Eskişehir Osmangazi Üniversitesi

Mühendislik Mimarlık Fakültesi

İnşaat Mühendisliği Bölümü

MUKAVEMET II
2012-2013 Bahar Dönemi

SUNU DERS NOTLARI

Hakan EROL Selim ŞENGEL Yunus ÖZÇELİKÖRS
 MUKAVEMET II
BASİT EĞİLME
EĞİK EĞİLME
BİLEŞİK MUKAVEMET HALLERİ
KESMELİ EĞİLME
EKSANTRİK NORMAL KUVVET
BURKULMA
ELASTİK EĞRİ
ENERJİ YÖNTEMLERİ
UYGULAMA SORULARI http://www.oguinsaat.net 2
 OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ
MÜHENDİSLİK MİMARLIK FAKULTESİ
İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
MUKAVEMET II, DERS PLANI

DERS ADI : 1514x3239 Mukavemet II

DERS SAATİ : N.Öğr. A-B
II.Öğr. A-B
KREDİSİ : 3+0 (5)
ÖĞRETİM ÜYESİ : Dr. Yunus ÖZÇELİKÖRS Oda No:311 Telefon: 3216 E-Mail: yunuso@ogu.edu.tr
GÖRÜŞME SAATİ :
ÖĞRETİM ÜYESİ : Dr. Hasan Selim ŞENGEL Oda No:403 Telefon: 3232 E-Mail: ssengel@ogu.edu.tr
GÖRÜŞME SAATİ :
ÖĞRETİM ÜYESİ : Dr. Hakan EROL Oda No:411 Telefon: 3228 E-Mail: herol@ogu.edu.tr
GÖRÜŞME SAATİ :

DERSİN AMACI : Kiriş, kolon, mil ve benzeri yapı elemanlarının dış yüklerin etkisi altında davranışlarının incelenmesi ve dış
yüklerin elemanda oluşturduğu gerilme ve şekil değiştirmelerin hesaplanması. Bir başka deyişle yapı elemanlarının dış
etkilere karşı dayanmalarının sağlanması için gerekli esas ve yöntemlerin hazırlanması. Bu yöntemleri kullanarak boyutları
belli olan bir elemanın analizinin yapılması (Analiz), yada işlevi belli olan bir yapı elemanının bu işlevi yerine getirebilmesi
için sahip olması gereken boyutların belirlenmesi (Design) için gerekli hesapların yapılması.

KONU BAŞLIKLARI
1-Eğilme: Tanım, kabuller, düz eğilme, eğik eğilme.
2-Bileşik Mukavemet Halleri: Kesmeli eğilme, Normal kuvvet ve eğilme
3-Elastik Stabiliteye Giriş: Elastik kolonların genel teorisi, Euler halleri.
4-Elastik Eğri: İntegrasyon yöntemi.
5-Enerji Yöntemeri: 3
DEĞERLENDİRME
I. Yarıyıl içi % Il. Yarıyıl içi % Ödev/Kısa sınav % Final % 30
(Sınavlar kapalı düzen olarak yapılacak, formül sayfası verilebilir)

TELAFİ SINAVI
Sözlü olarak yapılacaktır. (Öğrencinin hangi sınava katılmadığına bakılmaksızın tüm konular kapsanacaktır.)

DERS KİTABI
Dr A.C, UĞURAL, Mechanics of Materials , Mc.Graw-HiIl 1991
Dr. Mustafa İNAN Cisimlerin Mukavemeti, İTÜ Vakfı Yayını,1990

YARDIMCI KAYNAKLAR
1- Dr. Mehmet H. OMURTAG, Mukavemet Cilt I ve Cilt II Birsen yayınevi, 2007
2- Dr. Mehmet H. OMURTAG, Mukavemet Çözümlü Problemleri, Birsen yayınevi, 2006
3- http://web.mst.edu/~mecmovie
4- Ferdinand P.BEER & E.Russel JOHNSTON, Mechanics of Materials, McGraw-Hill Book Comp.1981
5- R.C.HIBBELER ,Mechanics of Materials, Prentice Hall International, Inc.1997
6- Dr.N. KADIOĞLU, Dr.H. ENGİN, Dr.M. BAKİOĞLU ,Mukavemet Problemleri CiltI, Cilt II, Beta Basım Yayım Dağıtım
A.~.1989
7- Dr.Uğur ERSOY & Dr.Tanvir WASTl, Introductory Mechanics of Deformable Bodies. METU1984
8- Dr. HiImi DEMİRAY, Mukavemet,Çağlayan Kitabevi, 1997

4
 EĞİLME
Tanımlar
Kuvvetler düzlemi ile
Kuvvetler en kesitin arakesiti:
Şekilde düşey düzlem içinde ve tesir Düzlemi Kuvvetler çizgisi
çizgileri daima en kesitin alan y
merkezinden geçecek tarzda etkiyen dış
yüklere maruz bir kiriş parçası
görülmektedir. Alan merkezine
yapıştırılan eksen takımının x ekseni
çubuk ekseni ile çakıştırılmıştır. En kesit
düzleminde y ekseni yukarı z ekseni ise
sola yönlü alınmıştır. Bu durumda kirişi
Tarafsız
zorlayan kuvvet çiftlerinin içinde
bulunduğu xy düzlemi kuvvetler düzlemi Düzlem
olarak isimlendirilir. Kuvvetler düzlemi ile
en kesitin arakesitine (y ekseni) Elastik eğrinin Kuvvet çiftlerinin içinde
kuvvetler çizgisi denir. Şekil değiştirmiş içinde olduğu olduğu düzlem:
çubuk ekseninin içinde bulunduğu düzleme Kuvvetler Düzlemi
düzlem:
eğime düzlemi adı verilir. Bir eğilme
Eğilme Düzlemi
probleminde kuvvetler düzlemi ile eğilme
düzlemi aynı düzlemse bu eğilme BASİT
EĞİLME ya da DÜZ EĞİLME, aksi halde
Elastik Eğri
EĞİK EĞİLME olarak isimlendirilir. Yada
farklı bir ifadeyle kuvvetler çizgisinin en
kesidin asal eksenlerinden biri ile x
çakışması durumunda, eğilme basit eğilme Tarafsız
olacaktır. z
Eksen

5
University of Waterloo, Waterloo, Ontario, CANADA, tarafından CIV E 204 Mechanics of Solids dersi kapsamında
hazırlanan 10 ayrı videoyu birkaç kez izleyerek anlamaya çalışınız.

http://www.youtube.com/watch?v=9C9GFs5AK4c
 BASİT EĞİLME

Günlük hayatta kesme kuvveti ve eğilme momenti hemen her zaman birlikte q q
bulunur. Bu iki kesit zoru arasında var olan türev bağıntı, bir kiriş parçası için
yazılan denge denklemleri yardımıyla daha önce çıkarılmıştı. Bu bölümde yalnızca
eğilme momenti etkisindeki bir kirişte oluşacak gerilme ile şekil değişimini ifade A B
eden bağıntıları çıkartmak istiyoruz. Yükleme durumu yanda gösterilen kirişin C
ve D noktaları arasındaki tek kesit zoru eğilme momentidir. Eğilme momenti
C D
etkisinde düşey eksene göre simetrik bir en keside sahip olduğu düşünülen
kirişten alınan küçük bir parçanın yapacağı şekil değişimi abartılarak kirişin alt
tarafında gösterilmiştir. Kirişin alt tarafındaki lifler uzarken üst tarafındaki
lifler kısalır. Eksendeki lifler ise aynı boyda kalır. O halde aşağıdaki lifler
uzadığına göre bu lifler çekme gerilmesine yukarıdaki lifler de kısaldığına göre O
basma gerilmelerine maruz kalmaktadır. Başlangıçta doğru olan çubuk ekseni
eğilmeden sonra bir eğri halini alır. Bu eğriye Elastik Eğri denir. Çubuk q
ekseninden geçen bir düzlem içindeki uzama ve kısalmaya katılmayan liflerin r
içinde bulunduğu xz düzlemine Tarafsız Düzlem, tarafsız düzlemle en kesit Mz Mz
düzleminin ara kesitine (z ekseni) Tarafsız Eksen denir.
a b
Eğilmeden önce çubuk eksenine dik bir düzlem kesit içinde bulunan noktalar
eğilmeden sonra gene çubuk eksenine (Elastik Eğri) dik bir düzlem içinde kalmak y
üzere en kesit düzlemi biraz döner. Yani eğilmeden önce paralel olan düzlemler
eğilme sonucu aralarında açı yaparlar. (Bu açı, alınan kiriş parçasının sol ve sağ
kenarından elastik eğriye çizilen teğetlerin arasında da oluşur. Birim uzunluktaki
yayı gören açıya eğrilik adı verilir.)
Eğilmede, şekil değişimiyle ilgili bu hipotezi Bernoulli bulmuş ve Navier de
düzenlemiştir. Bernoulli-Navier hipotezi iki bilim adamının ismi ile anılmaktadır.

dq ρ
Bu hipoteze göre: Çubuk eksenine dik düzlem kesitler eğilme neticesinde gene eğrilik
düzlem kalırlar. Çubuk eksenine dik kesitler şekil değiştirmeden sonra da şekil
değiştirmiş eksene dik kalırlar.
Dolayısıyla başlangıçta çubuk eksenine dik ve düzlem olan kesitlerin şekil
değiştirmeden sonra dik ve düzlemliği korunmaktadır. O halde en kesit
dq 1m
üzerinde kayma gerilmeleri sıfırdır. Denge denklemlerinin kayma gerilmeleri ile
ilgili olanları otomatik olarak sağlanır.
Eğrilik = 1/ρ
 y
DENGE DENKLEMLERİ Mz
y

dA xdA
y
  dA  0
x   dA  0
xy
dA

z Mz x  y  dA   M
x z   dA  0
xz
z
y xdA
x

 z  dA  0x  ( y  z
xz xy )dA  0

Eğilmeden önce kiriş ekseni doğru olup en kesit sabittir. Basit eğilmeye Gerilmelerin hesabı için Hooke kanununu tatbik edersek,
zorlanan bir çubukta Bernoulli hipotezini göz önüne alarak liflerin uzama
ve kısalmasını hesaplayalım.  y
Şekilde görüldüğü gibi yukarıdaki lifler kısalmış aşağıdaki lifler uzamış ve  x  E  x  x  E  
Tarafsız eksenden y uzaklığındaki bir lifin (ab lifinin) uzama oranı εx dir.  r
r eğilmiş eksenin eğrilik yarıçapı olmak üzere birim boydaki uzama,
Pozitif Mz momenti z ekseninden y kadar yukarıda basma
gerilmesi oluşturmaktadır. Bu nedenle σxdA kuvveti de basma
kuvvetidir ve negatiftir. Gerilme için bulunan bu ifade denge
O Son Boy  İlk boy denklemlerinde yazılırsa aşağıdaki denklemler elde edilir.
x 
İlk boy
 y E
 r  y q  rq
 r
E    dA  
r
y dA  0
r q x 
rq  y E
 y E    r  dA   r  y dA   M z
2

y  y
a b x   E
r   r
z E     dA  
r
yz dA  0

y Görülüyor ki boylamasına
liflerin uzama ve kısalması
yani boy değişmesi tarafsız
(eksenden) yüzeyden olan y
uzaklığı ile doğru ve eğrilik
yarıçapı ile ters orantılıdır.
Kesit, düşey eksene göre simetrik olduğundan çarpım atalet
momenti sıfırdır. Eksen takımı en kesidin alan merkezine
yapıştırıldığından statik moment de sıfır olacaktır. Dolayısyla
birinci ve üçüncü denge denklemleri sağlanır. 8
İkinci denge denkleminden BOYUTLANDIRMA

E E 1 Mz Gerilmelere göre boyutlandırmada

 y dA  M z Iz  M z  
2

r r r EI z Mz
A
 eb  yeb
Iz
elde edilmiş olur. Bu formül, eğilme momenti ile eğrilik yarıçapı
arasındaki bağıntıyı vermektedir. M büyüdükçe eğrilik büyümekte, formülünün esas alınacağı açıktır. Pratikte
(çubuğun eğriliği artmakta), EIz büyüdükçe eğrilik azalmaktadır. EIz
şekil değişimine karşı gösterilen direnci temsil ettiğinden Eğilme Iz
Iz
Rijitliği olarak isimlendirilir. Son olarak en kesit üzerindeki normal  W
gerilmenin değişimi Hooke yasasından belirlenir.
y y
oranına Mukavemet momenti adı verilir.
 y  M  Mz
 x  E  x  x  E     E   z y y
 r  EI z  I z Çekme ve basma emniyet gerilmeleri eşit simetrik en
kesite sahip kirişlerde

Mz
x   y
Iz Iz  ek M z M
Wz   yeb  z   em
yeb  eb Iz Wz
Bu ifadeden anlaşılacağı gibi eğilmeden dolayı oluşan gerilme y
değeri (tarafsız eksenden olan mesafe) arttıkça gerilmede lineer
olarak artmaktadır. Buna göre y’nin en büyük olduğu en alt ve en üst Eğer kullanılan çubuk malzemesinin, çekme ve basma emniyet
noktalarda en büyük gerilmeler ortaya çıkmaktadır. İşaretler göz gerilmelerinin birbirinden farklı olması ve/veya en kesitin z
önüne alınmaksızın şöyle ifade edilir. eksenine göre simetrik olmaması durumlarında çekme ve basma
için iki ayrı mukavemet momenti kullanılmalıdır.

Mz
 eb 
I Mz
yeb Wz  z
 ek    basma
em

Iz y'
basma Wz
Iz Mz
Wz  eb    çekme
em
9
''
yçekme Wz
 ÖRNEK 1 Dökme demirden yapılmış (E =175 GPa) dikdörtgen kesitli bir kiriş 5 kN/m’lik yayılı yük taşımaktadır.
a) Açıklık ortasındaki en büyük çekme ve en büyük basma gerilmesini,
b) A noktasındaki normal gerilme ile uzama oranını,
c) B kesitindeki eğrilik yarıçapını hesaplayınız.

y
q = 5 kN/m

D bh3 80 1203
I  
12 12
B G T.E
x h = 120 mm
z
yA  11.52 106 mm 4
A A A
40 mm
E
I 11.52 106
1m 2m
W 
h 60
4m 2
10 kN 10 kN
80 mm W  0.192 106 mm3

Q 10kN 10 106
 max.   52.1 MPa
+ min. 0.192 106

- MA 7.5 106
A   yA    20   13 MPa
10kN I 11.52 106

M A 13
A    74.3 106
+ E 175 103

7.5kNm 10kNm 1 yA 20

A   y rA     269 m.
1m 1m r A 74.3 106
10
ÖRNEK 2 T kesitli çıkmalı bir kiriş şekilde gösterilen biçimde yüklenmiştir. Kirişte oluşacak en büyük çekme ve en
büyük basma gerilmelerini hesaplayınız.
3 kN y
q = 4 kN/m

A x 20mm
B
z T.E
3m 1m C
5 kN 10 kN
Q 7kN
60 mm
50 mm
+
- -
5kN 3
3 kNm 20 20 20
M
-
Ağırlık merkezinin bulunması,

+ z 0 (y ekseni simetri ekseni)

3.125kNm Kesit tabanına göre statik moment alalım.

Açıklıkta oluşacak en büyük gerilmeler, 60  20  70  60  20  30

y  50 mm.
M 3.125 106 2(60  20)
b   y  30   68.9 MPa 60  203 20  603
I 1.36 106 Iz   60  20   20  
2
 60  20   20  
2

12 12
M 3.125 106
ç   y    50  114.9 MPa I z  136.104 mm4
I 1.36 106
Mesnette oluşacak en büyük gerilmeler,

M 3.00 106 M 3.00 106

b   y    50  110.39 MPa ç   y    30  66.2 MPa
I 1.36 106 I 1.36 106 11
ÖRNEK 3 r 2  12  ( r  0.01)2
r  50 m
Genişliği 10, yüksekliği 30 I  22500 mm 4
mm ve uzunluğu 2 m olan 1 M
alüminyum çubuğun ortası ρ-0.01 m  
ρ
uçlarından etki eden M r EI
eğilme momenti sebebiyle 70000  22500
10 mm yer değiştirmiştir. M  31500 Nmm
M M

10 mm
50000
Çubuğa etkiyen M momenti
ile en büyük uzama oranını
y 15
    3  104
hesaplayınız E=70 GPa. r 50000
1m 1m   300

ÖRNEK 4 Şekilde gösterilen kesite M=20 kNm lik eğilme momenti etkimektedir. Alt başlıkta taşınan toplam kuvveti
hesaplayınız.
Kesit tabanına göre statik moment alalım.
20 mm 120(40  20  20 100  20 170)
E y  77.50 mm.
y 120(20  20  40)
I z  41.22*106 mm4
120 mm
M 20 106
z C D   y    77.5  37.6 MPa Üst başlıkta
I 41.22 106 taşınan kuvveti
M 20 106
 37.5  18.2 MPa de siz hesaplayınız
20 mm D’
 D   y  
D 40 mm I 41.22 106
 37.6  18.2 
120 mm alt başlık kuvveti  120  40    133920 N 12
 2 
ÖRNEK 5 Yükleme durumu ve boyutları verilen kirişin
a) dikdörtgen kesitli olması durumunda oluşacak en büyük eğilme gerilmesinin yerini ve değerini,
b) I kesitli olması durumunda kiriş ortasında, enkesit üzerindeki D ve E noktalarındaki eğilme
gerilmelerini hesaplayınız.

20 mm
6 kN/m E
y

120 mm

120 mm
A C B
z C
3m 2m 20 mm D’
80 D 40 mm
Qy [kN] 120 mm
5.4
+
x M  13.23 kNm
- I  11.52 106 mm4
12.6 M 13.23 106
 maks  y  60   68.91 MPa
x I 11.52 106
Mz
[kNm] +
M ( x  2.5m)  12.75 kNm
10.8 I  41.22 106 mm 4
13.23
M 12.75 106
E   y   82.5  25.52 MPa
I 41.22 106
M 12.75 106
D   y    77.5  23.97 MPa
I 41.22 106
13
 EĞİK EĞİLME y
(ITE/KÇ=0)
y y
Kuvvetler dA
Çizgisi
My
e e
M (K.Ç.) M My
K.Ç.
z
y y
y

z z
C Mz C z
Mz C
Denge denklemleri;

  dA  0
x

 xy dA  0  z dA  M
x y
Şekilde, herhangi bir simetri ekseni bulunmayan kiriş en
kesitine etkiyen Me eğilme momenti gösterilmiştir. Bu
moment, kuvvetler çizgisi doğrultusunda etkiyen dış
 xz dA  0
 y dA  M
x z

yüklerden meydana gelmektedir. (z-y) eksen takımı en

kesitin alan merkezi C’ye yapıştırılmıştır. Kuvvetler
En kesit üzerinde alınan bir alan elemanı, x ekseni
çizgisinin en kesidin asal eksenlerinden biri ile çakışmadığı
doğrultusundaki σx gerilmesi etkisinde bulunsun. (τxy ve τxz
düşünüldüğünde eğik eğilme hali söz konusu olacaktır.
kayma gerilmelerinin oldukça küçük olduklarını ve istenirse
Diğer bir deyişle çubuğu eğilmeye zorlayan kuvvet
denge denklemlerinden bulunabileceklerini ayrıca
çiftlerinin içinde bulunduğu kuvvetler düzlemi ile çubuğun
belirtelim.) Bu durumda iç kuvvetlerden oluşacak
elastik eğrisinin içinde bulunduğu eğilme düzlemi farklı
zorlamaları dış kuvvetlere eşitleyen denge denklemleri
düzlemlerdir.
aşağıdaki biçimde yazılabilir.

14
(ITE/KÇ=0)
y
y

My
My
Tarafsız
Eksen.
T.E. mi
b n
m
ysinbzcosb=0 b in
z -
_
Mz C z
Mz C

Tarafsız Eksenin (T.E.) Denklemi;

sin b z +
tan b   y sin b  z cos b  0 +
cos b y Kirişin yan
 m
görünüşü maks a ks
Şekil değiştirmeden önce çubuk eksenine dik ve düzlem
olan kesitlerin şekil değiştirmeden sonra elastik eğriye
dik ve düzlem kaldıkları “Bernoulli-Navier” hipotezi eğik
eğilme durumunda da geçerlidir. Basma ve çekme bölgelerinde tarafsız eksenden en uzak
Kesitin y ekseni ile β açısı yapan bir eksen etrafında noktalar belirlenip, tarafsız eksene paraleller çizilir. Çizilen bu
dönerek şekil değiştirdiğini düşünelim. Basit eğilme paralellere dik bir doğru yardımı ile normal birim şekil
konusundan da hatırlanacağı gibi uzama ve kısalmalar değiştirme ve bu şekil değiştirmelerin E katı ile gerilme
tarafsız eksenden olan mesafe ile artar. Tarafsız eksen diyagramları gösterilebilir.
üzerindeki liflerde uzama ya da kısalma söz konusu
değildir. Tarafsız eksen, kesiti basma ve çekme olmak
üzere iki bölgeye ayırır.

15
 y (ITE/KÇ=0)
y’ y
y’
dA dA
My My

z
mi
z’ n mi
T.E. m z’ n
y’ y b in T.E. m
ysinbzcosb=0
_ ysinbzcosb=0 y’ b in

_ _
z _
Mz z
Mz C

+
y sin b  z cos b +
y   y sin b  z cos b ma + Gerilmeyi yazarsak;
sin b  cos b
2 2 ks
ma +
1 m 1 E
 x  E x   E y    y sin b  z cos b  ks
ax
r r m
ax

Alan elemanının merkezinden tarafsız eksene olan y’

mesafesini belirlemek için doğru (T.E.) denkleminde Basit eğilme halinde, tarafsız eksenden y kadar mesafede
noktanın koordinatları yerine yazılmalı ve doğru bulunan bir lifteki uzama oranı, eğrilik ile lifin bulunduğu o
denkleminin katsayılarının kareleri toplamının kareköküne noktanın t.e.’e olan uzaklığının çarpımı olarak
bölünmelidir. hesaplanabilmekteydi. Eğik eğilme halinde de aynı bağıntı
geçerlidir.

16
 1 E
Gerilme;  x  E x   E y    y sin b  z cos b 
r r

E E
x   sin b y  cos b z
r r
a b

 x  ay  bz
Buradaki a ve b katsayıları sabitlerdir. Meğer normal gerilme en kesit üzerindeki noktanın koordinatlarına bağlı olarak
değişmekteymiş. Şimdi gerilme ifadesini denge denklemlerinde yerine yazıp her terimin fiziksel anlamından hareketle a ve b
yi dış zorlamalar ve kesitin atalet momentleri cinsinden elde edebiliriz. İlk denklemdeki statik momentler, eksen takımı alan
merkezine bağlandığından otomatik olarak sıfırdır.

  dA  0
x   ay  bz dA  0 a  y dA  b  z dA  0 özdeş olarak sağlanır.

a  I z I y  I zy2     M z I y  M y I zy 
A A A A

  x zdA  M y
A
  ay  bz  zdA  M y
A
aI zy  bI y  M y
aI z  bI zy   M z b  I z I y  I zy2     M z I zy  M y I z 
  x ydA  M z
A
  ay  bz  ydA  M z
A

 M I  M y I zy   M I  M yIz   x  ay  bz
a   z y  b   z zy    M z I y  M y I zy  y   M z I zy  M y I z  z
 I I  I2  I I  I2
 z y zy   z y zy  x 
I z I y  I zy2
Son elde edilen bağıntı tekrar düzenlenirse eğik M z  I zy z  I y y   M y  I z z  I zy y  Gerilmenin
eğilme hali için gerilme formulü şöyle yazılabilir. x  genel denklemi
I z I y  I zy2

a ve b katsayılarının bölümünden tarafsız eksenin doğrultusunu diğer bir deyişle tarafsız eksenin y ekseni ile yaptığı
açıyı, a ve b nin karelerinin toplamından da eğik eğilme hali için şekil değişimi hesabında kullanılacak bağıntıları elde
ederiz.

E
 sin b M z I y  M y I zy b : T.E.nin y ekseni ile
a r M I  M y I zy tan b 
   tan b   z y M z I zy  M y I z yaptığı açıdır.
b E
cos b M z I zy  M y I z
r

2 2
E E  E2  E2
a  b    sin b    cos b   2   sin b  cos b   2
2 2 2 2 2 2

r r r  r
2 2
 M z I y  M y I zy   M z I zy  M y I z 
a 2  b2   
 I I  I 2   I I  I 2 
 z y zy   z y zy  Eğik eğilme hali için şekil
2   M I  M I 2   M I  M I 2  değiştirme denklemi
E  z y 

y zy z zy y z

r   I z I y  I zy   M I y  M y I zy    M z I zy  M y I z 
2 2 2 2 2

  1

1 z

r I I  I zy2 
2
E
z y

18
 EĞİK EĞİLME: TEMEL DENKLEMLER VE ÜÇ ÖZEL DURUM (ÖZET)

M z  I zy z  I y y   M y  I z z  I zy y  M z I y  M y I zy M I y  M y I zy    M z I zy  M y I z 
2 2

x  tan b  1

1 z

Iz I y  I 2
zy M z I zy  M y I z r E I I
z y  I zy2 
2

Özel Durum 1: z, y asal eksenler (Izy = 0), My = 0 olsun.

Mz Z EKSENİ T.E. 1 Mz
x   y BASİT EĞİLME FORMÜLÜ tan b   b  90 
Iz ELDE EDİLDİ. OLUR. r EI z

Özel Durum 2: z, y asal eksenler (Izy = 0) olsun. Özel Durum 3: My = 0 olsun.

 I zy z  I y y 
2
M M Iy Mz 1 1 M z2 M y
x   z y y z tan b    2 x  Mz 
Iz Iy Iz M y r E I z2 Iy  I I  I 2 
 z y zy 

T.E. Denklemi için x = 0 da kullanılabilir.

Iy
Iy tan b 
Mz My z Iy
x   y z0 z tany y   tany I zy
Iz Iy Iz y Iz
Iy 1 Mz
tan b  tany  I y2  I zy2
Iz r E  I z I y  I zy 
2

19
ÖRNEK 1 Şekilde gösterilen dikdörtgen kesit 120 kNm’ lik eğilme momenti etkisindedir. Köşelerdeki gerilmeleri ve
tarafsız eksenin doğrultusunu belirleyiniz.
I z  1066.67 106 mm4 I y  266.67 106 mm4
y
20
0 m
D(-100;200) M z  120  sin 2170  72.218 kNm M y  120  cos 2170  95.836 kNm
m
Özel durum 2 z,y asal eksenler.

Mz My M z I y  M y I zy MzIy Iy
(100;200)E x   y z tan b    tany .
Iz Iy M z I zy  M y I z M yIz Iz
mm
400
217 Me = 120 kNm T.E. Doğrultusu için;
z C(-100;-200) Iy 266.67
tan b  tan 217  tan 217  b  10.67 0
Iz 1066.67

B(100;-200) 72.218 106 95.836 106

x   y z  0.0677  y  0.3594  z
1066.67 106 266.67 106

 x  B    x 100; 200  0.0677   200  .3594  100  49.48 MPa

 x  E    x 100; 200  0.0677   200  0.3594  100  22.40 MPa

 x  C    x  100; 200  0.0677   200  0.3594   100  22.40 MPa

 x  D    x  100;200  0.0677   200  0.3594   100  49.48 MPa

T.E. Denklemi için;

1
 x  0  0.0677  y  0.3594  z z y
5.308 20
 ÖRNEK 2 Şekilde görülen kirişin eğilmeye göre en çok zorlanan kesitinin A köşe noktasındaki gerilme A=-100 MPa
olarak ölçülmüştür. Buna göre;
Kirişe etkiyen P kuvvetini,
Hesaplanan P kuvveti için sol mesnetten 1m. mesafedeki kesitte gerilme diyagramını çiziniz.
y T.E.
Ku
v ve
P
z
K.Ç.
y
tle
r Çi
A 9.2°
I z  37.74 106 mm4
zg 20
30 i si

39
I y  10.61106 mm4
Me
2m 2m
Ç
30° I zy  0
at z 150°
C
ıD 140
üz P.L
le
m
i
Me 
4 90
M z  M e .sin150  0.5.P 106 Nmm.
0
Me 20
M y  M e .cos150  0.866.P 10 Nmm.
0 6

30 90
M z  I y  M y  I zy
M I 0.5 10.61
tan b   z y 
M z  I zy  M y  I z M y I z 0.866 37.74 M z  I zy  z  I y  y   M y  I z  z  I zy  y  Mz M
b  9.2 0 x   y y z
I z  I y  I zy2 Iz Iy
0.5 106  P 0.866 106  P
A    90    39  100 MPa.  P  22.854 kN .
37.74 106 10.61106

Sol mesnetten 1m mesafedeki kesitte gerilmeler

p 5.714 9.879
M x 1m.  1  11.43 kNm. M z  5.714 106 Nmm. M y  9.879 106 Nmm. x   y z
2 37.74 10.61
 min   A  0.1514   90  0.9311  39   50 MPa.
 x  0.1514  y  0.9311 z 21
 max   B  0.1514   90  0.9311  81  89 MPa.
 ÖRNEK 3 L80x65x10 Korniyerin kuvvetler çizgisi y ekseni, ve eğilme momenti Mz=1500 Nm. olarak verilmektedir.
En büyük basma ve çekme gerilmeleri ile eğrilik yarıçapını hesaplayınız.
y
Özel durum 3, Tarafsız eksenin doğrultusu ile x gerilmeleri
I z  82.2 104 mm4
I y  48.3 104 mm4 Iy 48.3
tan b    b  52.70
I zy 36.8
I zy  36.8 104 mm4
 36.8  z  48.3  y   10 
4
54.5
 x  1500000  2  8 
 2.11 z  2.7695  y
 48.3  82.2  36.8   10 
z Me = 1500 Nm
 x ( A1 )  2.11  8.1  2.7695  (54.5)  133.84 MPa.
25.5
 x ( A2 )  2.11  18.1  2.7695  (25.5)  108.81 MPa.

Eğrilik yarıçapını veren ifadede My = 0 alınarak

46.9 18.1
M  I y    M z  I zy 
2 2
1 1

z
y
r E  I z  I y  I zy2 
2
)
5 4.5
8 .1; -
-
( A1
1 1 Mz 1 1500 103
 I I 
2 2
48.32  36.82 104
r E I z  I y  I zy2 y
210 10 2616 10
zy 3 8

+
52,7°
1
z 37,3°  16.579 106  r  60314 mm.  60.3 m.
37,3°
r

A2 (-18.1;-25.5) 22
T.E.
 KOMPOZİT KİRİŞLER

Uygulamada daha az malzeme kullanarak daha büyük

eğilme direnci sağlamak amacıyla farklı elastisite Ş AK
modülüne sahip iki veya daha fazla malzemeden oluşan KU
LİK
KOMPOZİT kirişler inşa edilir. Betonarme kirişlerle ÇE
tabakalı kirişler yaygın olarak kullanılan kompozit kiriş
örnekleridir. Homojen kirişlerin eğilmesinde düzlem
N
E TO kesitlerin eğilmeden sonra düzlem kaldığı kabulü Ş AP
B
kompozit kirişlerde de geçerlidir. Kompozit kirişlerin AH
eğilme probleminin çözümünde malzemelerden birinin
ÇELİK
diğeri cinsinden ifade edildiği EŞDEĞER HOMOJEN Ş AK
DONATI KU
KESİT METODU kullanılır. LİK
ÇE
y
A1, E1 1 1
x x
dA
ek
1 _ _ 1 1
x - x A1
2
_ 2
z Mz x x
A2, E2 nA2
2 + + +
eb x
2
x
2

E2 > E1 için gerilme E1 > E2 için gerilme

diyagramı diyagramı

1 y y
  y  1  E1 x   E1  2  E2 x   E2
r r r 23
 Denge denklemleri:
E2
E2  E1; Kabul edilirse, n olur E2  n  E1
F x 0   dA  0 
x  x1 dA    x 2 dA  0 E1
A A1 A2
y
  x1  y  dA    x 2  y  dA  M z  1   E1
M z 0  x  y  dA   M z 
A1 A2
r
ifadesi yerine yazılırsa
A

y y İfadesinde E1,n, r sabit terimler gittiğinde kalan ifade S z1  n  S z 2  0

1   E1 dA   nE1 dA  0
A1
r A2
r

y2 y2 E1 1 Mz
  E1 dA   nE1 dA   M z I z   y 2 dA olduğu hatırlanırsa  I1  n  I 2   M z  r

E1  I t
A1
r A2
r A1 r
It

1 nolu malzemede meydana gelen gerilme 2 nolu malzemede meydana gelen gerilme
y Mz M y Mz M
 x   E1    E1  y z y  x 2   E2    E2   y  n  z  y   n   x1
1
r E1I t It r E1I t It

y 1 denkleminden T.E. yerini bulabilmek için eksen takımını kesitin alt yüzeyine taşıyalım.
dA
y  y  y
1
S 1z  y  A1  n  S z2  n  y A2  0
y E1 nE1
z Mz 
r 
A1
y  dA 
r  y  dA  0
A2
y’ S 1z  n  S z2
y’ y
y
2
  y  y   dA  n   y  y   dA  0 A1  n  A2
z’ A1 A2 24
 ÖRNEK 1 50x110 mm’lik enkesite sahip ahşap kirişin alt yüzeyine 25x10 mm’lik çelik plak emniyetli bir şekilde
bağlanmıştır. Kompozit enkesit 3 kNm’lik eğilme momenti taşımaktadır. Malzemelerdeki en büyük
y gerilmeleri hesaplayınız. Ea=10 GPa, Eç=200 GPa

50 50
50x0.05
n

Eşdeğer Homojen
(ÇELİK) Kesit
Ahşap

Ahşap
83.57 E1 10
n   0.05
110 mm 110 mm E2 200
110 mm
n 1
z

36.43
10 mm 10 mm
10 mm
Çelik
25 25x20
n 25

50 110  65  20   25 10  5  382500 0.05   50 110  65   25 10  5 19125

y   36.43mm y   36.43mm
50 110  20  25 10 10500 0.05  50 110  25 10 525

50 1103  25 103 
I  I1  n  I 2   50 110   65  36.43  20    25 10  31.432 
2
t
z I zt  15.016 106 mm4
12  12 
3 106 3 106
 
a
83.57  16.7 MPa   20
ç
 36.43  145.56MPa
15.016 106 15.016 106
x x

 50 1103 2  25 103 
I  0.05  
t
z  50 110   65  36.43     25 10  31.432   0.751106 mm4
 12   12 
3 106 3 106
 
ç
 36.43  145.56MPa   0.05 
a
83.57   16.7 MPa 25
0.751106 0.751106
x x
ÖRNEK 2 Genişliği 200 mm. Faydalı yüksekliği d=350 mm pas payı 50 mm olan bir betonarme kirişteki çelik donatı alanı
800 mm² dir. Eç/Eb=8, Eğilme momenti 50 kNm olduğuna göre malzemelerdeki gerilmeleri
hesaplayınız. Not: Betonun çekme gerilmesi taşımadığı kabul edilecektir.
y
TE göre homojenleştirilmiş kesidin
statik momenti sıfır olmalıdır.
x=121mm
z x
b.x  n. Aç (d  x)  0
d = 350 mm 2
d-x=229 mm 2n 2n
( x) 2  Aç ( x)  Aç d  0
b b
16 16
50 ( x) 2  800( x)  800.350  0
200 200
200 800*8=6400 x  121 mm

200 1213
IT   200  121 60.52  0  8  800  2292  453.7  106 mm 4
12

50 106
b   121  13.3 MPa ÖDEV1
453.7 106 ÖDEV2: Ödev1 de ki problemde
Beton emniyet gerilmesi 20 MPa
beton ve çeliğin aynı anda emniyet
Çelik emniyet gerilmesi 140 MPa
gerilmesine ulaşabilmesi için
50 106 Çelik donatı alanı 1000 mm^2
gereken donatı miktarı ile taşına-
 ç  8 (229)  201.9 MPa Olduğuna göre kesitin taşıya-
453.7 106 bilecek eğilme momentini bulunuz.
bileceği eğilme momenti nedir.

26
ÖRNEK 3 Uğural 7.83 : Şekilde, alüminyum ve çelik plakların kaynaklanması ile elde edilen kompozit bir kirişin kesiti
gösterilmiştir. Kesiti boyutlandırıp taşınabilecek en büyük eğilme momentini hesaplayınız. Her iki
malzemenin de aynı anda emniyet gerilmesine ulaşması durumunu düşününüz.
çe=240/210000

20 mm
Eçelik  210 GPa

x
 çem  240 MPa
Çelik

80 240
Tan(a )  
160 mm TE 70000 210000
Ealüm  70 GPa 180  x x
 alem  80 MPa x  90 mm TE üst yüze uzaklığı

180-x
a

alüminyum 20 mm
b al=80/70000

TE göre basma bölgesinin statik momenti, eşdeğer homojen kesitin çekme bölgesinin aynı eksene göre statik
momentine eşit olmalıdır.
b
90  20  45  70  20  35   20  80
3
20 mm b  60 mm
90 mm 60 mm
20

20 1803
180 mm

TE
I  9.72 106 mm 4
12
70 mm M
ç   90  240 MPa M  25.92 KNm
9.72 106
20 mm 1 M
Gerçek eşdeğer Gerçek eşdeğer  al   (90)  80 MPa M  25.92 KNm
b/3
homojen çelik homojen 3 9.72 106
Eşdeğer homojen alüminyum kesit
kesit
çelik kesit 27
 BİLEŞİK MUKAVEMET HALLERİ

Bundan önceki bölümlerde basit mukavemet halleri (eksenel kuvvet, kesme kuvveti, burulma momenti ve eğilme momenti) ayrı ayrı incelenerek
gerilme ve şekil değiştirme bağıntıları elde edildi. Yapı ve makine elemanları çoğunlukla birden fazla yükleme etkisi altındadır. Örneğin
burulma momenti aktaran bir şaft aynı zamanda kendi ağırlığından doğan eğilme momentleri etkisine maruzdur. Bu bölümde bileşik yükleme
halleri incelenecektir. Bileşik yükleme etkisinde gerilmelerin hesabında her bir yükten oluşan gerilmelerin ayrı ayrı hesaplanarak
süperpozisyonu yapılır. Bu tarz bir hesaplamada her bir yükten oluşan gerilme ve şekil değiştirmelerin diğer yüklerden oluşan gerilme ve şekil
değiştirmelere etkisinin olmadığı kabul edilir. Ayrıca süperpozisyon ilkesinin ancak malzemenin lineer elastik ve şekil değiştirmelerin küçük
olması durumunda geçerli olduğunu hatırlatmakta fayda vardır.
Basit mukavemet hallerinde gerilme ve şekil değiştirme bağıntıları;

YÜK ŞEKİL
Gerilme 
Kuvvet
Şekil Değiştirme 
Kuvvet GERİLME DEĞİŞTİRME
Kesit Modülü Rijitlik TİPİ
Eksenel
N N
Kuvvet x  x 
y Qy A EA
Bileşik Kesme Qy Qy
Mukavemet Kuvveti  xy   xy 
x N
Halleri için A G A
z Qz
süperpozisyon Burulma T T
 r 
denklemleri Momenti J GJ
Eğilme M 1 Mz
x  z  
Momenti Wz r E  Iz
y My

x T  xy   xy Q   xy T
z Mz
y
 x   x  N   x M   x M
z y

 xz   xz Q   xz T
z 28
 KESMELİ EĞİLME

y q Kesme kuvveti ve eğilme momenti çoğunlukla

birbirinden ayrılmayan iki kesit tesirini oluşturur.
x Bu iki kesit tesiri arasında türev bağıntısı da
vardır.

Qy dM z
 Qy
Qy  x 
+ dx
- Mz Kesme kuvveti hali incelenirken y eksenine göre
x   y
Iz simetrik bir enkesit almış ve denge denklemlerini
yazmıştık. Ancak bu denklemlerde kayma
 x    x, y  gerilmelerinin yayılışı hakkında herhangi bir bilgi
alınmamış yalnızca toplamlarının dış kesit
Mz + M z  x tesirlerine eşit olması gereği anlaşılmıştı. Kayma
gerilmelerinin yayılışının bulunabilmesi için şekil
değiştirmenin yakından incelenerek bazı kabuller
yapılması gerekir. Şimdi  xy kayma gerilmesinin
y

yalnızca y’nin fonksiyonu olduğunu kabul edelim.

xy Qy    xy dA
A
dA

xz
Qz    xz dA  0
 xy   xy  y 
A
z A
Bir kiriş en kesiti üzerindeki kayma gerilmesi
yayılışıyla o kesitte etkiyen kesme kuvveti
arasındaki bağıntının çıkarılmasında kiriş boyunca
oluşan kayma gerilmelerinin incelenmesi gerekir.

29
Üç ayrı düzgün yüzeyli ahşap parçasının yapıştırılmadan bir araya getirilmesi ile oluşan kirişe P kuvvetinin
uygulanması ile ahşap parçalar birbirine göre relatif bir kayma hareketi yaparlar ve kiriş şekilde gösterilen
biçimde şekil değiştirir.

Ahşap parçaların yapıştırılması durumunda, oluşacak boyuna doğrultudaki kayma gerilmeleri parçalar
arasındaki relatif kaymaya engel olur ve sonuç olarak kiriş yekpare bir davranış gösterir.

Şimdi y eksenine göre simetrik bir kesite sahip kirişten dx kalınlıklı bir parça çıkartıp eğilme momentinden
oluşacak gerilmeleri şekil üzerinde gösterelim.

30
 y
y x(x) x(x+dx)
q
m n
h1
x z Mz y Mz Mz+dMz
dx
C x
Qy
Qy h2
+ m,n m n
H(x) H(x+dx)
- K,L K L
b(y) dx

Mz
+ )
b(y

H(x) yx *b(y)*dx H(x+dx)

H(x) H(x+dx)
yx *b(y)*dx
K L
dx

dx kalınlıklı parçanın sağ yüzüne etkiyen momentin sol yüze etkiyen momente göre dMz kadar arttığını varsayalım.
Tarafsız eksenden y kadar yukarıda bulunan ve şekil üzerinde sarı olarak gösterilen kiriş parçasına etkiyen kuvvetler
toplamının sıfır olabilmesi için m-n düzlemindeki ζyx kayma gerilmelerinin de gözönüne alınması gerekir. Şekil üzerindeki
kuvvetler, etkidikleri gerçek yönde gösterildiğinden gerilmelerin işaretlerine dikkat edilmemiştir. Burada,

 H  x    yx  b  y  dx  H  x  dx   0
h
h1
M  dM z
h
1 1  dM z 1 Qy S z
b  y  y  dx
1
M  yx   xy 
  z y  dA   yx  b  y  dx   z y  dA  0   y  dA 
y
I z y
I z
 Iz b y  Iz
 xy : Enkesit üzerinde T.E. Den y kadar aşağıda etkiyen kayma gerilmesi
Qy S z Qy : Enkesite etkiyen kesme kuvveti
 xy 
b y  Iz
Sz : Kayma gerilmesinin bulunmak istenen noktanın altında/üstünde kalan alanın T.E. Göre statik momenti
Iz : T.E. Göre atalet momenti
b(y) : Kayma gerilmesi bulunmak istenen noktadaki kiriş genişliğidir.

y
y

BAŞLIK =0

Qy Qy

z z
h GÖVDE başlık
r
gövde
BAŞLIK =0

m
ak
s

  r 2  4r
Qy  
 maks 

Qy  b  h
2 h4   Q 3  maks  

2  3  Q  4
 
I kesitteki kayma gerilmelerinin y ekseni
boyunca değişimi üstte diyagram şeklinde
b  h3    r4  A3
b  bh  2 2r  gösterilmiştir. Diyagramda başlıkla gövdenin
12  ort 4  ort birleştiği boyun noktasındaki ani zıplamaya
dikkat ediniz.
3
 maks   ort 4
 maks   ort
2 3
32
ÖRNEK 1 Şekilde boyutları yükleme durumu ve en kesiti verilen kirişin yapıldığı malzemenin normal emniyet
gerilmesi 10 MPa, kayma emniyet gerilmesi 0.6 MPa olarak bilinmektedir. h kiriş yüksekliğini
hesaplayınız. ( b=150 mm )

6 kN/m
M enbüyük  13.23 kNm

B Qenbüyük  12.60 kN
A C

h
3m 2m M 13.23 106
 maks    10 MPa ( em )
150 mm W 150  h 2
6
Qy [kN] h  230 mm
5.4
+  h2 
x 12600  150* 
-  8 
 maks   0.6 MPa ( em )
12.6  h3 
150  150* 
 12 
Mz x
h  210 mm
[kNm] +
10.8
13.23
h=230 mm

33
 ÖRNEK 2 Geniş başlıklı I kesite ait boyutlar şekil üzerinde gösterilmiştir. Kesite etkiyen kesme kuvveti Q = 80 kN
ise,
a) Enkesit üzerinde kayma gerilmesinin yayılışını gösteriniz.
b) Gövdenin taşıdığı kesme kuvvetini hesaplayınız. 80 103  300  20 110 
B   1.13MPa
y 20 1.13MPa 155.6 106  300
22.62 MPa
B B 80 103  300  20 110 
B’ B’  B   22.62MPa
Iz = 155.5x106 mm4 155.6 106 15
z
C 200 25.19 MPa
Q = 80 kN
15 20
80 103  300  20 110  100 15  50 
C   25.19MPa
155.6 106 15

300

 120  y  
b) Alt başlıkta taşınan kesme kuvvetini hesaplayalım. S z  120  y   300    y S z  216 104  150  y 2
(120-y)  2 

80 103
y

155.6 10  300
6  216 104  150  y 2    3.7018  2.5707 104  y 2

T.E. 120 120

   300  dy  300  3.7018  2.5707 10  y 2  dy  3496 N

4
Qbaşlık 
100 100

Qgövde  80000  2  3496  73007 N

34
 Kayma Gerilmesi Formülünün Kullanılmasındaki Sınırlamalar

τxy kayma gerilmesinin en kesit

üzerindeki gerçek yayılışı Yandaki b
şekilde gösterilmiştir. Kesitin y  0.5   maks  1.03 xy
kenarlarındaki kayma gerilmesi, h
formülle hesaplanana göre biraz daha b
büyük olurken kesitin orta 2   maks  1.40 xy
bölgesindeki kayma gerilmesi ise h
formülün verdiği değerden biraz daha h
küçük olmaktadır. Kesit yassılaştıkça z y
en büyük kayma gerilmesindeki hata Kesit yassılaştıkça, maks
da artmaktadır. daki hata da büyür.
En büyük kayma gerilmesinin her
zaman alan merkezinde olmadığını Qy  S z
ayrıca belirtelim.  xy 
Iz b
b
y

y
y

h/3
z

h/6
z maks 3
h z maks  maks   ort
2
2h/3

35
 I Kesitlerde Kayma Gerilmelerinin Yayılışı
y P
Daha önce ζxy kayma gerilmelerinin en kesit üzerindeki yayılışını
ifade eden bağıntı çıkarılmıştı. Şimdi ζxz kayma gerilmelerinin en x
kesit üzerindeki yayılışını ifade eden bağıntıyı çıkartmak istiyoruz. dx
Bu amaçla orta noktasında P tekil kuvveti ile yüklü I profilden
oluşturulmuş yanda gösterilen basit kirişi göz önüne alalım. Bu kirişin +
sağ yarısından alınan dx kalınlıklı küçük bir parçanın sağ yüzüne Qy
-
etkiyen eğilme momenti sol yüze etkiyen eğilme momentinden daha
küçük olacaktır. Şekil üzerinde “+” yüze etkiyen kesme kuvveti ve
eğilme momenti vektörlerle gösterilmiştir. Momentten oluşacak
Mz
normal gerilmelerin bileşkesi olan kuvvetler, üst ve alt başlıktan +
ayrılan her bir küçük parça üzerinde dx vektörleriyle temsil
edilmişlerdir. Başlıklardan ayrılan küçük kiriş parçalarına etkiyen
kuvvetler toplamının sıfır olabilmesi için kesim düzlemindeki ζzx
kayma gerilmelerinin oluşturacağı kuvvetin de gözönüne alınması
gerekir. Kiriş ekseni doğrultusunda yazılacak kuvvet denge dx

denkleminden aranan kayma gerilmesi ifadesi elde edilir. Şekil Kesim yüzeyi
üzerindeki kuvvetler, etkidikleri gerçek yönde gösterildiğinden
gerilmelerin işaretlerine dikkat edilmemiştir. A*
dx
y
A* İle gösterilen alana etkiyen kuvvet, kesim yüzeyindeki
kuvvete eşit olmalıdır.
Qy .
dM z dx T. E
 xz  t  dx   ydA Mz
A*
Iz Qy  S * dx

 zx   xz  z
z
t  Iz x

Kayma gerilmesi bulunmak istenen noktanın dışında kalan

S z* başlık alanın tarafsız eksene göre statik momenti
 dx
Yandaki şekilde Pozitif Kesme kuvvetinden oluşan kayma
gerilmelerinin bir I kesitteki yayılışı gösterilmiştir. Alt başlık
uçlarında sıfır olan ζxz kayma gerilmelerinin şiddeti doğrusal
olarak artar. Bu gerilmeler, alt başlık uçlarından gövdeye
doğru yönelirler. Kiriş gövdesinde y ekseni doğrultusundaki ζxy
A*
dx
kayma gerilmeleri mevcut olup üst başlığa doğru yönelmişlerdir.
Üst başlıktaki ζxz kayma gerilmeleri ise gövdeden başlık
uçlarına doğru şiddetlerini kaybederek sıfırlanırlar. .
T.E

dx

dx
- xz
+

zx xz
xy Qy S z
 xy 
b y  Iz

- xz Qy S z*
+  xz 
t  Iz
37
Yandaki şekilde gösterilen y eksenine göre simetrik bir kiriş + xz
en kesitinde herhangi bir noktadaki z ekseni
doğrultusundaki kayma gerilmesini belirlemek istiyoruz. xz -
Tarafsız eksenden y kadar uzakta bir çizgi üzerinde 1, A, 2,
3 gibi noktalar işaretlensin. En kesit sınırlarında bulunan 1
ve 3 noktalarındaki kayma gerilmelerinin sınırlara teğet
Oy
doğrultuda olması gerekir. (Sınır şartı) Bu iki noktadan
sınırlarda çizilecek teğetler y ekseni üzerinde bulunan sabit
bir Oy noktasında kesişir. Yatay çizgi üzerinde bulunan diğer
noktalardaki kayma gerilmelerinin de bu sabit noktaya doğru
 xy
yöneldiği kabul edilir. O halde kayma gerilmesinin düşey q
bileşenini ve q açısını bildiğimize göre en kesit üzerinde q
herhangi bir A noktasındaki kayma gerilmesi geometri
yardımı ile hesaplanabilir. Aşağıda, tarafsız eksenden y

uzaklıkta alınan çizgi üzerinde z ekseni doğrultusundaki 3 2 1
kayma gerilmelerinin hem yönü hem de şiddetindeki değişim
sembolik olarak gösterilmiştir.
A
y
xz A
z C

Qy  S z
+ xz  xz  tan q  xy   xy 
Iz b
z
xz - tan q 
 xz
 xy
C

   xz2   xy2
 10

Şekilde gösterilen 10 mm sabit kalınlıklı kesite 20 kN luk

ÖRNEK 3
kesme kuvveti etkimektedir.

30
a) İşaretlenen kesitlerdeki kayma gerilmelerini, a a
b) En büyük kayma gerilmesini hesaplayınız.

80
70 10  45  60 10  5  20 15 17,5 39750 c
y   24.84mm
b b

25
700  600  300 1600
30 c 30

60  803  50  703 
Iz   60  80 15,16  
2
 50  70  20.162 
12  12 
20 153
  20 15  7,342  83.33 *104 mm 4 10
12 y

20000   40.16*300 
a   28.92MPa
83.33 104 10
a a

55.16
20000   7.34*150 
b   2.64MPa

80
83.33 104 10
z
20000  19.84*250  7.34*150  24.84 b b c
c   14.54MPa
83.33 104 10

20000  10  55.16  27.58  c

 max   36.51MPa 30 30
83.33 104 10 39
ÖRNEK 4 Şekilde gösterilen kutu kesitli kirişin ağırlık merkezinden geçen z eksenine (T.E.) göre atalet momenti
10.5x106 mm4’tür.
a) E noktasındaki eğilme ve kayma gerilmelerini hesaplayıp düzlem bir eleman üzerinde gösteriniz.
b) En büyük eğilme ve kayma gerilmesini hesaplayınız.
y
M 4.5 106
E   y   16.7   7.16MPa
10kN 4kN I 10.5 106
1.5m 40
56.7
E 3*103   40  80  36.7 
A E C B D E   0.839MPa
z 10.5 106  40
C
2m 2m 2m
60
Q 4kN 63.3 0.839
3kN
- - E
20 7.16
+ [MPa]
20 40 20
7kN 0.839
8kNm
M
-
b) En büyük kayma gerilmesi B-C arasında, ağırlık merkezi üzerindedir.
+
4.5 7 103  56.7 2  80  0.5  16.72  0.5  40 
6kNm  maks   2.05MPa
10.5 106  40
En büyük eğilme gerilmesi B mesnedi yakınında, ağırlık merkezinden en uzak
noktada meydana gelir.

8*106
 maks   63.3  48.23MPa
10.5 106 40
 KAYMA AKISI

Mühendislik uygulamalarında bazen elemanların yük taşıma kapasitelerini arttırmak için çeşitli parçalardan oluşan yapma elemanlar
kullanılır. Dış yüklerin etkisiyle eleman eğilmeye çalıştığında, birleşim araçlarından (çivi, cıvata, tutkal, kaynak vs) birleştirdiği parçalar
arasındaki relatif kaymaya engel olması ve yapı elemanının yekpare davranışını sağlaması beklenir. Birleşim araçları hesabında, eleman
boyunca taşınması gereken kesme kuvvetinin bilinmesi gerekir. Elemanın birim uzunluğuna etki eden kesme kuvvetine Kayma Akısı adını
veriyoruz. [N/m]

F+dF

A’
dF
dM z
dF  
Iz  y  dA
A
F
Mz+dMz
Birim boydaki kesme kuvveti dF
Mz (kayma akısı)
q
dx

dF dM z S z Qy S z
 q
dx dx dx I z Iz

Burada
q : Kirişin birim boyuna etkiyen kesme kuvveti
Sz : Birleşen parça enkesit alanının T.E. Göre statik momenti
Iz : Yapma kirişin enkesitinin tümünün T.E. Göre atalet momenti

Boyları ve çivi aralıkları aynı olan iki kesitten

hangisi daha büyük kesme kuvveti taşır?
41
 ÖRNEK 7 Şekilde gösterilen T kesit, dört ayrı ahşap parçasının çivilerle birleştirilmesinden oluşmaktadır. Kesite
etkiyen kesme kuvveti 4 kN, bir çivinin taşıyabileceği kesme kuvveti ise 1600 N’dur.
a) Üst parçada gerekli çivi aralığı s1’i
b) Alt parçalarda gerekli çivi aralığı s2’yi
c) Eğer birleşim çivili değil de tutkallı yapılsa a-a ve b-b yüzeylerindeki kayma gerilmelerini hesaplayınız.
Iz = 9.1x106 mm4
y
y

100 s1 s1

20
a a
32.9
z
80 x

20

b s2 s2
15 30 15

Qy S z 4000  100  20  42.9  1600

Üst parça için q1    37.7 N / mm  37.7  s1  42.4mm
Iz 9.1106 s1

Qy S z 4000  15  20  57.1 1600

Alt parça için q2    7.52 N / mm  7.52  s2  212.8mm
Iz 9.1106 s2

Qy  S z 4000  100  20  42.9  Qy  S z 4000  15  20  57.1

 xya a    1.26MPa  xzbb    0.38MPa
Iz b 9.1106  30 Iz t 9.1106  20 42
 Şekilde gösterilen kiriş kesiti iki adet 20X100 mm lik ve iki adet 25X100 mm lik dört ahşap parçanın
ÖRNEK 8
çivilenmesi yoluyla elde edilmiştir. Kiriş 3 kN luk düşey kesme kuvveti taşımaktadır. Çivi aralığı
100 mm olarak bilindiğine göre,
a) Her bir çivinin taşıyacağı kesme kuvvetini
b) Kesitin üst yüzünden 40 mm aşağıda kayma gerilmesini hesaplayınız.
y
Birim boydaki bu kesme kuvveti 100 mm aralıklı
iki çivi tarafından taşınacaktır.
25
2* Qçivi  26.47*100
50
z
C
Qçivi  1324 N  1.324 kN

25 Qy  S z 3000  100  25  37.5  40  40  30 

 xy  
Iz b 10.625 106  40
20 100 20
 xy  1 MPa

140 1003 100  503 y

Iz    10.625 *106 mm 4

12 12

20
Qy S z
q
Iz ÖDEV z

100
3000   25.100*37.5  Verilen kesit için
q
C
benzer hesapları
10.625 106 siz yapınız
q  26.47 N / mm

20
q  26.47 kN / m

50
25

25
43
ÖRNEK 9 Şekilde, iki parçanın kaynaklanması ile imal edilen bir kirişin en kesiti gösterilmiştir. Kaynakların her
birinin bir metre boyda 200 kN luk kesme kuvveti taşıdığı bilindiğine göre Kirişin taşıyabileceği en
büyük Qy kesme kuvveti nedir.

y
25 100  (75  12.5)
y  43.75mm
25 mm 2*25*100
81.25

25 1003
100 mm Iz   25 100  31, 252
12
z C 100  253 
  100  25  31.252   7.096 *106 mm4
Kaynak  12 
43.75

dikişi
25 mm Qy S z  kN N 
q  200  200 
100 mm Iz  m mm 
Qy   25.100*31.25 
2* 200 
7.096 106
Qy  36322 N

44
 ÖRNEK 10 Şekildeki ahşap kirişin S düzlemindeki kesitte n-n yatayındaki normal gerilmenin mutlak değeri 10 MPa; m-m
yatayındaki kayma gerilmesinin mutlak değeri 0,4 MPa olduğuna L açıklığı ve P kuvvetinin değeri nedir?

80
P PL P
 3
60  10 ,   32  0.4
S 80 120 80 120

120 mm
m m 12
x
L
P  2560 N L  750 mm.
n n

Şekildeki bileşik kesit iki dikdörtgen parçanın 100 mm aralıklarla çivilenmesi yoluyla imal edilmiştir. Bir çivi 600
ÖRNEK 11 N’luk kuvvet taşımaktadır. Ahşabın em = 10MPa; em = 2MPa olduğuna göre bu kesitin emniyetle taşıyabileceği
Mz eğilme momenti ve Qy kesme kuvvetini hesaplayınız, hesaplanan değerler için kesitin kayma ve normal
gerilme diyagramlarını çiziniz.

y
y
E
y  60 mm E 10
40 mm I z  21.76 106 mm 4
120 mm

Qçivi  600 N  Qy  680 N

120 mm
z C
D
 ahşap
maks
 2 MPa  Qy  8704 N z C 156.2
kPa
40

10 MPa
 ahşap
maks
  M z  2.176 kNm D

40
120 mm 6 MPa

20 mm
120 mm
6

45
 Şekilde gösterilen dikdörtgen kesitli kiriş 12 kN’luk tekil kuvvet etkisindedir. Kiriş üzerinde
ÖRNEK 12 gösterilen A, B, C, D ve E noktalarındaki kayma ve eğilme gerilmelerini hesaplayıp bu noktalardaki
asal gerilmeleri ve doğrultularını birer eleman üzerinde gösteriniz.
12 kN
M 3 106
A
A   y    60   50MPa
30
Mz(0.5) = 3 kNm I 3.6 106
B
30
Qy(0.5) = -6 kN A  0
120 C 120 A
30 50
D
30
[MPa]
E

25
0.5m
0.2
M 3 106 2 zy
B   y  30   25MPa tan 2q p   q pI  5.1o
I 3.6 106  x  y 25.2 5.1o
25.2
2.25 [M Pa ]
6000   25  30  45 B
B    2.25MPa 25 25
3.6 106  25 [MPa] 0.2

2.25

3
3
45°
3
3 106 6000   25  60  30 
C    0  0 C    3MPa C
3.6 106 3.6 106  25

]
Pa
[M
[MPa]

3
3
46
 0.2

M 3 106
D   y    30   25MPa 2.25 25.2
I 3.6 106 25 D 25 5.1 o
[MPa]
[MPa] 2 zy 25.2
6000   25  30  45 tan 2q p   q pI  5.1o
D    2.25MPa  x  y
3.6 106  25 2.25 0.2

M 3 106 E
 60  50MPa
50
E   y  
I 3.6 106 [MPa]

Çeşitli noktalardaki asal gerilmeler hesaplanıp çizilirse birbiri ile

dik olarak kesişen iki grup eğri elde edilir. Bu eğriler asal
(çekme/basınç) gerilme yörüngelerini gösterir. Şimdi kesmeli
eğilmeye maruz kesitte değişik noktalardaki asal gerilmeleri ve
doğrultularını şematik olarak çizelim.

Şu ana kadar kiriş en kesiti üzerindeki herhangi bir noktada kesme kuvveti ile eğilme momentinden oluşan normal, ve kayma gerilmelerinin
hesaplanmasını gördük. Aşağıdaki şekilde Moment ve kesme kuvvetinden oluşan gerilmelerin yayılışı şematik olarak gösterilmiştir. Normal
gerilmenin en büyük olduğu noktada kayma gerilmeleri sıfırdır. Yine kayma gerilmesinin en büyük olduğu noktada normal gerilme sıfır
olmaktadır. O halde en büyük gerilmeler süperpoze edilerek daha da büyük gerilmeler oluşturmamaktadır. Bu durumda kesmeli eğilme
halinde ayrı ayrı hesaplanan en büyük normal ve kayma gerilmeleri emniyet gerilmelerini aşmıyorsa kirişe güvenlidir diyebilir miyiz?

y
min
Mz
Qy
Mz  maks     3
  ort
min Wz xy maks
x maks 2
 maks   em ;  maks   em
maks 47
ÖRNEK 13 M. İNAN sayfa 286 daki problem : Şekilde gösterilen kesitin kesmeli eğilme etkisinde güvenli olup
olmadığını araştırınız.
123kN 123kN y
B 13.1
A B B’
NPI 240
Q = 123 kN
Mz =49.2 kNm I z  42.5*106 mm 4
0.4 2m 0.4
z 213.8 Wz  0.354*106 mm3
123 C
Qy kN
S z  207 *103 mm3
+
8.7  em  140 MPa
-  em  70 MPa
123 13.1
Mz
+ 106
49.2 kNm

M 49.2 106 M 49.2 106

 min    138.9MPa   em  B   y   106.9  123.75MPa
max W 0.354 106 I 42.5 106

123000*207000 123000*113.45*106*13.1
 maks   68.9 MPa   em  B   52.4 MPa
42.5*106 *8.7 42.5*106 *8.7

 123.75  123.752
 boyun    52.42  143 MPa
Boyun noktasındaki asal  2  2 2

gerilme  boyun  143 MPa   em 48

 KAYMA MERKEZİ

Herhangi bir enkesit için kayma gerilmelerinin bileşkesinin geçmesi gereken tek bir nokta belirlenebilir ki o noktaya kayma merkezi adı
verilir. Eğer dış kuvvet kayma merkezinden geçecek tarzda etkirse sadece eğilme oluşur. Aksi taktirde eğilmeye ek olarak burulma da
meydana gelir.
Enkesitin yalnızca bir simetri ekseni varsa K.M. Bu eksen üzerindedir. İki simetri ekseni olan kesitlerde K.M. Bu eksenlerin kesim noktası
olur. Genel kural olarak dolu ve içi boş kapalı kesitlerde K.M. Ağırlık merkezine yakındır.

Et kalınlığı ince kesitlerin Kayma Merkezinin bulunması

y

Qy  S z
 xy 
Qy
Iz b

z s C M C 0 M x  Qy  e
C
e
Mx
e
Qy

S
S
49
ÖRNEK 13 Şekilde gösterilen başlık genişliği b, yüksekliği h ve et kalınlığı t olarak y
verilen [ kesitte kayma gerilmelerinin yayılışını çiziniz, kayma
merkezinin yerini bulunuz.
t

Üst başlıkta E noktasından s kadar uzakta τxz kayma gerilmesini hesaplayalım. z C h

Qy  S z* Qy  s  t  h / 2  Qy  h  t
 xz     s
t  Iz Iz t  2  I z 
b
Burada, parantez içine alınan terimler sabit olduğundan τ’nun şiddeti s ile artar. D
noktasında s yerine b yazıldığında en büyük kayma gerilmesi değerine ulaşılır.
Gövde üzerindeki herhangi bir noktadaki τxy kayma gerilmesi ise benzer şekilde yazılırsa, y
D
Qy  S z Qy h h 1 h D
 xy    (b  t   (  y )  t  ( (  y )  y )) E
b  Iz t  Iz 2 2 2 2 h
y S
2
Qy h h 1 h
 xy   (b   (  y )  (  y )) y
Iz 2 2 2 2 S
z
Qy h2 C
 xy   (b  h  2  y 2 )
2  Iz 2

τxy kayma gerilmesinin D noktasındaki değeri, y yerine h/2 yazılarak bulunur. Bulunan bu
değer, başlıkta z ekseni yönündeki kayma gerilmesine eşittir. Bu ifadelerden faydalanılarak B
en kesit üzerindeki kayma gerilmelerinin yayılışı gösterilmiştir. A
A

 Qy  h 
 xz maks   xy   
D
b
D
 xz    xz 
A D
Simetriden dolayı
 2  Iz  50
τxy kayma gerilmesinin en büyük değeri y yerine sıfır yazıldığında aşağıdaki biçimde
elde edilir. (C alan merkezi düzeyinde)

Qy h2
 xy   (b  h  2  y 2 )
2  Iz 2
Qy  h h
 xy C   (b  )
2  Iz 4 FDE

FDA
Başlıkların uçlarında kayma gerilmeleri sıfırdan başlayıp gövdede en büyük
değerine ulaşacak şekilde (doğrusal olarak) artmaktadır. Ortalama gerilme ile
başlık alanı çarpılarak başlıklarda taşınan kesme kuvvetleri hesaplanabilir. Yaklaşık e
olarak gövdenin de y ekseni doğrultusundaki bütün zorlamayı taşımakta olduğu C
S
hatırlanırsa S kayma merkezine göre yazılacak moment denge denkleminden kayma
merkezinin yerini gösteren e değeri hesaplanır.

Qy  b  h b  t Q y  b 2  h  t FBA
FDE  FAB   zx ort  b  t   
2  Iz 2 4  Iz

M s 0 FAB  h  Qy  e

Qy  b 2  h 2  t b2  h2  t
 Qy  e e
4  Iz 4  Iz 51
 EKSANTRİK NORMAL KUVVET HALİ
y y (ITE/KÇ=0) y
Kuvvetler
Çizgisi K.Ç.
My

e
e
My

M
M
(K.Ç.)
Bina kolonlarına üst katlardan
gelen eksenel kuvvet yanında y y
kolona bağlanan kirişlerden
aktarılan eğilme momentleri de
olur. Eksenel kuvvet artı iki z z z
eksene göre eğilme momenti N C Mz N C Mz N C

şeklindeki zorlamaya eksantrik

(kolon ekseni dışında etkiyen)
normal kuvvet hali adı verilir.

Şekilde, herhangi bir simetri ekseni bulunmayan çubuk en kesitine etkiyen Me eğilme momenti ile N eksenel normal kuvveti
gösterilmiştir. Me eğilme momentini z ve y eksenleri doğrultusundaki bileşenleri cinsinden gösterebiliriz.

y y y Eksenel normal kuvveti, z ekseninden

e1=Mz/N kadar aşağı kaydırmakla Mz
My My momentinin yapacağı etki normal kuvvetin
üzerine aktarılabilir. Benzer şekilde N
normal kuvvetini y ekseninden e2=My/N
kadar sola kaydırmakla da My momentinin
N
C
yapacağı etkiyi içermesi sağlanabilir.
z
Mz C
z z Dolayısıyla başlangıçta verilen eksenel
C
kuvvet artı iki eksene göre eğilme momenti
e1

e1

yerine eksantrik normal kuvvet hali elde

N
e2 edilmiş olur. Eksantrik normal kuvvet, alan
merkezine taşınırsa eksenel kuvvet + iki
eksene göre eğilme momentleri elde
Mz = N e1
Mz = N e1 edilebilir. Burada e1 ve e2 değerlerine
My = N e2 eksantrisite (dış merkezlik) denir. 52
 y
y
Tarafsız eksen
My sonsuzdadır

ysinbzcosb=0
T.E.
mi ma
ks
n
m m
b in a ks
-
_
z z
Mz C
N
+
+

+
Kirişin yan + Kirişin yan
ma m
görünüşü ks a ks görünüşü

Süperpozisyon kuralını kullanarak eksantrik normal kuvvet halini,
biri iki eksene göre eğilme momentlerinin bulunduğu eğik eğilme
hali ile diğeri eksenel kuvvet hali olmak üzere ikiye ayırabiliriz.
Eğik eğilme halindeki şekil değişimi ve gerilme diyagramı şekil
üzerinde hatırlatılmıştır.
Eksenel kuvvet halinde çubuk eksenine dik ve düzlem olan
kesitlerin çubuk ekseni doğrultusunda ötelendiğini ve
normal gerilmenin en kesit üzerinde düzgün yayılı olduğunu
anımsayınız.

M z  I zy z  I y y   M y  I z z  I zy y  N
x  
I z I y  I zy2 A

M z I y  M y I zy
tan b 
M z I zy  M y I z 53
EKSANTRİK NORMALKUVVET HALİ : ÖZET

N
y x 
A
My Mz  Izy  z  I y  y  My Iz  z  Izy  y

e
M
T.E. K.Ç. x 
T.E.(
Iz  I y  Izy2
Me ) b
m
in
ysinbzcosb=0 y

_-
z
Mz _ m
N in

-
+
+
=

=
++

Süperpozisyon denklemi m
a ks
+
+
 x    N
x
Me
x
m
a ks

N M z  I zy  z  I y  y   M y  I z  z  I zy  y 
x  
A I z  I y  I zy2
54
ÖRNEK 1 Şekilde gösterilen dikdörtgen blok köşesinden etkiyen 40 kN’luk kuvveti taşımaktadır. A, B, C, D noktasındaki
normal gerilmeleri hesaplayınız.
x
N  40000 N M z  1.6 106 Nmm M y  0.8 106 Nmm
40 40kN
y
I z  1.7067 106 mm4 iz2  533.33mm2
z ve y asal eksenlerdir.
I y  0.4267 10 mm
6 4
i  133.33mm
2
y
2
80 G
z
N Mz My y
x   y z
A Iz Iy 40
C
C D
D
40000 1.6 106 0.8 106
x    y z
80  40 1.7067 106 0.4267 106

 x  12.5  0.9375 y  1.875z z

6.67

80
A B 13.33

87
 x  A  12.5  0.9375  40   1.875  20   62.5MPa

.5
B
-
A

 x  B   12.5  0.9375  40  1.875  20  12.5MPa

 x  C   12.5  0.9375  40   1.875  20   87.5MPa

12
.5
z = 0  y = -13.33 T.E.
 x  D   12.5  0.9375  40  1.875  20   12.5MPa +
y = 0  z = 6.67

62
.5
T.E. Denklemi için x = 0 yazarsak; y  13.33  2 z 55
 Şekilde boyutları verilen kesite A noktasından P basma kuvveti etkimektedir. Malzemede güvenlik gerilmesi em
ÖRNEK 2
= 60 ve em =-120 MPa olduğuna göre kesitin taşıyabileceği P kuvvetini hesaplayınız.
y

y
180  30  90   90  30 15  65mm z
180  30 15   90  30  75  35mm
180  30    90  30  180  30    90  30 
30
25
A
30 1803 90  303
15 Iz    30 180   25 
2
  90  30  502  24.91106 mm4
12 12
180
35 mm 303 180 903  30
z Iy    30 180   20 
2
  90  30  402  8.708 106 mm4
12 12
65 mm
30 I zy   30 180  25  20   90  30  50    40   8.1106 mm4
y
120 mm
N M z  I zy  z  I y  y   M y  I z  z  I zy  y 
x   C
A I z  I y  I zy2 A

 P 90 P 8.110  z  8.708 10  y   20 P  24.9110  z  8.110  y 

6 6 6 6 T.E
.
x  
24.91106  8.708 106  8.1106 
2 z
8100
1
20

x  0  y  0.372 z  30  x  P  123.4  1.53z  4.11y  106 -

D
 C  P 123.4  1.53  5  4.11115 106   P  588.4 106
 D  P 123.4  1.53  35  4.11 65 106  P 197.3 106 40.
+
25
 P  588.4 106  120  P  204.08kN 

 Pem  204kN 56
P 197.3 106  60  P  304.1kN 
 Özel Durum: z,y; asal eksenler olsun. (Izy = 0)
y Eksantrik normal kuvvet halindeki genel gerilme ifadesi, asal eksen takımı
kullanıldığında basitleşir. Yan tarafta, pozitif bölgesinde eksantrik çekme
kuvveti etkiyen dikdörtgen bir kesit görülmektedir. Eksantrik normal kuvvetin
etkidiği noktanın z ve y koordinatları şekilde ez ve ey (eksantrisite) ile
P ez verilmişdir. Şimdi tarafsız ekseni belirleyip kesit üzerinde çizelim.

ey
z My P Pey Pe
N Mz
x   y z x   y z z 0
A Iz Iy A Iz Iy

T.E. Denklemini belirleyebilmek için x = 0 yazalım.

 
P  ey ez  Parantez ey ez Tarafsız
1  I y  I z   0 içi sıfır 1 y z0 Eksen
A 
s

iz2 iy2
ak

olmalı Denklemi
z y
m


y
 A A 
+ iy2 iz2
ey e
1  2 y  2z z  0 y  0  sz   z  0  sy  
ez ey
1)

iz iy
1;y
(z
A1

My

Meğer T.E. Normal kuvvetin şiddetinden bağımsızmış, Yalnızca

sz eksantrik kuvvetin etki ettiği noktanın koordinatlarına bağlıymış.
z Mz
N - Eksantrik normal kuvvet P Pe y Pez
sy
halindeki en büyük çekme ve  xmaks   y1  z1
A Iz Iy
in

basma gerilmeleri, tarafsız

m


eksenden en uzak noktaların

P Pe y Pez
koordinatları yardımıyla  xmin   y2  z2
2 )

kolayca hesaplanabilir.
;y

A Iz Iy
E.

2
(z
T.

57
A2
 Şekilde gösterilen kesit P çekme kuvvetinin etkisi altındadır. T.E.’nin A ve B noktalarından geçebilmesi için
ÖRNEK 3 P kuvvetinin uygulandığı E noktasının koordinatını hesaplayınız. em = 140 MPa olduğuna göre P’nin
alabileceği en büyük değer ne olmalıdır.
y

140 z, y asal eksenlerdir.

I z  78.933 106 mm4
40 B P Mz M  e
P e 

I y  18.933 106 mm4 x   y  y z  1  2y y  2z z
A Iz Iy A
 iz iy 

40

z iz2  4933.3mm2
120 Tarafsız ey ez
iy2  1183mm2 Eksen 1 2
y z0
P Denklemi i
z iy2
E A  16000mm 2

A
A ve B noktasının koordinatları T.E.
40 denkleminde yazılır ise
D

yp zp
 x   A  0  1  60    70   0
4933.3 1183 zp z  26.28mm
2  90   0  yp  45.68mm
yp zp 1183
 x   B  0  1  60    20   0
p

4933.3 1183

P  45.68 26.28  P  643497 N

 maks   D  1   100    70    140
16000  4933.3 1183
58
 Tarafsız eksenin kesitin AB kenarı ile çakışması için eksantrik normal kuvvetin etkimesi gereken
ÇEKİRDEK BÖLGESİ noktayı belirlemek istersek A ve B noktasının koordinatlarını T.E. Denkleminde yerine yazmak
yeterlidir..
y
ey e
1  2 y  2z z  0 Tarafsız Eksen Denklemi A(b/2 ;h/2) D
iz iy
ez   b
6
Iz bh3 h 2 b3 h b 2
Iy
i  
2
z  i  
2
y  h/2
A 12bh 12 A 12bh 12
z
12  ey  h  12  ez  b 
 x  A  0  1    2    0
h2  2  b 2 ey  h
6 ÇEKİRDEK
12  e  h  12  e  b  h/2 BÖLGESİ
 x  B   0  1  2 y     2 z    0
h  2 b 2
B(b/2 ;-h/2)
12  ez b C
2  0  ez   ; ey  0
b 6 b/2 b/2

Benzer şekilde tarafsız eksenin kesitin BC, CD ve DA kenarları ile 140

E D
çakışık olması hallerinde Eksantrik kuvvetin etki etmesi gereken y
noktalar belirlenerek birleştirilirse dikdörtgen kesitin ÇEKİRDEK ÖDEV: 40

bölgesi elde edilir. Normal kuvvet bu bölge içerisinde etkirse kesit Yanda
tek işaretli gerilme etkisinde kalır. Aksi halde TE, kesitin içerisine gösterilen 40

girerek kesiti basma ve çekme olmak üzere iki farklı bölgeye kesitin z
ayırır. Bu husus özellikle tekil temellerin hesabında uygulama alanı çekirdeğini
120
C
bulur. Zemin, çekme gerilmeleri taşıyamadığından temel altında belirleyip en
tamamen basma gerilmeleri elde edebilmek için gerektiğinde temel kesit üzerinde
papucu bir doğrultuda uzatılarak eksantrik hale getirilir.
gösteriniz.
40
A B
59
 Simetrik olmayan Tekil Sömeller (Temeller, ders notları Prof.Dr Halit DEMİR)

Bazen sömel altında yazılabilir. Demek ki e=M’/N ile e belirtilir ve

üniform gerilme yayılışı N N A1 uzunluğu, A2 uzunluğundan 2e kadar fazla
temin edebilmek için tutularak uniform gerilme yayılışı sağlanır.
M* H
sömel eksantrisitenin
bulunduğu tarafa daha
h*
uzun yapılır. Bu yolla
kolon eksenine göre e
simetrik olmayan bir O O*
sömel elde edilir. A1 A2
A
Aşağıda bu problem
incelenmiştir.
A N
M'
Sömel üst seviyesinde
tesir eden kuvvetler
H

B
*
kolon ekseninin sömel O O
tabanını kestiği O* e
noktasına icra edilirse A1 A2
aynı değerde N kuvveti
ve

M '  M *  h* H N e
momenti elde edilir. Buna göre
kuvvetin O*O =e= M’/N olmak A1  A2  e H
üzere O noktasına tek başına O O*
etkidiği düşünülebilir. Gerilme A2  A2  e
yayılışının üniform olması için O A1 A2
noktasının sömel tabanının ağırlık A1  A2  2e
merkezinde olması gerekir. Buna
göre dikdörtgen tabanlı sömeller
A1  A2  2e
60
için,
ÖRNEK 4.1 2  2 m lik simetrik bir sömel seçilirse
N  900 kN
Simetrik e  25cm  200 : 6  33cm sömelde çekme gerilmesi oluşmaz.
M *  150 kNm
H  75 kN Sömel 900000 225 106
 eb hesaplanırsa,  eb   1000 
hesabı 2000  2000 200012
20003

 eb  0.39375 MPa   znet sömel alanı büyütülmelidir.

1m
3  2 m lik simetrik bir sömel seçilirse
e  25cm  300 : 6  50cm sömelde çekme gerilmesi oluşmaz.
 z  0.25 MPa verildiğine göre
900000 225 106
M '  M  h H  150  1 75  225 kNm
* *
 eb hesaplanırsa,  eb   1500 
3000  2000 200012
30003
M ' 225
e   0.25 m  eb  0.225 MPa   znet sömel alanı yeterlidir.
N 900
 ek  0.075 MPa
Zeminin emniyet gerilmesi 0.25 MPa olduğuna N
göre sömel ve üzerindeki toprak için 0.025 MPa M*
azaltma yaparsak (Sömel tabanının 1.25 m derinde H
olduğu kabul edilerek, ortalama birim hacim
ağırlığı 20 kN/m3 alınarak 1.25*20=25 kN/m2 h*
=0.025 MPa

 znet  0.25  0.025  0.225 MPa olur. O

Ön boyutlandırma için düzgün yayılı gerilme 3.00 m

kabulu yapılabilir.

2.00 m
N 900000
Alan  net   4000000 mm 2
z 0.225
A  B  4  106  2000 mm
ÖRNEK 4.2
N  900 kN
Eksantrik A  B  2 m alınırsa
M *  150 kNm
H  75 kN
Sömel A1  A2  e  1  0.25  1.25 m
hesabı A2  A2  e  1  0.25  0.75 m

1m
bulunur. Sonra kritik kesitlerdeki kesit tesirleri
hesap edilerek kesit hesabı ve tahkikleri yapılır.

N
M* H
 z  0.25 MPa verildiğine göre
M '  M *  h* H  150  1 75  225 kNm
h*
M ' 225
e   0.25 m 0.25
N 900
O O*
Buna göre sömelin bir tarafa olan çıkması diğer tarafa
olan çıkmadan 2e=0.50 m fazla olacaktır. Zeminin 1.25 0.75
emniyet gerilmesi 0.25 MPa olduğuna göre sömel ve 2.00 m
üzerindeki toprak için 0.025 MPa azaltma yaparsak
(Sömel tabanının 1.25 m derinde olduğu kabul edilerek,
ortalama birim hacim ağırlığı 20 kN/m3 alınarak
1.25*20=25 kN/m2 =0.025 MPa

 znet  0.25  0.025  0.225 MPa olur.

2m
Gerilme uniform olacağına göre sömelin taban alanı
N 900 103
A B   4 106 mm 2  4 m 2
 znet 0.0225 62
ÖRNEK 5 Şekilde gösterilen sömelde oluşacak en büyük basma gerilmesini hesaplayınız. Zeminin çekme
gerilmesi taşımadığı kabul edilecektir.
x y
x P=100 kN
P=100 kN

m
67
M= 100 kNm y

0.
z
z
G A B

0.5 0.5 0.5

2m
3m
e=1 m
A B
σ My 100
TE ez    1 m
N 100
s
h 300
  50 cm
6 6
Eksantrik normal kuvvet, çekirdek bölgesi dışındadır. O
halde TE kesitin içine girmiştir.

B
Gerilmelerden oluşan kuvvet 2.(3  s )  100 kN
ve bu kuvvetin tarafsız 2 s  1.5 m,  B  66.7 KPa (kN m2 )
eksene göre momenti, dış
kuvvet ve dış kuvvetin T.E.
B 2 s  1500 mm  B  0.0667 MPa
2.(3  s ) . (3  s)  100(2.5  s )
göre momentine eşit olmalıdır. 2 3

63
KOLONLARIN BURKULMASI

64
 KOLONLARIN BURKULMASI

P Yapı elemanlarının gerilme ve şekil değiştirme kriterlerine göre incelenerek boyutlandırılması bundan önceki bölümlerde
ele alındı. Bu bölümde yapı elemanlarının aldığı biçimi yük etkisi altında koruyup koruyamayacağı konusu araştırılacaktır.
Stabilite, yapının ani biçim değişimi yapmadan verilen bir yükü taşıma kabiliyeti olarak tanımlanabilir. Aşağıdaki şekilde,
üç farklı yüzey ve üzerindeki küre gösterilmiştir. Kürelere denge konumlarından küçük sapmalar verilip serbest
N=-P bırakıldıklarında nasıl davranacakları hususunu, üç ayrı denge konumunu açıklamakta kullanabiliriz.
M= Py
w w I
y
F w w w
M I II
w II F
N I N
II

N N N N
Kararlı Denge Kararsız Denge
N Farksız Denge

Eğer küre denge konumu I`den
uzaklaştırılırsa, küreyi orijinal denge
konumuna döndürmeye zorlayan yeni bir
F kuvveti oluşur. Bu denge durumu
KARARLI DENGE olarak adlandırılır.
Küre denge konumu I`den hareket
ettirilirse oluşan kuvvet küreyi denge
konumundan daha da uzaklaştıracaktır. Bu
denge durumuna KARARSIZ DENGE
denir. Gerçek yapılardaki göçme olayına
benzetilebilir.
Küre, denge konumu I`den hareket
ettirildiğinde orada kalır ve denge
konumu hiçbir zaman bozulmaz.
Bu şekil kararlı ve kararsız denge
arasında bir durumu gösterir ve
FARKSIZ DENGE diye adlandırılır.

İki ucundan mafsallı eksenel basma kuvveti taşıyan bir çubuk düşünelim. Eksenel kuvvetin yavaş yavaş artması durumunda çubuk doğru
eksenli başlangıç durumunu koruma eğilimindedir. O halde çubuğun doğru eksenli denge konumu, kararlı denge konumudur diyebiliriz.
Eksenel kuvvetin belirli bir değerine ulaşıldığında çubuk, doğru eksenli denge konumunu bırakıp aniden eğri eksenli başka bir denge
konumuna geçer. Bu olaya burkulma adını veriyoruz. Çubuk burkulduktan sonra yüklemedeki küçük değişmelerle kendisine yine eğri eksenli
başka başka denge konumları bulur. Çubuğun eğri eksenli denge konumunu kolayca değiştirme eğiliminde olması sebebiyle bu denge
konumuna kararsız denge konumu adı verilir.

Burkulma, eksenel basma kuvveti taşıyan narin çubuklarda meydana gelir. En kesit alanı küçük, boyu büyük olan narin çubukların eksenel yük
taşıma kapasiteleri burkulma olayı nedeniyle azalır.

65
 P P
EKSENEL YÜKLÜ KOLONLAR

Bu bölümde kolonların elastik burkulması ele alınacaktır. Burkulma probleminde amaç, doğru
eksenli denge konumuna sahip bir kolonun eksenel basma yükü altında, eğri eksenli başka bir
denge konumu olup olmadığını belirlemek ve varsa kolonu bu denge konumuna geçiren P yükünü
hesaplamaktır.
N (N + M)
İki ucu mafsallı bir kolon ele alalım ve aşağıdaki şartları sağladığını kabul edelim:
a) Kolon başlangıçta doğru eksenlidir.
b) Eğilme rijitliği EI, uzunluk boyunca sabittir.
c) Malzeme lineer elastik, homojen ve izotroptur.
d) Yük tam olarak ekseneldir.
e) Yerel burkulma meydana gelmez.

x
P P
P
DÜZ BURKULMUŞ

P N   P  cos q q  tan q  y
N=-PCosq y Q  P  sin q cos q  1
q M  P  y sin q  q
M =-Py Q=PSinq
L

N  P 1 v

r 1  v3/ 2 
1/ 2
x Q  P  y
M  P  y
y
d2y M
P
P 
dx 2 EI
66
d2y M Py d2y P Burkulmaya yol açan en küçük yüke kritik yük denir.
   y0 Kritik yüke ulaşıldıktan sonra ikinci mertebe
dx 2
EI EI dx 2 EI momentler sebebiyle çubuktaki deformasyon hızla
artarak çubuğun tahrip olmasına yol açar.
P
2  olarak tanımlanırsa diferansiyel
EI denklem aşağıdaki gibi yazılır.
 2 EI İki ucu mafsallı kolonlar
Pkritik  için EULER denklemi
y   2 y  0 Bu diferansiyel denkleminin çözümü; L2

y  x   A sin   x   B cos   x  Şeklindedir. Burada A ve B sabitleri

sınır koşullarından bulunabilir.

x0  y  0  0 0  A sin  0   B cos  0 

0 1

B0 y  x   A sin   x 

xL  y  L  0 y  L   A sin   L   0
0

n n  1, 2,3,...
 L  n 
L

P n2 2 P n 2 2 EI
 
2
  2 
2
Pn 
EI L EI L2

67
  n  n = yarım sinüs
Deformasyon bağıntısı y  x   A sin  x
 L  eğrisi sayısı
Basında bazen beton dökümü
sırasında kalıp çökmesi nedeniyle
meydana gelen yaralanma
P1 P2 P3 haberlerine rastlarız.
Betonarme bir binanın kalıbının
yapımında kiriş ve döşeme altlarına
50-75 cm aralıklarla yerleştirilen
L/3 dikmeler kullanılır. Bir dikmenin
L/2 burkulma açısından taşıyabileceği
eksenel kuvvet küçüktür. Dikmeler,
kuşak adı verilen ahşap elemanlar
L/3 yardımı ile ortalarından hareket
edemeyecek tarzda her iki yönde
birbirlerine bağlanırsa burkulma
L/2 yükü önceki yükün 4 katı olur. Eğer
L/3 dikmeler uzunluklarının üçte bir
noktalarından kuşaklarla bağlanmak
suretiyle hareket edemez hale
getirilirse burkulma yükü
başlangıçtaki yükün 9 katına çıkar.
P1 P2 P3 Dolayısıyla kalıp tamamlandıktan
sonra kuşakların dikkatlice kontrol
n=1 n=2 n=3 edilmesi kalıp çökmelerini büyük
ölçüde engellermiş.

   2   3 
y  x   A sin  x  y  x   A sin  x y  x   A sin  x
L   L   L 

 2 EI 4 2 EI 9 2 EI
P1  P2   4 P1 P3   9 P1
L2 L2 L2 68
 Elastik eğrinin büküm noktaları P
arasındaki uzaklık, (Lb) burkulma P
boyu olarak tanımlanırsa, Euler
P P
kritik burkulma yükü formulünü
farklı mesnet koşullarına sahip
çubukların burkulma yüklerinin
hesaplanmasında kullanmak L
mümkündür.
Lb=0.707L

 2 EI min L L/2 L
Pkritik  2
L Lb=2L

L b
P

Burkulma olayı, en kesitin en

küçük atalet momentini veren
eksene dik doğrultudaki yer Lb= 0.707L
değiştiresi ile meydana gelir. Bu Lb= 0.5L P1
P P
sebeple İnce dikdörtgen ve L
kesitler yerine her eksene göre
atalet momentleri aynı olan Daire,
halka, tüp yada geniş başlıklı I Lb  L Lb  0.5L Lb 
L
2
 0.707 L Lb  2 L
profil kesitlerin kullanılmaları
daha uygun olur.

 2 EI min  2 EI min  2 EI min 

1  2 EI min
Pkritik  Pkritik  4 Pkritik  2.05 Pkritik
L 2
L 2
L2 4 L2

69
 KRİTİK GERİLME – NARİNLİK İLİŞKİSİ

Bir kolonda burkulmaya yol açan en küçül normal gerilme σkritik (σkr), Euler burkulma yükü bağıntısının alana bölünmesiyle elde edilebilir. İki ucu
mafsallı bir kolonda,

 EI min Pkr  2 EI min  2 E  2 E

 2E
2
Pkritik    2  2
A Lb 2 A Lb   kr  2
L2b 2 
imin
şeklinde ifade edilebilir. Burada λ, narinlik olarak tanımlanır.
Narinlik EI (eğilme rijitliği) veya P (yükleme) ile ilişkili
değildir.
Lb kr

i
Tetmajer doğrusu
Burkulma gerilmesi düşey eksende, narinlik değerleri de 300
yatay eksende gösterilerek σkr – λ eğrisi çizilecek olursa, λ
nın büyük değerlerinde eğrinin yatay eksene hızla
yaklaştığı, küçük değerlerinde ise eğrini hızla büyüyerek 200
p Euler hiperbolü
düşey eksene asimptot olduğu görülür. Oysa normal
gerilmenin büyümesiyle malzemede akma adını verdiğimiz
kalıcı şekil değiştirmelerin ortaya çıkıp ezilme ve göçme
olması gerekirdi. Dolayısıyla narinliğin küçük değerlerinde
Euler hiperbolünün kullanılması doğru olmaz.
Orantılılık sınırına karşı gelen narinlik değeri bir kriter 
olarak alınabilir.
p 105
Elastik olmayan Elastik
Burkulma bölgesi Burkulma bölgesi
 2E  2 210 103
p  2 190   p  105
p  p2
Yapı çeliği için kritik narinlik değeri 105 dir 70
 Narinliğin 105 den küçük olması durumunda burkulma gerilmesi orantılılık sınırını aşmakta dolayısıyla malzemede kalıcı şekil
değiştirmelerin olması beklenmektedir. O zaman bu bölgeye Elastik Olmayan yada Plastik Burkulma Bölgesi adının verilmesi yanlış
olmayacaktır.
Narinliğin 105 den büyük olması durumunda ise burkulma gerilmesi oldukça küçük değerler alacağından, bu bölgedeki burkulmaya
Elastik Burkulma Bölgesi denebilir.
Plastik Bölgedeki burkulma yükünün belirlenmesinde ise Tetmajer’in deneysel çalışmaları sonucunda önerdiği doğru denklemleri
kullanılabilir.

NARİNLİK – KRİTİK GERİLME İLİŞKİSİ : ÖZET

kr
Tetmajer eğrisi geçerli
  p    p  burkulma elastik değil.
Tetmajer doğrusu
300
Euler hiperbolü geçerli
  p    p  burkulma elastik bölgede.
200
p Euler hiperbolü

Tetmajer doğru denklemleri

  p   kritik  310  1.14  çelik için 
   p   kritik  29.3  0.194  ahşap için 
p 105
Elastik olmayan Elastik
Burkulma bölgesi Burkulma bölgesi

71
 y
KOLONLARIN TASARIMI ÖRNEK 1
Şekilde boyutları verilen iki ucu mafsallı
1) Analiz (kontrol) : Lb, A, P bilinen büyüklükler. ahşaptan imal edilmiş kolonun z
100
y taşıyabileceği P basma kuvvetini, kolon
boyunun 4 ve 2 metre olması halinde
Lb ayrı ayrı hesaplayınız. (E = 10 GPa,)
z z   (hesapla) 120
imin
  p  100  kr  29.3  0.194  
y

 2E 120 1003 
   p   Euler formülünü kullan   kr  2 ; Pkr   kr  A Iz   1107 mm 4 
 12
 I min  110 mm
7 4

   p   Tetmajer formülünü kullan   kritik  a  b 100 120 3

Iy   14.4 106 mm 4 
Pkritik 12 
Pemniyet   fs güvenlik katsayısı 
fs 1107
lb  l  4000mm imin   28.9mm
2) Boyutlandırma : E, P, Lb bilinen büyüklükler. 12000
Burkulma elastik
Burkulmanın elastik bölgede olduğu kabul edilir ( > p). lb 4000 bölgede Euler
   138.41   p  100 formülü
P yükünü elastik burkulma bölgesinde taşıyabilecek en küçük imin 28.9 geçerlidir.
atalet momenti hesaplanır (Imin) Bulunan bu atalet momentini
sağlayacak uygun bir kesit seçilir (I, U, T veya dikdörtgen).
 2  E  I  2 1104 1107 61622
Pkr  fs  P  fs  1 I
 fs P  L
2
b
Pkr 
lb2

40002
 61622 N ,  kr 
100 120
 5.14MPa
 2E
 hesaplanarak p değeri ile karşılaştırılır. Eğer ( > p) ise lb  l  2000mm Olsaydı;
kabul doğrudur.
Burkulma plastik
2000 bölgede Tetmajer
 E 2 Pkr imin  28.9mm 4
  69   p  100
 kr  Pkr   kr  A Ptoplam  28.9 formülü geçerlidir.
2 fs
Eğer ( < p) ise kabul yanlıştır ve kesit büyütülerek işlemler Pkr  A   kr Pkr  100 120   29.3  0.194  69   190968 N 72
tekrarlanır.
15.91MPa
ÖRNEK 2 Burkulma boyu Lb = 3m olan bir kolon P = 400 kN’luk bir eksenel kuvvet etkisi altındadır. Kolon E = 210
GPa olan dairesel kesitli D dış çapına sahip ve D/12 et kalınlığı olan içi boş bir borudan yapılmıştır. fs =
3 alınarak D dış çapını hesaplayınız.
4
 D
 D 
fs  P  lb2 3  400 103  30002 D 4
 
6
I 2   5.21106 mm4 I
 E   210 10
2 3 64 64
D-D/6

 D4 120
I  0.51775  5.21106 mm4 D  119.65mm  120mm t  10mm
64 12

  1204
D A
4
1202  1002   3454mm2 I  0.51775  5267381mm4
64

3000
i
I

5267381
 39.05mm   76.82   p  105
A 3454 39.05

222.4  3454
 kr  310  1.14  kr  310  1.14  76.82  222.4MPa Pmax   256056 N  400kN
3
Kesit bu yükü taşıyamaz. Kesit büyütülür.

D  140mm t  14mm I  11.13 106 mm4 A  5540mm2 i  44.8mm

3000 5540  233.6
  67  105  kr  310  1.14  67  233.6MPa Pmax   431381N  400kN
44.8 3
Süleyman Aksoy tarafından yapılan kesit seçimi 21 Mayıs 2009
D  165mm t  9.95mm I  14.62 106 mm4 A  4847mm2 i  54.93mm
3000 4847  247.74
  54.61  105  kr  310  1.14  54.61  247.74MPa Pmax   400240 N  400kN 73
54.93 3
 Şekildeki L kesitli ahşap kolonun fs = 3 güvenlik ÖRNEK 5
ÖRNEK 3
katsayısı ile taşıyabileceği P yükünü bulunuz. E = 10
GPa Aralarında 1.2 mm boşluk olan 25 mm çaplı silindirik
çubukların uzunlukları 1’er metredir. Isıl genleşme
kç
tabana ve sol kenara göre statik katsayısı a = 12x10-6 1/oC olduğuna göre,
P
moment alınırsa; a) Boşluğun kapanmasına, b) Çubukların elastik
y  35 mm z  65 mm burkulmasına yol açan sıcaklık artışını hesaplayınız.
90 mm
I min  5.3524  106 mm 4
C L=1 m   77.803
d = 25 mm 1.2mm d = 25 mm
30  kr  14.21 MPa
kç
30 150 mm
Pem  38357 N

1m 1m

L  a  L  T
Şekilde görülen BC çubuğu 90x180mm dik- 6 I  r4 r2 r
ÖRNEK 4 dörtgen kesitli ahşaptan yapılmıştır. Çubuğun 0.0012  12 10  2  T i
A

4 r 2
 
4 2
fs=3 güvenlik ile taşıyabileceği q yükünü; L=3 m
olması halinde, hesaplayınız. E = 10 GPa, p = 100 T  50 C

q Boşluk kapandıktan sonra sıcaklık artmaya devam ederse iç

kuvvet oluşur.
A I min  10.935  106 mm 4
B
  115.47  L t   L e a T L 
NL
  E a T
3m AE
Pem  39.972 kN
C  2E 2
kN E a T   kritik  T   8.03 C
q  15 2 a 2
3m 1m m

74
ÖRNEK 6

Çelik AB çubuğu kare kesitli olup iki ucu mafsallıdır. 2

güvenlik katsayısı ile sisteme uygulanabilecek P kuvvetinin
şiddetini hesaplayınız.
λkr= 105, <kr için kr = 310 -1.14 (burkulma plastik bölgede
ise)

C
TBC = 2P

TAB = 1.732P
38x38mm2
30,0°
B P
A
3m
P

3000 3000
   273  kr  105
384 10.97
12  382

384
I  173761mm4
12

Pkr  2 EI
Pem    1.732 P
fs fs L2b

 2  200 103 173761

P  11002 N  11kN
30002  2 1.732
75
 ELASTİK EĞRİNİN İNTEGRASYON YOLU İLE BULUNMASI

P
Yükleme sonrası bir eğri haline dönüşen (elastik eğri) çubuk
ekseninin denklemini integrasyon yöntemi ile belirlemek
istiyoruz. Eğriliğin matematik tanımı ile basit eğilme
konusunda elde edilen şekil değiştirme bağıntıları r
birleştirilirse aşağıdaki ifadeye ulaşılır. y,v Θ
dv

q M dx
Q
1 v 1 M M
 v,  v
r 1  v 
2 3/ 2 r EI Q
x,u

d 2v M Elastik Eğri
2
 , EI v  M
dx EI
Bu bağıntı, moment fonksiyonunun iki kere integre edilmesi
yolu ile elastik eğri fonksiyonunun belirlenebileceğini ifade Amaç: Yalnızca Momentten oluşan eğim ve sehimin bulunması
etmektedir.

EIv’’=M ifadesinin iki kere türevi alınırsa elastik eğri EI  v  M

denklemini kesme kuvveti veya yayılı yük fonksiyonunu
kullanmak yolu ile de bulabileceğimizi görmekteyiz.
İntegrasyon sabitlerinin belirlenmesinde geometrik ve dM
dinamik sınır koşullarından faydalanılır. EI  v   Q
dx
dQ dM d 2M  dQ 
 q y  Q EI  v       q  x
 dx 
2
dx dx dx

76
 Sınır koşulları

V
EI  v  q a v a  0
x
q a  0
EI  v   q  dx  c1  Q
Ankestre uçta çökme ve
dönme yoktur.
EI  v    q  dx  dx  c1 x  c2  M

V
c1 x 2
EI  v     q  dx  dx  dx   c2 x  c3 a v a  0
2
 
x M a 0

c1 x3 c2 x 2
EI  v      q  dx  dx  dx  dx    c3 x  c4 Mafsallı uçta çökme ve
6 2 moment yoktur.

EI  v  M
V
EI  v   M  dx  c1 a M a  0
x Q a  0
EI  v    M  dx  dx  c1 x  c2
Serbest uçta moment ve
S M S
kesme kuvveti yoktur.
M
N N
+
77
ÖRNEK 1 Şekilde gösterilen konsol kirişin elastik eğri denklemini ikinci, üçüncü ve dördüncü mertebeden diferansiyel
denklem kullanarak bulunuz. B noktasındaki eğim ve sehimi hesaplayınız.
y P
MA=-PL
A x EI  v  q
B
dM
L EI  v   Q
QA=-P dx EI  v  0
EI  v  C1
EI  v  P
EI  v  C1 x  C2
EI  v  Px  C1
EI  v  M x2
EI  v  C1  C2 x  C3
2
Px
EI  v   P( L  x)  Px  PL EI  v   C1 x  C2 2
2
Px 2 x3 x2
EI  v   PLx  C1 Px3 x2 EI  v  C1  C2  C3 x  C4
2 EI  v   C1  C2 x  C3 6 2
6 2
Px3 x2
EI  v   PL  C1 x  C2 x  0 için v  0  C4  0
6 2 x  0 için v  0  C3  0
x  0 için v  0  C3  0
x  0 için v  0  C2  0
x  0 için v  0  C2  0 x  0 için Q   P  C1  P
x  0 için M   PL  C1   PL
x  0 için v  0  C1  0 x  0 için M   PL  C2   PL

P  x2  PL2
P x  v   Lx   q B   P  x2 
EI  2
2 2
PL PL2
v    Lx   q B   v    q  
EI  2  2 EI  2 EI
EI  2
Lx  B
 2 EI
P  x3 Lx 2  PL3 P  x3 Lx 2  PL3 P  x3 Lx 2 
v   vB   PL3
EI  6 2 
v   vB   v   vB  
EI  6 2  3EI 3EI EI  6 2  3EI
78
ÖRNEK 2 Şekilde gösterilen basit kirişin elastik eğri denklemini bulunuz. C noktasındaki sehimi hesaplayınız.

y
y
P
A B x
A B x
Vc
C

P b
a b Pa qc
L L L
a < x < L bölgesi

0 < x < a bölgesi P b  x

EI  v2  x  P  x  a   P  a 1  
P b L  L
EI  v1  x
L
  x2 
EI  v2  P  a  x    c3
P b 2  2 L 
EI  v1  x  c1
2 L
 x2 x3 
P b 3 EI  v2  P  a     c3 x  c4
EI  v1  x  c1 x  c2  2 6  L 
6 L
PaL2 PaL2
v1  0   0  c2  0 v2  L   0    c3 L  c4  0
2 6

Pa3b Pa3 Pa 4
v1  a   v2  a    c1a    c3a  c4
6L 2 6L

Pa 2b Pa3
v1  a   v2  a    c1  Pa 
2
 c3 79
2L 2L
 pa3
c1  
6L
L  b ,
Pb 2 2
c2  0, c3  
Pa
6L
 2L  a  , c4  6
2 2

x  L2  b 2  x 2  P  x  a
3
Pb
v1  
6 LEI v2  
Pb
6 LEI
 L2
 b 2
 x 2
 6EI


P  x  a
 L2  b 2  3x 2 
2
Pb
v1   v2  
Pb
 L2
 b 2
 3 x 2
 2EI

6 LEI 6 LEI

C noktasındaki eğim ve sehim (x=a)

Özel durum: a=b=L/2
qc  
Pb
6 EIL
 L2  3a 2  b 2  P

vc  
Pba 2
6 EIL
 L  a 2  b2 
qC  0
PL3
v1  0 ya da v2  0 dan  x vmaks 
48EI
en büyük çokme hesaplanabilir.

80
 ÖRNEK 3 Şekilde gösterilen konsol kirişin reaksiyon kuvvetlerini çift katlı integrasyon yolu ile hesaplayınız.

y Düşey yükler etkisindeki MA q

M
q kirişlerde yatay doğrultuda
A x reaksiyon oluşmayacağından
C yazılabilecek iki adet denge
x
B denklemi mevcuttur. Bu iki RA
L L/3 denklemde bilinmeyen üç
reaksiyon kuvveti bulunur.
Çözüm için gereken üçüncü x2 qx 2
denklemi elastik eğri M  M A  q  RA x  0, M  RA x  M A 
q bağıntısı sağlar. 2 2
2
qx
MA EIv  RA x  M A 
A C 2
B
1 qx3
RA RB 
EIv  RA x  M A x 
2
 c1
L L/3 2 6
1 1 qx 4
EIv  RA x  M A x 
3 2
 c1 x  c2
F y  0, M  0 6 2 24
 v  0   0  c2  0 
4  
RA  RB  qL Sınır koşulları:
3 I  v   0   0  c1  0 
4
1 1 qx
 4 L  4 L L  4 2 EIv  RA x3  M A x 2 
RA L  M A  q      qL II 6 2 24
 3  6 3  9
v1  L   0
1 1 qL  24 4

 RA L3
 M A L2
  0  * 1 1 qL4
6 2 24  L2 RA L  M A L 
3 2
0
6 2 24 III
4 RA L  12M A  qL2 
 16 2 7 2
4 2   8M A   qL  qL   qL
2
7 2 13 19
RA L  M A  qL  9 9 MA  qL , RA  qL, RB  qL 81
9  72 24 24
ÖRNEK 4 Şekilde görülen konsollu kirişin elastik eğri denklemini;
a) İkinci mertebeden diferansiyel denklem kullanarak,
b) Üçüncü mertebeden diferansiyel denklem kullanarak çıkartınız.

y P

A x
C
B
P/2 3P/2
L L/2

EI  v  M
P 3  3 L 
0 x L  M1   x Lx L  M 2  P   x
2 2  2 
P 3PL
EI  v1   x EI  v2  Px 
2 2
P 2 P 2 3PL
EI  v1   x  c1 EI  v2  x  x  c3
4 2 2
P P 3 3PL 2
EI  v1   x3  c1 x  c2 EI  v2  x  x  c3 x  c4
12 6 4

v1  0   0  c2  0
v1  L   v2  L 

P PL2
v1  L   0   L3  c1L  0  c1  v2  L   0 82
12 12
 P 2 P  L2 P  L2 3  P  L2 5  P  L2
v1  L   v2  L   L     c3 c3 
4 12 2 2 6

P  L3
3
PL 3PL 5PL 3 2
c4 
v2  L   0     c4  0 4
6 4 6

Elastik eğri denklemleri

Konsol
 3L  PL3
v1 
Px
12 EI
 L2  x 2  v2 
P
12 EI
 3L2  10 L2 x  9 Lx 2  2 x3  Ucundaki
Çökme
v2    
 2  8EI

dM
EI  v   Q
dx
0 x L
P
Q1  Lx
3
L Q2   P
2
2
P
EIv1   EI  v2  P
2
P
EI  v1   x  c1 EI  v2  Px  c4
2
P 2 P 2
EI  v1   x  c1 x  c2 EI  v2  x  c4 x  c5
4 2
P 3 x2 P 3 x2
EI  v1   x  c1  c2 x  c3 EI  v2  x  c4  c5 x  c6
12 2 6 2
83
ÖRNEK 5
ÖRNEK 6

Yükleme durumu şekilde verilen konsol

Yükleme durumu şekilde verilen konsol kirişin elastik
kirişin elastik eğri denklemini bulunuz.
eğri denklemini bulunuz.
A noktasındaki eğim ve sehimi hesaplayınız.

y 35 kN
A y 10 kN
B
x
4
4m kNm A x B C

1m 2m
M  35 x  144, EIv  35 x  144
1
v'  (17.5 x 2  144 x)
EI
1 0  x 1 m 1 x  3 m
v (5.833 x3  72 x 2 )
EI EIv1  0 EIv2  10  10 x
20 1
v '1  v '2  (5 x 2  10 x  15)
EI EI
1 1
v1  (20 x  46.667) v2  ( 53 x3  5 x 2  15 x  45)
EI EI

84
 Üç boyutlu gerilme halinin Genelleştirilmiş Hooke Yasaları:

x 
1
E

 x   y   z   y 
1
E

 y   x   z   z 
1
E

 z   x   y  
 xy  yz  xz
 xy   yz   xz 
G G G

Bu ifadeler, gerilmeler cinsinden yazılırsa

E E E
x        2G x y        2G y z        2G z
1  1  2  x y z 1  1  2  x y z 1  1  2  x y z

 xy  G xy  yz  G yz  xz  G xz

E
Düzlem gerilme halinde Genelleştirilmiş Hooke Yasaları: G
21  

1 1  xy
x   x  y  y   y  x   xy 
E E G

Bu ifadeler, gerilmeler cinsinden yazılırsa

x 
E
   y 
E
    xy  G  xy
1  2  x y 1  2  y x 85
 Eskişehir Osmangazi Üniversitesi
Mühendislik Mimarlık Fakültesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü

Enerji Yöntemleri
A.C.Uğural
SUNU DERS NOTLARI 2010
Hakan EROL Selim ŞENGEL Yunus ÖZÇELİKÖRS
 ENERJİ YÖNTEMLERİ

Denge Şekil Değiştirme Enerjisi

denklemleri kavramını temel alan enerji yöntemleri
ile kuvvet ve ile kuvvet ve deplasman hesabı
deplasman hesabı

-Değişken kesitli elemanlarda hesap

-Elastik stabilitedeki karmaşık problemlerin
çözümü
-Çok sayıda elemana sahip yapılarda deplasman
hesabı
-Bileşik mukavemet etkisindeki narin çubuklarda
deplasman hesabı
GENEL GERİLME HALİ İÇİN ŞEKİL DEĞİŞTİRME ENERJİSİ

Üç boyutlu gerilme durumunda normal ve kayma gerilmelerinin yaptıkları işler, (Enerji yoğunluğu)

u0 
1
2
 x x   y y   z z   xy xy   xz xz   yz yz 

Genelleştirilmiş Hooke yasalarının yerine yazılmasıyla

uo 
2E
 1
2G

 x   y2   z2  2  x y   x z   y z    xy2   xz2   yz2 
1 2

bulunur. Asal eksen takımında bütün kayma gerilmeleri sıfır olacağından enerji yoğunluğu aşağıdaki biçimde
yazılabilir.

uo  
1 2
2E
1   22   32  2 1 2   2 3  1 3  

Elastik bir cisimde depolanan şekil değiştirme enerjisi (şde) integrasyon yoluyla.

U   u0 dv   u0 dx dy dz

hesaplanır. Bu ifade bileşik mukavemet hali etkisindeki bir elemanda depolanan şde hesabında kullanılır. ŞDE,
yüke/deformasyona 2. dereceden bir fonksiyonla bağlı olduğundan süperpozisyon ilkesi geçerli değildir.
ŞEKİL DEĞİŞTİRME ENERJİSİNİN BİLEŞENLERİ

Üç boyutlu Yalnızca hacim Yalnızca biçim

genel gerilme
hali
Asal eksen tk.
gerilme hali  değişimi oluşturan
gerilme hali
 değişimi oluşturan
gerilme hali

2
m 2 m

1
 m 
1   m

3
m 1   2   3 3 m
m 
3

u0  u0v  u0 d
HACİM DEĞİŞTİRME ENERJİSİ

uo  
1 2
2E
1   22   32  2 1 2   2 3  1 3  

1   2   3   m yazılırsa 1  2 2
uov 
2E

1 2
 m   m2   m2  2  m m   m m   m m   
2E
3 m

1  2
uov  1   2   3 
2

6E

BİÇİM DEĞİŞTİRME ENERJİSİ

Toplam enerjiden hacim değiştirme enerjisi çıkarılarak

1 
uod   1   2    2   3    3  1  
2 2 2

12G
Deneysel çalışmalar, hacim değişimi enerjisinin kırılmada etkisinin olmadığını, kırılmanın tamamen biçim değişimi
enerjisinden kaynaklandığını göstermektedir. Hacim ve biçim değişimine sebep olan gerilmeler ve bu
gerilmelerden oluşan şekil değişimleri malzemenin plastik davranışında önemli rol oynamaktadır.
 Örnek Yumuşak çelikten yapılan bir çubuk eksenel çekme etkisindedir. Poisson oranı ¼ olduğuna
göre enerji yoğunluğunu ve bileşenlerini hesaplayınız.

2=0
2
uo  1   2   3  2 1 2   2 3   1 3   
1 2 2 2
Çubuktan çıkarılan bir 2E 2E
elemanda gerilme
durumu gösterilirse
1
1  2 1  2 2  2
uov  1   2   3    
2

3 =0
6E 6E 12 E

1  1 1 5
uod   1   2    2   3    3  1    ( 2   2 )   2   2
2 2 2

12G 12G 3E 12E

u0  u0 v  u0 d
2 2
5 2
 
2 E 12 E 12 E

Tek eksenli gerilme etkisindeki bir elemanın biçimini değiştirmek için gereken enerji, hacmini
değiştirmek için gereken enerjinin 5 katıdır.
EKSENEL YÜKLEME DURUMU İÇİN ŞEKİL DEĞİŞTİRME ENERJİSİ

Prizmatik olmayan bir çubuk Px eksenel kuvveti ile yüklü olsun.

P  x2 Px2
dV = Ax.dx x  x u0   x x 
1
2 
Ax 2 E 2 EAx2

Px Px
Px2 Px2
U   u0  dV   u0  Ax  dx   2
Ax dx   dx
V L
2 EA x 2 EA x

x dx
Px2
U  dx İfadesi çubuk boyunca
L
2 EA x integre edilmelidir.

ÖZEL DURUM: İki ucundan P kuvveti eden prizmatik çubuk hali

P P N  P  Sabit  P2 L
U
L
A  sabit  2 AE

ŞDE ni çubukta oluşacak boy PL P 2 L2 2UL EA 2

   2 2
2
U
değişimi cinsinden hesaplayalım. EA E A EA 2L
 ÖRNEK 1 Yapıldıkları malzeme, boyları ve eksenel kuvvetleri aynı Şekli farklı olan iki çubuğun şde ni a) d çaplı
sabit enkesit alanlı çubuk için b) çaplarının oranı n olan değişken enkesitli çubuk için ayrı ayrı
hesaplayınız.

A B
P P2 L
x  V  AL U1 

d
P A 2 EA
L

P 2 23 L P 2 13 L P 2 L  2  P L n 2
2 2
Un      1   
A B 2 En 2 A 2 EA 6 EA  n 2  2 EA  3n 2 
C n  1 için U n  U1
P
nd

1
d

n  1 için U n  U1 n  2 olsa U n  U1
2
11
n  3 olsa U n  U1
2L/3 L/3

27

Her iki çubukta oluşan en büyük gerilme aynıdır. Verilen bir emniyet gerilmesi için çubuk hacminin
artması enerji yutma kapasitesini azaltır.
 DAİRESEL KESİTLİ MİLLERDE ŞEKİL DEĞİŞTİRME ENERJİSİ

Burulma momenti etkisindeki dairesel kesitli millerde sıfırdan farklı olan tek gerilme bileşeni Txy dir.

1 1 2 T 2r 2
u0    U   u0 dv    dv   dv    2
dA dx
2 2 2G L A
2GJ
1 T2 2 T2
U  2
r dA  dx   dx
L
2G J A L
2GJ

ÖZEL DURUM: İki ucundan ters yönlerde T burulma momenti etki eden prizmatik çubuk hali

T T
T  Sabit  T 2L
U
L
A  sabit  2GJ

ŞDE ni yükten bağımsız olarak şekil TL T 2 L2  2G 2 J 2

değişimi cinsinden hesaplayalım.    2 2 T 
2 2

GJ G J L2
T 2 L  2G 2 J 2 L  2GJ
U  
2GJ 2GJL2 2L
 ÖRNEK 2 Yapıldıkları malzeme, boyları ve burulma rijitlikleri aynı olan üç özdeş mil aşağıda gösterilen biçimde
T burulma momentlerine maruzdur. Her bir mildeki şde ni hesaplayınız.

A B A B A B

T T T

d
d

d
T
L L/3 2l/3 L/3 2L/3

a b c
T 2L T 2 13 L T 2 L T 2 23 L 4T 2 13 L T 2 L
Ua  Ub   Uc   
2GJ 2GJ 6GJ 2GJ 2GJ GJ

U a  Ub  Uc
T 2L T 2L T 2L SÜPERPOZİSYON GEÇERLİ DEĞİL !!!!!!!!!!
 
2GJ 6GJ GJ
KİRİŞLERDE ŞEKİL DEĞİŞTİRME ENERJİSİ

Yalnızca eğilme momentinden kaynaklanan şde:

 x2  x2 M2 2
u0  U   u0 dv   dv    2
y dA dx
2E 2E L A
2 EI
1 M2 2 M2
U  2 
y dA  dx   dx
L
2 E I A L
2 EI

Kesme kuvvetinden kaynaklanan şde:

1  2
Qy  S z
u0   xy  xy  xy  xy 
2 2G b  Iz
 xy2 Qy2  S z2 Qy2  A S z2 
U   u0 dv   dv    2 2
dA  dx     2 2 dA   dx
2G L A
2GI z b 2G A  z
I b 
Bu ifadedeki paranteziçi a olarak tariflenirse
A S z2
a  2  2 dA Kesme kuvveti için şekil faktörü
Iz b
a  Qy 2
U  dx
L
2GA

Şekil faktörü, seçilen bir kesit için boyutsuz bir büyüklüktür.

 ÖRNEK 3 Dikdörtgen kesitli konsol bir kirişte depolanan toplam şde ni hesaplayınız. Bu
enerjideki eğilme ve kesme etkilerini kıyaslayınız.
y Qy  P
M z  P  x y h  1h  
P
x S Z  b   y1   2  2  y1   y1 
2     

y1
A x B

h
z bh  h  bh 
2
S Z    y1    y1     y12 
L

b 2 2  2  2 4 

2
b2  h2 2
h/2
A bh 144 A Sz 2 144 36 6
 
I 2 b 2 h6 bh5
a 2
I  b2  dA 
bh5  h/ 2 b 2 4  4
  y1 

b  dy1 
30

5
144
Yalnızca eğilme momentinden kaynaklanan şde: Kesme kuvvetinden kaynaklanan şde:
2 L 2 2 2 3 a  Qy 2 6 P2 3 P2 L
Ub  
M
dx  
P x
dx 
P L Us   dx    dx  
2 EI 2 EI 6 EI L
2GA L
5 2GA 5 GA
L 0

Konsol kirişte depolanan şde

U s 3 P 2 L 6 EI 36 I 3 h2
U  Ub  U s   2 3
  2 (1   )   2 (1   )
U b 5 GA P L 5 AL 5 L
P 2 L3 3 P 2 L U s 3 h2
U   özel durum L  10h   1
  (1  1
) 
1
6 EI 5 GA 3
U b 5 100h 2 3
125
Kesme kuvvetinden oluşan şde, M den oluşan şde nin 100 de 1 inden daha azdır. ŞDE hesabında
kesme kuvvetinin etkisi ihmal edilebilir.
 İŞ-ENERJİ YÖNTEMİ İLE YER DEĞİŞTİRME HESABI

Çok sayıda yük etkisinde bulunan elastik bir cisimde depolanan şde, bu yük değerleri ve yükler
doğrultusundaki yer değiştirmeler cinsinden ifade edilebilir. Şekilde gösterilen yükler ile yer
değiştirmelerin son değerlerini Pk ve  k (k=1,2,…….,m) ile gösterelim.
Kuvvet ve yer değiştirmelerin yavaş yavaş artarak son
P2 P3 değerlerine ulaştıklarını ve aralarında doğrusal bir ilişki
2 olduğunu kabul edelim. Yapılan toplam işi
3 1 m
W   Pk  k
P1 2 k 1

1 Şeklinde yazabiliriz. Enerji kaybının olmadığı halde

yapılan bu iş, şekil değiştirme enerjisine eşit olmalıdır.
m Pm
1 m
U  W   Pk  k
2 k 1

Diğer bir deyişle cisme etkiyen yüklerin yaptığı iş elastik şde dir. Bu ifadeyi üzerinde sadece bir tek
yük bulunan bir çubuk veya yapıda aşağıdaki biçimlerde yazabiliriz.
1 1 1
U P U Mq U T
2 2 2
Burada δ, θ, Φ nin her biri ilgili kuvvet doğrultusundaki yer değiştirme, eğim yada dönme açısıdır. Bu
son bağıntılarla, şekil değiştirme enerjisi bilindiğinde deplasman değerleri kolayca hesaplanabilir. Bu
bağıntılarla deplasman hesabına iş-enerji yöntemi adı verilir. Daha sonra çok sayıdaki yük etkisinde
bulunan yapıların herhangi bir noktasındaki deplasmanın hesabı için genel bir yöntem üzerinde
duracağız.
 ÖRNEK 4 Şekilde gösterilen iki çubuklu kafes sistemde B
ÖRNEK 5 düğümündeki düşey yer değiştirmeyi iş-enerji
P
Konsol bir kirişin yöntemiyle hesaplayınız. E=70 GPa
ucundaki sehimi x
eğilme ve kayma C
gerilmelerinin ikisini A B
de dikkate alarak
hesaplayınız. L
A=
0.
L= 0 02
2.

2m
5 m 2
m
UT  U b  U s
P 2 L3 3 P 2 L P 2 L3  18EI  I bh3 h2 A=0.004 m2
UT     1     A
A 12bh 12 B
6 EI 5 GA 6 EI  5GAL2 
L=1.5 m
P =40 kN
P L 
2 3
3E h  2
1 2 3
P L  3E h 
2
UT  1  2 
W  UT P  vA  1  2 
6 EI 10G L  2 6 EI  10G L  FCB=50 kN

vA 
PL3  3E h 2  F y 0 FBC  50 kN
1   FAB=30 kN
B
3EI  10G L2 

Kesme kuvveti etkisi ihmal edildiğinde yapılan hata:

40 kN F x 0 FAB  30 kN

h 1  3E h 2 
PL3
 için vA 
 1  2 
 W U (enerji kaybı yoksa)
L 10  3EI
10 G L 
300002 1.5 500002  2.5
  U   24.732 J
3  2  0.004  70 109 2  0.002  70 109
PL 3E 1  PL3
vA  1   1  0.0078  1 1
3EI  10 E 100  3EI W  P B  24.732 40000  B  24.732
 2(1  0.3)  2 2
 
 B  1.24 103 m 
0.0078 olup yüzde 1 den de küçüktür.
CASTIGLIANO TEOREMİ İLE YER DEĞİŞTİRME HESABI

Castigliano (1847-1884) nun 1879 yılında ortaya koyduğu teoremle doğrusal elastik davranış gösteren (süperpozisyon kuralının geçerli
olduğu) yapılarda yer değiştirme ve eğim hesapları kolayca yapılabilmektedir. Pk (k=1,2,…….,m) kuvvetleri etkisinde bulunan doğrusal
elastik bir cisimde depolanan şekil değiştirme enerjisi uygulanan kuvvetlerin yaptıkları işe eşittir.

1 m
U  W   Pk  k
2 k 1
P2 P3
2 Şimdi yüklerden birinin (Pi) dPi gibi küçük bir miktar arttığını, bu sırada diğer
yüklerin değişmediğini düşünelim. ŞDE ki artış,
3
U Olur. Burada U şde nin Pi ye göre değişme hızıdır.
dU  dPi Pi
P1 Pi Toplam enerji

1 U
U U  dPi
m Pm
Pi
Olarak yazılabilir. Toplam şde ni yüklerin sırasını değiştirerek şöyle de yazmak
mümkündür. Önce dPi kuvveti etkisin daha sonra diğer bütün Pk yükleri. Bu
durumda dPi kuvvetinin etkimesiyle küçük bir dδi yer değiştirmesi ortaya çıkar.
1
2 dPi  d i
işi ikinci mertebeden olduğu için ihmal edilebilir. Pk kuvvetlerinin etkimesi sırasında yapılan iş dPi kuvvetinin bulunmasından
etkilenmez. Bununla birlikte dPi kuvveti δi yolunu katederken iş yapar. δi: Pk kuvvetlerinden oluşan yer değiştirmedir. Yüklerin burada
sözü edilen sırayla uygulanmasıyla ortaya çıkan toplam şekil değiştirme enerjisi,

U   U  dPi   i
U’ için bulunan iki ifade eşitlenerek Castigliano teoremi adı U
verilen bağıntı bulunur.
i 
Pi
Castigliano teoremine göre lineer elastik davranışa sahip bir yapıda toplam şekil değiştirme enerjisinin yüklerden birine göre
türevi, yükün etkidiği noktada yük doğrultusundaki yer değiştirmeyi verir. Şekil değiştirme enerjisinin eğilme momentine göre
türevi eğimi verirken burulma momentine göre türevi dönme açısını vermektedir.
 U U U
i  qi  i 
Pi M i Ti
M2
Castigliano teoremi kullanılırken şde dış yükler cinsinden ifade edilmelidir. Örneğin bir U  dx
kiriş probleminde L
2 EI

Pi kuvveti doğrultusundaki vi yer değiştirmesini hesaplamak için integral işareti altında türev almak genellikle çözümü basitleştirir.
Benzer bir bağıntı eğim için de yazılabilir.

U M M U M M
vi    dx qi    dx
Pi L EI Pi M i L EI M i
Normal kirişlerde kesme kuvvetinin yer değiştirmeye etkisi ihmal edilebilir.

Kafes kirişler: Eleman sayısı n, çubuk boyları Lj ve uzama rijitliği AjEj ve çubuk kuvvetleri Fj olan bir kafes kirişte depolanan şde si ile Pi
inci kuvvet doğrultusundaki yer değiştirme şöyle olur.

n F L F
n Fj2 L j U
U  i  
j j j

j 1 2 Aj E j Pi j 1 Aj E j Pi

Yük bulunmayan bir düğümdeki deplasman hesaplanmak istenirse, o düğüme deplasman istenilen doğrultuda hayali bir kuvvet etki ettirilir.
Şde yazıldıktan sonra hayali kuvvet sıfırlanır.
 Şekilde gösterilen iki çubuklu kafes
ÖRNEK 6 ÖRNEK 7 Konsol kirişin ucundaki sehimi hesaplayınız.
sistemde B düğümündeki düşey ve yatay yer
değiştirmesini hesaplayınız. E=70 GPa
C q0
y x q0
FCB=1.25P L q0
x
B
x L

A=
FAB=
A
0.
A M
2m

L=

00
Q-0.75P Q=0 B
2
2.

P P

m
5

2
m
x
P=40 L
A A=0.004 m2
B
L=1.5 m
q0 x3 M
P =40 kN M   Px   x
6L P
L
1  2 q0 x 4 
L
F L  F  F L  F  1 Px3 q0 x 5
EI 0 
 D  AB AB  AB   BC BC  BC  vA   Px  dx  
EAAB  P  EABC  P  6L  EI 3 30 L 0
30000 1.5 50000  2.5 PL3 q0 L4
D  ( 0.75)  (1.25)
0.004  70 109 0.002  70 109 vA   
3EI 30 EI
 D  1.205 104  1.116 103  1.2365 103 m 

30000 1.5 50000  2.5

Y  (1)  (0)
0.004  70 10 9
0.002  70 109
Y  0.16 103 m
Y  0.16 mm 

Buradaki negatif işaret, hayali kuvvet Q nun doğrultusuna

ters yönde yer değiştirme olduğunu göstermektedir.
 ÖRNEK 8

Serbest ucundan P kuvveti etkiyen yarım halka diğer ucundan

ankastre mesnetlidir. Serbest B ucundaki yatay yer değiştirmeyi
hesaplayınız. R eğrilik yarıçapının halkanın kalınlığına göre büyük
olduğunu kabul ettiğimizde kesme kuvveti ile normal kuvvetten
oluşan şekil değiştirmeler ihmal edilebilir.

dθ
R
θ

A B P
M
N
M   PR sin q
Rsinθ
S
dx  R  dq θ


M M PR sin q
L L
PR 3
y    dx    R sin q  Rdq    sin 2 q dq
0
EI P 0
EI EI 0
 
1 q sin 2q  PR3
0 2  (1  cos 2q ) dq  2  4 0

2 EI
ÖRNEK 9 Şekildeki basit kirişin D noktasındaki çökme ile A mesnedindeki eğimi hesaplayınız.

y
P A mesnedindeki eğimi hesaplamak için hayali bir kuvvet çifti
x1 x2 (C) etki ettirelim.
A B x
D y
a b Pa P
P b C
L x1 x2 x
L L A B
D

Pb M 1 b P b C Pa C
M1  x1  x1 0  x1  a  
L
L P L L L L
Pa M 2 a
M2  x2  x2 0  x2  b
L P L  Pb C  M 1 x
M1     x1  C  1 1 0  x1  a
a
1 Pb 2 2
b
1 Pa 2 2  L L C L
EI 0 L2 EI 0 L2
vD  x1 dx1  x2 dx2 
 Pa C  M 2 x2
M2     x2  0  x2  b
1 Pa b 3 2
1 Pa b 1 Pa b2 3 2 2
 L L C L
vD    ( a  b)
EI 3L2 EI 3L2 EI 3L2 P   x1  
a b
x2
Pa 2b 2
qA    bx1 1  dx1   ax2 dx2  
vD  LEI  0  L 0
L 
3EIL Pab
qA  2
(2a 2  3aL  2b 2 )
6 EIL
Pozitif işaret eğimin C hayali kuvveti ile aynı yönlü olduğunu
göstermektedir.
BİRİM YÜK YÖNTEMİ (VİRTÜEL İŞ YÖNTEMİ VEYA MAXWELL-MOHR YÖNTEMİ)

Bu kısımda yapılardaki yer değiştirme hesabında yaygın olarak kullanılan Birim Yük yöntemi
Castigliano teoreminden yararlanılarak türetilecektir. Bu yöntemle gerçek yüklerle birlikte ya bir
kuvvet ya da bir kuvvet çifti kullanılır. Bundan önceki kısımda Pi kuvveti doğrultusundaki deplasmanı
dış yükün oluşturduğu moment cinsinden şöyle elde etmiştik.

U M M U M M
vi    dx qi    dx
Pi L EI Pi M i L EI M i

Lineer elastik davranış gösteren yapılarda moment, dış yüklerle orantılıdır. O halde m bir sabiti
göstermek üzere momenti M=mP biçimde yazabiliriz.

M İfadesi M momentindeki değişimin Pi kuvvetindeki birim değişime oranıdır. Yani

m herhangi bir kesitteki birim yüklemeden oluşan moment değeridir. Yer
Pi
değiştirme ve eğimin bulunmasında

Mm Mm
vi   dx qi   dx
L
EI L
EI

M
Bağıntıları kullanılır. Burada m 
M i
Olup birim moment Mi den oluşan eğilme momenti M deki değişimdir. Son yazılan bağıntılar yalnızca
eğilme momentinden oluşan deplasmanların hesabında kullanılacak birim yük yöntemi bağıntılarıdır.
Bu denklemlerdeki M, ve m (ya da m’) kiriş boyunca değişeceğinden uygun fonksiyonlarla ifade
edilmelidir. Benzer türetme işlemleri Kesme kuvveti, Eksenel kuvvet ve burulma şekil değiştirmeleri
için de yapılabilir.
Bir Kafes kiriş probleminde, n fi Fj L j
i  
j 1 Aj E j

Fj
Olarak yazılır. Burada fi  Pi birim kuvvetinden oluşan eksenel kuvvetteki değişimi
Pi göstermektedir.

ÖRNEK 10 Şekildeki kirişin serbest ucundaki çökmeyi hesaplayınız.

P

M1  0 0 xa
A x B M 2   P( x  a) a  x  2a
a a
m  x 0  x  2a
a 2a 2a
1 P P x3 x2
EI 0 a ( x  a)  x dx  EI 3  a 2
vB  0  x  dx 
1 kN EI a

5 Pa 3
vB  
A x B 6 EI
2a
ÖRNEK 11 Düzgün yayılı yükle yüklenmiş kirişin sağ mesnedindeki eğimi hesaplayınız.

y y
q
1 kNm
A x x
A
C C
B B
4qL/9 8qL/9 1/L 1/L
L L/3 L L/3

4 q x
M1  qLx  x 2 m1   0 x L
9 2 L
4 q 8 4L
M 2  qLx  x 2  qL( x  L) m2  0 Lx
9 2 9 3
4 q 2  x 
L 4L /3
EIq B    qLx  x    dx   M 2  0 dx2 
0
9 2  L  L

4 L3 q L4 4 1
EIq B   q    qL3  qL3
9 3 2L 4 27 8
5 qL3
qB 
216 EI
5 qL3
qB 
216 EI
 HİPERSTATİK YAPILAR

Castigliano teoremi ya da birim yük yöntemini hiperstatik yapıların mesnet reaksiyonlarının hesabında denge denklemlerine ilave
denklem(ler) yazmakta kullanabiliriz. Birinci dereceden hiperstatik bir yapı ele alalım. Reaksiyonlardan birini hiperstatik kuvvet ya da
bilinmeyen yük olarak seçelim ve R ile gösterelim. Bu kuvvetin etkidiği mesnedi kaldırırsak dış yüklerle reaksiyonlar bu mesnette yer
değiştirme oluşturur. Bu yer değiştirmenin gerçek mesnetteki yer değiştirmeye eşit olduğunu ifade eden ve adına uygunluk denklemi
denen ilave bir denklem yazılabilir. Bunun için şde dış yükler ve R kuvveti cinsinden ifade edilmelidir. Kaldırılan mesnet için

U
 0
R
Bağıntısı yazılarak verilen yer değiştirmeye eşitlenir. Bu son denklemin çözümünden hiperstatik kuvvet belirlenir.
n. Dereceden hiperstatik bir yapı söz konusu olduğunda şde verilen yükler ve seçilen hiperstatik bilinmeyenler cinsinden ifade edilir.
Denge denklemleri ile
U
 n  0 Denklemlerinin çözümünden bütün reaksiyonlar hesaplanır.
Rn

ÖRNEK 12 Şekilde gösterilen kirişin mesnet reaksiyonlarını hiperstatik bilinmeyeni a) A mesnedindeki Ra reaksiyonunu, b) B
mesnedindeki Mb momentini seçerek belirleyiniz.
L
y M 1  RA x 0 x Diğer
P 2 reaksiyonlar
x L L moment
A B M 2  RA x  P ( x  ) xL ifadelerinde
D 2 2
bulunmuyorlar. A
 L 
L/2 L
L/2 L/2 1 1 noktasındaki yer
vA    RA x   x  dx    R x  P( x  2 )   x dx  0
A değiştirme sıfır
EI 0 EI L/2
olmalıdır.
y 5P
P RA  
5P 11P
F
16
A B x Y 0  RB  P RB  
D
16 16
MB 5PL PL 3PL
RA L/2 L/2
RB M B 0  MB 
16

2
0 MB 
16
 y
P
MB B
A x
D
RA L/2 L/2
RB

P M  P M 
RA    B  RB    B 
2 L  2 L 

P M  L
M1    B  x 0 x
2 L  2
P M   L L
M2    B  x  P x   xL
2 L   2 2

B noktasındaki eğim sıfır olmalıdır.

 P MB   x   P MB   L    x 
L/2 L
1 1
qB 
EI 
0
 
2 L
 x 
  L 
 dx 
EI L / 2   2  L  x  P x  
  2   L
dx  0

3PL
MB 
16

A ve B mesnet reaksiyonları denge denklemlerinden aynen hesaplanır.

 ÖRNEK 13 Çubukları eşit rijitliğe sahip üç ÖRNEK 14 y
elemanlı kafes sistem D noktasındaki q
P yükünü taşımaktadır. Castigliano x
Bir ucu ankastre diğer ucu A B
teoremini kullanarak çubuk
basit mesnetli olan düzgün
kuvvetlerini hesap- layınız.
yayılı yükle yüklü bir kiriş L
şekilde gösterilmiştir. B
0.6L 0.6L
mesnet reaksiyonunu birim (a)
y
yük yöntemi ile bulunuz. q

A B x
A B C B noktasındaki
reaksiyonu x RB
hiperstatik L
bilinmeyen olarak y (b)
0.8L

R
L seçelim. AD ve CD
F α F çubuk kuvvetlerini F
ile gösterelim. A B x
D D
x 1 kN
P P
L
(c )
0.8 L
F Y 0 2F
L
 PR B deki mesnet qx 2
reaksiyonu bilinmeyen M  RB x  0 xL
1 5 yük olarak alınıp bu 2
F ( P  R)  ( P  R)
1.6 8 mesnet kaldırılsın mx 0 xL
n F L F
U
  0  qx 2  x
j j j L
R i 1 A j E j R vB    RB x   dx  0
0 
5 ( P  R ) L  5  R  0.8 L
2 EI
2   (1)  0 3 4
8 AE  8  AE RB L qL
 0
0.78125( R  P )  0.8 R  0 3 24
R  0.4941P 3
F  0.3162 P RB  qL 
8
ÇARPMA YÜKLERİ

Hareketli bir cismin bir yapıya çarpması halinde çarpma yükü denilen dinamik bir kuvvet aniden yapıya aktarılır. Bir çekiçle vurmak, iki
otomobilin çarpışması, dönen makinelerin oluşturacağı etki ve bir tren katarının bir köprü üzerinden hızla geçmesi bu duruma örnek
olarak verilebilir.
Çarpma yükleri, elastik cisimlerde tekrar denge oluşuncaya kadar titreşime sebep olur. Buradaki amaç çarpma yüklerinin oluşturacağı
en büyük gerilme ve deformasyonu hesaplamaktır. Çarpma analizinde enerjinin korunumlu olduğunu ifade eden aşağıdaki kabuller yapılır.
1- Statik ya da dinamik deplasmanlar yüklerle orantılıdır.
2- Malzeme elastiktir. Statik denge ile belirlenen σ-ε diyagramı çarpma sırasında da geçerlidir.
3- Çarpmaya karşı yapının göstereceği atalet ihmal edilir.
4- Çarpma bölgesi ile yapının diğer yerlerinde yerel deformasyonlar nedeni ile enerji kaybı olmamaktadır.
Çarpma etkisindeki elastik sisteme örnek olarak, h yüksekliğinden m kütleli bir cismin bir yay üzerine
düşmesini düşünelim. Cismin başlangıç hızı sıfırdır. Yaydaki dinamik boy değişiminin en büyük olduğu
mg anda (δmaks ) sistemdeki kinetik enerji sıfırdır. Toplam iş, m kütleli cisme etkiyen çekim kuvvetinin
yaptığı iş ile yaydaki karşı işten oluşmaktadır. Enerjinin korunumu ilkesi şöyle yazılabilir.
h

W (h   maks )  12 k   maks
2
0
δmaks

Burada k, yay katsayısıdır. Ayrıca kütlenin çarpma sonrası yay üzerinde kaldığı kabul edilmektedir.
Statik haldeki yay kısalması
W
W  k st  st 
k
Dinamik haldeki en büyük yay kısalmasını, statik haldeki İkinci dereceden denklemin en büyük kökünü arayalım.
kısalma cinsinden hesaplayalım.
 mak
2
s  2 st  maks  2 st h  0
W (h   maks )  12 k   2
maks 0 2 st 4 st2  4  2 st h
 maks 
W 2
(h   maks )  12   maks
2
0  maks   st   st2  2 st h
k
 2h 
2 st h  2 st maks   mak
2
s 0
 maks   1  1 
 
  st  K  st
st 

 mak
2
s  2 st  maks  2 st h  0

K   1  1 
2h 

  st 
 Burada K. Çarpma faktörü adını alır. Dinamik yükler, K ile çarpılarak eşdeğer statik yük olarak

Pmaks  K W
şeklinde alınıp en büyük gerilme ile deplasmanı hesaplamak için statik yükleme bağıntıları kullanılabilirmiş. İki sınır durumu ele almak
ilgi çekicidir.

1- Statik deplasman, h yüksekliği yanında

2- Yükün aniden uygulanması hali (h=0)
oldukça küçük ise

 st h0
 maks   st   st2  2 st h  maks   st   st2  2 st h
 maks  2 st h  maks  2 st

Olur. Bu bağıntı her zaman gerçek formülden daha

küçük sonuç verir.

ÇARPMA YÜKLERİ –farklı bir yaklaşım tarzı-

m
Daha önce çıkarılan bağıntıya şu şekilde de ulaşmak mümkündür. V
hızı ile hareket eden m kütleli bir cisim elastik bir cisim tarafından
aniden durdurulsun. Kinetik enerji,
V L

mV 2 mgV 2 W V 2
  terimi W (h   maks ) terimi yerine gelmelidir.
2 2g 2g
 Burada yatay W kuvvetinden oluşan statik deplasman δst dir. W
W (h   maks )  k   1
2
2
maks 0 cisminin çarptığı çubuk eğer L boyunda EA uzama rijitliğine sahip ise

1
m  V 2  12 k   maks
2
0 mgL
2
 st 
V2 EA
mg   k   maks
2
0
g Olacağından En büyük yer değiştirme ile Statikçe eşdeğer yük
aşağıdaki gibi bulunur.
W V2
   maks
2
0
k g V 2 st V 2 mgL mV 2 L
 maks   
g gEA EA
V2
 st    maks
2
0
g V 2g V 2 gEA mV 2 EA
Pmaks  m   m 
 st mgL L
 stV 2 V2
 maks     st
g g st En büyük basma gerilmesi

Pmaks mV 2 E
V 2
 maks  
K olarak alınırsa A AL
g st
 maks  K   st Olur. Bu bağıntıya göre gerilmeyi azaltmanın yolu ya hacmi arttırmak
ya da elastisite modülünü azaltmaktır.
V2
Pmaks  K  W  mg 
g st
V 2g
Pmaks  m 
 st
ÖRNEK 15 W=50 N. Luk ağırlık konsol kirişin ucuna h yüksekliğinden bırakılıp düşürülüyor.
L=1.6 m., E=200 GPa, Kirişin enkesit boyutları b=40 mm. d=80 mm.
a) h=40 mm. için b) h=250 mm. İçin, en büyük deplasman ile gerilmeyi
hesaplayınız.

bd 3 1
I  0.04  0.083  1.7  106 m 4
W 12 12
WL3 50 1.63
vst   6
 0.2 103 m.  0.2 mm
3EI 3  200 10  1.7 10
9
h

B
M 50 1.6  0.04
 st   y   1.9 MPa
A I 1.7 106
L Dinamik Yük Çarpanı
2  0.04
K  1 1  21
0.2 103
vmaks  21 0.2 103  4.2 103 m.  4.2 mm.
 maks  211.9  39.9 MPa
b) Dinamik Yük Çarpanı
2  0.25
K  1 1  51 Bu sonuçlardan dinamik yüklerin deplasman ve
0.2 103
vmaks  51 0.2 103  10.2 103 m.  10.2 mm.
gerilmeyi oldukça arttırdığını görmekteyiz.
Gerçek değerler hesapla bulduğumuzdan -3 ve 4.
 maks  511.9  96.9 MPa kabuller nedeniyle- biraz daha azdır.
115
 UYGULAMA ve ÖDEV SORULARI
32- Bir adam tramplenden atlarken şekilde görülen
tramplenin ucuna 2000 N’luk bir kuvvet etkimektedir.
Tramplenin yapıldığı malzemede em = 12,5 MPa ve
tramplenin genişliği 0,30 m olduğuna göre sadece moment
etkisini göz önüne alarak tramplenin h kalınlığını bulunuz.
34- Dökme demirden yapılmış ve şekilde görülen kiriş
kesitine şekildeki gibi bir M momenti etki etmektedir.
a)Kesitte en büyük çekme gerilmesi en büyük basma
gerilmesinin üçte biri olması için b başlık genişliğini bulunuz
b) Kiriş bulunan b genişliğinde imal edildiğinde ve kirişin
çekme ve basma emniyet gerilmeleri sırasıyla 250 MPa, 750
MPa olduğuna göre kirişin taşıyabileceği en büyük M
momentini bulunuz.
c) Bir önceki şıkta kirişin çekme ve basınç mukavemetleri
200 MPa, 800 MPa olduğuna göre taşıyabileceği en büyük M
momentini bulunuz.

b
y 20
M z  4000 Nm h  80 mm
z M
C
60
33-Kesiti daire olan bir çelik çubuğun eğrilik yarıçapı,
çapının 1000 katıdır. Buna göre oluşacak en büyük ve en 20
küçük gerilmeleri hesaplayınız (E = 200 GPa).

Tarafsız eksenin kesit tabanından yüksekliği

1 M
 z  M z  9.817 d 3
  100 MPa y  60 mm b  180 mm
r EI z
I z  1.92*106 mm 4
M  24 kNm
M  19.2 kNm
116
 Ferdinand P.BEER & E.Russel JOHNSTON, Mechanics of Materials, McGraw-Hill Book Comp.1981

35- Enkesiti verilen kirişe 15 kNm’lik eğilme 36- Şekilde en kesiti verilen kirişin yapıldığı
momenti etkimektedir. A ve B noktalarında oluşacak malzemede em = +40 MPa em = -105 MPa olduğu
gerilmeleri hesaplayınız. bilindiğine göre taşınabilecek en büyük M momentini
bulunuz.

 A  230 MPa
 B  145.5 MPa

Tarafsız eksenin kesit tabanından

UYGULAMA
Verilen kesiti yüksekliği y  62.55 mm
90 derece döndürerek
hesapları tekrarlayınız. I z  3.91*106 mm 4
M  4.29 kNm 117
 38- Şekilde yükleme durumu verilen kirişin I-I kesiti şekilde
verilmektedir. I-I kesitinin E, F, K, H, I noktalarındaki
37- Bir I kesitinin boyutları aşağıdaki gibi verilmiştir.
gerilmeleri bulunuz.
My = 18.6 kNm em = 110 MPa olduğuna göre a değerini
hesaplayınız.

a
y a/8

2a y
z
C
39- Enkesiti şekilde 10
a/8 verilmiş olan kirişte, Mz = z
1500 Nm eğilme momentinin C
a/8 oluşturacağı en büyük ve en 50
1.5a küçük normal gerilmeyi
hesaplayınız.
10 80 10

tabana göre statik moment alınırsa 40- Şekilde gösterilen alüminyumdan yapılmış içi boş
dikdörtgen kesitli kirişin taşıyabileceği en büyük momenti, ve
y  1.007a buna karşılık oluşacak eğrilik yarıçapını bulunuz.
I y  0.045898437a 4 em = 100 MPa, E = 70 GPa

 z  110 MPa   a  140mm 120 mm

I z  5.52*106 mm4
120 mm . M  9.2 kNm
r  42 m

t  8 mm
118
80 mm
41- Dökme demirden yapılan makine parçası 3 kNm lik
moment etkisi altındadır. E = 165 GPa olduğu
bilindiğine göre,
a) En büyük çekme ve basma gerilmelerini hesaplayınız
b) Eğrilik yarıçapını hesaplayınız.

90
y 20

z
C
40 mm
M=3 kNm
30

119
42- em = 12,5 MPa olduğuna göre Şekilde verilen kesitin
güvenlikle taşıyabileceği M momentini hesaplayınız. Tarafsız
eksenin denklemini bulunuz.
y
43- Dikdörtgen kesitli ahşap bir kirişte b/h = 3/4 ‘dür. Bu
kirişte z ekseni ile 30o lik bir açı yapan M = 7 kNm
şiddetindeki bir eğilme momenti uygulanmaktadır. Ahşapta
güvenlik gerilmesi 12 MPa olduğuna göre kirişin b ve h
boyutlarını hesaplayınız.
b

20
z
C
y I z  0.0625* h 4 mm 4
20
100 mm z I y  0.0352* h 4 mm 4
h C
M 30 b  44.3 h  193 mm
M b  144.6 mm
20 160 20

Tarafsız eksenin kesit tabanından

Daire kesitli ahşap bir kirişe z d
yüksekliği y  80 mm ekseni ile 30o lik bir açı yapan y
doğrultuda M=17 kNm şidde-
I z  10.67 *106 mm 4 tindeki bir eğilme momenti
uygulanmaktadır. Ahşapta
I y  45.80*106 mm 4 güvenlik gerilmesi 12 MPa
z C
olduğuna göre kirişin d çapını 30
b  85.15 M  1.604 kNm hesaplayınız.

120
44- M0 = 1,5 kNm eğilme momenti etkisi altındaki Z kesitli 60 mm
kirişte A noktasındaki gerilmeyi hesaplayınız, tarafsız 45- Şekilde boyutları
eksenin denklemini bulup çiziniz. verilen dikdörtgen kesitli y

çubuğun taşıyabileceği
eğilme momentini 100 mm
z
C
hesaplayınız.
tana =5/12 em = 10 α
M
MPa

46- Şekilde gösterilen tablalı kiriş kesiti üzerinde Mz

=350 kNm’lik eğilme momenti etkisiyle oluşan normal
gerimle yayılışını çizip en büyük çekme ve basma
gerilmelerini hesaplayınız. Tarafsız eksenin denklemini
yazınız.

y
Alan merkezi
120 tabandan 315.65mm ,
z C sağ kenardan 263.22mm 
I z  4.18*10 mm6 4 380 I z  4243*106 mm 4
I y  9226*106 mm 4
I y  3.25*10 6
mm 4
550 mm 250 I z  3283*106 mm 4

I zy  2.87 *106 mm 4
b  70.41
b  48.53  ( A)  14 MPa
 x  31.6 MPa
z  1.13 y  x  35.3 MPa
121
 47- Şekilde verilmiş olan kiriş iki adet [ kesitin birleşimiyle 49- Şekilde görülen kesite M = 10000 Nm değerinde
oluşmuş ve M eğilme momentinin etkisi altındadır. Kirişin bir eğilme momenti etkimektedir. Kesitteki en büyük
yapıldığı malzemenin çekmede 140 MPa, basmada 80 MPa normal ve en küçük gerilmeleri ve tarafsız eksenin
gerilme taşıyabilmektedir. denklemini bulunuz.
a) Kesitin taşıyabileceği M eğilme momentini hesaplayınız.
b) Tarafsız eksenin denklemini bularak çiziniz. Bulunan M y
momenti için normal gerilme diyagramını çiziniz.
y

20
100
I z  305.65*10 mm 6 4
M
z z C
30
C 260 mm I y  93.77 *10 mm 6 4

M b  28 20 mm
M  69.9 kNm
20 20 80 mm

80 80 mm
40 30 40

y
48- Şekildeki I kesitli kiriş,
yatay eksenle 60olik açı yapan D 5 I z  2.5*106 mm4
bir eğilme momenti etkisi M
I y  0.834*106 mm4
altındadır. Me = 2 kNm
olduğuna göre A, B ve D
60
90 mm b  11
C
noktalarındaki normal z
 x ( D)  84.21 MPa
gerilmeleri hesaplayınız. 4 mm  x ( A)  123.71 MPa
Tarafsız eksenin denklemini  x ( B)  84.21 MPa
bularak şekil üzerinde A B 5
gösteriniz. Gerilme 100
diyagramını çiziniz. 122
50- Her iki malzemenin aynı anda emniyet gerilmesine
ulaşması koşuluyla şekilde verilen betonarme kiriş kesitine
konulması gereken donatı miktarını (Açelik) hesaplayıp, bu
kesitin taşıyabileceği en büyük eğilme momentini
hesaplayınız. Not: Betonun çekme gerilmesi taşımadığı kabul
edilecektir.
Beton em. Gerilmesi = 10 MPa
Çelik em. Gerilmesi = 140 MPa , Eç/Eb=8
51- Çelik ve alüminyum borular şekildeki gibi güvenli bir
şekilde birleştirilmiştir. 1 kNm’lik eğilme momenti
etkisi altında her iki malzemede oluşacak en büyük
gerilmeyi, eğrilik yarıçapını hesaplayınız.
EA = 72 GPa, EÇ = 200 GPa
Çelik

600 mm

56 mm
6.5 mm
y 100
2.5 mm
z
C
350
ALÜMİNYUM
çelik
50 Eşdeğer çelik kesite döndürülürse
300
I Ç  15.07 *104 mm 4 I AL  22.97 *104 mm 4
Tarafsız eksenin kesit üst yüzünden
IT  (15.07  2.77778
1
22.97) *104  23.34*10 4 mm 4
uzaklığı y  163.6 mm
 Ç  120 MPa,  AL  39.3 MPa
I z  2.99*10 mm
9 4
Eç IT
r  46.7 m
Aç  3240 mm 2
Mz
M  183 kNm
123
52- Şekilde gösterilen alüminyum ve çelikten imal
edilmiş kirişe 20 kN’luk düşey kesme kuvveti etki
etmektedir. Birleşim yüzeyinde oluşacak kayma
gerilmesini ve kesitte oluşacak en büyük kayma
gerilmesini bulunuz.
EÇ = 200 GPa, EA = 70 GPa
Alüminyum
53- 150X300 mm2 en kesitli ahşap kirişi [200 profili ile
güçlendirilmiştir. Ahşap için elastisite modülü 12 GPa,
çelik için ise 200 GPa’dır. Kirişe Mz= 50 kNm’lik eğilme
momenti etkidiğine göre ahşap ve çelikte oluşacak en
büyük gerilmeleri hesaplayınız.
Alan = 2181 mm2
y Iz = 5,49x105 mm4
150 mm

Ölçüler mm’dir.
Çelik

14,5
9,9

5,6
30 0 mm

57
Mz = 50 kNm z z
z

203

b
h U 200 Profili
Tarafsız eksenin tabandan
uzaklığı y  24.47 mm
kesit eşdeğer alü min yuma döndürülürse
Tarafsız eksenin tabandan
I z  936.7 *103 mm 4
uzaklığı y  92.55 mm
 arakesit  10.9 MPa
kesit eşdeğer çeliğe döndürülürse
 enbüyük  18.26 MPa
I z  44.82*106 mm 4
 ahşap  14.26 MPa
 çelik  103.25 MPa
124
 55- Şekilde görülen (T) çelik kirişe, iki y
54- İki pirinç ve iki alüminyum çubuk şekildeki gibi ahşap parça güvenli bir şekilde 200 A
birleştirilerek kompozit bir eleman elde edilmiştir. birleştirilmiştir. Ahşabın ve çeliğin 20
Taşınabilecek en büyük Mz momentini hesaplayınız. elastisite modülleri sırasıyla Ea =12,5
GPa, Eç =200 GPa’dır. Kompozit kirişe z
Alüminyum em ger=100 MPa, Pirinç em. ger.=160 MPa uygulanan eğilme momenti Mz = 50 kNm C
EA = 70 GPa, EP = 105 GPa olduğuna göre; 300
a) Ahşapta meydana gelen maksimum 20
gerilmeyi,
PİRİNÇ ALÜMİNYUM
b) Çeliğin A noktasındaki gerilmeyi
hesaplayınız. 75 75
10

56- Kesiti 60x100 mm olan ahşap kirişin

Mz altına şekilde görüldüğü gibi 5 mm
40 mm

y
kalınlığında çelik levha konulmuştur.
Kirişe Mz = 2kNm değerinde bir eğilme z

100
C
momenti etki ettiğinde kirişin en alt ve M
en üst noktalarında ve ara yüzeydeki
10

gerilmeleri bulunuz.
10 20 mm 10
Eç/Ea=20

5 mm
60 mm

kompozit kesit Eşdeğer 57- Ahşap kesitin alt

120 mm

pirinç kesite döndürülürse yüzeyine yapıştırılan 50 y

mm genişliğinde ve 10 mm
I z  44.45*104 mm 4

200 mm
kalınlığında çelik ile
z
C

M  2.22 kNm kuvvetlendirilmiştir. Mz = M

10kNm olduğunda her iki

malzemede meydana gelen
en büyük gerilmeleri

10 mm
50 mm
hesaplayınız.
Ea = 104 MPa, Eç = 2x105 125
MPa
58- Şekilde gösterilen U kesit Q=-10 kN luk kesme kuvveti etkisindedir. A noktasındaki yatay, B noktasındaki düşey kayma
gerilmelerini hesaplayınız. Kesit üzerinde kayma gerilmesi yayılışını çiziniz.

12 mm 12 mm tabana göre statik moment alınırsa

y
250*16*8  2  60*12* 46
y  18.06 mm

16 mm
250*16  2*60*12
z 76 I z  2.046 106 mm 4
B C
10000  (60*12* 27.94  50*16*10.06)
A   3.69 MPa
2.046 106 *16
A
57.94
50 mm 10000  (12*57.94* )
125 125 mm B  2  8.20 MPa
2.046 106 *12

Q=10 kN

-  xy

+
-  xz
126
59- Şekilde çıkmalı kiriş bir T profilinden yapılmış olup
em =140 MPa em = 70 MPa dır.
B mesnedinin hemen solundan alınmış olan a-a kesitindeki
D noktasında eğilme momenti ve kesme kuvvetinden
oluşan normal ve kayma gerilmelerini hesaplayınız a-a
kesiti üzerindeki D noktasında gerilme durumunu bir
eleman üzerinde gösteriniz, asal gerilmeleri bulunuz.

a 35 kN
120 kN/m
B
A E 180
2m 20
1m
y D
a z
137.5
+ G
- - 220
35 20
102.5
44 kNm
C
+
-
35

Tarafsız eksenin tabandan

uzaklığı y  164 mm
I z  46.38*106 mm 4
 D  42.35 MPa  D  35.22 MPa
 I  62.2 MPa  II  19.94 MPa
127
60- Şekilde kesiti gösterilen kiriş üç ayrı ahşap parçanın 61- Dört ayrı ahşap parçasının şekilde gösterildiği gibi
tutkal ve çivilerle birleştirilmesi ile imal edilmiştir. Tutkalın çivilenmesi yoluyla kutu kesitli kiriş imal edilmiştir. Bir çivi 150
kayma emniyet gerilmesi em = 0.5 MPa, ve bir çivinin N’luk kesme kuvveti taşıdığına göre B ve C deki çivi aralıklarını
taşıyabildiği kesme kuvveti 1500 N olduğuna göre, bu kirişin bulunuz.
Sy=10 kN luk kesme kuvvetini taşıyabilmesi için çivi aralığı ne
olmalıdır..
400 N
C
A

40
B
a a

150
x
100mm L 40
150

40
40
C’ C
80 mm B B’

150
I z  38.88*106 mm 4
Ahşap parçaların temas yüzeyinde 40
150

40
 a  a  0.72 MPa
bunun 0.5 MPa lık kısmını tutkal taşır. I z  96.4 106 mm 4
Çivinin taşıması gereken kayma gerilmesi Qy S z 400*(190* 40*75)
qB , B     2.365 N / mm
Iz 96.4 106
 çivi  0.22 MPa
400*(110* 40*75)
0.22*80* s  1500 s  85 mm qC ,C    1.369 N / mm
96.4 106
B ve C deki kayma akıları hesaplanan değerlerin yarısıdır
sB  150
2.365/ 2  126.8 mm sC  1.369
150
/ 2  219.1 mm 128
 62- Şekildeki yapma kiriş kalasların yapıştırılması ile imal
edilmiştir. Kirişin 5kN’luk kesme kuvveti etkisi altında olduğu
bilindiğine göre yapıştırılan A yüzeyinde ve B yüzeyinde
oluşacak kayma gerilmelerini hesaplayınız.
y
A B
20
64- Üç ahşap parçası şekilde görüldüğü gibi çivilenerek
birleştirilmiştir. Her bir çivinin emniyetle taşıyabileceği
kesme kuvveti 400 N ve s çivi aralığı 75 mm olarak
bilindiğine göre kesite uygulanabilecek en büyük kesme
kuvvetini bulunuz.
y

60
80 mm

60 z
z C
I z  59.76 106 mm4
60
400 Qy S z
q   Qy  738 N
20

40 120 mm 40 75 Iz
40 40
100
20 20
65-Açıklığı 6 m olan bir kiriş şekildeki gibi mesnetlenmiş olup
63- Dört ayrı ahşap parçasının tutkallanması ile şekilde üzerinde 350 N/m’lik yük bulunmaktadır. Kirişin kesiti iki farklı
gösterilen en kesite sahip kiriş imal edilmiştir. Kiriş Q = 850 şekilde yapıldığına göre çivi aralıklarını bulunuz (bir çivi 370 N
kN kesme kuvveti taşımaktadır. A ve B noktalarında tutkal değerinde yük taşıyabilmektedir).
tarafından karşılanacak kayma akısı nedir? 350 N/m
y
B
90 10

A
B 6m
A
10

z C
196.8 mm

120 120
200

30

30
30 30
150 mm

150 mm
52.5 52.5
125 mm
10 10
I z  87.52 10 mm4 6

30

30
q A  49.77 N / mm
A kesiti B kesiti 129
qB  1313.5 N / mm
 66- Şekilde boyutları, yükleme durumu ve en kesiti
gösterilen konsol kirişin yapıldığı malzemede
em = 140 MPa ve em = 80 MPa olduğuna göre;
a) En büyük normal gerilme yönünden,
b) En büyük kayma gerilmesi yönünden,
c) Boyun noktasındaki asal gerilme bakımından
kiriş kesitinin yeterli olup olmadığını ayrı ayrı
belirleyiniz.
68- Şekilde gösterilen kiriş kesiti, dört ahşap parçanın her
200 mm de bir 15 mm çapındaki cıvatalarla birleştirilmesiyle
imal edilmiştir. Ahşabın elastisite modülü 13 GPa, çeliğin ise
200 GPa’dır. 18 kN’luk düşey kesme kuvveti etkisi altında
cıvatalarda oluşacak kayma gerilmelerini, kesitin geometrik
merkezinde oluşacak kayma gerilmesini bulunuz.

120
130 kN

20
A B 10

180 mm
x
0.5 m

20
67- Şekilde görülen kiriş üç ayrı ahşap parçasının tutkalla
birleştirilmesi yoluyla imal edilmiştir. Tutkalın ve ahşabın
kayma emniyet gerilmeleri sırasıyla 0,8 MPa ve 4 MPa olduğu
bilindiğine göre P kuvvetinin alabileceği en büyük değeri ve Kesiti eşdeğer hom ogen çelik olarak düşüne lim
kuvvete karşılık gelen en büyük eğilme gerilmesini
bahşap / çelik  4.875 mm I z  48.125*106 mm 4
hesaplayınız.
 c  7.247 MPa
P 4P P 18000  (9.75*100*100)
40

N
q  36.47
A B 100 mm 48.125  106 mm
200 q
40

 civata   20.64 MPa

4m  152
1m 1m 80 mm 2
4

I z  38.88*106 mm4 Pem  5554 N   12.86*3 MPa 130

 69- Şekilde gösterilen blok, Emniyet gerilmesi 100 MPa olan bir malzemeden yapılmıştır. Bu kesitin
taşıyabileceği en büyük P basma kuvvetini hesaplayınız. Malzemenin çekme gerilmesi taşımaması
durumunda P kuvvetinin değeri ne olur?
x N Mz My
P
y
x   y z
A Iz Iy
2m
1.5 m  P.103 0 P.106 1.5
z G
A x   y z0
12.106 I z 3.6.1013

6m T.E. Denklemini bulalım.

P P
x   z0
12 24000
x z  2000 mm.
y
P P
2m
P  x ( A)  (3000)  100
z G
1.5 m 12 24000
P  480 kN .
T.E.
Gerilme bloğu
s
Malzemenin hem çekme hem de basma
gerilmeleri taşıması durumu için bulunan P
kuvveti

 em s  1.5 m, P  450 kN
Gerilme bloğunun bileşkesi P (6  s).2. P
kuvvetidir ve Tarafsız eksene 2
göre moment,  em 2
(6  s).2. . (6  s)  P(4.5  s)
2 3
Malzemenin çekme gerilmeleri taşımaması
durumu için bulunan P kuvveti 131
70- Eksantrik normal kuvvetle yüklü, enkesiti 60x180 mm2 olan çubukta em = 10 MPa ve em = -6 MPa olarak
bilindiğine göre çubuğun taşıyabileceği en büyük P kuvvetini hesaplayınız.
y
NP
z ve y asal eksenlerdir. I zy  0
60 mm M z  P  90
min
My  0 bh3 h2
i 
2
z 
12bh 12
TE
N Mz My
x   y
30 mm
z
z A Iz Iy
G
180 mm P 90  P P  90 
x   y  1  2 y 
A Iz A  iz 
10 mm
P
P  90 12  P  y 
A maks x  1  y   1  
A h 2
 A  30 

T.E. Denklemi için x = 0 yazarsak; x  0  y  30mm

P  1080  P  y 
 min  1  y  1    6 P  32400 N
60 180  32400  60 180  30  27 kN 
Penbüyük  min    27kN
P  y  32.4 kN 
 maks  1    10 P  27000 N
60 180  30 
132
 71- Şekilde gösterilen tablalı kesitte tarafsız eksenin K ve L noktalarından geçebilmesi için eksantrik
normal kuvvetin etkimesi gereken noktanın koordinatlarını hesaplayınız.

y Alan merkezi
T.E.
120 tabandan 315.65mm ,
sağ kenardan 263.22mm 
K z C I z  4243*106 mm 4
380 I y  9226*106 mm 4
I zy  3283*106 mm 4
L
550 mm 250

Pozitif BÖLGEDE , koordinatları y p ve z p olan herhangi bir noktadaki

çekme kuvveti P olsun
M z  P yp M y  P z p NP
 xK  0
z p  52.8 mm y p  33.73 mm
 xL  0

133
72- A noktasından P basma kuvveti uygulanan T 73- Şekilde boyutları verilen kesitte y
kesite haiz kirişin basma ve çekmedeki emniyet A noktasından P basma kuvveti
gerilmeleri sırasıyla -70 MPa 140 MPa’dır. P etkimektedir. Malzemede çekme
basma kuvvetinin alabileceği en büyük değeri emniyet gerilmesi 60 MPa basma
hesaplayınız. emniyet gerilmesi –120 MPa olduğuna
(Iz = 0,58x106 mm4 Iy = 0,39x106 mm4 A = 2000 göre kesitin taşıya-bileceği en büyük P 150 mm
mm2) kuvvetini hesaplayınız. Bulunan bu P
değeri için kesitte gerilme dağılımını z C
15 mm
çiziniz.
60 A 30

y B 20 30 90 mm
y
A
30
z
C D
40 I z  24.91*106 mm 4
35 mm
I y  8.708*106 mm 4
115
20 I zy  8.1*106 mm 4
180
z C M z  50*103 P Nmm
M y  0 Nmm

15 mm
65 mm
 x  P(0.5  0.00345 y  0.02564 z ) A 30 N  1000 P N
E
 B ( z  30; y  22)  70 MPa 120 mm
P  52.04 kN
 x  P(0.123457  0.00268 z  0.00288 y)
 E ( z  35; y  65)  120 MPa P  296.7 kN
 D ( z  5; y  115)  60 MPa P  308.7 kN
P  296.7 kN
134
 76- Şekilde gösterilen kesit y 180
74- P = 100 kN şiddetindeki ekseni üzerinde olan P çekme B
basma kuvveti şekilde görülen
100 mm
kuvvetinin etkisi altındadır. y 40
kesite A noktasından y A 20 Kesitin A noktasındaki normal
etkimektedir. En kesit üzerinde gerilmenin B noktasındakinin iki
gerilme diyagramını çizip B z
katı olduğu bilindiğine göre P C
kesitteki en büyük ve en küçük z kuvvetinin uygulandığı noktanın 180 mm
normal gerilmeyi hesaplayınız.
C
100 mm A noktasından uzaklığını
hesaplayınız. Iz = 63,96x106 40
Alan merkezi
20 mm4 A=14400 mm2 A
tabandan 80mm ,
a ) A ve B Noktalarında aynı işaretli gerilme olsun
I z  5.33*106 mm 4
Kuvvetin TE ' nin üst tarafında D (0; yD ) noktasında etkidiğini
I y  1.73*106 mm 4
kabul edelım. N  P M z   P yD M y  0 olur.
I zy  0 mm 4
N Mz M P P yD P y 
M z  4 kNm M y  5 kNm x   y y z   y  1  2D y 
A Iz Iy A Iz A iz 
N  100 kN P kuvvetinin çekme  ( A)  2*  ( B)  yD  15.06 mm
 x  25  0.75 y  2.89 z olması halini siz
inceleyiniz AD  145  15.06  129.9 mm
 ( A)  199 MPa
 ( B)  104 MPa
b) A ve B Noktalarında farklı işaretli gerilme olsun
yD  2665 mm

77- Kesitin A
75- Düşey 4,8 kN luk noktasından P = 120
kuvvet etkisi altında ahşap kN şiddetinde çekme
kolonun A, B, C, D kuvveti etkimektedir. 100 mm

noktalarındaki gerilmeleri Kesitte gerilme

hesaplayınız. dağılımını çiziniz.
20
A
20 80 mm
135
78- Yanda şekilde gösterilen 80- Yanda şekilde elemana P = 150 kN değerinde bir kuvvet etki
istinat duvarının yapıldığı etmektedir. En büyük gerilmenin 125 MPa’yı geçmemesi
malzemenin birim hacim istendiğine göre en büyük a mesafesini bulunuz.
ağırlığı  = 25 kN/m3 ve yatay A = 4570 mm2; d = 201 mm; bf = 165 mm; tf = 10,2 mm
toprak itkisi h = 120 kN’dur. tw = 6,2 mm; Ix = 34,5x106 mm4; Iy = 7,62x106 mm4
İstinat duvarının altındaki
zemindeki gerilmeleri bulunuz.

 B  166 kPa
 C  14 kPa

79- Yanda şekilde elemana

iki kuvvet etki etmektedir.
En büyük gerilmenin 70
MPa’yı geçmemesi
istendiğine göre en büyük P
kuvvetini bulunuz. a  31.2 mm
A = 2897 mm2; d = 254 mm; z z
bf = 65 mm; tf = 11,1 mm;
tw = 6,1 mm; Iz = 28,1x106
mm4; Iy = 0,949x106 mm4
(Kuvvetler gövde orta
x  16.1 mm
noktaya etkimektedir)

136
P  51.6 kN
 Ferdinand P.BEER & E.Russel JOHNSTON, Mechanics of Materials, McGraw-Hill Book Comp.1981

81- Şekilde görülen sistemdeki AB ve BC elemanları
dış çap 120 mm, et kalınlığı 10 mm olan alüminyum
çubuklardır. Burkulma güvenliğini en büyük yapacak h
yüksekliğini bulunuz. mg = 75 kN olduğunda karşılık
gelen güvenlik katsayısını hesaplayınız. E=70 GPa
82- 2,5 m burkulma boyu olan kolonun kesiti
şekildeki gibidir. Taşıyabileceği P yükü 350 kN
olduğuna göre n güvenlik katsayısını hesaplayınız.
A = 3325 mm2; E = 200 GPa; Iy = 8,865x106 mm4;
Ix = 11,557x106 mm4)

mg

kablo, BC ve AB çubuk kuvvetleri

imin  51.63 mm,   48.4
h 2  9 mg 3mg mg
K , BC  , AB   kr  310  1.14* 48.4  254.8 MPa
h 2 2h 2
çubukların Pkr yükleri yazılıp taraf tarafa bölünürse Pkr  254.8*3325  847226 N
3mg  2 EI min mg  2 EI min n
Pkr 847226
  2.42
 , 
2h 36 2 16 P 350000
h  6.75 m fsBC  6.07
137
 Ferdinand P.BEER & E.Russel JOHNSTON, Mechanics of Materials, McGraw-Hill Book Comp.1981

83- Şekildeki yükleme altında en büyük L değerini 84- Burkulma boyu L olan kolon dxd/3 boyutlarındaki
hesaplayınız. ahşap bloklardan şekildeki düzenlemelerde oluşturulmak
E = 200 GPa, kr = 290 MPa, A= 1452 mm2, iz = 41,6 mm, isteniyor. Burkulma açısından taşıyabilecekleri
i y = 14,75 mm fs = 1,92 kuvvetlerin (PA/PB) oranını hesaplayınız.

P = 60 kN

d
d/3

A B

P Akr I min
A
27
   1.421
P B kr I min
B
19
 2 EI min
Pkr  Pem * fs  ,
L2b
I min  14.752 *1452
L  2325 mm
60000*1.92
  79 MPa   kr
1452
138
85- Şekildeki kolona başlangıçta hiçbir kuvvet 87- AB ve AC çubuklarının çapı 15 mm, BC çubuğunun
etkimemektedir. Sıcaklık 40 C arttırıldığında burkulmanın
o çapı 21 mm’dir. Güvenilirliği en büyük yapacak a açısını
olduğu bilindiğine göre kolonun L boyunu bulunuz (E = 200 bulunuz. P = 7 kN olduğunda karşılık gelen güvenlik
GPa; a = 11,7x10-6/oC; d = 100 mm) katsayısını hesaplayınız (E = 200 GPa).

 2 EI min α
Pkr  P
L2b
B
RL
L a * L * T 
EA
 R  Pkr 0.9 m
L  4190 mm A C

86- Uzunluğu L = 1.5 m olan, iki ucu mafsallı bir ahşap çubuk fs =
0.9 m
3 güvenlik katsayısı ile P = 60 kN değerindeki eksenel kuvvetini
taşıyacaktır. Çubuğun kesiti dikdörtgen ve bir kenarı diğerinin
iki katıdır. Buna göre kesiti boyutlandırınız. 88- İki ucu mafsallı 4 m uzunluğundaki çelik bir kolon
E = 10 GPa, p = 100 I260 profilinden yapılmıştır. fs = 2,5 güvenlik katsayısı
ile bu kolonun taşıyabileceği Pem yükünü hesaplayınız (A =
 2 EI min 1500 53,3x102 mm2, Imin =288x104 mm4 imin = 23,2 mm, E =
Pkr  2
 210 GPa )
L b
b
2 3
2
Pkr Lb 3*60000*15002 b 4
I min  2  
 E  2 *10000 6

b  71 mm; h  142 mm
  73.8 p  100
 b  76 mm; h  152 mm 139
 91- Şekildeki dairesel kesitli BC çubuğunun n = 3 güvenliği ile
89- L uzunluğunda dikdörtgen kesitli
boyutlandırınız (E = 200 GPa). (BC çubuğunun boyu 5 m’dir)
alüminyum bir kolon ucundan ankastre
diğer ucundan şekilde görüldüğü gibi
mafsalıdır. 20 kN/m
Burkulma açısından en uygun a/b oranını
bulunuz. A
Kolonu L = 500 mm E = 70 GPa P = 20 kN B
için boyutlandırınız. n = 2,5 5m

4m 2m

90- Şekilde gösterilen kafes kiriş elemanları 15 ve 20 92- Her bir çubuk içi dolu dairesel kesitli çelikten imal
mm çapında dairesel kesitli çubuklardan yapılmıştır. n = edilmiştir. Birinci çubuğun çapı 20 mm olduğunda verilen yükleme
2,6 güvenlik katsayısı ile taşınabilecek Pmax yükünü altında burkulmanın olmaması için n güvenlik katsayısını bulunuz.
hesaplayınız (E = 200 GPa, em = 140 MPa) Aynı güvenlik katsayısına sahip diğer çubukların yine burkulmanın
P olmaması için en küçük çaplarını hesaplayınız (E = 200 GPa).

B
20
m

m
m

m 0.5 m
15

A 15 mm C
0.5 m 1.5 m

140
93- Her iki kolonun eşit ağırlığa sahip olması için d 95- Kare kesitli kolonun taşıyabileceği Pkritik yükünü
genişliğini hesaplayıp, her iki kolonda kritik P yükünü hesaplayınız. Aynı yükü taşıyabilecek daire kesitli
bulunuz. kolonun yarıçapını hesaplayınız. ( E = 200 GPa).

  138.56
d  28.53 mm
r  14.27 mm

Çelik Alüminyum
E = 200 GPa E = 70 GPa
 = 7860  = 2710
kg/m3 kg/m3 96- Sistemin güvenle taşıyabileceği P kuvvetini bulunuz.
(E = 210 GPa, em = 140 MPa, fs = 2,5)

94- Burkulma boyu 1,8 m olan iki pirinç çubuk şekilde C

80 mm
AB
görülen en kesitlere sahiptirler. Her iki kesit alanın aynı

40
çubuğu
olması için kare kesitin et kalınlığını bulunuz, her iki çubuğun 3m
taşıyabileceği yükü hesaplayınız (E = 105 GPa).
A B

60 mm
BC

40
çubuğu
4m P
AB
75 mm

75 mm

çubuğu
50

AB çubuğunda   178.88
I min  1.885 106 mm4
P  73252 N
141
97- Yükleme durumu şekilde verilen basit 98- Yükleme durumu şekilde verilen basit kirişte C
kirişin elastik eğri denklemini bulunuz. noktasındaki sehimi birim yük yöntemi ile hesaplayınız.

y
y P P
q
A B x
A B C D
x
L L/3 L/3 L/3
P P
L

ql q y
M x  x 2 , EIv  M 1 kN
2 2 x
A B
1 qx 4 ql 3 ql 3
v (  x  x) C
EI 24 12 24
L/3 2L/3
5 qL4 qL3 1/3
venbüyük   , qA   2/3 L
384 EI 24 EI
2 l
M 1  Px m1  x 0 x
3 3
Pl lx l 2l
M2  m2  x
3 3 3 3
lx 2l
M 3  P (l  x) m3   xl
3 3
M .m 5 Pl 3
vc   dx   142
l
EI 162 EI
 99- Yükleme durumu şekilde verilen konsol
kirişin elastik eğrisini bulunuz. B noktasındaki
çökme ve dönmeyi hesaplayınız.
Po
A B
Po P
102- Yükleme durumu şekilde verilen A C
kiriş elastik eğrisini bulunuz. C B
noktasındaki çökmeyi ve dönmeyi, B
noktasındaki dönmeyi hesaplayınız.
a a

L 103-a) Yükleme durumu şekilde P

verilen konsol kirişin elastik eğrisini
bulunuz. A B C
100- Yükleme durumu şekilde verilen konsol I1
b) B noktasında çökme olmaması için P I2
kirişin elastik eğrisini bulunuz. En büyük kuvveti ile MB momenti arasındaki
çökmeyi ve B noktasındaki dönmeyi hesaplayınız. L/2 L/2
bağıntıyı bulunuz.

Po
A B 104- Aşağıda yükleme durumları verilen kirişlerin elastik eğrilerini
bulunuz.
qo
L
Mo
B A
A B
101- a) Yükleme durumu şekilde verilen konsol
kirişin elastik eğrisini bulunuz.
L L
b) B noktasında çökme olmaması için P kuvveti
ile MB momenti arasındaki bağıntıyı bulunuz.

P qo
MB
Mo
A A B B
A

L a b L 143
 x
q  q0 sin
L

A B

105- Aşağıda yükleme durumları verilen kirişlerin elastik eğrilerini bulunuz. Kiriş orta nokta noktasında
deplasmanı hesaplayınız. w
(, P = 25 kN, Mo =10 kNm, L = 4 m, E = 200 GPa, I = 18x106 mm4) w  o  15kN / m
2

144