Sách điều độ (VN)

ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC BAÙCH KHOA

KHOA CÔ KHÍ
BOÄ MOÂN KYÕ THUAÄT HEÄ THOÁNG COÂNG NGHIEÄP
----------
KYÕ THUAÄT ÑIEÀU ÑOÄ

TRONG SAÛN XUAÁT VAØ DÒCH VUÏ
PGS.TS. HOÀ THANH PHONG
1/ 2002
TP Hoà Chí Minh
MUÏC LUÏC
CHÖÔNG 1: GIÔÙI THIEÄU VEÀ ÑIEÀU ÑOÄ SAÛN XUAÁT ........................................... 1
I - ÑIEÀU ÑOÄ - VAI TROØ VAØ TAÙC ÑOÄNG ..........................................................................1

II - CHÖÙC NAÊNG CUÛA ÑIEÀU ÑOÄ TRONG MOÄT TOÅ CHÖÙC KINH DOANH .............................5
1 - Ñieàu Ñoä Trong Saûn Xuaát ..................................................................................5
2 - Ñieàu Ñoä Trong Caùc Dòch Vuï ............................................................................7
CHÖÔNG 2: CAÙC ÑAËC ÑIEÅM CUÛA MOÂ HÌNH ÑIEÀU ÑOÄ SAÛN XUAÁT .............. 8
I - KHAÙI QUAÙT CHUNG VEÀ MOÂ HÌNH ...............................................................................8

II - KÍ HIEÄU ...............................................................................................................11
1 - Moâ hình maùy ñôn (Single-Machine Model).....................................................13
2 - Moâ hình maùy song song (Parallel-Machine Model) ........................................13
3 - Moâ hình Flow Shop ........................................................................................14
4 - Moâ hình Job Shop...........................................................................................14
III - CAÙC ÑAËC ÑIEÅM CUÛA QUAÙ TRÌNH VAØ CAÙC RAØNG BUOÄC: .............................................15
1 - Caùc raøng buoäc veà söï tröôùc - sau (Precedence Constraints) ............................15
2 - Caùc raøng buoäc veà loä trình (Routing Constraints) .........................................15
3 - Caùc raøng buoäc veà naâng chuyeån vaät lieäu (Material-Handle Constraints) .........16
4 - Thôøi gian chuaån bò vaø chi phí phuï thuoäc vaøo trình töï coâng vieäc (Sequence-
Dependent Setup Times and Costs) ......................................................................16
5 - Caùc söï öu tieân (Preemption) ...........................................................................17
6 - Caùc raøng buoäc veà thôøi gian chôø vaø khoâng gian kho (Storage-Space and
Waiting-Time Constraints) ..................................................................................17
7 - Saûn xuaát ñeå saún hay saûn xuaát theo ñôn ñaët haøng (Make-to-Stock and Make-to-
Order) .................................................................................................................17
8 - Caùc raøng buoäc veà caùc tieâu chuaån choïn maùy moùc (Machine-eligibility
Constraints) ........................................................................................................18
9 - Caùc raøng buoäc veà coâng cuï vaø caùc raøng buoäc veà taøi nguyeân (Tooling
Constraints And Resource Constraints) ...............................................................18
10 - Caùc raøng buoäc veà ñieàu ñoä nguoàn nhaân löïc (Personel Scheduling Constraints)
............................................................................................................................19
IV - CAÙC HAØM MUÏC TIEÂU VAØ CAÙC CHÆ TIEÂU ÑO LÖÔØNG: ..................................................19
1 - Caùc haøm muïc tieâu veà naêng suaát vaø thôøi gian hoaøn thaønh caùc coâng vieäc
(Throughput and Makespan Objectives) ..............................................................19
2 - Haøm muïc tieâu lieân quan ñeán ngaøy tôùi haïn ......................................................20
3 - Chi phí chuaån bò (Setup Costs) .......................................................................20
4 - Chi phí toàn kho baùn thaønh phaåm (WIP – Work-In-Process) ...........................20
5 - Chi phí toàn kho thaønh phaåm ...........................................................................21
6 - Chi phí nhaân söï ..............................................................................................21
i
CHÖÔNG 3: THUÛ TUÏC ÑIEÀU ÑOÄ TOÅNG QUAÙT ................................................. 23
I - GIÔÙI THIEÄU ...........................................................................................................23

II - LUAÄT PHAÂN VIEÄC CÔ BAÛN.......................................................................................24
III - CAÙC LUAÄT PHAÂN VIEÄC PHÖÙC HÔÏP ..........................................................................28
IV - BRANCH AND BOUND ...........................................................................................32
V - GIAÛI THUAÄT TÌM KIEÁM TIA (BEAM SEARCH) ..............................................................37
VI - TÌM KIEÁM CUÏC BOÄ : MOÂ PHOÛNG QUAÙ TRÌNH TOÂI VAØ TÌM KIEÁM TABU .........................40
CHÖÔNG 4: ÑIEÀU ÑOÄ DÖÏ AÙN............................................................................... 45
I - GIÔÙI THIEÄU ...........................................................................................................45

1 - Thieát keá coâng cuï saûn xuaát ...............................................................................46
2 - Chuaån bò caùc loaïi baûn veõ saûn xuaát ..................................................................46
II - HÌNH 4.10 ...........................................................................................................59
CHÖÔNG 5: ÑIEÀU ÑOÄ JOB SHOP ........................................................................ 62
I - GIÔÙI THIEÄU ...........................................................................................................62

II - DISJUNCTIVE PROGRAMMING VAØ BRANCH & BOUND ................................................62
CHÖÔNG 6: ÑIEÀU ÑOÄ HEÄ THOÁNG LAÉP RAÙP LINH HOAÏT ............................. 67
I - GIÔÙI THIEÄU ...........................................................................................................67

II - ÑIEÀU ÑOÄ CHO HEÄ THOÁNG LAÉP RAÙP UNPACED ...........................................................68
III - COÂNG VIEÄC ........................................................................................................69
CHÖÔNG 7: FDHDF ............................................................................................... 70
CHÖÔNG 8: FRG ..................................................................................................... 70
CHÖÔNG 9: ÑIEÀU ÑOÄ NHAÂN LÖÏC ...................................................................... 71
I - GIÔÙI THIEÄU ...........................................................................................................71

II - ÑIEÀU ÑOÄ NGAØY NGHÆ ............................................................................................71
III - ÑIEÀU ÑOÄ CA KÍP ..................................................................................................77
IV - BAØI TOAÙN ÑIEÀU ÑOÄ NHAÂN LÖÏC COÙ TÍNH CHU KYØ ......................................................79
V - ÑIEÀU ÑOÄ CHUYEÁN BAY ..........................................................................................81
ii
Kyõ thuaät Ñieàu ñoä trong Saûn xuaát Chöông 1 – Ñieàu ñoä döï aùn
CHÖÔNG 1: GIÔÙ I THIEÄU VEÀ ÑIEÀ U ÑOÄ SAÛ N XUAÁ T
Toùm taét chöông
1.1 Ñieàu ñoä : Vai troø vaø taùc duïng.

1.2 Chöùc naêng cuûa ñieàu ñoä trong moät toå chöùc kinh doanh (haõng, xöôûng)
I - ÑIEÀU ÑOÄ - VAI TROØ VAØ TAÙC ÑOÄNG
Ñieàu ñoä (Scheduling) laø moät thuaät ngöõ chuyeân moân dieãn taû quaù trình boá trí, saép xeáp
nhaân löïc vaø thieát bò maùy moùc theo moät trình töï nhaát ñònh ñaå ñaûm baûo vaän haønh saûn
xuaát vaø dòch vuï theo moät nhieäm vuï nhaát ñònh.
Ñieàu ñoä laø moät quaù trình ra quyeát ñònh coù vai troø raát quan troïng trong haàu heát
caùc ngaønh coâng nghieäp saûn xuaát vaø dòch vuï. Noù ñöôïc söû duïng trong mua baùn vaø saûn
xuaát, trong vaän chuyeån vaø phaân phoái haøng hoùa, trong xöû lyù thoâng tin vaø truyeàn
thoâng. Chöùc naêng cuûa ñieàu ñoä trong moät coâng ty laø söû duïng caùc kyõ thuaät toaùn hoïc
hay moät soá caùc phöông phaùp khaùc ñeå phaân phoái caùc nguoàn taøi nguyeân coù haïn ñeå xöû
lyù coâng vieäc. Moät söï phaân phoái taøi nguyeân thích hôïp seõ cho pheùp coâng ty ñöa ra
ñöôïc muïc tieâu toái öu vaø ñaït ñöôïc muïc tieâu naøy. Nguoàn taøi nguyeân (resources) coù theå
laø caùc maùy moùc trong phaân xöôûng, caùc ñöôøng baêng trong saân bay, caùc coâng nhaân ôû
coâng tröôøng xaây döïng hay caùc ñôn vò xöû lyù trong moâi tröôøng tính toaùn… Caùc coâng
vieäc (task) coù theå laø caùc söï vaän haønh trong coâng xöôûng, caùc laàn caát caùnh hay ñaùp
xuoáng taïi moät saân bay, caùc giai ñoaïn trong moät döï aùn xaây döïng hay caùc chöông trình
maùy tính ñöôïc thi haønh. Moãi nhieäm vuï coù theå coù moät möùc ñoä öu tieân, moät thôøi gian
coù theå baét ñaàu sôùm nhaát, vaø moät ngaøy tôùi haïn rieâng bieät. Caùc muïc tieâu trong ñieàu ñoä
saûn xuaát coù theå coù nhieàu daïng khaùc nhau, thí duï nhö cöïc tieåu thôøi gian hoaøn thaønh
caùc coâng vieäc hay cöïc tieåu caùc coâng vieäc treã haïn.
Saùu thí duï ñöôïc ñöa ra sau ñaây seõ minh hoaï vai troø cuûa ñieàu ñoä trong moät soá
tình huoáng thöïc trong saûn xuaát hay dòch vuï. Moãi thí duï seõ moâ taû moät daïng rieâng cuûa
baøi toaùn ñieàu ñoä.
Thí duï 1.1- DÖÏ AÙN LAÉP ÑAËT HEÄ THOÁNG MAÙY TÍNH
Chuùng ta coù moät döï aùn goàm mua baùn, laép ñaët vaø kieåm tra moät heä thoáng maùy tính lôùn.
Döï aùn bao goàm moät soá caùc coâng vieäc rieâng bieät, bao goàm söï ñònh giaù vaø choïn löïa
phaàn cöùng, phaùt trieån phaàn meàm, tuyeån duïng vaø huaán luyeän nhaân vieân, kieåm tra heä
thoáng vaø gôõ loãi heä thoáng. Caàn löu yù laø giöõa caùc coâng vieäc toàn taïi moät moái quan heä
öu tieân: moät soá coâng vieäc coù theå baét ñaàu ñoàng thôøi, trong khi ñoù moät soá khaùc chæ coù
theå ñöôïc baét ñaàu sau khi moät soá coâng vieäc tieân quyeát tröôùc noù ñaõ ñöôïc hoaøn thaønh.
Muïc tieâu laø hoaøn thaønh toaøn boä döï aùn trong thôøi gian ngaén nhaát. Ñieàu ñoä khoâng chæ
cung caáp moät quaù trình chaët cheõ ñeå quaûn lyù döï aùn maø coøn cung caáp moät söï öôùc löôïng
TS. Hoà Thanh Phong 1 Boä moân KTHTCN

toát veà thôøi gian hoaøn thaønh döï aùn, tìm ra ñöôïc caùc coâng vieäc tôùi haïn, vaø xaùc ñònh
ñöôïc khoaûng thôøi gian hieän taïi cuûa toaøn boä döï aùn.
Thí duï tieáp theo ñöôïc laáy töø moät moâi tröôøng saûn xuaát jobshop, trong ñoù taàm
quan troïng cuûa ñieàu ñoä taêng leân cuøng vôùi söï ña daïng hoaù vaø söï khaùc bieät cuûa caùc
saûn phaåm. Soá löôïng caùc loaïi haøng khaùc nhau ñöôïc saûn xuaát phaûi lôùn vaø phaûi coù saún
chi phí khôûi ñieåm cuõng nhö ngaøy giao haøng.
Thí duï 1.2- - THIEÁT BÒ SAÛN XUAÁT CHAÁT BAÙN DAÃN
Caùc chaát baùn daãn (caùc boä nhôù cuõng nhö caùc boä vi xöû lyù) ñöôïc saûn xuaát baèng caùc thieát
bò chuyeân duøng chaát löôïng cao. Quaù trình saûn xuaát trong caùc thieát bò naøy thöôøng bao
goàm 4 coâng ñoaïn: saûn xuaát caùc wafer (wafer fabrication), caùc cöïc (wafer probe), laép
raùp hay ñoùng goùi, vaø kieåm tra laïi.
Saûn xuaát caùc wafer laø moät coâng ñoaïn coù coâng ngheä phöùc taïp nhaát. Caùc lôùp
kim loaïi vaø vaät lieäu moûng wafer ñöôïc xeáp choàng theo maãu caùc wafer cuûa silicon vaø
gallium arsenic ñeå taïo ra maïch ñieän. Moãi lôùp caàn nhieàu coâng ñoaïn khaùc nhau, ñieån
hình nhö: (1): laøm saïch; (2): oâxy hoaù, phuû kim loaïi ; (3): in; (4): khaéc; (5): ion hoùa;
(6):taåy maï chaát caûn quang ;(7): kieåm tra vaø ño ñaïc. Vì moãi wafer goàm nhieàu lôùp, neân
noù phaûi traõi qua caùc coâng ñoaïn naøy nhieàu laàn. Vì vaäy xuaát hieän caùc quaù trình laëp
trong quaù trình saûn xuaát. Caùc wafer di chuyeån qua caùc thieát bò theo töøng loâ laø 24. Moät
soá maùy moùc coù theå yeâu caàu hieäu chænh ñeå chuaån bò cho caùc coâng vieäc saép tôùi. Thôøi
gian hieäu chænh thöôøng phuï thuoäc vaøo soá loâ haøng vöøa hoaøn taát vaø soá loâ haøng saép baét
ñaàu.
Soá löôïng caùc ñôn ñaët haøng thöôøng laø haøng traêm caùi, vaø moãi ñôn ñaët haøng coù
ngaøy nhaän vaø giao haøng rieâng. Muïc tieâu ñieàu ñoä laø ñeå ñaùp öùng ñöôïc caøng nhieàu
chuyeán giao haøng ñuùng haïn caøng toát trong khi naêng suaát laø toái ña. Muïc tieâu naøy ñaït
ñöôïc baèng caùch taän duïng toái ña caùc thieát bò, ñaët bieäc laø caùc maùy ôû caùc khaâu laøm saûn
xuaát ñình treä (bottleneck - “nuùt coå chai”). Toái thieåu hoùa thôøi gian nghæ vaø thôøi gian
chuaån bò (set up) cuõng laø moät yeâu caàu.
Trong nhieàu moâi tröôøng saûn xuaát, caùc heä thoáng laép raùp linh hoaït ñieàu khieån
vaät lieäu töï ñoäng hoùa di chuyeån doøng saûn phaåm töø ñaàu ñeán cuoái heä thoáng. Coâng vieäc
cuûa nhaø ñieàu ñoä trong moâi tröôøng saûn xuaát naøy laø ñeå ñöa ra caùc keá hoaïch laøm vieäc
toát nhaát trong khi thoaõ maõn caùc ñieàu kieän veà thöù töï coâng vieäc vaø thôøi gian thöïc hieän.
Nhaø ñieàu ñoä coù moät soá quyeàn töï quyeát nhaát ñònh khi xaây döïng baûng ñieàu ñoä. Minh
hoïa tieáp theo sau ñaây seõ moâ taû moät thí duï coå ñieån cuûa daïng naøy.
Thí duï 1.3- MOÄT DAÂY CHUYEÀN LAÉP RAÙP OÂ TOÂ
Moät daây chuyeàn laép raùp oâ toâ saûn xuaát nhieàu maãu maõ khaùc nhau, taát caû ñeàu phuï
thuoäc vaøo löôïng nhoû caùc hoï xe. Laáy thí duï nhö, caùc maãu cuûa cuøng moät hoï xe coù theå
thuoäc cuøng kieåu coù hai cöûa, 4 cöûa, hay xe wagon, caùc xe naøy coù maøu saéc vaø caùc phuï
kieän khaùc nhau. Moät soá oâ toâ coù hoäp soá töï ñoäng, trong khi moät soá khaùc thì vaøo soá
baèng tay. Moät soá thì coù cöûa treân maùi xe, moät soá khaùc thì khoâng.

Nhieàu “nuùt coå chai” xuaát hieän trong heä thoáng naøy, taïi caùc ñieåm maø caùc
nguyeân vaät lieäu ñöôïc ñöa vaøo caùc maùy moùc ñaëc bieät hay khi quaù trình saûn xuaát theo
moät toác ñoä toaøn dieän, toång theå. Phaân xöôûng sôn cuõng coù theå laø moät “nuùt coå chai” vì
taïi caùc thôøi ñieåm caàn thay ñoåi maøu saéc, caùc bình sôn xì phaûi ñöôïc laøm saïch, ñaây laø
moät giai ñoaïn raát toán keùm thôøi gian. Moät trong nhöõng muïc tieâu laø cöïc ñaïi naêng suaát
caùc oâ toâ treân daây chuyeàn sao cho caân baèng taûi coâng vieäc taïi moãi traïm ôû caùc thôøi
ñieåm.
Hình 1.1 - Daây chuyeàn laép raùp xe hôi

Caùc thí duï treân ñaây minh hoïa moät soá caùc chi tieát vaø theo höôùng ngaén haïn cuûa
quaù trình ñieàu ñoä. Tuy nhieân, ñieàu ñoä thöôøng cuõng ñöôïc duøng cho caùc vaán ñeà laäp keá
hoaïch vöøa vaø daøi haïn.
Thí duï 1.4- KEÁ HOAÏCH SAÛN XUAÁT CHO MOÄT NHAØ MAÙY GIAÁY
Ñaàu vaøo nhaø maùy giaáy laø xô goã vaø boät giaáy; ñaàu ra laø caùc cuoän giaáy thaønh phaåm.
Trung taâm nhaø maùy laø caùc maùy moùc saûn xuaát giaáy, caùc maùy moùc naøy raát lôùn vaø
chieám moät khoaûng ñaàu tö voán ñaùng keå (vaøo khoaûng töø 50 trieäu ñeán 100 trieäu ñoâ la
cho moãi maùy). Moãi maùy saûn xuaát nhieàu loaïi giaáy khaùc nhau, ñaëc tröng bôûi troïng
löôïng, ñoä laùng vaø maøu giaáy…
Keá hoaïch saûn xuaát cuûa caùc maùy naøy thöôøng theo chu kyø moät naêm. Söï ñieàu
ñoä döï aùn tuaàn hoaøn theo chu kyø thôøi gian laø hai tuaàn hoaëc laâu hôn. Moãi loaïi giaáy
ñöôïc saûn xuaát lieân tuïc, giaùn ñoaïn tuøy thuoäc vaøo nhu caàu treân thò tröôøng.
Moãi khi maùy chuyeån töø moät loaïi giaáy naøy sang moät loaïi giaáy khaùc, caàn phaûi
tính chi phí chuaån bò. Maùy moùc khoâng döøng laïi trong thôøi gian chuyeån ñoåi (giöõa hai
loaïi giaáy) maø vaãn duy trì saûn xuaát. Vì giaáy ñaõ saûn xuaát khoâng theo baát kyø moät yeâu
caàu kyõ thuaät ñaëc bieät naøo trong quaù trình chuyeån ñoåi, hoaëc laø noù ñaõ ñöôïc baùn reû
hoaëc seõ ñöôïc ñem taùi saûn xuaát laïi trong heä thoáng.
Keá hoaïch saûn xuaát coá gaéng cöïc ñaïi saûn phaåm trong khi cöïc tieåu chi phí toàn
kho. Cöïc ñaïi saûn phaåm vôùi ngaàm yù laø cöïc tieåu thôøi gian chuyeån ñoåi, neáu khoâng seõ
toán thôøi gian saûn xuaát laâu hôn vaø chi phí toàn kho seõ cao hôn. Keá hoaïch saûn xuaát toång
theå phaûi caân nhaéc giöõa chi phí setup vaø chi phí toàn kho.
Trong nhieàu moâi tröôøng saûn xuaát khaùch haøng coù moái quan heä thaân thieát vôùi
nhaø saûn xuaát. Nhaø maùy thieát laäp söï ñieàu ñoä saûn xuaát cuûa noù trong söï coäng taùc vôùi
khaùch haøng vaø cho pheùp hoï ñaët tröôùc maùy moùc trong moät khoaûng thôøi gian ñaëc bieät
naøo ñoù. Baøi toaùn ñieàu ñoä cuûa nhaø saûn xuaát töông töï vôùi baøi toaùn ñieàu ñoä cuûa caùc
khaùch saïn vaø caùc ñieåm cho thueâ xe, taïi ñoù caùc phoøng vaø xe töông öùng vôùi caùc maùy
moùc vaø haøm muïc tieâu laø cöïc ñaïi söï taän duïng caùc nguoàn nguyeân lieäu.

Thí duï 1.5- HEÄ THOÁNG ÑAËT CHOÃ TRÖÔÙC

Ñieåm cho thueâ xe phaûi coù thieàu loaïi xe khaùc nhau, thí duï nhö xe côõ lôùn, côõ vöøa vaø côõ
nhoû. Moät soá khaùch haøng coù theå raát linh hoaït trong vieäc choïn loaïi xe maø hoï seõ söû
duïng, trong khi ñoù moät soá khaùc thì roõ raøng, cuï theå. Caùc khaùc haøng goïi ñeán ñeå ñaït choã
tröôùc cho moät soá ngaøy naøo ñoù, vaø ñieåm cho thueâ seõ phaûi quyeát ñònh seõ phuïc vuï hay
khoâng phuïc vuï xe cho hoï. Coù theå coù lôïi hôn neáu ñieåm cho thueâ xe töø choái khoâng cho
khaùch haøng thueâ xe trong moät ngaøy ñeå coù cô hoäi cho moät khaùch haøng khaùc thueâ daøi
ngaøy. Haøm muïc tieâu cuûa ngöôøi cho thueâ xe laø cöïc ñaïi soá ngaøy xe cho thueâ.
Thí duï sau ñaây minh hoïa trong nhieàu ngaønh coâng nghieäp saûn xuaát vaø dòch vuï
caùc baøi toaùn ñieàu ñoä quan troïng khoâng chæ lieân quan ñeán caùc maùy moùc maø coøn lieân
quan ñeán nhieàu nguoàn löïc khaùc nöõa.
Thí duï 1.6- ÑIEÀU ÑOÄ CAÙC Y TAÙ TRONG MOÄT BEÄNH VIEÄN
Moãi moät beänh vieän ñeàu coù nhu caàu veà nhaân vieân thay ñoåi töøng ngaøy. Thí duï nhö nhu
caàu veà y taù trong caùc ngaøy thöôøng trong tuaàn thöôøng lôùn hôn nhu caàu y taù caùc ngaøy
cuoái tuaàn, vaø soá nhaân vieân ca ñeâm thöôøng ít hôn soá nhaân vieân ca ngaøy. Caùc luaät cuûa
lieân bang vaø caùc quy ñònh cuûa töøng tieåu bang coù theå cung caáp theâm moät soá raøng buoäc
veà ñieàu ñoä. Vì vaäy coù nhieàu daïng khaùc nhau cuûa caùc loaïi ca laøm vieäc, vôùi nhieàu chi
phí khaùc nhau.
Muïc tieâu laø ñöa ra caùc saép xeáp veà ca hôïp lyù vaø ñaùp öùng nhu caàu moãi ngaøy vaø
thoûa maõn taát caû caùc raøng buoäc khi chi phí cöïc tieåu.
Caùc thí duï treân ñaây ñaõ cho thaáy roõ laø ñieàu ñoä raát quan troïng trong caû hai lónh
vöïc saûn xuaát vaø dòch vuï. Caùc baøi toaùn ñieàu ñoä thöôøng xaûy ra trong moät tröôøng saûn
xuaát (nhö ñieàu ñoä daây chuyeàn laép raùp), moät soá khaùc thì xuaát hieän trong moâi tröôøng
dòch vuï (nhö heä thoáng ñaët choã tröôùc).
Trong nhieàu moâi tröôøng laøm vieäc, taùc ñoäng cuûa ñieàu ñoä vôùi caùc muïc tieâu cho
tröôùc thöôøng khoâng theå thaáy ñöôïc ngay. Tuy nhieân, löïa choïn moät söï ñieàu ñoä kyõ
löôõng coù moät taùc ñoäng ñaùng keå ñeán söï hoaït ñoäng cuûa heä thoáng. Thöïc vaäy, moät caûi
tieán trong trong moät söï ñieàu ñoä coù theå caét giaûm caùc chi phí tröïc tieáp cuõng nhö giaùn
tieáp moät soá phaàn traêm ñaùng keå, ñaëc bieät trong moät soá moät soá moâi tröôøng saûn xuaát
phöùc taïp.
Khoâng may, ñieàu ñoä raát khoù thöïc hieän. Caùc khoù khaên veà ñieàu ñoä cuõng gioáng
nhö vieäc ñoái phoù vôùi caùc maët khaùc cuûa söï toái öu hoùa toå hôïp, trong ñoù caùc khoù khaên
veà maët thöïc hieän laïi lieân quan ñeán moâ hình hoaù baøi toaùn ñieàu ñoä trong theá giôùi thöïc
vaø caùch thu thaäp vaø quaûn lyù thoâng tin. Giaûi quyeát caùc khoù khaên naøy caàn coù nhieàu
kinh nghieäm vaø kyõ naêng, nhöng thöôøng thì söï noã löïc naøy raát ñaùng giaù veà maët taøi
chính vaø hoaït ñoäng.

II - CHÖÙC NAÊNG CUÛA ÑIEÀU ÑOÄ TRONG MOÄT TOÅ CHÖÙC KINH DOANH
Chöùc naêng ñieàu ñoä trong moät heä thoáng saûn xuaát hay moät toå chöùc dòch vuï phaûi töông
taùc vôùi nhieàu chöùc naêng khaùc nhau. Caùc söï töông taùc naøy thöôøng laø söï phuï thuoäc vaøo
heä thoáng vaø veà cô baûn moãi söï töông taùc coù theå khaùc nhau. Caùc söï töông taùc naøy
thöôøng thoâng qua maïng maùy vi tính, nhöng trong nhieàu tình huoáng caùc söï töông taùc
giöõa ñieàu ñoä vaø caùc chöùc naêng ra quyeát ñònh khaùc xaûy ra trong caùc buoåi hoïp hay qua
caùc thö baùo.
1 - Ñieàu Ñoä Trong Saûn Xuaát
Tröôùc tieân chuùng ta moâ taû moät moâi tröôøng saûn xuaát toång quaùt vaø quan taâm ñeán vai
troø ñieàu ñoä cuûa noù. Caùc ñôn ñaët haøng ñöôïc baét ñaàu ñem ñi saûn xuaát phaûi ñöôïc
chuyeån thaønh caùc coâng vieäc vôùi caùc ngaøy tôùi haïn thích hôïp. Caùc coâng vieäc naøy
thöôøng ñöôïc xöû lyù baèng maùy moùc trong moät trung taâm laøm vieäc theo moät trình töï
cho tröôùc. Quaù trình xöû lyù caùc coâng vieäc thænh thoaûng coù theå bò treã haïn neáu moät maùy
naøo ñoù bò baän vaø söï chieám öu tieân coù theå xuaát hieän khi moät coâng vieäc coù möùc öu tieân
cao hôn ñeán caùc maùy vaø phaûi ñöôïc xöû lyù ngay laäp töùc. Caùc söï kieän khoâng mong
muoán trong khu saûn xuaát, nhö caùc maùy moùc hö hoûng hay thôøi gian saûn xuaát daøi hôn
thôøi gian mong muoán cuõng phaûi ñöôïc tính vaøo, vì noù coù theå coù taùc ñoäng quan troïng
ñeán söï ñieàu ñoä. Phaùt trieån moät baûng ñieàu ñoä chi tieát cuûa caùc coâng vieäc caàn ñöôïc thöïc
hieän ñeå giuùp cho vieäc duy trì caùc hoaït ñoäng ñieàu khieån vaø naêng suaát.
Quaù trình ñieàu ñoä khoâng chæ bò taùc ñoäng bôûi khu vöïc saûn xuaát trong nhaø maùy
maø coøn chòu aûnh höôûng cuûa quaù trình leân keá hoaïch saûn suaát, ñeå coù theå ñieàu khieån
vieäc laäp keá hoaïch töø trung haïn ñeán daøi haïn cuûa keá hoaïch toång theå. Quaù trình naøy taäp
trung vaøo vieäc toái öu keá hoaïch saûn xuaát caùc saûn phaåm cuûa coâng ty, vaø vieäc phaân boá
caùc nguoàn taøi nguyeân daøi haïn döïa treân möùc toàn kho, döï baùo nhu caàu vaø vaø caùc yeâu
caàu veà nguoàn taøi nguyeân. Caùc quyeát ñònh ñöôïc ra taïi möùc keá hoaïch cao hôn naøy coù
theå taùc ñoäng tröïc tieáp ñeán quaù trình ñieàu ñoä. Hình 1.1 moâ taû doøng thoâng tin trong moät
heä thoáng saûn suaát.
Trong saûn xuaát chöùc naêng ñieàu ñoä taùc ñoäng qua laïi vôùi caùc quaù trình ra quyeát
ñònh khaùc ñöôïc söû duïng trong nhaø maùy. Moät heä thoáng phoå bieán ñöôïc söû duïng roäng
raõi laø heä thoáng MRP (Material Requirements Planning). Sau khi moät söï ñieàu ñoä ñöôïc
baét ñaàu, taát caû caùc nguoàn taøi nguyeân vaø vaät lieäu thoâ phaûi coù saún taïi caùc thôøi ñieåm
cho tröôùc naøo ñoù. Caùc ngaøy saún saøng cuûa taát caû caùc coâng vieäc phaûi cuøng ñöôïc xaùc
ñònh bôûi keá hoaïch saûn xuaát, heä thoáng ñieàu ñoä vaø heä thoáng MRP.
Caùc heä thoáng MRP thöôøng khaù coâng phu, chi tieát. Moãi coâng vieäc ñeàu coù moät
BOM (Bill of Materials) rieâng ghi thaønh töøng khoaûng caùc chi tieát (boä phaän) caàn thieát
cho saûn xuaát. Heä thoáng MRP theo doõi söï toàn kho cuûa töøng chi tieát (boä phaän). Hôn theá
nöõa, heä thoáng coøn xaùc ñònh thôøi ñieåm mua haøng cuûa töøng vaät tö. Nhö vaäy, heä thoáng
MRP duøng caùc kyõ thuaät nhö saép xeáp theo côõ loâ (Lot Sizing) vaø ñieàu ñoä theo loâ (Lot
Scheduling), caùc kyõ thuaät naøy cuõng töông töï nhö caùc kyõ thuaät ñöôïc söû duïng trong caùc
heä thoáng ñieàu ñoä. Nhieàu phaàn meàm MRP coù saún treân thò tröôøng. Vì vaäy, coù raát nhieàu
heä thoáng saûn xuaát duøng heä thoáng MRP. Neáu moät heä thoáng saûn xuaát khoâng coù heä

thoáng ñieàu ñoä, heä thoáng MRP coù theå ñöôïc söû duïng vôùi muïc ñích laäp keá hoaïch saûn
xuaát. Tuy nhieân, trong nhieàu tröôøng hôïp phöùc taïp, heä thoáng MRP seõ khoù ñöa ra ñöôïc
söï ñieàu ñoä chi tieát.
Laäp keá hoaïch saûn xuaát, Caùc ñôn ñaët haøng,

Ñieàu ñoä toång theå döï baùo nhu caàu
Soá löôïng, ngaøy
Tình traïng
tôùi haïn
naêng suaát.
Caùc yeâu caàu vaät tö
Caùc yeâu caàu
Caùc raøng Laäp keá hoaïch
veà vaät tö.
buoäc ñieàu ñoä Keá hoaïch Naêng suaát
Caùc yeâu caàu xöôûng, ngaøy xuaát xöôûng
Ñieàu ñoä
& Taùi ñieàu ñoä. Ñieàu ñoä
Thöïc hieän
Ñieàu ñoä chi tieát
ñieàu ñoä
Ra keá hoaïch
Quaûn lyù khu vöïc saûn

xuaát
Thu thaäp Taûi coâng
döõ lieäu vieäc
Khu vöïc saûn xuaát
Hình 1.2 - Ñoà thò doøng thoâng tin trong moät heä thoáng saûn xuaát
Caùc nhaø maùy hieän ñaïi thöôøng duøng caùc heä thoáng thoâng tin saûn xuaát phöùc taïp
ñoøi hoûi moät maùy tính trung taâm vaø cô sôû döõ lieäu. Caùc maïng noäi boä cuûa caùc maùy tính
caù nhaân, caùc workstation (trong maïng cuïc boä, ñaây laø moät loaïi maùy tính ñeå baøn chaïy
caùc chöông trình öùng duïng vaø ñoùng vai troø laø moät ñieåm ñeå thaâm nhaäp vaøo maïng), vaø
caùc thieát bò ñaàu cuoái ñöôïc keát noái ñeán maùy tính trung taâm naøy ñeå xuaát hay nhaäp döõ
lieäu. Vieäc ñieàu ñoä thöôøng ñöôïc laøm treân moät trong caùc maùy tính caù nhaân hoaêïc
workstation naøy. Caùc thieát bò ñaàu cuoái laïi caùc vò trí quan troïng coù theå ñöôïc keát noái
ñeán maùy tính ñieàu ñoä ñeå cho caùc boä phaän truy caäp ñeán caùc thoâng tin ñieàu ñoä hieän taïi.
Caùc boä phaän naøy laàn löôït coù theå cung caáp cho heä thoáng ñieàu ñoä caùc thoâng tin lieân
quan, Thí duï nhö caùc söï thay ñoåi trong coâng vieäc, vaø tình traïng maùy moùc.

2 - Ñieàu Ñoä Trong Dòch Vuï

Ñeå moâ taû moät toå chöùc dòch vuï vaø heä thoáng ñieàu ñoä cuûa noù thaät khoâng deã daøng. Chöùc
naêng ñieàu ñoä trong moät toå chöùc dòch vuï coù theå phaûi ñoái maët vôùi nhieàu vaán ñeà khaùc
nhau, Thí duï nhö ñaët tröôùc caùc nguoàn taøi nguyeân (nhö xe taûi, phoøng hoïp, hay caùc
trang thieát bò khaùc) hay ñieàu ñoä veà nhaân löïc (nhö söï boá trí caùc ca). caùc thuaät toaùn
ñöôïc duøng trong moâi tröôøng dòch vuï thöôøng khoâng gioáng caùc thuaät toaùn ñöôïc duøng
trong moâi tröôøng saûn xuaát. Tuy nhieân, ñieàu ñoä trong caû hai moâi tröôøng caàn phaûi keát
hôïp vôùi caùc chöùc naêng ra quyeát ñònh khaùc, thöôøng laø giöõa caùc heä thoáng thoâng tin
phöùc taïp. Heä thoáng thoâng tin trong moät moâi tröôøng dòch vuï tieâu bieåu döïa treân caùc heä
cô sôû döõ lieäu toång quaùt bao goàm caùc thoâng tin thích hôïp döïa treân söï coù saún caùc
nguoàn taøi nguyeân vaø tieàm naêng veà khaùch haøng. Heä thoáng ñieàu ñoä thöôøng töông taùc
vôùi döï baùo vaø caùc module quaûn lyù lôïi nhuaän. Hình 1.2 moâ taû doøng thoâng tin trong
moät toå chöùc dòch vuï nhö moät ñieåm cho thueâ xe du lòch. Ngöôïc laïi vôùi moâi tröôøng saûn
xuaát, moâ hình MRP khoâng ñöôïc söû duïng trong moâi tröôøng dòch vuï.
Tình traïng
Cô sôû döõ lieäu Döï baùo
Lyù lòch
Döõ lieäu Döï baùo
Quaûn lyù lôïi

Ñieàu ñoä
Caùc quy luaät nhuaän
Chaáp nhaän/
veà giaù
loaïi boû
(caùc ñieàu kieän) Nôi yeâu caàu ñaët choå tröôùc
Khaùch haøng
Hình 1.3 - Ñoà thò doøng thoâng tin trong moät heä thoáng dòch vuï

CHÖÔNG 2: CAÙC ÑAËC ÑIEÅM CUÛA MOÂ HÌNH ÑIEÀ U

ÑOÄ SAÛ N XUAÁT
2.1 Khaùi quaùt chung veà moâ hình.

2.2 Kí hieäu.
2.3 Caùc loaïi caáu hình maùy.
2.4 Caùc ñaëc ñieåm cuûa quaù trình saûn xuaát vaø caùc raøng buoäc.
2.5 Caùc haøm muïc tieâu vaø caùc chæ tieâu ño löôøng.
I - KHAÙI QUAÙT CHUNG VEÀ MOÂ HÌNH
Caùc heä thoáng dòch vuï vaø saûn xuaát ñöôïc ñaëc tröng bôûi nhieàu yeáu toá: nhö soá löôïng
caùc maùy moùc hay caùc nguoàn taøi nguyeân, hình daïng vaø caùc ñaëc ñieåm cuûa chuùng, möùc
ñoä töï ñoäng hoaù, daïng cuûa heä thoáng vaän chuyeån nguyeân vaät lieäu …. Caùc söï khaùc bieät
trong taát caû caùc ñaëc ñieåm naøy seõ laøm naûy sinh ra moät soá löôïng lôùn caùc moâ hình ñieàu
ñoä.
Nguoàn taøi nguyeân (Resource) thöôøng ñöôïc ñeà caäp ñeán nhö laø maùy moùc
(machine) trong ñieàu ñoä saûn xuaát. Moät machine coù theå ñöôïc dieãn taû nhö laø moät
phoøng khaùch saïn, moät chieác xe hôi, moät caàu taøu, moät ñöôøng baêng, moät phoøng keá
hoaïch, … Vaø moãi thöïc theå ñöôïc xöû lyù treân maùy moùc ñöôïc xem nhö laø moät coâng vieäc
(job). Moät coâng vieäc coù theå laø moät thao taùc rieâng bieät hoaëc cuõng coù theå laø moät taäp
hôïp caùc thao taùc trong quaù trình saûn xuaát (thí duï coù theå laø söï cho thueâ xe trong moät
khoaûng thôøi gian naøo ñoù, hay laø söï söû duïng phoøng khaùch saïn).
Tröôùc khi moâ taû caùc ñaëc ñieåm chính cuûa caùc baøi toaùn ñieàu ñoä chuùng ta caàn
coù moät caùi nhìn khaùi quaùt chung veà caùc loaïi moâ hình. Caàn nhaéc laïi veà caùch phaân loaïi
caùc loaïi hình saûn xuaát hieän nay: döï aùn, saûn xuaát loaït nhoû, saûn xuaát loaït lôùn, saû n xuaát
lieân tuïc.

Kyõ thuaät Ñieàu ñoä trong Saûn xuaát Chöông 2– Ñieàu ñoä döï aùn
Ñoâ tieâu chuaån
SX lieân tuïc
(Continuous
Production)
SX loaït lôùn
(Mass Production)
SX loaït nhoû
(Batch Production)
Döï aùn (Project)

Saûn löôïng
Hình 2.1 - Caùc loaïi hình saûn xuaát

• Moâ hình thöù nhaát laø moâ hình ñieàu ñoä döï aùn (project scheduling). Ñieàu ñoä döï aùn raát
quan troïng trong caùc döï aùn lôùn vaø phöùc taïp. Moät döï aùn bao goàm moät soá caùc hoaït
ñoäng hay coâng vieäc, moät soá vieäc phaûi chòu caùc raøng buoäc öu tieân. Caùc coâng vieäc
coù caùc raøng buoäc öu tieân khoâng theå ñöôïc baét ñaàu cho ñeán khi moät soá caùc coâng
vieäc khaùc naøo ñoù ñöôïc hoaøn thaønh. Moät giaû thuyeát cô baûn laø caùc maùy moùc coù saún
laø voâ haïn, do ñoù caùc coâng vieäc coù theå ñöôïc baét ñaàu ngay khi caùc coâng vieäc tröôùc
noù ñöôïc hoaøn taát. Haøm muïc tieâu laø cöïc tieåu thôøi gian hoaøn thaønh coâng vieäc cuoái
cuøng, thöôøng goïi laø makespan. Noù cuõng ñöôïc duøng ñeå tìm ra caùc taäp hôïp coâng
vieäc maø caùc taäp hôïp coâng vieäc naøy seõ xaùc ñònh ñöôïc khoaûng thôøi gian hoaøn thaønh
coâng vieäc vaø khoâng theå treã vì seõ laøm treã thôøi gian hoaøn thaønh cuûa toaøn boä döï aùn.
• Loaïi moâ hình thöù hai bao goàm caùc moâ hình ñieàu ñoä job shop (job shop
scheduling). Trong moät job shop, moät coâng vieäc ñieån hình bao goàm moät soá caùc
thao taùc, maø caùc thao taùc naøy caàn phaûi ñöôïc thöïc hieän treân caùc maùy moùc khaùc
nhau.
Hình 2.2 - Moät moâ hình job shop saûn xuaát 3 chi tieát A, B vaø C

Moãi maùy moùc ñöôïc caøi ñaët (set up) theo moät caáu hình naøo ñoù, vaø moãi coâng
vieäc ñi theo moãi ñöôøng ñi rieâng cuûa noù qua caùc maùy moùc. Caùc coâng vieäc phaûi
ñöôïc ñieàu ñoä ñeå cöïc tieåu moät hay nhieàu muïc tieâu, chaúng haïn nhö thôøi gian hoaøn
thaønh coâng vieäc, hay soá caùc coâng vieäc bò treã haïn. Job shop phoå bieán trong caùc
ngaønh coâng nghieäp saûn xuaát ra caùc saûn phaåm coâng nghieäp theo ñôn ñaët haøng, noù
cuõng thöôøng thaáy trong caùc ngaønh coâng nghieäp dòch vuï (Ví duï nhö beänh vieän).
• Loaïi moâ hình thöù ba taäp trung vaøo heä thoáng saûn xuaát vôùi vieäc naâng chuyeån vaät
lieäu töï ñoäng. Trong moâi tröôøng naøy caùc coâng vieäc cuõng bao goàm moät soá caùc thao
taùc. Caùc heä thoáng naâng chuyeån vaät lieäu töï ñoäng hay caùc heä thoáng baêng taûi ñieàu
khieån hoaït ñoäng cuûa caùc coâng vieäc vaø thôøi gian gia coâng cuûa chuùng treân caùc maùy
khaùc nhau. Caùc moâi tröôøng naøy bao goàm caùc heä thoáng saûn xuaát linh hoaït, caùc heä
thoáng laép raùp linh hoaït, caùc daây chuyeàn laép raùp töøng böôùc. Haøm muïc tieâu tieâu
bieåu nhö laø cöïc ñaïi naêng suaát. Caùc moâ hình naøy raát quan troïng trong ngaønh coâng
nghieäp töï ñoäng cuõng nhö trong ngaønh coâng nghieäp vi ñieän töû. Tuy nhieân, noù cuõng
xuaát hieän trong caùc ngaønh coâng nghieäp dòch vuï.
Hình 2.3 - Ñieàu ñoä moät daây chuyeàn saûn xuaát thuoác cuõng laø daïng ñieàu ñoä
theo loaïït
• Loaïi moâ hình thöù tö laø ñieàu ñoä theo loaït(Batch). Caùc moâ hình naøy thöôøng ñöôïc
duøng cho vieäc laäp keá hoaïch saûn xuaát vaø kieåm soaùt vöøa vaø daøi haïn. Ngöôïc laïi vôùi
3 loaïi moâ hình ñöa ra ôû treân, caùc nhu caàu vaø söï saûn xuaát trong moâ hình naøy laø
lieân tuïc. Moâ hình ñieàu ñoä theo loïat quaûn lyù nhieàu loaïi saûn phaåm khaùc nhau. Khi
moät maùy chuyeån töø saûn xuaát moät loaïi saûn phaåm naøy sang moät loaïi saûn phaåm
khaùc thì caàn phaûi tính ñeán chi phí chuyeån giao (Changeover). Muïc tieâu thöôøng laø
cöïc tieåu caùc chi phí chuyeån giao vaø toàn kho. Caùc moâ hình naøy raát quan troïng
trong caùc ngaønh coâng nghieäp cheá bieán (Process Industry), nhö caùc nhaø maùy loïc
daàu, vaø caùc nhaø maùy giaáy, cuõng nhö caùc ngaønh coâng nghieäp baùn leû.
• Loaïi moâ hình thöù naêm bao goàm hai loaïi coù quan heä toaùn hoïc chaët cheõ vôùi nhau:
heä thoáng ñaët choã tröôùc (Reservation System) vaø moâ hình laäp baûng thôøi gian bieåu
(Timetabling Model). Khoâng gioáng nhö caùc loaïi moâ hình khaùc, thôøi gian baét ñaàu
vaø thôøi gian hoaøn taát cuûa caùc coâng vieäc trong heä thoáng ñaët choã tröôùc ñaõ ñöôïc aán
ñònh tröôùc. Chuùng ta khoâng theå xöû lyù taát caû caùc coâng vieäc coù saún, vì vaäy coâng
vieäc cuûa nhaø ñieàu ñoä laø phaûi quyeát ñònh laø xöû lyù hoaëc khoâng xöû lyù moät coâng vieäc
naøo ñoù. Moät muïc tieâu ñieån hình laø xöû lyù ñöôïc caøng nhieàu coâng vieäc caøng toát. Moâ
hình ñaët choå tröôùc naøy ñaëc bieät quan troïng trong caùc ngaønh coâng nghieäp dòch vuï
(ví duï nhö trong caùc khaùch saïn).

• Moâ hình laäp baûng thôøi gian bieåu gaén lieàn vôùi moâ hình heä thoáng ñaët choå tröôùc, tuy
nhieân cuõng coù moät soá ñieåm khaùc bieät cô baûn. Trong moâ hình laäp baûng thôøi gian
bieåu, thôøi gian baét ñaàu vaø thôøi gian hoaøn thaønh caùc coâng vieäc khoâng ñöôïc coá ñònh
tröôùc, nhöng ñeå maø xöû lyù ñöôïc coâng vieäc, caàn phaûi coù moät taäp hôïp caùc coâng cuï
naøo ñoù. Ñieàu naøy coù nghóa laø neáu coù hai coâng vieäc caàn chung moät coâng cuï naøo
ñoù thì khoâng theå ñöôïc xöû lyù taïi cuøng moät thôøi ñieåm. Xeùt moät ví duï minh hoïa laø
ñieàu ñoä moät kyø thi, trong ñoù caùc moân thi laø caùc coâng vieäc (job), caùc phoøng thi laø
caùc maùy moùc (machine) vaø caùc sinh vieân laø caùc coâng cuï (tool). Khi ñoù, caùc baøi thi
cho cuøng moät nhoùm caùc em sinh vieân naøo ñoù phaûi ñöôïc ñieàu ñoä sao cho khoâng
ñöôïc dieãn ra trong cuøng moät thôøi gian. Haøm muïc tieâu trong vieäc laäp baûng thôøi
gian bieåu laø phaûi xöû lyù ñöôïc taát caû caùc coâng vieäc vaø cöïc tieåu khoaûng thôøi gian
hoaøn thaønh coâng vieäc (Makespan).
• Loaïi moâ hình cuoái cuøng laø caùc loaïi moâ hình ñieàu ñoä nguoàn nhaân löïc. Caùc loaïi moâ
hình naøy hôi khaùc vôùi caùc loaïi moâ hình ñaõ neâu ra treân ñaây, vaø noù khoâng haún laø
gioáng vôùi loaïi moâ hình ñieàu ñoä maùy moùc. Trong thöïc teá, ñieàu ñoä nguoàn nhaân löïc
vaø ñieàu ñoä maùy moùc thöôøng quan heä chaët cheõ vôùi nhau, vì ñieàu ñoä maùy moùc phuï
thuoäc vaøo vieäc boá trí caùc ca laøm vieäc. Tuy nhieân trong quyeån saùch naøy chuùng ta
quan taâm ñeán ñieàu ñoä nguoàn nhaân löïc vôùi moät neàn taûng ñoäc laäp rieâng bieät.
II - KÍ HIEÄU
Caùc kyù hieäu sau ñaây ñöôïc söû duïng trong giaùo trình naøy:
- Soá löôïng caùc coâng vieäc ñöôïc kyù hieäu laø n
- Soá löôïng caùc maùy moùc laø m
- Caùc kyù hieäu j vaø k chæ caùc coâng vieäc j vaø k. Caùc kyù hieäu h vaø i chæ caùc maùy h
vaø i.
- Thôøi gian xöû lyù coâng vieäc j (Processing Time) pij : thôøi gian xöû lyù pij laø thôøi
gian coâng vieäc j ñang xöû lyù treân maùy i. Kyù töï i seõ ñöôïc boû qua neáu thôøi gian
xöû lyù coâng vieäc j khoâng phuï thuoäc vaøo maùy i hay noù chæ ñöôïc xöû lyù treân moät
maùy duy nhaát. Neáu coù moät soá coâng vieäc xaùc ñònh j caàn moät khoaûng thôøi gian
xöû lyù pj treân moät maùy, thì ta xem caùc coâng vieäc naøy nhö moät loaïi haøng j.
- Toác ñoä saûn xuaát cuûa saûn phaåm j ñöôïc kyù hieäu laø qj = 1/pj.
- Ngaøy baét ñaàu saûn xuaát (Release date, Ready date) rj : Laø thôøi gian coâng vieäc
ñeán taïi heä thoáng, ñoù laø thôøi gian sôùm nhaát maø moät coâng vieäc j coù theå baét
ñaàu.
- Ngaøy tôùi haïn (Due date) dj : Laø ngaøy coâng vieäc j caàn phaûi hoaøn taát, laø ngaøy
phaûi giao haøng cho khaùch. Neáu hoaøn thaønh coâng vieäc sau ngaøy tôùi haïn thì
phaûi chòu moät khoaûn boài thöôøng. Do ñoù haïn cuoái cuøng (deadline) laø ngaøy tôùi
haïn maø ta caàn phaûi ñaùp öùng.
- Troïng soá (Weight) wj : Troïng soá wj cuûa coâng vieäc j laø moät heä soá öu tieân, bieåu
thò möùc ñoä quan troïng cuûa cuûa coâng vieäc j so vôùi caùc coâng vieäc khaùc trong heä
thoáng. Noù coù theå dieãn taû chi phí ñeå duy trì coâng vieäc ñoù trong heä thoáng.

Troïng soá cuõng coù theå laø chi phí toàn kho, baûo quaûn, hay noù cuõng coù theå laø moät
löôïng giaù trò taêng theâm vaøo coâng vieäc ñoù.
- Thôøi gian hoaøn thaønh (Completion Time) Cij : Laø thôøi gian coâng vieäc j hoaøn
taát treân maùy i. Neáu kyù töï i bò boû qua thì Cj laø thôøi gian hoaøn thaønh coâng
vieäc j .
- Thôøi gian trong heä thoáng (Flow time) Fj : laø thôøi gian maø coâng vieäc j coøn ôû
trong heä thoáng. Fj = Cj – rj
- Thôøi gian treã ñaïi soá (Lateness) Lj : Lj = Cj – dj . Lj seõ mang giaù trò döông
neáu coâng vieäc thaät söï treã vaø giaù trò aâm neáu coâng vieäc ñöôïc thöïc hieän sôùm
hôn ngaøy tôùi haïn.
- Thôøi gian treã (Tardiness) Tj : Tj = max (0, Lj ) . Tj do vaäy chæ mang giaù trò
döông hoaëc zero.
Moâ hình ñieàu ñoä thöôøng ñaëc tröng bôûi caùc caáu hình maùy, caùc raøng buoäc vaø
haïn cheá vaø caùc haøm muïc tieâu. Phaàn tieáp theo sau ñaây seõ ñöa ra caùc maët khaùc cuûa
nhieàu daïng moâ hình khaùc nhau vaø seõ giôùi thieäu theâm moät soá caùc kyù hieäu khaùc.

III - CAÙC LOAÏI CAÁU HÌNH MAÙY:
Coù raát nhieàu caáu hình maùy quan troïng. Phaàn naøy seõ moâ taû nhöõng caáu hình cô baûn
nhaát.
1 - Moâ hình maùy ñôn (Single-Machine Model)
Moät soá heä thoáng saûn xuaát chuù troïng ñeán moâ hình maùy ñôn chaúng haïn nhö, khi
moät nuùt coå chai (Bottleneck) ñôn xuaát hieän trong moâi tröôøng nhieàu maùy noái tieáp nhau
thì chuoãi caùc coâng vieäc taïi nuùt coå chai seõ xaùc ñònh hoaït ñoäng cuûa toaøn boä heä thoáng.
Trong tröôøng hôïp naøy, taát caû caùc coâng vieäc phía tröôùc vaø sau cuûa nuùt coå chai seõ ñöôïc
ñieàu ñoä sau khi ñieàu ñoä nuùt coå chai. Ñieàu naøy coù nghóa laø baøi toaùn ban ñaàu ñaõ ñöôïc
ñöa veà baøi toaùn ñieàu ñoä maùy ñôn. Moâ hình maøy ñôn cuõng raát quan troïng trong caùc
phöông phaùp phaân tích, trong ñoù caùc baøi toaùn ñieàu ñoä trong caùc moâi tröôøng phöùc taïp
ñaõ ñöôïc chia ra thaøng caùc baøi toaùn ñieàu ñoä daïng maùy ñôn nhoû.
Moâ hình maùy ñôn ñaõ ñöôïc phaân tích kyõ löôõng döôùi taát caû caùc loaïi caùc ñieàu
kieän ñaëc bieät vaø caùc raøng buoäc vaø vôùi nhieàu haøm muïc tieâu khaùc nhau. Vaø keát quaû laø
taïo ra moät khoái löôïng lôùn caùc quy taéc (rule) cuûa noù, maëc duø raát deã xaùc ñònh vaø öùng
duïng, deã cung caáp caùc lôøi giaûi toái öu trong moâi tröôøng maùy ñôn. Laáy ví duï nhö quy
taéc EDD (Earliest Due Date first)- saép xeáp caùc coâng vieäc theo chieàu taêng cuûa ngaøy
tôùi haïn, laøm caùc vieäc coù ngaøy tôùi haïn gaàn nhaát tröôùc nhaèm muïc tieâu cöïc tieåu hoùa söï
chaäm treã lôùn nhaát giöõa caùc coâng vieäc. Quy taéc SPT (Shortest Processing Time first)
laøm caùc coâng vieäc coù thôøi gian xöû lyù ngaén nhaát tröôùc ñeå cöïc tieåu soá coâng vieäc trung
bình ñang chôø xöû lyù.
2 - Moâ hình maùy song song (Parallel-Machine Model)
… … …
Hình 2.4 - Moâ hình maùy song song

Moät nhoùm caùc maùy moùc saép xeáp song song laø söï toång quaùt hoaù cuûa moâ hình
maùy ñôn. Trong nhieàu moâi tröôøng saûn xuaát bao goàm nhieàu chaëng, nhieàu workcenter,
maø moãi chaëng, moãi workcenter laø moät soá caùc maùy moùc saép xeáp song song. Caùc maùy
moùc taïi moät workcenter phaûi gioáng nhau sao cho caùc coâng vieäc khi ñeán baát kyø moät
maùy naøo coù saún trong workcenter cuõng ñeàu ñöôïc xöû lyù. Moâ hình maùy song song
cuõng quan troïng nhö moâ hình maùy ñôn, nghóa laø neáu coù moät workcenter naøo ñoù laø
moät nuùt coå chai thì söï ñieàu ñoä taïi workcenter ñoù seõ xaùc ñònh caùc ñaëc tính cuûa toaøn boä
heä thoáng. Nuùt coå chai ñoù coù theå ñöôïc moâ hình nhö moät nhoùm caùc maùy song song vaø
ñöôïc phaân tích ngay treân noù.

Taïi moät soá thôøi ñieåm naøo ñoù, caùc maùy moùc song song coù theå khoâng ñoàng
nhaát. Moät soá maùy moùc coù theå cuõ hôn moät soá maùy khaùc, do ñoù coù theå noù seõ hoaït ñoäng
vôùi moät toác ñoäc chaäm hôn, hay moät maùy coù theå ñöôïc baûo trì toát hôn vaø coù theå laøm
vieäc vôùi chaát löôïng cao hôn caùc maùy khaùc. Trong tröôøng hôïp naøy, moät soá coâng vieäc
coù theå ñöôïc xöû lyù treân moät maùy baát kyø naøo ñoù trong m maùy song song , trong khi caùc
coâng vieäc khaùc chæ coù theå ñöôïc xöû lyù treân moät nhoùm caùc maùy rieâng bieät naøo ñoù trong
m maùy. Khi “maùy” (Machine) laø con ngöôøi, thì thôøi gian xöû lyù cuûa moät thao taùc coù
theå phuï thuoäc vaøo coâng vieäc ñoù cuõng nhö phuï thuoäc vaøo ngöôøi ñieàu haønh noù. Moät
nhaø ñieàu haønh coù theå noåi troäi veà moät daïng naøo ñoù cuûa coâng vieäc, trong khi moät nhaø
ñieàu haønh khaùc laïi laø chuyeân gia veà moät daïng khaùc cuûa coâng vieäc.
3 - Moâ hình Flow Shop
Trong nhieàu moâi tröôøng saûn xuaát hay laép raùp, caùc coâng vieäc phaûi traõi qua nhieàu thao
taùc khaùc nhau treân moät soá caùc maùy moùc khaùc nhau. Neáu ñöôøng ñi (Route) cuûa caùc
coâng vieäc ñaõ ñöôïc xaùc ñònh, nghóa laø taát caû caùc coâng vieäc ñeán cuøng caùc maùy gioáng
nhau vaø theo cuøng moät traät töï, moâi tröôøng naøy goïi laø flow shop. Caùc maùy moùc ñöôïc
set up thaønh töøng ñôït, vaø khi moät coâng vieäc hoaøn taát treân moät maùy noù seõ gia nhaäp
vaøo haøng ñôïi ôû maùy keá tieáp. Tuy nhieân neáu moät heä thoáng vaän chuyeån vaät lieäu ñöa
caùc coâng vieäc töø moät maùy naøy sang moät maùy tieáp theo, thì moät chuoãi caùc coâng vieäc
töông töï seõ ñöôïc duy trì trong suoát heä thoáng.
Trong moät soá flow shop, neáu moät coâng vieäc khoâng caàn phaûi xöû lyù taïi moät maùy
rieâng thì noù coù theå boû qua maùy ñoù vaø ñi vöôït qua caùc coâng vieäc ñang ñöôïc xöû lyù hay
ñang ñôïi xöû lyù taïi caùc maùy ñoù. Maëc duø caùc flow shop khaùc khoâng cho pheùp boû qua.
Moät moâ hình toång quaùt cuûa flow shop laø flow shop linh hoaït, moâ hình naøy bao goàm
moät chuoãi caùc chaëng (Stage), vaø moãi chaëng bao goàm moät soá maùy song song. Caùc
coâng vieäc ñöôïc xöû lyù taïi moãi chaëng treân baát kyø moät maùy song song naøo (xem hình
2.1).
4 - Moâ hình Job Shop
Caùc job shop ña thao taùc thöôøng coù nhieàu route khaùc nhau. Caùc moâi tröôøng naøy ñöôïc
xem laø job shop , job shop laø söï toång quaùt hoaù cuûa flow shop. (Moät flow job laø moät
job shop maø trong ñoù moãi coâng vieäc coù moät route rieâng).
Moâ hình job shop ñôn giaûn nhaát giaû söû raèng moät coâng vieäc coù theå ñöôïc xöû lyù
treân moät maùy rieâng moät laàn treân ñöôøng ñi (route) cuûa noù qua heä thoáng (xem hình
2.2). maët khaùc moät coâng vieäc coù theå ñeán moät maùy naøo ñoù nhieàu laàn treân suoát route
cuûa noù qua heä thoáng. Caùc coâng vieäc naøy ñöôïc xem laø moät muïc tieâu quay voøng, noù
bieåu thò söï gia taêng ñoä phöùc taïp cuûa moâ hình.
Moâ hình toång quaùt cuûa job shop laø job shop linh hoaït vôùi nhieàu workcenter,
maø taïi moãi workcenter coù nhieàu maùy xeáp song song. Töø moät quan saùt toång theå, moät
job shop linh hoaït coù laëp laïi laø moät moâi tröôøng maùy phöùc taïp nhaát vaø raát thoâng duïng
trong caùc ngaønh coâng nghieäp saûn xuaát chaát baùn daãn. Söï saûn xuaát caùc wafer trong ví
duï 1.1.2 laø moät ví duï coå ñieån cho moät job shop linh hoaït; caùc route cuûa caùc coâng vieäc
ñöôïc saép xeáp theo moät traät töï rieâng bieät vaø ñoøi hoûi coù söï laëp voøng.

Trong theá giôùi thöïc, nhieàu moâi tröôøng maùy coù möùc ñoä phöùc taïp hôn ñaõ moâ taû
ôû ñaây. Tuy nhieân, duø sao caùc moâ hình naøy cuõng laø moät neàn taûng cô baûn maø caùc phaân
tích cuûa noù cuõng cho ta moät söï hieåu bieát saâu saéc, ñieàu naøy raát caàn thieát, boå ích cho
vieäc nghieân cöùu caùc moâi tröôøng phöùc taïp hôn.
Hình 2.5 - Moâ hình Flow Shop Linh hoaït
Hình 2.6 - Job shop
IV - CAÙC ÑAËC ÑIEÅM CUÛA QUAÙ TRÌNH VAØ CAÙC RAØNG BUOÄC:
Xöû lyù coâng vieäc coù nhieàu ñaëc ñieåm rieâng bieät vaø noù thöôøng coù caùc raøng buoäc rieâng.
Phaàn naøy moâ taû moâ taû moät vaøi ñaëc ñieåm cuûa quaù trình saûn xuaát vaø caùc raøng buoäc cuûa
noù.
1 - Caùc raøng buoäc veà söï tröôùc - sau (Precedence Constraints)
Trong baøi toaùn ñieàu ñoä moät coâng vieäc thöôøng chæ coù theå baét ñaàu khi maø moät soá caùc
coâng vieäc cho tröôùc ñaõ hoaøn thaønh. Caùc raøng buoäc naøy ñöôïc xem nhö laø caùc raøng
buoäc veà söï öu tieân vaø ñöôïc moâ taû bôûi ñoà thò caùc raøng buoäc öu tieân (Precedence-
constraints graph). Moãi ñoà thò raøng buoäc öu tieân coù theå coù moät caáu truùc rieâng bieät. Ví
duï nhö, noù coù theå coù daïng chuoãi caùc maéc xích (xem hình 2.3a) hay daïng caây (xem
hình 2.3b). Trong döï aùn caøi ñaët heä thoáng cuûa ví duï 1.1.1, moät soá caùc coâng vieäc hay
hoaït ñoäng phaûi chòu caùc raøng buoäc öu tieân.
2 - Caùc raøng buoäc veà loä trình (Routing Constraints)
Caùc raøng buoäc veà ñöôøng ñi chæ roõ ñöôøng ñi cuûa coâng vieäc qua moät heä thoáng, ví duï
nhö, moät flow shop hay moät job shop. Moät coâng vieäc naøo ñoù coù theå bao goàm nhieàu
thao taùc, maø caùc thao taùc naøy caàn ñöôïc xöû lyù treân moät soá maùy rieâng bieät theo moät
traät töï nhaát ñònh naøo ñoù. Caùc raøng buoäc veà ñöôøng ñi raát thöôøng gaëp trong caùc moâi
tröôøng saûn xuaát.

Quay laïi ví duï veà söï saûn xuaát caùc wafer trong ví duï 1.1.2, trong ñoù moãi yeâu
caàu hay coâng vieäc caàn coù moät soá caùc thao taùc khaùc nhau, vaø caùc thao taùc naøy phaûi
ñöôïc thöïc thi ôû nhieàu chaëng khaùc nhau. Moät coâng vieäc rieâng leõ khoâng caàn phaûi ñöôïc
xöû lyù taïi moät chaëng rieâng, duø sao cuõng coù theå ñöôïc pheùp boû qua chaëng naøy ñeå ñeán
chaëng tieáp theo. Caùc thoâng tin chæ ra caùc giai ñoaïn, chaëng maø moät coâng vieäc caàn
phaûi ñeán hay coù theå boû qua caàn ñöôïc ñöa vaøo caùc raøng buoäc veà ñöôøng ñi.
3 - Caùc raøng buoäc veà naâng chuyeån vaät lieäu (Material-Handle Constraints)
Caùc heä thoáng laép raùp hieän ñaïi thöôøng coù caùc heä thoáng naâng chuyeån vaät lieäu, heä
thoáng naøy seõ vaän chuyeån caùc coâng vieäc töø moät traïm maùy coâng cuï (workcenter) naøy
sang moät traïm khaùc. Caùc möùc ñoä töï ñoäng cuûa caùc heä thoáng naâng chuyeån vaät lieäu phuï
thuoäc vaøo möùc ñoä töï ñoäng cuûa caùc traïm.
Neáu moät traïm coù möùc ñoä töï ñoäng hoaù cao (nhö duøng robot) thì thôøi gian xöû lyù
laø xaùc ñònh vaø khoâng thay ñoåi. Heä thoáng naâng chuyeån vaät lieäu sau ñoù cuõng caàn ñöôïc
töï ñoäng hoaù. Khi caùc thao taùc ñöôïc thöïc hieän baèng tay taïi caùc traïm, caùc böôùc cuûa heä
thoáng naâng chuyeån vaät lieäu coù theå ñieàu chænh ñöôïc, vì caùc böôùc naøy phuï thuoäc vaøo
thôøi gian xöû lyù caùc coâng vieäc.
Moät heä thoáng naâng chuyeån vaät lieäu caàn coù moät söï phuï thuoäc chaët cheõ vaøo
thôøi gian baét ñaàu vaø thôøi gian hoaøn thaønh cuûa caùc coâng vieäc tröôùc noù. Hôn nöõa, söï coù
maët cuûa heä thoáng naâng chuyeån vaät lieäu naøy seõ giôùi haïn soá löôïng caùc khoâng gian
ñeäm, töø ñoù seõ laàn löôït haïn cheá soá löôïng baùn thaønh phaåm (vieäc coøn ñoïng trong quaù
trình WIP-Work in Process).
Caùc thieát bi laép raùp töï ñoäng ñöôïc moâ taû trong ví duï 1.3 laø moät daây chuyeàn laép
raùp töøng böôùc vôùi moät heä thoáng ñieàu khieån vaät lieän vaän chuyeån caùc xe hôi. Caùc loaïi
xe thöôøng thuoäc moät trong caùc hoï xe. Tuy nhieân, caùc xe cuøng moät hoï coù theå khaùc
nhau vì caùc linh kieän ñi keøm coù theå khaùc nhau. Coù moät söï bieán thieân quan troïng
trong thôøi gian xöû lyù caùc xe hôi taïi moät workstation baát kyø. Thôøi gian xöû lyù taïi moät
traïm aûnh höôûng ñeán caáu hình cuûa moät daây chuyeàn saûn xuaát, aûnh höôûng ñeán caùc böôùc
cuûa noù, vaø aûnh höôûng ñeán soá caùc thao taùc taïi moãi traïm.
4 - Thôøi gian chuaån bò vaø chi phí phuï thuoäc vaøo trình töï coâng vieäc (Sequence-
Dependent Setup Times and Costs)
Caùc maùy moùc caàn phaûi ñöôïc caáu hình laïi (reconfigure) hay laøm saïch giöõa caùc coâng
vieäc. Quaù trình naøy ñöôïc goïi laø moät changeover hay set up. Neáu thôøi gian set up phuï
thuoäc vaøo coâng vieäc vöøa hoaøn taát vaø coâng vieäc seõ baét ñaàu keá ñoù thì ta goïi laø thôøi
gian set up phuï thuoäc vaøo trình töï coâng vieäc. Neáu coâng vieäc j ñöôïc theo sau bôûi coâng
vieäc k treân maùy i thì thôøi gian set up seõ ñöôïc kyù hieäu laø sijk.
Ví duï nhö, caùc thao taùc sôn thöôøng caàn thôøi gian chuaån bò. Khi moät maøu sôn
môùi ñöôïc söû duïng, caùc thieát bò sôn caàn phaûi ñöôïc laøm saïch. Thôøi gian laøm saïch phuï
thuoäc vaøo maøu sôn vöøa söû duïng cuõng nhö maøu sôn seõ söû duïng. Trong thöïc tieãn, toát
nhaát neân ñi töø maøu saùng sang caùc maøu toái vì ta seõ deã daøng laøm saïch hôn.
Beân caïnh ñoù, set up coøn bao goàm caùc chi phí khaùc döôùi hình thöùc lao ñoäng, söï
laõng phí caùc nguyeân lieäu thoâ …. Laáy ví duï nhö, caùc maùy moùc trong khi ñang laøm vaø

caùc ngaønh coâng nghieäp hoaù chaát thöôøng khoâng ngöøng laïi khi chuyeån töø moät loaïi vaät
lieäu naøy sang loaïi vaät lieäu khaùc. Thay vaøo ñoù, moät löôïng naøo ñoù cuûa vaät lieäu ñöôïc
saûn xuaát taïi thôøi ñieåm baét ñaàu voøng saûn xuaát môùi thì thöôøng keùm chaát löôïng, phaûi
loaïi boû ñi hoaëc ñem taùi saûn xuaát.neáu coâng vieäc k theo sau coâng vieäc j treân maùy i thì
thôøi gian set up seõ ñöôïc kyù hieäu laø cijk .
Xem laïi ví duï 1.4. Moät maùy giaáy saûn xuaát ra nhieàu loaïi giaáy khaùc nhau, ñaëc
tröng bôûi maøu, ñoä laùng, vaø troïng löôïng… Khi maùy chuyeån töø saûn xuaát loaïi giaáy naøy
sang moät loaïi giaáy khaùc, saûn phaåm chuyeån tieáp phaûi bò loaïi boû ñi hay ñem taùi saûn
xuaát. Maùy naøy seõ saûn xuaát khoâng coù hieäu quaû trong suoát thôøi gian ñoù (thôøi gian
changeover), maø khoaûng thôøi gian naøy laïi phuï thuoäc vaøo hai loaïi giaáy ñöôïc saûn xuaát.
5 - Caùc söï öu tieân (Preemption)
Trong quaù trình saûn xuaát, coù moät soá söï kieän xaûy ra laøm cho coâng vieäc bò ngaét laïi vôùi
söï ñoàng yù cuûa caùc coâng vieäc khaùc, chaúng haïn nhö, coù moät yeâu caàu caáp baùch coù ñoä
öu tieân cao hôn ñeán moät maùy naøo ñoù vaø ngaét ngang coâng vieäc hieän taïi. Coâng vieäc ñoù
laø coâng vieäc coù quyeàn öu tieân. Coù nhieàu loaïi quyeàn öu tieân. Tuøy thuoäc vaøo daïng öu
tieân, caùc coâng vieäc ñang laøm khoâng bò maát ñi, maø sau khi laøm xong coâng vieäc öu
tieân, noù seõ ñöôïc tieáp tuïc ngay vò trí noù ñaõ döøng laïi. Daïng naøy ñöôïc goïi laø laáy laïi
quyeàn öu tieân (Preemptive Resume). Coù moät daïng öu tieân khaùc laø khi laøm xong coâng
vieäc öu tieân, caùc xöû lyù ñaõ laøm tröôùc khi coù coâng vieäc öu tieân bò maát ñi vaø ta phaûi baét
ñaàu laïi. Daïng naøy ñöôïc goïi laø öu tieân laëp laïi (Preemptive Repeat).
6 - Caùc raøng buoäc veà thôøi gian chôø vaø khoâng gian kho (Storage-Space and
Waiting-Time Constraints)
Trong nhieàu heä thoáng saûn xuaát, ñaëc bieät laø caùc heä thoáng saûn xuaát ra caùc saûn phaåm côõ
lôùn, löôïng khoâng gian coù saún cho WIP thì coù giôùi haïn. Raøng buoäc naøy ñöa ra moät
giôùi haïn treân cho soá caùc coâng vieäc ñang chôø moät maùy naøo ñoù. Caùc raøng buoäc veà
khoâng gian chöùa trong flow shop cuõng laø moät giôùi haïn. Giaû söû raèng khoâng gian kho
(ñeäm) giöõa hai maùy lieân tuïc laø coù giôùi haïn. Khi taàng ñeäm ñaày, caùc maùy phía tröôùc ñoù
khoâng theå chuyeån caùc coâng vieäc vöøa hoaøn taát ra vò trí taàng ñeäm ñöôïc. Thay vaøo ñoù,
coâng vieäc naøy phaûi ôû nguyeân vò trí ngay treân caùi maùy maø noù vöøa ñöôïc xöû lyù xong,
laøm cho maùy naøy khoâng theå xöû lyù tieáp tuïc caùc coâng vieäc tieáp theo.
7 - Saûn xuaát ñeå saún hay saûn xuaát theo ñôn ñaët haøng (Make-to-Stock and Make-to-
Order)
Moät nhaø maùy saûn xuaát coù theå choïn löïa ñeå caát giöõ moät soá loaïi haøng naøo ñoù trong kho,
vì caùc loaïi haøng naøy coù nhu caàu ñeàu ñaën vaø khoâng coù ruûi ro do bò loãi thôøi. Quyeát ñònh
saûn xuaát haøng ñeå saún trong kho aûnh höôûng ñeán söï ñieàu ñoä vì caùc loaïi haøng naøy ñöôïc
saûn xuaát, sau ñoù caát vaøo kho vaø khoâng coù moät ngaøy tôùi haïn chaët cheõ.
Khi tyû leä nhu caàu (Demand rate) laø coá ñònh vaø baèng haèng soá, tyû leä nhu caàu
cho loaïi haøng j ñöôïc kyù hieäu laø gj. Trong tröôøng hôïp nhu caàu laø taát ñònh, söï saûn xuaát
theo kích côõ loâ seõ ñöôïc caân nhaéc giöõa chi phí set up vaø caùc chi phí toàn kho. Chi phí
toàn kho khoâng bao giôø baèng khoâng, vì saûn phaåm seõ luoân ñöôïc saûn xuaát ñeå boå sung
vaøo kho. Trong tröôøng hôïp nhu caàu laø ngaãu nhieân, nhaø maùy chæ saûn xuaát ñuû ñeå boå

sung theâm moät löôïng toàn kho khi maø löôïng haøng trong kho giaûm xuoáng moät möùc naøo
ñoù. Möùc ñoä haøng toàn kho maø taïi ñoù nhaø maùy tieáp tuïc saûn xuaát theâm seõ phuï thuoäc
vaøo tính hay thay ñoåi hay khoâng cuûa loaïi nhu caàu, trong khi ñoù löôïng haøng ñöôïc saûn
xuaát laïi phuï thuoäc vaøo chi phí set up vaø chi phí löu giöõ haøng trong kho.
Ngöôïc laïi, caùc coâng vieäc laøm theo ñôn ñaët haøng laïi coù caùc ngaøy tôùi haïn rieâng,
vaø löôïng haøng ñöôïc saûn xuaát seõ ñöôïc xaùc ñònh bôûi khaùch haøng. Moät soá nhaø maùy saûn
xuaát moät phaàn theo ñôn ñaët haøng vaø moät phaàn ñeå saún trong kho.
Xem laïi keá hoaïch saûn xuaát cuûa nhaø maùy giaáy ôû ví duï 1.4. Nhaø maùy giöõ moät
soá saûn phaåm chuan trong kho, ñöôïc ñaëc tröng bôûi toå hôïp veà ñoä laùng, maøu giaáy, troïng
löôïng cô baûn vaø kích côõ cuûa noù. Nhaø maùy phaûi ñieàu khieån möùc ñoä toàn kho cuûa caùc
loaïi giaáy naøy sao cho cöïc tieåu chi phí toàn kho, chi phí set up vaø xaùc xuaát baùn ra.
Tuy nhieân, ñoâi khi khaùch haøng coù theå yeâu caàu moät loaïi giaáy coù kích thöôùc
khaùc vôùi caùc loaïi giaáy ñang coù saún trong kho, thaäm chí caùc loaïi giaáu naøy coù ñoä boùng,
maøu saéc, hay troïng löôïng giaáy naøy ñöôïc saûn xuaát ñuùng tieâu chuaån. Loaïi naøy ñöôïc
goïi laø saûn xuaát theo ñôn ñaët haøng (theo yeâu caàu). Nhaø maùy nhaän caùc ñôn ñaët haøng
thoâng qua moät heä thoáng ñaët haøng tröôùc vaø phaân boá caùc ñôn ñaët haøng moät caùch coù
hieäu quaû nhaát vaøo trong chu kyø ñieàu ñoä cuûa nhaø maùy.
8 - Caùc raøng buoäc veà caùc tieâu chuaån choïn maùy moùc (Machine-eligibility
Constraints)
Trong moâi tröôøng maùy song song, coâng vieäc j thöôøng khoâng ñöôïc xöû lyù chæ treân moät
maùy baát kyø naøo ñoù, maø thöôøng ñöôïc xöû lyù treân moät maùy maø maùy naøy phuï thuoäc vaøo
moät nhoùm caùc maùy Mj rieâng bieät naøo ñoù. Nhö ñaõ moâ taû ôû treân, tình traïng naøy xaûy ra
khi m maùy song song khoâng ñoàng nhaát (khoâng gioáng heät nhau hoaøn toaøn).
Trong ví duï veà nhaø maùy giaáy, moät soá caùc maùy coù caùc ñaëc ñieåm khaùc nhau,
chaúng haïn nhö veà kích thöôùc hay toác ñoä. Töø quan ñieåm veà vaän haønh maùy moùc, thì
raát thuaän tieän neáu nhö coù caùc maùy moùc vöøa laøm vieäc beàn vöøa coù toác ñoä cao.
9 - Caùc raøng buoäc veà coâng cuï vaø caùc raøng buoäc veà taøi nguyeân (Tooling
Constraints And Resource Constraints)
Caùc thöôøng xuyeân ñoøi hoûi moät hay nhieàu coâng cuï ñeå xöû lyù caùc coâng vieäc maø noù ñang
ñieàu khieån. Caùc coâng cuï naøy coù theå coù nhieàu daïng, moät soá coù theå chæ coù moät soá tính
naêng giôùi haïn naøo ñoù. Trong moâi tröôøng maùy song song, caùc coâng vieäc phaûi ñöôïc
ñieàu ñoä sao cho caùc coâng cuï caàn thieát phaûi ñöôïc thoûa maõn.
Khi moät maùy yeâu caàu duy nhaát moät coâng cuï vaø ta coù R coâng cuï, thì chuùng
ñöôïc goïi laø Resource. Moät resource thöôøng gaëp trong thöïc teá laø nguoàn nhaân löïc. Moät
phaân xöôûng coù theå chæ coù moät soá ít caùc nhaø vaän haønh ñöôïc huaán luyeän ñeå ñieàu khieån
moät soá maùy ñaëc bieät naøo ñoù. Caùc coâng vieäc caàn ñöôïc xöû lyù treân maùy naøy caàn phaûi
ñôïi cho ñeán khi moät trong caùc nhaø vaän haønh naøy coù theå xöû lyù ñöôïc chuùng. Luùc naøy
ñieàu ñoä maùy moùc vaø ñieàu ñoä nguoàn nhaân löïc caàn phaûi caân nhaéc.

10 - Caùc raøng buoäc veà ñieàu ñoä nguoàn nhaân löïc (Personel Scheduling Constraints)
Ñieàu ñoä nguoàn nhaân löïc vaø phaân boá caùc ca laøm vieäc coù theå gaëp phaûi raát nhieàu raøng
buoäc. Noù phuï thuoäc vaøo daïng laøm vieäc maø trong ñoù con ngöôøi phaûi laøm vieäc moät soá
ngaøy lieân tieáp naøo ñoù (ví duï 5 ngaøy) vaø sau ñoù laïi nghæ moät soá ngaøy lieân tieáp (ví duï 2
ngaøy). Tuy nhieân, coù raát nhieàu daïng khaùc nhau cuûa caùc loaïi ca laøm vieäc cuõng nhö coù
raát nhieàu caùch ñeå xoay chuyeån chuùng. Trong ví duï 1.6, caùc nhu caàu veà nhaân löïc
trong beänh vieän vaøo caùc ngaøy cuoái tuaàn thì khaùc vôùi nhu caàu nhaân löïc cuûa caùc ngaøy
khaùc trong tuaàn. Chaúng haïn nhö, chæ coù phoøng moå caáp cöùu môùi laøm vieäc luoân caû caùc
ngaøy cuoái tuaàn, trong khi taát caû caùc söï ñieàu ñoä phaãu thuaät ñöôïc thöïc hieän trong suoát
tuaàn. Ñieàu naøy coù nghóa laø caùc nhu caàu veà nhaân söï cho caùc phoøng moå laø khaùc nhau
trong suoát hai khoaûng thôøi gian naøy. Vaø caùc giöôøng ñöôïc söû duïng vaøo cuoái tuaàn
cuõng ít hôn caùc ngaøy khaùc trong tuaàn, do ñoù cuõng aûnh höôûng ñeán nhu caàu nhaân söï.
Dó nhieân, caùc raøng buoäc vaø haïn cheá trong quaù trình xöû lyù ñöôïc moâ taû trong
phaàn naøy chæ laø moät soá daïng nhoû trong soá caùc loaïi raøng buoäc maø chuùng ta coù theå gaëp
phaûi trong thöïc teá.
V - CAÙC HAØM MUÏC TIEÂU VAØ CAÙC CHÆ TIEÂU ÑO LÖÔØNG:
Coù raát nhieàu daïng haøm muïc tieâu raát quan troïng trong ñieàu ñoä saûn xuaát. Trong thöïc
teá, haøm muïc tieâu toång quaùt thöôøng bao goàm nhieàu haøm muïc tieâu cô baûn. Caùc haøm
muïc tieâu cô baûn nhaát seõ ñöôïc ñöa ra sau ñaây.
1 - Caùc haøm muïc tieâu veà naêng suaát vaø thôøi gian hoaøn thaønh caùc coâng vieäc
(Throughput and Makespan Objectives)
Ñoái vôùi nhieàu coâng ty vieäc cöïc ñaïi naêng suaát laø raát quan troïng, vaø caùc nhaø quaûn lyù
thöôøng phaûi ño löôøng xem hoï laøm toát nhö theá naøo. Naêng suaát cuûa moät nhaø maùy cuõng
chính baèng toác ñoä saûn xuaát haøng ra, vaø thöôøng ñöôïc xaùc ñònh bôûi caùc maùy
bottleneck, ñoù laø caùc maùy coù naêng suaát thaáp nhaát so vôùi nhu caàu cuûa chuùng. Vieäc cöïc
ñaïi naêng suaát cuûa nhaø maùy cuõng chính laø cöïc ñaïi naêng suaát taïi caùc maùy naøy. Muïc
tieâu naøy coù theå ñaït ñöôïc baèng nhieàu caùch. Tröôùc tieân, nhaø ñieàu ñoä phaûi coá gaéng ñeå
chaéc chaén raèng caùc maùy bottleneck laø khoâng bao giôø ñöôïc nghæ, vaø luoân luoân coù caùc
coâng vieäc xeáp haøng chôø ñeå ñöôïc xöû lyù. Sau ñoù, neáu coù caùc thôøi gian set up phuï thuoäc
vaøo trình töï caùc coâng vieäc treân caùc maùy bottleneck, nhaø ñieàu ñoä phaûi xeáp thöù töï caùc
coâng vieäc sao cho cöïc tieåu toång thôøi gian set up, hay cöïc tieåu thôøi gian set up trung
bình.
Khoaûng thôøi gian hoaøn thaønh coâng vieäc laø raát quan troïng khi soá löôïng coâng
vieäc laø coù haïn. Khoaûng thôøi gian hoaøn thaønh coâng vieäc ñöôïc kyù hieäu laø Cmax vaø ñöôïc
xaùc ñònh khi taïi thôøi ñieåm coâng vieäc cuoái cuøng rôøi khoûi heä thoáng, ta coù:
C max = max (C1 , C 2 ,..., C n )
Trong ñoù Cj laø thôøi gian hoaøn thaønh coâng vieäc j. Haøm muïc tieâu veà khoaûng thôøi
gian hoaøn thaønh coâng vieäc lieân quan chaët cheõ ñeán haøm muïc tieâu veà naêng suaát. Laáy ví
duï nhö, cöïc tieåu khoaûng thôøi gian hoaøn thaønh coâng vieäc trong moâi tröôøng maùy song

song vôùi thôøi gian set up phuï thuoäc vaøo trình töï coâng vieäc laøm cho nhaø ñieàu ñoä phaûi
caân baèng taûi treân nhieàu maùy khaùc nhau vaø phaûi cöïc tieåu toång thôøi gian set up.
Phöông phaùp giaûi quyeát baèng caùch ñaùnh giaù kinh nghieäm vaø qua thöïc tieån nhaém ñeán
vieäc cöïc tieåu khoaûng thôøi gian hoaøn thaønh coâng vieäc trong moâi tröôøng moät maùy vôùi
moät soá caùc coâng vieäc naøo ñoù vaø noù cuõng coù höôùng ñeán vieäc cöïc ñaïi naêng suaát saûn
xuaát khi löu löôïng coâng vieäc laø haèng soá trong caùc khoaûng thôøi gian.
2 - Haøm muïc tieâu lieân quan ñeán ngaøy tôùi haïn
• Coù raát nhieàu haøm muïc tieâu quan troïng lieân quan ñeán ngaøy tôùi haïn. Tröôùc
tieân, nhaø ñieàu ñoä thöôøng quan taâm ñeán cöïc tieåu caùc khoaûng thôøi gian treã haïn
lôùn nhaát (Maximum lateness). Caùc coâng vieäc treã haïn ñöôïc xaùc ñònh nhö sau:
Goïi dj laø ngaøy tôùi haïn cuûa coâng vieäc j. Söï treã haïn cuûa coâng vieäc j laø :
Lj = Cj – dj
Söï treã haïn cöïc ñaïi ñöôïc xaùc ñònh nhö sau: Lmax = max (L1, …Ln)
Cöïc tieåu thôøi gian treã haïn cöïc ñaïi töông ñöông vôùi vieäc cöïc tieåu tình huoáng
thöïc thi xaáu nhaát cuûa vieäc ñieàu ñoä.
• Moät haøm muïc tieâu quan troïng khaùc lieân quan ñeán ngaøy tôùi haïn laø soá caùc coâng
vieäc bò treã haïn (number of tardy jobs). Haøm muïc tieâu naøy thì khoâng quan taâm
ñeán moät coâng vieäc bò treã nhö theá naøo maø quan taâm ñeán vieäc coù treã hay
khoâng. Tuy nhieân trong thöïc teá, vieäc cöïc tieåu hoùa soá coâng vieäc bò treã ñoâi khi
daãn ñeán coù vaøi coâng vieäc quaù treã.
• Moät haøm muïc tieâu khaùc laø toång thôøi gian treã (total tardiness) hay thôøi gian
treã trung bình. Thôøi gian treã cuûa job j laø:
n
Tj = max (Cj – dj , 0) vaø haøm muïc tieâu laø T
j =1
j
Giaû söû coù troïng soá wj cho coâng vieäc j thì haøm muïc tieâu laø w
j =1
j Tj
3 - Chi phí chuaån bò (Setup Costs)

Thoâng thöôøng thôøi gian chuaån bò ñöôïc cöïc tieåu hoùa khi naêng suaát ñöôïc cöïc ñaïi
hoùa hay thôøi gian hoøan taát coâng vieäc ñöôïc cöïc tieåu hoùa. Tuy nhieân trong nhieàu
tröôøng hôïp thôøi gian chuaån bò khoâng coù yù nghóa baèng chi phí chuaån bò.
4 - Chi phí toàn kho baùn thaønh phaåm (WIP – Work-In-Process)

Moät haøm muïc tieâu quan troïng laø cöïc tieåu hoùa löôïng toàn kho WIP vì WIP chöùa
voán trong ñoù.Thoâng thöôøng saûn phaåm khoâng ñöôïc kieåm tra khi noù chöañi qua heát qui
trình saûn xuaát, neáu moät hoûng hoùc ôû böôùc ñaàu cuûa qui trình saûn xuaát chæ ñöôïc phaùt
hieän ôû khaâu cuoái cuøng thì WIP seõ bò aûnh höôûng. Quan saùt naøy raát quan troïng ñaëc bieät
trong coâng nghieäp chaát baùn daãn. Vì nhöõng lyù do nhö vaäy, cöïc tieåu hoùa WIP ñöôïc ñaëc
bieät chuù yù.

Moät chæ tieâu ño löôøng coù theå duøng thay theá cho WIP laø thôøi gian thoâng qua saûn
xuaát (throughput time). Throughput time laø thôøi gian maø moät coâng vieäc toán ñeå ñi
thoâng qua heä thoáng. Cöïc tieåu hoùa thôøi gian naøy seõ cöïc tieåu hoùa WIP. Cöïc tieåu hoùa
thôøi gian thoâng qua trung bình cuõng quan heä chaët cheõ vôùi cöïc tieåu hoùa toång thôøi gian
hoaøn taát coâng vieäc, ñoù laø:
n
C
j =1
j . Dó nhieân ta hoaøn toaøn coù theå cöïc tieåu hoùa toång thôøi gian hoaøn taát vôùi
n
troïng soá töông öùng w
j =1
j Cj .
Hình 2.7 - Thieát bò phuû soùng trong quaù trình cheá taïo Nanosatellites taïi AIT
5 - Chi phí toàn kho thaønh phaåm
Moät haøm muïc tieâu quan troïng khaùc laø chi phí toàn kho thaønh phaåm. Neáu quaù trình
saûn xuaát ôû trong tình traïng saûn xuaát- theo- yeâu caàu (make- to-order) thì chi phí toàn
kho thaønh phaåm töông ñöông vôùi chi phí saûn xuaát sôùm hôn. Neáu ôû daïng saûn xuaát-ñeå-
toàn kho (make-to-stock) thì chi phí toàn kho laø khoâng traùnh khoûi.
6 - Chi phí nhaân söï

Ñaây laø chi phí töông öùng vôùi vieäc giao vieäc, thöôøng thì bieát tröôùc tuy nhieân neáu
vieäc laøm theâm giôø xuaát hieän thì chi phí naøy khoâng bieát tröôùc. Chi phí laøm theâm giôø
thöôøng thì cao hôn chi phí thoâng thöôøng.

Baøi taäp Chöông 2

1. Moät saân bay coù moät soá coång, maùy bay caát vaø haï caùnh ôû nhöõng coång naøy theo moät
lòch ñieàu ñoä coá ñònh. Maùy bay ñeán ñöôïc gaùn cho moät soá coång nhaát ñònh sao cho
tieän lôïi cho haønh khaùch cuõng nhö nhaân vieân saân bay. Moät vaøi coång chæ nhaän
ñöôïc maùy bay loaïi nhoû. Moâ hình ñieàu ñoä naøy ñöôïc thieát laäp nhö moät baøi toaùn
ñieàu ñoä moät maùy. Haõy chæ ra:
- Chæ ra maùy (machine) vaø thôøi gian gia coâng
- Moâ taû caùc giôùi haïn saûn xuaát vaø caùc raøng buoäc
- Thieát laäp moät haøm muïc tieâu thích hôïp
2. Moät coâng ty lôùn muoán xaây döïng moät heä thoáng hoaïch ñònh vaø ñieàu ñoä saûn xuaát
môùi. Döï aùn yeâu caàu nhöõng coâng vieäc vaø thôøi gian hoaøn taát cuûa chuùng cho oû baûng
sau:
Coâng vieäc Moâ taû coâng vieäc Thôøi gian (tuaàn)

1 Caøi ñaët thieát bò maùy tính môùi 8
2 Kieåm tra Thieát bò maùy tính 5
3 Xaây döïng heä thoáng 6
4 Thueâ ngöôøi quaûn lyù heä thoáng 3
5 Kieåm tra heä thoáng baèng tay 2
6 Huaán luyeän nhaân söï 5
7 Ñònh höôùng nhaân löïc môùi 2
8 Kieåm tra heä thoáng 4
9 Ñaøo taïo heä thoáng 7
10 Söûa loãi cuoái cuøng 4
11 Baøn giao heä thoáng 9
4 6
8
3 5 9 11
1 2 10

Kyõ thuaät Ñieàu ñoä trong Saûn xuaát Chöông 3 – Caùc thuû tuïc ñieàu ñoä toång quaùt
CHÖÔNG 3: THUÛ TUÏC ÑIEÀU ÑOÄ TOÅNG QUAÙ T

3.1 Giôùi thieäu.
3.1 Luaät phaân vieäc cô baûn.
3.1 Luaät phaân vieäc hoãn hôïp.
3.1 Giaûi thuaät Branch and Bound.
3.1 Giaûi thuaät tìm kieám tia (Beam Search).
3.1 Giaûi thuaät tìm cuïc boä: Moâ phoûng quaù trình toâi luyeän (Simulated
Annealing) vaø tìm kieám Tabu (Tabu Search)
3.1 Giaûi thuaät tìm cuïc boä: Giaûi thuaät di truyeàn (Genetic Algorithms)
I - GIÔÙI THIEÄU
Moät soá baøi toaùn ñieàu ñoä voán thuoäc loaïi deã. Nhieàu daïng loaïi naøy coù theå ñöôïc thieát laäp
nhö baøi toaùn qui hoaïch tuyeán tính vaø söû duïng caùc thuaät toaùn hieäu quaû coù saün ñeå giaûi.
Moät trong nhöõng daïng thuaät toaùn daïng naøy laø thuaät toaùn haøm ña thöùc, duøng ñeå giaûi
caùc baøi toaùn coù haøng traêm thaäm chí haøng ngaøn coâng vieäc treân maùy tính, trong moät
thôøi gian töông ñoái ngaén.
Tuy nhieân raát nhieàu baøi toaùn ñieàu ñoä veà baûn chaát raát khoù giaûi, ñöôïc goïi laø
NP-hard (Non-Polynominal-hard). Chuùng khoâng theå thieát laäp nhö baøi toaùn QHTT vaø
cuõng khoâng coù caùc qui luaät hay giaûi thuaät ñôn giaûn ñeå cho lôøi giaûi toái öu trong moät
khoaûng thôøi gian giôùi haïn chaïy treân maùy tính. Tuy vaäy, ta coù theå laäp baøi toaùn qui
hoaïch nguyeân hay qui hoaïch taùch (disjunctive program) cho daïng naøy. Nhöng ñeå ñi
ñeán lôøi giaûi toái öu caàn tieâu toán thôøi gian raát nhieàu, vì thôøi gian daønh chaïy maùy khoâng
luoân luoân saün coù, caùch naøy thöôøng cho lôøi giaûi khaû thi “coù theå chaáp nhaän ñöôïc” maø
khoâng quaù xa so vôùi lôøi giaûi toái öu.
Chöông naøy moâ taû caùc giaûi thuaät toång quaùt, ñaõ ñöôïc chöùng minh laø raát höõu
duïng trong caùc heä thoáng ñieàu ñoä coâng nghieäp. Phaàn lôùn nhöõng phöông phaùp naøy
khoâng baûo ñaûm moät lôøi giaûi toái öu; vì muïc tieâu chuùng laø tìm ra moät lôøi giaûi toát, hôïp
lyù trong moät thôøi gian töông ñoái ngaén.
Nhöõng phaàn sau ñaây trình baøy moät soá qui taéc phaân vieäc ñôn giaûn vaø cô baûn.
Phaàn thöù ba moâ taû moät phöông phaùp toå hôïp caùc luaät phaân vieäc cô baûn thaønh nhöõng
qui lai troän hay gheùp. Keá ñoù, chuùng ta seõ tìm hieåu veà giaûi thuaät Branch and Bound,
moät phöông phaùp tính döïa vaøo vieäc lieät keâ toaøn boä coù theå coù nhaèm tìm ra moät lôøi
giaûi toái öu, tuy nhieân phöông phaùp naøy ñoøi hoûi tieâu toán raát nhieàu thôøi gian treân maùy
tính; giaûi thuaät tìm kieám tia (Beam search), muïc tieâu cuûa phöông phaùp naøy laø loaïi
bôùt caùc phöông aùn tìm kieám theo moät caùch thoâng minh, ñeå khoâng phaûi meät nhoïc
kieåm tra treân toaøn boä khoâng gian lôøi giaûi. Maët khaùc, giaûi thuaät Beam search khoâng
maát nhieàu thôøi gian treân maùy tính nhö Branch and Bound, nhöng noù laïi khoâng ñaûm

baûo cho ra moät keát quaû toái öu. Hai phaàn tieáp theo giôùi thieäu veà caùc giaûi thuaät tìm
kieám cuïc boä nhö moâ phoûng quaù trình toâi luyeän (Simulated Annealing), Tabu Search
vaø giaûi thuaät di truyeàn (GAs-Genetic Algorithms).
Thoâng thöôøng, ngöôøi ta coá gaéng duøng nhöõng giaûi thuaät kinh nghieäm ñeå ñaït
ñöôïc caùc lôøi giaûi chaáp nhaän ñöôïc hôn laø caùc lôøi giaûi toái öu.
II - LUAÄT PHAÂN VIEÄC CÔ BAÛN
Moät luaät phaân vieäc (Dispatching Rule) laø moät qui luaät ñeå xeáp ñoä öu tieân cho caùc
coâng vieäc ñang chôø ñeå xöû lyù treân moät maùy. Coù nhieàu caùch phaân loaïi luaät phaân vieäc:
– Luaät tónh (khoâng phuï thuoäc thôøi gian) chæ laø moät haøm veà döõ lieäu veà coâng vieäc,
döõ lieäu veà maùy moùc
– Luaät ñoäng (phuï thuoäc thôøi gian) coù bieán thôøi gian tham gia vaøo. Thí duï: luaät
cöïc tieåu ñoä treã (Minimum slack first –MS).
– Luaät cuïc boä vaø luaät toång theå
Döôùi ñaây laø moät soá luaät cô baûn:

– Thöïc hieän theo thöù töï ngaãu nhieân (Service in Random Order – SIRO): Khi
naøo maùy ñöôïc roãi thì coâng vieäc keá tieáp ñöôïc choïn ngaãu nhieân ñeå thöïc hieän
– Thöïc hieän coâng vieäc coù thôøi gian saün saøng sôùm nhaát (Earliest Release date
first – ERD): Luaät naøy töông ñöông voùi luaät First-com-first-served; muïc tieâu
laø cöïc tieåu hoùa thôøi gian chôø.
– Thöïc hieän coâng vieäc coù thôøi gian tôùi haïn sôùm nhaát (Earliest Due date first
– EDD): Coâng vieäc coù thôøi gian ñeán haïn sôùm nhaát ñöôïc choïn ñeå thöïc hieän
tröôùc; muïc tieâu laø cöïc ñaïi hoùa thôøi gian treã ñaïi soá (Lateness) trong danh saùch
coâng vieäc ñang chôø.
– Thöïc hieän coâng vieäc coù thôøi gian treã (Slack) nhoû nhaát tröôùc (Minimum
Slack first – MS): Thôøi gian treã (Slack) laø thôøi gian coøn laïi cho coâng vieäc chöa
ñöôïc thöïc hieän phaûi baét ñaàu, ñeå coù theå keát thuùc ñuùng haïn.
Slack = (dj – pj – t)
Vôùi d j laø thôøi gian tôùi haïn

p j laø thôøi gian xöû lyù
t laø thôøi gian hieän taïi

p j : treã
p j : ñuùng haïn
p j : sôùm
t dj
Hình 3.1 - Luaät MS coá gaéng cöïc tieåu hoùa thôøi gian ñeán haïn
– Thöïc hieän coâng vieäc coù thôøi gian gia coâng nhoû nhaát coù troïng soá tröôùc nhaát
(Weighted Shortest Processing Time first – WSPT): Coâng vieäc coù tyû soá (wj /
pj ) nhoû nhaát ñöôïc thöïc hieän tröôùc nhaát.
Qui luaät naøy coù xu höôùng cöïc tieåu toång thôøi gian hoaøn thaønh coâng vieäc coù troïng
soá  w j C j . Khi taát caû caùc troïng soá baèng nhau, luaät WSTC trôû thaønh luaät SPT.
– Thöïc hieän coâng vieäc coù thôøi gian gia coâng daøi nhaát (Longest Processing
time first – LPT): Luaät naøy thöôøng ñöôïc aùp duïng trong moâ hình maùy song
song ñeå caân baèng taûi treân caùc maùy.
– Thöïc hieän coâng vieäc coù thôøi gian chuaån bò nhoû nhaát (Shortest Setup Time
first – SST): Luaät naøy choïn coâng vieäc coù thôøi gian chuaån bò nhoû nhaát ñeå thöïc
hieän tröôùc.
– Thöïc hieän coâng vieäc coù ñoä linh hoaït nhoû nhaát (Least Flexible Job First –
LFJ): Luaät naøy choïn coâng vieäc coù ñoä linh hoaït nhoû nhaát ñeå thöïc hieän (coâng
vieäc ít linh hoaït laø coâng vieäc chæ thöïc hieän treân moät soá maùy nhaát ñònh, laø nhöõng
coâng vieäc coù soá maùy gia coâng ñöôïc ít nhaát). Luaät naøy thích hôïp cho moâ hình
song song maø caùc maùy khoâng gioáng nhau.
– Thöïc hieän coâng vieäc treân ñöôøng tôùi haïn (Critical Path – CP): Choïn coâng
vieäc treân ñöôøng tôùi haïn ñeå thöïc hieän tröôùc, thích hôïp cho caùc coâng vieäc coù raøng
buoäc tröôùc -sau.
– Thöïc hieän coâng vieäc coù soá vieäc theo sau nhieàu nhaát (Largest Number of
Successors – LNS): Choïn coâng vieäc coù danh saùch caùc coâng vieäc theo sau laø
daøi nhaát.

– Thöïc hieän coâng vieäc coù haøng ñôïi ngaén nhaát ôû thao taùc keá tieáp (Shortest
Queue at the Next Operation – SQNO): theo luaät naøy, coâng vieäc naøo coù haøng
ñôïi treân maùy keá tieáp cho thao taùc keá tieáp seõ ñöôïc choïn ñeå thöïc hieän tröôùc.
Baûng 3.1 - CAÙC LUAÄT PHAÂN VIEÄC CÔ BAÛN

Luaät Döõ kieän Muïc tieâu
Luaät phuï thuoäc ERD rj Thay ñoåi thôøi gian thôøi gian naêng suaát
vaøo ngaøy saün EDD dj Cöïc ñaïi hoùa ñoä treã ñaïi soá
saøng thöïc hieän vaø MS dj Cöïc ñaïi hoùa ñoä treã ñaïi soá
ngaøy tôùi haïn
LPT pj Caân baèng taûi treân caùc maùy song song
SPT pj Toång thôøi gian hoaøn taát, WIP
WSPT pj , wj Toång thôøi gian hoaøn taát coù troïng soá, WIP
Luaät phuï thuoäc
CP pj ,raøng buoäc Makespan -Thôøi gian hoaøn taát coâng vieäc
vaøo thôøi gian gia tröôùc sau cuoái cuøng
coâng
LNS pj ,raøng buoäc Makespan -Thôøi gian hoaøn taát coâng vieäc
tröôùc sau cuoái cuøng
SIRO - Deã thöïc hieän
SST sjk Makespan - thôøi gian hoaøn taát coâng vieäc
Caùc luaät khaùc cuoái cuøng vaø naêng suaát
LFJ Mj - nt -
SQNO - Thôøi gian roãi cuûa maùy
Thí duï 3.1- XEÙT BAØI TOAÙN MOÄT MAÙY ÑÔN SAU ÑAÂY
Ñieàu ñoä coâng vieäc theo caùc luaät EDD, MS, SPT, WSPT, LPT
Coâng vieäc 1 2 3 4
pj 13 9 13 10
dj 12 37 21 22
wj 2 4 2 5

Hình 3.2 - Ñieàu ñoä baøi toaùn theo EDD cho ta thöù töï coâng vieäc ñöôïc xöû lyù
treân maùy laø 1 → 3 → 4 → 1, Ñoä treã lôùn nhaát (Max. Tardiness) =14, soá coâng
vieäc bò treã =4, toång ñoä troâi (Total flow time) =120, Toång ñoä treã (Total
Tardiness) = 28 vaø Makespan = 45
Hình 3.3 - Ñieàu ñoä baøi toaùn theo MS cho ta thöù töï coâng vieäc ñöôïc xöû lyù
treân maùy laø 1 → 3 → 4 → 2 vaø Ñoä treã lôùn nhaát (Max. Tardiness) =14, soá coâng
Hình 3.4 - Ñieàu ñoä baøi toaùn theo WSPT cho ta thöù töï coâng vieäc ñöôïc xöû lyù
treân maùy laø 4 → 2 → 1 → 3 vaø Ñoä treã lôùn nhaát (Max. Tardiness) = 24, soá
coâng vieäc bò treã= 2, toång ñoä troâi (Total flow time) = 106, Toång ñoä treã (Total
Tardiness) = 44, toång ñoä treã coù troïng soá (Total Weighted Tardiness)= 88 vaø
Makespan = 45

Hình 3.5 - Ñieàu ñoä baøi toaùn theo LPT cho ta thöù töï coâng vieäc ñöôïc xöû lyù
treân maùy laø 1 → 3 → 4 → 2 vaø Ñoä treã lôùn nhaát (Max. Tardiness) =14, soá coâng
Hình 3.6 - Ñieàu ñoä baøi toaùn theo SPT cho ta thöù töï coâng vieäc ñöôïc xöû lyù
treân maùy laø 2 → 4 → 1 → 3 , Ñoä treã lôùn nhaát (Max. Tardiness) =14, soá coâng
vieäc bò treã= 2, toång ñoä troâi (Total flow time) =105, Toång ñoä treã (Total
III - CAÙC LUAÄT PHAÂN VIEÄC PHÖÙC HÔÏP
▪ Caùc luaät cô baûn chæ thích hôïp cho tröôøng hôïp ñôn muïc tieâu vaø thích hôïp khi ta tìm
moät lôøi giaûi chaáp nhaän ñöôïc (khoâng phaûi lôøi giaûi toái öu).
▪ Khi coù nhieàu muïc tieâu hoaëc muïc tieâu töông ñoái phöùc taïp thì ta phaûi keát hôïp caùc
luaät cô baûn laïi vôùi nhau goïi laø luaät phöùc hôïp. Caùc luaät phöùc hôïp naøy ñöôïc hình
thaønh baèng haøm cuûa caùc thoâng soá veà coâng vieäc. Caùc qui luaät phaân vieäc phöùc hôïp
laø moät bieåu thöùc xeáp haïng maø noù keát hôïp moät soá caùc qui luaät phaân vieäc cô baûn.
Moät qui luaät cô baûn nhö ñaõ giôùi thieäu ôû phaàn 3.2 laø haøm theo thuoäc tính
(Attribute) cuûa coâng vieäc, maùy hoaëc caû hai. Thuoäc tính laø baát kyø tính chaát naøo
lieân quan ñeán coâng vieäc hoaëc maùy. Noù coù theå laø haèng soá hay phuï thuoäc thôøi gian.
Ví duï: thuoäc tính cuûa coâng vieäc laø khoái löôïng vieäc, thôøi gian xöû lyù vaø haïn hoaøn
taát coâng vieäc; thuoäc tính cuûa maùy laø toác ñoä, soá löôïng coâng vieäc chôø xöû lyù vaø toång
caùc tieán trình ñang trong haøng chôø.
 Haøm soá moâ taû caùc pheùp thoáng keâ thaønh nhöõng tham soá tæ leä phaûi ñöôïc xaùc ñònh
bôûi ngöôøi thieát keá qui luaät. Kinh nghieäm coù theå raát coù ích nhöng vieäc moâ phoûng
baèng maùy tính maïnh thì thöôøng ñöôïc yeâu caàu. Nhöõng haøm soá thöôøng chæ caàn xaùc

ñònh moät laàn, tröôùc khi luaät ñöôïc nôùi loûng cho söû duïng nguyeân taéc.Moãi khi caùc
qui luaät phaân vieäc phöùc hôïp ñöôïc duøng ñeå phaùt ra moät keá hoaïch thì nhöõng thoáng
keâ caàn thieát ñöôïc tính toaùn. Döïa vaøo giaù trò cuûa nhöõng pheùp thoáng keâ naøy, giaù
trò cuûa nhöõng tham soá tæ leä ñöôïc thieát laäp baèng nhöõng haøm tieàn xaùc ñònh. Sau khi
nhöõng tham soá tæ leä ñöôïc thieát laäp, caùc qui luaät phaân vieäc seõ ñöôïc aùp duïng vaøo
taäp coâng vieäc
 Moät ví duï cuûa qui luaät ñieàu phoái phöùc hôïp laø qui luaät cho moät maùy ñôn vaø n
coâng vieäc ( taát caû ñeàu saün saøng ôû thôøi ñieåm 0) vôùi muïc tieâu laø cöïc tieåu toång thôøi
gian treã. Moät vaøi phöông phaùp kinh nghieäm maø ta coù theå nhôù ñeán ngay laø
WSPT, EDD hoaëc MS. Vieäc tìm kieám moät phöông phaùp tröïc quan hay moät qui
luaät öu tieân baèng caùch keát hôïp nhöõng qui luaät ñieàu phoái naøy laø leõ ñöông nhieân.
Phöông phaùp kinh nghieäm chi phí treã hieån nhieân - Apparent Tardiness Cost
(ATC) laø moät qui luaät ñieàu phoái phöùc hôïp ñöôïc keát hôïp töø WSPT vaø MS (nhaéc
laïi laø qui luaät MS seõ löïa choïn vaøo thôøi ñieåm t coâng vieäc laøm cöïc tieåu thôøi gian
dö cöïc ñaïi (max (dj – pj – t, 0))). Theo luaät ATC, moãi laàn chæ thöïc hieän ñieàu
ñoä cho moät coâng vieäc, nghóa laø moãi khi maùy roãi thì chæ soá xeáp haïng seõ ñöôïc tính
cho caùc coâng vieäc coøn laïi. Coâng vieäc coù chæ soá xeáp haïng cao nhaát seõ ñöôïc choïn
tieán haønh tieáp theo. Chæ soá naøy laø moät haøm theo t ( thôøi ñieåm maùy roãi) vaø tham
soá pj, wj, dj cuûa caùc coâng vieäc coøn laïi. Haøm soá ñöôïc ñònh nghóa nhö sau:
wj  max( d j − p j − t ,0) 
Ij (t) = exp − 

pj  Kp 
Trong ñoù K laø tham soá ño löôøng (coù theå ñöôïc xaùc ñònh töø thöïc nghieäm)
vaø p laø trung bình thôøi gian tieán haønh cuûa caùc coâng vieäc coøn laïi. Neáu
K raát lôùn thì qui luaät ATC seõ suy bieán thaønh WSPT. Neáu K raát nhoû vaø
khoâng coù coâng vieäc quaù haïn thì qui luaät seõ suy bieán thaønh MS. Neáu K
raát nhoû vaø coù coâng vieäc quaù haïn thì qui luaät suy bieán thaønh WSPT aùp
duïng cho coâng vieäc quaù haïn.
 Ñeå coù ñöôïc keá hoaïch ñieàu ñoä toát, giaù trò cuûa K (coøn ñöôïc goïi laø look-ahead
parameter) phaûi thích hôïp cho tröôøng hôïp cuï theå cuûa baøi toaùn. Giaù trò naøy coù theå
ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch tieán haønh phaân tích thoáng keâ tröôøng hôïp hoaïch ñònh cuï
theå ñang xem xeùt.
 Heä soá , heä soá ñoä khoù cuûa ngaøy tôùi haïn - due date tightness, ñöôïc ñònh nghóa
nhö sau:
d
 =1 −
C max
Trong ñoù d laø trung bình cuûa caùc ngaøy tôùi haïn. Giaù trò cuûa  gaàn 1 chæ
raèng ngaøy tôùi haïn gaàn keà vaø gaàn 0 chæ raèng ngaøy tôùi haïn coøn dö nhieàu.
 Heä soá R, khoaûng ngaøy tôùi haïn(due date range), khoaûng tôùi haïn ñöôïc ñònh nghóa
nhö sau:

d max − d min
R=
C max
Giaù trò R cao chæ raèng khoaûng tôùi haïn roäng trong khi giaù trò R nhoû chæ
khoaûng tôùi haïn heïp. Moät löôïng lôùn nghieân cöùu thöïc nghieäm quan
troïng ñöôïc thöïc hieän ñeå thieát laäp moái quan heä giöõa tham soá tæ leä K vaø
caùc heä soá  vaø R.
 Nhö vaäy ñeå cöïc tieåu wjTj treân moät maùy ñôn hay trong moâi tröôøng nhieàu maùy
phöùc taïp (ví duï nhö nhöõng maùy song song hoaëc flow shop linh hoaït). Tröôùc tieân
ñònh roõ vaán ñeà thoâng qua hai tham soá thoáng keâ naøy. Sau ñoù xaùc ñònh giaù trò cuûa
K laø moät haøm theo nhöõng yeáu toá ñaëc tröng naøy cuõng nhö moâi tröôøng maùy cuï theå.
Sau khi ñònh ñöôïc K, ta öùng duïng qui luaät.
 Vaøi tröôøng hôïp toång quaùt cuûa qui luaät ATC ñaõ ñöôïc phaùt trieån ñeå laáy release
date hay thôøi gian setup phuï thuoäc trình töï coâng vieäc vaøo tính toaùn. Ví duï, qui
luaät ATCS (chi phí treã hieån nhieân vôùi setup) ñöôïc thieát keá cho vaán ñeà sau: coù n
coâng vieäc vaø moät maùy ñôn. Nhöõng coâng vieäc bò raøng buoäc bôûi thôøi gian chuaån bò
phuï thuoäc vaøo trình töï coâng vieäc sjk. Muïc tieâu vaãn laø cöïc tieåu weighted
tardinesses. Ñoä öu tieân cuûa baát kyø coâng vieäc j naøo ñeàu phuï thuoäc vaøo coâng vieäc
vöøa môùi hoaøn thaønh ATCS keát hôïp WSPT, MS, vaø SST trong moät chæ soá xeáp
haïng ñôn. Qui luaät tính toaùn chæ soá cuûa coâng vieäc thöù j phuï thuoäc vaøo coâng vieäc
vöøa môùi hoaøn taát l taïi thôøi ñieåm t:
wj  max( d j − p j − t ,0)   s 
Ij (t, l) = exp −  exp − lj 
  K s
pj  K1 p   2 
Trong ñoù s laø trung bình thôøi gian chuaån bò cuûa caùc coâng vieäc coøn laïi
caàn leân keá hoaïch, K1 laø tham soá tæ leä lieân quan ñeán ngaøy tôùi haïn, K2 laø
tham soá ño löôøng lieân quan ñeán thôøi gian chuaån bò. Chuù yù raèng nhöõng
tham soá tæ leä naøy laø nhöõng ñaïi löôïng voâ höôùng vaø vieäc thieát laäp chuùng
ñoäc laäp vôùi nhöõng ñôn vò duøng ñeå moâ taû nhöõng soá löôïng khaùc nhau.
 Hai tham soá ño löôøng K1 vaø K2 coù theå laø haøm theo ba heä soá sau:
(i) Heä soá möùc ñoä khoù cuûa ngaøy tôùi haïn 
(ii) Heä soá khoaûng ngaøy tôùi haïn R
s
(iii) Heä soá thôøi gian chuaån bò nghieâm ngaët  = .
p
 Nhöõng pheùp thoáng keâ naøy khoâng deã xaùc ñònh trong tröôøng hôïp tröôùc. Ngay caû
vôùi moät maùy ñôn, khoaûng thôøi gian hoaøn thaønh coâng vieäc phuï thuoäc keá hoaïch
bôûi vì thôøi gian chuaån bò. Tröôùc khi tính heä soá  vaø R, khoaûng thôøi gian hoaøn
thaønh coâng vieäc phaûi ñöôïc öôùc löôïng. Moät öôùc löôïng ñôn giaûn cho khoaûng thôøi
gian hoaøn thaønh coâng vieäc treân moät maùy ñôn coù theå laø:

n
Cˆ max =  p j + ns
1
 Soá löôïng naøy gioáng nhö laø öôùc löôïng caän treân cuûa makespan bôûi vì ñeå tieân lôïi,
keá hoaïch cuoái cuøng laáy thôøi gian chuaån bò thaáp hôn trung bình. Nhöõng ñònh
nghóa cuûa  vaø R phaûi ñöôïc chænh söûa baèng caùch thay khoaûng thôøi gian hoaøn
thaønh coâng vieäc baèng öôùc löôïng cuûa noù. Moät kinh nghieäm nghieân cöùu qui luaät
ATCS, duø khoâng coù tính quyeát ñònh, ñaõ ñöa ra moät vaøi chæ daån cho vieäc löïa choïn
hai tham soá K1 vaø K2. Caùc qui luaät sau coù theå ñöôïc duøng ñeå löïa choïn giaù trò K1
vaø K2:
K1 = 4.5 + R khi R  0.5

K1 = 6 - 2R khi R  0.5
K2 = 
2 
Thí duï 3.2- - LUAÄT ATCS

Xem xeùt tröôøng hôïp cuûa moät maùy ñôn sau ñaây, baøi toaùn toång ñoä treã coù troïng soá (total
weighted tardiness) vôùi 4 coâng vieäc raøng buoäc theo thôøi gian chuaån bò phuï thuoäc vaøo
trình töï coâng vieäc.
pj 13 9 13 10
dj 12 37 21 22
wj 2 4 2 5
Thôøi gian chuaån bò s0j cuûa coâng vieäc thöïc hieän ñaàu tieân laø
s0j 1 1 3 4
Thôøi gian chuaån bò phuï thuoäc tuaàn töï cuûa caùc coâng vieäc sau coâng vieäc ñaàu tieân laø
S1j - 4 1 3
S2j 0 - 1 0
S3j 1 2 - 3
S4j 4 3 1 -
Thôøi gian thöïc hieän trung bình p xaáp xæ baèng 11, vaø thôøi gian setup trung bình s
xaáp xæ baèng 2. Öôùc löôïng cho makespan laø:

n
Cˆ max =  p j + ns = 45 + 4x2 = 53
1
R = 25/53  0.47,  = 1 – 23/53  0.57, vaø  = 2/11  0.18. theo qui luaät döï ñoaùn thì
K1 = 5 vaø K2 = 7. ñeå xaùc ñònh coâng vieäc naøo laøm tröôùc, ta phaûi tính Ij (0,0) vôùi j =
1,…,4
2  (12 − 13) +   1 
I1 (0,0) = exp −  exp −   0.075
13  55   1.4 
4  ( 37 − 9) +   1 
I2 (0,0) = exp −  exp −   0.131
9  55   1.4 
2  ( 21 − 13) +   3 
I3 (0,0) = exp −  exp −   0.016
13  55   1.4 
5  ( 22 − 10) +   4 
I4 (0,0) = exp −  exp −   0.075
10  55   1.4 
Hình 3.7 - Bieåu ñoà Gantt minh hoaï ñieàu ñoä caùc coâng vieäc baèng luaät ATCs
 Coâng vieäc 2 coù ñoä öu tieân cao nhaát duø raèng noù coù haïn treã nhaát. Vì thôøi gian
setup laø 1 neân thôøi gian hoaøn taát coâng vieäc seõ laø 10. Do ñoù taïi laàn laëp thöù hai, ta
caàn phaûi tính I1 (10,2), I2 (10,2), I3 (10,2), I4 (10,2). Ñeå ñôn giaûn vieäc tính toaùn,
ta coù giaù trò K1 p vaø K2 s laø khoâng ñoåi. Tieáp tuïc tính toaùn, ta coù keát quaû laø 2, 4,
3, 1 vôùi toång tardiness = 98. Theo phöông phaùp lieät keâ thì ñaây laø giaûi phaùp toái
öu. Chuù yù raèng trình töï naøy luoân löïa choïn coâng vieäc coù thôøi gian chuaån bò nhoû
nhaát.
 Qui luaät ATCS coù theå deã daøng öùng duïng cho caùc baøi toaùn ñieàu ñoä vôùi nhöõng
maùy song song; ñoù laø baøi toaùn coù m maùy xaùc ñònh song song, n coâng vieäc coù thôøi
gian chuaån bò phuï thuoäc vaøo trình töï coâng vieäc vaø muïc tieâu laø cöïc tieåu toång
weighted tardiness. Dó nhieân laø tham soá K1 vaø K2 phaûi ñöôïc xaùc ñònh töø tröôùc vaø
laø haøm theo , R, vaø m.
IV - BRANCH AND BOUND
 Thuû tuïc Branch & Bound laø moät phöông phaùp lieät keâ. Trong nhöõng phöông
phaùp lieät keâ naøy, caùc keá hoaïch hay moät loaït keá hoaïch bò boû ñi, baèng caùch chæ ra
ñöôïc nhöõng trò muïc tieâu cuûa taát caû nhöõng keá hoaïch ñieàu ñoä cao hôn moät caän

döôùi naøo ñoù, vaø caän döôùi naøy lôùn hôn hoaëc baèng giaù trò muïc tieâu cuûa moät keá
hoaïch ñaõ ñaït ñöôïc tröôùc ñoù.
 Chuùng ta seõ xem xeùt caùch söû duïng phöông phaùp Branch & Bound qua moät thí
duï. Xeùt moät maùy ñôn vaø n coâng vieäc coù ngaøy baét ñaàu vaø tôùi haïn khaùc nhau. Muïc
tieâu laø cöïc tieåu thôøi gian treã cöïc ñaïi (Maximum Lateness) vaø khoâng chaáp nhaän söï
öu tieân. Ñaây laø baøi toaùn daïng NP khoù. Noù raát quan troïng, bôûi vì ta thöôøng gaëp
noù trong caùc baøi toaùn con aùp duïng nhöõng thuû tuïc kinh nghieäm cho vieäc ñieàu ñoä
flow shop vaø job shop. Noù nhaän ñöôïc söï quan taâm ñuùng möïc vaø mang ñeán keát
quaû laø coù moät soá löôïng lôùn caùc thuû tuïc Branch & Bound hieäu quaû.
Baét Möùc 0
ñaàu
1 2 n
1*** 2*** Möùc 1

n***
1 2 n-1
2*** 3*** Möùc 2

n***
Hình 3.8 - Branch and Bound

 Moät thuû tuïc Branch & Bound cho baøi toaùn naøy coù theå ñöôïc thieát laäp nhö sau:
Quaù trình Branching coù theå döïa vaøo thöïc teá laø coâng vieäc ñieàu ñoä ñöôïc tieán haønh
khôûi ñaàu töø baét ñaàu keá hoaïch. Coù moät nuùt ñôn taïi möùc 0 ôû phía treân cuøng cuûa
caây. Taïi nuùt naøy, chöa coù coâng vieäc naøo ñöôïc ñöa vaøo trình töï keá hoaïch. Seõ coù
n nhaùnh noái xuoáng n nuùt ôû möùc 1. Moãi nuùt ôû möùc naøy töông öùng cho moät phaàn
cuûa giaûi phaùp vôùi moät coâng vieäc cuï theå ñöôïc ñöa vaøo vò trí ñaàu tieân cuûa keá
hoaïch. Vì vaäy, ñoái vôùi moãi nuùt seõ vaãn coøn n-1 coâng vieäc chöa ñöôïc xaùc ñònh
trong keá hoaïch. Vì vaäy, seõ coù n -1 cung xuaát phaùt töø moãi nuùt ôû möùc 1 ñeán möùc 2.
Do ñoù taïi möùc 2 seõ coù n(n-1) nuùt. Taïi moãi nuùt ôû möùc 2, 2 coâng vieäc taïi 2 vò trí
ñaàu cuûa keá hoaïch ñöôïc xaùc ñònh. Töông töï, taïi möùc k seõ coù k coâng vieäc trong keá
hoaïch ñöôïc xaùc ñònh
 Thaät ra thì khoâng caàn thieát phaûi xem xeùt taát caû caùc coâng vieäc coøn laïi nhö laø öùng
vieân cho vò trí keá tieáp. Neáu nhö taïi 1 nuùt ôû möùc k-1 , caùc coâng vieäc j1, ..., jk ñaõ
ñöôïc gaùn cho k-1 vò trí ñaàu tieân. Vieäc c coù theå ñöôïc xem xeùt nhö laø moät öùng
vieân cho vò trí k keá tieáp neáu noù thoûa baát phöông trình sau:

rc  min (max( t , rl ) + pl )
lJ
trong ñoù J laø taäp caùc coâng vieäc chöa ñöôïc ñieàu ñoä vaø t laø thôøi gian maùy
hoaøn taát coâng vieäc jk-1. Neáu coâng vieäc c khoâng thoûa maõn baát phöông trình,
nghóa laø:
rc  min (max( t , rl ) + pl )
lJ
thì theo caûm tính, ta coù theå ñaët coâng vieäc laøm cöïc tieåu veá phaûi (RHS) taïi vò
trí k vaø vieäc c taïi vò trí k+1 maø khoâng laøm aûnh höôûng ñeán thôøi gian hoaøn
thaønh cuûa coâng vieäc c. Vì vaäy, trong tröôøng hôïp naøy coâng vieäc c seõ khoâng
phaûi xem xeùt taïi möùc k.
 Vaøi phöông phaùp chaën coù theå ñöa ra caän döôùi cho caùc nuùt trong caây tìm kieám.
Ta coù theå deã daøng tìm ñöôïc caän döôùi cho 1 nuùt taïi möùc k-1 baèng caùch ñieàu ñoä
cho nhöõng coâng vieäc coøn laïi theo luaät öu tieân EDD. Luaät öu tieân EDD ñöôïc bieát
laø toái öu cho moät baøi toaùn cuï theå khi cho pheùp luaät öu tieân, vaø do ñoù cung caáp
giôùi haïn döôùi cho baøi toaùn khoâng chaáp nhaän luaät öu tieân. Neáu luaät öu tieân EDD
daãn ñeán keá hoaïch khoâng öu tieân thì taát caû nhöõng nuùt coù giôùi haïn döôùi cao hôn
ñeàu bò boû ñi.
Thí duï 3.3- XEM XEÙT MOÄT MAÙY ÑÔN VÔÙI 4 COÂNG VIEÄC SAU
pj 4 2 6 5
rj 0 1 3 5
dj 8 12 11 10
Muïc tieâu laø cöïc tieåu thôøi gian treã cöïc ñaïi Lmax. Taïi möùc 1 cuûa caây tìm kieám coù 4 nuùt:
(1, *, *, *), (2, *, *, *), (3, *, *, *) vaø (4, *, *, *). Deã daøng thaáy raèng nuùt (3, *, *, *)
vaø (4, *, *, *) bò loaïi ngay töùc khaéc. Coâng vieäc 3 saún saøng taïi thôøi ñieåm 3; neáu coâng
vieäc 2 baét ñaàu vaø thôøi ñieåm 1 thì coâng vieäc 3 vaãn coù theå baét ñaàu vaøo thôøi ñieåm 3.
Coâng vieäc 4 coù theå baét ñaàu vaøo thôøi ñieåm 5; neáu coâng vieäc 1 baét ñaàu taï i thôøi ñieåm 0
thì coâng vieäc 4 vaãn coù theå baét ñaàu ôû thôøi ñieåm 5 (xem Hình 3.1)
Tính giôùi haïn döôùi cho nuùt (1, *, *, *) döïa vaøo qui laät öu tieân EDD cho ta moät
baûn keá hoaïch. Trong ñoù, coâng vieäc 3 ñöôïc tieán haønh trong suoát khoaûng thôøi gian
[4,5], coâng vieäc 4 trong khoaûng thôøi gian [5,10], sau ñoù laøm tieáp coâng vieäc 3 trong
khoaûng [10,15], vaø coâng vieäc 2 trong khoaûng [15,17]. Lmax cuûa keá hoaïch ñieàu ñoä naøy
cuõng laø giôùi haïn döôùi cuûa nuùt (1, *, *, *) vaø baèng 5. töông töï, giôùi haïn döôùi cho nuùt 2
baèng 7.

Hình 3.9 - Aùp duïng luaät EDD ñieàu ñoä cho nuùt (1, *, *, *)
Baûng 3.2 - KEÁT QUAÛ TÍNH LATENESS THEO LUAÄT EDD CHO NUÙT (1, *, *, *)
Coâng vieäc Lj L max
1 L1 = C1 − d1 = 4 − 8 = −4
2 L2 = C2 − d 2 = 17 − 12 = 5 Lmax = max (L1 , L2 , L3 , L4 ) = 5
3 L3 = C3 − d 3 = 15 − 11 = 4
4 L4 = C4 − d 4 = 10 − 10 = 0
Xeùt nuùt (1, 2, *, *) taïi möùc 2. Giôùi haïn döôùi cho nuùt naøy laø 6 vaø ñöôïc xaùc ñònh
bôûi keá hoaïch ñieàu ñoä khoâng öu tieân laø 1, 2, 4, 3. Tieáp tuïc vôùi nuùt (1, 3, *, *) ôû möùc 2
. giôùi haïn döôùi laø 5 vaø cuõng ñöôïc xaùc ñònh bôûi 1 keá hoaïch ñieàu ñoä khoâng coù luaät öu
tieân laø 1, 3, 4, 2 . vì giôùi haïn döôùi cho nuùt (1, *, *, *) laø 5 vaø giôùi haïn döôùi cho nuùt (2,
*, *, *) lôùn hôn 5 neân keá hoaïch ñieàu ñoä 1, 3, 4, 2 laø toái öu.
*,*,*,* Möùc 0
Giôùi haïn
döôùi = 5
1,*,*,* 2,*,*,* 3,*,*,* 4,*,*,* Möùc 1
Giôùi haïn
döôùi = 7
1,2,*,* 1,3,*,* Möùc 2
Giôùi haïn
döôùi = 6 1,3,4,2 Giaù trò muïc tieâu Möùc 3
cuûa haøm laø 5
Hình 3.10 - Caây Branch & Bound

Baøi toaùn toåâng quaùt vôùi nhöõng coâng vieäc coù raøng buoäc tröôùc sau thì cuõng coù
theå giaûi quyeát theo caùch töông töï. Bôûi vì baøi toaùn khoâng coù raøng buoäc tröôùc sau laø
moät tröôøng hôïp ñaëc bieät cho baøi toaùn coù raøng buoäc neân theo caùch nhìn bình thöôøng
thì baøi toaùn coù raøng buoäc seõ phöùc taïp hôn. Tuy nhieân khi nhìn theo quan ñieåm lieät keâ
thì baøi toaùn vôùi raøng buoäc tröôùc sau thöïc söï deã hôn so vôùi khoâng coù raøng buoäc, vì
nhöõng keá hoaïch ñieàu ñoä vi phaïm raøng buoäc seõ bò loaïi ngay laäp töùc. Ñieàu naøy giaûm
soá löôïng keá hoaïch caàn phaûi xem xeùt.
Baøi toaùn khoâng coù luaät öu tieân naøy (vaán ñeà ñieàu ñoä maùy ñôn vôùi ngaøy saún
saøng, ngaøy tôùi haïn, raøng buoäc tröôùc sau vaø muïc tieâu laø cöïc tieåu thôøi gian treã cöïc ñaïi)
laø baøi toaùn ñieàu ñoä raát quan troïng. Baøi toaùn ñieàu ñoä job shop thöôøng ñöôïc phaân tích
ñeå maøtieán trình giaûi nhöõng baøi toaùn ñieàu ñoä nhieàu maùy ñôn naøy phaûi ñöôïc giaûi
quyeát. (xem chöông 5)

V - GIAÛI THUAÄT TÌM KIEÁM TIA (BEAM SEARCH)
Phöông phaùp lieät keâ Branch & Bound hieän taïi laø phöông phaùp ñöôïc söû duïng roäng raõi
ñeå tìm lôøi giaûi toái öu cho baøi toaùn ñieàu ñoä NP khoù. Söï baát lôïi cuûa phöông phaùp
Branch & Bound laø toán raát nhieàu thôøi gian vì soá löôïng caùc nuùt thöôøng raát lôùn. Beam
Search, moät daãn xuaát cuûa Branch & Bound, coá gaéng giôùi haïn caùc nhaùnh theo moät
ñöôøng loái thoâng minh, ñeå khoâng phaûi kieåm tra taát caû caùc nhaùnh. Do ñoù, noù ñoøi hoûi ít
thôøi gian tính toaùn hôn nhöng coù theå khoâng ñaûm baûo giaûi phaùp toái öu.
Xem xeùt laïi baøi toaùn maùy ñôn vôùi n coâng vieäc. Cho raèng ñoái vôùi moãi nuùt taïi
möùc k thì coù k coâng vieäc ñaõ ñöôïc xaùc ñònh. Nhaéc laïi phaàn tröôùc, nuùt ñôn ôû möùc 0
ñöôïc noái ñeán n nuùt ôû möùc 1, moãi nuùt ôû möùc 1 ñöôïc noái ñeán n-1 nuùt ôû möùc 2 ñöa ñeán
keát quaû coù toång coäng n(n-1) nuùt ôû möùc 2. Nhö vaäy taïi möùc k seõ coù n!/(n-k)! nuùt vaø taïi
möùc coái cuøng, möùc n seõ coù n! nuùt.
Vôùi phöông phaùp Branch & Bound, ta noã löïc haïn cheá caùc nuùt baèng caùch xaùc
ñònh giôùi haïn döôùi cho caùc haøm muïc tieâu cuûa taát caû caùc ñieàu ñoä phuï thuoäc vaøo nhaùnh
sinh ra töø nuùt. Neáu giôùi haïn döôùi lôùn hôn giaù trò muïc tieâu cuûa moät giaûi phaùp bieát
tröôùc thì nuùt ñoù vaø taát caû caùc nhaùnh con cuûa noù ñeàu bò boû qua. Neáu ta coù theå tìm ñöôïc
moät keá hoaïch ñieàu ñoä chaáp nhaän ñöôïc thoâng qua vaøi phöông phaùp kinh nghieäm naøo
ñoù tröôùc khi tieán haønh branch & bound thì ta coù theå giôùi haïn ñöôïc raát nhieàu nuùt.
Nhöõng qui taéc vöôït troäi (xem Phaàn 3.4) cuõng coù theå laøm giaûm soá löôïng lôùn caùc nuùt
caàn phaûi xem xeùt. Tuy nhieân, ngay caû sau khi giôùi haïn thì thöôøng vaãn coøn raát nhieàu
nuùt phaûi ñaùnh giaù. Lôïi ñieåm chính cuûa phöông phaùp Branch & Bound laø sau khi ñaùnh
giaù taát caû caùc nuùt thì keát quaû thu ñöôïc chaéc chaén laø giaù trò toái öu.
Vôùi Beam Search thì chæ coù nhöõng nuùt coù trieån voïng taïi möùc k môùi ñöôïc choïn
ñeå phaân nhaùnh tieáp. Nhöõng nuùt khaùc ôû möùc ñoù seõ bò boû ñi vónh vieãn. Soá löôïng nuùt
ñöôïc giöõ laïi laø ñoä roäng tìm kieám cuûa tia (Beam Width of Search). Noùi roõ ra, quaù trình
xaùc ñònh nhöõng nuùt ñeå giöõ laïi laø böôùc mang tính chaát quyeát ñònh cuûa phöông phaùp
naøy. Ñaùnh giaù moãi nuùt caån thaän , nhaèm öôùc löôïng chính xaùc tieàm naêng cuûa caùc
nhaùnh sinh ra, laø böôùc toán nhieàu thôøi gian. Coù moät söï ñaùnh ñoåi ôû ñaây: moät döï ñoaùn
sô boäâ thì nhanh nhöng coù theå daãn ñeán keát quaû laø boû ñi giaûi phaùp toát, trong khi ñoù
vieäc ñaùnh giaù chi li seõ daãn ñeán maát raát nhieàu thôøi gian. Theo ñieåm naøy thì caû hai
höôùng tieáp caän ñeàu raát höõu ích. Ñoái vôùi taát caû caùc nuùt phaùt sinh ôû möùc k, tröôùc tieân ta
seõ ñaùnh giaù sô boäâ. Döïa treân keát quaû cuûa vieäc ñaùnh giaù sô boäâ, ta löïa choïn moät soá nuùt
ñeå ñi vaøo ñaùnh giaù toaøn boä trong khi boû ñi caùc nuùt coøn laïi. Soá löôïng nuùt ñöôïc löïa
choïn cho vieäc ñaùnh giaù toaøn boä laø chieàu roäng boä loïc (Filter Width). Sau khi ñaùnh giaù
toaøn boä taát caû caùc nuùt ñaõ qua giai ñoaïn loïc, ta seõ löïa choïn taäp con cho caùc nuùt naøy.
Soá löôïng nuùt trong taäp con nay seõ baèng ñoä roäng tia (nhoû hôn Filter Width). Töø taäp
con naøy, caùc nhaùnh seõ ñöôïc phaùt xuoáng möùc keá tieáp.

Moät ví duï ñôn giaûn cuûa vieäc döï ñoaùn sô boäâ nhö sau: söï ñoùng goùp cuûa keá
hoaïch ñieàu ñoä boä phaän vaøo haøm muïc tieâu vaø ñoä ñoä khoù cuûa ngaøy tôùi haïn (hoaëc
nhöõng tham soá thoáng keâ khaùc) cuûa caùc coâng vieäc coøn laïi ñöôïc tính toaùn. Döïa treân
nhöõng giaù trò naøy, nhöõng nuùt taïi möùc cho tröôùc coù theå ñöôïc so saùnh vôùi moät nuùt khaùc
vaø nhö vaäy, moät ñaùnh giaù toång quan coù theå ñöôïc thöïc hieän.
Moãi khi moät nuùt phaûi tieán haønh ñaùnh giaù tinh thì taát caû coâng vieäc chöa ñöôïc
ñieàu ñoä seõ ñöôïc ñieàu ñoä theo qui luaät phaân vieäc phöùc hôïp. Moät keá hoaïch ñieàu ñoä coù
theå ñöôïc phaùt ra nhanh chæ khi noù ñöôïc saép xeáp. Keát quaû cuûa moät keá hoaïch ñieàu ñoä
naøy laø chæ ra ñöôïc trieån voïng cuûa moät nuùt. Neáu coù lieân quan ñeán moät soá löôïng lôùn
coâng vieäc thì nhieàu nuùt coù theå bò loïc ñi qua laàn kieåm tra keá hoaïch ñieàu ñoä ñaàu tieân
coù ñöôïc baèng caùch chæ ñieàu ñoä taäp con cuûa nhöõng coâng vieäc coøn laïi vôùi moät qui luaät
phaân vieäc. Giaù trò cuûa keá hoaïch ñieàu ñoä boä phaän môû roäng naøy coù theå ñöôïc duøng ñeå
quyeát ñònh laø coù neân boû nuùt ñoù hay khoâng. Nuùt ñöôïc giöõ laïi coù theå ñöôïc phaân tích kyõ
löôõng hôn baèng caùch ñieàu ñoä taát caû coâng vieäc coøn laïi vôùi qui luaät phaân vieäc phöùc
hôïp. Giaù trò cuûa haøm muïc tieâu ñieàu ñoä naøy ñaïi dieän cho giôùi haïn treân cuûa keá hoaïch
ñieàu ñoä toát nhaát cho caùc nhaùnh töø nuùt ñoù ñoå xuoáng. Ví duï sau ñaây moâ taû moät phieân
baûm ñôn giaûn cuûa Beam Search.
Thí duï 3.4- TÌM KIEÁM TIA

Xem xeùt baøi toaùn moät maùy sau ñaây:
▪ Toång thôøi gian treã coù troïng soá cho taát caû coâng vieäc ñeàu saún saøng ôû thôøi ñieåm
0
▪ Thôøi gian setup khoâng phuï thuoäc vaøo trình töï coâng vieäc (ñaây laø tröôøng hôïp
ñaëc bieät cuûa baøi toaùn ñöôïc moâ taû ôû phaàn 3.3).
pj 10 10 13 4
dj 4 2 1 12
wj 14 12 1 12
Bôûi vì soá löôïng coâng vieäc khaù nhoû neân chæ söû duïng moät loaïi döï ñoaùn cho caùc
nuùt taïi baát kyø moät möùc cuï theå naøo ñoù vaø khoâng söû duïng cô caáu loïc. Chieàu roäng tia
ñöôïc choïn = 2; vì vaäy taïi moãi möùc chi coù hai nuùt ñöôïc giöõ laïi. Trình töï caùc coâng vieäc
taïi moät nuùt chöa ñieàu ñoä ñöôïc döï ñoaùn baèng caùch duøng qui luaät ATC. Vì heä soá
khoaûng tôùi haïn R = 11/37 vaø heä soá ñoä khoù cuûa ngaøy tôùi haïn  = 32/37 neân tham soá
look-ahead ñöôïc choïn laø 5.
Caây tìm kieám ñöôïc thieát laäp döïa vaøo giaû thieát trình töï coâng vieäc baét ñaàu töø
thôøi ñieåm t = 0. moät laàn nöõa, taïi vò trí k thì caùc coâng vieäc ñöôïc ñaët vaøo k vò trí. Möùc 1
cuûa caây coù 4 nuùt: (1, *, *, *), (2, *, *, *), (3, *, *, *) vaø (4, *, *, *) (xem Hình 3.2). aùp
duïng qui taéc ATC vaøo 3 coâng vieäc coøn laïi ôû moãi nuùt cho keát quaû laø: (1, 4, 2, 3), (2, 4,

1, 3), (3, 4, 1, 2) vaø (4, 1, 2, 3) vôùi giaù trò haøm muïc tieâu laàn löôït laø 408, 436, 814 vaø
440. Vì chieàu roäng tia = 2 neân ta chæ giöõ laïi 2 nuùt.
*,*,*,*
1,*,*,* 2,*,*,* 3,*,*,* 4,*,*,*
1,2,*,* 1,3,*,* 1,4,*,* 2,1,*,* 2,3,*,* 2,4,*,*
1,4,2,3 1,4,3,2 2,4,1,3 2,4,3,1
Giaù trò toái öu

Hình 3.11 - Beam search öùng duïng vaøo moâ hình maùy ñôn vaán ñeà toång thôøi
gian treã coù troïng soá
Moãi caùi trong hai nuùt naøy seõ daãn ñeán 3 nuùt ôû möùc 2 . Nuùt (1, *, *, *) daãn ñeán
nuùt (1, 2, *, *), (1, 3, *, *) vaø (1, 4, *, *); nuùt (2, *, *, *) daãn ñeán nuùt (2, 1, *, *), (2, 3,
*, *) vaø (2, 4, *, *). Aùp duïng qui taéc ATC, ta giöû laïi 2 trong 6 nuùt ôû möùc 2 laø (1, 4, *,
*) vaø (2, 4, *, *).
Hai nuùt ôû möùc 2 phaân nhaùnh xuoáng 4 nuùt ôû möùc 3 (möùc cuoái) laø (1, 4, 2, 3),
(1, 4, 2, 3), (2, 4, 1, 3) vaø (2, 4, 3, 1). Trong 4 nuùt naøy thì nuùt (1, 4, 2, 3) laø toát nhaát
vôùi toång thôøi gian treã coù troïng soá laø 408 . Giaûi baøi toaùn vôùi phöông phaùp Branch &
Bound chæ ra raèng keát quaû naøy laø toái öu.

VI - TÌM KIEÁM CUÏC BOÄ : MOÂ PHOÛNG QUAÙ TRÌNH TOÂI VAØ TÌM KIEÁM TABU
Cho ñeán luùc naøy, taát caû nhöõng thuaät toaùn vaø giaûi thuaät kinh nghieäm ñöôïc trình baøy
trong chöông naøy ñeàu laø loaïi xaây döïng. Chuùng baét ñaàu khoâng caàn ñieàu ñoä vaø töø töø
xaây döïng neân baèng caùch theâm vaøo moät coâng vieäc taïi moät thôøi ñieåm naøo ñoù.
Trong phaàn naøy vaø saép tôùi, chuùng toâi moâ taû caùc loaïi thuaät toaùn caûi tieán
(improvement type). Loaïi thuaät toaùn caûi tieán coù khaùi nieäm khaùc hoaøn toaøn vôùi loaïi
thuaät toaùn xaây döïng. Loaïi thuaät toaùn caûi tieán baét ñaàu vôùi moät ñieàu ñoä hoaøn taát, laø
vieäc ta choïn moät caùch tuyø yù, töø ñoù, ta coá gaéng ñieàu ñoä baèng tay ñeå thu ñöôïc moät keát
quaû toát hôn töø baûng ñieàu ñoä hieän taïi. Moät lôùp quan troïng cuûa thuaät toaùn kieåu caûi tieán
laø thuû tuïc tìm kieám cuïc boä. Moät thuû tuïc tìm kieám cuïc boä khoâng baûo ñaûm cho lôøi giaûi
toái öu. Noù thöôøng thöû tìm ra baûng ñieàu ñoä toát hôn, laân caän vôùi baûng hieän taïi ta coù.
Hai baûng ñieàu ñoä laø caùc ñaïi löôïng keá caän nhau (neighbors) neáu moät trong hai ñöôïc
xaùc ñònh thoâng qua vieäc thay ñoåi (ñöôïc ñònh nghóa roõ raøng) caùi coøn laïi. Taïi moãi laàn
laëp , moät thuû tuïc tìm kieám cuïc boä thi haønh moät (vieäc) tìm kieám trong laân caän noù vaø
öôùc löôïng nhöõng lôøi giaûi laân caän khaùc nhau. Thuû tuïc cuõng chaáp nhaän hay töø choái moät
lôøi giaûi ñeà nghò cho baûng ñieàu ñoä keá tieáp, döïa vaøo nhöõng tieâu chuaån ñeå chaáp nhaän
hay töø choái ñaõ cho.
Moät caùch ñeå so saùnh nhöõng thuû tuïc tìm kieám cuïc boä khaùc nhau laø döïa theo 4
tieâu chuaån thieát keá sau:
(i) Nhöõng ñoøi hoûi cuûa vieäc trình baøy baûn ñieàu ñoä cho thuû tuïc
(ii) Thieát keá laân caän
(iii) Tìm kieám quaù trình beân trong laân caän
(iv) Tieâu chuaån chaáp nhaän-töø choái
Vieäc trình baøy moät ñieàu ñoä ñoâi khi laïi khoâng caàn thieát. Vieäc ñieàu ñoä moät maùy ñôn
khoâng öu tieân coù theå ñöôïc ñònh roõ baèng moät hoaùn vò ñôn giaûn cho n coâng vieäc. Moät
ñieàu ñoä job shop khoâng öu tieân coù theå ñöôïc ñònh roõ baèng m chuoãi lieân tuïc, moãi chuoãi
ñöa ra moät hoaùn vò n nguyeân coâng treân moät maùy cuï theå. Döïa vaøo thoâng tin naøy, thôøi
gian baét ñaàu vaø hoaøn taát taát caû nguyeân coâng coù theå tính ñöôïc. Tuy nhieân, khi xeùt ñeán
ñoä öu tieân, ñònh daïng cuûa moät trình baøy baûng ñieàu ñoä trôû neân quaù phöùc taïp.
Vieäc thieát keá laân caän laø moät khía caïnh raát quan troïng cuûa thuï tuïc tìm kieám
cuïc boä. Laân caän moät maùy ñôn cuûa moät baûng ñieàu ñoä cuï theå ñöôïc xaùc ñònh moät caùch
deã daøng gioáng nhö taát caû baûng ñieàu ñoä, baèng caùch thöïc hieän moät thay ñoåi caëp gaàn keà
ñôn. Ñònh nghóa naøy yù noùi raèng, coù n-1 ñieàu ñoä trong laân caän cuûa baûng ñieàu ñoä ban
ñaàu. Ta coù theå xaùc ñònh moät laân caän lôùn hôn cho baûng ñieàu ñoä moät maùy ñôn baèng
caùch laáy tuyø yù moät coâng vieäc trong baûng ñieàu ñoä vaø cheøn noù vaøo vò trí khaùc. Cuï theå
laø moãi coâng vieäc coù theå cheøn vaøo n-1 vò trí khaùc. Toaøn boä vuøng laân caän chöùa ít hôn
n(n-1) ñaïi löôïng caïnh nhau, trong ñoù coù moät soá truøng nhau. Vuøng laân caän cuûa moät
baûng ñieàu ñoä trong moät moâi tröôøng phöùc taïp cuûa maùy ñôn thöôøng raát laø raéc roái.
Coù moät thí duï thuù vò laø thieát keá moät vuøng laân caän cho baøi toaùn job shop vôùi
muïc tieâu laø cöïc tieåu makespan. Ñeå moâ taû vuøng laân caän naøy, ta söû duïng khaùi nieäm veà
ñöôøng tôùi haïn (Critical path). Moät ñöôøng tôùi haïn trong baûng ñieàu ñoä job shop goàm

moät taäp hôïp caùc nguyeân coâng, maø coâng vieäc ñaàu tieân khôûi ñaàu töø t = 0 vaø keát thuùc
taïi t = Cmax. Thôøi gian hoaøn taát moãi nguyeân coâng treân moät ñöôøng tôùi haïn laø baèng vôùi
thôøi gian baét ñaàu nguyeân coâng keá tieáp; hai nguyeân coâng lieân tieáp nhau phuï thuoäc
vaøo vieäc: coâng vieäc coù gioáng nhau hay laø chuùng ñöôïc xöû lyù treân nhöõng maùy gioáng
nhau hay khoâng (xem Hình 3.3). Moät baûng ñieàu ñoä coù theå coù nhieàu ñöôøng tôùi haïn vaø
coù theå choàng cheùo leân nhau. Tìm moät ñöôøng tôùi haïn cuûa baøi toaùn ñieàu ñoä job shop
cho tröôùc vôùi muïc tieâu cöïc tieåu makespan thì khoâng khoù. Deã hieåu laø, khi giaûm
makespan thì seõ thay ñoåi chuoãi nguyeân coâng treân ñöôøng tôùi haïn. Thieát keá moät laân
caän ñôn giaûn cho baûng ñieàu ñoä hieän taïi nhö sau: ta thu ñöôïc taäp hôïp caùc ñieàu ñoä
töông öùng vôùi chuoãi nguyeân coâng treân caùc maùy baèng caùch ñoåi choã moät caëp nguyeân
coâng keà caän nhau treân ñöôøng tôùi haïn cuûa baûng ñieàu ñoä hieän taïi. Löu yù laø vieäc ñoåi choã
caëp nguyeân coâng keà caän nhau treân ñöôøng tôùi haïn, caùc nguyeân coâng phaûi ôû treân cuøng
moät maùy vaø tuøy thuoäc vaøo caùc coâng vieäc khaùc nhau. Trong tröôøng hôïp ñöôøng tôùi haïn
cuûa maùy ñôn, soá löôïng caùc ñaïi löôïng laân caän nhau trong vuøng laân caän toái ña laø baèng
soá nguyeân coâng treân ñöôøng tôùi haïn tröø ñi 1.
Maùy 1 1 3 2
Maùy 2 2 1 3
Maùy 3 1 2
Maùy 4 2 3
0 10 20 30 →t
Hình 3.12 - Caùc ñöôøng tôùi haïn

Thöïc nghieäm cho thaáy loaïi laân caän naøy cuûa baøi toaùn job shop laø quaù ñôn giaûn
ñeå cho keát quaû. Soá löôïng cuûa vieäc laáy caùc baûng ñieàu ñoä laân caän thì toát hôn baûng ñieàu
ñoä hieän taïi, chuùng coù xu höôùng goø boù quaù nhieàu. Vì caøng coù nhieàu vuøng laân caän
ñöôïc taïo ra ñeå vieäc thöïc thi toát hôn. Moät trong nhöõng vaán ñeà naøy laø vieäc hoaùn vò moät
böôùc nhìn laïi (one step look-back interchange).

Thí duï 3.5- VUØNG LAÂN CAÄN CUÛA MOÄT ÑIEÀU ÑOÄ JOB SHOP
Ta nhaän ñöôïc moät ñaïi löôïng laân caän cuûa ñieàu ñoä hieän taïi baèng caùch hoaùn vò moät caëp
gaàn keà giöõa hai nguyeân coâng (i, j) vaø (i, k) treân ñöôøng tôùi haïn. Sau khi hoaùn vò,
nguyeân coâng (i, k) ñöôïc xöû lyù tröôùc nguyeân coâng (i, j) treân maùy i. Xeùt vieäc k thuoäc
nguyeân coâng (i, k), vaø ñieàu naøy noùi ñeán vieäc k ñöùng tröôùc nguyeân coâng (i, k) laø cuûa
nguyeân coâng (h, k) (ñöôïc xöû lyù treân maùy h). Nguyeân coâng hoaùn vò (h, k) vaø nguyeân
coâng tröôùc noù treân maùy h goïi laø nguyeân coâng (h, l). Hình 3.13 cho thaáy, ngay caû khi
hoaùn vò ñaàu tieân (giöõa (i, j) vaø (i, k) ) khoâng cho keát quaû caûi thieän, hoaùn vò thöù hai
giöõa (h, k) vaø (h, l) coù theå cho moät keát quaû caûi thieän toång theå.
Hình 3.13 - Baøi toaùn job shop
Thöïc ra, vieäc thieát keá naøy coù theå ñöôïc thöïc hieän raát tæ mæ, phöùc taïp, baèng caùch
lui veà nhieàu hôn moät böôùc. Nhöõng loaïi hoaùn vò naøy laø hoaùn vò laïi nhieàu böôùc (multi-
step look-back interchanges).
Hoaùn vò tröôùc moät böôùc (multi-step look-back interchanges) vaø hoaùn vò tröôùc
nhieàu böôùc (multi-step look-back interchanges) cuõng coù theå ñöôïc xaây döïng theo caùch
töông töï moät caùch chính xaùc.
Thuû tuïc moâ phoûng quaù trình toâi goàm moät soá böôùc laëp. Taïi böôùc laëp thöù k, ta
coù baûng ñieàu ñoä hieän taïi S k cuõng toát nhö laø baûng ñieàu ñoä toát nhaát cho ñeán luùc naøy
S 0 . Trong baøi toaùn moät maùy ñôn, caùc baûng ñieàu ñoä naøy laø caùc chuoãi hoaùn vò caùc
coâng vieäc vôùi nhau. Ñaët G (S k ) vaø G (S 0 ) laø giaù trò töông öùng vôùi haøm muïc tieâu
( G(S k )  G(S 0 ) ). Giaù trò cuûa baûng ñieàu ñoä toát nhaát cho ñeán luùc naøy laø G (S 0 ) , ñöôïc
goïi laø tieâu chuaån mong muoán (aspiration criterion). Taïi böôùc laëp thöù k, tìm kieám moät

baûng ñieàu ñoä môùi ñöôïc daãn tôùi laân caän cuûa G (S k ) . Tröôùc tieân, ta goïi öùng vieân ñöôïc
choïn trong laân caän laø G(S C ) . Vieäc choïn löïa naøy coù theå laø ngaãu nhieân hay theo moät
qui luaät naøo ñoù. Neáu G(S C )  G(S k ) , thöïc hieän moät dòch chuyeån, ñaët S k +1 = S C . Neáu
G(S C )  G(S 0 ), ñaët S 0 baèng vôùi S C . Tuy nhieân, neáu G(S C )  G(S k ) , dòch chuyeån S C
vôùi xaùc suaát
 G(S k ) − G(S C ) 
P(S k , S C ) = exp  
  k 
vôùi xaùc suaát 1− P(S k , S C ) cuûa ñieàu ñoä S C laø xaùc suaát töø choái
baûng C. Tham soá 1   2   3    0 goïi laø tham soá laøm nguoäi (cooling
parameters). Thöôøng  k ñöôïc choïn laø a k vôùi a  0,1
GIAÛI THUAÄT MOÂ PHOÛNG QUAÙ TRÌNH LAØM TOÂI
Böôùc 1
Ñaët k = 1 vaø choïn  1
Choïn chuoãi ban ñaàu S1 baèng giaûu thuaät kinh nghieäm
Ñaët S 0 = S1
Böôùc 2
Choïn baûng ñieàu ñoä öùng vieân S C töø laân caän S k
Neáu G(S 0 )  G(S C )  G(S k ) , ñaët S k +1 = S C vaø ñi tôùi böôùc 3
Neáu G(S C )  G(S 0 ) , ñaët S 0 = S k +1 = S C vaø ñi tôùi böôùc 3
Neáu G(S C )  G(S 0 )

Neáu G(S C )  G(S k ) , phaùt ra soá ngaãu nhieân U k theo phaân boá unifiorm
Neáu U k  P(S k , S C ) , ñaët S k +1 = S c , ngöôïc laïi ñaët S k +1 = S k vaø ñi tôùi böôùc 3
Böôùc 3
Choïn  k +1   k
Taêng k leân 1
Neáu k = N thì STOP, ngöôïc laïi trôû veà böôùc 2

GIAÛI THUAÄT TABU SEARCH
Böôùc 1
Ñaët k = 1
Choïn chuoãi ban ñaàu S1 baèng giaûi thuaät kinh nghieäm
Ñaët S 0 = S1
Böôùc 2
Choïn ñieàu ñoä öùng vieân S C töø laân caän S k
Neáu di chuyeån S k → S C bò caám vaø giöõ laïi baèng moät ñoät bieán trong Tabu-list,
ñaët S k +1 = S k vaø ñi tôùi böôùc 3
Neáu di chuyeån S k → S C bò caám vaø giöõ laïi baèng moät ñoät bieán naøo ñoù trong
Tabu-list, ñaët S k +1 = S k
Nhaäp bieán ñoät bieán nghòch ñaûo taïi ñaàu danh saùch
Ñaåy taát caû bieán vaøo trong Tabu-list xuoáng moät vò trí
Xoùa bieán vaøo taïi cuoái Tabu-list
Neáu G(S C )  G(S 0 ) ñaët S 0 = S C ;
Ñi tôùi böôùc 3
Böôùc 3
Taêng k leân 1
Neáu k = N thì STOP; ngöôïc laïi trôû veà böôùc 2

Kyõ thuaät Ñieàu ñoä trong Saûn xuaát Chöông 4 –
CHÖÔNG 4: Ñ IEÀU Ñ OÄ D ÖÏ A ÙN
4.1 Giôùi thieäu

4.2 Phöông phaùp ñöôøng tôùi haïn (CPM)
4.3 (PERT)
4.4 Trade-offs thôøi gian/chi phí : chi phí tuyeán tính
4.5 Trade-offs thôøi gian/chi phí : chi phí phi tuyeán
4.6 Ñieàu ñoä döï aùn vôùi raøng buoäc nguoàn löïc
4.7 Thaûo luaän
I - GIÔÙI THIEÄU
Chöông naøy lieân quan ñeán vieäc ñieàu ñoä moät soá coâng vieäc coù raøng buoäc tröôùc sau. Söï
saép ñaët coù theå xem xeùt nhö laø moät moâi tröôøng maùy moùc song song, khoâng giôùi haïn
soá maùy. Ñieàu naøy aùm chæ ngay caû khi nhöõng phaàn vieäc laøm tröôùc ñoù hoaøn taát, coâng
vieäc coù theå baét ñaàu quaù trình xöû lyù. Muïc tieâu laø cöïc tieåu makespan trong khi vaãn
baùm chaët vaøo nhöõng raøng buoäc tröôùc ñoù. Loaïi baøi toaùn naøy goïi laø baøi toaùn ñieàu ñoä
döï aùn.
Kieåu baøi toaùn toång quaùt hôn vôùi giaû söû raèng moät quaù trình xöû lyù coâng vieäc ñoøi
hoûi , vôùi moät maùy coù saün, coù theâm nhöõng duïng cuï, ñoà gaù hay nhaân vieân. Moãi moät
nguoàn löïc naøy coù moät giôùi haïn thöïc teá. Vì vaäy, taïi moät thôøi ñieåm chaéc chaén, 2 coâng
vieäc maø caû hai ñeàu cho pheùp baét ñaàu giaûi quyeát caùc raøng buoäc coù lieân quan vôùi nhau
caøng toát, khoâng theå ñöôïc xöû lyù ñoàng thôøi vì raøng buoäc nguoàn löïc. Loaïi baøi toaùn naøy
coù lieân quan tôùi raøng buoäc nguoàn löïc trong baøi toaùn ñieàu ñoä döï aùn.
Baøi toaùn cô baûn ñieàu ñoä döï aùn khoâng nguoàn löïc deã nhìn thaáy baèng tính toaùn.
Lôøi giaûi toái öu coù theå thu ñöôïc moät caùch töông ñoái nhanh. Tuy nhieân raøng buoäc trong
baøi toaùn ñieàu ñoä döï aùn laø hieån nhieân.
Nhöõng loaïi baøi toaùn ñieàu ñoä thöôøng xaûy ra khi quûan lyù nhöõng döï aùn lôùn. Moãi
döï aùn goàm coù vieäc phaùt trieån khu xaây döïng, phaùt trieån phaàn meàm, caáu truùc trung taâm
ñieàu haønh hay laø beä phoùng cuûa moät con taøu vuõ truï. Nhöõng öùng duïng khaùc goàm coù
nhöõng döï aùn trong kyõ ngheä quaân söï, nhö laø thieát keá, xaây döïng vaø phaùt trieån maùy bay
vaän taûi côõ lôùn hay taøu ngaàm nguyeân töû.
Trong haàu heát lyù thuyeát ñieàu ñoä, moät coâng vieäc trong moät döï aùn ñöôïc xem laø
moät hoaït ñoäng ( activity). Tuy nhieân, sau naøy chuùng toâi seõ duøng thuaät ngöõ coâng vieäc
(job) hôn laø hoaït ñoäng (activity) cho phaàn coøn laïi cuûa quyeån saùch naøy.
Moái quan tröôùc sau giöõa caùc coâng vieäc laø nhöõng raøng buoäc cô baûn cuûa baøi
toaùn ñieàu ñoä döï aùn. Vieäc trình baøy nhöõng raøng buoäc quan heä tröôùc sau coù theå laø moät
trong hai ñònh daïng (format). Moät ñònh daïng chæ ñeán coâng vieäc treân cung(job on arc)
vaø ñònh daïng kia laø coâng vieäc treân nuùt (job on node). Trong ñònh daïng vieäc treân

cung, caùc ñöôøng cung trong ñoà thò quan heä tröôùc sau aùm chæ caùc coâng vieäc, vaø caùc
nuùt chæ caùc coät moác. Thí duï, neáu coâng vieäc j theo sau bôûi coâng vieäc k thì ñoà thò quan
heä tröôùc sau ñöôïc minh hoaï nhö Hình 4.1a. Nuùt ñaàu tieân chæ thôøi gian baét ñaàu vieäc j,
nuùt thöù hai chæ thôøi gian hoaøn thaønh vieäc j vaø cuõng laø thôøi gian baét ñaàu vieäc k, nuùt
thöù 3, cuõng laø nuùt cuoái cuøng, laø thôøi gian hoaøn thaønh vieäc k.
Khi ñònh daïng vieäc treân nuùt, caùc nuùt trong ñoà thò quan heä tröôùc sau chæ caùc
coâng vieäc, caùc cung noái chæ ra moái quan heä giöõa caùc coâng vieäc. Neáu vieäc j theo sau
bôûi vieäc k, ñoà thò quan heä tröôùc sau ñöôïc minh hoaï nhö Hình 4.1b.
Maëc duø trong thöïc teá, ñònh daïng thöù nhaát ñöôïc söû duïng roäng raõi hôn daïng thöù
hai, daïng thöù hai vaãn coù moät soá thuaän lôïi. Nhöõng baát lôïi cuûa ñònh daïng vieäc treân
cung laø söï caàn thieát cuûa caùi goïi laø coâng vieäc giaû ( thôøi gian xöû lyù baèng 0), vaãn tuaân
theo caùc quan heä tröôùc sau raøng buoäc maëc duø noù khoâng ñöôïc thi haønh. Thí duï sau seõ
minh hoaï cho vieäc söû duïng coâng vieäc giaû.
Job j Job k
(a) Daïng coâng vieäc treân cung
Job j Job k
(b) Daïng coâng vieäc treân nuùt
Hình 4.1 Ñoà thò ñònh daïng quan heä tröôùc sau
Thí duï 4.1.1. CAØI ÑAËT THIEÁT BÒ SAÛN XUAÁT Ta xeùt baøi toaùn moät thieát bò saûn
xuaát cho moät saûn phaåm môùi. Döï aùn goàm coù 8 coâng vieäc. Moâ taû coâng vieäc vaø thôøi
gian cho nhö sau:
Coâng vieäc Loaïi coâng vieäc Thôøi gian

(pj)
1 Thieát keá coâng cuï saûn xuaát 4 tuaàn
2 Chuaån bò caùc loaïi baûn veõ saûn xuaát 6 tuaàn
3 Chuaån bò thieát bò SX cho coâng cuï vaø caùc boä phaän môùi 10 tuaàn
4 Mua coâng cuï 12 tuaàn
5 Mua caùc boä phaän saûn xuaát 10 tuaàn
6 Trang bò boä phaän saûn xuaát 2 tuaàn
7 Caøi ñaët duïng cuï 4 tuaàn
8 Kieåm tra 2 tuaàn
Raøng buoäc tröôùc sau nhö sau.

Coâng vieäc Coâng vieäc tröôùc Thôøi gian

(pj)
1 - 4
2 - 5
3 - 6,7
4 1 6,7
5 2 6
6 3,4,5 8
7 3,4 8
8 6,7 -
Ñoà thò quan heä tröôùc sau theo daïng vieäc treân nuùt 3 treân hình 4.2a vaø vieäc treân cung
cho treân hình 4.2b. Töø hình treân, nhu caàu cho vieäc giaû laø khoâng bò caûn trôû.
Soá löôïng vieäc giaû ñoøi hoûi phaûi theo qui taét quan heä tröôùc sau trong phaàn trình
baøy moät coâng vieäc treân cung cuûa moät döï aùn lôùn coù theå quan troïng vaø cuõng coù theå gia
taêng toång soá coâng vieäc leân 10%.
Ñieåm thuaän lôïi khaùc cuûa ñònh daïng coâng vieäc treân nuùt laø caùc nuùt coù theå minh
hoïa nhö caùc hình chöõ nhaät vaø caùc caïnh naèm ngang cuûa hình chöõ nhaät coù theå ñöôïc
duøng nhö moät truïc thôøi gian töông öùng vôùi thôøi gian xöû lyù coâng vieäc. Neáu vieäc k
ñöôïc pheùp baét ñaàu khi vieäc j hoaøn thaønh ñöôïc moät nöûa thì vieäc thieát laäp moái quan heä
tröôùc sau coù theå baét ñaàu töø ñieåm giöõa caïnh naèm ngang hình chöõ nhaät nhö trong hình
4.3
Trong xem xeùt veà moái raøng buoäc tröôùc sau sau naøy, coâng vieäc ñöôïc trình baøy
theo ñònh daïng treân nuùt. Tuy nhieân, caùc nuùt ñöôïc minh hoïa baèng nhöõng hình troøn,
khoâng phaûi hình chöõ nhaät.
2 5
1 4 7
6
0
1 4 7 8
3 8
2 5 3
6
(a) Daïng coâng vieäc treân nuùt (b) Daïng coâng vieäc treân cung
Coâng
vieäc j

Coâng
vieäc k
Hình 4.3 Nhöõng thuaän lôïi khi veõ nuùt döôùi daïng hình chöõ
nhaät
phöông phaùp ñöôøng tôùi haïn (CPM)

Xeùt n coâng vieäc coù raøng buoäc tröôùc sau. Thôøi gian xöû lyù laø coá ñònh vaø baèng pj.
Khoâng giôùi haïn soá maùy song song, khoâng raøng buoäc nguoàn löïc vaø haøm muïc tieâu laø
cöïc tieåu makespan.
Thuaät toaùn cho ta moät baûng ñieàu ñoä cöïc tieåu makespan laø töông ñoái ñôn giaûn
vaø coù theå moâ taû nhö sau : coâng vieäc baét ñaàu taïi thôøi ñieåm 0 vaø taát caû chuùng khoâng coù
vieäc naøo ñöôïc xöû lyù tröôùc ñoù. Moãi laàn moät coâng vieäc hoaøn taát quaù trình xöû lyù cuûa noù,
baét ñaàu xöû lyù taát caû caùc coâng vieäc maø nhöõng vieäc coù quan heä tröôùc ñoù cuûa chuùng
phaûi ñöôïc hoaøn taát.
Ñeå moâ taû thuaät toaùn moät caùch chính thöùc, ta coù moät soá kyù hieäu. Ñaët C j laø thôøi
gian hoaøn thaønh sôùm nhaát coù theå cuûa vieäc j vaø Sj laø thôøi gian baét ñaàu sôùm nhaát coù
theå. Roõ raøng : C 'j = S 'j + p j . Ñeå taäp hôïp {töø k → j} kyù hieäu cho taát caû coâng vieäc
tröôùc vieäc j. Ñieàu naøy yù noùi neáu vieäc k laø vieäc tröôùc cuûa j, vieäc k phaûi ñöôïc hoaøn taát
tröôùc khi vieäc j baét ñaàu.
Thuaät toaùn sau ñaây goïi laø thuû tuïc tieán. Noù döïa vaøo moät thöïc teá ñôn giaûn laø
moät vieäc baét ñaàu quaù trình xöû lyù cuûa noù chæ khi maø taát caû nhöõng vieäc tröôùc noù hoaøn
taát. Vì vaäy thôøi gian baét ñaàu sôùm nhaát cuûa moät coâng vieäc baèng vôùi cöïc ñaïi thôøi gian
hoaøn taát sôùm nhaát cuûa taát caû nhöõng vieäc tröôùc noù.
Thuaät toaùn 4.2.1. Thuû tuïc tieán

Böôùc 1
Ñaët t = 0
For vieäc j khoâng coù vieäc tröùôc noù
S 'j = 0 vaø C 'j = p j
Böôùc 2
Tính qui naïp cho moãi vieäc j
S 'j = max C k'
{all k → j}
C 'j = S 'j + pj
Böôùc 3
Makespan laø Cmax = max C1' ,..., Cn' ( )
STOP
Ta coù theå thaáy raèng thuû tuïc naøy cho ra moät baûng ñieàu ñoä toái öu vaø makespan
cuûa baûng ñieàu ñoä toái öu coù theå ñöôïc tính toaùn moät caùch deã daøng. Trong baûng ñieàu
ñoä, moãi coâng vieäc baét ñaàu quaù trình xöû lyù taïi thôøi ñieåm baét ñaàu sôùm nhaát coù theå ñöôïc
vaø noù hoaøn taát taïi thôøi ñieåm sôùm nhaát coù theå coù. Tuy nhieân ñieàu naøy coù theå khoâng

caàn thieát ñeå cöïc tieåu makespan. Ta coù theå hoaõn thôøi ñieåm baét ñaàu moät soá coâng vieäc
maø khoâng taêng makespan.
Thuaät toaùn tieáp theo xaùc ñònh thôøi gian baét ñaàu treã nhaát coù theå vaø thôøi gian
hoaøn taát moïi coâng vieäc, vôùi giaû söû cöïc tieåu makespan. Thuaät toaùn naøy lieân quan tôùi
thuû tuïc luøi. Thuaät toaùn duøng Cmax, laø keát quaû cuûa thuû tuïc tieán, nhö laø tham soá döõ lieäu
vaøo. Ñeå moâ taû thuaät toaùn, ta kyù hieäu theâm C 'j' thôøi gian hoaøn taát treã nhaát coù theå cuûa
vieäc j vaø S 'j' laø thôøi gian baét ñaàu treã nhaát coù theå cuûa vieäc j. Ñeå taäp hôïp {töø k →j} kyù
hieäu cho taát caû coâng vieäc theo sau vieäc j.
Thuaät toaùn 4.2.1 Thuû tuïc luøi

Böôùc 1
Ñaët t = Cmax
For vieäc j khoâng coù vieäc theo sau noù
C 'j' = Cmax vaø S 'j' = Cmax - p j
Böôùc 2
Tính qui naïp cho moãi vieäc j
C 'j' = min S k''
{k →all j}
S 'j' = C 'j' − pj
Böôùc 3
(
Kieåm tra : 0 = min S1'' ,..., Sn'' )
STOP
Moät coâng vieäc maø thôøi gian baét ñaàu sôùm nhaát sôùm hôn thôøi gian baét ñaàu treã
nhaát ñöôïc xem nhö laø moät slack job. Söï khaùc bieät giöõa thôøi gian hoaøn taát treã nhaát coù
theå vaø thôøi gian hoaøn taát sôùm nhaát coù theå ñöôïc laø toång soá slack vaø cuõng ñöôïc noùi ñeán
nhö laø float. Moät coâng vieäc maø thôøi gian baét ñaàu sôùm nhaát baèng vôùi thôøi gian baét ñaàu
treã nhaát ñöôïc goïi laø vieäc tôùi haïn (critical job). Taäp hôïp nhöõng vieäc tôùi haïn taïo neân
moät hay nhieàu ñöôøng tôùi haïn. Moät ñöôøng tôùi haïn laø moät chuoãi caùc oâng vieäc, khôûi ñaàu
laø moät coâng vieäc baét ñaàu taïi thôøi ñieåm 0 vaø keát thuùc vôùi moät coâng vieäc hoaøn taát taïi
thôøi gian Cmax. Moät döï aùn coù theå coù moät hay nhieàu ñöôøng tôùi haïn vaø nhieàu ñöôøng tôùi
haïn coù theå phaàn naøo choàng cheùo leân nhau.
Thí duï 4.1- AÙP DUÏNG PHÖÔNG PHAÙP ÑÖÔØNG TÔÙI HAÏN
Xeùt 14 coâng vieäc coù thôøi gian xöû lyù nhö sau :
Coâng vieäc 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
pj 5 6 9 12 7 12 10 6 10 9 7 8 7 5
Raøng buoäc quan heä tröôùc sau ñöôïc trình baøy trong Hình 4.4. Thôøi gian hoaøn thaønh
sôùm nhaát Cj cuûa vieäc j coù theå duøng thuû tuïc tieán ñeå tính.

Coâng vieäc 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
C 'j 5 11 14 23 21 26 33 32 36 42 43 51 50 56
Ñieàu naøy aùm chæ raèng makespan laø 56. Giaû söû raèng makespan laø 56, thôøi gian hoaøn
thaønh treã nhaát C 'j' coù theå tính baèng thuû tuïc luøi.
Coâng vieäc 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
C 'j' 5 12 14 24 26 26 34 36 36 43 43 51 51 56
2 4 7
10
0
1 6 9 12
Hình 4.4
3 Ñoà thò quan heä tröôùc sau cho thí duï 4.2.1
14
11 13
Nhöõng coâng vieäc maø thôøi gian hoaøn thaønh sôùm nhaá 1 t coù theå 3
thì baèng vôùi thôøi gian
5 8
hoaøn thaønh treã nhaát coù theå ñöôïc thì ñeàu laø vieäc tôùi haïn, vaø chuùng taïo neân ñöôøng tôùi
haïn. Vì vaäy ñöôøng tôùi haïn laø :
1 → 3 → 6 → 9 → 11 → 12 → 14
Ñöôøng tôùi haïn xuaát hieän trong tröôøng hôïp naøy laø duy nhaát. Nhöõng coâng vieäc khoân gôû
treân ñöôøng tôùi haïn ñeàu coù ñoä dö (slack).
moâ hình PERT

Ngöôïc laïi vôùi nhöõng thieát laäp ôû phaàn tröôùc, thôøi gian xöû lyù cuûa n coâng vieäc baây giôø
laø bieán ngaãu nhieân. Trò trung bình  j vaø phöông sai  2 cuûa moãi bieán ngaãu nhieân sau
naøy thì ñöôïc bieát tröôùc hoaëc laø ta öôùc löôïng.
Kyõ thuaät xaùc ñònh kyø voïng makespan cuûa döï aùn thì thöôøng xaùc ñònh baèng Kyõ
thuaät duyeät vaø öôùc löôïng chöông trình (PERT). Thuaät toaùn cöïc tieåu makespan thì
cuõng chính xaùc gioáng nhö CPM. Moãi coâng vieäc maø taát caû nhöõng coâng vieäc tröôùc noù
ñaõ hoaøn taát thì ñöôïc baét ñaàu. Tuy nhieân, vieäc tính toaùn kyø voïng makespan thì nay coù
nhieàu phöùc taïp hôn. Ta giaû söû raèng coù 3 phaàn döõ lieäu lieân quan tôùi thôøi gian xöû lyù
moãi coâng vieäc:
p aj : thôøi gian ngaén nhaát xöû lyù vieäc j
p mj : thôøi gian thoâng thöôøng cho xöû lyù vieäc j
p bj : thôøi gian daøi nhaát xöû lyù vieäc j

Töø caùc döõ lieäu treân, ta coù kyø voïng thôøi gian xöû lyù vieäc j:
p aj + 4 p mj + p bj
j =
6
Döïa vaøo öôùc löôïng cho kyø voïng thôøi gian xöû lyù, moät öôùc löôïng cho kyø voïng
makespan coù theå thu ñöôïc baèng caùch aùp duïng moâ hình CPM coå ñieån vôùi thôøi gian xöû
lyù coá ñònh baèng öôùc löôïng kyø voïng cuûa caùc thôøi gian xöû lyù. Vieäc aùp duïng moâ hình
CPM naøy seõ daãn tôùi moät hay nhieàu ñöôøng tôùi haïn. Öôùc löôïng cho kyø voïng makespan
thu ñöôïc baèng caùch laáy toång taát caû thôøi gian xöû lyù cuûa coâng vieäc treân ñöôøng tôùi haïn.
Neáu Jcp laø kyù hieäu taäp hôïp caùc coâng vieäc treân ñöôøng tôùi haïn thì öôùc löôïng cho kyø
voïng makespan laø
^
E (C max ) =   j
jJCP
2
 p bj − p aj 
öôùc löôïng phöông sai thôøi gian xöû lyù vieäc j:  2j =  
 6 
 
phöông sai toång thôøi gian xöû lyù caùc coâng vieäc treân ñöôøng tôùi haïn :
^
V (C max ) =   2j
Jcp
Giaû söû phaán boá makespan laø normal. Caùc öôùc löôïng naøy taát nhieân laø coùn raát
thoâ sô. Tröôùc heát, noù coù theå cho ra nhieàu hôn moät ñöôøng tôùi haïn. Neáu keát quaû cho
nhieàu ñöôøng tôùi haïn, makespan thöïc söï laø cöïc ñaïi toång thôøi gian xöû lyù thu ñöôïc treân
moãi ñöôøng tôùi haïn. Hai laø, toång thôøi gian xöû lyù caù coâng vieäc treân ñöôøng tôùi haïn ñöôïc
giaû söû tuaân theo phaân boá normal. Neáu soá coâng vieäc treân ñöôøng tôùi haïn laø raát lôùn, thì
giaû söû naøy môùi hôïp lyù(theo ñònh lyù giôùi haïn trung taâm). Tuy nhieân, neáu soá löôïng
coâng vieäc treân ñöôøng tôùi haïn laø nhoû ( boán hoaëc naêm ) thì phaân boá toång thôøi gian xöû
lyù treân ñöôøng tôùi haïn coù theå khoâng gaàn normal.
Thí duï 4.3.1 PERT
Xeùt baøi toaùn coù 14 coâng vieäc nhö thí duï 4.2.1 vaø caùc coâng vieäc coù cuøng raøng buoäc
tröôùc sau (xem Hình 4.4). Tuy nhieân, thôøi gian xöû lyù coâng vieäc laø ngaãu nhieân vaø
ñöôïc cho nhö sau :
jobs 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
p aj 4 4 8 10 6 12 4 5 10 7 6 6 7 2
p mj 5 6 8 11 7 12 11 6 10 8 7 8 7 5
p bj 6 8 14 18 8 12 12 7 10 15 8 10 7 8
Döïa vaøo nhöõng döõ lieäu naøy, trò trung bình vaø phöông sai thôøi gian xöû lyù coù theå öôùc
löôïng :
jobs 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
j 5 6 9 12 7 12 10 6 10 9 7 8 7 5

j 0.3 0.6 1 1.3 0.3 0 1.3 0.3 0 1.3 0.3 0.6 0 1

3 7 3 3 3 3 3 3 6
 2j 0.1 0.4 1 1.7 0.1 0 1.7 0.1 0 1.7 0.1 0.4 0 1
1 4 8 1 8 1 8 1 4
Löu yù raèng trò trung bình öôùc löôïng baèng vôùi thôøi gian xöû lyù ñöôïc söû duïng trong thí
duï 4.2.1. Vì vaäy, ñöôøng tôùi haïn trong thí duï naøy coù cuøng daïng nhö thí duï 4.2.1, laø :
1 → 3 → 6 → 9 → 11 → 12 → 14
Trò öôùc löôïng makespan baèng vôùi makespan trong thí duï 4.2.1, ñoù laø 56. Neáu ta öôùc
löôïng phöông sai nhö phaàn tröôùc thì ñöôïc :
^
V (C max ) =   2j = 2,66
Jcp
Giaû söû raèng khoaûng thôøi gian döï aùn tuaân theo phaân boá normal vôùi trò trung bình vaø
phöông sai öùôc löôïng treân ñöôøng tôùi haïn, keá ñoù, xaùc suaát döï aùn hoaøn thaønh ôû thôøi
ñieåm 60 laø :
 60 − 56 
  = (2,449 ) = 0,993
 2,66 
 
Löu yù laø ôû ñaây ta ñaõ boû qua tính ngaãu nhieân treân taát caû coâng vieäc maø khoâng coù treân
ñöôøng tôùi haïn. Ñeå ñaït ñöôïc moät xaùx suaát keát thuùc lyù töôûng cho toaøn boä döï aùn laø 60,
xeùt ñöôøng tôùi haïn
1 → 2 → 4 → 7 → 10 → 12 → 14
Öôùc löôïng cho ñoä daøi ñöôøng naøy laø 55, yù ñieàu naøy chæ ra raèng ñöôøng naøy chæ ngaén
hôn moät chuùt so vôùi ñöôøng tôùi haïn. Öôùc löôïng phöông sai cho ta 7,33. Tính xaùc suaát
hoaøn thaønh döï aùn tröôùc thôøi ñieåm 60 baèng caùch phaân tích ñöôøng naøy, ta ñöôïc:
 60 − 55 
  = (1,864 ) = 0,968
 7,33 
 
Xaùc suaát maø döï aùn seõ keùo daøi vöôït quaù thôøi gian 60 , theo caùch tính toaùn naøy, laø 3,2
phaàn traêm. Keát quaû naøy cao hôn xaùc suaát ñöôïc tính khi söû duïng ñöôøng tôùi haïn.
Nguyeân nhaân raát roõ raøng : phöông sai ñöôøng thöù hai (khoâng phaûi ñöôøng tôùi haïn) lôùn
hôn ñaùng keå so vôùi phöông sai ñöôøng tôùi haïn.
Thí duï 4.3.2 TRÔÛ NGAÏI CUÛA PERT
Ta xeùt ñoà thò quan heä tröôùc sau treân Hình 4.5. Ta coù moät soá ñöôøng song song, moät
ñöôøng coù toång kyø voïng thôøi gian xöû lyù daøi nhaát nhöng phöông sai baèng 0. Taát caû
nhöõng ñöôøng khaùc coù toång kyø voïng thôøi gian xöû lyù nhoû hôn moät chuùt nhöng coù
phöông sai cao hôn. Kyø voïng makespan cuûa döï aùn treân lyù thuyeát laøkyø voïng cöïc ñaïi
cuûa k+1 ñöôøng, ñoù laø
E (Cmax ) = E (max (X1 , X 2 ,..., X k +1 ))

vôùi Xi , i = 1,. . ., k+1 : chieàu daøi ngaãu nhieân cuûa ñöôøng i. Xeùt tröôøng hôïp vôùi ñöôøng
daøi nhaát coù toång thôøi gian xöû lyù 51, phöông sai 0 vaø k ñöôøng khoâng tôùi haïn ñeàu coù trò
trung bình 50 vaø ñoä leäch chuaån 20. Giaû söû raèng k ñöôøng khoâng tôùi haïn khoâng choàng
laép nhau vaø chuùng ñoäc laäp ñoâi moät. Neáu thuû tuïc PERT chuaån ñöôïc söû duïng, thì xaùc
suaát makespan lôùn hôn 60 laø 0. Tuy nhieân, neáu k ñöôøng khoâng tôùi haïn ñöôïc caân nhaéc
:
P(Cmax  60) = 1 − P(Cmax  60)
Hình 4.5 k + 1 ñöôøng song song
.……
………...
……….
• . • . • .
• . • . • .
• . • . ……….. • .
Makespan nhoû hôn 60 chæ khi taát caû k ñöôøng nhoû hôn 60. Xaùc suaát moät ñöôøng coù kyø
voïng 50 nhoû hôn 60 laø
 60 − 50 
  =  (0,5) = 0,691
 20 
Vì vaäy
P(Cmax  60) = (0,691)k
Neáu k=5,
P(Cmax  60) = 0,84
nghóa laø xaùc suaát makespan lôùn hôn 60 laø 84 %.
trade-off thôøi gian / chi phí : chi phí tuyeán tính

Phaàn naøy toång quaùt hoaù nhöõng khuoân khoå taát ñònh ñaõ trình baøy ôû phaàn 4.2 theo moät
caùch naøo ñoù. Trong nhieàu tình huoáng, ta coù theå ruùt ngaén thôøi gian xöû lyù moät coâng
vieäc baèng caùch phaân boå theâm toång löôïng tieàn. Ta giaû söû cho phaàn naøy vaø phaàn keá
tieáp toàn taïi moät khoûan ngaân saùch duøng ñeå phaân phoái theâm tieàn cho nhöõng coâng vieäc
khaùc nhau.
Ta giaû söû thôøi gian xöû lyù moät coâng vieäc laø moät haøm tuyeán tính cuûa soá phaân
boå. Ñoù laø, caøng nhieàu phaân boå, coâng vieäc caøng ruùt ngaén, nhö Hình 4.6. Kyù hieäu
p max
j thôøi gian xöû lyù cöïc ñaïi tuyeät ñoái
p min
j thôøi gian xöû lyù cöïc tieåu tuyeät ñoái
c aj chi phí xöû lyù vieäc j trong soá thôøi gian cöïc tieåu pjmin

c bj chi phí xöû lyù vieäc j trong soá thôøi gian cöïc ñaïi pjmax
, roõ raøng c bj  c aj
cj chi phí bieân khi giaûm thôøi gian xöû lyù vieäc j ñi moät ñôn vò thôøi gian, ta
coù:
c aj − c bj
cj =
p max
j − p min
j
Nguoàn
löïc phaân c aj
boå
c bj
p min
j p max
j
Thôøi gian xöû lyù
Hình 4.6 Quan heä giöõa thôøi gian xöû lyù coâng vieäc vaø nguoàn löïc phaân boå
Vì vaäy, chi phí xöû lyù vieäc j trong ñôn vò thôøi gian pj, vôùi p min
j  p j  p max
j laø :
c bj + c j ( p max
j − pj)
Ñeå xaùc ñònh chi phí cöïc tieåu cho toaøn boä döï aùn, ta caàn xaùc ñònh phaàn lôùn
nhöõng thôøi gian xöû lyù thích hôïp cho moãi moät n coâng vieäc. Töø moät quan ñieåm phöùc
taïp, baøi toaùn naøy coi laø deã vaø coù theå giaûi baèng nhieàu caùch khaùc nhau. Tröôùc tieân
chuùng toâi seõ trình baøy veà moät qui luaät kinh nghieäm raát hieäu quaû thöôøng cho lôøi giaûi
toái öu (ñaëc bieät laø vôùi nhöõng baøi toaùn côõ nhoû). Coù hai nguyeân nhaân ñeå trình baøy lyù
thuyeát naøy, tröôùc heát laø caùch xöû lyù baøi toaùn ta hay gaëp trong thöïc teá, hai laø noù ñöôïc
söû duïng khi chi phí laø phi tuyeán. Vôùi qui luaät kinh nghieäm, chuùng toâi ñöa ra daïng
coâng thöùc qui hoaïch tuyeán tính cho baøi toaùn, vaø chuùng luoân daãn tôùi lôøi giaûn toái öu.
Tröôùc khi dieãn taû nhöõng qui luaät kinh ngheäm, ta laø caàn giôùi thieäu moät vaøi
thuaät ngöõ. Ñoà thò quan heä tröôùc sau coù theå ñöôïc môû roäng baèng caùch keát hôïp chaët cheõ
moät nuùt nguoàn (vôùi thôøi gian xöû lyù baèng 0) maø moät cung baét nguoàn töø moãi nuùt bieãu
dieãn cho moät coâng vieäc vaø khoâng coù vieäc tröôùc ñoù. Töông töï, moãi nuùt bieãu dieãn cho
moät coâng vieäc khoâng coù vieäc tröùôc noù coù moät cung baét nguoàn töø moät nuùt chìm ñôn.
Ñaët Gcp kyù hieäu cho ñoà thò con chöùa caùc ñöôøng tôùi haïn, cho tröôùc thôøi gian xöû lyù hieän
haønh. Moät taäp caét trong ñoà thò con naøy laø moät taäp hôïp caùc nuùt bò gôõ boû töø taäp con ,
khoâng keát noái vôùi source töø sink. Moät taäp caét goïi laø cöïc tieåu neáu ta ñaët moät nuùt naøo
ñoù trôû laïi ñoà thò, taùi laäp ñöôøng noái giöõa source vaø sink (xem Hình 4.7).

Thuaät toaùn 4.4.1 Qui Luaät Kinh Nghieäm Ñaùnh Ñoåi Thôøi Gian/Chi Phí
Böôùc 1
Saép taát caû thôøi gian xöû lyù ôû trò cöïc ñaïi
Xaùc ñònh taát caû ñöôøng tôùi haïn vôùi thôøi gian xöû lyù treân
Xaây döïng ñoà thò con Gcp cho ñöôøng tôùi haïn
Böôùc 2
Xaùc ñònh taát caû taäp caét cöïc tieåu trong Gcp hieän taïi
Chæ xem xeùt caùc taäp caét cöïc tieåu naøy maø taát caû thôøi gian xöû lyù hoaøn toaøn lôùn
hôn trò cöïc tieåu cuûa chuùng.
Neáu khoâng, STOP ; ngöôïc laïi ta tieáp tuïc böùôc 3.
Böôùc 3
For moãi taäp caét cöïc tieåuTính chi phí giaûm cho taát caû thôøi gian xöû lyù cuûa chuùng
treân moät ñôn vò thôøi gian
Laáy taäp caét cöïc tieåu vôùi chi phí thaáp nhaát
Neáu chi phí thaáp nhaát naøy nhoû hôn chi phí chung treân ñôn vò thôøi gian, tieáp tuïc
böôùc 4, ngöôïc laïi, STOP.
Böôùc 4
Giaûm taát caû thôøi gian xöû lyù trong taäp caét cöïc tieåu moät ñôn vò thôøi gian
Xaùc ñònh taäp hôïp môùi cuûa caùc ñöôøng tôùi haïn
Xem laïi ñoà thò Gcp sao cho phuø hôïp vaø trôû laïi böôùc 2.
Trong qui luaät kinh nghieäm naøy, thôøi gian xöû lyù caùc coâng vieäc giaûm moãi laàn
laëp moät ñôn vò thôøi gian. Ta cuõng coù theå taêng toác qui luaät kinh nghieäm baèng caùch laáy
soá thôøi gian xöû lyù giaûm ñi lôùn hôn cho moãi laàn laëp. Cöïc ñaïi thôøi gian xöû lyù trong moät
taäp caét cöïc tieåu coù theå giaûm baèng caùch xaùc ñònh hai nhaân toá. Tröôùc heát, trong khi
giaûm thôøi gian xöû lyù trong moät taäp caét cöïc tieåu, moät thôøi gian xöû lyù coù theå ñaït tôùi trò
cöïc tieåu cuûa noù; khi tình huoáng naøy xaûy ra, taäp caét cöïc tieåu cuï theå naøy khoâng coù lieân
quan gì nhieàu. Thöù hai, trong khi giaûm thôøi gian xöû lyù, moät ñöôøng khaùc coù theå trôû
thaønh ñöôøng tôùi haïn; khi tình huoáng naøy xaûy ra, ñoà thò Gcp phaûi ñöôïc xem xeùt laïi vaø
moät choïn löïa môùi cho taäp caét cöïc tieåu ñöôïc xaùc ñònh laïi.
Moät nguyeân nhaân khaùc trình baøy qui luaät kinh nghieäm theo caùch treân ñaây laø
caùch thöùc naøy cuõng coù theå söû duïng khi chi phí laø phi tuyeán.
Taäp caét
Nguoàn
löïc Chìm
Taäp caét
TS. Hoà Thanh Phong cöïc tieå55
u Boä moân KTHTCN
Hình 4.7 Taäp caét trong ñoà thò con cuûa ñöôøng tôùi haïn
Thí duï 4.4.1 Aùp duïng qui luaät kinh nghieäm trong ñaùnh ñoåi thôøi gian/chi phí
Thôøi gian xöû lyù trong thí duï cuõ 4.2.1 baây giôø laø thôøi gian xöû lyù cöïc ñaïi. Vì vaäy, toång
thôøi gian döï aùn, ñoù laø makespan taïi maximum thôøi gian xöû lyù, baèng 56. Nhöõng thôøi
gian xöû lyù naøy coù theå giaûm trong moät khoaûng naøo ñoù vôùi caùc chi phí ñaõ cho. Chi phí
chung coá ñònh co phaûi chòu treân ñôn vò thôøi gian 1 laø 6. Vì vaäy toång chi phí chung treân
5 1
khoaûng thôøi gian toái ña döï aùn laø 336
2 04 07
9
jobs 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 10 11 12 13 14
5
5
6 9 12 71 12 1
10 6 100 9 7
p max
j 78 7 5
1
p min
j 3 5 7 99 516 9 809 3 7 6 41 5 55 2
4 2
c aj 20 25 20 315 30 40 35 25 30 20 25 7
35 201 10
1 1 4
cj 7 2 4 3 47 3 46 4 4 5 2 2 4 8
1 3
5 8
Coâng vieäc thöù 12 taïo neân taäp caét cöïc tieåu vaø thôøi gian xöû lyù giaûm vôùi chi phí thaáp
nhaát. Giaûm thôøi gian xöû lyù vieäc thöù 12 töø 8 xuoáng 7, chi phí 2 vaø tieát kieäm chi phí
chung laø 6, keát quaû laø treân moät maïng ta tieát kieäm ñöôïc 4. Thôøi gian xöû lyù vieäc 12 laø
7 moät ñöôøng song song seõ laø ñöôøng tôùi haïn
11 → 13 → 14
Nhö vaäy ta coù hai ñoaïn, ñoaïn thöù nhaát laø moät phaàn cuûa ñöôøng tôùi haïn nguyeân thuyû
tôùi vieäc thöù 9 vaø ñoaïn thöù hai coù 2 ñöôøng tôùi haïn töø vieäc 11 ñeán 14.
Ñoaïn thöù nhaát coù 4 taäp caét, moãi taäp goàm coù moät vieäc ñôn. Giaûm thôøi gian xöû
lyù vieäc 6 moät ñôn vò thôøi gian, keát quaû laø ta tieát kieäm ñöôïc moät chi phí laø 3 (chi phí
chung tröø ñi chiphí bieân giaûm cuûa thôøi gian xöû lyù vieäc 6), ta coù ñöôøng tôùi
haïn1 → 2 → 4 → 7 → 10 → 12
Hình 4.8a Makespan Cmax =51

Ta coù moät soá taäp caét cöïc tieåu ñöôïc saép xeáp trong ñoà thò Gcp ñaõ caäp nhaät, thí duï laø
vieäc 12 vaø 13. Giaûm chi phí hai coâng vieäc naøy taïi cuøng moät thôøi ñieåm laø 6. Moät taäp
caét khaùc taïo bôûi hai coâng vieäc 2 vaø 11. Toång chi phí giaûm hai coâng vieäc naøy treân moät
ñôn vò thôøi gian laø 4. Tieàn tieát kieäm seõ laø 6-4=2 (vieäc 2 baây giôø trôû thaønh vieäc coù
thôøi gian xöû lyù ngaén nhaát) . Moät taäp caét khaùc cuõng ñöôïc xem xeùt ñoù laø taäp caét vieäc
4 vaø 11. Makespan coù theå giaûm baèng caùch ruùt ngaén thôøi gian xöû lyù vieäc 4 vaø 11
xuoáng moät ñôn vò thôøi gian, toång chi phí giaûm xuoáng coøn 5, do vaäy ta tieát kieäm 6-
5=1. Caû hai vieäc 4 vaø 1 cuõng coù theå giaûm theâm moät ñôn vò thôøi gian, keát quaû laø toaøn
maïng tieát kieäm ñöôïc 1. Vieäc 11 baây giôø trôû thaønh vieäc coù thôøi gian xöû lyù vaø khoâng
theå giaûm hôn nöõa. Makespan baây giôø laø 51 (Hình 4.8a).
Tuy nhieân, vieäc giaûm theâm moät soá thôøi gian xöû lyù coù theå ñöôïc thöïc hieän maø
khoâng laøm taêng toång chi phí. Thí duï, vieäc 12 vaø 13 coù theå giaûm caû hai ñi 2 laàn ñôn vò
thôøi gian maø khoâng taêng chi phí. Vieäc 4 vaø 6 cuõng coù theå giaûm 1 ñôn vò thôøi gian
khoâng taêng chi phí. Makespan vì vaäy seõ laø 48 maø khoâng coù chi phí gia taêng (Hình
4.8b). Ñieàu naøy aùm chæ raèng ta coù moät soá lôøi giaûi toái öu, vôùi makespan naèm giöõa 48
tôùi 51. Makespan coù theå ñöôïc giaûm nöõa, tuy vaäy noù laïi laøm taêng toång chi phí.
Thí duï 4.4.2 AÙP DUÏNG QUI LUAÄT KINH NGHIEÄM ÑAÙNH ÑOÅI THÔØI GIAN/CHI
PHÍ
Xeùt baøi toaùn goàm 5 coâng vieäc coù quan heä raøng buoäc tröôùc sau nhö Hình 4.9
jobs 1 2 3 4 5
p max
j 5 7 8 4 3
p min
j
4 6 7 3 2
Chi phí chung coá ñònh treân moät ñôn vò thôøi gian co laø 13. Neáu thôøi gian xöû lyù caùc
coâng vieäc cöïc ñaïi, makespan laø 12 vaø coù 3 ñöôøng tôùi haïn nhö Hình 4.9. Toång chi phí
cho döï aùn laø 156. Thôøi gian xöû lyù vieäc j coù theå giaûm vôùi chi phí cj treân ñôn vò thôøi
gian.
Aùp duïng thuaät toaùn 4.4.1. Taïi ñieåm baét ñaàu ta coù nhöõng taäp caét cöïc tieåu khaùc
nhau. Taäp caét cöïc tieåu vôùi gia taêng chi phí thaáp nhaát goàm coù vieäc 3, 5, vaø 2. Giaûm
vieäc 3, 5, 2 moät ñôn vò thôøi gian 6. Makespan baây giôø laø 11, ñöôøng tôùi haïn vaãn gioáng
nhö hình ñaõ cho. Tuy nhieân,vieäc 2, 3, 5 baây giôø ñöôïc xöû lyù vôùi thôøi gian nhoû nhaát vaø
khoâng theå giaûm hôn nöõa.
Taïi ñieåm naøy, chæ coøn laïi moät taäp caét cöïc tieåu, ñoù laø vieäc 1 vaø 4. Giaûm caû hai
vieäc naøy moät ñôn vò thôøi gian 12. Ñieàu naøy daãn tôùi coøn laïi 1 vì chi phí chung ñôn vò

thôøi gian laø 13. Makespan baây giôø laø 10, vaø taát caû coâng vieäc ñeàu ñöôïc xöû lyù vôùi thôøi
gian nhoû nhaát.
Thuaät toaùn 4.4.1 nhö ñaõ trình baøy, döøng taïi ñaây. Tuy nhieân lôøi giaûi thu ñöôïc
khoâng toái öu, vì vieäc 5 chöa ñöôïc xöû lyù vôùi thôøi gian thaáp nhaát. Keùo daøi thôøi gian xöû
lyù cuûa noù so vôùi thôøi gian nguyeân thuyû thì khoâng laøm taêng makespan giaûm toång chi
phí.
Khi haøm chi phí laø tuyeán tính, nhö thí duï 4.4.2 vaø 4.4.2, baøi toaùn toái öu coù theå
1 2
5
Nguoàn löïc sink
3 4
thaønh
Hình 4.9 Ñoà thò quan heä tröôùc sau cho thí duï 4.4.2
laäp nhö laø baøi toaùn qui hoaïch tuyeán tính. Thôøi gian xöû lyù pj cuûa vieäc j laø bieán quyeát
ñònh, khoâng coøn laø haèng soá. Thôøi gian baét ñaàu sôùm nhaát coù theå cuûa vieäc j laø moät bieán
quyeát ñònh, kyù hieäu laø xj, vaø makespan Cmax cuõng laø moät bieán quyeát ñònh. Nhö vaäy
ta coù toång coäng 2n + 1 bieán. Thôøi gian baét ñaàu sôùm nhaát cuûa nhöõng vieäc khoâng coù
vieäc tröôùc noù naøy laø baèng 0. Khoûang thôøi gian moãi coâng vieäc daãn tôùi hai raøng buoäc
p j  p max
j
p j  p min
j
Toång chi phí cuûa döï aùn, laø moät haøm cuûa thôøi gian xöû lyù p1,…,pn laø
n
(
co C max +  c bj + c j p max
j (
− pj ))
j =1
Bôûi vì nhöõng thuaät ngöõ ñònh saün trong haøm chi phí naøy khoâng theo moät qui luaät naøo
ñeå cöïc tieåu hoaù haøm muïc tieâu , nhö vaäy haøm muïc tieâu seõ töông ñöông vôùi
n
co C max −  c j p j
j =1
Neáu kyù hieäu A laø taäp hôïp taát caû nhöõng raøng buoäc tröôùc sau, nhö vaäy baøi toaùn coù theå
thieát laäp nhö sau :
n
Min co C max −  c j p j
j =1
Raøng buoäc
xk − p j − x j  0
Baøi toaùn qui hoaïch tuîeán tính naøy coù 2n + 1 bieán, ñoù laø p1,…,pn , x1,…,xn, vaø Cmax.

Ñaùnh ñoåi thôøi gian / chi phí: chi phí phi tuyeán
Trong phaàn 4.4, chi phí do giaûm thôøi gian thöïc hieän taêng tuyeán tính. Nhöng trong
thöïc teá thì chi phí do giaûm thôøi gian thöïc hieän gia taêng theo 1 haøm loài (xem hình
4.10a).
Trong phaàn naøy, ta nhaän 1 heä truïc coù thôøi gian laø rôøi raïc. Goïi cj(pj) laø chi phí thöïc
hieän coâng vieäc j trong khoaûng thôøi gian pj, pj laø soá töï nhieân. Giaû söû raèng thôøi gian
thöïc hieän coâng vieäc j laø soá nguyeân naèm giöõa pjmin vaø pjmax . Neáu chi phí giaûm theo
haøm loài trong khoaûng naøy, thì:
Cj(pj - 1) – cj(pj)  cj(pj) – cj(pj + 1)
Haøm overhead cost coù theå laø 1 haøm theo thôøi gian. Giaû söõ raèng haøm overhead cost
taêng (khoâng giaûm) theo thôøi gian (xem hình 4.10b). Goïi c0(t) laø chi phí overhead
trong khoaûng thôøi gian [t – 1 , t].
II - HÌNH 4.10
1 phöông phaùp tröïc quan hieäu quaû cho vaán ñeà naøy töông töï nhö giaûi thuaät 4.4.1. Vieäc
giaûm thôøi gian thöïc hieän 1 ñôn vò trong 1 taäp caét ôû moãi böôùc laëp laø raát quan troïng.
Trong tröôøng hôïp tuyeán tính thì coù theå coù 1 soá löôïng lôùn caùc böôùc laëp khi giaûm daàn
thôøi gian thöïc hieän; trong tröôøng hôïp naøy thì khoâng neân laøm vaäy vì hình daùng cuûa
haøm chi phí coù theå aûnh höôûng ñeán soá löôïng böôùc laëp.
Keát quaû cuûa baøi toaùn naøy ñaït ñöôïc khi khoâng coù taäp caét cöïc tieåu naøo laøm giaûm thôøi
gian thöïc hieän coøn laïi hoaëc trong tröôøng hôïp coù taäp caét
. maø chi phí caän bieân cuûa vieäc giaûm 1 taäp caét cao hôn tieát kieäm ñaït ñöôïc nhôø giaûm
overhead.
Ta cuõng coù theå giaûi baøi toaùn naøy trong tröôøng hôïp thôøi gian lieân tuïc. Noù daãn ñeán 1
baøi toaùn qui hoaïch phi tuyeán toång quaùt hôn so vôùi baøi toaùn qui hoaïch tuyeán tính ñöôïc
moâ taû ôû phaàn tröôùc. Haøm muïc tieâu baây giôø laø phi tuyeán:
Cmax n
 c0 (t )dt +  c j ( p j )
0
j =1
coøn taát caû caùc raøng buoäc thì gioáng nhö baøi toaùn qui hoaïch tuyeán tính.
Ñieàu ñoä döï aùn vôùi raøng buoäc nguoàn löïc
Trong phaàn 4.4 vaø 4.5 thì ta chæ coù 1 nguoàn löïc cô baûn laø tieàn. Nguoàn quó ñöôïc chæ
ñònh cho nhöõng coâng vieäc khaùc nhau taïo töø 1 baûng ngaân saùch ñôn, vaø vieäc timing of
the expenses laø voâ hình.

Nhöõng thieát laäp khaùc coù theå coù nhieàu loaïi nguoàn löïc khaùc nhau, ví duï nhö nhaân löïc
hay caùc loaïi coâng cuï. Moãi loaïi nguoàn löïc ñeàu coù 1 tröõ löôïng nhaát ñònh. Moãi coâng
vieäc ñoøi hoûi caùc yeâu caàu ñoái vôùi moãi loaïi nguoàn löïc ñeå thöïc hieän. Neáu quaù trình thöïc
hieän caùc coâng vieäc bò truøng laép thì toång yeâu caàu ñoái vôùi baát kyø nguoàn löïc naøo cuõng
khoâng ñöôïc vöôït quaù toång tröõ löôïng cho pheùp. Haøm muïc tieâu vaãn laø cöïc tieåu
makespan. Baøi toaùn naøy ñöôïc ñeà caäp nhö laø baøi toaùn ñieàu ñoä döï aùn coù raøng buoäc veà
nguoàn löïc.
Coù 1 vaøi ñieåm caàn theâm vaøo ñeå coù theå giaûi baøi toaùn naøy. Goïi N laø soá löôïng caùc loaïi
nguoàn löïc khaùc nhau. Rij laø löôïng yeâu caàu cuûa coâng vieäc j ñoái vôùi nguoàn löïc i; Ri laø
toång tröõ löôïng cuûa nguoàn löïc i.
Vd 4.6.1
Xeùt tröôøng hôïp sau vôùi 5 coâng vieäc vaø 2 loaïi nguoàn löïc. Nguoàn löïc 1 coù 4 ñôn vò vaø
nguoàn löïc 2 coù 8 ñôn vò. Thôøi gian thöïc hieän vaø yeâu caàu nguoàn löïc ñöôïc cho theo
baûng sau:
Baûng p.74
Raøng buoäc tröôùc sau:
Baûng
Neáu khoâng coù raøng buoäc nguoàn löïc thì ñöôøng tôùi haïn laø 1 → 4 vaø Cmax = 12. tuy
nhieân khoâng coù keá hoaïch ñieàu ñoä naøo thoûa maõn raøng buoäc nguoàn löïc vôùi Cmax = 12.
Keá hoaïch ñieàu ñoä toái öu coù Cmax = 18. Theo keá hoaïch ñieàu ñoä naøy thì coâng vieäc 2 vaø
3 ñöôïc thöïc hieän trong khoaûng thôøi gian [0, 6], coâng vieäv 1 vaø 5 thöïc hieän trong
khoaûng thôøi gian [6, 14] vaø coâng vieäc 4 thöïc hieän trong khoaûng thôøi gian [14, 18].
So saùnh vôùi caùc baøi toaùn ñieàu ñoä ôû phaàn 4.2 vaø 4.4 thì baøi toaùn ñieàu ñoä döï aùn vôùi
raøng buoäc nguoàn löïc moâ taû ôû ñaây laø raát khoù. Khoâng coù coâng thöùc qui hoaïch tuyeán
tính naøo söû duïng ñöôïc cho baøi toaùn naøy. Tuy nhieân 1 coâng thöùc qui hoaïch nguyeân thì
coù theå.
Ñeå coù theå laäp coâng thöùc cho baøi toaùn naøy theo moâ hình qui hoaïch tuyeán tính nguyeân
thì ta giaû söû raèng taát caû thôøi gian thöïc hieän laø coá ñònh vaø nguyeân döông. Theâm vaøo 1
coâng vieäc giaû thöù n+1 coù thôøi gian thöïc hieän baèng 0. c6ng vieäc naøy ñi sau taát caû caùc
coâng vieäc khaùc, nghóa laø taát caû caùc coâng vieäc khoâng coù coâng vieäc ñi theo sau thì seõ
noái 1 cung ñeán coâng vieäc naøy. Goïi xjt laø bieán chæ coù 2 giaù trò laø 0 vaø 1, giaû söû raèng xjt
= 1 khi coâng vieäc j hoaøn taát taïi thôøi ñieåm t vaø xjt = 0 trong caùc tröôøng hôïp khaùc. Do
ñoù löôïng nguoàn löïc i maø coâng vieäc j caàn trong khoaûng thôøi gian [t-1, t] laø:
t + p j −1
Rij x
u =t
ju
goïi H laø caän treân cuûa makespan. Moät giôùi haïn ñôn giaûn nhöng khoâng chaët coù theå coù
ñöôïc theo coâng thöùc:
n
H= p
j =1
j
Vì vaäy thôøi gian hoaøn taát coâng vieäc j coù theå ñöôïc dieån taû bôûi:
H
 tx
t =1
jt

vaø makespan seõ laø:

H
 tx
t =1
n +1,t
baøi toaùn qui hoaïch nguyeân coù theå ñöôïc thieát laäp ñöôïc nhö sau:
H
minimize  tx
t =1
n +1,t
raøng buoäc
H H
 tx jt +pk -
t =1
 tx
t =1
kt 0 vôùi taát caû j → k  A
n  t + p j −1 
  Rij  x ju   Ri

j =1 
 vôùi taát caû i vaø t
u =t 
H
 tx
t =1
jt =1 vôùi taát caû j
haøm muïc tieâu cuûa baøi toaùn qui hoaïch nguyeân laø cöïc tieåu makespan. Taäp raøng buoäc
ñaàu tieân ñaûm baûo raøng buoäc tröôùc sau cuûa caùc coâng vieäc, ñoù laø neáu theo sau coâng
vieäc j laø coâng vieäc k thì thôøi gian hoaøn taát coâng vieäc k phaûi lôùn hôn hoaëc baèng thôøi
gian hoaøn taát coâng vieäc j coäng pk. Taäp raøng buoäc thöù nhì ñaûm baûo raèng toång nhu caàu
ñoái vôùi nguoàn löïc i taïi thôøi ñieåm t khoâng ñöôïc vöôït quaù khaû naêng cuûa nguoàn löïc i.
Taäp raøng buoäc thöù 3 ñaûm baûo raèng taát caû caùc coâng vieäc ñeàu ñöôïc thöïc hieän.
Vì baøi toaùn qui hoaïch tuyeán tính nguyeân naøy raát khoù giaûi khi soá löôïng coâng vieäc lôùn
vaø thôøi gian daøi neân noù seõ ñöôïc giaûi quyeát baèng kinh nghieäm. Ngay caû nhöõng tröôøng
hôïp ñaëc bieät cuûa baøi toaùn naøy cuõng khaù khoù. Ñoái vôùi 1 soá tröôøng hôïp ñaëc bieät quan
troïng thì phöông phaùp kinh nghieäm ñöôïc phaùt trieån vaø ñaõ chöùng toû laø khaù hieäu quaû.
Chöông sau taäp trung vaøo 1 tröôøng hoïp ñaëc bieät quan troïng cuûa baøi toaùn naøy, ñoù laø
baøi toaùn ñieàu ñoä job shop vôùi haøm muïc tieâu laø makespan. 1 phöông phaùp kinh
nghieäm raát hieäu quaû cho tröôøng hôïp ñaëc bieät naøy ñöôïc moâ taû trong phaàn 5.3. Nhöõng
tröôøng hôïp ñaëc bieät khaùc cuûa baøi toaùn ñieàu ñoä döï aùn vôùi raøng buoäc nguoàn löïc laø baøi
toaùn timetabling ñöôïc moâ taû trong phaàn 8.4 vaø 8.5. Vaøi phöông phaùp kinh nghieäm
cuõng ñöôïc trình baøy ôû ñoù.
Thaûo luaän
Ñieàu ñoä döï aùn coù leõ laø 1 lónh vöïc ñieàu ñoä nhaän ñöôïc söï quan taâm nhieàu nhaát töø
practitioner. Baøi toaùn ñieàu ñoä döï aùn xaùc ñònh khoâng coù raøng buoäc nguoàn löïc quan
troïng nhaát ñöôïc giaûi quyeát raát toát.
Baøi toaùn coù raøng buoäc veà nguoàn löïc roõ raøng laø khoù hôn so vôùi baøi toaùn khoâng coù
raøng buoäc nguoàn löïc.

CHÖÔNG 5: Ñ IEÀU ÑOÄ JOB SHOP
I - GIÔÙI THIEÄU
Chöông naøy taäp trung vaøo baøi toaùn ñieàu ñoä job shop vôùi moät soá coâng vieäc nhaát ñònh.
Trong moâi tröôøng job shop, coù n coâng vieäc vaø 1 haøm muïc tieâu nhaát ñònh caàn phaûi
ñöôïc cöïc tieåu. Moãi coâng vieäc ñeàu coù 1 loä trình qua moät soá löôïng maùy nhaát ñònh.
Trong 1 soá moâ hình 1 coâng vieäc chæ coù theå qua 1 maùy nhieàu nhaát 1 laàn, vaø coù 1 soá
moâ hình cho pheùp qua nhieàu hôn 1 laàn. Loaïi moâ hình sau ñöôïc goïi laø loaïi coù raøng
buoäc recirculation.
Baøi toaùn ñieàu ñoä job shop xuaát hieän chuû yeáu trong coâng nghieäp, ôû ñoù moãi yeâu
caàu cuûa khaùch haøng ñeàu coù caùc ñaëc ñieåm rieâng vaø löôïng ñaët haøng thöôøng nhoû.
Nhöõng baûn maïch in trong coâng nghieäp baùn daãn thöôøng ñöôïc saûn xuaát ôû daïng job
shop; ñôn haøng thöôøng laø 1 loâ 1 loaïi saûn phaåm nhaát ñònh ñöôïc thöïc hieän qua 1 loä
trình cho tröôùc vôùi nhöõng thôøi gian thöïc hieän cuï theå. Moät ví duï khaùc cuûa job shop laø
beänh vieän beänh nhaân trong beänh vieän laø nhöõng coâng vieäc. Moãi beänh nhaân theo 1 loä
trình nhaát ñònh vaø phaûi ñieàu trò taïi 1 soá traïm treân loä trình cuûa hoï.
Vaøi baøi toaùn ñieàu ñoä job shop xem xeùt trong chöông naøy laø 1 tröôøng hôïp ñaëc
bieät cuûa baøi toaùn ñieàu ñoä döï aùn coù raøng buoäc nguoàn löïc ñöôïc moâ taû trong phaàn 4.6.
Nhöõng baøi toaùn ñieàu ñoä job shop naøy laø NP-hard vaø khoâng theå thieát laäp nhö laø baøi
toaùn qui hoaïch tuyeán tính. Tuy nhieân noù vaãn coù theå thieát laäp theo baøi toaùn qui hoaïch
nguyeân hay dui hoaïch disjunctive. Ñeå giaûi quyeát baøi toaùn ñieàu ñoä job shop trong
chöông naøy, moät vaøi kyõ thuaät ñaõ moâ taû trong chöông 3 coù theå ñöôïc söû duïng.
Tieáp theo ta seõ xem xeùt vaøi haøm muïc tieâu khaùc. Muïc 5.2 vaø 5.3 lieân quan ñeán
muïc tieâu thôøi gian hoaøn thaønh taát caû coâng vieäc. Muïc 5.2 moâ taû caùch tieáp caän branch
& bound, vaø muïc 5.3 moâ taû 1 phöông phaùp kinh nghieäm. Muïc 5.4 taäp trung vaøo muïc
tieâu toång tardiness coù troïng soá nhöng trong 1 moâi tröôøng khaùc, ñoù laø flexible flow
shop. Cuoái cuøng laø 1 phaàn theâm vaøo trong ñoù caùc coâng vieäc coù thôøi gian setup phuï
thuoäc tuaàn töï.
II - DISJUNCTIVE PROGRAMMING VAØ BRANCH & BOUND
Xeùt 1 baøi toaùn ñieàu ñoä job shop vôùi n coâng vieäc vaø m maùy. Moãi coâng vieäc phaûi ñöôïc
thöïc hieän bôûi 1 soá maùy cho tröôùc vaø khoâng coù recirculation. Quaù trình thöïc hieän coâng
vieäc j treân maùy i ñöôïc xem nhö laø taùc vuï (i,j) vaø coù thôøi gian thöïc hieän laø pij . Muïc
tieâu laø cöïc tieåu makespan Cmax
Baøi toaùn cöïc tieåu makespan trong jobshop khoâng coù recirculation coù theå ñöôïc
moâ taû bôûi ñoà thò disjunctive. Xeùt ñoà thò tröïc tieáp G vôùi 1 taäp caùc nuùt N vaø 2 taäp hôïp
cung A vaø B. caùc nuùt trong taäp N töông öùng vôùi caùc taùc vuï (i,j). Caùi ñöôïc goïi laø taäp
caùc cung conjunctive A (ñöôøng lieàn neùt) moâ taû loä trình cuûa caùc coâng vieäc. Neáu cung
(i, j) → (k, j) thuoäc taäp A thì coâng vieäc j phaûi ñöôïc thöïc hieän treân maùy i tröôùc maùy k;
nghóa laø taùc vuï (i, j) thöïc hieän tröôùc taùc vuï (k, j). Hai taùc vuï thuoäc 2 coâng vieäc khaùc
nhau , thöïc hieän treân cuøng 1 maùy ñöôïc lieân keát vôùi nhau bôûi 2 cung ñöôïc goïi laø cung

disjunctive (ñöôøng ñöùt) ñi theo 2 höôùng ngöôïc nhau. Taát caû caùc taùc vuï (nuùt) reân cuøng
1 clique phaûi ñöôïc thöïc hieän treân cuøng 1 maùy. Taát caû caùc cung noái giöõa caùc nuùt coù ñoä
daøi laø thôøi gian thöïc hieän coâng vieäc . Ta theâm vaøo 2 nuùt giaû laø souce U vaø sink V.
Nuùt source U coù n cung conjunctive noái ñeán n taùc vuï ñaàu tieân cuûa n coâng vieäc vaø nuùt
sink V coù caùc cung conjunctive ñeán töø taát caû caùc taùc vuï cuoái cuøng. Nhöõng cung noái töø
source coù ñoä daøi baèng 0 (hình 5.1). ta kyù hieäu ñoà thò naøy laø G = (N, A, B).
1,1 2,1 3,1
0
Nguoàn Ñích
0
2,2 1,2 4,2 3,23,2 V
U
P43
P42
0
P43
1,3 2,3 4,3
P32
Hình 5.1 - Ñoà thò tröïc tieáp G cho baøi toaùn ñieàu ñoä jobshop
Moät keá hoaïch ñieàu ñoä khaû thi töông öùng vôùi 1 söï löïa choïn 1 cung disjunctive
töø moãi caëp sao cho keát quaû cuûa ñoà thò laø acylic. Söï löïa choïn töø 1 clique phaûi acyclic
coù theå ñöôïc dieån taû nhö sau: neáu coù 1 voøng trong clique thì thöù töï khaû thi cuûa caùc
thao taùc treân maùy töông öùng seõ khoâng theå coù ñöôïc. Khoù coù theå nhanh choùng nhaän
bieát ñöôïc raèng lieäu voøng coù theå ñöôïc taïo töø nhöõng cung conjunctive vaø cung
disjunctive töø nhöõng clique khaùc nhau hay khoâng. Tuy nhieân, voøng daïng naøy cuõng
gaây neân tình traïng laø khoâng coù keát quaû khaû thi. Ta xeùt ví duï sau: (h, j) , (i, j) laø 2 taùc
vuï cuûa coâng vieäc j vaø (i, k) , (h, k) laø 2 taùc vuï cuûa coâng vieäc i. Neáu keát quaû ñieàu ñoä
laø taùc vuï (i, j) tröôùc taùc vuï (i, k) treân maùy i vaø taùc vuï (h, k) tröôùc taùc vuï (h, k) treân
maùy h thì ñoà thò chöùa 1 voøng vôùi 4 cung, 2 cung conjunctive vaø 2 cung disjunctive töø
nhöõng clique khaùc nhau. Vaø keát quaû ñieàu ñoä naøy roõ raøng laø khoâng khaû thi. Toùm laïi,
neáu D laø taäp con cuûa caùc cung disjunctive vaø ñoà thò G(D) ñöôïc xaùc ñònh töø taäp caùc
cung conjunctive vaø taäp con D thì D laø keát quaû khaû thi neáu vaø chæ neáu G(D) khoâng
chöùa caùc voøng tröïc tieáp.
Makespan cuûa 1 keát quaû khaû dó ñöôïc xaùc ñònh bôûi ñöôøng daøi nhaát trong G(D)
töø source U ñeán sink V. ñöôøng daøi nhaát naøy chöùa 1 taäp hôïp caùc taùc vuï coù thôøi gian
baét ñaàu taïi thôøi ñieåm 0 vaø keát thuùc laø makespan. Moãi taùc vuï treân ñöôøng naøy ñöôïc noái
tieáp bôûi 1 taùc vuï cuûa coâng vieäc khaùc treân cuøng maùy ñoù hay bôûi 1 taùc vuï cuûa coâng
vieäc ñoù treân maùy khaùc. Baøi toaùn cöïc tieåu makespan trôû thaønh baøi toaùn tìm kieám cung
disjunctive sao cho cöïc tieåu ñoä daøi ñöôøng daøi nhaát (ñöôøng gaêng).
Coù nhieàu coâng thöùc qui hoaïch toaùn aùp duïng cho job shop khoâng coù
recirculation, keå caû nhöõng coâng thöùc qui hoïach nguyeân (xem phaàn 4.6 vaø baøi taäp
5.1). tuy nhhieân, coâng thöùc thöôøng ñöôïc söû duïng laø coâng thöùc qui hoaïch disjunctive
(xem phuï luïc A). Coâng thöùc qui hoaïch disjunctive raát gaàn vôùi ñoà thò disjunctive moâ
taû cho job shop.

Ñeå moâ taû coâng thöùc qui hoaïch disjunctive, ñaët bieán yij laø thôøi gian baét ñaàu taùc vuï
(i,j), N laø taäp hôïp goàm taát caû caùc taùc vuï (i,j) vaø A laø taäp hôïp taát caû caùc raøng buoäc veà
trình töï cuûa coâng vieäc treân caùc maùy. Moâ hình qui hoaïch sau ñaây seõ cöïc tieåu
makespan:
Minimize Cmax
Raøng buoäc
ykj – yij  pij vôùi taát caû (i, j) → (k, j)  A
Cmax – yij  pij vôùi taát caû (i, j)  N
yij – yil  pil hoaëc yil – yij  pij vôùi taát caû (i, l) vaø (i, j) i = 1...m
yij  0 vôùi taát caû (i, j)  N
Trong coâng thöùc naøy, taäp raøng buoäc ñaàu tieân ñaûm baûo taùc vuï (k, j) khoâng theå baét ñaàu
tröôùc khi taùc vuï (i, j) hoaøn taát. Taäp raøng buoäc thöù 3 laø taäp raøng buoäc disjunctive. Bôûi
vì nhöõng raøng buoäc naøy neân coâng thöùc ñöôïc goïi laø coâng thöùc qui hoaïch disjunctive.
THÍ DUÏ 5.2.1 – THIEÁT LAÄP BAØI TOAÙN QUI HOAÏCH DISJUNCTIVE
Xeùt ví duï sau coù 4 maùy vaø 3 coâng vieäc. Trình töï cuõng nhö thôøi gian thöïc hieän ñöôïc
cho trong baûng sau:
Coâng vieäc Trình töï maùy Thôøi gian thöïc hieän
1 1, 2, 3 p11= 10, p21= 8, p31= 4
2 2, 1, 4, 3 p22= 8, p12= 3, p42= 5, p32= 6
3 1, 2, 4 p13= 4, p23= 7, p43= 3
Muïc tieâu laø cöïc tieåu Cmax. Taäp raøng buoäc ñaàu tieân bao goàm 7 raøng buoäc: 2 raøng buoäc
cho coâng vieäc 1, 3 cho coâng vieäc 2, vaø 2 cho coâng vieäc 3. Thí duï:
y21 – y11  10
Taäp raøng buoäc thöù 2 goàm 10 raøng buoäc, 1 cho moãi taùc vuï. Ví duï:
Cmax – y11  10
Taäp raøng buoäc disjunctive bao goàm 8 raøng buoäc. Moãi 3 raøng buoäc cho maùy 1, 2 vaø
moãi 1 raøng buoäc cho maùy 3, 4. Ví duï :
y11 – y12  3 hoaëc y12 – y11  10
Taäp raøng buoäc cuoái cuøng bao goàm 10 raøng buoäc khoâng aâm.
Baøi toaùn ñieàu ñoä coù theå thieát laäp nhö laø 1 baøi toaùn qui hoaïch disjunctive nhö treân
chöa chaéc laø coù 1 phöông phaùp giaûi chuaån möïc coù theå laøm vöøa yù ta.
Cöïc tieåu makespan cuûa jobshop laø daïng baøi toaùn raát khoù, thöôøng döïa vaøo
pheùp lieät keâ(enumeration) hay kinh nghieäm (heuristics).
Ñeå ñöôïc lôøi giaûi toái öu, ta xeùt tôùi phöông phaùp branch and bound. Ñeå dieãn taû
dieãn taû moät trong nhöõng thuû tuïc phaân nhaùnh, ta xeùt moät lôùp ñieàu ñoä cuï theå, goïi laø
ñieàu ñoä tích cöïc– active schedules.
Moät ñieàu ñoä khaû thi ñöôïc goïi laø tích cöïc neáu khoâng theå thay ñoåi döôùi baát kyø
hình thöùc naøo laøm cho moät soá nguyeân coâng hoaøn taát sôùm hôn vaø khoâng coù nguyeân
coâng naøo keát thuùc treã hôn. Moät ñieàu ñoä tích cöïc aùm chæ raèng khi moät nguyeân coâng
ñeán moät maùy thì noù ñöôïc xöû lyù caøng sôùm caøng toát theo 1 trænh töï cho tröôùc. Ñeå hieåu
roû hôn veà ñieàu ñoä tích cöïc, ta xeùt 1 ñieàu ñoä khoâng tích cöïc trong hình 5.2. trong ñieàu
ñoä khoâng tích cöïc naøy, coù 1 khoaûng thôøi gian ñuû lôùn ñeå thöïc hieän tieáp nguyeân coâng

(1,1) ñang chôø gia coâng. Keá keá hoaïch ñieàu ñoä naøy roõ raøng laø khoâng tích cöïc vì` 1
`ñieàu ñoä tích cöïc khoâng theå coù thôøi gian roãi trong khi coù 1 nguyeân coâng ñang chôø
thöïc hieän coù theå laáp vaøo khoaûng thôøi gian ñoù.
Ñònh nghóa treân cho thaáy raèng moät ñieàu ñoä tích cöïc ñaëc ñieåm laø khoâng theå
giaûm thôøi gian thöïc hieän coâng vieäc maø khoâng phaûi taêng thôøi gian baét ñaàu cuûa vaøi
nguyeân coâng khaùc. Dó nhieân laø seõ coù nhieàu keá hoaïch ñieàu ñoä tích cöïc khaùc nhau vaø 1
trong nhöõng keá hoaïch ñieàu ñoä ñoù laø toái öu.
Maùy 1 (1,1)
Maùy 2 (2,3) (2,2) (2,1)
Maùy 3 (3,2)
Thôøi gian
0 2 4 6 8
Hình 5.2 - Moät ñieàu ñoä khoâng tích cöïc

Moät keá hoaïch phaân nhaùnh thöôøng döïa vaøo vieäc phaùt ra taát caû nhöõng keá hoaïch ñieàu
ñoä tích cöïc ➔ ta coù thuaät toaùn ñôn giaûn
 laø taäp hôïp caùc nguyeân coâng maø taát caû vieäc tröôùc noù ñeàu ñaõ ñöôïc ñieàu ñoä
(hay cuõng hieåu laø :  laø taäp hôïp caùc nguyeân coâng ñaõ ñöôïc ñieàu ñoä !)
rij laø thôøi gian baét ñaàu sôùm nhaát coù theå cuûa nguyeân coâng (i,j) trong taäp 
' laø taäp con cuûa 
Thuaät Toaùn 5.2.1 Phaùt Ra Taát Caû Ñieàu Ñoä Tích Cöïc
Böôùc 1 ( ñieàu kieän ban ñaàu)

Ñaët  chöùa nguyeân coâng ñaàu tieân cuûa moãi coâng vieäc
Ñaët rij = 0,  (i, j ) 
Böôùc 2 (choïn maùy)
Ñieàu ñoä cho phaàn hieän taïi
t () = min rij + pij 
(i , j )
ñaët laø maùy i ñaõ ñaït ñöôïc cöïc tieåu
i*
Böôùc 3 ( chia nhaùnh)
( )
Ñaët  ' laø taäp hôïp taát caû nguyeân coâng i * , j treân maùy i* : ri* j  t ()
Vôùi moãi nguyeân coâng trong  ' , xeùt keá hoaïch ñieàu ñoä töøng phaàn (môû roäng) vôùi
nguyeân coâng keá treân maùy i*
Vôùi moãi keá hoaïch ñieàu ñoä töøng phaàn naøy, xoaù nguyeân coâng töø taäp  , goàm caû
nhöõng nguyeân coâng ngay sau noù trong  vaø quay trôû laïi böôùc 2
Thuaät toaùn treân laø khaùi nieäm cô baûn cho quaù trình phaân nhaùnh. Böôùc 3 theå
hieän vieäc phaân nhaùnh töø nuùt ñöôïc xaùc ñònh trong keá hoaïch ñieàu ñoä töøng phaàn(partial
scheduling); soá phaân nhaùnh baèng vôùi soá nguyeân coâng trong taäp  ' . Vôùi thuaät toaùn

naøy ta coù theå phaùt ra toaøn boä caây, vaø caùc nuùt taïi ñaùy cuûa caây laø taát caû caùc keá hoaïch
ñieàu ñoä tích cöïc.
Vì vaäy moät nuùt  treân caây töông öùng vôùi 1 keá hoaïch ñieàu ñoä töøng phaàn vaø keá
hoaïch ñieàu ñoä töøng phaàn naøy ñöôïc ñaëc tröng bôûi söï choïn löïa töø caùc cung disjunctive.
Caùc cung disjunctive naøy phuø hôïp vôùi trình töï caùc coâng vieäc tröôùc ñoù cuûa taäp 
ñöôïc ñieàu ñoä. Moät nhaùnh ñi ra töø nuùt  töông öùng vôùi söï choïn löïa moät nguyeân coâng
( )
i * , j   ' laøm nguyeân coâng keá tieáp ñöôïc thöïc hieän treân maùy i*. Cung disjunctive
( ) ( ) ( )
i * , j ➔ i  , k ñöôïc theâm vaøo maùy i* ñeå taát caû nguyeân coâng i  , k vaãn ñöôïc ñieàu ñoä
treân maùy i*. Ñieàu naøy yù noùi, moät nuùt môùi taïi möùc thaáp hôn  ' , döïa vaøo ññ töøng
phaàn, chöùa 1 soá cung disjunctive ñöôïc choïn theâm vaøo.
Ñaët D ' kyù hieäu cho taäp caùc cung tuyeån ñöôïc choïn löïa taïi nuùt môùi. Soá nhaùnh
xuaát hieän töø nuùt  baèng vôùi soá nguyeân coâng trong  ' .
Ñeå tìm chaën döôùi cho makespan taïi nuùt  ' , xeùt G( D ' ). Chieàu daøi ñöôøng tôùi
haïn (critical path) trong ñoà thò naøy laø keát quaûcaän döôùi cho makespan taïi  ' .Ta goïi
caän döôùi LB( ' ).
Nuùt 
Nuùt Nuùt  "

'
(
Choïn i  , j) ( )
Choïn i  , l
Taát caû cung tuyeån Taát caû cung tuyeån
( ) ( )
i , j ➔ i , k , ( ) (
i ,l ➔ i , k , )
 nguyeân coâng  nguyeân coâng
( )
i , k tôùi khi ñöôïc ññ,

( )
i , k tôùi khi ñöôïc ññ,

ñöôïc coäng theâm ñöôïc coäng theâm

( )( )
' = i  , j i  , l

CHÖÔNG 6: Ñ IEÀU ÑOÄ HEÄ THOÁNG LAÉP RAÙP LINH HOAÏT
I - GIÔÙI THIEÄU
Heä thoáng laép raùp linh hoaït raát khaùc vôùi job shop. Trong job shop, moãi coâng vieäc ñeàu
coù nhöõng ñaëc ñieåm rieâng vaø hoaøn toaøn khaùc vôùi nhöõng coâng vieäc khaùc. Trong heä
thoáng laép raùp linh hoaït, noù coù 1 soá loaïi saûn phaåm nhaát ñònh vaø heä thoáng phaûi saûn
xuaát 1 soá löôïng cho tröôùc ñoái vôùi moãi loaïi. Vì vaäy 2 ñôn vò cuûa cuøng 1 loaïi saûn phaåm
laø gioáng nhau.
Söï di chuyeån cuûa caùc coâng vieäc trong heä thoáng laép raùp linh hoaït thöôøng ñöôïc
ñieàu khieån bôûi heä thoáng vaän chuyeån phoâi lieäu. Thôøi gian baét ñaàu cuûa 1 coâng vieäc
treân 1 maùy phuï thuoäc vaøo thôøi gian hoaøn taát coâng vieäc ñoù treân maùy tröôùc ñoù. Heä
thoáng vaän chuyeån phoâi lieäu cuõng giôùi haïn soá coâng vieäc phaûi chôø giöõa caùc maùy hay
traïm laøm vieäc.
Trong chöông naøy ta seõ phaân tích 3 moâ hình khaùc nhau cuûa heä thoáng laép raùp
linh hoaït. Moâi tröôøng maùy trong caû 3 moâ hình ñeàu gioáng vôùi moâi tröôøng maùy cuûa
flow shop hay flow shop linh hoaït. Tuy nhieân, moâ hình ôû ñaây phöùc taïp hôn nhieàu,
chuû yeáu laø do söï theâm vaøo caùc raøng buoäc do heä thoáng vaän chuyeån phoâi lieäu.
Moâ hình ñaàu tieân laø 1 doøng di chuyeån qua 1 soá löôïng maùy. Daây chuyeàn laø
unpace, nghóa laø moät coâng vieäc coù theå maát nhieàu thôøi gian hôn caàn thieát treân 1 maùy
naøo ñoù. Oå tröõ phoâi giôùi haïn giöõa caùc maùy coù theå gaây aùch taéc hay thieáu phoâi lieäu cho
maùy tieáp theo. Moät soá loaïi saûn phaåm khaùc nhau phaûi ñöôïc saûn xuaát vôùi 1 soá löôïng
cho tröôùc, vaø muïc tieâu laø cöïc ñaïi naêng suaát. Moät ví duï cho moâi tröôøng loaïi naøy laø
vieäc laép raùp maùy photocopy. Caùc loaïi maùy photocopy khaùc nhau thöôøng ñöôïc laép raùp
treân cuøng 1 daây chuyeàn. Nhöõng loaïi khaùc nhau thöôøng laø cuøng 1 hoï vaø coù nhöõng ñaëc
ñieåm chung. Tuy nhieân chuùng khaùc nhau veà 1 soá chöùc naêng löïa choïn. Ví duï, ñoái vôùi
maùy photocopy thì coù loaïi coù theâm chöùc naêng töï ñoäng cho taøi lieäu vaøo hay coù boä
phaän quang hoïc phöùc taïp hôn moät soá loaïi khaùc. Nhöõng loaïi maùy coù nhöõng chöùc naêng
löïa choïn khaùc nhau chæ ra raèng thôøi gian thöïc hieän 1 coâng ñoaïn naøo ñoù coù theå khaùc
nhau.
Loaïi moâ hình thöù 2 laø heä thoáng laép raùp böôùc (paced) coù heä thoáng baêng taûi
dòch chuyeån vôùi vaän toác coá ñònh. Nhöõng saûn phaåm caàn ñöôïc laép raùp di chuyeån töø
traïm naøy ñeán traïm keá vôùi toác ñoä laø haèng soá. Moãi traïm coù khaû naêng vaø nhöõng raøng
buoäc rieâng. Moät laàn nöõa, nhöõng loaïi saûn phaåm khaùc nhau phaûi ñöôïc laép raùp. Muïc
tieâu laø saép xeáp thöù töï caùc coâng vieäc sao cho khoâng coù traïm laøm vieäc naøo bò quaù taûi
vaø cöïc tieåu chi phí setup. Heä thoáng laép raùp böôùc raát phoå bieán trong coâng nghieäp saûn
xuaát xe, nôi maø nhöõng loaïi xe khaùc nhau phaûi ñöôïc laép raùp treân cuøng 1 daây chuyeàn.
Moâ hình thöù 3 laø heä thoáng doøng chaûy linh hoaït vôùi oå tröõ phoâi giôùi haïn vaø coù
theå bypass. Traùi ngöôïc vôùi 2 moâ hình tröôùc, taïi moãi traïm laøm vieäc coù 1 soá maùy ñöôïc
xeáp song song. Moät coâng vieäc coù theå ñöôïc tieán haønh treân baát kyø 1 maùy song song
naøo trong traïm laøm vieäc vaø cuõng coù theå boû qua (bypass). Muïc tieâu laø cöïc ñaïi naêng
suaát. Ví duï, heä thoáng loaïi naøy coù theå ñöôïc söû duïng trong vieäc saûn xuaát bo maïch in.
nhöõng bo maïch in ñöôïc saûn xuaát theo loâ vaø moãi loâ coù nhöõng nguyeân coâng rieâng.

II - ÑIEÀU ÑOÄ CHO HEÄ THOÁNG LAÉP RAÙP UNPACED
Xeùt 1 soá löôïng maùy vôùi oå tröõ phoâi giöõa caùc maùy laø giôùi haïn. Heä thoáng vaän chuyeån
vaät lieäu di chuyeån 1 coâng vieäc töø maùy naøy ñeán maùy keá tieáp laø unpaced. Vì vaäy, baát
cöù khi naøo 1 maùy hoaøn taát 1 coâng vieäc thì noù seõ chuyeån coâng vieäc ñoù vaøo oå tröõ phoâi
cuûa maùy keá tieáp neáu oå tröõ phoâi vaãn chöa ñaày. Neáu oå tröõ phoâi ñaày thì seõ gaây neân tình
traïng aùch taéc. Heä thoáng vaän chuyeån phoâi lieäu seõ khoâng cho pheùp boû qua vì caùc maùy
phuïc vuï theo qui taéc first-in-first-out. Loaïi quaù trình naøy thöôøng gaëp trong vieäc laép
raùp nhöõng saûn phaåm lôùn nhö tivi, maùy photocopy…
Moâi tröôøng maùy vôùi oå tröõ phoâi giôùi haïn naøy veà maët toaùn hoïc laø töông ñöông
vôùi heä thoáng chuoåi maùy lieân tuïc, khoâng coù oå tröõ phoâi trung gian; nghóa laø vuøng ñeäm
giöõa 2 maùy coù theå xem nhö laø 1 maùy coù thôøi gian thöïc hieän laø 0 ñoái vôùi taát caû caùc
coâng vieäc. Vì vaäy baát kyø 1 soá löôïng maùy coù oå tröõ phoâi giôùi haïn naøo cuõng coù theå
chuyeån thaønh 1 heä thoáng töông ñöông coù 1 soá löôïng maùy (nhieàu hôn) vôùi oå tröõ phoâi
baèng 0. Chuyeån ñoåi moâ hình coù oå tröõ phoâi thaønh moâ hình khoâng coù oå tröõ phoâi raát coù
lôïi vì moâ hình khoâng coù oå tröõ phoâi deã moâ taû vaø tính toaùn hôn. Trong phaàn naøy ta taäp
trung vaøo nhöõng moâ hình khoâng coù oå tröõ phoâi. Vaø ñöông nhieân laø seõ coù nhöõng maùy
coù thôøi gian thöïc hieän baèng 0.
Nhöõng keá hoaïch ñieàu ñoä ñöôïc phaùt nhö sau: tröôùc tieân 1 taäp caùc coâng vieäc
cho tröôùc ñöôïc ñieàu ñoä theo 1 trình töï nhaát ñònh. Taäp hoïp naøy chöùa nhöõng coâng vieäc
cuûa taát caû caùc loaïi saûn phaåm, vaø coù theå coù nhieàu hôn 1 coâng vieäc cuûa cuøng loaïi saûn
phaåm. Taäp hôïp naøy ñöôïc noái tieáp bôûi 1 taäp hôïp thöù 2 gioáng nhö taäp hôïp thöù nhaát vaø
ñöôïc ñieàu ñoä theo cuøng 1 kieåu. Quaù trình naøy bò laëp maõi seõ daãn ñeán keát quaû laø ñieàu
ñoä chu kyø.
Nhöõng keá hoaïch ñieàu ñoä chu kyø thöôøng khoâng thöïc teá khi thôøi gian setup phuï
thuoäc tuaàn töï giöõa nhöõng loaïi saûn phaåm. Loaïi naøy hieäu quaû khi tính daøi haïn cuûa cuøng
loaïi saûn phaåm. Tuy nhieân khi thôøi gian setup khoâng ñaùng keå thì ñieàu ñoä chu kyø coù
nhöõng thuaän lôïi quan troïng. Ví duï neáu nhu caàu cho moãi loaïi saûn phaåm laø haèng soá thì
1 keá hoaïch ñieàu ñoä chu kyø seõ cho chi phí löu kho thaáp hôn so vôùi keá hoaïch ñieàu ñoä
daøi haïn cho moãi loaïi saûn phaåm. Ñieàu ñoä chu kyø cuõng coù thuaän lôïi laø deå daøng kieåm
soaùt vaø ñi theo 1 qui taéc nhaát ñònh. Tuy nhieân ñieàu ñoä chu kyø khoâng nhaát thieát laø cöïc
ñaïi naêng suaát. Duø sao ñi nöõa thì trong thöïc teá, nhaø ñieàu ñoä thöôøng chaáp nhaän keá
hoaïch ñieàu ñoä chu kyø qua ñoù anh ta chaáp nhaän nhöõng sai leäch thaáp, phuï thuoäc vaøo
nhu caàu hieän taïi.
Giaû söû coù l loaïi saûn phaån khaùc nhau. Nk laø soá löôïng coâng vieäc cuûa saûn phaåm
loaïi k trong suoát muïc tieâu saûn xuaát. Muïc tieâu saûn xuaát coù theå laø 1 khoaûng thôøi gian 6
thaùng hay 1 naêm vaø soá löôïng coù theå raát lôùn. Neáu z laø öôùc soá chung lôùn nhaát cuûa taát
caû caù soá nguyeân N1, N2,…, Nl thì veùc tô
N N
N* = ( 1 ,…, l )
z z
Laø taäp hôïp nhoû nhaát chöùa cuøng 1 tæ leä cuûa nhöõng loaïi saûn phaåm khaùc nhau khi muïc
tieâu saûn xuaát daøi haïn. Taäp hôïp naø thöôøng ñöôïc goïi laø taäp boä phaän cöïc tieåu (MPS).
Cho tröôùc veùc tô N*, nhöõng yeáu oá trong MPS coù theå ñöôïc ñôn giaûn nhö n coâng vieäc
maø khoâng maát tính toång quaùt:

1 l
n=  Nk
z k =1
goïi pij laø thôøi gian thöïc hieän coâng vieäc j, j = 1, …, n treân maùy i. Ñieàu ñoä chu kyø ñöôïc
ñònh bôûi trình töï cuûa n coâng vieäc trong MPS. Coù theå coù nhöõng coâng vieäc khaùc nhau
trong MPS laø töø cuøng 1 loaïi saûn phaåm vaø coù nhöõng yeâu caàu thöïc hieän gioáng nhau
khoâng aûnh höôûng caùch tieáp caän ñöôïc moâ taû trong phaàn sau ñaây. Veà cô baûn thì cöïc
ñaïi naêng suaát heä thoáng töông ñöông vôùi vieäc cöïc tieåu hôøi gian chu kyø cuûa MPS ôû
traïng thaùi xaùc laäp. Trong tröôøng hôïp naøy thôøi gian chu kyø MPS coù theå ñöôïc dònh
nghóa nhö laø thôøi gian giöõa 2 coâng vieäc ñaàu tieân vaøo heä thoáng. Ví duï sau moâ taû yù
nieäm veà thôøi gian chu kyø MPS.
Thí duï 6.2.1 Thôøi gian chu kyø MPS

Xeùt heä thoáng laép raùp coù 4 maùy vaø khoâng coù oå tröõ phoâi trung gian. 3 loaïi saûn phaåm
ñöôïc saûn xuaát vôùi löôïng nhö nhau, nghóa laø:
N* = (1, 1 , 1)
Thôøi gian thöïc hieän cuûa 3 coâng vieäc trong MPS laø:
1 2 3
III - COÂNG
VIEÄC
p1j 0 1 0
p2j 0 0 0
p3j 1 0 1
p4j 1 1 0
Maùy thöù 2 coù thôøi gian thöïc hieän baèng 0 ñoái vôùi caû 3 coâng vieäc coù chöùc naêng nhö laø
oå tröõ phoâi giöõa maùy 1 vaø maùy 3. giaûn ñoà Gantt cho ví duï naøy vôùi 2 trình töï khaùc nhau
ñöôïc trình baøy trong hình 6.1. Ñoái vôùi caû 2 trình töï thì traïng thaùi xaùc laäp ñeàu ñaït
ñöôïc ôû chu kyø thöù 2. ñoái vôùi trình töï 1, 2, 3 thì thôøi gian chu kyø laø 3 trong khi ñoái vôùi
trình töï 1, 3, 2 thì thôøi gian chu kyø laø 2.

CHÖÔNG 7: FDHDF
CHÖÔNG 8: FRG

Kyõ thuaät Ñieàu ñoä trong Saûn xuaát Chöông 11 – Thieát keá heä thoáng ñieàu ñoä
CHÖÔNG 9: ÑIEÀU ÑOÄ NHAÂN LÖÏC
I - GIÔÙI THIEÄU
Ñieàu ñoä nhaân löïc lieân quan ñeán vieäc saép xeáp lòch laøm vieäc vaø phaân coâng nhaân söï vaøo
caùc ca ñeå ñaùp öùng nhu caàu veà nhaân löïc (thay ñoåi theo thôøi gian). Nhöõng baøi toaùn naøy
thöôøng ñöôïc baét gaëp caû trong saûn xuaát laãn dòch vuï nhö xeáp lòch laøm vieäc cho y taù trong
beänh vieän, caûnh saùt, nhaân vieân tröïc ñieän thoaïi… Ñaëc bieät laø trong moâi tröôøng dòch vuï
thì coâng vieäc thöôøng bò keùo daøi vaø khoâng coù qui taéc, nhu caàu nhaân söï luoân thay ñoåi
theo thôøi gian. Lòch ñieàu ñoä thöôøng bò raøng buoäc bôûi nhieàu yeáu toá nhö raøng buoäc veà
thieát bò, luaät coâng ñoaøn… Vì vaäy, vieäc ñöa ra keát quaû cho baøi toaùn loaïi naøy thöôøng raát
phöùc taïp vaø khoù khaên.
Trong chöông naøy, tröôùc tieân chuùng ta seõ xem xeùt moät baøi toaùn ñieàu ñoä nhaân
löïc khaù cô baûn vôùi moät giaûi phaùp töông ñoái ñôn giaûn. Sau ñoù chuùng ta seõ moâ taû moät hoï
caùc baøi toaùn ñieàu ñoä nhaân löïc baèng qui hoaïch nguyeân vaø xem xeùt giaûi moät tröôøng hôïp
ñaëc bieät, baøi toaùn boá trí nhaân löïc theo chu kyø. Ñaây laø baøi toaùn coù nhieàu öùng duïng
trong thöïc teá vaø deã daøng theo quan ñieåm toå hôïp. Tieáp theo, chuùng ta seõ xem xeùt theâm
moät vaøi tröôøng hôïp ñaëc bieät vaø môû roäng cuûa baøi toaùn boá trí nhaân löïc theo chu kyø. Cuoái
cuøng, chuùng ta seõ baøn veà baøi toaùn leân lòch laøm vieäc cho phi haønh ñoaøn gaëp phaûi trong
coâng nghieäp haøng khoâng.
II - ÑIEÀU ÑOÄ NGAØY NGHÆ
Tröôùc tieân chuùng ta caàn xem xeùt moät söï coâng baèng trong vieäc saép xeáp caùc ngaøy ngæ
cho coâng nhaân . Moãi ngaøy trong tuaàn moät soá löôïng nhaân vieân trong tuaàn caàn phaûi
hieän dieän. Soá löôïng nhaân coâng naøy thay ñoåi theo ngaøy nhöng taäp hôïp yeâu caàu laø
gioáng nhau töø tuaàn naøy sang tuaàn khaùc. Moät tuaàn coù 7 ngaøy ñöôïc baét ñaàu töø chuû nhaät
vaø keát thuùc vaøo thöù 7. trong baøi toaùn naøy chuùng ta coù muïc tieâu laø tìm soá nhaân coâng
toái thieåu maø coù theå thoaû maõn ñöôïc 7 ngaøy/tuaàn.
Raøng buoäc:
➢ Thoaû maõn nhu caàu trong ngaøy nj , j = 1 .. 7
➢ Moãi coâng nhaân phaûi coù ñöôïc k1 trong k2 ngaøy nghó cuoái tuaàn
➢ Moãi coâng nhaân phaûi laøm vieäc ñuû 5 ngaøy trong tuaàn
➢ Moãi coâng nhaân khoâng ñöôïc laøm vieäc 6 ngaøy lieân tuïc.
3 loaïi raøng buoäc caän döôùi caàn phaûi ñöôïc thoaû maõn:
Raøng buoäc ñeå ñöôïc nghæ cuoái tuaàn.
 k max( n1 , n7 ) 
W  2  (ôû ñaây ta laøm troøn leân)
 k 2 − k1 
Raøng buoäc toång nhu caàu

1 7 
W   nj 
 5 j =1 
Raøng buoäc nhu caàu cöïc ñaïi
W  max( n1 ,...., n7 )
trong 3 raøng buoäc naøy chuùng ta chon soá lôùn nhaát.
Giaûi thuaät duøng ñeå giaûi baøi toaùn naøy laø tìm ra baûng ñieàu ñoä thoaû maõn caùc raøng buoäc
vôùi nguoàn nhaân löïc thaáp nhaát.
n = max( n1 , n7 )
goïi u j = W − n j vôùi j= 2..6
u j = n − n j vôùi j= 1 vaø 7
Giaûi thuaät 9.2.1
Böôùc 1 (ñieàu ñoä ngaøy cuoái tuaàn)
gaùn ngaøy nghæ cuoái tuaàn ñaàu tieân cho W-n coâng nhaân ñaàu tieân
gaùn ngaøy nghæ cuoái tuaàn thöù hai cho W-n coâng nhaân tieáp theo
quaù trình naøy cöù tieáp tuïc cho ñeán khi quay laïi nhaân vieân thöù nhaát.
Böôùc 2 (xaùc ñònh nhöõng caëp ngaøy nghó)
taïo ra moät list goàm n caëp ngaøy nghæ ñöôïc ñaùnh soá thöù töï töø 1..n
choïn ngaøy k sao cho u k = max( u1 ...u 7 )
choïn ngaøy l l  k sao cho u l  0 . Neáu u l = 0 cho taát caû l  k , choïn l = k
taêng caëp (k,l) vaøo list vaø giaûm u k vaø u l xuoáng 1 ñôn vò
laëp laïi giaûi thuaät naøy n laàn
taïi cuoái cuûa list, coù theå co caëp (k,k) caëp naøy ñöôïc goïi laø caëp khoâng phaân bieät
cho i=1
Böôùc 3 (chia coâng nhaân vaøo tuaàn thöù I)
trong tuaàn thöù i coâng nhaân rôi vaøo 4 loaïi sau:
Loaïi Ngaøy cuoái tuaàn thöù i Ngaøy bình thöôøng trong tuaàn thöù i Ngaøy cuoái tuaàn thöù i+1
Loaïi T1 Nghæ Khoâng coù ngaøy nghæ Nghæ
Loaïi T2 Nghæ Coù moät ngaøy nghæ Laøm vieäc
Loaïi T3 Laøm vieäc Coù moät ngaøy nghæ Nghæ
Loaïi T4 Laøm vieäc Coù hai ngaøy nghæ Laøm vieäc
Chính xaùc laø coù n coâng nhaân laøm vieäc moãi tuaàn
T3+T4 = n
T2+T4 = n
Suy ra T2 = T3
Böôùc 4 (gaùn caëp ngaøy nghæ cho tuaàn thöù i)

gaùn n caëp, baét ñaàu töø cuûa ñaàu cuûa list

tröôùc tieân gaùn caëp ngaøy nghæ cho coâng nhaân loaïi T4
moãi loaïi coâng nhaân T2 vaø T3 sau ñoù gaùn T3 vaøo ngaøy sôùm nhaát vaø T2 vaøo ngaøy treã
nhaát.
Cho i= i+1 roài quay laïi böôùc 3.

Ví duï 9.2.1: aùp duïng giaûi thuaät ñieàu ñoä days – off
Ngaøy j 1 2 3 4 5 6 7
Chuû nhaät Thöù hai Thöù ba Thöù tö Thöù naêm Thöù saùu Thöù baûy
Yeâu caàu 1 0 3 3 3 3 2
Soá nhaân coâng yeâu caàu cöïc ñaïi cuoái tuaàn laø n = 2
Trong 3 tuaàn lieân tieáp phaûi coù moät tuaàn ñöôïc nghæ vaøo cuoái tuaàn.
Töùc laø k1 = 1 vaø k 2 = 3
 (3x 2) 
W =  =3
 (3 − 1)
15 
W  =3
5
W 3
cho neân, soá coâng nhaân nhoû nhaát laø 3. chuùng ta gaùn 1 ngaøy nghæ cuoái tuaàn cho 1 coâng
nhaân trong tuaàn ñoù
S S M T W T F S S M T W T F S S M T W T F S
1 x x x
2 x x
3 x x
Ñeán thôøi ñieåm naøy,soá coâng nhaân dö ngaøy chuû nhaät laø 1 vaø ngaøy thöù hai laø 3
Ngaøy j 1 2 3 4 5 6 7
uj 1 3 0 0 0 0 0
Ôû ñaây, chuùng ta choïn ra 2 caëp ngaøy nghæ: moät caëp phaân bieät vaø moät caëp khoâng phaân
bieät.
Caëp 1: Chuû Nhaät – Thöù Hai
Caëp 2: Thöù Hai – Thöù Hai
Chuùng ta seõ duøng 2 caëp naøy ñeå ñieàu ñoä cho moãi tuaàn.
Keát quaû cuûa vieäc phaân loaïi vaø xeáp loaïi coâng nhaân vaøo tuaàn thöù nhaát nhö sau:
Caëp thöù nhaát ñöôïc gaùn cho loaïi coâng nhaân T4 vaø caëp thöù hai ñöôïc chia ra cho 2
loaïi T2 vaø T3
Cöù tieáp tuïc giaûi thuaät naøy nhö theá, ta coù keát quaû ñieàu ñoä nhö sau:
1 x x x x x x x
2 x x x x x x

3 x x x x x x
Tuy nhieân, chuùng ta caàn chuù yù raèng coù tröôøng hôïp moät coâng nhaân laøm vieäc 6 ngaøy
lieân tuïc trong tröôøng hôïp naøy keát quaû laø duy nhaát vaø khoâng theå traùnh khoûi.
VÍ DUÏ 9.2.2
Aùp duïng giaûi thuaät ñieàu ñoä DAYS – OFF cho ví duï sau.
Giaû söû raèng yeâu caàu nguoàn nhaân löïc haèng ngaøy ñöôïc cho nhö sau:
Ngaøy j 1 2 3 4 5 6 7
Chuû nhaät Thöù hai Thöù ba Thöù tö Thöù naêm Thöù saùu Thöù baûy
Yeâu caàu 3 5 5 5 7 7 3
Soá nhaân coâng yeâu caàu cöïc ñaïi cuoái tuaàn laø n = 3
Trong 5 tuaàn lieân tieáp phaûi coù 3 tuaàn ñöôïc nghæ vaøo cuoái tuaàn.
Töùc laø k1 = 3 vaø k 2 = 5
 5 x3 
W =   =8
 (5 − 3)
 35 
W  =7
5
W 7
cho neân, soá coâng nhaân nhoû nhaát laø 8 vaø W – n = 5. chuùng ta gaùn ngaøy nghæ cuoái tuaàn
cho 5 coâng nhaân trong moãi tuaàn, vôùi caùch thöùc nhö vaäy chuùng ta gaùn ngaøy nghæ cuoái
tuaàn cho 8 coâng nhaân nhö sau:
1 x x x x x
2 x x x x x
3 x x x x x
4 x x x x x
5 x x x x
6 x x x x
7 x x x x
8 x x x
vôùi caùch thöùc ñoù 8 ngöôøi coù theå nghæ cuoái tuaàn , vaø soá dö uj laø:
Ngaøy j 1 2 3 4 5 6 7
uj 0 3 3 3 1 1 0
Coù raát nhieàu caùch ñeå choïn ra 3 caëp ngaøy nghæ cuoái tuaàn, ví duï nhö:

Caëp 1 : Thöù Hai – Thöù Ba

Caëp 2 : Thöù Ba – Thöù Tö
Caëp 3 : Thöù Ba – Thöù Tö
Keát quaû cuûa vieäc phaân loaïi vaø xeáp loaïi coâng nhaân vaøo tuaàn thöù nhaát nhö sau:
T1 : 1,2
T2 : 3,4,5
T3 : 6,7,8
T4: -
Coâng nhaân 3 baét caëp vôùi coäng nhaân 6, Coâng nhaân 4 baét caëp vôùi coäng nhaân 7, Coâng
nhaân 5 baét caëp vôùi coäng nhaân 8.
Keát quaû cuûa vieäc phaân loaïi vaø xeáp loaïi coâng nhaân vaøo tuaàn thöù hai nhö sau:
T1 : 6,7
T2 : 1,2,8
T3 : 3,4,5
T4: -
T1 : 3,4
T2 : 5,6,7
T3 : 1,2,8
T4: -
Cöù tieáp tuïc giaûi thuaät naøy nhö theá chuùng ta coù baûng keát quaû ñieàu ñoä nhö sau:
1 x x x x x x x
2 x x x x x x x
3 x x x x x x x
4 x x x x x x x
5 x x x x x x x
6 x x x x x x
7 x x x x x x
8 x x x x x x

III - ÑIEÀU ÑOÄ CA KÍP
Trong phaàn naøy chuùng ta seõ xem xeùt moät baøi toaùn ñieàu ñoä nhaân löïc toång quaùt hôn vaø
theo moät caùch tieáp caän hoaøn toaøn khaùc. Moät chu kyø naøo ñoù coù theå laø 1 ngaøy trong khi
nhöõng chu kyø khaùc coù theå laø 1 tuaàn hay vaøi tuaàn. Khaùc vôùi phaàn tröôùc, moãi coâng vieäc
trong moãi chu kyø coù chi phí rieâng vaø muïc tieâu laø cöïc tieåu toång chi phí.
Baøi toaùn coù theå thieát laäp nhö sau. Chu kyø ñöôïc xaùc ñònh tröôùc bao goàm m khoaûng thôøi
gian. Thôøi gian ôû moãi chu kyø khoâng nhaát thieát phaûi gioáng nhau. Trong khoaûng thôøi
gian thöù i, i=1, …, m, ñoøi hoûi bi nhaân vieân. ÔÛ ñaây coù n ca khaùc nhau, giaù trò aij, j=1, …,
n, seõ nhaän giaù trò 1 neáu khoaûng thôøi gian thöù i thuoäc ca thöù j vaø nhaän giaù trò 0 neáu
ngöôïc laïi. Goïi cj laø chi phí phaân coâng 1 nhaân vieân trong ca thöù j vaø xl laø bieán quyeát
ñònh chæ soá löôïng nhaân vieân ñöôïc phaân coâng trong ca thöù j. Baøi toaùn ñöôïc thieát laäp
theo qui hoaïch tuyeán tính nguyeân nhö sau
Minimize c1x1 +c2x2 + … +cnxn
Raøng buoäc
a11x1 + a12x2 + … + a1nxn  b1
a21x2 + a22x2 + … + a2nxn  b2
…
am1xm + am2x2 + … + amnxn  bm
xj  0 j=1, …, n vaø x1, x2, …, xn nguyeân
Baøi toaùn moâ taû döôùi daïng ma traän nhö sau:
Minimize cx
Raøng buoäc
Ax  b
x 0
Baøi toaùn qui hoaïch nguyeân loaïi naøy ñöôïc bieát ñeán laø loaïi NP-hard veà maët toång quaùt
(raát khoù giaûi theo caùch bình thöôøng). Tuy nhieân, ma traän A thöôøng coù caáu truùc ñaëc
bieät. Ví duï taïi ca thöù j, vectô (a1j, a2j, …, amj) coù theå chöùa moät loaït lieân tuïc nhöõng con
soá 1. tuy nhieân, soá löôïng soá 1 coù theå thay ñoåi theo töøng ca vì moät soá ca coù theå phaûi
laøm vieäc nhieàu giôø hôn nhöõng ca khaùc.
Ví duï: Ñieàu ñoä nhaân löïc taïi 1 cöûa haøng baùn leû
Xeùt 1 cöûa haøng baùn leû môû cöûa kinh doanh töø 10AM ñeán 9PM. ÔÛ ñaây coù 5 ca:
Ca Thôøi gian laøm vieäc Toång soá giôø laøm vieäc Chi phí
1 10AM ñeán 6PM 8 $50
2 1PM ñeán 9PM 8 $60
3 12AM ñeán 6PM 6 $30
4 10AM ñeán 1PM 3 $15
5 6PM ñeán 9PM 3 $16
Nhu caàu veà nhaân löïc thay ñoåi theo thôøi gian nhö sau:
Giôø Yeâu caàu nhaân löïc Giôø Yeâu caàu nhaân löïc

10AM ñeán 11AM 3 4PM ñeán 5PM 7

11AM ñeán 12AM 4 5PM ñeán 6PM 6
12AM ñeán 1PM 6 6PM ñeán 7PM 4
1PM ñeán 2PM 4 7PM ñeán 8PM 7
2PM ñeán 3PM 7 8PM ñeán 9PM 8
3PM ñeán 4PM 8

Baøi toaùn coù theå ñöôïc thieát laäp theo qui hoaïch nguyeân vôùi ma traän A, vectô b vaø c
nhö sau:
c = (50, 60, 30, 15, 16)
1 0 0 1 0 3 
1 0 0 1 0 4
   
1 0 1 1 0 6 
   
1 1 1 0 0 4
1 1 1 0 0 7 
   
A = 1 1 1 0 0 b = 8 
1 1 1 0 0 7 
   
1 1 1 0 0 6 
0 1 0 0 1  4
   
0 1 0 0 1  7 
   
0 1 0 0 1  8 
Giaûi baøi toaùn treân theo qui hoaïch tuyeán tính boû qua raøng buoäc nguyeân ñöôïc lôøi giaûi laø
(0, 0, 8, 4, 8). Vì keát quaû laø nguyeân neân ñaây cuõng chính laø lôøi giaûi cuûa baøi toaùn qui
hoaïch nguyeân.
Duø daïng baøi toaùn qui hoaïch nguyeân laø NP-hard, nhöng tröôøng hôïp ñaëc bieät vôùi moãi
coät cuûa ma traân chöùa 1 daõy lieân tuïc caùc con soá 1 thì deã daøng. Ta coù theå chöùng minh
ñöôïc raèng lôøi giaûi theo qui hoaïch tuyeán tính boû qua raøng buoäc nguyeân cuûa daïng naøy
luoân luoân laø soá nguyeân.
IV - BAØI TOAÙN ÑIEÀU ÑOÄ NHAÂN LÖÏC COÙ TÍNH CHU KYØ
Ñaây laø 1 lôùp baøi toaùn ñieàu ñoä nhaân löïc coå ñieån. Muïc tieâu laø cöïc tieåu chi phí phaân coâng
nhaân löïc vaøo m thôøi ñoaïn ñeå ñaùp öùng yeâu caàu nhaân löïc. Löu yù laø moãi nhaân vieân laøm 1
ca goàm k thôøi ñoaïn lieân tuïc seõ raûnh vaøo m-k thôøi ñoaïn coøn laïi.
Moät ví duï laø baøi toaùn ñieàu ñoä nhaân löïc coù tính chu lyø (5,7), nghóa laø 1 chu kyø coù 7
ngaøy vaø ngöôøi lao ñoäng phaûi laøm vieäc 5 ngaøy lieân tieáp sau 2 ngaøy nghæ. Nhö ñaû moâ taû
ôû phaàn tröùôc, baøi toaùn naøy ñöôïc thieát laäp döôùi daïng qui hoaïch tuyeán tính nguyeân vôùi
ma traân A nhö sau

1 0 0 1 1 1 1
1 1 0 0 1 1 1

1 1 1 0 0 1 1
 
A = 1 1 1 1 0 0 1
1 1 1 1 1 0 0
 
0 1 1 1 1 1 0
0 0 1 1 1 1 1

duø ma traän A ñaõ ôû daïng raát ñaëc bieät nhöng coù coät vaãn khoâng chöùa 1 daõy caùc con soá 1
lieân tuïc. Vì vaäy ví duï naøy khoâng naèm trong tröôøng hôïp ñaëc bieät nhö ñaõ moâ taû trong
phaàn tröôùc.
Coøn vectô chi phí c , vectô nhu caàu nhaân löïc b vaø vectô bieán quyeát ñònh x vaãn ñöôïc
ñònh nghóa nhö phaàn treân.
Caáu truùc ñaëc bieät cuûa baøi toaùn qui hoaïch nguyeân naøy cho pheùp ta coù theå giaûi ñöïôc moät
caùch hieäu quaû. Ta coù theå chöùng minh ñöôïc raèng lôøi giaûi theo qui hoaïch tuyeán tính boû
qua raøng buoäc nguyeân cuûa daïng naøy raát gaàn vôùi lôøi giaûi cuûa baøi toaùn qui hoaïch
nguyeân. Do ñoù ta ñöa ra ñöôïc giaûi thuaät sau ñeå giaûi ra keát quaû toái öu:
Böôùc 1
Giaûi baøi toaùn qui hoaïch tuyeán tính boû qua raøng buoäc nguyeân cuûa baøi toaùn goác thu
ñöôïc lôøi giaûi laø (x’1, …, x’n).
Neáu x’1, …, x’n laø soá nguyeân thì ñaây laø keát quaû cuûa baøi toaùn. Neáu khoâng, qua böôùc 2
Böôùc 2
Thieát laäp 2 baøi toaùn qui hoaïch tuyeán tính LP’ vaø LP’’ töø baøi toaùn qui hoaïch tuyeán tính
boû qua raøng buoäc nguyeân ôû treân theâm vaøo raøng buoäc:
x1 + … + xn = x 1 +  + x n  cho LP’
vaø
x1 + … + xn = x 1 +  + x n  cho LP’’
ghi chuù: a  laø giaù trò laøm troøn xuoáng vaø a  laø giaù trò laøm troøn leân cuûa soá thöïc a.
LP’’ seõ coù keát quaû toái öu laø soá nguyeân.
Neáu LP’ khoâng coù lôøi giaûi khaû thi thì lôøi giaûi toái öu cuûa LP’’ seõ laø keát quaû cuûa baøi
toaùn goác ban ñaàu.
Neáu LP’ coù lôøi giaûi khaû thi thì lôøi giaûi ñoù nhaát ñònh seõ laø soá nguyeân vaø keát quaû toái öu
cuûa baøi toaùn goác ban ñaàu seõ laø lôøi giaûi toát hôn giöõa 2 lôøi giaûi cuûa baøi toaùn LP’ vaø LP’’.
Ví duï: cöïc tieåu chi phí trong ñieàu ñoä nhaân löïc coù tính chu kyø
Xeùt baøi toaùn ñieàu ñoä nhaân löïc coù tính chu kyø (3,5)

1 0 0 1 1 3
1 1 0 0 1  4
  
A = 1 1 1 0 0 b = 6 
   
0 1 1 1 0 4
0 0 1 1 1 7 
vectô chi phí laø
c = (3.6, 4.8, 5.5, 3.7, 5.2)
Aùp duïng giaûi thuaät treân, ta coù:
Böôùc 1
Giaûi baøi toaùn qui hoaïch tuyeán tính boû qua raøng buoäc nguyeân, ta ñöôïc keát quaû:
x' = (1.5, 0, 4.5, 0, 2.5)
giaù trò cuûa haøm muïc tieâu laø 43.15
Böôùc 2
Theâm vaøo baøi toaùn goác raøng buoäc
x1 + x2 + x3 + x4 + x5 = 8
daãn ñeán baøi toaùn LP’ khoâng coù lôøi giaûi khaû thi.
Theâm vaøo baøi toaùn goác raøng buoäc
x1 + x2 + x3 + x4 + x5 = 9
ta nhaän ñöôïc lôøi giaûi nguyeân x = (2, 0, 4, 1, 2) vôùi giaù trò haøm muïc tieâu laø 43.3
Vì vaäy lôøi giaûi toái öu cuûa baøi toaùn laø x = (2, 0, 4, 1, 2) vôùi giaù trò haøm muïc tieâu laø 43.3
ÖÙng duïng vaø môû roäng cuûa ñieàu ñoä nhaân löïc coù tính chu kyø.
Trong phaàn naøy, ta seõ baøn veà 3 öùng duïng cuûa baøi toaùn ñieàu ñoä nhaân löïc coù tính chu kyø.
Laäp keá hoaïch ngaøy nghæ
Xeùt tröôøng hôïp ñaëc bieät cuûa baøi toaùn trong phaàn 9.2. Moãi nhaân vieân ñöôïc nghæ 2 ngaøy 1
tuaàn vaø khoâng ñöôïc laøm vieäc lieân tieáp 6 ngaøy. Baøi toaùn naøy coù theå ñöôïc thieát laäp döôùi
daïng qui hoaïch tuyeán tính nguyeân vôùi ma traân A nhö sau:
V - ÑIEÀU ÑOÄ CHUYEÁN BAY
Baøi toaùn ñieàu ñoä chuyeán bay raát quan troïng trong coâng nghieäp vaän taûi, nhaát laø trong
coâng nghieäp haøng khoâng. Moâ hình ta seõ xem xeùt sau ñaây raát khaùc vôùi caùc moâ hình ôû
phaàn tröùôc caû veà kyõ thuaät giaûi.
Xeùt 1 taäp goàm m coâng vieäc, ví duï nhö laø chuyeán bay. Moät chuyeán bay ñöôïc
ñaëc tröng bôûi ñieåm xuaát phaùt vaø ñieåm ñeán cuõng nhö thôøi gian cuûa chuyeán bay. Coù 1
taäp goàm n khaû naêng keát hôïp caùc chuyeán bay thaønh 1 round trip maø 1 phi haønh ñoaøn
ñaûm nhieäm (n thöôøng raát lôùn). Moät round trip coù theå goàm nhieàu chuyeán bay. Ví duï 1
maùy bay coù theå rôøi thaønh phoá A ñeán thaønh phoá B sau ñoù ñeán C tröôùc khi quay laïi A.
Baát kyø moät chuyeán bay naøo cuõng coù theå laø 1 boä phaän cuûa nhieàu round trip khaùc nhau.

Round trip thöù j coù chi phí cj. keát quaû laø phaûi laäp ra 1 lòch ñieàu ñoä, xaùc ñònh round trip
naøo seõ ñöôïc choïn. Muïc tieâu laø choïn taäp hôïp caùc round trip cho toång chi phí thaáp nhaát
Ñeå thieát laäp baøi toaùn ñieàu ñoä chuyeán bay, ta ñöa ra moät soá ñieåm sau: Neáu chuyeán bay
thöù i laø 1 phaàn cuûa round trip thöù j thì aij = 1, neáu khoâng thì aij = 0. Bieán quyeát dònh xj
nhaän giaù trò 1 neáu round trip thöù j ñöôïc choïn vaø nhaän giaù trò 0 neáu khoâng ñöôïc choïn.
Baøi toaùn ñieàu ñoä chuyeán bay coù theå thieát laäp theo qui hoaïch nguyeân nhö sau:
Minimize c1x1 + c2x2 + … + cnxn
Raøng buoäc
a11x1 + a12x2 + … + a1nxn = 1
a21x1 + a22x2 + … + a2nxn = 1
…
am1x1 + am2x2 + … + amnxn = 1
xj  {0,1} j = 1 .. n
raøng buoäc trong baøi toaùn naøy thöôøng ñöôïc goïi laø partitioning equations, vaø baøi toaùn
qui hoaïch nguyeân naøy ñöôïc ñeà caäp nhö laø baøi toaùn set partitioning. Ñoái vôùi 1 lôøi giaûi
khaû thi, nhöõng bieán coù giaù trò baèng 1 ñöôïc xem nhö laø 1 partition. Ta ñònh nghóa 1
partition l, Jl = {j | xlj = 1}.
Ñaây laø baøi toaùn thuoäc daïng NP-hard. Nhieàu giaûi thuaät kinh nghieäm cuõng nhö caùc
phöông phaùp lieät keâ ñaõ ñöôïc ñeà nghò ñöa ra cho baøi toaùn naøy. Nhieàu phöông phaùp
l
trong nhöõng caùch tieáp caän naøy duøng khaùi nieäm row prices. Vectô  = ( 1l ,  2l ,...,  ml )
laø 1 taäp hôïp nhöõng row prices khaû thi töông öùng vôùi partition Jl. neáu
m

i =1
l
i aij = c j j  J l.
Price  l
i coù theå ñöôïc giaûi thích nhö laø söï öôùc löôïng chi phí cuûa coâng vieäc (chuyeán
bay) thöù i khi duøng phöông aùn Jl. ta thöôøng coù nhieàu vectô price khaû thi cho 1 partition.
Row prices raát quan troïng trong vieäc tính toaùn söï thay ñoåi veà giaù trò haøm muïc
tieâu neáu 1 partition J1 thay ñoåi thaønh J2. Goïi Z1 vaø Z2 laø giaù trò cuûa haøm muïc tieâu
töông öùng vôùi partition 1 vaø 2.
m
Z2 = Z1 -  ( 1
a −cj)
i ij
jJ 2 i =1
Ñaïi löôïng
m
 j =  ( i1 aij − c j )
i =1
coù theå hieåu nhö laø löôïng tieát kieäm tieàm naêng cuûa partition 1 ñaït ñöôïc baèng caùch bao
goàm coät thöù j. Ta coù theå chöùng minh ñöôïc raèng neáu
m
 (
i =1
1
a −cj)  0
i ij j = 1, …, n
1
ñoái vôùi moïi taäp hôïp row prices  trong partition Jl, thì lôøi giaûi Jl laø toái öu.

Döïa treân khaùi nieäm row prices, giaûi thuaät kinh nghieäm ñôn giaûn sau ñaây coù theå ñöôïc
duøng ñeå tìm lôøi giaûi toát hôn (partition J2) vôùi 1 partition Jl cho tröôùc vaø 1 taäp hôïp row
1
prices  khaû thi töông öùng. Trong giaûi thuaät kinh nghieäm naøy, taäp N laø nhöõng chæ soá
cuûa caùc coät laøm öùng cöû vieân ñöa vaøo J2.
Böôùc 1
Set J2 =  vaø N = {1, 2, …, n}
Böôùc 2
Tính löôïng tieát kieäm tieàm naêng
m
 j =  ( i1 aij − c j ) j = 1, 2, …, n
i =1
tìm coät k trong taäp N coù löôïng tieát kieäm tieàm naêng lôùn nhaát.
Böôùc 3
Vôùi i = 1, …, m neáu aik = 1 thì ñaët aij = 0 vôùi moïi j  k
Böôùc 4
J2 = J2  {k}
N = N – {k}
Trong taäp N, xoaù taát caû caùc j coù aij = 0 vôùi taát caû i = 1, …, m
Böôùc 5
Neáu N =  thì döøng. Neáu khoâng, quay laïi böôùc 2
Ví duï: ñieàu ñoä ñöôøng ñi cho xe taûi
Xeùt 1 kho haøng trung taâm vaø 5 cöûa haøng. Giaû söû raèng trong 1 chuyeán ñi, moãi xe taûi chæ
coù theå phuïc vuï toái ña cho 2 cöûa haøng. Muïc tieâu laø xaùc ñònh xe naøo seõ ñi ñeán cöûa haøng
naøo ñeå cöïc tieåu toång khoaûng caùch di chuyeån. Moãi coät trong baûng theå hieän ñöôøng maø
xe taûi coù theå ñi ñöôïc vaø cj laø toång khoaûng caùch di chuyeån cho moãi chuyeán. Ví duï coät 6
moâ taû chuyeán xe ñi töø kho ñeán cöûa haøng 1 roài qua cöûa haøng 2 vaø quay trôû veà kho. C6 =
14 laø toång khoaûng caùch di chuyeån cho chuyeán ñi naøy
Tuyeán 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
cj 8 10 4 4 2 14 10 8 8 10 11 12 6 6 5
1 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0
0 1 0 0 0 1 0 0 0 1 1 1 0 0 0
0 0 1 0 0 0 1 0 0 1 0 0 1 1 0
0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 1 0 1 0 1
0 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 1 0 1 1
Giaû söû
Partition J1 = 1, 2, 3, 4, 5
1
Taäp row prices khaû thi  = (8, 10, 4, 4, 2)
m
(do giaûi heä phöông trình 
i =1
l
i aij = c j j  J l)
Löôïng tieát kieäm tieàm naêng töông öùng ñöôïc trình baøy trong baûng sau

Tuyeán 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
cj 8 10 4 4 2 14 10 8 8 10 11 12 6 6 5
0 0 0 0 0 4 2 4 2 4 3 0 2 0 0 x6=1
j - - 0 0 0 - -6 -4 -6 -6 -7 -10 2 0 1 x13=1
- - - - 0 - - - -6 - - -10 - 0 -3 x5=1
Aùp duïng giaûi thuaät treân, ta ñöôïc partition môùi J2 = {6, 13, 5}
Partition môùi naøy coù giaù trò haøm muïc tieâu laø Z2 = 22 toát hôn so vôùi giaù trò haøm muïc
tieâu cuûa partition 1 laø Z1 = 28.
Coù raát nhieàu row prices khaû thi (vì 3 phöông trình, 5 aån soá).Vì vaäy, ta coù theå xaùc ñònh
1 row price môùi theo caùch sau:
Ta thaáy
 1 +  2 = 14
2 2
m
(theo phöông trình 
i =1
l
i ai 6 = c6 j = 6)
 11
choïn  12 = c6 = 6.222
 11 +  21
1
 22 = 1 2 1 c6 = 7.777
1 +  2
ta duøng row price  2 = (6.2, 7.8, 3, 3, 2), löôïng tieát kieäm tieàm naêng töông öùng ñöôïc
trình baøy trong baûng sau :
Tuyeán 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
cj 8 10 4 4 2 14 10 8 8 10 11 12 6 6 5
-1.8 -2.2 -1 -1 0 0 -0.8 1.2 0.2 0.8 -0.2 -2.2 0 -1 0 x8=1
j - -2.2 -1 - 0 -6.2 -7 - -6 0.8 -3.2 -2.2 -3 -1 -3 x10=1
- - - - 0 - - - -6 - - -10 - -4 -3 x5=1
Aùp duïng giaûi thuaät, ta ñöôïc partition môùi J3 = {8, 10, 5} vaø Z3 = 20
Töông töï, ta duøng row price  3 = (5.3, 7.1, 2.9, 2.7, 2).
Tuyeán 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
cj 8 10 4 4 2 14 10 8 8 10 11 12 6 6 5
j -2.7 -2.9 -1.1 -1.3 0 -1.6 -1.8 0 -0.7 0 -1.2 -2.9 -0.4 -1.1 -0.3
Ta thaáy raèng taát caû löôïng tieát kieäm tieàm naêng ñeàu aâm, vì vaäy J3 laø toái öu
Khi maø baøi toaùn trôû neân raát lôùn thì caàn phaûi aùp duïng caùc caùch tieáp caän phöùc taïp hôn
chaúng haïn nhö laø branch & bound (B&B) hoaëc branch & cut (B&C). kyõ thuaät bao
trong B&B thöôøng ñöôïc döïa treân 1 kyõ thuaät goïi laø Lagrange môû roäng. B&C keát hôïp

söï phaân nhaùnh vôùi kyõ thuaät ñöôïc goïi laø cutting plane vaø ñöôïc giôùi thieäu trong caùc taøi
lieäu vaän truø hoïc khaùc, toû ra hieäu quaû hôn.

Baøi taäp chöông 10

1. Xeùt moâ hình moâ taû trong phaàn 9.2
a) Giaûi thích laøm theá naøo maø giaûi thuaät 9.2.1 coù theå ñöa ra keát quaû ñieàu ñoä toái öu
laø chu kyø?
b) Xaây döïng phöông phaùp ñeå tính soá tuaàn trong chu kyø moät baûng ñieàu ñoä chu kyø
toái öu.
c) Coù phaûi taát caû caùc baûng ñieàu ñoä toái öu ñeàu laø chu kyø?
2. Xeùt thí duï 9.2.2. Löu yù laø baûng ñieàu ñoä coù choã baát tieän laø keùo daøi 1 ngaøy nghæ (thí
duï nhaân coâng 3 laøm vieäc trong tuaàn 1 vaøo thöù Hai vaø nghæ vaøo Chuû nhaät vaø thöù
Ba). Xeùt caùc caëp ngaøy beân döôùi:
caëp 1: thöù Hai-thöù Tö
caëp 2: thöù Ba-thöù Naêm
caëp 3: thöù Ba-thöù Tö
Laäp baûng ñieàu ñoä môùi vaø quan saùt ñöôïc raèng baûng ñieàu ñoä coù toái thieåu 2 ngaøy vaø
toái ña 5 ngaøy keùo daøi.
3. Xeùt moâ hình ñieàu ñoä ngaøy nghæ ôû phaàn 9.2 vaø tröôøng hôïp coù yeâu caàu nhö sau
Ngaøy j 1 2 3 4 5 6 7
Chuû Thöù Thöù Thöù tö Thöù Thöù Thöù
nhaät hai ba naêm saùu baûy
Yeâu caàu 3 5 7 5 5 7 3
Moãi ngöôøi caàn 3 ngaøy nghæ ngoaøi 5 ngaøy nghæ cuoái tuaàn. AÙp duïng giaûi thuaät 9.2.1
cho tröôøng hôïp naøy.
4. Xeùt moâ hình ñieàu ñoä ngaøy nghæ ôû phaàn 9.2 vaø tröôøng hôïp coù yeâu caàu nhö sau
Ngaøy j 1 2 3 4 5 6 7
Chuû Thöù Thöù Thöù tö Thöù Thöù Thöù
nhaät hai ba naêm saùu baûy
Yeâu caàu 1 7 7 7 10 11 3
Moãi ngöôøi caàn ít nhaát moät ngaøy nghæ ngoaøi 2 ngaøy nghæ cuoái tuaàn. AÙp duïng giaûi
thuaät 9.2.1 cho tröôøng hôïp naøy.
5. Xeùt baøi toaùn cöûa haøng baùn leû môû cöûa kinh doanh töø 10 giôø ñeán 20 giôø. Coù 5 ca laøm
vieäc nhö sau:
Ca Thôøi gian laøm vieäc (giôø) Toång soá giôø laøm vieäc Chi phí (ngaøn ñoàng)
1 10 giôø ñeán 18 giôø 8 40


Nhu caàu veà nhaân löïc thay ñoåi theo thôøi gian nhö sau:
Giôø Yeâu caàu nhaân löïc
10 giôø ñeán 12 giôø 3
a) Thieát laäp coâng thöùc qui hoaïch nguyeân cho baøi toaùn naøy.
b) Giaûi baøi toaùn baèng phöông phaùp nôùi loûng qui hoaïch tuyeán tính.
c) Lôøi giaûi ñaït ñöôïc theo caâu b) coù toái öu hay khoâng?
6. Xeùt tröôøng hôïp ñöôïc moâ taû trong baøi taäp 9.4. Caùc giaû ñònh ñeàu vaãn ñöôïc chaáp
nhaän ngoaïi tröø: moãi ngöôøi phaûi laøm vieäc moãi cuoái tuaàn vaø phaûi coù ngaøy nghæ vaøo
cuoái tuaàn khaùc. (Trong baøi 9.4 thì moãi ngöôøi coù moät ngaøy nghæ cuoái tuaàn).
a) Thieát laäp baøi toaùn qui hoaïch nguyeân cho baøi toaùn naøy.
b) Giaûi baøi toaùn baèng nôùi loûng qui hoaïch tuyeán tính cho baøi toaùn qui hoaïch
nguyeân ñaõ ñöôïc thieát laäp. Laøm troøn keát quaû thaønh soá nguyeân gaàn nhaát.
c) So saùnh lôøi giaûi thu ñöôïc theo caâu b) vôùi lôøi giaûi ôû caâu 4.
7. Xeùt baøi toaùn ñieàu ñoä nhaân löïc coù chu kyø (5,7) vôùi ma traân A cho trong phaàn 9.4.
Veùc tô b laø (4, 9, 8, 8, 8, 9, 4). Muïc nhaäp ñaàu tieân töông öùng vôùi ngaøy Chuû nhaät vaø
cuoái cuøng töông öùng vôùi thöù Baûy. Veùc tô chi phí (c1, ..., c7) laø (6, 5, 6, 7, 7, 7, 7);
nhö vaäy ca ñieàu ñoä ít toán keùm nhaát laø khi thöù Baûy vaø Chuû nhaät ñeàu nghæ.
AÙp duïng giaûi thuaät 9.4.1 tìm lôøi giaûi toái öu.
8. Xeùt öùng duïng ñieàu ñoä ngaøy nghæ trong phaàn 9.5
a) Tính soá coät ma traän
b) Tính soá coät ma traän neáu khoâng cho pheùp moät ngaøy laøm vieäc keùo daøi (moät ngaøy
laøm vieäc keùo daøi laø ngaøy laøm vieäc ñi tröôùc, ngaøy nghæ theo sau)
c) Tính soá coät ma traän neáu khoâng cho pheùp moät vaø hai ngaøy laøm vieäc keùo daøi
9. Xeùt öùng duïng boá trí chu kyø laøm vieäc ngoaøi giôø trong phaàn 9.5. Giaû söû veùc tô c laø
(1, 1.25, 1.5, 1.75, 2, 2.25, 2.5, 2.75, 3,
1.5, 1.75, 2, 2.25, 2.5, 2.75, 3, 3.25, 3.5,
2, 2.25, 2.5, 2.75, 3, 3.25, 3.5, 3.75, 4 )
Vectô nhu caàu nhaân löïc b

10, 10, 10, 10, 10, 10, 10, 10, 8, 8, 8, 8, 8, 8, 8, 8, 5, 5, 5, 5, 5, 5, 5, 5

AÙp duïng giaûi thuaät 9.4.1 cho tröôøng hôïp naøy.
10. Xeùt thí duï 9.6.1. Trong böôùc laëp thöù hai, söû duïng chi phí theo haøng (6.2, 7.8, 3, 3,
2). Tuy nhieân, ñaây khoâng phaûi laø taäp khaû thi duy nhaát, vì taäp (7, 7, 3, 3, 2) cuõng
khaû thi. Thöïc hieän böôùc laëp tieáp theo söû duïng taäp caùc prices naøy.
11. Xeùt baøi toaùn coù 1 kho chöùa vaø 5 khaùch haøng. Töø kho, thöïc hieän töøng phaân phoái
ñôn leû ñeán khaùch haøng. Baûng döõ lieäu sau cho thaáy caùc loä trình cho pheùp söû duïng.
Muïc tieâu laø xaùc ñònh xe taûi naøo neân chôû haøng ñeán töøng khaùch vaø vieäc caùc ñònh loä
trình cöïc tieâu hoùa toång khoaûng caùch di chuyeån. Moãi coät trong baûng bieåu dieãn loä
trình xe taûi vaø cj laø toång khoaûng caùch loä trình.
Loä trình 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
cj 8 10 4 4 2 14 10 8 11 12 6 6 5
1 0 0 0 0 1 1 1 0 0 0 0 0
0 1 0 0 0 1 0 0 1 1 0 0 0
0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 1 1 0
0 0 0 1 0 0 0 0 1 0 1 0 1
0 0 0 0 1 0 0 1 0 1 0 1 1
AÙp duïng giaûi thuaät 9.6.1 giaûi baøi toaùn naøy.

CHÖÔNG 10: THIEÁT KEÁ HEÄ THOÁNG ÑIEÀU ÑOÄ
I - GIÔÙI THIEÄU
Phaân tích moät baøi toaùn ñieàu ñoä vaø phaùt trieån moät thuû tuïc lieân quan treân moät neàn taûng
cô baûn chæ laø moät phaàn cuûa vaán ñeà. Thuû tuïc naøy phaûi ñöôïc ngöôøi ñieàu ñoä ñöa vaøo heä
thoáng, aùp duïng noù moät caùch thaät söï. Heä thoáng ñieàu ñoä naøy cuõng phaûi keát hôïp vôùi heä
thoáng thoâng tin cuûa toå chöùc, ñoù coù theå laø moät taùc vuï phöùc taïp (formidable task).
Chöông naøy ñeà caäp ñeán vieäc thieát keá heä thoáng vaø ñöa ra nhöõng boå sung caàn thieát.
Trong phaàn 10.2 chuùng ta thaûo luaän cô sôû haï taàng (infrastructure) cuûa caùc heä
thoáng thoâng tin trong toå chöùc vaø heä thoáng hoã trôï ra quyeát ñònh ñöôïc noái keát cuûa vôùi
moät heä thoáng thoâng tin. Chuùng ta taäp trung vaøo vieäc xaây döïng heä thoáng ñieàu ñoä trong
tröôøng hôïp ñaëc bieät. Trong phaàn 10.3 ñeà caäp ñeán döõ lieäu, muïc tieâu cô baûn, vaø ñöa ra
nhöõng hieåu bieát cô baûn. Trong phaàn 10.4 moâ taû vieäc taïo ra baûng ñieàu ñoä, cuõng nhö
trong phaàn 10.5 thaûo luaän veà giao dieän ngöôøi duøng vaø söï keát hôïp caùc haøm muïc tieâu toái
öu. Phaàn 10.6 moâ taû nhöõng thuaän lôïi cuõng nhö khoù khaên cuûa moät heä thoáng toång quaùt
vaø heä thoáng aùp duïng ñaëc tröng. Trong phaàn 10.7 ñeà caäp ñeán vieäc boå sung vaø ñöa ra
vieäc baûo trì (maintenance).
Moät ñieàu chaéc chaén raèng chuùng ta khoâng deã daøng moâ taû moïi thöù lieân quan ñaõ
ñöôïc ñeà caäp beân treân. Coù raát nhieàu taøi lieäu ñaõ ñöôïc trình baøy cho moãi ñeà taøi ñoù. Trong
chöông naøy chæ taäp trung vaøo moät vaøi vaán ñeà lieân quan ñeán vieäc thieát keá, phaùt trieån,
vaø söï boå sung cho moät heä thoáng ñieàu ñoä.
II - CAÁU TRUÙC CUÛA HEÄ THOÁNG
Haõy hình dung doøng thoâng tin trong moät toå chöùc, moät hình thöùc thöôøng ñöôïc duøng laø
moâ hình tham chieáu (reference model), noù moâ taû taát caû caùc thaønh phaàn cuûa doøng
thoâng tin trong coâng ty. Moâ hình naøy ñöôïc moâ taû nhö trong hình 10.1.
Ngaøy nay coù raát nhieàu coâng ty chuyeân veà thieát keá vaø phaùt trieån phaàn meàm noù coù
theå hoaït ñoäng nhö laø phaàn chính yeáu (backbone) cuûa heä thoáng thoâng tin môû roäng coâng
ty (enterprisewid information system). Moãi heä thoáng hoã trôï ra quyeát ñònh, taïi moãi vò
trí trong coâng ty, coù theå lieân keát gioáng nhö truïc xöông soáng. Ñoù laø moät moâ hình thuaän
lôïi cho vieäc keát noái taát caû caùc boä phaän trong moät heä thoáng thoâng tin môû roäng cuûa coâng
ty. Moät soá coâng ty raát chuû ñoäng trong vieäc phaùt trieån caùc phaàn meàm loaïi naøy nhö: SAP
cuûa Ñöùc vaø Baan cuûa Haø Lan.

Kyõ thuaät Ñieàu ñoä trong Saûn xuaát Chöông11 – Thieát keá heä thoáng ñieàu ñoä
Facility
Information management
Manufacturing engineering Facility
Production management
Shop
Machining Assembly
Task management
shop shop
Resource allocation
Cell
Task analysis
Batch mangement
Scheduling
Despaching Virtual cell #1 Virtual cell #N
Monitoring
Workstation Material-
Setup Milling Inspection
handding
Equipment tasking Worktation worktation
workstation
Takedown
Equipment
Machining
Measurement Milling Part Inspection Part
Robot Robot Robot Robot cart Conveyyor
Handling machine buffer machines buffer
Transport
Storage
Hình thöùc ñôn giaûn cuûa moâ hình tham chieáu
TS. Hoà Thanh Phong 90 Ñaïi Hoïc Baùch Khoa TP HCM

File Heä thoáng

chöùa choïn loïc döõ
ñôn lieäu xöôûng
haøng cheá taïo
chính
Quaûn lyù cô sôû döõ lieäu
Boä phaùt ñieàu ñoä töï ñoäng
Trình soaïn thaûo ñieàu ñoä Ñaùnh giaù vieäc thöïc hieän
Giao dieän ñoà hoïa
Ngöôøi duøng
Hình daïng cuûa moät heä thoáng ñieàu ñoä

Nhö moâ taû trong phaàn 1.2, moät heä thoáng ñieàu ñoä thöôøng keát hôïp vôùi nhöõng heä
thoáng khaùc trong moät toå chöùc. Chaúng haïn nhö moät heä thoáng ñieàu ñoä coù theå nhaän
thoâng tin töø moät heä thoáng hoaïch ñònh ôû moät möùc ñoä cao hôn, nhaèm xaùc ñònh hoaït
ñoäng trong caùc chieán löôïc trung haïn hay daøi haïn coù moái lieân quan ñeán ñieàu ñoä ca, keá
hoaïch baûo trì baûo döôõng vaø nhieàu thöù khaùc. Noù coù theå keát hôïp vôùi heä thoáng hoaïch
ñònh nhu caàu vaät tö ñeå bieát ñöôïc ngaøy saün saøng cuûa caùc coâng vieäc. Heä thoáng ñieàu ñoä
coù theå töông taùc vôùi heä thoáng ñieàu khieån phaân xöôûng ñeå nhaän thoâng tin lieân quan
ñeán maùy moùc, ñeán vieäc tieán haønh caùc coâng vieäc, vaø …vv… (xem trong hình 1.1 vaø
10.2).
Baûn thaân cuûa heä thoáng ñieàu ñoä cuõng bao goàm nhieàu module khaùc nhau.
Nhöõng thaønh phaàn cô baûn chuû yeáu laø:
i) Cô sôû döõ lieäu, cô sôû ñoái töôïng vaø caùc module cô sôû tri thöùc
ii) Caùc module phaùt ra baûng ñieàu ñoä
iii) Caùc module giao dieän ngöôøi duøng
Nhöõng module naøy theå hieän vai troø quyeát ñònh trong chöùc naêng cuûa heä thoáng.
Chuùng coù yù nghóa hay khoâng coøn tuyø thuoäc vaøo döõ lieäu ñaàu vaøo cuûa coâng ty. Nhöõng
döõ lieäu naøy phaûi chính xaùc, phuø hôïp vaø phaûi ñöôïc kieåm tra tröôùc khi söû duïng. Moät
module quaûn lyù cô sôû döõ lieäu thöôøng ñöôïc thao taùc baèng tay; döõ lieäu thay ñoåi phaûi
ñöôïc theå hieän döôùi daïng phaân tích thoáng keâ vaø phaûi ñöôïc söï ñoàng yù cuûa ngöôøi ñieàu
ñoä. Trong giao dieän ngöôøi duøng, döõ lieäu ñöôïc theå hieän döôùi daïng hình aûnh. Moät vaøi
heä thoáng coù heä cô sôû tri thöùc rieâng ñöôïc thieát keá ñaëc tröng cho muïc ñích ñieàu ñoä.
TS. Hoà Thanh Phong 91

Moät heä cô sôû tri thöùc bao goàm danh saùch cuûa nhöõng qui luaät ñöôïc cho, danh saùch
muïc tieâu nhöõng ñôn haøng theå hieän vaø nguoàn löïc. Tuy nhieân chæ moät vaøi heä thoáng coù
heä cô sôû tri thöùc rieâng, haàu heát heä thoáng tri thöùc thì ñöôïc gaén vôùi module phaùt ra
ñieàu ñoä.
Giao dieän ngöôøi duøng raát quan troïng, ñaëc bieät trong quaù trình öùng duïng. Moät
giao dieän khoâng thaät toát, coù söï thay ñoåi toát, baát chaáp veà naêng löïc cuûa noù, thì heä thoáng
khoâng ñöôïc duøng roïâng raõi. Giao dieän naøy thöôøng ñöôïc bieåu hieän döôùi daïng bieåu ñoà
Gantt vôùi nhöõng baûng bieåu vaø hình veõ, cho pheùp ngöôøi ñieàu ñoä coù theå bieân taäp vaø
ghi döõ lieäu vaøo thö muïc quaûn lyù. Khi thöïc hieän ñieàu ñoä, ngöôøi ñieàu ñoä coù theå taùc
ñoäng laøm thay ñoåi caùc ñaïi löôïng ño löôøng quaù trình thöïc hieän khaùc nhau cuõng nhö so
saùnh söï khaùc bieät giöõa caùc baûng ñieàu ñoä vaø thöïc hieän vieäc phaân tích what-if.
III - CÔ SÔÛ DÖÕ LIEÄU, CÔ SÔÛ ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ HEÄ CÔ SÔÛ TRI THÖÙC
Heä thoáng con quaûn lyù cô sôû döõ lieäu coù theå laø do khaùch haøng xaây döïng hoaëc laø moät
heä thoáng thöông maïi. Moät soá heä thoáng cô sôû döõ lieäu thöông maïi, coù cô sôû döõ lieä u
lieân quan chaët cheõ vôùi heä thoáng ngoân ngöõ truy vaán coù caáu truùc (structure query
language-SQL), thì höõu ích cho caùc heä thoáng ñieàu ñoä. Moät soá thí duï veà heä thoáng cô
sôû döõ lieäu daïng naøy laø Oracle, Sybase, vaø Ingres.
Duø heä thoáng quaûn lyù cô sôû döõ lieäu do khaùch haøng xaây döïng hay thöông maïi,
noù caàn moät soá haøm cô baûn, noù coù theå goàm nhieàu söï hieäu chænh, saép xeáp, nhieàu thuû
tuïc tìm kieám. Tröôùc khi phaùt ra moät baûng ñieàu ñoä, ngöôøi ñieàu ñoä muoán xem nhöõng
phaàn cuï theå cuûa file ñôn haøng chính vaø thu thaäp moät vaøi soá lieäu thoáng keâ lieân quan
ñeán ñôn haøng vaø coâng vieäc. Thöïc ra, thænh thoaûng ngöôøi ñieàu ñoïâ khoâng muoán ñöa taát
caû caùc coâng vieäc vaøo thuû tuïc ñieàu ñoä maø toát hôn laø ñöa töøng taäp con cuûa caùc coâng
vieäc vaøo ñeå thöïc hieän. SQL cho pheùp tìm kieám nhöõng coâng vieäc khaù phöùc taïp chæ vôùi
3 leänh chính:
SELECT Hieån thò caùc tröôøng döõ lieäu
FROM Caùc baûng chöùa nhieàu tröôøng döõ lieäu.
WHERE Ñieàu kieän cuï theå ñeå loïc döõ lieäu treân tröôøng.
Döõ lieäu coù theå phaân ra laøm 2 loaïi: döõ lieäu tónh (static data) vaø döõ lieäu ñoäng
(dynamic data). Döõ lieäu tónh laø döõ lieäu cuûa taát caû coâng vieäc vaø maùy moùc khoâng phuï
thuoäc vaøo baûng ñieàu ñoä. Nhöõng döõ lieäu naøy goàm döõ lieäu coâng vieäc nhö daïng ñôn
haøng cuûa khaùch haøng, nhö laø löôïng saûn phaåm ñaët haøng (noù phaûi tyû leä vôùi thôøi gian
gia coâng cuûa taát caû caùc nguyeân coâng lieân quan ñeán coâng vieäc), thôøi gian tôùi haïn, thôøi
gian saün saøng, vaø caùc raøng buoät tröôùc sau giöõa caùc nguyeân coâng. Ñoä öu tieân cuûa caùc
coâng vieäc cuõng laø moät döõ lieäu tónh, noù khoâng phuï thuoäc vaøo ñieàu ñoä. Nhöõng troïng soá
khaùc nhau cho nhöõng coâng vòeâc khaùc nhau thöôøng laø caàn thieát nhöng vieäc xaùc ñònh
giaù trò cho noù khoâng phaûi laø deã daøng. Caùc döõ lieäu tónh lieân quan ñeán maùy moùc bao
goàm: toác ñoä maùy, thôøi gian baûo trì vaø nhieàu caùi khaùc. Döõ lieäu tónh coù theå lieân quan
ñeán caû maùy moùc vaø coâng vieäc, chaúng haïn nhö thôøi gian chuaån bò giöõa coâng vieäc j vaø
k treân maùy i.

Döõ lieäu ñoäng laø nhöõng döõ lieäu phuï thuoäc vaøo ñieàu ñoä: thôøi gian baét ñaàu vaø
keát thuùc caùc coâng vieäc, thôøi gian roãi treân maùy, thôøi gian maø maùy ñang chuaån bò, thöù
töï cuûa caùc coâng vieäc treân maùy, soá löôïng caùc coâng vieäc bò treã, thôøi gian treã cuûa caùc
coâng vieäc vaø ..vv.
• THÍ DUÏÏ SAU ÑAÂY MINH HOAÏ CHO MOÏÂT VAØI KHAÙI NIEÄM NAØY
Döõ lieäu ñaët haøng cho moät maùy caùn giaáy: xeùt maùy caùn giaáy ñöôïc moâ taû trong thí duïï
1.1.4. Döõ lieäu ñöôïc moâ taû nhö sau:
ORDER CUSTOMER CMT WDT BW GR FNSH QTY DDT PRDT
PUR01410 UZSOYCO 24.0 16.0 5.0 29.0 55.0 05/25 05/24

PUR01411 UZSOYCO 36.0 16.0 4.0 29.0 20.0 05/25 05/25
PUR01412 UZSOYCO 36.0 16.0 4.0 29.0 35.0 06/01
TAM01712 CYLEE LTD PR 36.0 14.0 3.0 21.0 7.5 05/28 05/23
TAM01713 CYLEE LTD 48.0 14.0 3.0 21.0 45.0 05/28 05/23
TAM01714 CYLEE LTD HLD 48.0 16.0 3.0 21.0 50.0 06/07
EOR01310 LENTRA INC 36.0 16.0 3.0 23.0 27.5 06/15
Moãi ñôn haøng ñöôïc ñaëc tröng bôûi 8 kyù töï. Moät khaùch haøng coù theå ñaët nhieàu
ñôn haøng khaùc nhau, moãi ñôn haøng laø moät loaïi cuoän giaáy ñöôïc ñaëc tröng bôûi moät taäp
caùc thoâng soá. Coù ba thoâng soá lieân quan ñeán loaïi giaáy laø troïng löôïng cô baûn (BW),
phaân loaïi (GR), ñoä boùng (FNSH) vaø moät tham soá khaùc ñeà caäp ñeán kích thöôùc laø beà
roäng cuoän giaáy (WDT). Khoái löôïng ñaët haøng ñöôïc tính theo ñôn vò pound hoaëc taán
(QTY). Vôùi khoái löôïng vaø beà roäng cho tröôùc, ngöôøi ñieàu ñoä coù theå tính ñöôøng kính
vaø soá löôïng cuoän giaáy. Ngöôøi ñieàu ñoä coù theå töï quyeát ñònh: hoï coù theå choïn moät trong
2 caùch, laøm cuoän nhoû hôn vôùi thoâng soá lôùn hôn hoaëc laøm cuoän lôùn hôn vôùi thoâng soá
nhoû hôn. Do giôùi haïn cuûa thieát bò seõ daãn ñeán giôùn haïn treân vaø giôùi haïn döôùi cuûa
ñöôøng kính. Ngaøy tôùi haïn ñöôïc theå hieän trong coät DDT. Ngaøy hoaøn thaønh ñôn haøng
ñöôïc theå hieän trong coät PRDT. Coät chuù thích (CMT) thöôøng laø roãng. Neáu khaùch haøng
goïi ñeán vaø ñaët giöõ ñôn haøng thì nhaäp vaøo coät naøy HLD vaø ngöôøi ñieàu ñoä bieát raèng
chöa neân ñieàu ñoïâ ñôn haøng naøy. Neáu moät ñôn haøng coù ñoä öu tieân cao thì ta ghi vaøo
doøng chuù thích laø PR.
Thôøi gian chuaån bò coù theå laø döõ lieäu tónh cuõng coù theå laø döõ lieäu ñoäng, ñieàu ñoù
tuyø thuoäc vaøo caùch maø noù ñöôïc taïo ra. Thôøi gian chuaån bò coù theå ñöôïc löu tröõ thaønh
moät baûng, khi naøo caàn ñöôïc bieát thì ta caäp nhaät vaøo baûng ñeå tìm laïi. Tuy nhieân,
phöông phaùp naøy khoâng thuaän lôïi ñoái vôùi nhöõng taäp hôïp raát lôùn vaø caàn moät soá baûng
duøng ñeå tham chieáu. Kích thöôùc cuûa ma traän laø n2, vaø taát caû caùc muïc nhaäp trong ma
traän ñeàu ñöôïc tính tröôùc, noù ñoøi hoûi thôøi gian chaïy CPU ñaùng keå cuõng nhö caàn moät
boä nhôù toát. Nhöõng thoâng soá ñöôïc moâ taû nhö sau:
a , …, a ,
(1) (l )
ij ij
coù theå keát hôïp vôùi quaù trình gia coâng vieäc j treân maùy i. Nhöõng thoâng soá naøy laø nhöõng
döõ lieäu tónh vaø coù theå ñöôïc xem nhö laø moâi tröôøng maùy xaùc ñònh tröôùc, caàn thieát ñeå

gia coâng vieäc j treân maùy i. Thôøi gian chuaån bò giöõa coâng vieäc j vaø coâng vieäc k treân
maùy i, sijk laø moät haøm cuûa 2l thoâng soá
a , …, a , a ,…, a
(1) (1) (1) (1)
ij ij ij ik
Thôøi gian chuaån bò thöôøng laø moät haøm theå hieän söï khaùc nhau treân maùy khi thieát laëp
cho coâng vieäc j vaø k vaø ñöôïc xaùc ñònh theo caùc tieâu chuaån saûn xuaát.
• THÔØI GIAN CHUAÅN BÒ PHUÏ THUOÄC VAØO THÖÙ TÖÏ COÂNG VIEÄC
Giaû söû raèng moät coâng vieäc baét ñaàu treân maùy i, 3 thoâng soá caàn phaûi thieát laäp cho maùy
(nhö maøu saéc, ñoä boùng, troïng löôïng cô baûn cuûa giaáy ñöôïc moâ taû trong thí duïï 1.1.5).
Toång thôøi gian chuaån bò sijk tuyø thuoäc vaøo thôøi gian thöïc hieän 3 thay ñoåi treân vaø laø
moät haøm cuûa 6 thoâng soá, ñoù laø:
a
(1)
ij
, a
ij
( 2)
, aij(3) , a ,a ,a .
(1)
ik
( 2)
ik
( 3)
ik
Neáu 3 söï thay ñoåi ñöôïc thöïc hieän moïât caùch tuaàn töï thì toång thôøi gian chuaån bò laø:
Sijk = h (a a
(1)
i
(1)
ij
(1)
ik
) + hi( 2) ( aij( 2) aik( 2) ) + hi(3) ( aij(3) aik(3) ).
Neáu 3 söï thay ñoåi ñöôïc thöïc hieän song song thì toång thôøi gian chuaån bò laø:
Sijk = max ( hi(1) ( aij(1) aik(1) ) , hi( 2) ( aij( 2) aik( 2) ) , hi(3) ( aij(3) aik(3) )).
Taát nhieân seõ coù nhieàu tröôøng hôïp moät vaøi thay ñoåi vöøa thöïc hieän song song trong khi
nhöõng söï thay ñoåi khaùc thì ñöôïc thöïc hieän moät caùch tuaàn töï.
Neáu thôøi gian chuaån bò ñöôïc tính nhö trong thí duïï 10.3.2 thì nhöõng döõ lieäu ñoù
ñöôïc xem nhö laø döõ lieäu ñoäng. Thôøi gian tính toaùn tuyø thuoäc vaøo giaûi thuaät söû duïng.
Luaät phaân vieäc (dispatching rule) thöôøng cho keát quaû toát hôn laø phöông phaùp tham
chieáu baûng (table lookup); nhöng phöông phaùp tham chieáu baûng thöïc hieän deã daøng
vaø hieäu quaû hôn veà maët thôøi gian. Phöông phaùp söû duïng coøn tuyø thuoäc vaøo khaû naêng
cuûa maùy tính cuõng nhö thôøi gian tính toaùn.
Haøm lòch bieåu (calendar funtion) thöôøng laø moät phaàn cuûa heä thoáng döõ lieäu.
Noù chöùa nhöõng thoâng tin veà ngaøy nghæ cuûa coâng ty, lòch baûo trì baûo döôõng, soá löôïng
ca saün coù vaø nhöõng thoâng tin khaùc. Döõ lieäu lòch bieåu thöôøng laø döõ lieäu tónh, thí duïï
nhö ngaøy nghæ cuûa coâng ty, ñoâi khi noù cuõng laø döõ lieäu ñoäng chaúng haïn nhö vieäc taïm
ngöøng baûo trì söûa chöõa (preventive maintenance shutdowns).
Moät vaøi heä thoáng ñieàu ñoä hieän ñaïi ñöa cô sôû ñoái töôïng vaøo trong cô sôû döõ
lieäu. Moät haøm chính cuûa cô sôû ñoái töôïng ñöôïc duøng ñeå löu caùc ñònh nghóa cho taát caû
caùc loaïi ñoái töôïng. Trong moät cô sôû döõ lieäu truyeàn thoáng, moät loaïi döõ lieäu coù theå
ñöôïc trình baøy döôùi daïng moät löôïc ñoà. Thí duï, loaïi döõ lieäu “coâng vieäc” coù theå ñöôïc
ñònh nghóa nhö trong Hình 10.3a vaø 10.3c. Caùc loaïi ñoái töôïng vaø caùc thí duï lieân quan
cuõng ñöôïc xaùc ñònh theo moät caùch töông töï. Thí duï, coù theå ñònh nghóa moät loaïi ñoái
töôïng coâng vieäc vaø coù theå taïo ra minh hoïa veà coâng vieäc töông öùng nhö trong Hình
10.3c. Taát caû caùc coâng vieäc minh hoïa naøy ñieàu gioáng nhau veà thuoäc tính.
Coù 2 moái quan heä chuû yeáu giöõa hai loaïi ñoái töôïng ñoù laø moái quan heä laø (is-a)
vaø moái quan heä coù (has-a). Moái quan heä is-a bieåu thò moät söï taïo sinh vaø hai loaïi ñoái
töôïng coù cuøng tính chaát. Thöôøng hai loaïi ñoái töôïng naøy laø kieåu phuï (subtype) vaø kieåu

treân (supertype). Thí duï, moät loaïi ñoái töôïng “maùy” laø moät tröôøng hôïp ñaëc bieät cuûa
moät loaïi ñoái töôïng “taøi nguyeân” vaø loaïi ñoái töôïng “coâng cuï” cuõng laø moät tröôøng hôïp
ñaëc bieät khaùc cuûa moät loaïi ñoái töôïng taøi nguyeân. Moái quan heä coù laø moái quan heä keát
hôïp. Moät loaïi ñoái töôïng chöùa moät soá loaïi ñoái töôïng khaùc. Moät ñoái töôïng “trung taâm
gia coâng” bao goàm nhieàu ñoái töôïng veà maùy moùc. Moät ñoái töôïng “nhaø xöôûng” bao
goàm nhieàu ñoái töôïng trung taâm gia coâng. Moät ñoái töôïng “baûng loä trình” bao goàm
nhieàu ñoái töôïng veà coâng vieäc vaø cuõng nhö maùy moùc.
Caùc loaïi ñoái töôïng lieân heä bôûi moái quan heä laø hoaëc coù coù nhöõng ñaëc thuø
töông töï vôùi thuoäc tính cuûa chuùng. Taát caû caùc thuoäc tính cuûa ñoái töôïng kieåu treân ñeàu
coù moái lieân quan ñeán kieåu phuï. Thí duï, moät ñoái töôïng maùy moùc coù taát caû caùc thuoäc
tính cuûa moät ñoái töôïng taøi nguyeân vaø noù coù theå coù theâm moät vai thuoäc tính. Ñieàu
kieän naøy thöôøng goïi laø söï keá thöøa (inheritance). Moät caáu truùc thöù baäc cuûa keá thöøa
bao goàm taát caû caùc loaïi ñoái töôïng coù theå xaây döïng ñöôïc. Caùc ñoái töôïng coù theå ñöôïc
truy xuaát vôùi caùc leänh ñieàu khieån töông töï nhö leänh SQL theo cô sôû döõ lieäu quan heä.
ID Name Type Quantity Priority Ready Due
(a) Kieåu döõ lieäu coâng vieäc
2 IBM 4 160 2 10 200
(b) Thí duï minh hoïa kieåu döõ lieäu coâng vieäc
Job ID ID = 2
Name Name = IBM

Type Type = 4
Quantity Quantity = 160
Priority Priority = 2
Ready Ready = 10
Due Due = 200
Create Create
coppy coppy
delete delete
display display
c) Kieåu ñoái töôïng coâng vieäc vaø moät ñoái töôïng coâng vieäc
Loaïi döõ lieäu coâng vieäc vaø thí duï minh hoïa
Moãi heä thoáng ñieàu ñoä thöïc teá döïa treân moät cô sôû döõ lieäu hoaëc moät cô sôû ñoái töôïng,
ít caùc heä thoáng ñieàu ñoä coù moät module phuïc vuï gioáng nhö moät heä cô sôû tri thöùc. Tuy
nhieân, trong töông lai coù theå caùc heä cô sôû tri thöùc seõ trôû neân quan troïng hôn.
Thieát keá moät heä cô sôû tri thöùc, töông phaûn vôùi thieát keá moät heä cô sôû döõ lieäu
hoaëc moät cô sôû ñoái töôïng, coù taùc ñoäng yù nghóa treân toaøn boä caáu truùc cuûa heä thoáng.

Khía caïnh quan troïng chuû yeáu cuûa heä cô sôû tri thöùc laø vieäc trình baøy tri thöùc. Moät
hình thöùc vieäc trình baøy tri thöùc laø döôùi daïng nhöõng qui taéc. Moät ñònh daïng thoâng
thöôøng laø khai baùo IF_THEN. Nghóa laø neáu thoaû ñieàu kieän cho thì moät haønh ñoäng cuï
theå naøo ñoù ñöôïc thöïc hieän.

• LUAÄT IF-THEN CHO MAÙY SONG SONG

Xeùt moät moâi tröôøng caùc maùy song song. Caùc maùy naøy coù toác ñoä khaùc nhau. Thôøi
gian chuaån bò cuûa caùc coâng vieäc phuï thuoäc thöù töï coâng vieäc treân maùy nhöng ñoäc laäp
giöõa caùc maùy. Nghóa laø toång thôøi gian chuaån bò treân maùy chaïy nhanh cuõng nhö maùy
chaïy chaäm laø nhö nhau.
Vì thôøi gian chuaån bò, nhöõng coâng vieäc daøi hôn neân gaùn cho nhöõng maùy chaïy
nhanh hôn vaø nhöõng coâng vieäc ngaén hôn gaùn nhöõng maùy chaäm hôn. Neân gaùn moät giaù
trò ngöôõng cho nhöõng coâng vieäc daøi khi gia coâng treân caùc maùy chaïy nhanh.
IF moät coâng vieäc coù thôøi gian gia coâng daøi hôn moät giaù trò ñaõ cho
THEN coâng vieäc coù theå ñöôïc gaùn cho maùy nhanh.
Deã daøng vieát maõ cho moät qui luaät nhö vaäy baèng ngoân ngöõ laäp trình Fortran, Pascal
hay C++.
Moät ñònh daïng khaùc cho baét ñaàu phaùt bieåu caùc qui luaät laø thoâng qua logic
khaúng ñònh (predicate logic) nghóa laø döïa treân caùc tính toaùn ñònh ñeà. Moät ngoân ngöõ
laäp trình thöôøng duøng cho caùc luaät trong ñònh daïng naøy laø Prolog.
• LUAÄT LOGIC CHO MAÙY SONG SONG

Xeùt caùc qui luaät ôû thí duï tröôùc. Moät daïng version Prolog ñöôïc theå hieän nhö sau:
MACHINEOK(M,L):- long_job(L), fast_machines(F), member(M,F).
M ñöôïc hieåu nhö laø moät maùy cuï theå, L laø coâng vieäc daøi, F laø taäp hôïp maùy coù toác ñoä
nhanh. Daáu hai chaám/gaïch (: -) töông ñöông vôùi if vaø daáu phaåy (,) coù theå ñöôïc ñoïc
laø “and”. Moät qui luaät chuyeån ñoåi ñöôïc thöïc hieän nhö sau: coâng vieäc L ñöôïc gaùn cho
maùy M neáu L laø coâng vieäc daøi, neáu F laø taäp nhöõng maùy nhanh vaø neáu M thuoäc F.
Moät hình thöùc thöù hai cuûa söï theå hieän tri thöùc ñöôïc goïi laø khung (frames)
hoaëc löôïc ñoà (schema). Khung hay löôïc ñoà cung caáp moät caáu truùc trình baøy cuûa moät
ñoái töôïng hoaëc moät lôùp caùc ñoái töôïng. Moãi khung goàm coù nhieàu raõnh vaø giaù trò. Moãi
raõnh theå hieän moät lôùp giaù trò. Thoâng tin coù theå ñöôïc chia seû giöõa nhieàu khung baèng
caùch thöøa keá. Caùc khung ôû vò trí thaáp hôn trong heä thoáng thöù baäc duøng cho caùc
nguyeân coâng, caùc taøi nguyeân cuï theå hôn laø caùc khung chung naèm ôû caùc möùc ñoä cao
hôn trong heä thoáng thöù baäc.
• LÖÔÏC ÑOÀ CHO NGUYEÂN COÂNG COÂNG VIEÄC

Moät löôïc ñoà theå hieän moät hoaït ñoäng chung cuûa moät coâng vieäc ñöôïc moâ taû nhö sau:
 OPERATION
IS=A ACT
DURATION: thôøi gian gia coâng nguyeân coâng naøy
ENABLED-BY: traïng thaùi cho pheùp nguyeân coâng naøy coù hieäu löïc
CAUSES: nhöõng traïng thaùi taïo ra bôøi nguyeân coâng naøy
PREVIOUS-OPERATION: nhöõng nguyeân coâng ngay phía tröôùc

NEXT-OPERATION: nhöõng nguyeân coâng theo sau

Khai baùo ñaàu tieân chæ roõ raèng OPERATION laø moät loaïi cuûa ATC, nghóa laø noù
laø moät loaïi thao taùc toång quaùt hôn laø moät nguyeân coâng. Moät tröôøng hôïp cuï theå hôn
trong heä thoáng thöù baäc coù theå ñöôïc moâ taû, ví duï, laø nguyeân coâng in aán.
• LÖÔÏC ÑOÀ CHO RAØNG BUOÄT NGAØY TÔÙI HAÏN

Moät löôïc ñoà bieåu dieãn raøng buoät veà ngaøy tôùi haïn coâng vieäc ñöôïc moâ taû nhö sau:
 DUE DATE CONSTRAINT
 IS = A CONTINUOUS- CONTRAINT
DOMAIN: ngaøy thaùng
PIECE=WISE=LINEAR=UTILITY: haøm chi phí
Khai baùo ñaàu tieân chæ roõ DUE-DATE-CONSTRAINT laø moät raøng buoät lieân tuïc. Moät
raøng buoät lieân tuïc aùm chæ moät daïng mieàn, coù theå lieân tuïc hoaëc rôøi raïc. Raõnh mieàn
cho bieát raøng buoät ñöôïc xaùc ñònh baèng ngaøy thaùng. Löôïc ñoà cuõng chæ ra moät haøm höõu
duïng (utility function) ñeå xaùc ñònh möùc höõu duïng hoaëc öu tieân moät soá giaù trò ñaàu vaøo.
Haøm höõu duïng naøy töông töï nhö haøm chi phí ngaøy tôùi haïn ñöôïc ñònh nghóa trong
Chöông 2.
Nhieàu nhaø khoa hoïc vaø nhaø nghieân cöùu maïng thaàn kinh nhaân taïo ñaõcoù nhöõng
thöïc nghieäm vôùi nhöõng daïng trình baøy tri thöùc khaùc. Thí duï, moät daïng tieâu bieåu laø
maïng ngöõ nghóa (semantic networks).
Nhö ñaõ ñeà caäp ôû phaàn tröôùc ñaây, thieát keá moät heä cô sôû tri thöùc trong moät heä
thoáng caùc heä cô sôû tri thöùc coù moät taùc ñoäng ñaùng keå ñeán vieäc thieát keá caùc module
phaùt ra ñieàu ñoä. Moái quan heä naøy ñöôïc ñeà caäp chi tieát trong phaàn keá tieáp.
IV - CAÙC MODULE PHAÙT RA BAÛNG ÑIEÀU ÑOÄ
Caùc kyõ thuaät phaùt ra baûng ñieàu ñoä hieän taïi laø moät söï pha troän nhieàu tröôøng phaùi maëc
duø ñaõ coù nhöõng ñieåm chung trong nhöõng naêm gaàn ñaây. Moät tröôøng phaùi chieám öu
theá hôn caû laø nhöõng kyõ sö coâng nghieäp vaø nhöõng nhaø vaän truø hoïc, hoï ñaõ ñöa ra caùch
tieáp caän giaûi quyeát vaán ñeà baèng giaûi thuaät. Moät tröôøng phaùi khaùc ñöôïc phaùt trieån bôûi
caùc nhaø khoa hoïc maùy tính vaø chuyeân gia trí tueä nhaân taïo, hoï ñöa ra moät caùch tieáp
caän goïi laø heä cô sôû tri thöùc (knowledge-based). Nhöõng naêm gaàn ñaây, hai caùch tieáp
caän naøy ñaõ baét ñaàu coù söï thoáng nhaát vôùi nhau, nhöõng caùch tieáp caän khaùc trôû neân bò lu
môø ñi. Moät vaøi heä thoáng hieän taïi ñöôïc keát hôïp baèng lai gheùp giöõa moät heä cô sôû tri
thöùc vôùi caùc giaûi thuaät kinh nghieäm khaù phöùc taïp. Moät vaøi phaân ñoaïn thuû tuïc naøo ñoù
ñöôïc thieát keá theo caùch tieáp caän baèng giaûi thuaät vaø ôû nhöõng phaân ñoaïn khaùc noù ñöôïc
thieát keá theo caùch tieáp caän heä cô sôû tri thöùc.
• CAÁU TRUÙC HEÄ THOÁNG ÑIEÀU ÑOÄ CHO VIEÄC CHEÁ TAÏO VAÄT LIEÄU BAÙN DAÃN
Thieát keá moät heä thoáng ñieàu ñoä keát hôïp cho moät ñôn vò cheá taïo lôùp baùn daãn cuï theå.
Heä thoáng naøy coù hai caáp baäc. Caùc hoaït ñoäng ôû caáp ñoä cao döïa treân caùch tieáp caän heä
cô sôû tri thöùc. Möùc ñoä thaáp hôn döïa treân caùch tieáp caän giaûi thuaät, noù goàm moät thö
vieän giaûi thuaät.

Möùc ñoä cao hôn thöïc hieän giai ñoaïn ñaàu tieân cuûa qui trình ñieàu ñoä. ÔÛ möùc ñoä
naøy, nhöõng traïng thaùi hieän taïi cuûa moâi tröôøng ñöôïc phaân tích vaø vieäc phaân tích thöïc
hieän ôû ñaây goàm xem xeùt thôøi gian tôùi haïn, caùc nuùt coå chai vaø ...vv. Caùc qui luaät ñöa
vaøo ôû möùc ñoä cao hôn naøy nhaèm xaùc ñònh khi naøo moät giaûi thuaät phuø hôïp seõ ñöôïc söû
duïng ôû möùc ñoä thaáp hôn.
Caùch tieáp caän baèng giaûi thuaät thöôøng yeâu caàu thieát laäp moät coâng thöùc toaùn
cho baøi toaùn, coù caùc muïc tieâu vaø raøng buoät. Giaûi thuaät coù theå döïa treân moät hoaëc laø
moät söï keát hôïp caùc kyõ thuaät ñöôïc moâ taû trong chöông 3. “Tính toát” cuûa lôøi giaûi döïa
treân caùc giaù trò haøm muïc tieâu vaø döïa treân tieâu chuaån thöïc hieän maø baûng ñieàu ñoä ñöa
ra. Hình thöùc phaùt ra baûng ñieàu ñoä coù theå goàm 3 giai ñoaïn chính. Giai ñoaïn ñaàu tieân
bao goàm moät soá chuaån bò cho qui trình gia coâng (preprocessing); phaân tích tình
huoáng baøi toaùn vaø thu thaäp moät soá döõ lieäu thoáng keâ, thí duïï nhö thôøi gian gia coâng
trung bình, thôøi gian gia coâng cöïc ñaïi vaø “ñoä chaët” ngaøy tôùi haïn. Giai ñoaïn thöù hai
bao goàm caùc giaûi thuaät kinh nghieäm ñöôïc xaây döïng döïa vaøo caùc döõ lieäu thoáng keâ ôû
giai ñoaïn ñaàu tieân. Giai ñoaïn thöù ba coù theå chöùa moät chöông trình xöû lyù sau cuøng
(postprocessor). Lôøi giaûi töø giai ñoaïn thöù 2 ñöôïc ñöa vaøo moät thuû tuïc, chaúng haïn
phöông phaùp moâ phoûng quaù trình uû kim loaïi (simulated annealing) hay phöông phaùp
tìm kieám vuøng caám (tabu-search) ñeå caûi thieän lôøi giaûi. Loaïi thuû tuïc phaùt ra baûng ñieàu
ñoä naøy thöôøng ñöôïc vieát baèng ngoân ngöõ coù caáu truùc nhö Fortran, Pascal, hay C.
Caùch tieáp caän theo heä cô sôû tri thöùc khaùc vôùi caùch tieáp caän baèng giaûi thuaät ôû
nhieàu ñieåm. Caùch tieáp caän heä cô sôû tri thöùc thöôøng ñeà caäp ñeán nhöõng daïng baøi toaùn
khoâng deã daøng moâ taû ñöôïc döôùi daïng giaûi tích. Noù keát hôïp chaët cheõ tri thöùc cuûa
ngöôøi ñieàu ñoä vaøo heä thoáng, caùc qui luaät hoaëc caùc ñoái töôïng ñöôïc söû duïng. Caùch tieáp
caän naøy thöôøng ñöôïc duøng khi caàn tìm moät lôøi giaûi khaû thi vôùi nhieàu raøng buoät hoaëc
luaät leä.
Tính hôïp lyù qui trình thöïc hieän ñieàu ñoä thöôøng laø söï keát hôïp caùc kyõ thuaät tìm
kieám hoaëc caùc kyõ thuaät suy luaän ñöôïc moâ taû trong chöông 3. Caùc kyõ thuaät suy luaän
naøy laø giaûi thuaät tìm tôùi theo chuoãi (forward-chaining) hoaëc tìm ngöôïc theo chuoãi
(backward-chaining). Vôùi giaûi thuaät tìm tôùi theo chuoãi, ñaàu tieân laø phaân tích döõ lieäu,
caùc qui luaät vaø caùc kyõ thuaät suy luaän. Vôùi giaûi thuaät tìm ngöôïc theo chuoãi, ñaây laø
moät ñònh höôùng keát quaû, baét ñaàu vôùi moät keát quaû mong muoán vaø noù chæ thöïc hieän
coâng vieäc xaùc minh tính khaû thi cuûa lôøi giaûi. Khi lôøi giaûi mong muoán khoâng toàn taïi
hoaëc khi nhaø ñieàu ñoä nghó raèng raát khoù ñeå tìm ñöôïc lôøi giaûi ñoù, thì nhaø ñieàu ñoä coù leõ
laø thieát laëp laïi baøi toaùn baèng caùch nôùi loûng caùc raøng buoät. Vieäc nôùi loûng caùc raøng
buoät coù leõ ñöôïc thöïc hieän hoaëc töï ñoäng (bôûi chính heä thoáng) hoaëc bôûi ngöôøi söû duïng.
Theo höôùng naøy, caùch tieáp caän heä tri thöùc thöôøng ñöôïc xem nhö caùch tieáp caän thieát
laäp laïi (reformulative).
Kieåu laäp trình ñeå phaùt trieån caùc heä thoáng tri thöùc khaùc vôùi kieåu duøng cho
nhöõng heä thoáng döïa treân caùch tieáp caän baèng giaûi thuaät. Loaïi chöông trình coù theå phuï
thuoäc vaøo hình thöùc theå hieän cuûa tri thöùc. Neáu tri thöùc theå hieän döôùi daïng caùc luaät
IF_THEN thì heä thoáng coù theå ñöôïc maõ hoaù döôùi daïng heä chuyeân gia OPS5. Heä
chuyeân gia naøy chöùa caùc suy luaän moät caùch maùy moùc baèng caùch tìm tôùi theo chuoãi
hoaëc tìm ngöôïc theo chuoãi ñeå ñaït ñöôïc lôøi giaûi khaû thi. Caùch tieáp caän naøy thöôøng

khoù, maâu thuaãn vôùi lôøi giaûi sau vaø khoâng chaéc chaén. Neáu tri thöùc ñöôïc theå hieän döôùi
daïng luaät logic (xem thí duïï 10.3.4) thì toát nhaát laø söû duïng ngoân ngöõ Prolog. Neáu tri
thöùc ñöôïc moâ taû ôû daïng löôïc ñoà logic thì ngoân ngöõ höôùng ñoái töôïng caàn söû duïng laø
LISP hoaëc C++.
Caùch tieáp caän theo giaûi thuaät cuõng nhö döïa vaøo cô sôû tri thöùc ñeàu coù thuaän lôïi
vaø baát lôïi. Caùch tieáp caän theo giaûi thuaät thöôøng coù moät soá ñieàu kieän döôùi ñaây:
i) Baøi toaùn cho pheùp thieát laäp coâng thöùc toaùn moät caùch chính xaùc vaø nhanh
choùng.
ii) Soá löôïng coâng vieäc laø raát lôùn.
iii) Tính ngaãu nhieân trong moâi tröôøng laø nhoû.
iv) Caùc luaät toång quaùt ñöôïc cho pheùp khoâng coù quaù nhieàu ngoaïi leä.
Moät ñieàu khoâng thuaän lôïi cho caùch tieáp caän theo giaûi thuaät laø neáu nhö moâi tröôøng
ñieàu ñoä thay ñoåi, thì khi ñoù noã löïc taùi laäp trình môùi coù giaù trò thaät söï.
Caùch tieáp caän döïa vaøo cô sôû tri thöùc aùp duïng khi chæ yeâu caâuø moät lôøi giaûi khaû
thi. Moät vaøi nhaø phaùt trieån heä thoáng tin raèng nhöõng thay ñoåi trong moâi tröôøng ñieàu
ñoä (hoaëc caùc qui luaät) thì ñoái vôùi heä thoáng döïa vaøo cô sôû tri thöùc coù theå taùi keát hôïp
deã daøng hôn laø trong heä thoáng döïa vaøo caùch tieáp caän giaûi thuaät.
Ñieàu baát lôïi chính cuûa caùch tieáp caän döïa vaøo cô sôû tri thöùc laø ñaït ñöôïc moät lôøi
giaûi hôïp lyù coù theå coù giaù trò thaät söï caàn thôøi gian chaïy chöông trình nhieàu hôn söû
duïng caùch tieáp caän giaûi thuaät.
Vieäc xaùc ñònh thôøi gian chaïy chöông trình laø quan troïng khi choïn löïa aùp duïng
moät kyõ thuaät ñieàu ñoä. Thôøi gian cho pheùp ñeå thay ñoåi baûng ñieàu ñoä nhaèm taïo ra moät
baûng ñieàu ñoä khaùc ñeå aùp duïng. Nhieàu söï aùp duïng ñoøi hoûi caàn thöïc hieän ñieàu ñoä taïi
thôøi gian thöïc khi vieäc ñieàu ñoä tieán haønh trong nhieàu giaây hoaëc nhieàu phuùt thoâng qua
vieäc tính toaùn baèng maùy tính. Tuy nhieân, moät vaøi aùp duïng ñöôïc thöïc hieän laëp ñi laëp
laïi nhieàu laàn coù theå laø maát caû ñeâm. Chaúng haïn, ngöôøi dieàu ñoä thöïc hieän chöông trình
vaøo buoåi chieàu vaø muoán coù keát quaû vaøo ngaøy laøm vieäc hoâm sau. Coù moät vaøi aùp duïng
ñoøi hoûi nhieàu laàn laëp do ñoù tieâu toán khaù nhieàu thôøi gian.
V - GIAO DIEÄN NGÖÔØI DUØNG VAØ TOÁI ÖU HOÙA TÖÔNG TAÙC
Giao dieän ngöôøi duøng laø moät phaàn quan troïng cuaû heä thoáng. Giao dieän ngöôøi duøng
giöõ vai troø quyeát ñònh heä thoáng coù ñöôïc söû duïng hay khoâng. Trong haàu heát giao dieän
ngöôøi duøng, heä thoáng döïa treân traïm laøm vieäc hoaëc PC, söû duïng caùc cô caáu window.
Ngöôøi duøng muoán nhìn thaáy nhöõng thoâng tin khaùc nhau ôû cuøng moät thôøi ñieåm. Ñoù laø
tröôøng hôïp khoâng chæ caùc döõ lieäu tónh ñöôïc löu trong cô sôû döõ lieäu maø coøn caùc döõ
lieäu ñoäng noù phuï thuoäc vaøo vieäc ñieàu ñoä.
Moät vaøi giao dieän ngöôøi duøng cho pheùp môû roäng söï töông taùc vôùi ngöôøi söû
duïng. Ngöôøi ñieàu ñoä coù theå thay ñoåi traïng thaùi cuõng nhö thoâng tin hieän taïi. Vaø moät
soá giao dieän khoâng cho pheùp ngöôøi duøng thay ô(åi baát cöù caùi gì. Thí duïï nhö giao dieân
theå hieän caùc giaù trò cuûa taát caû caùc pheùp ño thöïc hieän, khoâng cho pheùp ngöôøi ñieàu ñoä

thay ñoåi soá lieäu trong ñoù. Ngöôøi ñieàu ñoä coù theå thöïc hieän vieäc thay ñoåi caùc döõ lieäu
naøy ôû moät hình thöùc khaùc chöù khoâng cho pheùp thay ñoåi döõ lieäu tröïc tieáp treân ñoù.
Nhieàu giao dieän ñöa ra caùch trình baøy döõ lieäu toång quaùt lieân quan ñeán keá
hoaïch hoaëc toå chöùc kinh doanh. Chaúng haïn nhö giao dieän ñoù laø:
i) Giao dieän veà hoaïch ñònh maët baèng.
ii) Giao dieän veà lòch bieåu cuûa nguoàn löïc.
iii) Giao dieän veà caùc baûng thuû tuïc.
Giao dieän veà hoaïch ñònh maët baèng moâ taû hình daïng cuûa caùc traïm laøm vieäc vaø
maùy moùc thieát bò trong maët baèng, cuõng nhö xaùc ñònh ñöôøng ñi giöõa caùc traïm laøm
vieäc. Lòch bieåu nguoàn löïc theå hieän vieäc ñieàu ñoä ca laøm vieäc, ngaøy nghæ vaø keá hoaïch
baûo trì baûo döôõng maùy moùc thieát bò. Trong giao dieän naøy ngöôøi ñieàu ñoä coù theå phaân
coâng ca, ñieàu ñoä hoaït ñoïâng cuûa caùc nguoøân löïc. Baûng thuû tuïc thì moâ taû caùc döõ lieäu
tónh lieân quan vôùi caùc coâng vieäc.
Giao dieän ngöôøi duøng theå hieän thoâng tin ñieàu ñoä döôùi nhieàu hình thöùc khaùc
nhau. Coù 4 loaïi giao dieän ñöôïc trình baøy döôùi ñaây:
i) Giao dieän bieåu ñoà Gantt.
ii) Giao dieän danh saùch phaân vieäc.
iii) Giao dieän oâ khaû naêng
iv) Giao dieän giaûn ñoà naêng suaát.
Ñaàøu tieân coù theå laø thoâng duïng hôn caû laø giaûn ñoà Gant (xem trong Hình 10.4).
Bieåu ñoà Gantt thöôøng coù caùc thanh ngang, truïc x theå hieän thôøi gian, vaø truïc y theå
hieän caùc maùy moùc khaùc nhau. Maøu saéc laø moät hình thöùc ñeå chæ ñònh moät ñaëc tính
hoaëc moät thuoäc tính lieân quan ñeán coâng vieäc. Thí duïï nhö caùc coâng vieäc hoaøn thaønh
sau ngaøy tôùi haïn seõ coù maøu ñoû. Bieåu ñoà Gantt thöôøng coù nhieàu thanh cuoän, cho pheùp
ngöoøi duøng ñi luøi hoaëc tieán tôùi moät thôøi ñieåm naøo ñoù hoaëc taäp trung vaøo moät thieát bò
maùy moùc naøo ñoù. Ngöôøi duøng coù theå thao taùc treân ñoù ñeå thay ñoåi nhöõng ñieàu mình
muoán baèng thao taùc reâ chuoät töø vò trí naøy sang vò trí khaùc. Sau khi thay ñoåi vò trí cuûa
caùc nguyeân coâng cuï theå naøo ñoù treân maùy, ta coù theå laøm dòch chuùng tôùi lui ôû moät thôøi
ñieåm khaû thi naøo ñoù. Hieäu quaû naøy ñöôïc goïi laø hieäu öùng xeáp taàng (casdading) hoaëc
hieäu öùng lan truyeàn (propagation). Sau khi laïi xaùc ñònh nguyeân coâng cuûa moät coâng
vieäc, heä thoáng ñoù coù theå ñöôïc goïi laø thuû tuïc taùi toái öu (reoptimization), ñöôïc ñöa vaøo
thuû tuïc ñieàu ñoä ñeå vieäc kieåm soaùt hieäu öùng xeáp taàng .
• HIEÄU ÖÙNG XEÁP TAÀNG VAØ TAÙI TOÁI ÖU

Xeùt 3 maùy trong heä thoáng flow shop khoâng giôùi haïn kho. Haøm muïc tieâu laø cöïc tieåu
toång thôøi gian treã coù troïng soá. Xeùt ñieàu ñoä 4 coâng vieäc ñöôïc moâ taû baèng bieåu ñoà
Gantt nhö trong Hình 10.5a. Neáu ngöôøi duøng ñoåi coâng vieäc 2 vaø 3 treân maùy 1 trong
khi caùc thöù töï treân caùc maùy coøn laïi vaãn giöõ nguyeân, theo hieäu öùng xeáp taàng thì keáùt
quaû ñieàu ñoä ñöôïc moâ taû trong Hình 10.5b. Neáu heä thoáng söû duïng giaûi thuaät taùi toái öu
ôû caùch boá trí, thì ngöôøi duøng coù theå seõ quyeát ñònh taùi toái öu treân maùy 2 vaø maùy 3 ;
khoâng thay ñoåi thöù töï treân maùy 1. Giaûi thuaät taùi toái öu cho keát quaû nhö moâ taû trong
Hình 10.5c.

Giao dieän bieåu ñoà Gantt

Bieåu ñoà Gantt coù moät nhöôïc ñieåm ñoù laø khi soá löôïng maùy vaø coâng vieäc trôû
neân quaù nhieàu. Raát khoù cho vieäc nhaän ra caùc thanh hình chöõ nhaät lieân quan ñeán coâng
vieäc. Khoâng gian maøn hình bò giôùi haïn do ñoù raát khoù cho vieäc kieåm tra moãi thanh.
Bieåu ñoà Gantt cho pheùp ngöôøi duøng nhaép chuoät vaøo thanh vaø môû ra moät cöûa soå theå
hieän chi tieát döõ lieäu lieân quan ñeán coâng vieäc maø mình quan taâm. Moät soá bieåu ñoà
Gantt coù khaû naêng choïn loïc nghóa laø noù chæ theå hieän caùc coâng vieäc maø ngöôøi duøng
quan taâm. Giao dieän bieåu ñoà Gantt trong Hình 10.4 ñöïôc xaây döïng bôûi heä thoáng
LEKIN phaùt trieån bôûi Vieän Coâng ngheä New Jersey vaø tröôøng Ñaïi hoïc New York .
Hình thöùc thöù hai cuûa giao dieän theå hieän thoâng tin ñieàu ñoä laø danh saùch phaân
vieäc (dispatching-list) (xem trong Hình 10.6). Ngöôøi ñieàu ñoä thöôøng muoán thaáy moät
baûng lieät keâ caùc coâng vieäc thöïc hieän treân caùc maùy. Ngöôøi ñieàu ñoä luoân muoán coù khaû
naêng laøm chuû vì theá hoï coù theå thay ñoåi thöù töï cuûa caùc coâng vieäc gia coâng treân caùc
maùy hoaëc di chuyeån moät coâng vieäc töø maùy naøy sang maùy khaùc. Noù khoâng phaïm
phaûi nhöôïc ñieåm cuûa bieåu ñoà Gantt. Nhöôïc ñieåm cuûa noù ôû ñaây laø ngöôøi ñieàu ñoä
khoâng coù caùi nhìn toát veà moái quan heä thôøi gian. Ngöôøi duøng seõ khoâng nhìn thaáy tröïc
tieáp söï treã caùc coâng vieäc cuõng nhö thôøi gian roãi cuûa maùy.

Machine 1 1 2 3 4
Machine 2 1 2 3 4
Machine 3 1 2 3 4
(a)
Machine 1 1 3 2 4
Machine 2 1 2 3 4
Machine 3 1 2 3 4
(b)
Machine 1 1 3 2 4
Machine 2 1 3 2 4
Machine 3
1 3 2 4
(c)
• QUAÙ TRÌNH XEÁP TAÀNG VAØ TAÙI TOÁI ÖU HOÙA SAU KHI HOAÙN ÑOÅI: A) BAÛNG ÑIEÀU ÑOÄ
BAN ÑAÀU, B) HIEÄU QUAÛ CUÛA VIEÄC XEÁP TAÀNG SAU KHI HOAÙN ÑOÅI CAÙC COÂNG VIEÄC TREÂN
MAÙY, C) BAÛNG ÑIEÀU ÑOÄ SAU KHI TAÙI TOÁI ÖU MAÙY 2 VAØ 3
Hình thöùc thöù 3 cuûa giao dieän ngöôøi duøng laø giao dieän daïng oâ khaû naêng. Thôøi
gian toàn taïi ngaên caùch bôûi moät soá raõnh hoaëc oâ thôøi gian. OÂ coù theå laø nhieàu ngaøy,
nhieàu tuaàn hoaëc nhieàu thaùng. Vôùi moãi maùy, khaû naêng gia coâng cuûa moät oâ ñöôïc bieát
tröôùc. Khi phaùt ra lòch bieåu ñieàu ñoä, trong moâi tröôøng chaéc chaén, coù theå phaân coâng
caùc coâng vieäc treân caùc maùy theo caùc phaân ñoaïn thôøi gian. Sau khi thöïc hieän caùc
pheùp gaùn, giao dieän daïng oâ seõ theå hieän phaàn traêm ñoä höõu duïng cuûa caùc maùy ôû moãi
phaân ñoaïn thôøi gian. Neáu ngöôøi duøng nhaän thaáy moät maùy naøo ñoù vöôït quaù ñoä höõu
duïng thì hoï bieát raèng caùc coâng vieäc trong oâ ñoù neân ñöôïc ñieàu ñoä laïi. Giao dieän naøy

töông phaûn vôùi bieåu ñoà Gantt. Bieåu ñoà Gantt seõ hieäu quaû trong caùc keá hoaïch ngaén
haïn (nhieàu ngaøy hoaëc nhieàu tuaàn) vaø soá coâng vieäc laø giôùi haïn (20 hoaëc 30). OÂ khaû
naêng seõ höõu duïng ñoái vôùi caùc keá hoaïch trung haïn hoaëc daøi haïn. OÂ khaû naêng khoâng
cho bieát coâng vieäc naøo hoaøn thaønh ñuùng thôøi haïn vaø coâng vieäc naøo bò treã.
Hình thöùc thöù tö laø bieåu ñoà naêng suaát, thöôøng aùp duïng ñoái vôùi caùc saûn phaåm
saûn xuaát ñeå toàn kho. Caùc giaûn ñoà loaïi naøy moâ taû toång soá ñôn haøng ñöôïc nhaän, toång
soá saûn phaåm… Noù thöôøng cung caáp cho nhaø ñieàu ñoä caùc thoâng tin lieân quan ñeán ñoä
höõu duïng cuûa maùy vaø vaät lieäu trong quaù trình (WIP).
Roõ raøng, giao dieän theå hieän thoâng tin ñieàu ñoä khaùc nhau thì seõ lieân keát maïnh
meõ vôùi nhau. Khi ngöôøi ñieàu ñoä thöïc hieän vieäc thay ñoåi trong bieåu ñoà Gantt hoaëc
giao dieän lieät keâ döôùi daïng baûng, loaïi döõ lieäu ñoäng naøy seõ thay ñoåi tuyø thuoäc vaøo
hieäu quaû thuû tuïc xeáp taàng hoaëc caùc thuû tuïc taùi toái öu.
Giao dieän ngöôøi duøng theå hieän caùc thoâng tin ñieàu ñoä phaûi ñöôïc keát noái vôùi
nhöõng giao dieän khaùc, chaúng haïn nhö nhöõng giao dieän quaûn lyù cô sôû döõ lieäu vaø
nhöõng giao dieän taïo lòch bieåu ñieàu ñoä. Ngöôøi ñieàu ñoä coù theå thay ñoåi moät baûng ñieàu
ñoä hieän taïi trong giao dieän bieåu ñoà Gantt baèng caùch nhaép vaø reâ chuoät.
Caùc giao dieän thao taùc ñieàu ñoä coù theå coù moät cöûa soå rieâng ñeå theå hieän caùc giaù
trò cuûa taát caû thaønh phaàn khi thöïc hieän caùc pheùp ño. Neáu ngöôøi duøng coù moät thay ñoåi
vieäc ñieàu ñoä thì seõ theå hieän caùc giaù trò tröôùc vaø sau khi thay ñoåi. Caùc pheùp ño thöïc -
hieän ñöôïc theå hieän döôùi daïng vaên baûn ñôn giaûn.
Nhieàu giao dieän thao taùc ñieàu ñoä ñuû tinh xaûo ñeå cho pheùp ngöôøi duøng chia
moät coâng vieäc thaønh nhieàu phaân ñoaïn nhoû hôn, vaø thöïc hieän ñieàu ñoä treân caùc phaân
ñoaïn naøy. Nhieàu giao dieän thao taùc cho pheùp caùc nguyeân coâng khaùc nhau cuûa cuøng
moät coâng vieäc coù theå truøng nhau veà maët thôøi gian. Söï truøng laép naøy thöïc söï xuaát hieän
trong nhieàu thuû tuïc saép xeáp. Tröôøng hôïp naøy xuaát hieän khi moät coâng vieäc laø moät loâ
saûn phaåm.
VI - CAÙC HEÄ THOÁNG TOÅNG QUAÙT VAØ CAÙC HEÄ THOÁNG ÖÙNG DUÏNG ÑAËC TRÖNG
Nhieàu nhaø phaùt trieån phaàn meàm ñaõ phaùt trieån caùc heä thoáng thöïc hieän caùc thuû tuïc saép
xeáp, thuoäc veà caùc ngaønh coâng nghieäp khaùc nhau. Maõ phaùt trieån cho khaùch haøng cuûa
heä thoáng coù theå nhieàu hôn phaân nöûa toång maõ trong phieân baûn heä thoáng cuoái cuøng.
Tuy nhieân, nhieàu heä thoáng coù caùc chöùc naêng raát tinh xaûo, cho pheùp keát noái ñeán caùc
loaïi ngaønh coâng nghieäp khaùc maø khoâng caàn chöông trình hoã trôï. Caùc chuyeân gia coù
theå phaùt trieån nhöõng giaûi thuaät naøy, vaø caùc phaàn meàm ñieàu ñoä toång quaùt cung caáp
nhöõng giao dieän chuaån cho pheùp tích hôïp nhöõng haøm thö vieän ñaëc bieät.
Nhieàu heä thoáng toång quaùt coù theå ñöôïc xaây döïng hoaëc treân moät heä thoáng döõ
lieäu thöông maïi, chaúng haïn nhö Sybase hoaëc Oracle, hoaëc moät heä thoáng döõ lieäu
thuoäc quyeàn sôû höõu ñöôïc phaùt trieån rieâng cho heä thoáng. Caùc heä thoáng toång quaùt söû
duïng caùc döõ lieäu töông töï nhö caùc döõ lieäu ñöôïc theå hieän trong boä khung (framework)
ñöôïc moâ taû trong chöông 2. Tuy nhieân, boä khung naøy phöùc taïp hôn boä khung maïng
ñöôïc moâ taû trong chöông 2. Chaúng haïn nhö, cô sôû döõ lieäu noù cho pheùp coù moät löôïng
ñaët haøngï theo chöõ caùi con soá duøng ñeå ñeà caäp ñeán teân cuûa khaùch haøng. Löôïng ñaët

haøng thì noù lieân quan ñeán nhieàu coâng vieäc vaø moãi coâng vieäc caàn moät thôøi gian gia
coâng rieâng. Heä thoáng ñieàu ñoä bao goàm nhieàu thuû tuïc chuyeån ñoåi ngaøy tôùi haïn cuûa
ñôn haøng thaønh ngaøy tôùi haïn cuûa nhöõng coâng vieäc khaùc nhau ôû caùc traïm laøm vieäc
khaùc nhau. Ngoaøi ra, troïng soá cuûa caùc coâng vieäc khaùc nhau tuyø thuoäc vaøo ñôn haøng
vaø coù theå khoâng baèng vôùi troïng soá cuûa chính coâng vieäc ñoù nhöng ô’ ñôn haøng khaùc.
Troïng soá cuûa caùc coâng vieäc khaùc nhau coù theå laø moät haøm toång troïng soá caùc saûn
phaåm töông öùng. Troïng soá coâng vieäc sau cuøng coù leõ lôùn hôn troïng soá cuûa coâng vieäc
ñaàu tieân trong cuøng ñôn haøng.
Haàu heát heä thoáng ñieàu ñoä ñeàu coù caùc thuû tuïc taïo ra keát quaû ñieàu ñoä ñaàu tieân.
Chaéc chaén raèng vieäc ñieàu ñoä ñoù hieám khi thoaû maõn ngöôøi duøng, ñieàu naøy giaûi thích
taïi sao caùc heä thoáng ñieàu ñoä thöôøng coù giao dieän tinh xaûo cho pheùøp ngöôøi ñieàu ñoä
thöïc hieän caùc thay ñoåi baèng tay. Khaû naêng ñieàu ñoä töï ñoäng bao goàm nhieàu luaät laø
caùc thuû tuïc cô baûn cho vieäc choïn loïc vaø saép xeáp coâng vieäc. Caùc luaät naøy thöôøng
gioáng nhau ôû ñoä öu tieân maø ta ñaõ moâ taû trong chöông tröôùc ñoù (SPT, LPT, WSPT,
EDD vaø ...vv). Caùc heä thoáng ñieàu ñoä toång quaùt phöùc taïp hôn caùc thuû tuïc ñieàu ñoä, noù
coù theå thöïc hieän theo chieàu höôùng tôùi (forward loading), hoaëc luøi (backward
loading). Theo chieàu tieán nguï yù raèng caùc coâng vieäc ñöôïc theâm vaøo taïi moät thôøi
ñieåm, baét ñaàu ôû thôøi ñieåm ta thöïc hieän ñieàu ñoä. Theo chieàu luøi nghóa laø vieäc ñieàu ñoä
ñöôïc baét ñaàu thöïc hieän töø thôøi ñieåm cuoái nghóa laø baét ñaàu töø ñieåm tôùi haïn.
Haàu heát heä thoáng ñieàu ñoä toång quaùt ñeàu coù giao dieän daïng bieåu ñoà Gantt, cho
pheùp ngöôøi ñieàu ñoä thao taùc treân ñoù. Tuy nhieân, bieåu ñoà Gantt khoâng hoaøn toaøn hoaøn
haûo. Chaúng haïn, haàu heát chuùng khoâng giaûi thích ñöôïc hieäu öùng xeáp taàng vaø söï lan
truyeàn nhö moâ taû trong phaàn 10.5. Noù töï ñoäng thöïc hieän ñieàu ñoä laïi treân caùc maùy
hoaëc traïm laøm vieäc maø ôû ñoù ngöôøi ñieàu ñoä thöïc hieän thay ñoåi nhöng caùc maùy vaø
traïm laøm vieäc khaùc khoâng thích nghi ñöôïc vôùi söï thay ñoåi naøy. Caùc keát quaû ñieàu ñoä
taïo ra thöôøng laø khaû thi. Nhieàu heä thoáng ñieàu ñoä caûnh baùo cho ta: sau khi thay ñoåi,
keát quaû thöïc hieän ñieàu ñoä laø khoâng khaû thi.
Beân caïnh giao dieän bieåu ñoà Gantt, haàu heát caùc heä thoáng ñieàu ñoä coù ít nhaát laø
moät loaïi giao dieän khaùc theå hieän hoaëc laø baûng ñieàu ñoä hieän taïi hoaëc laø döõ lieäu quan
troïng lieân quan ñeán vieäc ñieàu ñoä. Giao dieän thöù hai naøy laø moät loaïi giao dieän ñöôïc
ñeà caäp nhö trong phaàn 10.5.
Caùc heä thoáng ñieàu ñoä toång quaùt phaùt ra nhöõng baûn baùo caùo chi tieát, keát quaû
ñieàu ñoä theå hieän ôû daïng kyù töï soá hoïc. Keát quaû in ra seõ gioáng vôùi nhöõng gì maø noù theå
hieän, giao dieän danh saùch phaân vieäc ñöôïc dieãn taû roõ raøng hôn. Tuy nhieân, khoâng deã
lieät keâ taát caû caùc coâng vieäc trong moät ñôn haøng, do ñoù chæ thöïc hieän ñoái vôùi moät maùy
hay trung taâm gia coâng ñaëc tröng. Beân caïnh coâng vieäc, coøn coù döõ lieäu veà caùc thaønh
phaàn coâng vieäc cuõng ñöôïc in ra. Nhieàu heä thoáng cho in ra heát caùc bieåu ñoà Gantt.
Nhöng bieåu ñoà Gantt coù nhöõng nhöôïc ñieåm nhö ñaõ ñeà caäp beân treân, thöôõng thì caùc
thanh naøy seõ raát nhoû khi theå hieän moät thoâng tin raát nhoû.
Caùc heä thoáng ñieàu ñoä toång quaùt coù nhieàu öu ñieåm hôn laø caùc heä thoáng aùp
duïng ñaëc tröng. Neáu baøi toaùn ñieàu ñoä laø chuaån thì vieäc choïn löïa heä thoáng naøy khoâng
toán keùm hôn vieäc phaùt trieån heä thoáng aùp duïng ñaëc tröng. Moät thuaän lôïi nöõa laø, khi
thieát laäp coâng ty thì heä thoáng vaãn giöõ nguyeân. ÔÛ moät khía caïnh khaùc, do haàu heát caùc

phaàn meàm phaùt trieån cho heä thoáng ñieàu ñoä maõ nguoàn ñöôïc giöõ baûn quyeàn, neân ngöôøi
söû duïng heä thoáng phuï thuoäc vaøo nhaø cung caáp khi coù moät söï thay ñoåi duø nhoû.
Trong nhieàu tröôøng hôïp, vieäc phaùt trieån moät heä thoáng ñieàu ñoä toång quaùt
khoâng ñôn giaûn, do ñoù caàn phaûi phaùt trieån heä thoáng aùp duïng ñaëc tröng. Moät nguyeân
nhaân nöõa cho vieäc phaùt trieån heä thoáng aùp duïng ñaëc tröng laø caùc baøi toaùn ñieàu ñoä
thöôøng quaù lôùn (vì coù nhieàu maùy, nhieàu coâng vieäc vaø nhieàu thuoäc tính). Caùc döõ lieäu
naøy thöôøng quaù lôùn vaø do caàn nhieàu giao dieän giöõa caùc heä thoáng ñieàu khieån vaø heä
thoáng ñieàu ñoä neân coù theå vöôït quaù khaû naêng cuûa moät heä thoáng ñieàu ñoä toång quaùt.
Ngaønh saûn suaát chaát baùn daãn ñöôïc xem laø thuoäc loaïi naøy.
Nguyeân nhaân thöù hai cho vieäc choïn heä thoáng aùp duïng ñaëc tröng laø moâi tröôøng
ñieàu ñoä thöôøng coù raát nhieàu ñaëc tính rieâng. Moâi tröôøng naøy chaéc chaén coù nhieàu haïn
cheá hoaëc raøng buoät maø khoù coù theå ñöa vaøo heä thoáng ñieàu ñoä toång quaùt. Thí duï, nhieàu
maùy ôû moät traïm laøm vieäc baét ñaàu vôùi nhieàu coâng vieäc khaùc nhau ôû cuøng moät thôøi
ñieåm.
Nguyeân nhaân thöù ba cuûa vieäc phaùt trieån cuûa moät heä thoáng öùng duïng ñaëc tröng
laø ngöôøi söû duïng muoán nhaán maïnh: coù maõ nguoàn thì coù theå duy trì heä thoáng toå chöùc
maø hoï laøm chuû.
Moät öu ñieåm quan troïng cuûa heä thoáng aùp duïng ñaëc tröng laø thao taùc ñieàu ñoä
thöôøng nhanh hôn, deã daøng hôn so vôùi caùc heä thoáng ñieàu ñoä toång quaùt.
VII - CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ THÖÏC HIEÄN VAØ BAÛO DÖÔÕNG
Trong suoát 2 thaäp nieân qua, vôùi söï thaâm nhaäp cuûa maùy tính vaøo coâng ty nhaø maùy, raát
nhieàu heä thoáng ñieàu ñoä ñaõ vaø ñang ñöôïc phaùt trieån. Coù moät söï maát caân ñoái lôùn giöõa
lyù thuyeát nghieân cöùu vaø hieän thöïc trong hôn hai thaäp kyû qua, ñoù laø vieäc aùp duïng vaøo
thöïc teá coøn nhieàu giôùi haïn. Maët khaùc, ñieàu thuaän lôïi vieäc phaùt trieån heä thoáng trong
coâng ty ñoäng vieân caùc nhaø nghieân cöùu lyù thuyeát tìm caùch giaûi quyeát caùc baøi toaùn
ñieàu ñoä coù nhieàu phaàn lieân quan ñeán theá giôùi thöïc. Nhieàu hoïc vieän khaùc nhau ôû
Chaâu AÂu, Nhaät, vaø Baéc Myõ, taäp trung nghieân cöùu ñeán söï phaùt trieån cuûa caùc giaûi
thuaät öùng duïng cho vieäc phaùt trieån heä thoáng.
Trong thaäp kyû gaàn ñaây, nhieàu coâng ty coù söï ñaàu tö lôùn trong vieäc phaùt trieån
vaø boå sung caùc heä thoáng ñieàu ñieàu ñoä. Tuy nhieân khoâng phaûi taát caû caùc heä thoáng
ñöôïc phaùt trieån hoaëc ñöa vaøo ñeàu duøng moät luaät cô baûn. Nhieàu heä thoáng, sau khi boå
sung, thöôøng vaãn chæ söû duïng trong moät thôøi gian, sau ñoù nhìn chung laø seõ bò queân ñi.
Tuy nhieân, moïi ngöôøi ñeàu coù moät caûm nhaän chung laø caùc hoaït ñoäng ñöôïc
suoâng seû hôn khi maø caùc heä thoáng ñieàu ñoä ñöôïc söû duïng. Maëc duø khi moät heä thoáng
ñieàu ñoä aùp duïng, noù thöôøng khoâng giaûm ñöôïc thôøi gian trong khi ngöôøi ñieàu ñoä phaûi
maát cho coâng vieäc ñieàu ñoä, nhöng noù seõ giuùp cho nhaø ñieàu ñoä ñöa ra moät keát quaû toát
hôn. Ngöôøi ñieàu ñoä coù theå so saùnh caùc keát quaû ñòeàu ñoä khaùc nhau vaø deã daøng theo
doõi caùc söï thay ñoåi cuûa caùc pheùp ño thöïc hieän. Moät ñieàu quan troïng nöõa laø vieäc löu
giöõ cô sôû döõ lieäu seõ chính xaùc. Caùc keát quaû ñieàu ñoä in ra thöôøng roõ raøng hoaëc coù theå
troâng thaáy ñöôïc treân maøn hình.

Nhaø thieát keá heä thoáng phaûi nhaän thöùc ñöôïc caùc nguyeân nhaân maø nhieàu heä
thoáng khoâng bao giôø thi haønh ñöôïc hay khoâng bao giôø söû duïng ñöôïc. Döõ lieäu khoâng
chính xaùc, ñoäi thi haønh heä thoáng khoâng coù kinh nghieäm. Moät nguyeân nhaân khaùc laø
coâng nhaân khoâng ñoàng yù vôùi caùc tieâu chuaån ñaët ra cho heä thoáng. Giao dieän ngöôøi
duøng khoâng cho pheùp ngöôøi ñieàu ñoä saép xeáp laïi ñuû nhanh khi coù caùc söï kieän khoâng
mong ñôïi. Nhöõng thuû tuïc saép xeáp laïi khi nhaø ñieàu ñoä vaéng maët coù theå khoâng ñöôïc
ñöa vaøo. Cuoái cuøng, nhieàu heä thoáng khoâng coù ñuû thôøi gian ñeå boá trí hay oån ñònh
trong moâi tröôøng cuûa chuùng (coù theå maát nhieàu thaùng thaäm chí laø moät naêm).
Keå caû neáu moät heä thoáng ñöôïc öùng duïng vaø söû duïng, khoaûng thôøi gian söû duïng
coù theå bò giôùi haïn. Thöôøng thì moãi toå chöùc ñeàu coù nhieàu thay ñoåi vaø baûn thaân heä
thoáng khoâng ñuû linh ñoäng thích hôïp trong moâi tröôøng môùi. Moät söï thay ñoåi naøo ñoù töø
nhaø ñieàu ñoä coù theå laøm suïp ñoå heä thoáng.
VIII - KEÁT LUAÄN
Toùm laïi, caùc ñieåm sau ñaây coù theå xem xeùt khi thieát keá, phaùt trieån vaø thi haønh moät heä
thoáng ñieàu ñoä
i) Hình dung moâi tröôøng seõ hoaït ñoäng nhö theá naøo suoát thôøi gian hoaït ñoäng cuûa
heä thoáng tröôùc khi quaù trình thieát keá thaät söï baét ñaàu.
ii) Coá gaéng vaän ñoäng taát caû moïi ngöôøi tham gia vaøo heä thoáng ñieàu ñoä. Quaù trình
phaùt trieån phaûi laø keát quaû cuûa moät nhoùm, vaø bao goàm vieäc taùn thaønh caùc tieâu
chuaån kyõ thuaät thieát keá.
iii) Giöõ laïi module thieát keá phaàn meàm. Caùch tieáp caän naøy khoâng chæ thuaän tieän
cho keát quaû cuûa chöông trình toång quaùt maø coøn thuaän lôïi cho vieäc thay ñoåi heä
thoáng sau khi thi haønh.
iv) Xaùc ñònh nhöõng muïc tieâu ñöa vaøo heä thoáng, coù caùc pheùp ño hieäu quaû vieäc
thöïc hieän theo keát quaû ñieàu ñoä ñaõ ñöôïc ñaùnh giaù.
v) Khoâng cung caáp toaøn boä döõ lieäu cuûa cô sôû döõ lieäu. Heä thoáng phaûi coù naêng löïc
ñaùnh giaù loãi vaø cung caáp caùc ñoä an toaøn caàn thieát.
vi) Chuaån bò ñeå ñaûm baûo vieäc taùi ñieàu ñoä seõ deã daøng khoâng chæ cho ngöôøi ñieàu
ñoä maø coøn cho nhöõng ngöôøi khaùc, trong tröôøng hôïp khoâng coù maët nhaø ñieàu
ñoä.
vii) Vieäc caøi ñaët heä thoáng ñoøi hoûi söï kieân nhaãn. Noù coù theå maát nhieàu thaùng keå caû
nhieàu naêm tröôùc khi heä thoáng hoaït ñoäng trôn tru. Thôøi gian naøy neân laø thôøi
gian caûi thieän lieân tuïc.
viii) Khoâng ñaùnh giaù thaáp söï caàn thieát ñeå baûo trì heä thoáng sau khi caøi ñaët. Coá gaéng
duy trì heä thoáng söû duïng ñöôïc döïa vaøo caùc neàn taûng ñaõ xem xeùt.

Baøi taäp chöông 11

1. Xeùt moät heä thoáng job shop coù nhieàu maùy song song ôû moãi trung taâm gia coâng
(job shop linh hoaït). Caùc raøng buoät cöùng cuõng nhö caùc raøng buoät meàm ñoùng
moät vai troø trong vieäc ñieàu ñoä maùy moùc thieát bò. Trong töông lai gaàn, coù theå
ñöa vaøo nhieàu maùy hôn. Qui trình ñieàu ñoä khoâng phaûi thöïc hieän ngay thôøi
gian hieän taïi, nhöng coù theå thöïc hieän ban ñeâm. Moâ taû caùc öu ñieåm cuõng nhö
nhöôïc ñieåm cuûa caùch tieáp caän theo giaûi thuaät vaø caùch tieáp caän döïa treân cô sôû
tri thöùc.
2. Xeùt moät coâng ty vôùi moät maùy coù thôøi gian chuaån bò phuï thuoäc vaøo thöù töï vaø
ngaøy tôùi haïn laø coá ñònh. Moâi tröôøng laø xaùc ñònh. Ñieàu ñoä vaø taùi ñieàu ñoä phaûi
ñöôïc thöïc hieän trong thôøi gian thöïc teá
(a) Lieät keâ caùc öu ñieåm cuõng nhö nhöôïc ñieåm cuûa caùch tieáp caän theo giaûi thuaät
vaø caùch tieáp caän döïa treân cô sôû tri thöùc.
(b) Lieät keâ caùc öu ñieåm cuõng nhö nhöôïc ñieåm cuûa heä thoáng thöông maïi vaø heä
thoáng öùng duïng ñaëc tröng.
3. Thieát keá moät mudule taïo ñieàu ñoä döïa treân luaät phaân vieäc phöùc hôïp cho moät
moâi tröôøng maùy song song vôùi caùc coâng vieäc leä thuoäc vaøo thôøi gian chuaån bò,
phuï thuoäc thöù töï. Coâng vieäc j coù thôøi gian saün saøng laø rj vaø coù theå noù ñöôïc gia
coâng chæ treân moät maùy, ñieàu naøy tuyø thuoäc vaøo taäp Mj ñöôïc cho. Coù 3 muïc
tieâu laø wjTj, Cmax, vaø Lmax. Moãi muïc tieâu coù troïng soá vaø troïng soá naøy tuyø
thuoäc vaøo thôøi gian; moãi thôøi ñieåm ngöôøi ñieàu ñoä söû duïng heä thoáng hoï ñöa
vaøo caùc troïng soá khaùc nhau töông öùng caùc muïc tieâu. Thieát keá luaät phaân vieäc
phöùc hôïp vaø giaûi thích nhö theá naøo veà caùc thoâng soá phuï thuoäc vaøo moái quan
heä troïng soá cuûa caùc muïc tieâu.
4. Xeùt 3 pheùp ño sau ñaây cuûa maùy ngheõn treân moät thôøi ñoaïn ñöôïc cho:
i) Soá löôïng coâng vieäc treã trong suoát thôøi ñoaïn.
ii) Soá löôïng coâng vieäc trung bình chôø ñôïi trong haøng trong suoát thôøi ñoaïn
ñöôïc cho.
iii) Thôøi gian trung bình cuûa moät coâng vieäc phaûi ñôïi phaûi ñôïi trong haøng
trong thôøi ñoaïn ñoù.
iv) Laøm theá naøo ñeå chon löïa pheùp ño söï taét ngheõn phuï thuoäc vaøo muïc
tieâu cöïc tieåu hoaù?
5. Xeùt caùc phöông aùn ñieàu ñoä sau ñaây:
i) Naïp taûi theo chieàu ñi tôùi (baét ñaàu töø thôøi ñieåm hieän taïi).
ii) Naïp taûi theo chieàu ngöôïc laïi (baét ñaàu töø thôøi gian tôùi haïn).
iii) Ñieàu ñoä ñaàu tieân töø phaân ñoaïn nuùt coå chai.
Laøm theá naøo ñeå choïn löïa moät trong 3 phöông aùn tuyø thuoäc vaøo nhöõng heä soá
sau ñaây:
• Möùc ñoä ngaãu nhieân cuûa heä thoáng.

• Caùc hoaït ñoäng ñöôïc caân baèng (phaân ñoïan ñaëc tröng khoâng phaûi laø nuùt coå
chai).
• Ñoä chaët cuûa ngaøy tôùi haïn.
6. Xem xeùt luaät ATC. Heä soá k ñöôïc xaùc ñònh nhö laø moät haøm cuûa ngaøy tôùi haïn,
heä soá T laø ñoä chaët, vaø heä soá R laø khoaûng ngaøy tôùi haïn. Tuy nhieân, qui trình
naøy thöôøng yeâu caàu moâ phoûng toång quaùt. Thieát keá moät cô cheá hoïc laøm roõ hôn
haøm f ñeå aùnh xaï ra T vaø R vaøo K trong suoát thôøi gian (xaùc ñònh theo ngaøy) söû
duïng heä thoáng phaùt ñieàu ñoä.
7. Xeùt moät tích hôïp heä thoáng ñieàu ñoä vôùi giao dieïân ngöôøi duøng, cho pheùp ñoùng
baêng nhieàu coâng vieäc. Nghóa laø nhaø ñieàu ñoä coù theå nhaép leân moät coâng vieäc
vaø giöõ coâng vieäc naøy trong traïng thaùi coá ñònh. Caùc coâng vieäc khaùc phaûi ñöôïc
ñieàu ñoä xung quanh coâng vieäc ñoùng baêng naøy. Vieäc ñoùng baêng coù theå ñöôïc
thöïc hieän vôùi moät dung sai, vì theá trong quaù trình toái öu hoaù cuûa caùc coâng
vieäc coøn laïi, caùc coâng vieäc ñoùng baêng coù theå dòch chuyeån ñi moät ít. Caùch tieáp
caän naøy laøm cho vieäc ñieàu ñoä caùc coâng vieäc khoâng ñoùng baêng ñöôïc thöïc hieän
deã daøng hôn. Xeùt moät heä thoáng noù cho pheùp ñoùng baêng nhieàu coâng vieäc vôùi
caùc dung sai ñaëc tröng vaø chæ ra raèng vieäc ñoùng baêng trong moät moâi tröôøng
khoâng cho pheùp yeâu caàu ñoä öu tieân dung sai cuûa ít nhaát laø phaân nöûa thôøi gian
gia coâng cöïc ñaïi ñeå traùnh caùc thôøi gian maùy roãi.
8. Xeùt moät töông taùc giöõa heä thoáng ñieàu ñoä vôùi giao dieän ngöôøi duøng, chæ cho
pheùp ñoùng baêng caùc coâng vieäc khoâng coù dung sai.
a) Chæ ra raèng trong moät moâi tröôøng khoâng coù ñoä öu tieân, thôøi gian roãi cuûa
maùy bôûi caùc coâng vieäc ñoùng baêng luoân luoân nhoû hôn thôøi gian gia coâng
cöïc ñaïi.
b) Moâ taû laøm theá naøo ñeå thieát keá moät kòch baûn, trong ñoù caùc thuû tuïc cöïc tieåu
thôøi gian roãi treân maùy coù söï keát hôïp vôùi caùc muïc tieâu khaùc, chaúng haïn
nhö toång thôøi gian hoaøn taát.
9. Xeùt moät giao dieïân ngöôøi duøng cuûa moät heä thoáng ñieàu ñoä tích hôïp ôû nhaø baêng
coù caùc maùy ñaët song song. Giaû söû raèng nhöõng giaûi thuaät toái öu hoaù laïi
(reoptimization) trong heä thoáng ñöôïc thieát keá ñeå toái öu cho caùc maùy rieâng leû
trong khi chuùng giöõ nhöõng coâng vieäc ñöôïc phaân coâng treân maùy laø khoâng ñoåi.
Moät söï dòch chuyeån cuûa moät coâng vieäc (baèng chuoät) ñöôïc goïi laø söï ñaûo ngöôïc
(reversible), ñöôïc cho pheùp bôûi thuû tuïc toái öu hoaù laïi, bôûi söï dòch chuyeån ñaûo
ngöôïc, vaø khoâng chæ ñöôïc cho pheùp bôûi thuû tuïc toái öu hoaù laïi, nhöõng keát quaû
trong ñieàu ñoä ban ñaàu.
Giaû söû raèng moät coâng vieäc ñöôïc dòch chuyeån baèng chuoät töø maùy naøy ñeán maùy
khaùc. Chæ ra raèng moät söï dòch chuyeån laø söï ñaûo ngöôïc (reversible) neáu giaûi
thuaät toái öu hoaù laïi (reoptimization) cöïc tieåu hoa ùtoång thôøi gian hoaøn thaønh
treân moät maùy bôûi maùy cô baûn. Chæ ra raèng ñieàu gioáng nhö vaäy laø ñuùng neáu
giaûi thuaät toái öu hoaù laïi (reoptimization) cöïc tieåu hoaù toång ñoä treã coù troïng soá
(weighted tardinesses) treân moät maùy bôûi maùy cô baûn.

10. Xem xeùt kòch baûn (scenario) trong baøi taäp 10.9. Chæ ra raèng vôùi giaûi thuaät toái
öu hoaù laïi (reoptimization) ñöôïc moâ taû ôû ñaây, dòch chuyeån nghóa laø mang
nhöõng coâng vieäc töø maùy naøy sang maùy khaùc laø giao hoaùn (commutative).
Nghóa laø, keát quaû ñieàu ñoä cuoái cuøng khoâng phuï thuoäc vaøo thöù töï cuûa söï dòch
chuyeån ñöôïc thöïc hieän, keå caû neáu taát caû caùc maùy ñöôïc toái öu hoaù laïi sau moãi
laàn dòch chuyeån.

Sách điều độ (VN)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sách điều độ (VN)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC BAÙCH KHOA

KYÕ THUAÄT ÑIEÀU ÑOÄ

CHÖÔNG 1: GIÔÙI THIEÄU VEÀ ÑIEÀU ÑOÄ SAÛN XUAÁT ........................................... 1

I - ÑIEÀU ÑOÄ - VAI TROØ VAØ TAÙC ÑOÄNG ..........................................................................1

I - KHAÙI QUAÙT CHUNG VEÀ MOÂ HÌNH ...............................................................................8

I - GIÔÙI THIEÄU ...........................................................................................................23

CHÖÔNG 4: ÑIEÀU ÑOÄ DÖÏ AÙN............................................................................... 45

I - GIÔÙI THIEÄU ...........................................................................................................45

CHÖÔNG 5: ÑIEÀU ÑOÄ JOB SHOP ........................................................................ 62

I - GIÔÙI THIEÄU ...........................................................................................................62

I - GIÔÙI THIEÄU ...........................................................................................................67

CHÖÔNG 7: FDHDF ............................................................................................... 70

CHÖÔNG 8: FRG ..................................................................................................... 70

CHÖÔNG 9: ÑIEÀU ÑOÄ NHAÂN LÖÏC ...................................................................... 71

I - GIÔÙI THIEÄU ...........................................................................................................71

CHÖÔNG 1: GIÔÙ I THIEÄU VEÀ ÑIEÀ U ÑOÄ SAÛ N XUAÁ T

Toùm taét chöông

1.1 Ñieàu ñoä : Vai troø vaø taùc duïng.

I - ÑIEÀU ÑOÄ - VAI TROØ VAØ TAÙC ÑOÄNG

TS. Hoà Thanh Phong 1 Boä moân KTHTCN

Thí duï 1.3- MOÄT DAÂY CHUYEÀN LAÉP RAÙP OÂ TOÂ

TS. Hoà Thanh Phong 2 Boä moân KTHTCN

Hình 1.1 - Daây chuyeàn laép raùp xe hôi

TS. Hoà Thanh Phong 3 Boä moân KTHTCN

Thí duï 1.5- HEÄ THOÁNG ÑAËT CHOÃ TRÖÔÙC

TS. Hoà Thanh Phong 4 Boä moân KTHTCN

TS. Hoà Thanh Phong 5 Boä moân KTHTCN

Laäp keá hoaïch saûn xuaát, Caùc ñôn ñaët haøng,

Quaûn lyù khu vöïc saûn

TS. Hoà Thanh Phong 6 Boä moân KTHTCN

2 - Ñieàu Ñoä Trong Dòch Vuï

Quaûn lyù lôïi

TS. Hoà Thanh Phong 7 Boä moân KTHTCN

CHÖÔNG 2: CAÙC ÑAËC ÑIEÅM CUÛA MOÂ HÌNH ÑIEÀ U

Toùm taét chöông

2.1 Khaùi quaùt chung veà moâ hình.

I - KHAÙI QUAÙT CHUNG VEÀ MOÂ HÌNH

TS. Hoà Thanh Phong 8 Boä moân KTHTCN

Ñoâ tieâu chuaån

Döï aùn (Project)

Hình 2.1 - Caùc loaïi hình saûn xuaát

TS. Hoà Thanh Phong 9 Boä moân KTHTCN

TS. Hoà Thanh Phong 10 Boä moân KTHTCN

TS. Hoà Thanh Phong 11 Boä moân KTHTCN

TS. Hoà Thanh Phong 12 Boä moân KTHTCN

III - CAÙC LOAÏI CAÁU HÌNH MAÙY:

Hình 2.4 - Moâ hình maùy song song

TS. Hoà Thanh Phong 13 Boä moân KTHTCN

TS. Hoà Thanh Phong 14 Boä moân KTHTCN

Hình 2.5 - Moâ hình Flow Shop Linh hoaït

Hình 2.6 - Job shop

TS. Hoà Thanh Phong 15 Boä moân KTHTCN

TS. Hoà Thanh Phong 16 Boä moân KTHTCN

TS. Hoà Thanh Phong 17 Boä moân KTHTCN

TS. Hoà Thanh Phong 18 Boä moân KTHTCN

V - CAÙC HAØM MUÏC TIEÂU VAØ CAÙC CHÆ TIEÂU ÑO LÖÔØNG:

TS. Hoà Thanh Phong 19 Boä moân KTHTCN

3 - Chi phí chuaån bò (Setup Costs)

4 - Chi phí toàn kho baùn thaønh phaåm (WIP – Work-In-Process)

TS. Hoà Thanh Phong 20 Boä moân KTHTCN

6 - Chi phí nhaân söï

TS. Hoà Thanh Phong 21 Boä moân KTHTCN

Baøi taäp Chöông 2

1* 2* Möùc 1

2* 3* Möùc 2

1,,,* 2,,,* 3,,,* 4,,,*

1,2,, 1,3,, 1,4,, 2,1,, 2,3,, 2,4,,