göre sınıflandırmada prensip; malzeme
kütlesinin değiştirilmesine dayanmaktadır.

• Kütleyi oluşturarak (Döküm, Toz Metalurjisi, Katmanlı Üretim/3DP-3BY)

• Kütleyi koruyarak (Plastik Şekil verme)
• Kütleyi çoğaltarak (Kaplama)
• Kütleyi azaltarak (Talaşlı imalat)
 Üretim Yöntemlerinin Farklı Bakış
Açılarıyla Sınıflandırılması – Dört Kategori

1. Katılaştırma yöntemleri – başlangıç

malzemesi sıvı veya yarı sıvı hale ısıtılır

2. Parçacık işleme yöntemleri – başlangıç

malzemesi tozlardan oluşur

3. Plastik Şekil Verme (PŞV) yöntemleri – başlangıç

malzemesi sünek bir katıdır (genellikle metal)

4. Talaş kaldırma yöntemleri – başlangıç

malzemesi sünek veya gevrek katıdır
Üretim Yöntemleri- GENEL

Toz Metalurjisi Katmanlı

Üretim

(3-DP, 3-BY)
 Metalik malzemelerin genel şekillendirilme
yöntemleri;
Şekillendirme yöntemlerinin seçiminde;

 Şekillenecek malzemenin son şekli

(Basit veya karmaşık geometrili biçimi)
 Boyutları (Boyutsal veya hacimsel büyüklük)
 Boyutsal/geometrik toleransları ve yüzey kalitesi
 İmal edilecek parça sayısı
 ve ?...
gibi faktörler önemlidir.
Üretim Yöntemleri– Dört Kategori
Üretim Yöntemleri– Dört Kategori
Toz Metalurjisi (TM) (Powder Metallurgy-PM)

Bakır ve demir esaslı T/M parçalar

-T/M Parça presleme

TM Parça presleme
 Toz Metal Parça Üretiminde İşlem Basamakları

- Tozların Üretimi

- Tozların Karakterizasyonu

- Tozların Karıştırılması

- Tozların Sıkıştırılması

- Blok Parçaların Sinterlenmesi

- Son İşlemler

Toz Metalürjisi yöntemi ile parça üretim aşamaları

 Toz Metalürjisi Ürünlerinin Avantajları

T/M küçük, karmaşık ve boyutsal hassasiyeti yüksek

parçaların seri imalatına son derece uygundur. Belirli
derecede gözenek ve geçirgenlik elde edilir.

 Talaşlı işlem gereksiniminin azaltılması veya tamamen ortadan

kaldırılması
 Yüksek üretim hızları
 Karmaşık şekillerin üretimi
 Çok geniş bir bileşim aralığı
 Özelliklerin geniş bir aralıkta değişimi
 Hurda miktarının azaltılması veya ortadan kaldırılması
 Toz Metalurjisi Ürünlerinin Dezavantajları

 Nispeten yüksek kalıp maliyeti

 Yüksek malzeme maliyeti
 Dizayn sınırlamaları
 Toz Metalurjisinin Kullanıldığı Alanlar

Toz Metalurjisinin Zorunlu Kullanıldığı Alanlar

- Ergitilmesi çok zor olan, şekillendirilebilme özelliği de sınırlı olan refrakter

malzemeler (W, Mo, Ta, Nb),

- Hem sert hem de tok karma malzemelerin üretimi (tok bir matris ile bağlanmış
sert karbürlerden oluşan kesici uçlar) söz konusu olduğunda,

- Yatak burçları, metalsel filtreler gibi gözenekli olması istenen parçalarda,

- Değişik bileşenlerin özellikleri değişmeden yan yana bulunması istenen parçalar

(elektrik kontaklarında bakır ve grafit) gibi,

- Biri erime sıcaklığında iken, diğerinin gaz fazında olduğu bileşenler içeren
alaşımlar (Fe, Co, Ni, ... Zn, Cd, Sn, Pb,...)
Toz Metalurjisinin Tercihen Kullanıldığı Alanlar
Bu durumda T/M klasik yöntemlerin yanında bir alternatiftir ve ancak
ekonomik olması halinde tercih edilir.
- Yüksek saflıktaki parçaların üretiminde,

- Plastik şekil vermenin ve talaş kaldırmanın zor olduğu, döküm

yöntemiyle üretilen malzemenin özelliklerinin yetersiz olduğu
durumlarda,
- Pahalı malzemeden üretilen ve hurdaya ayrılan malzeme miktarının
az olması istenen parçalarda,
- Başka yöntemlerle üretimi zor olan küçük parçalarda,
- Toleranslarının hassa yüzey kalitesinin yüksek olması istenen ve yıllık
üretimi ekonomik üretim miktarının üzerinde olan parçalarda.
 METAL TOZLARININ ÜRETİM TEKNİKLERİ

 Toz Nedir ? Malzemelerin toz metalurjisi yöntemleriyle 200

mikron ve altındaki zerre yığınlarına toz denir.
 Metal tozlarının imalinde kullanılan teknikler, tozların
birçok özelliklerini tayin eder. Tozun geometrik şekli
üretim yöntemine bağlı olarak küreselden, karmaşık
şekle kadar çok farklı olabilmektedir. Tozun yüzey
durumu da üretim yöntemine göre değişiklik
göstermektedir. Malzemelerin çoğu, özelliklerine uygun
bir teknik kullanılarak toz haline getirilebilir.
 Bir çok toz üretim tekniği arasından, ticari olarak şu
teknikler kullanılmaktadır
 Mekanik yöntemler,
 Kimyasal yöntemler,
 Elektroliz yöntemi,
 Atomizasyon yöntemleri şeklinde sıralanabilir.
Toz Biçimleri
Toz Karıştırma

-Ön alaşımlı Tozların yağlayıcılarla karıştırılması

-Alaşımı oluşturacak farklı tozların karıştırılması
Sıkıştırma (Soğuk yada Sıcak Presleme)
 Tek zımba ile ve çift zımba ile çift etkili presleme

İzostatik Presleme :
Esnek bir kalıp içerisinde
sıvı basıncı ile presleme
CIP: Soğuk İzostatik
Presleme
HIP:Sıcak İzostatik
Presleme
 Sinterleme

- Kalıpta sıkıştırılmış toz kütleyi ergime sıcaklığının altında ısıtılarak difüzyon yolu
ile kimyasal bağlanmasını sağlamak ve böylece gözenek miktarını düşürme
işlemine tozların sinterlenmesi denir.
- Preslenmiş toz parçalar sinterlendiğinde yüksek dayanım kazanırlar. Bu şekildeki
boyun büyümesi toz özelliklerinin değişmesine de neden olur.
Sinterleme
Bir Tünel Fırında Sinterleme Süreci
Sinterlenmiş Parçaların Bitirme İşlemleri

 İkincil Presleme: Yoğunluğu ve mekanik

özellikleri arttırmak için tekrar preslenir.

 Boyutlandırma: Boyutsal hassasiyeti arttırmak

için tekrar preslenir.

 Talaşlı İşleme: Gerektiğinde, delik delme

tornalama, taşlama vb.
Toz Metalurjisi Ürünleri -Seramik ve çelik parçalar
 Toz Metalurjisi Ürünleri- Kesici Takımlar

W- and Ti-carbide
plates for highspeed
cutting
Toz Metalurjisi Ürünleri-
Çeşitli Otomotiv ve Makine parçaları
Dişli Üretiminde Üç Üretim Yönteminin Kıyaslanması
Toz Metal (T/M)Parça üretimi

T/M Parça Üretimi-I

Toz Metlurjisi ile Dişli Üretim
Süreci
Katmanlı/Eklemeli Üretim
(3-DP)
Katmanlı/Eklemeli Üretim
(Hızlı Protatipleme)
Katmanlı/Eklemeli Üretim
(Hızlı Protatipleme)
Katmanlı/Eklemeli Üretim
(Hızlı Protatipleme)
Katmanlı/Eklemeli Üretim
(Hızlı Protatipleme)
Katmanlı/Eklemeli Üretim
(Hızlı Protatipleme)
Katmanlı/Eklemeli Üretim
(Hızlı Protatipleme)
 Katmanlı/Eklemeli Üretim
(Hızlı Protatipleme)

İmalat endüstrisinde yaygın olarak kullanılan 4 farklı

Katmanlı/Eklemeli Üretim / Hızlı Prototipleme
teknikleri;

-Isı Enerjisi ile Toz Bağlama Tekniği

-Yapıştırıcı ile Toz Bağlama Tekniği

-Sıvayarak Harç Yığma Tekniği

-Tarayarak Işıkla Kür Tekniği

 Isı Enerjisi ile Toz Bağlama Tekniği

 Bu teknikte, ısıtıldığında kaynaşabilen toz

halindeki bir inşa hammaddesi ince ve düzgün bir
tabaka halinde yayılır. Ardından yüzeydeki seçilen
bölgeler lazer ışınıyla taranır. Işının yüzeye
çarptığı noktalarda oluşan ısı ile toz malzeme
kısmen eriyerek ve/veya sinterlenerek temas
halinde olduğu diğer toz taneleri ile kaynaşır.
 Bu işlemden sonra inşa zarfının tabanında bulunan
platform, bir katman kalınlığı kadar aşağı çekilir.
Her katmanın inşası için bu işlemler gerektiği
kadar tekrarlandıktan sonra, inşa süresince doğal
bir destek görevi üstlenmiş olan serbest tozlar fırça
veya vakum emici ile manüel olarak temizlenerek
üretilen parça veya parçalar tezgah tablasından
alınır.
 İnşa malzemesi olarak plastik, metal veya seramik
tozları kullanılabileceği gibi bunların
karışımlarından oluşan kompozit tozlar da
kullanılabilir. Cam elyaf takviyeli plastik tozları
veya üzeri plastik kaplı metal tozları buna
verilebilecek örneklerdendir.
 Yapıştırıcı ile Toz Bağlama Tekniği

 Bu teknik, çok ağızlı bir memeden

yapıştırıcı püskürtülerek tozların
birbirine bağlanması prensibine göre
çalışır.
 Bir merdane ile yeni bir katman toz
yayılır. Çok ağızlı meme inşa
edilmesi gereken bölgelere yapıştırıcı
püskürterek tozları birbirine bağlar.
 Yatay platform katman kalınlığı
kadar Z ekseninde aşağı hareket
eder. Bu işlem inşa bitimine kadar
tekrar eder.
 İnşa bittikten sonra, parçayı
çevreleyen ve aynı zamanda destek
malzemesi görevi görmüş olan tozlar
vakum temizleyici ve/veya fırçayla
temizlenir.
 Kullanılan malzeme ve uygulamaya
göre, infiltrasyon ve sinterleme gibi
degisik ek işlemler de yapılabilir.
 Sıvayarak Harç Yığma Tekniği

Bu teknikte, bir besleme bobininden sürülen ve

ektrüzyon baslığında ısıtılarak sıvı veya
macun kıvamına getirilen yapı malzemesinin 0.3
mm çapında bir memeden sıkma yöntemiyle
çıkarılıp gerekli noktalara geometriksel çevrim
yöntemiyle sıvanması seklinde inşa
gerçekleştirilir.

Fiziksel etkenler ile yapı malzemesinin yanlış

konumlanmaması için ikincil bir inşa
gerçekleştirilir. Destek yapısı olarak adlandırılan
bu ikincil inşa, isleme sonrası fiziksel veya
kimyasal olarak parça yüzeyinden
temizlenir.
 Tarayarak Işıkla Kür Tekniği

Tarayarak ışıkla kür, fotopolimer esaslı sıvı malzeme dolu bir

tanktaki polimerlerin lazer kullanılarak katı hale getirilmesi
yani kür edilmesi esasına dayanır.

Kullanılan sıvı polimer, morötesi ışığa maruz kaldığında

katılaşan veya kuruyan bir fotopolimer malzemedir. Nokta
seklindeki lazer ısını bilgisayar kontrolü ile yansıtılarak tank
içerisindeki sıvı malzemenin üst yüzeyinde seçilen bölgeleri
kür ederek katılaştırır.

Bir katman inşası tamamlandıktan sonra parçanın bulunduğu

platform, katman kalınlığı kadar aşağı indirilir ve bir kanat
yardımıyla yeni bir kat sıvı fotopolimer kaplanır.

Malzemenin yapışkan özelliği sayesinde tabakalar birbirlerine

yapışırlar. Bu işlem tüm model tamamlanıncaya kadar devam
eder. Altları boş olan kısımlar sistem yazılımı ile tespit edilerek
bu kısımlar destek yapıları inşa edilir. İşlem sonrası bu destek
yapıları asıl parçadan ayrılırılar
Hızlı Protatip Üretimi
Talaşlı İşleme (Machining)
Tornalama (Turning), frezeleme (Miling), matkapla delme (Drilling) vb.

TORNALAMA VE TALAŞ OLUŞUM MEKANİZMASI

Talaş kaldırma mekaniği ve mekanizması MEKANİK NETALURJİ ile ilgilidir.
Metal malzemelerin talaşlı işlenebilirlikleri, kimyasal bileşimleri ve
mikroyapıları değiştirilerek geliştirilir.
Talaşlı İmalat (Devamı)

MİKRO TORNALAMA FREZELEME

Kaynaklı Birleştirme
Plastik Şekil Verme
(Plastic Deformation/Plastic Forming)
Plastik deformasyonla şekillendirme işlemleri;

-Haddeleme,
- Dövme,
-Tel ve Çubuk Çekme,
-Ekstrüzyon,
-Derin Çekme, Ütüleme
-Sıvama,
-Eğme, bükme vb.
-Kesme, talaş Kaldırma vb.