Kompozit Malzemeler

ve Mekanii
Yrd.Do.Dr. Akn Ata
Blm 2

Laminann Makromekanik Analizi

Kaynak: Kompozit Malzeme Mekanii, Autar K. Kaw, evirenler: B.

Okutan Baba, R. Karakuzu.
2 Laminann Makromekanik Analizi
Blmn Amac
Gerilme, ekil deitirme, elastik modl ve ekil deitirme
enerjisi tanmlarn yapmak,
Farkl trden malzemeler iin gerilme-ekil deitirme (-)
bantlarn gelitirmek,
Tek ynl/iki ynl bir lamina iin - bantlarn gelitirmek,
Laminann rijitlik ve esneklik parametrelerini kullanarak tek
ynl/iki ynl bir laminaya ait mhendislik sabitlerini belirlemek,
Tek ynl/iki ynl laminay ve tabaka asn esas alarak al
tabakann - bantlarn, elastik modller, mukavemetler, s ve
nem genleme katsaylarn tespit etmek.
2.1 Giri
Lamina, kompozit malzemenin genelde 0.125 mm kalnlkl ince bir
tabakasdr. Bir laminat, laminalarn lamina kalnl ynnde
dizilmesiyle oluur.

Fiber kesiti Matris malzemesi

Bu tr tabakal yaplarn tasarm ve analizi, laminata ait gerilme ve

ekil deitirme bilgisi gerektirir.
Bir laminatn mekanik analizini anlamak, onun yap ta olan
laminann mekanik analizini anlamaktan geer.
2.1 Giri
Lamina, izotropik homojen
malzemeden farkl zellikler gsterir.
ncelikle, normal bir yk altndaki
izotropik bir plakadan karlm kare Durum A Durum B

elemandaki deformasyonlar ele

alalm.
Deforme olmam durum Deforme olmam durum

Deforme olmu durum

Deforme olmu durum

2.1 Giri
Tek ynl takviye edilmi kompozit
laminada fiber ynndeki rijitlik
fibere dik yndeki rijitlikten farkl Fiber kesiti
Durum A Durum B
olduundan, ekil deitirmeler
farkl olur.

Deforme olmam durum Deforme olmam durum

Bu nedenle, tek ynl laminann

mekanik karakterizasyonu, izotropik
Deforme olmu durum
malzemeden daha fazla parametre
gerektirir. Deforme olmu durum
2.1 Giri
Ayrca, laminadan karlm kare
plaka, kenarna paralel olmayan Fiber kesiti
dorultulardaki fiberlere sahipse,
her farkl fiber asnda farkl
deformasyonlar grlecektir.
Deforme olmam durum

Kare plaka sadece normal ynde

deforme olmayp ayn zamanda
arplacaktr.

Deforme olmu durum

2.2 Tanmlar
2.2.1 Gerilme
Deiik ykler altnda dengede olan bir
cismi ele alalm. Cisim kesilip ikiye ayrlrsa,
incelenen parann da dengede olabilmesi
iin kesite kuvvetler uygulanmas gerekir.
Keyfi dzlem

Yzeye dik olan gerilme bileeni n normal gerilme, yzeye paralel

olan gerilme bileeni s ise kayma gerilmesi olarak adlandrlr.
2.2.1 Gerilme
Bir noktadaki gerilmenin komple tanm iin
kartezyen koordinat sistemi gibi birbirine
karlkl dik koordinat sistemine ihtiya
vardr. ekildeki gibi yz dzlemine paralel bir
kesit alalm.

Kesit alan
Benzer ekilde xy ve xz dzlemlerine paralel
kesitler iin gerilmeler tanmlanabilir.
2.2.1 Gerilme
Tm bu gerilmelerin genel olarak tanmlanabilmesi iin sa el
koordinat sistemindeki herhangi bir noktadan sonsuz kk bir kp
kartlr ve kpn her bir yzndeki gerilmeler bulunur.
ekilde grld gibi, bir noktaya dokuz farkl gerilme bileeni etki
eder. Bunlardan alts bamszdr.
2.2.2 ekil Deitirme
Bir yapdaki gerilmelerin belirlenebilmesi iin genellikle deformasyon-
larn bulunmasna gerek vardr. nk bir noktadaki gerilme durumu-
nun alt bileeni olmasna ramen sadece kuvvet-denge denklemi
(her ynde bir) mevcuttur.

ekil deitirmeler, cismin boy ve

eklindeki bal deiim olan birim ekil
deitirme terimiyle belirtilir.
Ykler altnda elemann kenar uzunluklar
deitii gibi arplma da meydana gelir.
2.2.2 ekil Deitirme
Uzunluktaki deiim normal ekil deitirmeye ve arplma ise kayma
ekil deitirmesine karlk gelir. ekil ve yer deitirmeler birbiriyle
ilikilidir.
u=u(x,y,z)=(x,y,z) noktasnn x ynndeki
yer deitirmesi
v=v(x,y,z)=(x,y,z) noktasnn y ynndeki
yer deitirmesi
w=w(x,y,z)=(x,y,z) noktasnn z ynndeki
yer deitirmesi
2.2.2 ekil Deitirme
x-ynndeki birim ekil deitirme, AB
izgisindeki boy deiiminin AB birim
uzunluuna oran olarak tanmlanr.
2.2.2 ekil Deitirme
x-ynndeki birim ekil deitirme, AB
izgisindeki boy deiiminin AB birim
uzunluuna oran olarak tanmlanr.
rnek 2.1

Bir cisimdeki yer deiim alan aadaki gibi verilmitir.

(x,y,z)=(1,2,3)deki ekil deitirme durumunu bulunuz.
rnek 2.1
rnek 2.1
rnek 2.1
2.2.3 Modller (Elastik Sabitler)

Bir noktadaki alt gerilme bileeninin tanmlanmas iin denge

denklemi yetersiz kalmaktadr. Lineer elastik ve kk
deformasyonlara sahip bir cisim iin bir noktadaki gerilme ve ekil
deitirmeler, Hooke Kanunu olarak adlandrlan alt e zamanl lineer
denklemle balantldr.
Bir noktada alt gerilme, alt ekil deitirme ve yer deitirme
olmak zere 15 bilinmeyen parametre mevcuttur.
Alt adet lineer Hooke kanunu eitlii, alt adet ekil deitirme-yer
deitirme bants ve denge denklemi 15 bilinmeyenin zm
iin gerekli 15 eitlii verir.
2.2.3 Modller (Elastik Sabitler)
boyutlu gerilme durumundaki lineer izotropik bir malzeme iin x-
y-z kartezyen koordinatlarndaki bir noktada, Hooke kanunu ekil
deitirme-gerilme bantlar.
: Poisson oran, G: Kayma modl,
E: Elastisite modl.

6x6lk matris, izotropik malzemenin

esneklik matrisi [S] olarak adlandrlr.
2.2.3 Modller (Elastik Sabitler)
boyutlu gerilme durumundaki lineer izotropik bir malzeme iin x-
y-z kartezyen koordinatlarndaki bir noktada, Hooke kanunu gerilme-
ekil deitirme bantlar.

6x6lk matris, izotropik malzemenin rijitlik matrisi [C] olarak

adlandrlr ve esneklik matrisinin tersi alnarak bulunur.
2.2.4 ekil Deitirme Enerjisi

Enerji, i yapabilme kapasitesi olarak tanmlanr. Yk altndaki kat,

ekil deitirebilen, elastik cisimlerde d kuvvetlerin yapt i, geri
kazanlabilir ekil deitirme enerjisi olarak depolanr.
Cismin birim hacminde depolanan ekil deitirme enerjisi:
rnek 2.2

A kesiti

Kesit alan A ve uzunluu L olan bir ubuk, niform ekme yk Pye

maruzdur. ubuktaki gerilme ve ekil deitirme durumunu ve cismin
birim hacmi bana den ekil deitirme enerjisini bulunuz.
ubuun, Young modl E olan, izotropik bir malzemeden yaplm
olduunu varsaynz.
rnek 2.2

A kesiti
rnek 2.2

A kesiti
2.3 Farkl Malzeme Trleri in Hooke Kanunu

En genel halde gerilme-ekil deitirme bants, boyutlu cisim

iin 1-2-3 kartezyen koordinat sisteminde aadaki gibi verilir.

6x6lk [C] matrisi, rijitlik matrisi olarak adlandrlr. Bu matris 36

sabite sahiptir.
2.3 Farkl Malzeme Trleri in Hooke Kanunu

Rijitlik matrisinin tersinin alnmasyla, boyutlu bir cisim iin 1-2-3

kartezyen koordinat sistemindeki ekil deitirme-gerilme bants
aadaki gibi bulunur.

zotropik malzemede esneklik matrisinin mhendislik sabitlerine

dorudan bal olan bileenleri yukardaki gibi yazlabilir.
 2.3 Farkl Malzeme Trleri in Hooke Kanunu
[C] rijitlik matrisi simetrik olduundan, 36 sabit 21 sabite indirgenebilir.

Bu durum, ayn zamanda [S] esneklik matrisinin de 21 bamsz elastik

sabiti olduu anlamna gelir.
2.3.1 Anizotropik Malzeme
Bir noktada 21 bamsz elastik sabite sahip olan malzemeye
anizotropik malzeme denir. Bu sabitler zel bir nokta iin bir kez
bulunduktan sonra, gerilme-ekil deitirme bants o nokta iin
gelitirilebilir.
Eer malzeme homojen deilse, bu sabitler noktadan noktaya
deiiklik gsterebilir. 21 sabitin analitik veya deneysel olarak
bulunmas gerekir.
Bununla birlikte, birok doal ve sentetik malzeme, malzeme
simetrisine sahiptir. Bu durumda, elastik zellikler simetrik
dorultularda benzerdir. Bu simetri, [C] ve [S] matrislerindeki
sabitlerin saysn azaltr.
2.3.2 Monoklinik Malzeme
Eer bir malzeme simetri dzlemi varsa (rnein ekildeki 3 yn,
malzeme simetri dzlemine diktir), rijitlik matrisi indirgenebilir.

Simetri dzlemine dik olan dorultu, asal dorultu olarak adlandrlr.

Bu tip malzemelerde 13 tane bamsz elastik sabit vardr.
2.3.2 Monoklinik Malzeme

Monoklinik malzemedeki rijitlik ve esneklik matrisleri:

2.3.2 Monoklinik Malzeme
Bir monoklinik malzeme iin elastik simetrinin anlamn aadaki gibi
gsterebiliriz.

Sadece 3 yzne dik ABEH ve CDFG yzleri paralelkenara dnr.

2.3.3 Ortotropik Malzeme (Ortagonal Anizotropi)/zel
Ortotropik
Eer bir malzeme, karlkl olarak birbirine dik malzeme simetri
dzlemine sahipse, rijitlik matrisi aadaki gibi olur.

Dokuz bamsz elastik sabit vardr. Srekli fiber takviyeli tek bir
lamina ortotropik bir malzeme rneidir.
2.3.3 Ortotropik Malzeme (Ortagonal Anizotropi)/zel
Ortotropik

Asal ynlerde uygulanan herhangi bir normal yk altnda kpte

arplma olmaz.
2.3.4 Transvrsl (Enine) zotropik Malzeme
Ortotropik bir cismin dzlemlerinden birindeki bir malzeme izotropi
dzlemini ele alalm. Eer 1 dorultusu, (2-3) izotropi dzlemine
dikse, rijitlik matrisi aadaki gibi verilir.

Be bamsz elastik sabit vardr. Srekli fiber takviyeli tek bir lamina
transvrsl izotropik bir malzeme rneidir.
2.3.4 Transvrsl (Enine) zotropik Malzeme
Enine izotropik bir malzemenin rijitlik ve esneklik matrisleri.
2.3.5 zotropik Malzeme
Eer ortotropik bir cisimde btn yzeyler zdese, bu tip
malzemelere izotropik malzeme denir.

ki bamsz elastik sabit vardr. elik, demir, alminyum rnek olarak

verilebilir.
2.3.5 zotropik Malzeme

Ayrca,

zotropik bir malzemenin esneklik matrisi:

rnek 2.5

Grafit/epoksi lamina iin esneklik ve rijitlik matrislerini bulunuz.

Malzeme zellikleri aadaki gibidir.
rnek 2.5
rnek 2.5
2.4 2-D Tek Ynl Lamina in Hooke Kanunu
2.4.1 Dzlem Gerilme Kabul
Eer bir plaka ince ise ve dzlem d ykleme yoksa, bu plakann
dzlem gerilme altnda olduu kabul edilebilir (3=0, 31=0 ve 23=0).

Dzlem gerilme kabul, boyutlu

gerilme-ekil deitirme denklemlerinin
iki boyutlu gerilme-ekil deitirme
denklemlerine indirgenmesine imkan
verir.
2.4.2 3-D Hooke Kanununun 2-Dye ndirgenmesi

Tek ynl bir lamina, ortotropik malzeme kategorisine girer.

Yukardaki denklemlerden 3=0, 31=0 ve 23=0 olduunu varsayarak,
2.4.2 3-D Hooke Kanununun 2-Dye ndirgenmesi

ekil deitirme 3 bamsz olmayp 1 ve 2nin bir fonksiyonudur.

Dolaysyla, ekil deitirme-gerilme bantsndan karlabilir.
31 ve 23 kayma ekil deitirmeleri sfr olduundan, bunlar da ekil
deitirme-gerilme bantsndan karlabilir.
2.4.2 3-D Hooke Kanununun 2-Dye ndirgenmesi

Soldaki denklemin tersi alnarak gerilme-ekil deitirme bants

elde edilir. Qij, indirgenmi rijitlik katsaylardr.

Qij, elemanlarnn rijitlik matrisi Cij elemanlaryla ayn olmadna

dikkat edilmelidir.
2.4.3 Lamina Mhendislik Sabitleri ile Rijitlik ve Esneklik
Matrisleri likisi

Bu denklemler, esneklik [S] ve indirgenmi rijitlik [Q] matrisleri

aracl ile gerilme ve ekil deitirme arasndaki banty verir.
Bununla birlikte, gerilme ve ekil deitirmeler genellikle elastik
mhendislik sabitleri ile balantldr.
2.4.3 Lamina Mhendislik Sabitleri ile Rijitlik ve Esneklik
Matrisleri likisi
Tek ynl bir lamina iin bu elastik mhendislik sabitleri,
E1: boylamasna Young modl (1 ynnde),
E2: enine Young modl (2 ynnde),
12: majr Poisson oran (Poisson oran, i ynnde normal yk
uygulandnda, j ynndeki normal ekil deitirmenin i ynndeki
normal ekil deitirmeye blmnn negatifi olarak tanmlanr).
G12: dzlem kayma modl (1-2 dzleminde).

Bu drt bamsz elastik mhendislik sabiti, deneysel olarak bulunur

ve [S] ile ilikilendirilebilir.
2.4.3 Lamina Mhendislik Sabitleri ile Rijitlik ve Esneklik
Matrisleri likisi

1 ynnde ekme yk uygulanrsa,

2.4.3 Lamina Mhendislik Sabitleri ile Rijitlik ve Esneklik
Matrisleri likisi

2 ynnde ekme yk uygulanrsa,

2.4.3 Lamina Mhendislik Sabitleri ile Rijitlik ve Esneklik
Matrisleri likisi

1-2 dzleminde saf kayma gerilmesi uygulanrsa,

2.4.3 Lamina Mhendislik Sabitleri ile Rijitlik ve Esneklik
Matrisleri likisi
Bylece, [S] matrisinin elemanlarn elde etmi oluruz:

Qij rijitlik katsaylar da yukardaki denklemlerden elde edilebilir:

2.4.3 Lamina Mhendislik Sabitleri ile Rijitlik ve Esneklik
Matrisleri likisi

Tek ynl lamina, zel ortotropik bir tabakadr. 1 ve 2 ynlerinde

uygulanan normal gerilmeler, 1-2 dzleminde herhangi bir kayma
ekil deitirmesine yol amaz. Ayrca, 1-2 dzleminde uygulanan
kayma gerilmeleri, 1 ve 2 ynnde herhangi bir normal ekil
deitirmeye yol amaz.
2.4.3 Lamina Mhendislik Sabitleri ile Rijitlik ve Esneklik
Matrisleri likisi

Tek ynl bir laminaya ait

tipik mekanik zellikler.
rnek 2.6

Tek ynl grafit/epoksi lamina iin,

1. Esneklik matrisini,
2. Minr Poisson orann,
3. ndirgenmi rijitlik matrisini,
4. ise, 1-2 koordinat sistemindeki ekil
deitirmeleri belirleyiniz.
Not: nceki sayfadaki tabloda verilen zellikleri kullannz.
rnek 2.6

1.
rnek 2.6
2.

3.
rnek 2.6

3. ndirgenmi rijitlik matrisi [Q], ayn zamanda esneklik matrisi [S]nin

tersi alnarak da bulunabilir.
rnek 2.6
4.
2.5 2-D Al Lamina in Hooke Kanunu
Bir laminat al laminalar ierdiinden,
bunlar iin gerilme-ekil deitirme
denklemlerinin bilinmesi gereklidir.
Al bir lamina iin kullanlan koordinat
sistemi ekilde verilmektedir.
1-2 koordinat sistemindeki eksenlere
lokal eksenler veya malzeme eksenleri
denir. 1 yn fiberlere paralel, 2 yn
ise fiberlere diktir.
x-y koordinat sistemindeki eksenler, global eksen olarak adlandrlr.
ki eksen arasndaki a ile gsterilir.
2.5 2-D Al Lamina in Hooke Kanunu

Al bir laminadaki global ve lokal gerilmelerin

birbiriyle ilikilendirilmesi, lamina as aracl
ile yaplr (Ek B).

Buradaki [T], dnm matrisi olarak adlandrlr.

2.5 2-D Al Lamina in Hooke Kanunu

Lokal eksenlerdeki gerilme-ekil deitirme bants kullanlarak,

global eksenlerdeki gerilme-ekil deitirme bants yazlabilir.
2.5 2-D Al Lamina in Hooke Kanunu
Global ve lokal ekil deitirmeler de dnm matrisi aracl ile
ilikilendirilirler (Ek B). [R], Reuter matrisi olarak adlandrlr.

[T]-1[Q][R][T][R]-1=[] Dntrlm indirgenmi rijitlik matrisi.

2.5 2-D Al Lamina in Hooke Kanunu

[ ] dntrlm indirgenmi
rijitlik matrisinin elemanlar.
2.5 2-D Al Lamina in Hooke Kanunu

[] dntrlm indirgenmi
esneklik matrisinin elemanlar.
2.5 2-D Al Lamina in Hooke Kanunu

Malzeme eksenleri ynnde yklenmi tek ynl bir lamina iin

gerilme ve ekil deitirmedeki normal ve kayma gerilmeleri arasnda
balant olmad grlr.
Al bir laminada ise, gerilme ve ekil deitirmedeki normal ve
kayma gerilmeleri arasnda bir balant mevcuttur.
rnek 2.7

60 al grafit/epoksi lamina iin, daha nce tabloda verilen mekanik

zellikleri kullanarak,
1. Dntrlm indirgenmi esneklik matrisini,
2. Dntrlm indirgenmi rijitlik matrisini,
gerilmeleri uygulanmas halinde,
3. Global ekil deitirmeleri,
4. Lokal ekil deitirmeleri,
5. Lokal gerilmeleri belirleyiniz.
rnek 2.7

1.
rnek 2.7
1.
rnek 2.7
1.
rnek 2.7

2. [Q]yu elde etmek iin [S]nin tersi alnr.

rnek 2.7
3. x-y dzlemindeki global ekil deitirmeler:
rnek 2.7
4. Laminadaki lokal ekil deitirmeler:
rnek 2.7
5. Laminadaki lokal gerilmeler:
2.6 Al Laminann Mhendislik Sabitleri

Tek ynl laminann mhendislik sabitleri daha nce rijitlik ve

esneklik matrisleriyle ilikilendirilmiti.

Bu blmde, benzer teknikler al tabakann mhendislik sabitlerini,

bu tabakann dntrlm rijitlik ve esneklik matrisleriyle
ilikilendirmek iin kullanlacaktr.
2.6 Al Laminann Mhendislik Sabitleri
x ynnde ekme yk uygulanrsa,

Tek ynl laminalarn tersine, al laminada kayma ekil deitirmesi

ile normal gerilmeler arasnda etkileim meydana gelir. Bu, kayma
balants (shear coupling) olarak adlandrlr.
x ynndeki normal gerilme ile kayma ekil
deitirmesini ilikilendiren kayma balants, mx.
2.6 Al Laminann Mhendislik Sabitleri
y ynnde ekme yk uygulanrsa,

y ynndeki normal gerilme ile kayma ekil deitirmesini

ilikilendiren kayma balants, my.
2.6 Al Laminann Mhendislik Sabitleri
x-y dzleminde kayma gerilmesi uygulanrsa,

Bylece, al laminann gerilme-ekil

deitirme eitlii, al laminann
mhendislik sabitleri cinsinden matris
formunda yazlabilir.
2.6 Al Laminann Mhendislik Sabitleri
Al bir tabakaya ait alt mhendislik sabiti, tek ynl tabakann
mhendislik sabitleri cinsinden de yazlabilir.
2.6 Al Laminann Mhendislik Sabitleri
Al bir tabakaya ait alt mhendislik sabiti, tek ynl tabakann
mhendislik sabitleri cinsinden de yazlabilir.
rnek 2.9

60 al grafit/epoksi laminann mhendislik sabitlerini belirleyiniz.

rnek 2.9
rnek 2.9