Professional Documents
Culture Documents
ÜNİTE
ALTERNATİF AKIM
KONULAR
1. Alternatif Akımın Doğru Akımla Karşılaştırılması
2. Alternatif Akımın Tanımı
3. Alternatif Akımın Elde Edilmesi
4. Alternatif Akımın, Ani ve Maksimum Değerleri
5. Alternatif Akımın Ortalama ve Etkin Değerleri
6. Alternatif Akımın Vektörlerle Gösterilmesi
7. Faz ve Faz Farkı
2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞI
ELEKTRİK BİLGİSİ
GİRİŞ
Günümüzde elektrik enerjisinin geniş bir kullanma alanı vardır. Büyük mik-
tarlardaki elektrik enerjisini uzak mesafelere ekonomik olarak iletmek için yüksek
gerilim gereklidir. Doğru akım sistemlerinde çeşitli nedenlerle belirli bir değerin
üzerinde yüksek gerilim elde etmek imkânsızdır. Alternatif akım jeneratörleri, doğru
akım jeneratörleri ne göre daha yüksek gerilimler üretecek şekilde yapılabilmekte-
dir. Alternatif gerilim transformatörlerle kolaylıkla yükseltilip, düşürülebilir. Halbuki
doğru gerilimin yükseltilip, düşürülmesi bu kadar kolay değildir.
3.1 Altematif Akımın Doğru Akımla
Karşılaştırılması
Alternatif akım jeneratörlerinin verimleri % 95 in üzerinde olup, güçleri ve
devir sayıları, doğru akım jeneratörleri ne göre daha büyüktür. Böylece daha bü-
yük üretim üniteleri kurulabilmekte ve yüksek devir sayılarında türbinlerin verimi
arttığından, türbin jeneratör sisteminin verimi de büyümektedir. Çok fazlı alternatif
akım asenkron motorlarının yapımları kolay ve eşdeğeri olan doğru akım motoru-
nun yaklaşık yarı maliyetindedir. Ayrıca bu motorlar, doğru akım motorlarına göre
çok daha az bakım gerektirirler.
Doğru akımda, alternatif akıma göre bazı üstünlükleri vardır. Asenkron mo-
torlarda devir sayısı ayarı yeterli olmamaktadır. Doğru akım motorları devir sayısının
ayarlanması istenen yerlerde rahatlıkla kullanılmaktadır. Telefon, radyo haberleşme-
si, sinyalizasyon ve galvonoteknikte de doğru akım kullanılır.
Değişik amaçlar için kullanılan doğru akım, önce alternatif akım olarak üreti-
lir. Alternatif akım kullanma yerinin yakınına kadar getirilir ve orada doğrultmaçlar
veya motor jeneratör grupları ile doğru akıma çevrilir. Alternatif akım, kuru doğrult-
maçlar ile kolaylıkla doğru akıma çevrilebildiği halde, doğru akımın alternatif akıma
çevrilmesi bu kadar kolay değildir.
76
2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞI
ELEKTRİK BİLGİSİ
77
2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞI
ELEKTRİK BİLGİSİ
T/4 ile T/2 zaman aralığında akım maksimum değerinden en küçük değerine
iner. T/2 ile 3T/4 zaman aralığında sıfırdan negatif maksimum değerine ulaşır. 3T/4
ile T zaman aralığında ise akım ters yönde maksimum değerinden başlangıç konu-
muna döner. Böylece tel çerçeve 3600 dönmüş olur. Akım bu esnada iki kez yön
değiştirir.
A.C gerilim, elektrik santrallerinde çok daha büyük alternatörler yardımıyla üre-
tilir. Üretilen bu A.C gerilim iletim hatlarında meydana gelebilecek kayıpları azalta-
bilmek için transformatörler ile yükseltilir. Gerilim yükseltilirken akım düşürülerek
iletim hatlarında kullanılan iletkenlerin çapları da küçültülmüş olur.
78
2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞI
ELEKTRİK BİLGİSİ
79
2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞI
ELEKTRİK BİLGİSİ
80
2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞI
ELEKTRİK BİLGİSİ
AÇI
0 30 45 60 90 180 270 360
(derece)
81
2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞI
ELEKTRİK BİLGİSİ
Örnek 1:
f = 50Hz frekansa sahip ve maksimum değeri Vm=220V A.C ve gerilimin
t = 20ms anındaki ani değeri bulunmak istenirse;
82
2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞI
ELEKTRİK BİLGİSİ
83
2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞI
ELEKTRİK BİLGİSİ
Ancak pratikte A.C bir gerilim kaynağının uçlarına yük olarak bir direnç bağ-
lanırsa akımın yönü direnç üzerinden yayılan ısıyı etkilemez. Isı sadece akımın şid-
detine bağlıdır. Bu nedenle uygulamada A.C akım ya da gerilimin ortalama değeri
bulunurken bütün alternanslar pozitif olarak kabul edilir (şekil 3.10) ve hesaplama
buna göre yapılır.
Vort ifadesi yerine Vavg (avg/ average –evırıc diye okunur) ifadesi de kullanıla-
bilir.
Örnek 2:
Şekil 3.10’daki sinüs sinyalinin maksimum değeri 10V ise bu sinyalin ortalama
değerini hesaplayalım.
84
2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞI
ELEKTRİK BİLGİSİ
Örnek olarak belirli bir zaman aralığında bir ısıtıcıya verilen alternatif akımın sağla-
dığı ısı miktarını elde etmek için aynı ısıtıcıya aynı sürede uygulanan doğru akımın
değeri alternatif akımın etkin değeridir.
Şekil 3.11’de etkin değeri 10V olan bir alternatif gerilim kaynağı ve 10V D.C
gerilim kaynağı uçlarına 50W değerinde bir lamba bağlanmıştır. Bu gerilim kaynak-
larından her ikisi de lamba üzerinden 5A RMS akım geçirir ve dirençler üzerinde
50W güç etkisi yaratır. Dolayısıyla her iki direnç de aynı miktarda ışık enerjisi yayar.
A.C ampermetrede ölçülen akım ve A.C voltmetrede ölçülen gerilim etkin değerdir.
Etkin gerilim V ya da Veff (Ve) ile ve etkin akım değeri ise I ya da Ieff (Ie) ile gös-
terilir. Alternatif akım veya gerilim değeri söylenirken aksi belirtilmediyse söylenen
değer etkin değeri ifade eder.
RMS=Karesel ortalama değer (root mean square) anlamına gelir ve etkin de-
ğer, efektif değer olarak da isimlendirilir. Örneğin, şebeke gerilimi 220V denildiğinde
bu değer şebeke geriliminin etkin değeridir.
Sinüs dalgasının etkin değeri aşağıdaki gibi hesaplanır:
Veff=0,707 Vm
Ieff=0,707Im
Örnek 3:
10V maksimum değere sahip bir gerilim kaynağı 1Ω direnç ile seri bağlanmış-
sa direnç üzerindeki gerilimin RMS değeri;
Veff=0,707.Vm=0,707.10=7,07V
85
2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞI
ELEKTRİK BİLGİSİ
86
2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞI
ELEKTRİK BİLGİSİ
87
2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞI
ELEKTRİK BİLGİSİ
88
2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞI
ELEKTRİK BİLGİSİ
Şekil 3.15: Sıfır fazlı alternatif akım eğrisi ve vektör ile ifadesi
89
2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞI
ELEKTRİK BİLGİSİ
Şekil 3.16: İleri fazlı alternatif akım eğrisi ve vektör ile ifadesi
Şekil 3.17: Geri fazlı alternatif akım eğrisi ve vektör ile ifadesi
Eğer akımlardan birisi ileri fazlı diğeri geri fazlı ise φ = φ1-(- φ2)= φ1+φ2 olur.
Geri fazlı olan eğrinin faz açısı negatif olarak alınır.
90
2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞI
ELEKTRİK BİLGİSİ
Burada φ1= φ2 olduğunu görmekteyiz. Dolayısı ile φ=0 olur ve aynı fazdadır
denir. Fakat dikkat edilmelidir ki bu eğrilerin tepe(max) değerleri farklıdır
Şekil 3.18 deki eğriler e1=Em1.Sinωt ve Em2.Sin(ωt+φ) denklemlerine sahip
eğrilerdir. Burada e1gerlimi sıfır fazlıdır φ1=0° dir.e2 gerilimi ise φ açısı kadar ileri Faz
farkı ise φ = φ -0 = φ olur.
91
2. SINIF ELEKTRİK TESİSATÇILIĞI
ELEKTRİK BİLGİSİ
DEĞERLENDİRME SORULARI -3
92