2015-2016 GÜZ DÖNEMİ AKIŞKANLAR MEKANİĞİ ÇÖZÜMLÜ SORULARI

Bölüm 7 (Boyut Analizi ve Benzerlik)

Prof. Dr. Tahsin Engin

7-9 Termodinamik alanında kullanılan ve aşağıda verilen değişkenlerin her birinin ana
boyutlarını tüm işlemlerinizi göstererek yazınız.
ÇÖZÜM Her bir değişkenin ana boyutlarını tespit edeceğiz.
Analiz
(a) Enerji kuvvet çarpı uzunluktur (iş ile aynı boyutlarda),
Enerjinin ana boyutları:
𝑘ü𝑡𝑙𝑒 × 𝑢𝑧𝑢𝑛𝑙𝑢𝑘 𝒎𝑳𝟐 (1)
{𝐸} = {𝑘𝑢𝑣𝑣𝑒𝑡 × 𝑢𝑧𝑢𝑛𝑙𝑢𝑘} = { × 𝑢𝑧𝑢𝑛𝑙𝑢𝑘} = { 𝟐 }
𝑧𝑎𝑚𝑎𝑛2 𝒕
Daha sade bir şekilde; {E} = {m1 L2 t-2}.
(b) Özgül enerji, birim kütleye düşen enerjidir
Özgül enerjinin ana boyutları:
𝑒𝑛𝑒𝑟𝑗𝑖 𝑘ü𝑡𝑙𝑒 × 𝑢𝑧𝑢𝑛𝑙𝑢𝑘 2 1 𝑳𝟐 (2)
{𝑒} = { }={ × } = { }
𝑘ü𝑡𝑙𝑒 𝑧𝑎𝑚𝑎𝑛2 𝑘ü𝑡𝑙𝑒 𝒕𝟐
Daha sade bir şekilde, {e} = { L2 t-2}.

(c) Güç, birim zamanda tüketilen enerjidir,

Gücün ana boyutları:
𝑒𝑛𝑒𝑟𝑗𝑖 𝑘ü𝑡𝑙𝑒 ×𝑢𝑧𝑢𝑛𝑙𝑢𝑘 2 1 𝒎𝑳 𝟐 (3)
{𝑊̇ } = {𝑧𝑎𝑚𝑎𝑛} = { × 𝑧𝑎𝑚𝑎𝑛} = { 𝒕𝟑 }
𝑧𝑎𝑚𝑎𝑛2

Daha açık bir şekilde, {𝑊̇ } = {m1 L2 t-3}.

İrdeleme Boyut analizi yaparken enerji, özgül enerji ve gücü ayırt etmek önemlidir.

7-41E Yeni bir spor arabanın aerodinamik direnci 96.0 km/h hız ve 25°𝐶 hava sıcaklığı şartları
için hesaplanacaktır. Otomotiv mühendisleri arabanın ¼ ölçekli modelini yapıyorlar. rüzgar
tünelinin sıcaklığı da 25°𝐶‘dir. Direnç kuvveti, direnç terazisi ile ölçülecektir ve arabanın
referans koordinat sistemine göre hareketli zemini temsil etmek üzere yürüyen bir bant
kullanılmaktadır. Model ve prototip arasındaki benzerliği elde etmek için mühendislerin rüzgar
tünelini hangi hızda çalıştırmaları gerektiğini hesaplayınız.
ÇÖZÜM Rüzgar tünelindeki rüzgar hızını bulmak için benzerlik yasalarından
yararlanılacaktır.
Kabuller 1 Havanın sıkıştırılabilirliği ihmal edilmiştir. 2 Rüzgar tünelinin duvarları
otomobile gelen aerodinamik direnç kuvvetlerini etkilemeyecek kadar uzaktadır.. 3 Model
geometric olarak prototip ile benzerdir. 4 Rüzgar tünelinde ve prototip otomobil üzerinden akan
hava standart atmosferik basınçtadır.

Özellikler T = 25oC’de ve atmosferik basınçta bulunan hava için  = 1.184 kg/m3 ve  =

1.849  10-5 kg/ms’dir.

Analiz Bu problemde sadece bir adet bağımsız değişken  olduğu için, 2,m = 2,p şartında
benzerlik sağlanır. 2 Reynolds sayısıdır. Böylece;
mVm Lm pVp Lp
 2,m  Rem    2,p  Rep 
m p

yazabiliriz. Bilinmeyen rüzgar hızı diğer değerlerin yerine konması ile bulunur.
𝜇𝑚 𝜌𝑝 𝐿𝑝
𝑉𝑚 = 𝑉𝑝 ( ) ( ) ( ) = (96.0 𝑘𝑚ℎ)(1)(1)(4) = 𝟑𝟗𝟔 𝒌𝒎𝒉
𝜇𝑝 𝜌𝑚 𝐿𝑚

Böylece, benzerliğin sağlanması için rüzgar tünelinin 396 kmh hızla çalıştırılması gerektiği
görülmektedir.
İrdeleme Bu değer oldukça büyüktür ve rüzgar tüneinin bu hızda çalıştırılamayabilir.
Problemde 𝐿𝑝 ve 𝐿𝑚 verilmemiş olsa da aralarındaki oranın 4 kat olduğu bilinmektedir. Bu oran
benzerlik için gereken hızı bulmamız için yeterlidir.
7-52 Büyük bir tanktaki kimyasal maddeyi karıştırmak için bir karıştırıcı kullanılmaktadır.
Karıştırıcının kanatlarına verilen mil gücü 𝑊̇ ; karıştırıcı çapı D; sıvı yoğunluğu 𝜌; sıvı
viskozitesi 𝜇 ve dönen kanatların açısal hızı 𝜔’nin bir fonksiyonudur. Bu parametreler arasında
boyutsuz bir ilişki oluşturmak için tekrarlayan değişkenler yöntemini kullanınız. Tüm
işlemlerinizi gösteriniz ve gerektiğinde değişiklik yaparak Π gruplarını elde ettiğinizden emin
olunuz.
ÇÖZÜM Verilen parametreler arasındaki fonksiyonel ilişkiyi bulmak için boyut analizi
kullanılacaktır.
Kabuller 1 Verilen parametreler dışında ilgili bir parametre olmadığı var sayılacaktır.
Analiz Boyutsuz parametrelerin elde edilmesi için adım adım tekrarlayan değişkenler yöntemi
kullanılacaktır. (’ler).

Adım 1 Problemde 5 adet parametre vardır; n = 5,

İlgili parametreler: 𝑊̇ = 𝑓(𝜔, 𝜌, 𝜇, 𝐷) 𝑛=5 (1)
Adım 2 Her parametrenin temel boyutları listelenmiştir,

W    D

m L t  t 
1 2 3 1
m L  1 3
m L t  L 
1 1 1 1

Adım 3 İlk tahmin olarak j=3 olarak kabul edilmiştir, problemdeki ana boyutlar yukarda
verilmişti (m, L, and t).
İndirgeme: 𝑗=3
Eğer bu j doğru ise beklenen  sayısı,
Beklenen  sayısı: 𝑘 =𝑛−𝑗 = 5−3= 2
Adım 4 j = 3 olduğu için üç adet tekrarlayan parametre seçmemiz gerekmektedir. Bu
bölümdeki tavsiyeler dikkate alındığında viskoziteyi seçmemein doğru bir tahmin olduğunu
söyleyebiliriz.
Tekarlayan değişkenler: , , ve D

Adım 5 Bağımlı  aşağıdaki şekilde elde edilir:

1  W  a1  b1 Dc1 1   m L t
1 2 3
 t   m L   L 
1
a1
1 3
b1
1
c1


kütle: m   m m 
0 1 b1
0  1  b1 b1  1

zaman: t   t
0 3  a1
t  0  3  a1 a1  3

uzunluk: L   L L
0 2 3b1
Lc1  0  2  3b1  c1 c1  5

Böylece bağımlı ;
𝑊̇
1: Π1 = 𝜌𝐷5 𝜔3 = 𝑁𝑝

bahsedilen değer daha önce boyutsuz sayılarda ismi geçen güç sayısıdır (Tablo 7-5).
İkinci Π (bu problemdeki tek bağımsız  ) şöyle oluşturulur:

 2   a2  b2 D c2  2    m L t
1 1 1
 t   m L   L 
1
a2
1 3
b2
1
c2


kütle:  m   m m 
0 1 b2
0  1  b2 b2  1

zaman: t   t
0 1  a2
t  0  1  a2 a2  1
 uzunluk: 0  1  3b2  c2 c2  2
 L   L
0 1 3b2
L Lc2  0  1  3  c2

verilen değerler yerine konulursa;

𝜇
Π2 = 𝜌𝐷2 𝜔

D dönen kanatın ucundaki çizgisel hız olduğundan dolayı bu ’yi Reynolds sayısının tersi
olarak tanımlayabiliriz. Dönüştürülürse;
𝜌𝐷 2 𝜔 𝜌(𝐷𝜔)𝐷
Dönüştürülmüş 2: Π2 = = = 𝑅𝑒𝑦𝑛𝑜𝑙𝑑𝑠 𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤 = 𝑅𝑒
𝜇 𝜇

Adım 6 Nihai fonskiyonel ilişkiti aşağıdaki şekilde yazabiliriz;

N P  f  Re 
’ler arasındaki ilişki:

İrdeleme Belirli miktarda alıştırma yaptıktan sonra, boyutların kuvvetleri ile ilgili bazı
işlemleri kafanızdan yapmaya başlayabilirsiniz. Örneğin, genellikle viskoziteyi; yoğunluk,
uzunluk ve hız veya hızın türevi olan açısal hız gibi parametrelerle birleştiğimizde Reynolds
sayısını bulmaktayız.

7-66 Yoğunluğu 𝜌; viskozitesi 𝜇 olan sıkıştırılamaz bir akışkan, ortalama hız V ile, uzunluğu L
ve pürüzlülük yüksekliği 𝜀 olan bir borunun yatay kısmında akmaktadır. Akışın tam gelişmiş
olmasını sağlayacak şekilde boru yeterince uzundur. Yani borunun çıkışına doğru hız profili
değişmemektedir. Sürtünmeyi yenmek için akışkanı boru boyunca “itmek” üzere uygulanan
basınç boru çıkışına doğru doğrusal olarak azalmaktadır. Problemdeki basınç düşüşü olan ∆𝑃 =
𝑃1 − 𝑃2 ve diğer parametreler arasında tekrarlayan değişkenler yöntemini kullanarak boyutsuz
ilişki oluşturunuz. Tanınmış boyutsuz parametreleri elde etmek için Π gruplarınız üzerinde
gerekli değişiklikleri yaptığınıza emin olunuz ve boyutsuz parametrelerinizi isimlendiriniz
(İpucu: Tutarlılık açısından, tekrarlayan parametrlerinizden birisi olarak L veya 𝜀’den ziyade
D’yi seçiniz)
ÇÖZÜM Verilen parametreler arasında boyutsuz bir ilişki oluşturacağız.
Kabuller 1 Akış tam gelişmiştir. 2 Akışkan sıkıştırılamazdır. 3 Verilen parametreler
dışında bağımlı değişkeni etkileyen bir parametre yoktur (veya ihmal edilmiştir).
Analiz Boyutsuz sayıları elde etmek için adım adım tekrarlayan değişkenleri bulma yöntemi
kullanılacaktır.

Adım 1 İlgili tüm değişkenler fonksiyonel şekilde verilmiştir.

İlgili parametreler: ∆𝑃 = 𝑓(𝑉, 𝜀, 𝜌, 𝜇, 𝐷, 𝐿) 𝑛=7
Adım 2 Her bir parametrenin temel boyutları aşağıdaki gibidir:

P V    D L

m L t  L t 
1 1 2 1 1
L 
1
m L 1 3
m L t 
1 1 1
L 
1
L 
1

Adım 3 İlk tahmin olarak j=3 olarak kabul edilmiştir, problemdeki ana boyutlar yukarda
verilmişti (m, L, and t).
İndirgeme: 𝑗=3
Eğer j değeri doğruysa beklenen Π sayısı;
Beklenen  sayısı: 𝑘 = 𝑛 − 𝑗 = 7 − 3 = 4

Adım 4 j = 3 olduğu için üç adet tekrarlayan değişken seçmemiz gerekmektedir.

Kitabımızdaki tavsiyeler ışığında bağımlı değişken P’yi tekrarlayan parametre olarak
alamamaktaydık. Boyutsal olarak özdeş olduğu için , L, ve D parametrelerinden herhangi iki
tanesini de seçemeyiz.  veya  ‘nin ise tüm Π’lerde gözükmesini istemeyiz. Bu durumda en
iyi tercih V, D, and  parametrelerini seçmek olacaktır.
Repeating parameters: V, D, and 

Adım 5 Bağımlı değişken  oluşturulur:

1  PV a1 D b1  c1 1   m L t
1 1 2
 L t   L   m L 
1 1
a1
1
b1
1 3
c1


kütle: m   m m 
0 1 c1
0  1  c1 c1  1

zaman: t   t
0 2  a1
t  0  2  a1 a1  2

uzunluk: 0  1  a1  b1  3c1 b1  0
 L   L
0 1 a1
L Lb1 L3c1  0  1  2  b1  3

Böylece bağımlı ;
P
1 
1 : V 2

Kitaptaki tablodan elde edilen boyutsuz değişken 1‘in Euler sayısına (Eu) benzer olduğu
görülebilir. Herhangi bir değişiklik yapmaya ihtiyaç yoktur. İkinci  sayısını  ile
oluşturacağız. Bu değişkenlerle bir Reynolds sayısı oluşturacağız.
 𝜌𝑉𝐷
Π2 = 𝜇𝑉 𝑎2 𝐷 𝑏2 𝜌𝑐2 Π2 = = 𝑅𝑒𝑦𝑛𝑜𝑙𝑑𝑠 𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤 = 𝑅𝑒
𝜇

Kalan iki  sayısı ise  ve L ile oluşturulacaktır. Buradaki işlemler verilen değişkenlerin
boyutları tekrarlayan değişkenlerden D ile özdeş olduğu için (uzunluk) matematiksel olarak
oldukça basittir.

𝜀
Π3 = 𝜀𝑉 𝑎3 𝐷𝑏3 𝜌𝑐3 Π3 = = 𝑃ü𝑟ü𝑧𝑙ü𝑙ü𝑘 𝑜𝑟𝑎𝑛𝚤
𝐷
𝐿
Π4 = 𝐿𝑉 𝑎4 𝐷𝑏4 𝜌𝑐4 Π4 = = 𝑈𝑧𝑢𝑛𝑙𝑢𝑘 − ç𝑎𝑝 𝑜𝑟𝑎𝑛𝚤
𝐷

Adım 6 Nihai ilişki aşağıdaki şekilde ifade edilebilir;

P   L
Eu   f  Re, ,  (1)
V 2
 D D
’ler arasındaki ilişki:

İrdeleme Buradaki sonuçlar hem laminer hem de türbülanslı tam gelişmiş boru akışlarına
uygulanabilir. Fakat ikinci boyutsuz değişken 2 (pürüzlülük oranı) laminer akışta, türbülanslı
akıştaki kadar önemli değildir. P’nin boru boyunca lineer olarak azalmasından dolayı, L/D
ile lineer olarak orantılı olduğunu biliyoruz. Diğer  ‘ler için ise sadece boyutlar üzerinden akıl
yürüterek fonksiyonel bir ilişki ortaya koymak mümkün değildir.
7-74 Sıcaklığı 20°𝐶 olan su uzun düzgün bir boru
içerisinde akmaktadır. Borunun L=1.3 m’lik kısmı
boyunca olan basınç düşüşü, borudaki ortalama hız
V’nin bir fonksiyonu olarak ölçülmüştür. (a) verileri
boyutsuzlaştırınız ve Euler sayısını Reynold sayısının
fonksiyonu olarak çiziniz. Deney, Reynold sayısı
bağımsızlığını elde etmek için yeteri kadar yüksek bir
hızda yapılmış mıdır? (b) 80 m/s’lik bir ortlama hızda
oluşan basınç düşüşünü kestirmek için deneysel
verilere ekstrapolasyon uygulayınız.
 0.309
ÇÖZÜM Deneysel boru verileri boyutsuz hale
0.308 getirilecek, grafik haline getirilecek ve Reynokds
0.307
sayısından bağımsız hale gelip gelmediği
hesaplanacaktır. Daha yüksek bir hız değerine göre
Reynolds sayısı
Eu 0.306
bağımsızlığı
tahmin (ekstrapolasyon) yapılacaktır.
0.305 Kabuller 1 Akış tam gelişmiştir. 2 Akış daimi ve
sıkıştırılamazdır.
0.304

0.303
0 2 4 6 Özellikler Atmosferik basınçta ve T = 20oC’deki su
Re  10 -6
için,  = 998.0 kg/m3 ve  = 1.002  10-3 kg/ms’dir.

Analiz (a) Tablodaki V ve değerleri Reynolds ve Euler sayılarına dönüştürürüz.

Tablodaki en yüksek veri noktası (en yüksek hız) için Re ve Eu sayıları;
Reynolds sayısı:

VD  998.0 kg/m   50 m/s  0.104 m 

3 (1)
Re    5.18  106
 1.002 103 kg/m  s

ve
Euler sayısı:
P 758, 700 N/m 2  kg m  (2)
Eu   2    0.304
V 2
 3

998.0 kg/m  50 m/s   s N 
2

Yukarıdaki şekilde Eu’ya karşılık Re sayıları grafik haline getirilmiştir. Deneysel veriler grafiğe
yerleştirildiğinde son değerlerin bir veri bulutu oluştursa bile Eu sayısnın 2  106 değerinden
sonra Re sayısından bağımsız hale geldiği görülmektedir. Son 6 verinin Eu sayısının ortalama
değeri alındığında 0.3042 değerini vermektedir.

(b) Değeri daha yüksek hızlar için tahmin edebiliriz (ekstrapole edebiliriz). V = 80 m/s için P
hesaplanırsa (yüksek Re değerlerinde Eu sayısının sabit kadığı varsayılıyor);
Ekstrapole edilmiş değer:

(3)
 s2 N 
2

P  Eu  V  0.3042 998.0 kg/m 80 m/s  
3
 2
  1, 940, 000 N/m
2

 kg m 
İrdeleme 8.Bölümde değişkenlerin Reynolds sayısının çok yüksek değerleri için Re
sayısından bağımsız hale gelebileceğini gösterilmişti. Re bağımsızlığının gerçekleştiği limit
değer ise bağıl yüzey pürüzlülüğü /D ‘nin bir fonksiyonu olarak ortaya çıkmaktadır.