Malzemelerin Deformasyonu

Malzemelerin deformasyonu

Kristal, etkiyen kuvvete deformasyon ile cevap verir. Bir malzemeye yk uygulandnda
malzeme zerinde eitli ynlerde ve eitli ekillerde ykler oluur. Malzeme bu ykler tesiri
altnda ancak hasara (yani deformasyona) uratlr. bu yklerin bazlar aada rnekleri ile
malzeme zerinde gsterilmitir;

Yksz

ekme

Basma

Kesme

Burma

Deformasyon mekanizmalar
Yrtlan kenar

Kayma

Yrtlma
Malzeme Bilimi Slaytlar

2/40

ekme ve Basmada Kayma Mekanizmalar

Basma yknde (eksenel yk)

ekme yknde (eksenel yk)

Basma yknde (eksenel olmayan yk)

ekme yknde (eksenel olmayan yk)

Malzeme Bilimi Slaytlar

3/40

Elastik deformasyon

Malzemeler uygulanan kuvvetin byklne gre elastik, plastik ve anelastik olmak zere
eit deformasyona maruz kalrlar.

Elastik ekil deiimi, kuvvet uygulanan malzemeye ait atomlarn komularndan ayrlmadan
aralarndaki uzakln deimesi anlamna gelir. Uygulanan kuvvet ortadan kalknca, cisim
eski boyuna geri dnyorsa bu tr ekil deiimine elastik deformasyon denir.

Gerilmesiz durum

Gerilme
ekme gerilmesi Basma gerilmesi
uygulandnda uygulandnda kaldrldktan sonra
Malzeme Bilimi Slaytlar

4/40

Elastik deformasyon

Gerilme (kN/m2)

Bir malzemenin elastik davrann grmek iin o malzemenin ekme diyagramndan

faydalanlr. Kristal yapl malzemelerde uygulanan gerilme () ile birim elastik uzama
arasnda () Hook kanunu ile ifade edilen dorusal bir iliki (=E.) vardr.

Birim uzama(%)
Gerilme-uzama grafii
Kristallerin ktle, hacim, entalpi, entropi gibi zellikleri dorultuya gre deimez, buna izotropik zellikler denir. Elastisite
modl, elektrik ve s iletkenlii gibi zellikler deiir, buna anizotropi zellikler denir.
Malzeme Bilimi Slaytlar

5/40

Plastik deformasyon

Gerilme (kN/m2)

Plastik deformasyon, uygulanan gerilmenin malzemenin elastik snrn amas sonucu kalc
ekli deiiminin oluumuna denir.

Yk kaldrsanz bile malzemede bir miktar

uzama oluur,bu miktar gerilme-uzama
diyagramnda aralna eittir.

Birim uzama(%)

Malzeme Bilimi Slaytlar

6/40

Plastik deformasyon mekanizmalar

Deformasyon mekanizmalar

kizlenme

Kayma

Tane snr kaymas

Yaynma srnmesi

En yaygn plastik deformasyon

oluum mekanizmasdr

Kaymann kolay olmad

durumlarda grlr
Yksek scaklk, dk
deformasyon hzlarnda
grlr
Yaynma ile atomlarn yer
deitirmesi ile oluur

Malzeme Bilimi Slaytlar

7/40

Kayma
Kayma, dislokasyonlarn belirli dzlem ve dorultularda hareket etmesi sonucu meydana gelir. Kaymann
meydana geldii dzlem ve dorultu kayma sistemini oluturur. Kayma dislokasyonlarn hareketi sonucu
meydana gediinden dislokasyon hareketini salayacak bir gerilme deerini uygulanmas gerekir. Dk
enerjili dislokasyonlar yani burger vektr ksa olan dislokasyonlar daha rahat hareket eder. Bunun iin tek
kristalli bir malzemede kayma gerilmesinin karalm;

Kuvvet
dorultusu

Kayma
dzlemi

Zn tek kristali
Malzeme Bilimi Slaytlar

8/40

Kayma

Kayma dzleminde kayma gerilmesi

FS
r
AS

Burada FS ; F,in kayma dorultusundaki bileeni, AS ; kayma

dzlemi alandr. (Dikkat edin cos =sin )

FS F . cos ..................... AS
Kayma
dzleminin
normali

Kayma dorultusu

FS F . cos F

. cos . cos . cos . cos

A
AS
A
cos

cos . cos
Alar 45 olduunda bu deer maksimumdur.

A
cos

r kr

Schmit faktr

1
.
2
2

Kayma dzleminin uygulanan gerilme dorultusuna dik veya paralel olduu durumda kayma gereklemez. Bu durumda
malzeme ikizlenme ile deformasyona urar.
9/40
Malzeme Bilimi Slaytlar

kizlenme

kizlenme
Kaymann kolay olmad durumlarda plastik deformasyona ikizlenme katkda
bulunur.

Dk scaklklarda ve yksek deformasyon hzlarnda meydana gelir.

Kristal ikiz dzlemi ad verilen bir dzleme gre simetrik duruma gelir.
Dier bir deyile;
kizlenme ile telenmi veya telenmemi atomlar ikiz dzlemlerine gre birbirinin

aynadaki grnts gibidir.

Malzeme Bilimi Slaytlar

10/40

kizlenme
kizlenme, plastik deformasyon esnasnda meydana gelebildii gibi tavlama esnasnda da meydana
gelebilir.
1.

Deformasyon kizleri: Dk scaklklarda ve yksek deformasyon hzlarnda meydana gelir. nk

bu artlarda kayma zordur. Deformasyon ikizleri daha ok magnezyum ve inko gibi sk paket
hekzagonal yapl metallerde ve tungsten, -Fe, ve pirin gibi hacim merkezli yaplarda grlr.

2.

Tavlama kizleri: Daha ok alminyum, bakr, gm ve pirin gibi yzey merkezli kbik yaplarda
grlr. Bu ikizler, souk deformasyondan sonra uygulana tavlama ile oluur. Dk scaklklarda
ikizlenme ii gerekli olan gerilme kayma iin gerekli olandan daha dk olduu iin ekil deiimi
ikizlenme ile olur.

Malzeme Bilimi Slaytlar

11/40

kizlenme
KZLENME

KAYMA

1. Mekanik ikizlenme ok yksek deformasyon hzlarnda

veya ani yklemelerde ve dk scaklklarda oluur.

2.Oluan deformasyon miktar toplam deformasyonun kk
bir ksmdr.

1. Bu artlarda kayma kolaylkla olumaz.

2. Plastik deformasyon daha ok kayma ile oluur.

3.Kayma iin gerekli olan gerilmeden daha fazladr.

3. Daha az gerilmelerde grlr.

4. Scakln etkisi daha az

4. Scakln etkisi daha fazladr.

5.kiz dzlemi boyunca oryantasyon fark oluur (Aynadaki

5. Kaymada kristalin kaym ksm,kaymam ksmyla ayn

grnts

oryantasyona sahiptir veya ok az deiir. Basamaklar kristal

gibi,)Yani

ikiz

blgesi

parlatmayla

kaybolmaz.Ynlenmeler farkldr.

yzeyinde grlebilir. Parlatmayla kaybolur.

6.Bir atom boyutundan daha az mesafelerde oluur.

6. Bir atom boyutunda oluur.

7.Atomlar veya dzlemleri hepsi deformasyona urar.

7. Farkl kayma dzlemlerinde olur.

8. Ancak ikiz grnts oluturacak ekilde snrldr.

8. Kayma yn (+) veya (-) olabilir.

9. Geni bantlar eklinde grlr.

9. Mikroskopta ince izgiler halinde grlr.

Malzeme Bilimi Slaytlar

12/40

Tane snr kaymas

ok kristalli malzemelerde, yksek scaklk ve dk deformasyon hzlarnda meydana gelir.

Taneler birbirlerine gre yer deitirirler.Bu kayma yn deitirmesi esnasnda tane
kenarlarnda mikro boluklar oluur.Deformasyon srasnda bu boluklar byr ve erken
krlmaya neden olur.ekme eksensiyle 45 a yapan tanelerde en fazla kayma olur.

Tane snrlar kaymas sonucu mikro boluklar

Malzeme Bilimi Slaytlar

13/40

Yaynma srnmesi
ok yksek scaklklarda ve ok dk deformasyon hzlarnda meydana gelir. Bu mekanizmann etkin
olabilmesi iin deformasyon scaklnn malzemenin ergime scaklnn %90nn zerinde olmas gerekir.
Bu durumda ok kristalli malzemeler dislokasyon hareketi iin gereli kritik gerilmeden daha dk gerilmeler
altnda yaynma srnmesi ile ekil deitirebilirler. Bu mekanizmada malzeme ierisindeki atomlar gerilme
ekseni dorultusunda boluklar ise gerilme eksenine dik dorultuda yaynrlar. Bu yaynma sonucu
malzemelerin taneleri uzayabilir. Bu durumda taneler en fazla tane boyutu kadar yol alabilirler.

Atom boluklarnn
yaynmas

Atom yaynmas

Atom boluklarnn
yaynmas

Malzeme Bilimi Slaytlar

14/40

Tane boyutunun mukavemete etkisi

Tane boyutunun mukavemete etkisi genel olarak Hall-Petch bants ile ilikili idi. Yani tane boyutu
azaldka mukavemet artmakta idi. Fakat bu art her zaman geerli deildir.

Gerilme
Tb<0.5
Tb>0.5, ekil deitirme
hz yksek

Tb>0.5, ekil deitirme

hz dk

Tane boyutu

Malzeme Bilimi Slaytlar

15/40