ATOM SPEKTRUMLARI-1

Resl CUREBAL u
Fizik Blm, Fen Fakltesi, Ankara Universitesi, Tandoan, Ankara ou u u g ( Dated: March 4, 2013)

I.

DENEYIN AMACI

larn ekirdek etrafnda dndun ngrse de bir ok c o ug u o o c noktada eksiklikleri vardr.

Civann spektrumundan yararlanlarak krnm a g sabitinin deneysel olarak belirlenmesi ve bu deneysel sabit ile hidrojenin spektrumundan yola klarak Rydc berg sabitinin deneysel deerinin bulunarak teorik deeri g g ile karlatrlmas. s s

II.

DENEYE HAZIRLIK BILGILERI A. Atom Modelleri FIG. 3. Rutherford atom modeli

Dalton Atom Modeli: 1805 ylnda John Daltonun ortaya att, atomlar zde birer kre olarak ele g o s u alan ve bugnk atom modelinin temelini oluturduu u u s g sylenebilecek atom modelidir. o

FIG. 1. Dalton atom modeli

Thomson Atom Modeli: Thomson atomda elektron denen eksi ykl parack krini ortaya atar. u u c Atom ierisinde proton ve elektronun homojen olarak c daldn syler, bu yzden bu modele uzml kek modg g o u u u eli de denilmektedir. Rutherford Atom Modeli ile proton ve elektronun homojen dald ilkesi urtlmtr. g g c u u us u

Bohr Atom Modeli: 1913 ylnda Neils Bohr, hidrojen atomunun spektrum izgilerini ve Planckn kuantum kuc ramn kullanarak Bohr kuramn ileri srd. Bu bilgiler u u nda Bohr varsaymlar yle zetlenebilir: sg so o 1. Bir atomdaki elektronlar ekirdekten belli uzaklktaki c yrngelerde hareket eder ve bu yrngelerdeki asal ou ou c momentumu h/2nin tam katlardr. Her kararl hlin a sabit bir enerjisi vardr. 2. Her hangi bir kararl enerji seviyesinde elektron dairesel bir yrngede hareket eder. Bu yrngelere enerji ou ou dzeyleri veya kabuklar denir. u 3. Elektron kararl hllerden birinde bulunurken atom a k (radyasyon) yaynlamaz. Ancak, yksek enerji s u dzeyinden daha duk enerji dzeyine getiinde, seu us u c g viyeler arasndaki enerji farkna eit bir k kuant s s yaynlar. Burada E = Eson Eilk bants geerlidir. g c 4. Elektron hareketinin mmkn olduu kararl seviyeler, u u g K, L, M , N , O gibi harerle veya en duk enerji dzeyi us u 1 olmak uzere, her enerji dzeyi + bir tam say ile belir u lenir ve genel olarak n ile gsterilir, (n = 1, 2, 3...) o

FIG. 2. Thomson atom modeli

Rutherford atom modeli: Ernest Rutherford tarafndan 1911 ylnda ortaya konan bu model mehur alfa salma deneyinin urn olup, atomun s c u u boluklu yapsn ortaya koyan ilk modeldir. Elektrons

FIG. 4. Bohr atom modeli

de Broglie madde dalgalar kavram, Bohrun biraz daha baarl bir model ortaya atmasn salamtr. s g s

2 Yrngedeki elektronun de Broglie dalga boyu ; ou h p = (1) 2mE (7)

Elektronun yrnge yarap r = 5.3 1011 m ou c de Broglie dalga boyu = 3.3 1010 m Yrnge evresi; 2r=23.145.31011 = 3.31010 ou c Dalga boyu tam olarak e un yrngesinin evresine ou c eittir. Bunun anlam udur; bir H atomundaki e s s yrngesinin evresi, kendi ustne kapanan tam bir elekou c u tron dalgasna karlk gelir. Bu yzden elektron enerji s u kaybetmeden ayn enerji seviyesinde kalabilir.
B. Enerji Seviyeleri

olarak tanmlanr ve denklem (6) Eye blnrse ou u [ ] 1 d2 u me2 1 l(l + 1) = 1 u + 2 dr2 20 2 r (r)2 elde edilir = r ve 0 = me2 20 2

(8)

(9)

(10)

ve 0 cinsinden radyal denklem yazlrsa; [ ] d2 u 0 l(l + 1) = 1 + u d2 2 art iin bu radyal denklem s c

Bir elektron ust enerji seviyesinden alt enerji seviyesine geerken foton yaynlar. Bu fotonun enerjisi iki enerji c seviyesi arasndaki fark kadardr. E2 den E1 seviyesine inen bir elektronun yayd fotonun enerjisi E =E2 -E1 g kadardr. Ksaca enerji ifadesi [2]: E = Ek + Ep mv 2 e2 = 2 40 r ( ) e2 m e2 40 mr = 2 40 r e2 e2 = 2 40 r 40 r e2 E= 80 r e2 En = 80 rn ( ) e2 1 = 80 a0 n2 ( 2 ) h 0 a0 = me2 ( ) e2 me2 1 En = 80 h2 0 n2 ( ) 1 me4 = 2 2 8h 0 n2 E1 En = 2 n H atomu iin radyal denklem zm yaplrsa da c co u u sonu bulunur [3]; c V (r) = e2 1 40 r

(11)

d2 u = u eklinde s d2 yazlabilir. Genel zmden u() Ae co u elde edilir. Czm bir ka sayfa sren baz ilemlerin ardndan o u u c u s 0 = 2n bulunur. (7), (9) ve (10) denklemleri kullanlarak E= me4 = 2m 82 2 2 0 0
2 2

(12)

(2)

elde edilir. 0 = 2n eitlii de yerine yazldnda izin s g g verilen enerji deerleri; g [ ( 2 )2 ] m e E1 1 En = = 2 (13) 2 2 40 n2 n olarak bulunur.[3] Enerji denklemi cinsinden yazlrsa; ( ) 1 1 1 2 =R n2 ni s (n2 n2 ) i s d (n2 n2 ) s i

(3)

(14)

Rd = (4) ayn

(15)

(5)

Bu potansiyel iin radyal denklem; c [ ] 2 2 2 d u e2 1 l(l + 1) + + u = Eu 2m dr2 40 r 2m r2

(6)

Uyarlma sonucu ust enerji seviyelerine kan elek c tronlar bir sre sonra alt seviyeye tekrar inerler ve u uyarlrken kazandklar enerjiyi ma olarak kaybeders ler. Enerji seviyeleri arasnda elektron geileri sonucu cs oluan malar ekil 5 te grldu gibi adlandrlr. Ens s s o u ug erji seviyeleri arasndaki fark bydke mann enerjisi u u u c s de artacandan en yksek enerjili ma Lyman serisinde g u s gzlernir ve dier seriler iin azalarak devam eder. Lyo g c man serisi mor tesi blgesinde iken, Balmer grnr o o ou u blgede, dierleri ise kzltesi blgede nm yaparlar[1]. o g o o s

3
B. Deneyin Yaplnda Izlenen Admlar s

FIG. 5. Yrngesel gei malar o u cs s

FIG. 7. Krnmn geometrisi

FIG. 6. Deney dzenei u g

Sekil 7deki geometriye uygun biimde ekil 6daki c s dzenek hazrlanr. Civa tp dzenee yerletirilir. d u u u u g s uzakl 45 cm olarak sabitlenir ve gc kayna, tpn g u g u u yeterli may yapaca bir gerilime ayarlanr. Krnm s g andan baklarak spektrum izgilerinin orta noktaya g c olan l uzaklklar lulr ve yazlr. l ve d kullanlarak o c u sin ve gd hesaplanr. Deneysel ve kuramsal gd deerleri g karlatrlr. Hidrojen tp taklarak ayn ilemler s s u u s tekrarlanr. Belirtilen renkler iin gd kullanlarak dalc gaboyu (d ) ve d kullanlarak Rydberg sabiti (Rd ) bulunur ve kuramsal deerleriyle kyaslanr. g

III. A.

DENEYIN YAPILISI C. Deney Sonular c

Kullanlan Ara ve Gereler c c

1 adet Civa tp u u 1 adet Hidrojen tp u u Tpler iin bir ift tutucu u c c Yksek gerilim g kayna u uc g 1 adet koruyucu (tpler iin) u c 2 adet balant kablosu g 1 adet nesne tutucu 1 adet krnm a (600 izgi/mm) g c 2 adet yaltkan destek 1 adet 3 ayak taban 1 adet taban (krnm a iin) g c 1 adet destek ubuu c g 3 adet tutucu 1 adet cetvel (1 m) 1 ift gsterge c o

Civa spektrumu iin krnm a sabiti gd nin bulunc g mas: sin = l 13 = = 0.2775 d2 + l2 452 + 132

gd =

437 109 m = = 1.57 106 m sin 0.2775

Ortalama gd : (1.57 + 1.56 + 1.585 + 1.58) 104 cm = 1.574m 4

gort =

Hata hesab: 100 |1.574 1.666| = %5.1 1.666

4
IV. YORUM

d nin bulunmas: d =gd sin = 1.574106 m0.2775 = 4.36785107 m Hata hesab: 100 |436.78 437| = %0.05 437 Rydberg sabitinin bulunmas: Rd = 52 22 n2 n2 i s 2 n2 ) = 4.36785 107 (52 22 ) d (ni s = 1.09022 107 m1 Deneyde Hidrojen ve Civa atomlarnn spektrumlar incelenerek krnm a sabiti bulundu enerji seg viyeleri iin hesaplamalar yaplarak kuramsal deerleriyle c g karlatrld. Sadece Balmer serisi grnr blgede s s ou u o olduundan 2. enerji seviyesine inen elektronlar iin g c gzlem yaplabildi. Dier dalga boylarndaki malar iin o g s c inceleme yaplmak istenseydi o dalgaboylar iin alglayc c cihaz kullanlmas gerekecekti. Hesaplanan hatann nedeni d ve l mesafelerindeki milimetrik sapmalardr.

V.

SORULAR

1. Krnm nedir? In, dalga yapsndan dolay, dar bir yarktan ya sg da bir engelin keskin bir kenarndan geerken dorultu c g deitirmesine krnm denir. gs

Ortalama Rydberg sabiti: Rort = (1.09 + 1.079 + 1.0865) 107 m1 3 = 1.0852 107 m1

2. Atom modellerini tarihsel srasna gre yaznz ve o ksaca aklaynz. c 1805 Dalton Modeli: Atomun sabit kat bir kre u olduunu ve blnmediini syler g ou g o 1902 Thomson Modeli: Pozitif ykl ara madde iinde u u c dalm eksi ykler olduunu syler. g s u g o 1911 Rutherford Modeli: Pozitif ykl ekirdek u u c etrafndaki byk boluklarda eksi ykler bulunur. u u s u 1913 Bohr Modeli: Elektronlarn dn kurallarn ve o us kararl yrngeleri aklar. ou c 1920ler Modern Atom Modeli: Tm kuantum saylarn u aklayan bugn kullanlan model. c u 3. Bohrun postlalarn ayrntl olarak yazp, Bohr u teorisinin eksikliklerini tartnz. s Bir atomdaki elektronlar yarap sabit enerjileri c belirli ve kesikli olan yrngelerde hareket ederler ou

Hata hesab: 100 |1.0852 1.0973| = %1.1 1.0973

Enerji deerlerinin bulunmas (Mor iin): g c hc d 1.9865 1025 J.m 4.36785 107 m

Ed = =

= 4.5479 1019 J = 2.8389eV ( Et = 13.6 ( = 13.6 1 1 2 eV 2 ns ni 1 1 2 eV 2 2 5 ) )

Kararl yrngelerde bulunan elektronlar ma ou s yapmaz ve kararl yrngede asal momentum kuanou c tumludur. Elektronlar bu kararl yrngeler arasnda gei ou cs yapabilirler.Bu geiler sonuncu foton salnabilir. cs Bohr atom modeli deneyle uygunluu ynyle etkig o u leyici olmakla beraber nemli eksiklikleri vardr. o Spektrum izgilerindeki ok katll aklayamaz. c c g c

= 2.856eV Hata hesab: 100 |28389 2.856| = %0.1 2.856

Spektrum izgilerinin c olasln aklayamaz. g c

iddetlerini s

yani

geilerin cs

Cok elektronlu atomlarn enerji seviyelerini aklamakta c

5 yetersizdir. 4.Atom ve molekl spektrumu arasndaki fark nedir? u Nedenleri ile aklaynz. c Bir atom iin elektron yrngeleri ekirdek etrafnda c ou c dairesel olarak gsterilebilirken molekl iin durum o u c biraz farkldr. Birbirine yaklam birden fazla atom s s sz konusu olduundan atomlar birbirlerinden etkilenir. o g Iki atomlu bir sistem iin dnme, titreim ve teleme c o s o enerjileri de vardr. Yrngelerden ok potansiyel ou c kuyular incelenir. Gei yaplabilecek durum says cs artacandan gzlenen dalgaboyu says da artar. g o 5.Lyman serisinin, ilk 21 ve son 1 dalga boylarn hesaplayp sonucu tartnz. s ( )

1 = 1.097 107 21 21 1 1 1

1 1 2 12 2

= 8.23 106 m1 = 121.54nm ( = 1.097 107 1 1 2 12 )

(16)

= 1.097 107 m1 = 91.16nm

(17)

[1] Atom Spektrumlar Deney Klavuzu [2] Arthur Beiser Concepts of Modern Physics

[3] David J.Griths Introduction to Quantum Mechanics [4] tr.wikipedia.com / atom modelleri

6
TABLE I. Hgnin spektrum verileri . Renk Mavi A.Yeil s Yeil s Sar (nm) 4372 4942 5501 5811 l (cm) 13 15 16.65 17.75 Sin = l l 2 + d2 0.2775 0.3162 0.347 0.367 gd = (cm) sin 4 1.5710 1.56104 1.59104 1.58104 gd (m) 1.57 1.56 1.59 1.58

TABLE II. H spektrumu verileri ile Rydberg sabitinin bulunmas. Renk Mor Turkuaz Krmz l (cm) 13 14.9 20.9 sin= l + d2 0.2575 0.314 0.421 l2 d = gd sin (m) 4.36785107 4.94236107 6.62654107 Rd = (n2 n2 ) i s (m1 ) d (n2 n2 ) s i 1.57104 1.56104 1.59104

TABLE III. Seviyeler arasndaki enerji farknn bulunmas. Renk Mor (n:5 n:2) Turkuaz (n:4 n:2) Krmz (n:3 n:2) d = gd sin (m) 4.3678510 4.94236107 6.62654107
7

Ed =

hc (J) d 19 4.547910 4.01931019 2.99781019

Ed (eV) 2.8389 2.5121 1.874

1 Et = 13.6( n2
s

1 ) n2 i

(eV)

2.856 2.55 1.8889