ÇANKIRI KARATEKİN ÜNİVERSİTESİ

MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ

EEM 256 - GÜÇ ELEKTRONİĞİ

LABORATUVARI
DENEY FÖYÜ

Dr. Öğr. Üyesi Göksu GÖREL

Çankırı 2020
Deney No : 3
Deney Adı : Tek Fazlı Tam Dalga (Köprü) Evirici

1. Deneyin Amacı

Deneyin başlıca amaçları;

 DA-AA dönüştürücülerinin çalışma karakteristiğinin anlaşılması,
 DA-AA dönüştürücülerinin performans parametrelerinin hesaplanabilmesi,
 DA-AA dönüştürücülerinin tasarımının analiz edilmesi ve
 DA-AA dönüştürücülerinin performansının simülasyon programları ile analiz
edilebilmesinin ölçümüdür.

2. Teorik Bilgiler

DA-AA dönüştürücüler “eviriciler” olarak adlandırılırlar. Bir eviricinin işlevi, DA giriş

gerilimini arzu edilen genlik ve frekansta simetrik bir AA çıkış gerilimine dönüştürmektir.
Çıkış gerilimi, sabit veya değişken frekansta sabitlenebilir veya ayarlanabilir. Değişken bir
çıkış gerilimi, DA giriş gerilimini değiştirerek ve evirici kazancını sabit tutarak elde edilebilir.
Diğer yandan DA giriş gerilimi sabitse ve kontrol edilemiyorsa, değişken bir çıkış gerilimi
elde etmek için eviricinin kazancı değişebilir. Bu da eviricide darbe genişlik modülasyonu
(PWM) kontrolü yapılarak gerçekleştirilir. Evirici kazancı, AA çıkış geriliminin DA giriş
gerilimine oranı olarak isimlendirilebilir.
İdeal eviricilerin çıkış gerilim dalga şekilleri sinüzoidaldir. Fakat pratikte eviricilerin çıkış
gerilim dalga şekilleri sinüzoidal değildir ve belirli harmonikler içerirler. Düşük ve orta güç
uygulamalarında kare ya da kısmı kare dalga, büyük güç uygulamalarında ise az bozunumlu
sinüzoidal dalga şekilleri gereklidir.
Eviriciler genel olarak iki sınıfa ayrılırlar. Bunlar tek fazlı ve üç fazlı eviricilerdir. Her bir
evirici kontrollü iletime ve kesime geçen elemanlar kullanılabilir. Bir evirici giriş gerilimi
sabit ise gerilim beslemeli evirici, giriş akımı sabit ise akım beslemeli evirici ve giriş gerilimi
kontrol edilebilir ise değişken DA baralı evirici olarak adlandırılırlar. Evirici çıkış gerilimi
veya akımının bir LC rezonans devresiyle sıfırdan geçmesi için zorlama yapılırsa bu tip
evirici rezonans darbe evirici olarak adlandırılır.
 Şekil 4.1 (a) DA-AA Evirici Blok Diagramı (b) Çıkış Gerilimi (c) Giriş Akımı

Şekil 4.1.a’ da gösterildiği gibi bir eviricinin giriş gerilimi DA’dır ve çıkış gerilimi (ya da
akımı) AA’dır. Çıkış ideal olarak saf sinüs dalga olmalıdır fakat pratik bir eviricinin çıkış
gerilimi Şekil 4.1.b’de gösterildiği gibi harmonikler ve dalgalanmalar içerir. Evirici DA giriş
kaynağından yalnızca, yükü besleme kaynağına bağladığında bir akım çeker ve giriş akımı saf
DA değildir. Fakat Şekil 4.1.c’ de gösterildiği gibi harmonikler oluşur. Bir eviricinin kalitesi
normalde çıkış performans parametreleri cinsinden değerlendirilir.
Tek fazlı eviricinin çalışma prensibi Şekil 4.2 ile açıklanabilir.

Şekil 4.2 Tek Fazlı Yarım Köprü Evirici Devresi

Şekil 4.2’ deki evirici devresi iki kıyıcıdan oluşur. Sadece Q 1 transistörü T0/2 süresince
iletime sokulursa, yük uçlarındaki ani gerilim v 0, Vs/2’ ye eşit olur. Eğer sadece Q 2 transistörü
T0/2 süresince iletime sokulursa yük uçlarında - Vs/2 görülür. Q1 ve Q2 aynı anda iletime
sokulmayacak şekilde bir lojik devre tasarlanmalıdır. Şekil 4.3’ de yarım dalga evirici dalga
şekilleri gösterilmiştir.

Şekil 4.3 (a) Rezistif Yüklü Dalga Şekilleri (b) Oldukça Endüktif Yüklü Yük Akımı

Rezistif yük için faz kaymasının θ 1=0 olduğuna dikkat edilmelidir. Evirici üç telli bir DA
kaynağına ihtiyaç duymaktadır ve transistör kesimdeyken ters gerilimi V s/2 yerine Vs
olmaktadır. Bu evirici yarım köprü evirici olarak isimlendirilir.
Endüktif bir yükte, yük akımı çıkış gerilimiyle ani olarak değişmez. Eğer Q 1, t=T0/2’ de
kesime sokulursa yük akımı sıfıra düşene kadar D 2, yük ve DA kaynağının alt yarısından
akmaya devam edecektir. Benzer olarak, t=T0’ da Q2 kesime sokulduğunda yük akımı, D1, yük
ve DA kaynağının üst yarısından akar. D 1 ve D2 diyotları iletimdeyken enerji DA kaynağın
geri aktarılır ve bu diyotlar geri besleme diyotları olarak bilinirler. Şekil 4.3.b’ de saf bir
endüktif yük için yük akımını ve elemanların iletim aralıklarını göstermektedir.

Transistörün yerine herhangi bir anahtarlama elemanı kullanılabilir. Anahtarlama elemanları

için anahtarlama sırası aşağıdaki gibi gerçekletirilir:
1) f0 çıkış frekansında ve %50 doluluk oranında (duty cycle) kare dalga anahtarlama
işareti vg1’ i üretiniz. Anahtarlama işareti vg2, vg1’ in lojik tersi olmalıdır.
2) vg1 işareti bir kapı yalıtım devresi ile Q 1 anahtarını sürecekken vg2 herhangi bir yalıtım
devresi olmaksızın Q2’ yi sürebilir.

Tek fazlı tam dalga evirici devresi için, gerekli formülizasyon aşağıdaki tabloda verilmiştir.

2V s Çıkış gerilimi etkin değeri

V 01= =0.45 V s
√2 π
Vs Çıkış gerilimi
V 0=
2
2
V0 Çıkış gücü
P 0=
R
V0 Transistör tepe akımı
I P=
R
V0 %50 doluluk oranı için transistör ortalama akımı
I P=
R
V BR=2 V 0 Ters tıkama tepe gerilimi

P0 Ortalama kaynak akımı

I S=
Vs
V h=0.2176 V s Harmonik gerilimi
 0.2176 V s THD
THD=
0.45 V s
V on=0.024 V s V on

0.024 V s DF
DF =
0.45V s

3. Deneyin Yapılışı

Şekil 4.4 Tek Fazlı Yarım Dalga Evirici Deney Devresi

Şekil 4.4’ de verilen tek fazlı yarım dalga evirici devresi R = 2.4 Ω değerinde bir omik yük ile
yüklüdür. Evirici Vs = 48 V’luk DC kaynak ile beslenmektedir. (L=0 ve C=50µF) Verilenlere
göre;

a) Ana frekanstaki çıkış geriliminin etkin değeri V 01,

b) P01 çıkış gücünü,
c) Her bir transistörün ortalama ve tepe akımlarını,
d) Her bir transistörün ters tıkama tepe gerilimi V BR.
e) I S ortalama kaynak akımını,
f) THD’yi
g) DF’yi
h) HF ve LOH değerlerini belirleyiniz. Tüm şıklar için yaptığınız matematiksel
hesaplamaları göstermeniz beklenmektedir.
i) Gerilim değeri sabit tutularak, direnç değeri giderek artırılırsa devrede meydana
gelecek değişimleri inceleyerek yorumlayınız.
j) Devreyi MATLAB Simulink ortamında kurarak teorik olarak bulduğunuz sonuçları
grafiksel olarak “Simülasyon Sonuçları” kısmında gösteriniz.
 V 01=¿

V 0=¿

P0=¿

I P =¿

(%50 doluluk için) I P=¿ ¿

V BR=¿

I S=¿

V h=¿

THD=¿

V on=¿

DF =¿

4. Simülasyon Sonuçları

Devreyi MATLAB Simulink ortamında kurarak aşağıda istenen grafikleri gösteriniz.

Simülasyon sonuçlarını, teorik model ile kıyaslayarak doğruluğunu gösteriniz. (Simülasyon
süresi kuracağınız devreye göre değişiklik gösterebilir, sonuçları elde edebileceğini en uygun
simülasyon süresini belirleyiniz.)

Not: Anahtar olarak IGBT kullanmanız kolaylık sağlayacaktır. Fakat istediğiniz anahtarı
kullanabilirsiniz.

Not 2: MATLAB Simulink kapasitöre paralel DC akım kaynağı koymanıza izin

vermeyecektir. Bu yüzden C1 kondansatörüne seri 1 Ω’luk bir direnç eklemelisiniz.

(a) Yük akım grafiği

 (b) Yük gerilim grafiği
(c) Q1 ve Q2 anahtarlarını tetikleyen kare dalga grafiği
(d) Gerilim değeri sabit tutularak, direnç değeri giderek artırılırsa (a) ve (b) şıklarındaki
değişimi gösteriniz.

NOT: İstenen tüm simülasyon sonuçlarında grafik eksenleri okunur biçimde olmalıdır. Ayrıca
simülasyonlarda elde edilen periyodik sonuçların değerlendirilebilmesi için açık ve net bir
şekilde birkaç periyodun gösterilmesi gereklidir.

5. R Yüklü Tek Fazlı Tam Dalga Evirici Simülasyonu

Aşağıda MATLAB Simulink dosyası verilen R = 2.4 Ω yüklü tek fazlı tam dalga evirici
devresinin simülasyonlarını yaparak elde ettiğiniz sonuçları çizdiriniz.