18

FÖY

FİZİK

ALTERNATİF AKIM
Yönü belli aralıklarla, şiddeti ise sürekli değişen akıma ✓ Çerçevenin bir tam tur dönmesi için geçen zamana
alternatif akım denir. periyot, 1 saniyelik tur sayısına frekans denir.
✓ Şekil I’de çerçeve içindeki manyetik akı sıfırdır.
Özellikler • Çerçeve (0 - t) aralığında Şekil II’deki gibi ilk ya-
rım turu tamamlarken de çerçeve içindeki man-
yetik akı artar ve çerçeve üzerinde indüksiyon
emk’si ve indüksiyon akımı oluşur.
N S • Çerçeve (t - 2t) zaman aralığında Şekil III’teki
gibi ikinci yarım turu tamamlarken çerçeve için-
deki manyetik akı azalır ve çerçeve üzerinde in-
t1 = 0 z1 = 0 düksiyon emk’si ve indüksiyon akımı oluşur.
Şekil I ✓ Lenz yasası gereği (0 - t) zaman aralığında oluşan
indüksiyon akımının yönü ile (t - 2t) zaman aralığın-
da oluşan indüksiyon akımının yönü birbirine zıttır.
Çerçeçevenin frekansı aynı zamanda alternatif akımın
N S
da frekansıdır. Dolayısıyla frekansı 50 s–1 olan bir alter-
natif akım (çerçevenin saniyede 50 tur dönmesi) 1 sani-
yede 50 kez yön değiştirir.
t2 = t z2 = z
✓ Alternatif akım ya da gerilimin büyüklüğü sürekli,
Şekil II
yönü ise periyodik aralıklarla değişir.

Nicelik Doğru Orantı

N S Alternatif akımın ya da Manyetik akının değişim hızı
gerilimin maksimum değeri

t3 = 2t z3 = 0
Şekil III
✓ Alternatif akım, “alternating current” kelimelerinin ilk
harflerinden oluşan “AC” şeklinde kısaltılarak ifade
edilir.
• Alternatif akım kaynakları, elektrik devrelerinde
sembolü ile gösterilir.
✓ Alternatif akım, manyetik alan içinde döndürülen tel
çerçevedeki manyetik akı değişimi ile indüksiyon
akımı elde edilmesi ilkesine dayanır. Alternatif akım
üretmeye yarayan araçlara alternatör denir.
✓ Alternatör, yapısındaki mıknatısların oluşturduğu
manyetik alan içinde bulunan çerçevenin dönmesiy-
le mekanik enerjiyi elektrik enerjisine çevirir.
Anlık Değer
Alternatif akım niceliklerinin herhangi bir andaki değe-
rine denir.
Maksimum Değer
Alternatif akım niceliklerinin en büyük değerine denir.
Etkin Değer
Alternatif akımın bir dirençte belirli bir sürede sağladığı
ısı miktarı, aynı dirençle ve aynı sürede doğru akımla da
elde edilebilir. Bu enerjiyi sağlayan doğru akım gerilimi-
nin büyüklüğüne ve akım şiddetine, alternatif akımın
etkin değeri denir.

1 Ders İşleme Föyü | Fizik

 18

AC DC AC
Akımın etkin değeri < Akımın maksimum değeri

Gerilimin etkin değeri < Gerilimin maksimum değeri

Akım ve gerilim bir periyotluk sürede maksimum değe-

rine iki defa ulaşır.
Alternatif akım devrelerinde kullanılan ampermetre ve
voltmetre gibi ölçü aletleri, etkin akım ve etkin gerilimi
ölçer.
V

✓ Alternatif akım, elektrik santrallerinde çok büyük ve

çok sayıda alternatörlerle üretilir.

AC
Santral Çalışma Prensibi

Hidroelektrik santral Suyun mekanik enerjisi

Doğrultucu
Termik ve nükleer santral Buhar basıncı Prizden gelen alternatif akımı doğru akıma çevirir.

Adaptör
Prizden gelen gerilimi yapısında bulunan transforma-
✓ Buzdolabı, çamaşır makinesi, bulaşık makinesi, kli-
törler ile istenilen değere düşürür.
ma, fırın gibi cihazlar doğrudan AC akımla çalışır.
✓ Tren, metro ve tramvay gibi elektrikli taşıtlarda doğ-
Düşük voltaj gerektiren sistemler; televizyon, radyo,
ru akım kullanılmaktadır.
uydu alıcısı, müzik seti, bilgisayar, telefon gibi cihazlar
ise alternatif akımın doğru akıma çevrilmesiyle çalışır.

DC AC

Doğru akım Alternatif akım

(direct current) (alternatif current)

Ders İşleme Föyü | Fizik 2

 18

Elektroliz
Alternatif akımın dezavantajlarından biri, kimyasal et-
kisinin olmamasıdır. Elektroliz olayında alternatif akım
kullanılmaz. Çünkü alternatif akım periyodik olarak yön
değiştirdiğinden anot ve katot da değişir. Bu durumda
yükler (ya da iyonlar) elektrotların herhangi birinde top- Elektrostatik Boyama Kaynak Makinesi
lanamaz.

H2 O2 Pusula
DC akım geçen bir tel etrafında manyetik alan oluşturur
ve bu tele yaklaştırılan bir pusulanın saptığı net gözle-
nir.
AC akım geçirildiğinde ise akım ve manyetik alanının
yönü periyodik olarak hızlıca değişeceğinden pusula-
daki sapma net olmaz.
✓ Isıtma ve aydınlatmada AC ya da DC akım kullanı-
Elektroliz olayında sadece doğru akım kullanılır.
labilir.

Elektromıknatıs
Alternatif akım ile kutupları sabit bir elektromıknatıs
yapılamaz. Elektromıknatıs akımın yönü ve büyüklüğü
sabit olan DC akımla yapılabilir.

+ –
N S
AC AC

Direnci R olan bir telden akım geçtiğinde tel ısınır. Ül-

i kemizde alternatif akımın şebeke frekansı 50 hertzdir
+ –
Batarya Şarjı
Alternatif akımla batarya ve akü şarj edilemez. Alternatif
akımın bir periyotluk sürede ortalama değeri sıfırdır. Bu
nedenle bataryada depolanan yük de sıfır olur.
Güneş enerjisi sistemlerinde kullanılan güneş pillerin-
den sadece doğru akım elde edilebilmektedir.
Pil Akü Güneş Pili
✓ Elektrostatik boya teknolojisinde, bir metal üzerine
farklı metalin kaplanmasında, arıtma sistemlerinin
çalışmasında DC akım kullanılır. Alternatif akımın
yönü periyodik, büyüklüğü ise sürekli değiştiği için
bu çalışmalar AC akımla yapılamaz. AC akım kay-
nağının DC akıma dönüştürülmesi gerekir.
(Hz). Bu akımın saniyede 100 defa maksimum, 100 defa
minimum değerine ulaşması demektir. Akımın geçtiği
telden yayılan ısının bu kadar hızlı değişmesi ısıtma ya
da aydınlatmada bir probleme neden olmaz.
✓ Aynı gerilim altında doğru akım, alternatif akıma
göre can güvenliği açısından daha az tehlikelidir.
Örnek-1
?
Alternatif akım ile ilgili,
I. Büyüklüğü sürekli olarak değişir.
II. Yönü periyodik olarak değişir.
III. Doğru akıma dönüştürülebilir.
yargılarından hangileri doğrudur?
Çözüm-1

3 Ders İşleme Föyü | Fizik

 18

Örnek-2
? Örnek-4
?
• Buzdolabı Alternatif akım ile ilgili,
• Çamaşır makinesi • Elektroliz gerçekleştirilemez.
• Cep telefonu • Akü dolumu yapılamaz.
• Televizyon • Ohm yasasına uymaz.
• Dizüstü bilgisayar • Elektromıknatıs yapılamaz.
Yukarıdakilerden kaç tanesi direkt alternatif akım- • Cep telefonu şarj edilemez.
la çalışabilir? yargılarından kaç tanesi doğrudur?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Çözüm-2 Çözüm-4

Örnek-5
?
• El feneri
• Radyo alıcısı
• Duvar saati
• Saç kurutma makinesi
• Ütü
Yukarıda verilen araçlardan kaç tanesi doğru akım-
la çalışır?
Örnek-3
? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Çözüm-5
Alternatif akım ile ilgili,
I. Bir dirençte doğru akımın meydana getirdiği ısıyı,
aynı dirençte ve aynı zamanda ortaya çıkaran al-
ternatif akım değerine alternatif akımın maksimum
değeri denir.
II. Alternatif akımın bir periyotluk zaman içerisindeki
ortalama değeri sıfırdır.
Örnek-6
?
III. Alternatif akımın ortalama değerine alternatif akımın I. Isıtma ve aydınlatma sistemlerinde alternatif akım
etkin değeri denir. kullanılamaz.
yargılarından hangileri doğrudur? II. Metro, tramvay gibi elektrikli taşıtlarda doğru akım
Çözüm-3 kullanılır.
III. Elektrostatik boya teknolojisinde doğru akım kulla-
nılır.
Yukarıda verilenlerden hangileri doğrudur?
Çözüm-6

Ders İşleme Föyü | Fizik 4

 18

Verim Örnek-7
?
Elektrik akımı geçen bir telde ısı olarak açığa çıkan
enerji E = i2·R·t’dir. Formülde kaybedilen enerji, akı- Alternatif akımın ve doğru akımın birbirine göre
mın karesiyle doğru orantılıdır. Buna göre elektriğin avantaj ve dezavantaj durumları ile ilgili olarak,
uzak mesafelere taşınması sırasında düşük akımlı sis- I. Alternatif akım uzak bölgelere daha az enerji kay-
temlerin kullanılması kayıpları azaltacaktır. bıyla aktarılabilir.
II. Alternatif akımın doğru akıma dönüştürülmesi, doğ-
R ru akımın alternatif akıma dönüştürülmesinden daha
az maliyetlidir.
III. Doğru akımla kaplamacılık yapılabilir. Ancak alter-
natif akımla yapılamaz.
Üretilen
güç yargılarından hangileri doğrudur?
P = V·i
Çözüm-7

Santral Şehir

Santralde üretilen bir gücün gerilimi ne kadar yüksek

tutulursa akım o kadar düşük olur.
DC sistemlerde gerilimin değiştirilmesi çok zordur ve
maliyeti yüksektir.
Transformatörler sayesinde alternatif gerilim rahatlıkla
düşürülebilir ve artırılabilir. Alternatif akım motorlarının
maliyeti doğru akım motorlarına göre daha düşüktür ve
çok bakım gerektirmez.
Doğru akım motorlarında gerilim sabit olduğundan devir Örnek-8
?
ayarı ve düzenliği alternatif akım motorlarına göre daha
Alternatif akım ve doğru akımla ilgili,
kolay yapılmaktadır.
I. Elektrik iletiminde, Edison alternatif akımın daha ve-
rimli olduğunu savunmuştur.
II. Alternatif akım transformatörlerde kullanılabilir.
III. DC akımla çalışan elektrik motoru daha düzenli de-
virle çalışır ve devir ayarı gerekmez.
✓ AC DC
yargılarından hangileri doğrudur?
Verim yüksek Verim düşük
Maliyeti düşük Maliyeti yüksek Çözüm-8
Tesla Edison

✓ Elektrik enerjisini me-

Elektrik motoru
kanik enerjiye çevirir.
Mekanik enerjiyi elekt-
Jeneratör
rik enerjisine çevirir.

✓ Dinamo DC üretir. DC Kaynakları AC Kaynakları

Jenaratör
Alternatör AC üretir. Dinamo Alternatör
Güneş pili Termik santral
Akü Hidroelektrik santral

5 Ders İşleme Föyü | Fizik

 18

Alternatif Akım Devrelerinde Direnç ✓ Anahtar açıldığında ise bobindeki manyetik akı aza-
R lır ve devrenin emk’si ile aynı yönlü bir öz indüksiyon
emk’si oluşur. Oluşan emk, akımın aniden azalma-
sını engeller.

Bobinin AC’de Davranışı

L
Ve

Alternatif akım devrelerinde akıma gösterdiği zorluk

nedeniyle sadece ısı kayıpları ile etki gösteren dirence
ohmik direnç denir.
✓ Alternatif akımın yönünün, büyüklüğünün ve frekan-
sının değişmesi ohmik direnci değiştirmez.
✓ Direncin gücü, Alternatif akım devrelerinde akım şiddetinin sürekli de-
P= ie2·R ğişmesi manyetik akının sürekli değişmesine yani öz
bağıntısı ile hesaplanır. indüksiyon emk’sine sebep olur.
✓ Akım artma şeklinde ise bobin, devre akımının ka-
Bobinin DC’de Davranışı demeli bir artış yapmasını sağlar ve elektrik enerji-
L sini manyetik alanda depolar.
✓ Akım azalma şeklinde ise bobin, devre akımının
azalma süresini geciktirir ve manyetik alanda birik-
tirdiği enerjiyi devreye verir.
✓ Bobin, alternatif akım devresinde devrenin daha ya-
+ – vaş davranmasına neden olur.
S
V

✓ Bobinin saf direnci yapıldığı maddenin direnci ka- İndüktas (L)

dardır. Bobinin geometrik özelliklerine, ortama ve diğer karak-
✓ Doğru akım kaynağına bağlı bir bobin, devrede saf teristiklerine bağlı olan büyüklüğüne indüktans denir. L
direnç gibi davranır. sembolü ile gösterilir ve birimi “henry”dir (H).

✓ DC kaynağına bağlı bir bobinin saf direnci önem-

senmez ise dirençsiz bir tel gibi davranır. İndüktif Reaktans (XL)
Devre akımı Bobin, değişken akım devresindeki fonksiyonundan do-
layı devrede bir direnç (dalga direnci) oluşturur. Alter-
natif akım devresinde bobinin ohmik direncinin dışında
devre akımına gösterdiği zorluğa indüktif reaktans de-
nir. Birimi ohm’dur. Alternatif akımın frekansı ile bobinin
özelliklerine bağlıdır.
0 t1 t2 t3 Zaman
✓ Alternatif akımın frekansı arttıkça bobinin etrafında-
Anahtar Anahtar Anahtar
kapatıldığında kapalı iken açıldığında ki manyetik alan daha hızlı değişeceğinden bobinin
akıma karşı göstereceği direnç artar.
✓ Devrede S anahtarı kapatıldığında akım sıfırdan
maksimum değere hemen ulaşmaz. Akım artar- ✓ Alternatif akım devresinde bobin, merkezinde olu-
ken manyetik akı artar ve bobin üzerinde devrenin şan manyetik alanda elektrik enerjisini depo eder ve
emk’sine ters yönlü öz indüksiyon elektromotor kuv- depoladığı enerjiyi tekrar devreye verir. Dolayısıyla
veti oluşur. ohmik direnç ihmal edilirse enerji harcanmaz.

✓ Akım sabit değere ulaşınca bobinin devrede göster-

diği direnç sadece ohmik dirençtir.

Ders İşleme Föyü | Fizik 6

 18

Bobinler, AC devrelerinde frekansı yüksek olan alter-

Örnek-9
? natif akıma karşı daha fazla direnç gösterdiği için bu
Saf direnci önemsiz bobinlerden ve özdeş lambalardan frekanstaki akımları düşük şiddetle geçirir. Düşük fre-
kurulmuş elektrik devreleri şekildeki gibidir. kanstaki akımları da yüksek şiddette geçirir. Dolayısıyla
L X L Y istenilen frekans ve akım şiddetleri ayarlanabilir.
Bobinler, akım değişimine karşı gösterdiği dirençten
dolayı evlerde ve sanayide devre koruyucu olarak da
kullanılır. Kaçak akımlarda elektronik cihazların zarar
+ – görmemesi için bobinli devreler kullanılır.

Şekil I Şekil II
Z T Sığacın DC’de Davranışı

C
L L

+ –
V S
+ –

Şekil III Şekil IV DC devrelerinde sığaç dolana kadar kısa bir süre akım
geçer. Sığaç dolduğunda akım geçmez dolayısıyla dev-
Buna göre, devreler gerilim kaynaklarından beslen-
re sığaç dolana kadar kapalı, dolunca açık devredir.
diği sürece hangi lambalar ışık verir?
Çözüm-9
S anahtarı kapatıldığında
qC VC i

Zaman Zaman Zaman

Örnek-10
? Sığaç, elektrik enerjisini levhaları arasında oluşan
I. Alternatif akımın frekansı artarsa bobinin alternatif elektrik alanında depolar. Boşaltılması sırasında depo-
akıma karşı gösterdiği direnç artar. ladığı enerjiyi tekrar devreye verir. Fotoğraf makineleri
II. Bobinin değişken akıma karşı gösterdiği dirence in- ve kameralardaki flaş ışığı bu şekilde elde edilir.
düktif reaktans denir. ✓ Sığacın fiziksel özelliklerinden dolayı ohmik direnci
III. Bobinler hem doğru hem de alternatif akım devrele- vardır.
rinde kullanılabilir.
Yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur? Sığacın AC’de Davranışı
Çözüm-10
C

Ve

Bobinlerin Kullanım Alanları AC devrelerinde akımın yönü periyodik olarak değiştiği

Bobinler DC devrelerinde genellikle elektromıknatıs için sığaç sürekli dolup boşalacaktır.
olarak kullanılır. Elektromıknatıslar kapı zilleri, metal
vinçler, röle devreleri (otomatik anahtarlama) ve hopar-
lörde kullanılır.

7 Ders İşleme Föyü | Fizik

 18

Kapasitans (C) Örnek-12

Sığacın yük depolayabilme kapasitesine kapasitans
denir. C ile gösterilir ve birimi “farad”dır. Aynı gerilim al-
tında sığacın depolanacağı enerjinin bir ölçüsüdür.
?
Özdeş lambalar ve sığaçlar ile AC, DC üreteçleri kulla-
nılarak şekildeki devreler kuruluyor.
X Y

Kapasitif Reaktans (XC) C C

AC devrelerinde sığacın akıma karşı gösterdiği zorluğa

kapasitif reaktans denir. Birimi ohm’dur. + –
XC, alternatif akımın frekansı sığacın fiziksel özellikleri
Z T
ve levhalar arasındaki yalıtım malzemesine bağlı olarak
değişir.
Alternatif akımın frekansı arttıkça dolma ve boşalma
süreleri o kadar kısa olacağından sığacın akıma gös-
C C
terdiği zorluk azalır.
Direnç + –

XC
XL Buna göre, üreteçler devreye gerilim sağladığı sü-
rece hangi lambalar ışık vermeye devam eder?
R
Çözüm-12

Frekans

Sığacın Kullanım Alanları

Arabadaki dönüş sinyal sistemi, kalp ritim cihazları,
elektronik flaş devreleri, batarya şarj devreleri, zaman
rölesi ve metal dedektörlerde sığaçlar kullanılır.
Örnek-11
?
I. Alternatif akımın frekansı artarsa sığacın alternatif
akıma karşı gösterdiği direnç azalır.
II. Sığacın değişken akıma karşı gösterdiği dirence ka-
pasitif reaktans denir.
III. Sığacın yük depolayabilme kapasitesinin niceliği XC
sembolü ile gösterilir.
Yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur?
Çözüm-11
Empedans
Birden fazla devre elemanın kullanıldığı alternatif akım
devrelerinde devre elemanlarının gösterdiği dirençlerin
eş değerine empedans denir. Z sembolü ile gösterilir
ve birimi ohm’dur.
Rezonans
XC XL
R
Belli bir frekans değerinde sığacın kapasitif reaktansı ile
bobinin indüktif reaktansı birbirine eşitlendiğinde empe-
dans en küçük değerini, akım ise en büyük değerini alır.
Bunu sağlayan frekansa rezonans frekansı denir.
XL = XC
Radyo frekansı ayarlanırken alıcı devrenin frekansı ile
gelen elektromanyetik dalganın frekansı eşitlenir ve bu
durumda rezonans oluşur.

Ders İşleme Föyü | Fizik 8

 18

Örnek-13
? Örnek-15
?
Belli bir frekans değerinde sığacın kapasitif reaktansı ile Alternatif akım devreleri ile ilgili,
bobinin indüktif reaktansı birbirine eşitlendiğinde empe- I. Alternatif akım devresinde güç sadece R direncinde
dans en küçük değerini, akım ise en büyük değerini alır. harcanır.
Bunu sağlayan frekansa “rezonans frekansı” denir.
II. Alternatif akımın gerilim ve frekans değerleri bütün
Buna göre; ülkelerde aynıdır.
I. indüktif reaktans, III. Ampermetre alternatif akıma bağlanırsa gösterdiği
II. kapasitif reaktans, akım değeri maksimum değerdir.
III. frekans yargılarından hangileri doğrudur?
değerlerinden hangilerinin tek başına değiştirilmesi Çözüm-15
sonucunda devre rezonans hâlinden çıkar?
Çözüm-13

Örnek-16
?
Birbirine seri bağlı olan bobin ve sığaçtan oluşan re-
Örnek-14
? zonans hâlindeki bir alternatif akım devresi ile ilgili,
Alternatif akım devre elemanlarıyla ilgili, I. İndüktif reaktans ile kapasitif reaktans değerleri
I. İndüktif reaktans ve kapasitif reaktans sanal direnç- eşittir.
lerdir. II. Bobinin uçları arasındaki etkin gerilim ile sığaçın uç-
II. Bobin ve kondansatörlü alternatif akım devresi, her ları arasındaki etkin gerilim eşittir.
zaman rezonans hâlindedir. III. Devrenin beslendiği kaynağın etkin gerilimi ile bobi-
III. Bir sığaç alternatif akımı geçirmez. nin uçları arasındaki etkin gerilim eşittir.
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
Çözüm-14 Çözüm-16

9 Ders İşleme Föyü | Fizik

 18

Örnek-17
? Örnek-19
?
Ohmik direnci ihmal edilen alternatif akıma bağlı bir I. Dinamo
sığaç için, II. Alternatör
I. Devrede depoladığı enerjiyi tekrar devreye geri ak- III. Akümülatör
tardığı için toplamda enerji harcanmaz.
IV. Transformatör
II. Kapasitif reaktans alternatif akımın frekansına bağlı
Yukarıdakilerden hangileri alternatif akım kaynağı
değildir.
olarak kullanılabilir?
III. Kapasitif reaktans sığaya bağlıdır.
Çözüm-19
yargılarından hangileri doğrudur?
Çözüm-17

Örnek-20
?
Alternatif akım ile ilgili,
I. Alternatif akımın değeri, devrenin empedansına gö-
Örnek-18
? re değişir.
Onur, FM aracılığıyla 101,1 Mhz yayın yapan radyo-
II. Alternatif akım kaynağının ürettiği gerilim sürekli de-
yu dinlerken 102,4 Mhz yayın yapan radyoyu dinlemek
ğişkendir.
istiyor ve alıcının ayarını değiştirerek istediği radyoyu
III. Thomas Edison alternatif akım kullanılmasını sa-
dinlemeye başlıyor.
vunmuştur.
Buna göre,
yargılarından hangileri doğrudur?
I. Alıcı devrenin etkin gerilimini düşürmüştür.
Çözüm-20
II. Alıcı devrenin rezonans frekansını yükseltmiştir.
III. Devredeki ayarlı kondansatörün sığasını azaltmış-
tır.
yargılarından hangileri söylenebilir?
Çözüm-18

TEST - 1’İ ÇÖZEBİLİRSİNİZ.

Ders İşleme Föyü | Fizik 10

 18

Transformatörler Örnek-21
?
Alternatif gerilimi yükseltmek ya da düşürmek için kul-
lanılır. DC ve AC üreteçleri kullanılarak aşağıdaki devreler
oluşturuluyor.
Demir

+
VP NP NS VS X – Y

Birincil (primer) İkincil (sekonder) Şekil I Şekil II

devre giriş devre çıkış
L
Birincil devredeki manyetik akı değişimi demir (ferro-
manyetik madde) yardımıyla ikincil devreye taşınır. Z

Böylelikle ikincil devredeki bobinin uçlarında indüksiyon

+ –
emk’si oluşur.
Şekil III
Dz
–N P ·
fP Dt fP NP Buna göre, hangi lambalar güç kaynakları gerilim
= , =
fS Dz fS NS sağladığı sürece ışık verir?
–N S · Çözüm-21
Dt
NP < NS ise yükselten transformatör denir.
NP > NS ise alçaltan transformatör denir.
NS
Değiştirme oranı = dir.
NP
✓ Transformatörler doğru akımda çalışmaz.
✓ İdeal bir transformatörde (enerji kaybı olmayan) ve-
Örnek-22
?
rim %100’dür. Yani giriş gücü çıkış gücüne eşittir. Düşey kesiti şekildeki gibi olan transformatörün primer
ve sekonder sarım sayıları sırasıyla N ve 3N olur.
VP·iP = VS·iS
Primer (Giriş) Sekonder (Çıkış)
✓ Gerçekte de transformatörlerin verimi çok yüksektir.
%90’ın üzerindedir.
Al›nan güç VS ·i S
Verim = =
Verilen güç V P ·i P VP VS

Transformatörde Kullanılan Demir Çekirdeğin

İşlevleri
N 3N
✓ Bobinlerin sarılabileceği çubuk görevi yapar.
✓ İki bobin arasında indüksiyon oluşmasını sağlar. Buna göre, transformatör ile ilgili,

✓ Devredeki bobinlerin ve devrenin dayanıklı olmasını I. Yükselten bir transformatördür.

sağlar. II. Değiştirme oranı 3’tür.
✓ Soğutma sağlar. III. Çıkış gücü, giriş gücünden yüksektir.
yargılarından hangileri doğrudur?
Çözüm-22
Elektrik santrallerinde üretilen elektriğin gerilimi ihti-
yaca göre yükseltilir. Elektrik akımı iş yerlerine ulaş-
tığında gerilim düşürülerek kullanılabilir seviyeye dü-
şürülür.

11 Ders İşleme Föyü | Fizik

 18

Örnek-23
? Örnek-24
?
Şekildeki düzenekte K transformatörünün girişine V1 Şekildeki düzenekte K transformatörünün girişine
alternatif etkin gerilimi uygulandığında, L transformatö- V1 alternatif etkin gerilimi uygulandığında L transforma-
rünün çıkışından V2 etkin gerilim elde ediliyor. törünün çıkışından V2 etkin gerilimi elde ediliyor.
K L K L

V1 V2 V1 V2

Giriş Çıkış X Y Z T
Giriş Çıkış
V1 < V2 olduğuna göre, bu transformatörler için,
Buna göre, V2 gerilimini artırmak için;
I. Her ikisi de yükselticidir.
I. X kolundaki sarım sayısını azaltma,
II. Her ikisi de alçaltıcıdır.
II. Y kolundaki sarım sayısını artırma,
III. K yükseltici, L alçaltıcıdır.
III. Z kolundaki sarım sayısını artırma,
IV. K alçaltıcı, L yükselticidir.
IV. T kolundaki sarım sayısını azaltma
yargılarından hangileri kesinlikle yanlıştır?
işlemlerinden hangileri tek başına yapılmalıdır?
(Şekildeki sarım sayıları, gerçek değerlerini gösterme-
mektedir.) Çözüm-24

Çözüm-23

TEST - 2’Yİ ÇÖZEBİLİRSİNİZ.

ÖRNEKLERİN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8
I, II ve III B Yalnız II D C II ve III I, II ve III II ve III
9 10 11 12 13 14 15 16

X, Y ve T I, II ve III I ve II Y, Z ve T I, II ve III Yalnız I Yalnız I Yalnız I

17 18 19 20 21 22 23 24

I ve III II ve III Yalnız II I ve II X ve Z I ve II Yalnız II I ve II

Ders İşleme Föyü | Fizik 12

 Test - 1 18

1. Edison ve Tesla ile ilgili olarak, 5. • Pil

I. İlk alternatif akım motorunu Tesla yapmıştır. • Akü
II. Edison, elektrik iletiminde, alternatif akımın • Dinamo
daha verimli olduğunu savunmuştur. • Güneş pili
III. İlk doğru akım şebekesini Edison tasarlamıştır. • Alternatör
yargılarından hangileri doğrudur? Yukarıda verilenlerden kaç tanesi doğru akım
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III kaynağıdır?
D) I ve III E) II ve III A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

2. Alternatif akım ile ilgili,

I. Şehir şebekelerinde kullanılır. 6. I. Sığaç, direnç ve bobinden oluşan alternatif
II. Akımın yönü belli aralıklarla değişir ancak bü- akım devresinde empedansın en küçük değeri
yüklüğü değişmez. aldığı duruma rezonans hâli denir.

III. Alternatör tarafından üretilir. II. Birden fazla devre elemanının kullanıldığı al-
ternatif akım devrelerinde, devre elemanlarının
yargılarından hangileri doğrudur?
gösterdiği dirençlerin eş değerine empedans
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III denir.
D) I ve II E) I ve III III. Radyo frekansı ayarlanırken alıcı devrenin fre-
kansı ile gelen elektromanyetik dalganın fre-
kansı eşitlenir.
Yukarıda verilenlerden hangileri doğrudur?
3. I. Akülü araba A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
II. Pilli el feneri D) II ve III E) I, II ve III
III. Ütü
Yukarıda verilen araçlardan hangileri doğru
akımla çalışır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III 7. Bobin ve sığaç ile ilgili,
I. Bobin, alternatif akım devresinde elektriksel
enerjiyi manyetik alanda depolar.
II. Sığaç, alternatif akım devresinde elektriksel
4. Alternatif akım ile ilgili, enerjiyi elektrik alanda depolar.

I. İletilmesi esnasında enerji kaybı azdır. III. Fotoğraf makineleri ve kameralardaki flaş ışı-
ğında sığaçlar kullanılır.
II. Güneş pilleri alternatif akım üreten kaynaklar-
dır. yargılarından hangileri doğrudur?

III. Manyetik akının zamanla değişmesiyle elde A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
edilir. D) I ve II E) I, II ve III
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III

13 Ders İşleme Föyü | Fizik

 18 Test - 1

8. Alternatif akım devresindeki sığaç ile ilgili,
I. Sığacın uçlarına, üzerindeki mevcut olan geri-
limden daha büyük bir gerilim uygulanırsa sı-
ğaç devreden akım çeker ve yüklenir.
II. Sığacın uçlarına, üzerindeki mevcut olan geri-
limden daha düşük bir gerilim uygulanırsa sı-
ğaç devreye akım sağlar ve boşalır.
III. Sığacın ohmik direnci sıfırdır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
11. I. Bir alternatif akım devresinde devrenin frekan-
sı artarsa indüktif reaktans artar.
II. Bir alternatif akım devresinde devrenin frekan-
sı artarsa kapasitif reaktansı artar.
III. Bir alternatif akım devresinde, devrenin fre-
kansı azalırsa bobinin ohmik direnci azalır.
Yukarıda verilenlerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III

9. Sığaç ile ilgili,

12. Kondansatörler ile ilgili,
I. Kondansatörler, elektrik enerjisini levhaları
I. Sığacın yük depolayabilme kapasitesine in-
arasındaki elektriksel alanda depolar.
düktans denir.
II. Kondansatörler, elektrik elektronik teknoloji-
II. Alternatif akım devrelerinde sığacın akıma kar-
sinde alçak frekanslı sinyalleri engelleyici filtre
şı gösterdiği zorluğa indüktif reaktans denir.
devrelerinde kullanılır.
III. Sığacın fiziksel yapısından dolayı ohmik di-
III. Alternatif akımın devresinde kondansatörün
renci vardır. Dolayısıyla elektronik devrelerde
ohmik direnci ihmal edilirse ısı açığa çıkmaz.
kullanılan sığaçlar zamanla ısınır.
yargılarından hangileri doğrudur?
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ve III E) I, II ve III
D) I ve II E) II ve III

10. Bobin ile ilgili,

I. Kapasitans, bobinin depolayabileceği enerjinin
bir ölçüsüdür.
II. Yıldırım düşmesi ve diğer kaçak akımlarda
canlıların ve elektronik cihazların zarar görme-
mesi için bobinli devreler kullanılır.
III. İndüktif reaktansın birimi “henry”dir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III

Ders İşleme Föyü | Fizik 14

 Test - 2 18

1. Transformatörler ile ilgili, 3. I. Elektrik santrallerinde yükseltici transformatör-

I. Elektrik santrallerinden elektrik akımı taşınır- ler kullanılır.
ken gerilimi yükseltmek ya da alçaltmak için II. Telefon şarj aletinde alçaltıcı transformatör
kullanılır. kullanılır.
II. Alternatif akımı doğru akıma çevirir. III. Transformatörlerin verimi %90’ın üzerindedir.
III. İdeal bir transformatörde enerjiden kazanç Yukarıdaki yargılardan hangileri doğrudur?
sağlanır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
yargılarından hangileri doğrudur? D) I ve II E) I, II ve III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I ve III

4. Şekildeki transformatörün girişine V1 alternatif ge-

rilimi uygulandığında K ve L bobinlerinden sırasıy-
2. Sarım sayıları bilinmeyen K ve L bobinlerinden la V2 ve V3 etkin gerilimleri elde ediliyor.
oluşturulmuş transformatör şekildeki gibidir. Birin- V2
cil devreye 300 voltluk etkin gerilim uygulandığın-
da ikincil devredeki 10 Ÿ’luk R direncinden geçen K
akımın etkin değeri 6 amper oluyor.
K L N2
R
V1 N1

Giriş L

V3
Birincil İkincil

Buna göre, Buna göre,

1 I. V1 = V2 + V3 tür.
I. Transformatörün değiştirme oranı ’tir.
5 II. N1 > N2 iken V1 > V2 dir.
II. Primer devre ile sekonder devre gerilimlerinin
III. N1 = N2 + N3 tür.
frekansları eşittir.
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
III. Transformatör yükselten bir transformatördür.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
yargılarından hangileri doğrudur?
D) I ve II E) I ve III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III

15 Ders İşleme Föyü | Fizik

 18 Test - 2

5. Şekildeki ideal transformatör alternatif gerilimi al- 7. Şekildeki gibi bağlanmış K ve L transformatörleri-
çaltıcı bir transformatördür. nin bobinlerinin sarım sayıları sırasıyla N, 5N, 2N
Giriş Çıkış ve 8N’dir.
K L

VP VS
V1 V2

Primer Sekonder
N 5N 2N 8N
Buna göre,
K transformatörünün girişine V1 etkin gerilimi
I. Primer devredeki gerilimin frekansı sekonder
uygulandığında L’nin çıkışından V2 etkin gerili-
devredeki gerilimin frekansından büyüktür.
V1
II. Primer ve sekonder devrenin güçleri eşittir. mi alındığına göre, oranı aşağıdakilerden
V2
III. Primer devrenin etkin gerilimi, sekonder devre- hangisidir?
nin etkin geriliminden büyüktür. 1 1 1
A) B) C) D) 8 E) 20
yargılarından hangileri doğrudur? 20 8 5

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

8. Transformatörler ile ilgili,

I. Alternatif akımın frekansını değiştirir.
II. Doğru akım devrelerinde gerilimi artırmak ya
da azaltmak için kullanılır.
III. İdeal bir transformatörde giriş gücü, çıkış gü-
cüne eşittir.
6. Transfarmatörde kullanılan demir çekirdeğin
yargılarından hangileri doğrudur?
işlevleri ile ilgili,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
I. İki bobin arasında indüksiyon oluşmasını sağ-
lar. D) I ve III E) II ve III
II. Giriş bobininde oluşan manyetik akının dola-
nım yaparak tamamına yakınının diğer bobin-
den geçmesini sağlar.
III. Alternatif akımı doğru akıma çevirmeye yarar.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

Ders İşleme Föyü | Fizik 16