You are on page 1of 54

pbok'/ l;d]06 pBf]u lnld6]8

sd{rf/L ;]jf zt{ lgodfjnL


-xfn ;Ddsf] ;+zf]wg ;dfj]z ul/Psf]_
@)%^

pbok'/ l;d]06 pBf]u lnld6]8sf] sd{rf/L k|zf;g ;DalGw sfo{ æpbok'/ l;d]06
pBf]u lnld6]8 sd{rf/L ;]jf zt{ lgodfjnL, @)%)Æ adf]lhd ;+rfng x'Fb}
cfPsf]df ;d;fdlos ?kdf Aojl:yt u/L ;"rf? ?kn] ;+rfng ug]{ p2]Zon]
pbok'/ l;d]06 pBf]u lnld6]8 lgodfjnL, @)$$ sf] lgod @! sf] -8_ n] lbPsf]
clwsf/ k|of]u u/L tyf g]kfn ;/sf/, pBf]u dGqfnoaf6 k|fKt æ;+:yfsf
sd{rf/Lsf] ;]jf zt{ lgb]{lzsf, @)%$Æ nfO{ cfwf/ dfgL pbok'/ l;d]06 pBf]u
lnld6]8sf] ;+rfns ;ldltn] b]xfosf] sd{rf/L ;]jf zt{ lgodfjnL, @)%^
agfPsf] 5 .

kl/R5]b — !
k|f/lDes
!= ;+lIfKt gfd / k|f/De M—

o; lgodfjnLsf] gfd æpbok'/ l;d]06 pBf]u ln= sd{rf/L ;]jf zt{ lgodfjnL,
@)%^Æ /x]sf] 5 . of] lgodfjnL pBf]u dGqfnoaf6 :jLs[t eP kl5 nfu" x'g]5 .

@ kl/efiff M— ljifo jf k|;+un] csf]{ cy{ gnfu]df o; lgodfjnLdf M—

-s_ æP]gÆ eGgfn] sDkgL P]g, @)%# ;Demg' kb{5 .

-v_ æpBf]uÆ eGgfn] sDkgL P]g, @)%# cGtu{t :yflkt pbok'/ l;d]06 pBf]u
lnld6]8 / o; cGtu{tsf sfof{nonfO{ ;d]t ;Demg' kb{5 .

-u_ æ;ldltÆ eGgfn] pBf]usf] ;+rfns ;ldlt ;Demg' kb{5 .

1
-3_ æa}7sÆ eGgfn] ;ldltsf] a}7s ;Demg' kb{5 .

-ª_ æcWoIfÆ eGgfn] ;ldltsf] cWoIf ;Demg' kb{5 / ;f] zAbn] a}7ssf] cWoIftf
ug]{ AolQm ;d]tnfO{ hgfpg]5 .

-r_ æ;+rfnsÆ eGgfn] ;+rfns ;ldltsf] cWoIf, ;b:o tyf ;b:o—;lrj ;d]t
;Demg' kb{5 .

-5_ æsfo{sf/L k|d'vÆ eGgfn] pBf]usf] sfo{sf/L k|d'vsf] ?kdf lgo'Qm ePsf]
cWoIf jf ;f] lgo'Qm gePsf] cj:yfdf dxfk|aGwsnfO{ ;Demg' kb{5 .

-h_ æ;b:o—;lrjÆ eGgfn] pBf]usf] ;+rfns ;ldltsf] ;b:o ;lrjnfO{ hgfpFb


5.

-em_ æ;lrjÆ eGgfn] ;ldltsf] ;lrjfnosf] ;lrjsf] sfd ug{sf] nflu tf]lsPsf]
pBf]usf] clws[t sd{rf/LnfO{ hgfpFb5 .

-`_ æ:yfoL sd{rf/LÆ eGgfn] Dofb gtf]lsPsf] tyf lglZrt tnj :s]n ePsf]
:yfoL b/aGbLsf] kbdf lgo'Qm eO{ sfo{/t /x]sf] pBf]usf] sd{rf/L ;Demg'
kb{5 .

-6_ æsd{rf/LÆ eGgfn] pBf]usf] ;]jfdf :yfoL lgo'Qm ePsf sd{rf/LnfO{ ;Demg'
kb{5 . <

-7_ ælgb]{lzsfÆ eGgfn] dGqfnoaf6 :jLs[t ;+:yfsf sd{rf/Lsf] ;]jf zt{


lgb]{lzsf, @)%$ nfO{ ;Demg' kb{5 .

-8_ ædGqfnoÆ eGgfn] g]kfn ;/sf/, pBf]u dGqfnonfO{ ;Demg' kb{5 .

-9_ æclws[t :t/Æ eGgfn] tx ^ / ;f] eGbf dflyNnf] tx cyjf ;f] ;/xsf
>]0fLsf] kbnfO{ ;Demg' kb{5.

-0f_ æ;xfos :t/Æ eGgfn] tx % jf ;f] eGbf d'lgsf] txsf kbnfO{ ;Demg' kb{5 .

-t_ æclVtof/jfnfÆ eGgfn] ;+rfns ;ldlt jf ;f] ;ldltaf6 clwsf/ k|fKt jf


o; lgodfjnL ad]flhd clwsf/ k|fKt clwsf/LnfO{ ;Demg' kb{5 .

-y_ æsfof{noÆ eGgfn] pBf]usf] k|wfg sfof{no, zfvf, pk—zfvf tyf cGo
sfof{no ;d]tnfO{ ;Demg' kb{5 .

2
-b_ æ:jLs[t lrlsT;sÆ eGgfn] g]kfn :jf:Yo Aoj;foL kl/ifb P]g adf]lhd btf{
ePsf] lrlsT;s ;Demg' kb{5 .

-w_ ækl/jf/Æ eGgfn] pBf]usf] sd{rf/Lsf] cfkm};Fu a:g] jf lgh cfkm}n] kfng
kf]if0f ug'{ kg]{ klt, kTgL, 5f]/f, cljjflxt 5f]/L, wd{k'q, cljjflxtf wd{k'qL,
afa', cfdf jf ;f}t]gL cfdf ;Demg' kb{5 . dlxnf sd{rf/Lsf] xsdf lghn]
kfng kf]if0f ug'{kg]{ ;f;', ;;'/fnfO{ ;d]t hgfpFb5 .

-g_ ætnjÆ eGgfn] pBf]usf sd{rf/Ln] k|To]s dlxgfdf kfpg] z'? tnj / u|]8
;lxt vfO{kfO{ cfPsf] tnj /sd ;Demg' kb{5 .

-k_ æcfly{s jif{Æ eGgfn] >fj0f ;+qmfGtL b]lv z'? eO{ cfiff9 d;fGt ;Ddsf] !@
dlxgfsf] cjlwnfO{ ;Demg' kb{5 .

-km_ ædlxgfÆ eGgfn] g]kfnL kGrfË cg';f/sf] dlxgf ;Demg' kb{5 . lbg ulGtdf
tL; lbgsf] Ps dlxgf x'g]5 .

-a_ ælzˆ6Æ eGgfn] tf]lsP adf]lhd lbgsf] * 306f pBf]udf sfd ug]{ cjlwnfO{
;Demg' kb{5 .

-e_ ætf]lsPsf]Æ jf ætf]lsP adf]lhdÆ eGgfn] ;ldlt jf sfo{sf/L k|d'vn] ;do


;dodf lg0f{o u/L tf]lsPsf] jf tf]lsP adf]lhd ;Demg' kb{5 .

-d_ æ;+rosf]ifÆ eGgfn] :yfoL sd{rf/Ln] vfO{kfO{ cfPsf] tnjaf6 lgod cg';f/
s6f}tL u/L /fvLlbg] /sd / To:tf] /sd dfly pBf]usf] tkm{af6 yk ul/lbg]
/sdnfO{ ;d]t ;Demg' kb{5 .

# o; lgodfjnLsf] AofVof M—

-!_ o; lgodfjnLsf] AofVof ;DaGwdf s'g} k|Zg p7]df ;ldltaf6 AofVof x'g]5

-@_ pk—lgod -!_ cg';f/ ul/Psf] AofVof pk/ lrQ ga'em]df dGqfnodf lgj]bg
ug{ ;lsg] 5 . dGqfnoaf6 ePsf] lg0f{o clGtd x'g]5 .

-#_ o; lgodfjnL g]kfn ;/sf/ pBf]u dGqfnoaf6 :jLs[t eO{ pBf]u dGqfnon]
k7fPsf] tyf pBf]udf k|fKt ePsf] ldlt @)%^÷!)÷!$ xf] .

3
kl/R5]b — @
sd{rf/Lsf] ;]jf, tx, kb >[hgf
$= pBf]usf] ;]jf ;d"x M—

-!_ pBf]udf b]xfo adf]lhdsf ;]jfx? u7g ul/Psf] 5 M— <


-s_ k|fljlws ;]jf <
-v_ ck|fljlws ;]jf <

-@_ pk—lgod -!_ adf]lhdsf] ;]jf cGtu{t /xg] ;d"x / ;d"x cGtu{t /xg]
kbgfd cg';"lr—! df pNn]v eP adf]lhd x'g] 5 . <

% ================vf/]h ePsf] .

^= >]0fL / tx M—

pBf]usf] ;+u7gfTds ;f]kfgdf (Organizational Hierarchy) >]0fL jf tx k4lt dWo]


tx k4lt nfu" x'g]5 . pBf]udf sfod x'g] tx tyf tx / >]0fLsf cGt/ ;DalGw
cg';"lr—@ adf]lhd x'g]5 .

&= kbsf] lsl;d / kb >[hgf


-!_ kbsf] lsl;d M— pBf]usf] cfjZostf cg';f/ lgDg lnlvt @ lsl;dsf
kbx? /xg] 5g\ .
-s_ :yfoL kb
-v_ s/f/df lgo'QmL x'g] kb
-@_ pk—lgod -!_ adf]lhdsf kbx? b]xfo adf]lhd >[hgf ul/g] 5 .

-s_ :yfoL kb >[hgf M— s'g} klg :yfoL kbdf kb >[hgf ug'{ kbf{ ;f] kb >[hgf
ug'{kg]{ sf/0f, k|:tfljt kbn] ug'{ kg]{ sfdsf] laj/0f, df}h'bf b/aGbLn] yk
sfo{ af]em ;DxfNg g;Sg] cj:yf, k|:tfljt kbn] ;+u7gfTds :j?kdf kfg]{
k|efj :ki6 u/L ;ldlt ;dIf k]z ug'{ kg]{5 . o;/L k]z ul/g] laj/0fsf]
;fydf df}h'bf tyf k|:tfljt b/aGbLsf] t]l/h, ;+u7gfTds :j?k ;d]t ;+nUg
4
ug'{ kg{]5 . ;+u7gfTds :j?k tyf :yfoL b/jGbLsf] x]/km]/ ;ldltsf]
:jLs[ltaf6 nfu" x'g]5 . t/ yk b/aGbL >[hgf ug]{ ;DaGwdf dGqfnosf] k"j{
;xdlt lng' kg]{5 .

-v_ s/f/sf] kb M—

-!_ sfo{ k|s[lt tyf sfo{ ljlzi7tfsf sf/0f pBf]udf sfod /x]sf] df}h'bf
hgzlQmaf6 ;DkGg x'g g;Sg] c:yfoL k|s[ltsf] sfdsf] lgldQ
;ldltn] s/f/ ;]jfdf lgo'Qm ug]{ u/L kb >[hgf ug{ ;Sg]5 .

-@_ pk—lgod -!_ adf]lhd s/f/ kbsf] >[hgf ubf{ tyf pQm kbdf
lgo'QmL ubf{ b]xfosf zt{x?sf] kfngf ePsf] x'g' kg]{5 .

-s_ s'g}klg ljifosf] ljz]if1sf] cfjZostf kg]{ k|s[ltsf] kbdf


lglZrt cjlw ls6fg u/L dfq s/f/sf] kb >[hgf ul/g]5 .

-v_ s/f/sf] kb >[hgf ug'{kbf{ To:tf] kbsf] tnj, eQf, ;'ljwf


sfo{ laj/0f tyf cfjZos kg]{ z}lIfs of]Uotf lgwf{/0f
ul/Psf] x'g' kg]{5 . o:tf] lgwf{/0f ubf{ pBf]udf /x]sf] ;f]xL
;]jf tyf ;d"xsf] :yfoL kbsf] lgldQ rflxg] Go"gtd of]Uotf
eGbf sd of]Uotf tf]lsg] 5}g .

-u_ pBf]usf] ;+u7g ;+/rgf leq sfod ePsf] :yfoL k|s[ltsf]


kbdf s/f/df sd{rf/Lsf] lgo'QmL ul/g] 5}g .

-#_ s/f/df lgo'Qm sd{rf/Ln] kfpg] tnj eQf tyf cGo ;'ljwfx?
s/f/df tf]lsP adf]lhd dfq x'g]5 .

*= Hofnfbf/L÷ sfdbf/ ;DaGwL Aoj:yf M—

pBf]unfO{ cfjZos kg]{ Hofnfbf/L ÷ sfdbf/sf ;DaGwdf ;ldltn] 5'§} Aoj:yf ug{ ;Sg] 5

5
kl/R5]b — #
kbk"lt{ ;DalGw Aoj:yf
(= :yfoL kbk"lt{ M—

-!_ pBf]udf l/Qm /x]sf] :yfoL kb v'Nnf k|ltof]lutfTds k/LIff, sfo{ Ifdtfsf]
d'NofÍgsf] cfwf/df x'g] cfGtl/s a9'jf / cfGtl/s k|ltof]lutfTds k/LIffaf6 k"lt{
ul/g]5 . <

-@_ ;xfos tx !, @ / # -k|zf;g tkm{_ sf ;Dk"0f{ l/Qm b/aGbLx? :jtM vf/]h x'g] 5g\ .
To:tf kbn] ug]{ sfo{x? cfjZostf cg';f/ ;ldltsf] lg0f{o adf]lhd s/f/ ;]jfåf/f
ul/g] 5 . <

-#_ pk—lgod -!_ adf]lhd kbk"lt{ ubf{ k|To]s cfly{s jif{df l/Qm x'g hfg] kbx?nfO{
b]xfo adf]lhd k|ltzt lgwf/0f u/L kbk"lt{ ul/g] 5 M— <
sfo{Ifdtfsf]
v'Nnf d"NofFsgåf/f cfGtl/s
qm=;+= kb / tx k|ltof]lutfTds k|ltof]lutfTds
k/LIffåf/f k/LIffåf/f
1 ;xfos tx !, - - -
k|zf;g lkog,
kfn], dfnL,
efG5], :jLk/
2 ;xfos tx !, - - -
k|fljlws
3 ;xfos tx @ - - -
k|zf;g lkog,
kfn]
4 ;xfos tx @, 50 25 25
k|fljlws
5 ;xfos tx #, 50 25 25
k|fljlws
6 ;xfos tx $, 100 - -
k|zf;g
7 ;xfos tx $ , 50 25 25
k|fljlws
8 ;xfos tx %, 50 25 25
k|zf;g
9 ;xfos tx %, 50 25 25
k|fljlws
10 clws[t tx ^, 50 25 25
k|zf;g

6
11 clws[t tx ^, - 50 50
k|fljlws
12 clws[t tx &, - 75 25
k|zf;g
13 clws[t tx &, 50 25 25
k|fljlws
14 clws[t tx *, - 75 25
(
k|zf;g÷k|fljlws
15 clws[t tx !), - 100 -
!!
16 clws[t tx !@ - - -

b|i6Ao M
-s_ qmd;+Vof % sf] k|fljlws tx # sf] xNsf ;jf/L rfns / ef/L ;jf/L rfns kbdf
zt k|ltzt v'Nnf k|ltof]lutfTds k/LIffåf/f dfq kbk"lt{ ul/g] 5 . <
-v_ qmd;+Vof & sf] k|fljlws ;]jf tx $ c=x]=j= / c=g=dL= kbdf zt k|ltzt v'Nnf
k|ltof]lutfTds k/LIffåf/f dfq kbk"lt{ ul/g] 5 . <
-u_ qmd;+Vof !! sf] k|fljlws ;]jf tx ^ cl;i6]06, h'nf]lhi6 / ;x—s]ldi6 kbdf zt
k|ltzt v'Nnf k|ltof]lutfTds k/LIffåf/f dfq kbk"lt{ ul/g] 5 . <
-3_ qmd;+Vof !# sf] k|fljlws ;]jf tx—& sf] s]ldsn O{lGhlgo/,/ sDKo"6/ O{lGhlgo/
kbdf zt\ k|ltzt v'Nnf k|ltof]lutfTds k/LIffåf/f dfq kbk"lt{ ul/g] 5 . <
-$_ k|zf;g tkm{sf] tx ! / @ sf lkog, kfn], efG5], dfnL, :jLk/ tx @ # $ / %sf
;'/Iff uf8{ / k|flalws ;]jfsf] tx #,$ / % sf] rfns tyf h'lgo/ x]Nk/ tx ! /
x]Nk/ tx @ kbdf sfo{/t :yfoL sd{rf/Lx?sf] :t/j[l4 lghsf] cg'ej, /
sfo{bIftfsf] cfwf/df ul/g] 5 . oL kbdf xfn sfo{/t sd{f/Lsf] lghn] vfO{kfO{
cfPsf] tnjsf] cfwf/df pk—lgod -^_ adf]lhdsf] pko'Qm / ldNbf] :t/ tf]lsg] 5 .
<

-%_ of] lgod k|f/De ePkl5 k|zf;g tkm{sf] tx ! sf] lkog, kfn], efG5], dfnL, :jLk/
kbdf :yfoL lgo'lQm x'g] sd{rf/Lx?sf] k|yd :t/ sfod ePsf] dflgg] 5 / tx @ sf]
lkog, kfn], efG5], dfnL, :jLk/ kbdf z'? lgo'QmL ul/g] 5}g . <

-^_ pk—lgod $ adf]lhd :t/ j[l4 ubf{ b]xfo adf]lhd :t/ a[l4 ul/lg]5 , <

-s_ kfFr jif{ ;]jf cjlw k'/f ePsfnfO{ lålQo :t/, <

-v_ bz jif{ ;]jf cjlw k'/f ePsfnfO{ t[lQo :t/, <

-u_ kGw| jif{ ;]jf cjlw k'/f ePsfnfO{ rt'y{ :t/ <
7
-3_ aL; aif{ jf ;f] eGbf a9L ;]jf cjlw ePsfnfO{ kf+rf} :t/ .

-&_ pk—lgod -#_ adf]lhd k|ltzt lgwf{/0f ubf{ z]if /xg cfpg] kb sfo{ Ifdtfåf/f x'g]
cfGtl/s a9'jfåf/f k"lt ul/g] 5 . <

-*_ of] lgod k|f/De ePkl5 pBf]udf sfo{/t 6fO{lki6 sd{rf/L?nfO{ h'g;'s} tj/n]
;]jfdf g/x]df l/Qm x'g cfPsf] pQm 6fO{lki6 kb sDKo"6/ ck/]6/sf] ;xfos tx—%
sf] kbdf kl/0ft ePsf] dflgg] 5 . <

-(_ pk—lgod $ / pk—lgod ^ adf]lhdsf :t/x?sf] tnjdfg tyf cGo ;'ljwf


;ldltn] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g5
] .<

!)= kbk"lt{ ;ldlt ;DaGwL Aoj:yf M—

-!_ pBf]usf] ;]jfdf l/Qm kbdf gofF egf{ / a9'jf åf/f k"lt{ug{ b]xfo adf]lhdsf Pp6f
kbk"lt{ ;ldlt /xg] 5 M—
-s_ dxfk|aGws jf lghn] tf]s]sf] al/i7td clws[t cWoIf
-v_ dGqfnosf] k|ltlgwL ;b:o
-u_ ;ldltn] tf]s]sf] pBf]u aflx/sf] ;DalGwt ljifosf] ljz]if1 ;b:o
-3_ pBf]usf] sd{rf/L k|zf;g ;DalGw sfd x]g]{ dxfzfvf jf
ljefusf] k|d'v dWo] sfo{sf/L k|d'vn] tf]s]sf] al/i7 clws[t ;b:o—;lrj
-@_ kbk"lt{ ;ldltsf] a}7sdf cfjZostf cg';f/ s'g} ljz]if1nfO{ ;xefuLsf] ?kdf
cfdGq0f ug{ ;lsg] 5 .
-#_ kbk"lt{ ;ldltsf] a}7s kbk"lt{ ;ldltsf] cWoIfsf] cg'dlt lnO{ ;b:o ;lrjn]
af]nfpg] 5 .
-$_ kbk"lt{ ;ldltsf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw kbk"lt{ ;ldlt cfkm}n] lgwf{/0f ug]{5 .

!!= kbk"lt{ ;ldltsf] sfd, st{Ao / clwsf/ M—


-!_ kbk"lt{ ;ldltsf] sfd, st{Ao / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M—
-s_ k|ltof]lutfTds k/LIffåf/f k"lt{ ug'{kg]{ kbsf nflu kf7\oqmd tof/ ug]{,
lj1fkg ug]{, b/vf:t cfJxfg ug]{, kl/If0f ljlw 5gf}6 ug]{, k/LIff tyf cGt/jftf{
;+rfng ug]{ u/fpg] tyf pDd]bjf/sf] 5gf}6 u/L of]Uotfqmd cg';f/ lgo'QmLsf nflu
l;kmfl/z ug]{ .

8
-v_ lgod—( sf] pk—lgod -@_ adf]lhd sfo{ Ifdtfsf] d'NofÍg åf/f a9'jf
ug'{kg]{ kbsf nflu sf/jfxL u/L of]Uotfqmd cg';f/ l;kmfl/z ug]{ .
-@_ kbk"lt{ ;ldltn] cfkm'nfO{ k|fKt clwsf/x? k|of]u ubf{ tyf st{Aosf] kfngf ubf{ pk—
;ldlt u7g u/L ;xof]u lng ;Sg]5 .
!@= kbk"lt{ ug'{ kg]{ cjlw M—
-!_ of] lgodfjnL k|f/De x'Fbfsf] avt pBf]udf l/Qm /x]sf] kb ;fdfGotof ^ dlxgf leq
/ gofF >[hgf x'g] kb ;fdfGotof ! jif{ leq k"lt{ ul/g] 5 .
-@_ pBf]udf l/Qm /x]sf] kb b'O{ jif{;Dd k"lt{ x'g g;s]df ;f] kb :jtM vf/]h x'g]5 .

!#= lj1fkg k|sflzt ug]{ tl/sf M—

-!_ pBf]udf l/Qm /x]sf] :yfoL kbk"lt{ ug]{ k|of]hgsf] nflu lj1fkg k|sflzt ubf{ slDtdf
#) lbgsf] Dofb tf]sL bvf{:t cfJxfg ug'{ kg]{5 .

-@_ pBf]udf /x]sf] s'g} kbdf jf s/f/df lgo'QmL ug'{ k/]df sDtLdf !% lbgsf]
Dofb tf]sL bvf{:t cfJxfg ug'{ kg]{5 .

-#_ pk—lgod -!_ jf -@_ adf]lhd lj1fkg ubf{ pQm lj1fkgdf b]xfosf s'/fx? :ki6
?kdf pNn]v u/]sf] x'g' kg]{5 .
-s_ kbk"lt{ ug'{kg]{ kbsf] ;+Vof, ;]jf, ;d"x / tx
-v_ :yfoL÷s/f/
-u_ cfjZos Go"gtd z}lIfs of]Uotf / cg'ej
-3_ sfdsf] k|s[lt tyf cjlw
-ª_ k/LIffsf] lsl;d / k/LIff x'g] ldlt
-r_ pDd]bjf/sf] gful/stf / pd]/sf] xb
-5_ b/vf:t kmf/d kfO{g] :yfg
-h_ b/vf:t lbg] clGtd ldlt, :yfg / ;Dks{ ldlt
-em_ kbk"lt{;Fu ;DalGwt b]lvPsf cGo cfjZos s'/fx?

!$= k|ltof]lutfTds k/LIffåf/f kbk"lt{ ubf{ ckgfpg' kg]{ sfo{ljlw M—

-!_ pBf]udf l/Qm /x]sf] s'g} kb k|ltof]lutfTds k/LIffåf/f k"lt{ ug'{ kbf{ kbk"lt{ ;ldltn]
b]xfo adf]lhd s'g} Ps jf Ps eGbf a9L k/LIff ljlw ckgfO{ kbk"lt{ ug{ ;Sg]5 M—
-s_ lnlvt k/LIff
-v_ cGt/jftf{
-u_ k|of]ufTds k/LIff

9
-3_ kbk"lt{ ;ldltn] kbsf] k|s[lt / pQ/bfloTjnfO{ b[li6ut u/L lgwf{/0f u/]sf]
cGo s'g} k/LIf0f ljlw t/,
-!_ tx # ;Ddsf] kb afx]s cGo ;a} k|sf/sf kb :yfoL k"lt{ ubf{ cGt/jftf{ lng'
cl3 lnlvt jf k|of]ufTds jf b'a} k/LIff lng' kg]{5 .
-@_ tx # ;Ddsf] kbk"lt{ cGt/jftf{ jf k|of]ufTds jf b'a} k4ltåf/f ug{ ;Sg]5 .

-@_ pk—lgod -!_ adf]lhd lnlvt k/LIff, cGt/jftf{, k|of]ufTds k/LIff / cGo k/LIff
ljlwsf] ljifo a:t' ef/ pQL0ff{Í / l;kmfl/zsf] cGo k|s[of Pj+ ljlw kbk"lt{ ;ldltn]
lgwf{/0f ug]{5 .

!%= lgo'lQmsf nflu of]Uotf M—

-!_ pd]/sf] xb M— pBf]usf] ;]jfdf lgo'Qm x'g] sd{rf/Lsf] pd]/sf] xb b]xfo adf]lhd x'g]5
M—
-s_ clws[t :t/sf] kbsf nflu @! jif{ pd]/ k'/f eO{ $) jif{ ggf3]sf],
-v_ ;xfos :t/sf] $ / % txsf kbsf] nflu !* jif{ pd]/ k'/f eO{ #% jif{
ggf3]sf],
-u_ ;xfos :t/sf] !, @ / # txsf kbsf nflu !^ jif{ pd]/ k'/f eO{ #% jif{
ggf3]sf],
t/,
-!_ e"tk"j{ ;}lgs jf k|x/L lgo'lQm x'g] elg tf]lsPsf] pBf]usf] ;]jfsf] kbdf
lgo'lQm ubf{ ;xfos :t/sf] kbsf] nflu $) jif{ / clws[t :t/sf] kbsf]
nflu $% jif{ ggf3]sf] AolQmnfO{ lgo'lQm ug{ ;lsg]5 .
-@_ pBf]usf] ;]jfdf :yfoL axfnjfnf sd{rf/Lsf] xsdf o; lgod cg';f/sf]
pd]/sf] xb nfUg] 5}g .
-#_ of] lgodfjnL nfu" x'Fbfsf avt pBf]usf] ;]jfdf c:yfoL jf Hofnfbf/L
sd{rf/Lsf ?kdf cljlR5Gg % jif{ ;]jf u/]sf] sd{rf/LnfO{ pBf]usf] ;]jfsf]
kbdf lgo'lQm ubf{ lghsf] pd]/ $% jif{ ggf3]sf] x'g' kg]{5 .
-@_ b]xfosf AolQm pBf]usf] ;]jfdf lgo'Qm x'g ;Sg] 5}gg\ M—
-s_ eljiodf g]kfn ;/sf/ jf g]kfn ;/sf/sf] :jfldTj ePsf] ;+:yfsf] ;]jfsf]
lgldQ cof]Uo 7xl/g] u/L ;]jfaf6 cjsfz ul/Psf],
-v_ u}/ g]kfnL gful/s,
-u_ g}lts ktg b]lvg] kmf}hbf/L cleof]udf cbfntaf6 s;'/bf/ 7xl/Psf] .

10
-#_ pk—lgod -!_ / -@_ sf] v08 -v_ adf]lhdsf] cof]Uotf s/f/ ;]jfdf lgo'Qm x'g]
sd{rf/Lsf] xsdf nfu" x'g] 5}g .
t/,
ljb]zL gful/snfO{ ;]jfdf lng' cl3 g]kfn ;/sf/sf] :jLs[lt lng' kg]{5 .
!^= sd{rf/Lsf] pd]/sf] lgwf{/0f M—
-!_ sd{rf/Lsf] pd]/ lgwf{/0f ubf{ lgh ;]jfdf k|j]z ubf{ k]z u/]sf] z}lIfs of]Uotfsf]
k|df0fkqdf pNn]v ePsf] pd]/nfO{ cflwsfl/s pd]/ dflgg] 5 .
-@_ pk—lgod -!_ adf]lhdsf] k|df0fkq gePdf jf To:tf] k|df0fkqdf pd]/sf] pNn]v
gePsf]df lghsf] gful/stfsf] k|df0fkqdf pNn]v ePsf] pd]/nfO{ cflwsfl/s pd] /
dflgg] 5 .

!&= lnlvt k/LIffsf] glthf k|sfzg M—

-!_ lnlvt k/LIff ;dfKt ePsf] ;fdfGotof tLg dlxgf leq glthf k|sfzg ug'{ kg]{5 .

-@_ lnlvt k/LIffaf6 cGt/jftf{sf] lgldQ pDd]bjf/ 5gf}6 ubf{ pknAw eP;Dd b]xfosf
kb ;+Vofsf] nflu b]xfo adf]lhdsf] ;+Vofdf pRrtd c+s Nofpg] AolQmsf]
a0ff{g'qmdfg';f/ gfdfjnL k|sfzg ug'{ kg]{5 .
kbk"lt{ ug'{ kg]{ ;+Vof kbk"lt{ ug'{kg]{ kb
;+Vofdf yk x'g]
! @))Ü
@ !))Ü
# jf ;f] eGbf dfyL hlt;'s} ;+Vofdf eP %)Ü
klg

-#_ pk—lgod -@_ adf]lhd ;+Vof lgwf{/0f ubf{ bzdnj k5f8L s'g} klg c+Í afFsL /x]df
To;nfO{ Ps c+Í dflgg] 5 . pbfx/0fsf] nflu tLg kb k"lt{ ug'{ kbf{ yk x'g] ;+Vof
!=% nfO{ @ dfg]/ hDdf @ kb lgsfNg' k5{ .

-$_ pk—lgod -@_ adf]lhd lnlvt k/LIffsf] glthf k|sflzt ubf{ clGtd pDd]bjf/sf]
k|fKtfÍ ;Fu a/fa/ x'g] ;a} pDd]bjf/nfO{ cGt/jftf{df ;dfj]z u/fO{g] 5 .

!*= cGt/jftf{ M— lnlvt k/LIffsf] glthf k|sflzt ePsf] ;fdfGotof Ps dlxgf leq cGt/jftf{
lng' kg]{5 . cGt/jftf{sf] kmf/fd cg';"lr — $ df tf]lsP adf]lhd x'g]5 .

11
!(= of]Uotfqmd tyf l;kmfl/z M— cGt/jftf{ ;dfKt ePsf] ;fdfGotof !% lbg leq lnlvt÷
k|ltof]lutfTds k/LIff ePsf]df ;f] k/LIffdf k|fKt c+Í / cGt/jftf{sf] c+Í hf]8L tyf
cGt/jftf{ dfq ePsf]df ;f] s]f k|fKtfÍsf] cfwf/df of]Uotfqmd k|sflzt u/L l;kmfl/z ul/g]
5 . o:tf] l;kmfl/z ubf{ l/Qm kbsf] cg'kftdf of]Uotfqmd cg';f/ sDtLdf @ hgf / a9Ldf @%
k|ltzt;Dd a}slNks pDd]bjf/sf] gfd l;kmfl/z ul/g]5 .

@)= lg/f]lutfsf] k|df0fkq k]z ug'{kg]{ M— lgod !( adf]lhd l;kmfl/z ul/Psf AolQmn] :jLs[t
lrlsT;saf6 k|dfl0ft ePsf] lg/f]lutfsf] k|df0fkq k]z u/]kl5 dfq lgo'lQm kq k|bfg ul/g]5
.

@!= lgo'lQm lbg] clwsf/L M— kbk"lt{ ;ldltsf] l;kmfl/z cg';f/ clws[t :t/sf] nflu ;ldltsf]
:jLs[lt lnO{ sfo{sf/L k|d'vn] / ;xfos :t/sf] nflu sfo{sf/L k|d'v jf lghn] tf]s]sf]
clws[tn] lgo'lQm lbg]5 .

@@= lgo'lQm M—
-!_ l/Qm kbdf l;kmfl/z ePsf] AolQmnfO{ l;kmfl/z ePsf] ldltn] Ps dlxgf leq lgo'lQm
ug]{ clwsf/Ln] kbsf] sfo{ laj/0f ;lxt lgo'lQm kq lbO{ ;Sg' kg]{5 .
-@_ pk—lgod -!_ adf]lhd l;kmfl/z ePsf] AolQmn] l;kmfl/z ePsf] ;"rgf k|sflzt
ePsf] ldltn] ;fdfGotof #% lbg ;Dd klg lgo'lQm kq lng gcfPdf jf lgo'lQm kq
lnO{ lagf ;"rgf !% lbg;Dd pBf]udf xflh/ x'g gcfPdf To:tf pDd]bjf/sf] gfd
of]Uotfqmdaf6 x6fO{Psf] jf lgo'lQm kq /2 ul/Psf] ;"rgf k|sflzt ul/g] 5 .
-#_ pk—lgod -@_ adf]lhd of]Uotfqmdaf6 x6fO{Psf] jf lgo'lQm kq/2 ul/Psf]
pDd]bjf/sf] ;§f a}slNks ;"lrdf /x]sf] pDd]bjf/nfO{ of]Uotfqmdfg';f/ lgo'lQm kq
lbO{g]5 . o;/L lgo'lQm kq lbg' kbf{ a}slNks pDd]bjf/nfO{ @! lbg leq lgo'lQm lng
cfpg lghnfO{ lnlvt hfgsf/L k7fO{ ;fj{hlgs ;"rgf ;d]t k|sflzt ul/g] 5 . ;f]
Dofb leq lgo'lQm kq lng gcfPdf jf lgo'lQmkq lnO{ !) lbg leq xflh/ gePdf
lghsf] gfd klg of]Uotfqmdaf6 x6fO{ To; kl5sf] a}slNks pDd]bjf/nfO{ qmdfg';f/
lgo'lQm lngsf] nflu pk/f]Qm adf]lhdsf] ;dofjwL / k|s[of ckgfO{ ;"rgf k|sflzt
u/L lgo'lQm lbO{g] 5 .
-$_ lgo'lQmsf] nflu l;kmfl/z ePsf] kb h'g;'s} Aoxf]/faf6 Ps jif{ leq l/Qm x'g uPdf
a}slNks ;"lrdf /x]sf AolQmnfO{ of]Uotfqmdfg';f/ Ps jif{ leq pk—lgod -#_ sf]
k|s[of k'/f u/L lgo'lQm ug{ ;lsg] 5 .
-%_ pBf]uaf6 lgo'lQm kq k|fKt u/]sf sd{rf/LnfO{ pBf]udf jxfnL gu/fO{ cGoq sfhdf
k7fO{g] 5}g .

12
@#= kl/If0fsfn M—
-!_ pBf]usf] :yfoL kbdf z'? lgo'lQm lbFbf Ps jif{sf] k/LIf0fsfndf /fvL lgo'lQm lbO{g]5
-@_ k/LIf0fsfndf /x]sf] sd{rf/Lsf] sfo{ ;Dkfbg ;Gtf]ifhgs gePdf lgo'lQm lbg] clwsf/Ln]
lghnfO{ pBf]usf] ;]jfaf6 x6fpg ;Sg]5 .
-#_ pk—lgod -@_ adf]lhd pBf]usf] ;]jfaf6 x6fpg' cl3 lgo'lQm lbg] clwsf/Ln]
dgfl;j ;Dem]df ^ dlxgfsf] k/LIf0fsfn yk ug{ ;Sg]5 .
-$_ pk—lgod -#_ adf]lhd yk ul/Psf] k/LIf0fsfn leq klg lghsf] sfd ;Gtf]ifhgs
gePdf lgo'lQm lbg] clwsf/Ln] lghnfO{ ;]jfaf6 x6fpg ;Sg]5 .
@$= cfjZos Go"gtd z}lIfs of]Uotf M— pBf]usf] ;]jfdf k|j]z ubf{ rflxg] Go"gtd z}lIfs
of]Uotf b]xfo adf]lhd x'g]5 .
-!_ clws[t :t/ M—
-s_ clws[t :t/ k|zf;g tkm{sf] z'? txsf] kbsf] nflu pDd]bjf/ x'g dfGotf
k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 slDtdf :gfts :t/sf] pkflw k|fKt u/]sf] x'g' kg]{5 .
-v_ ljz'4 lj1fg lzIff ;DalGw of]Uotf cfjZos kg]{ clws[t :t/sf] k|fljlws
kbdf gofF egf{ åf/f kbk"lt{ ubf{ ;DalGwt ljifodf :gfQsf]Q/ pkflw k|fKt
u/]sf] x'g' kg]{5 .
-u_ k|of]ufTds lj1fg (Applied Science) jf k|ljlw (Technology) jf O{lGhlgol/Ë
ljifosf] z}lIfs of]Uotf cfjZos kg]{ clws[t :t/sf] k|fljlws kbdf gofF egf{
åf/f kbk"lt{ ubf{ ;DalGwt ljifosf :gfts pkflw k|fKt u/]sf] x'g' kg]{5 .

-@_ ;xfos :t/ M—


-s_ kfFrf} txsf] nflu dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 ;DalGwt ljifodf k|df0fkq
tx jf ;f] ;/x plt0f{,
-v_ rf}yf] txsf] nflu dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 P;=Pn=;L= jf ;f] ;/x
plQ0f{,
-u_ t]>f] txsf] nflu bzf}+ sIff -6]i6_ plQ0f{,
-3_ bf]>f] tx / klxnf] txsf] nflu kbk"lt{ ;ldltn] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
-ª_ of]Uotf gv'n]sf] ;jf/L rfns -xNsf, x]eL_, nf]8/, 8f]h/, u|]8/, qm]g, ckm/f]8
8Dk 6«s ck/]6/ h:tf ;xfos :t/sf kbsf xsdf cfjZos of]Uotf kbk"lt{
;ldltsf] l;kmfl/zdf ;+rfns ;ldltn] lg0f{o u/] adf]lhd x'g]5 .
@%= v'Nnf k|ltof]lutfTds k/LIff ;DalGw ljz]if Aoj:yf M— pBf]usf] clws[t :t/sf] z'? tx
eGbf dflyNnf] txdf v'Nnf k|ltof]lutfTds k/LIffsf] lgldQ z}lIfs of]Uotfsf] xsdf

13
;DalGwt ljifodf :gfQsf]Q/ eO{ g]kfn ;/sf/ jf g]kfn ;/sf/sf] k"0f{ :jfldTjdf /x]sf]
;+:yfsf] clws[t :t/sf] kbdf nuftf/ % jif{sf] cg'ej xfl;n u/]sf] x'g' kg]{5 .
@^= cfGtl/s k|ltof]lutfTds k/LIff ;DalGw Aoj:yf M— o; lgodfjnLsf] lgod (-#_ adf]lh
k|ltzt lgwf{/0f eO{ cfGtl/s k|ltof]lutfsf] nflu 5'6\ofO{Psf kbx?sf] kbk"lt{ ubf{
h'g txsf] kbsf nflu k|ltof]lutf x'g] xf] ;f] kb eGbf Ps tx d'lgsf] kbdf lgod @(
adf]lhdsf] ;dofjlw k'/f ePsf] / lgod #) adf]lhdsf] z}lIfs of]Uotf k'u]sf] x'g' kg]{5 .
@&= 6fO{lki6 kbsf] nflu rflxg] z}lIfs of]Uotf M— 6fO{lki6 kbsf]lgldQ rflxg] cfjZos Go"gtd
z}lIfs of]Uotf tyf 6fO{lkË j]u b]xfo adf]lhd x'g]5 M—
6fO{lkË j]u k|lt
tx Go"gtd z}lIfs of]Uotf ldg]6
g]kfnL c+u|]hL
% dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 k|df0fkq tx jf ;f] $% ^)
;/x plQ0f{
$ dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfaf6 P;=Pn=;L= jf ;f] ;/x #% %)
plQ0f{
# bzd\ sIff -6]i6_ plQ0f{ @% $)

14
kl/R5]b — $
a9'jf
@*= a9'jf M— pBf]usf] ;]jf leq a9'jf ubf{ kbk"lt{ ;ldltsf] l;kmfl/z adf]lhd a9'jf ul/g] 5 .
-s_ a9'jf ;DalGw ljz]if Aoj:yf M—yk cfly{s bfloTj gkg]{ u/L Ps} txdf ( jif{
cjlw k'u]sf @, #, $, % -z}lIfs of]Uotfsf] aGb]h gnfUg]_ txsf sd{rf/L / !) jif{
cjlw k'u]sf ^, &, *, ( txsf sd{rf/LnfO{ gf]s/L cjlwsf Ps k6s dflysf] txdf
a9'jf ul/g] 5 . o;/L a9'jf ubf{ b/aGbL yk gug]{ / dflysf] kbdf a9'jf ePdf
;fljssf] kb vf/]h x'g] 5 . of] Aoj:yf adf]lhd a9'jf x'g] sd{rf/Lsf] sfo{ laj/0f,
;fljs kb / a9'jf x'g] kb b'a}sf] sfo{nfO{ ;dfof]hg u/L t}of/ ul/g] 5 :t/ a[l4
tyf cGo s'/fx? ;ldltn] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g] 5 . <
@(= a9'jfsf] lgldQ ;Defljt pDd]bjf/ M— sfo{Ifdtfsf] d'NofÍgsf] cfwf/dfx'g] a9'jfsf] lgldQ
;DefAo pDd]bjf/ x'gsf] nflu ;DalGwt ;]jf, ;d"xdf lgDg lnlvt ;]jf cjlw k'/f u/]sf]
x'g' kg]{5 .
-!_ clws[t :t/sf] kbsf] xsdf h'g kbsf] lgldQ pDd]bjf/ x'g] xf] ;f] kb eGbf Ps tx
d'lgsf] kbdf rf/ jif{, <
-@_ ;xfos :t/sf] kfFrf} txaf6 clws[t :t/ tx—^ sf] kbdf a9'jfsf] lgldQ pDd]bjf/
x'g kfFrf} txdf rf/ jif{, <
-#_ pk—lgod -@_ afx]ssf cGo ;xfos :t/sf] kbdf a9'jfsf] lgldQ pDd]bjf/ x'g
a9'jf x'g] kb eGbf Ps tx d'lgsf] kbdf rf/ jif{, <

#)= a9'jfsf] lgldQ z}lIfs of]Uotf M—

-!_ sfo{Ifdtfsf] d'NofÍg åf/f a9'jf ubf{ h'g kbsf] nflu a9'jfsf] lgldQ pDd]bjf/ x'g]
xf] ;f] kbsf] nflu v'Nnf k|ltof]lutfsf] lgldQ tf]lsPsf] Go"gtd z}lIfs of]Uotf eGbf
slDtdf Ps tx d'lgsf] z}lIfs of]Uotf ePsf] x'g' kg]{5 . <

-@_ pk—lgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg a9'jfsf] lgldQ ;DefAo
pDd]bjf/ x'g kfFrf} tx -k|fljlws÷k|zf;g_ sf] kbsf nflu P;=Pn=;L= jf ;f] ;/x,
5}7f] tx -k|fljlws÷k|zf;g_, ;ftf} tx -k|fljlws÷k|zf;g_ / cf7f} tx -k|fljlws_ sf]
nflu ;DalGwt ljifodf sDtLdf k|df0fkq tx jf ;f] ;/x Pj+ cf7f} tx -k|zf;g_ /
gjf} tx eGbf dflysf ;a} kbsf nflu slDtdf ;DalGwt ljifodf :gfts jf ;f] ;/x
plt{0f ePsf] x'g' kg]{5 . <

15
#!= a9'jfsf] cfwf/ M—

-!_ kbk"lt{ ;ldltn] pBf]usf] sd{rf/LnfO{ a9'jfsf] nflu l;kmfl/z ubf{ b]xfosf] lzif{sdf
lghn] k|fKt u/]sf] c+ÍnfO{ of]u u/L x'g cfPsf] c+Ísf] cfwf/df of]Uotfqmd lgwf{/0f
u/L a9'jfsf] lgldQ l;kmfl/z ug]{5 .
-s_ sfo{ ;Dkfbg d'NofÍg jfkt — %)
-v_ h]i7tf jfkt — #)
-@_ pk—lgod -!_ sf] v08 -s_ adf]lhd 5'6\ofO{Psf] c+ÍnfO{ b]xfo adf]lhd ljefhg
ul/Psf] 5 .
-s_ ;'kl/j]Ifsn] lbg ;Sg] clwstd c+Í — #)
-v_ k'g/fjnf]sg ;ldltn] lbg ;Sg] clwstd c+Í — @)
-#_ pk—lgod -!_ sf] v08 -v_ adf]lhd 5'6\ofO{Psf] c+ÍnfO{ h]i7tf jfkt k|lt jif{ #
c+ssf b/n] xfn axfn /x]sf] txdf sfd u/]sf] cg'ej jfkt c+Í k|bfg ul/g] 5 .
o;/L c+Í k|bfg ubf{ Ps jif{ eGbf sd cjlwsf] nflu bfdf;fxLsf] lx;fan] c+Í k|bfg
ul/g] 5 . c;fwf/0f tyf a]tnjL labfdf a;]sf] cjlwsf] nflu h]i7tf jfktsf] c+Í
k|bfg ul/g] 5}g .
-$_ pBf]usf] ;]jfdf c:yfoL ?kdf slDtdf Ps jif{ cljlR5Gg ;]jf u/L ;f]xL kbdf
:yfoL ePsf sd{rf/LnfO{ pQm kbdf/xL c:yfoL ;]jf u/]sf] cjlwsf] nflu h]i7tf
jfkt b]xfo adf]lhd c+Í k|bfg ul/g] 5 .
-s_ clws[t :t/sf] kbdf u/]sf] ;]jf cjlwsf] krf; k|ltzt
-v_ ;xfos :t/sf] kbdf u/]sf] ;]jf cjlwsf] krxQ/ k|ltzt
-%_ pk—lgod -!_ sf] v08 -u_ sf] k|of]hgsf] nflu c+Í ljefhg ubf{ b]xfo adf]lhd
x'g]5M
z}lIfs of]Uotf -pkfwL_ k|yd lålQo t[lQo
>]0fL >]0fL >]0fL
- ;]jf k|j]zsf] nflu rflxg] $ # @
s_ Go"gtd z}lIfs of]Uotf eGbf
Ps tx d'lgsf] z}lIfs
pkfwL
- ;]jf k|j]zsf] nflu rflxg] !) ( *
v_ Go"gtd z}lIfs pkfwL
- ;]jf k|j]zsf] nflu rflxg] ^ % $
Go"gtd z}lIfs pkfwL eGbf
16
u_ Ps tx dflysf] z}lIfs
pkfwL

>]0fL gv'n]sf] xsdf lålQo >]0fL a/fa/sf] c+Í lbOg] 5 . P;=Pn=;L= eGbf d'lgsf]
z}lIfs of]Uotf jfktsf] c+Í k|bfg ul/g] 5}g . ljb]zaf6 k|fKt z}lIfs of]Uotfsf] nflu
;dsIftf lgwf{/0fsf] k|df0fkq clgjfo{ ?kdf k]z ug'{ kg]{5 .
#@= 6fO{lki6 kbdf a9'jf M— pBf]udf /x]sf] 6fO{lki6 kbdf a9'jf åf/f kbk"lt{ ubf{
;DalGwt txsf] lgldQ rflxg] 6fO{lkË j]unfO{ d'n cfwf/ dfgL lgod #! df Aoj:yf
ePsf cfwf/x? dWo] kbk"lt{ ;ldltn] pko'Qm 7fg]sf] cfwf/x? jfkt c+Í k|bfg u/L
a9'jfsf] lgldQ l;kmfl/z ul/g] 5.
##= sfo{ ;Dkfbgsf] d'NofÍg M—
-!_ pBf]usf] sd{rf/Lsf] sfo{ ;Dkfbgsf] d'NofÍgsf] nflu k|of]u ul/g] sfo{ ;Dkfbg
d'NofÍg kmf/d / ;f] ;DalGw lgb]{lzsf cg';"lr—% adf]lhd x'g]5 .
-@_ pBf]usf clws[t sd{rf/Lsf] sfo{ ;Dkfbgsf] d'NofÍgsf] nflu d'NofÍg ul/g]
sd{rf/L eGbf slDtdf Ps tx dfyLsf] ;DalGwt clws[t sd{rf/L ;'kl/j]Ifs x'g]5 .
-#_ pBf]usf ;xfos :t/sf sd{rf/Lsf] sfo{ ;Dkfbg d'NofÍgsf nflu d'NofÍg ul/g]
sd{rf/Lsf] sfd;Fu ;DalGwt lgs6td clws[t sd{rf/L ;'kl/j]Ifs x'g]5 .
-$_ sfo{ ;Dkfbg d'NofÍg Pp6f cfly{s jif{nfO{ Pp6f cjlw dfg]/ ul/g] 5 .
-%_ sfo{ ;Dkfbg d'NofÍgsf] k|of]hgsf] nflu c+Í u0fgf ubf{ a9'jfsf] nflu ;+efAo
pDd]bjf/ x'g kfpg] hlt jif{sf] sfo{ ;Dkfbg d'NofÍg kmf/fdsf] cf};taf6 lx;fa
ul/g]5 . of] lgodfjnL k|f/De eO{ ;s]kl5 cjfZos kg]{ cjlwsf] lgDtL sfo{
;Dkfbgd'NofÍg k'/f x'g g;s]sf] cj:yfdf hlt cjlw gk'u ePsf] xf] TolQ g} cjlw
a/fa/sf] sf=;=d'=nfO{ ;dfj]z ul/g] 5 . pbfx/0fsf] nflu kfFrf} txaf6 5}7f]
txdf a9'jf x'gsf] lgDtL kfFr jif{sf] sf=;=d'= cfjZos kg]{df klxnf] jif{ o; cg';f/
Pp6f cjlwsf] dfq sf=;=d'= x'g] x'Fbf afFsL $ cjlwsf] nflu ;fljssf] sf=;=d'=nfO{
g} ;dfj]z ul/g] 5 . o; cg';f/ ;dfj]z ubf{ b]xfo cg';f/sf] cg'kftnfO{ cfwf/
dflgg] 5 .
;fljssf] sf=;=d"=cg';f/ d'NofÍg :t/ kfpg] s'n c+Í ef/
s %)
v $)
u #)
3 @)
ª !)
17
#$= k'g/fjnf]sg ;ldlt M—

-!_ o; lgodfjnL adf]lhd a9'jfsf] k|of]hgsf] nflu u7g ul/g] k'g/fjnf]sg ;ldltdf
b]xfosf kbflwsf/L /x]sf] Pp6f k'g/fjnf]sg ;ldlt /xg] 5 M—
-s_ dxfk|aGws jf lghn] tf]s]sf] pBf]usf] clws[t sd{rf/L cWoIf
-v_ ;'kl/j]Ifssf] lgs6td dflyNnf] txsf] tf]lsPsf] clws[t sd{rf/L ;b:o
-u_ ;'kl/j]Ifs ;b:o
-@_ pk—lgod -!_ adf]lhd k'g/fjnf]sg;ldltdf dxfk|aGwsn] cWoIf tf]Sg' kbf{
;'kl/j]Ifssf] lgs6td dflyNnf] txsf] clws[t eGbf slDtdf Ps tx dflysf]
clws[t sfo{/t /x]sf] cj:yfdf lghnfO{ g} cWoIf tf]Sg' kg]{5 . o;/L cWoIf tf]Sg'
kbf{ oyf;Dej ;'kl/j]Ifssf] sfd;Fu ;DalGwt lgs6td clws[t sd{rf/LnfO{ tf]Sg'
kg]{5 .
-#_ pk—lgod -@_ adf]lhd cWoIf tf]Sg g;lsPsf] cj:yfdf dxfk|aGws :jo+
k'g/fjnf]sg ;ldltsf] cWoIf x'g]5 .
-$_ ;'kl/j]Ifs eGbf dflyNnf] txsf clws[t sd{rf/L sfo{/t gePsf] cj:yfdf slDtdf
;'kl/j]Ifssf] txdfsfo{/t clws[t sd{rf/Lx? dWo]af6 s'g} clws[tnfO{ dxfk|aGwsn]
k'g/fjnf]sg ;ldltsf] ;b:o tf]Sg] 5 . o;/L ;b:o tf]Sg' kbf{ oyf;Dej
;'kl/j]Ifssf] sfd;Fu ;DalGwt lgs6td clws[t sd{rf/LnfO{ tf]Sg' kg]{5 .
-%_ pk—lgod -$_ adf]lhd x'g g;s]sf] cj:yfdfdxfk|aGwsn] oyf;Dej sfd;Fu
;DalGwt x]/L tf]s]sf] clws[t ;'kl/j]Ifs jf k'g/fjnf]sg ;ldltsf] ;b:o x'g]5 .
-^_ pk—lgod -%_ adf]lhd k'g/fjnf]sg ;ldltsf] ;b:o tf]Sg ;DalGwt txsf] kb
gePsf] jf l/Qm ePsf sf/0fn] afwf kg{ uPdf dxfk|aGws / ;'kl/j]Ifs dfq /x]sf]
k'g/fjnf]sg ;ldlt x'g]5 .
-&_ dxfk|aGws cfkm} ;'kl/j]Ifs ePsf] cj:yfdf dGqfnosf] k|ltlglwTj ug]{ ;+rfns
;ldltsf] ;b:o k'g/fjnf]sg ;ldltsf] ;b:o x'g]5 .
-*_ s'g} sd{rf/L sfh, labf h:tf sf/0fn] cg'kl:yt /x]sf] cjlwsf] sfo{ ;Dkfbg
d'NofÍg lgh sd{rf/L pkl:yt /x]sf] cj:yfdf u/]sf sfd sf/jfxLnfO{ cfwf/
dfgL ug'{ kg]{5 .
c;fwf/0f labf a;]sf] cjlwsf nflu sfo{ ;Dkfbg d'NofÍg jfkt c+Í k|bfg
ul/g] 5}g . t/ Ps jif{ eGbf yf]/} cjlwsf nflu c;fwf/0f labfdf a;]sf] eP ;f]
jif{sf] sfo{ ;Dkfbg d'NofÍg jfkt k|fKt u/]sf] c+ÍnfO{ labfdf a;]sf] cjlwsf] nflu
bfdf;fxLn] kg{cfpg] c+Í s§f u/L afFsL c+Í dfq To; jif{sf] sfo{ ;Dkfbg d'NofÍg
jfkt k|bfg ul/g] 5 .
18
-(_ sfo{ ;Dkfbg d'NofÍg uf]Ko /xg] 5 .
-!)_ sd{rf/Lsf] sfo{ ;Dkfbg d'NofÍg kmf/fdsf] Ps k|lt kbk"lt{ ;ldltsf] ;lrjfnodf /
Ps k|lt dxfk|aGwssf] sfof{nodf /xg] 5 .
#%= a9'jfsf] nflu ;"rgf k|sflzt ug'{kg]{ M— a9'jf ;DalGw sf/jfxL k|f/De ug'{ cl3 kbk"lt{
;ldltn] slDtdf !% lbgsf] Dofb lbO{ a9'jf x'g] kb, ;]jf, ;d"x, pk—;d"x, kb ;+Vof /
cfjZos b]lvPsf s'/fx? v'nfO{ ;DalGwt ;a}sf] hfgsf/Lsf] nflu a9'jfsf] ;"rgf k|sflzt
ug'{ kg]{5 .
#^= a9'jfsf] nflu b/vf:t M—
-!_ lgod #% adf]lhd ;"rgf k|sflzt ePkl5 pQm ;"rgfdf tf]lsPsf] Dofb leq
a9'jfsf] nflu ;DefAo pDd]bjf/ x'g] sd{rf/Ln] b/vf:t kmf/fd k]z ug'{ kg]{5 .
-@_ a9'jfsf] nflu ;DefAo pDd]bjf/ x'g] sd{rf/Ln] k]z ug'{ kg]{ b/vf:t kmf/fdsf] 9fFrf
cg';"lr—% df tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
-#_ pk—lgod -!_ adf]lhdsf] cjlw leq b/vf:t kmf/fd geg]{ sd{rf/L a9'jfsf] nfuL
;+efAo pDd]bjf/ x'g] 5}g . t/ pBf]uaf6 sfhdf uPsf] jf :jLs[t u/fO{ labfdf
a;]sf] sd{rf/Lsf] xsdf sfhdf /x]sf] jf labfdf a;]sf] sf/0fn] Dofb leq b/vf:t
kmf/fd eg{ g;s]sf] cj:yfdf lghnfO{ a9'jfsf] pDd]bjf/ x'gaf6 alGrt u/fO{g] 5}g
.
#&= a9'jfsf] nflu ;DefAo pDd]bjf/ x'g gkfpg] M— b]xfosf] cjlwe/ s'g} klg sd{rf/L a9'jfsf]
nflu ;DefAo pDd]bjf/ x'g kfpg] 5}g M—
-!_ lgnDjg ePsf]df lgnDjg cjlwe/,
-@_ a9'jf /f]Ssf ePsf]df a9'jf /f]Ssf ePsf] cjlwe/,
-#_ tNnf] kbdf 36'jf ePsf]df 36'jf ePsf] ldltn] b'O{ jif{;Dd
-$_ tnj a[l4 /f]Ssf ePsf]df ;f] a[l4 /f]Ssf ePsf] cjlw;Dd .
#*= a9'jfsf] l;kmfl/z M— a9'jfsf] nflu ;DefAo pDd]bjf/x? dWo]af6 sfo{ ;Dkfbg d'NofÍg,
z}lIfs of]Uotf / h]i7tf jfkt k|fKt u/]sf] s'n c+Ísf]cfwf/df a9L c+Í k|fKt ug]{
sd{rf/LnfO{ of]Uotfqmd cg';f/ kbk"lt{ ;ldltn] a9'jfsf] nflu l;kmfl/z ug]{ 5 . a9'jf
jfktsf] c+Í a/fa/ x'g uPdf lgDg cg';f/sf] h]i7tfqmdnfO{ cfwf/ dfgL l;kmfl/z ug'{
kg]{5 .
-!_ xfn axfn /x]sf] kbdf a9L ;]jf cjlw ePsf]nfO{ dflyNnf] h]i7tfqmddf /flvg] 5,
-@_ pk—lgod -!_ af6 lg?k0f x'g g;s]df ;f] eGbf Ps tx d'gLsf] kbdf a9L ;]jf
cjlw ePsf]nfO{ dflyNnf] qmddf /flvg] 5,

19
-#_ pk—lgod -@_ af6 klg lg?k0f x'g g;s]df v'Nnf k|ltof]lutfTds k/LIff åf/f
l;kmfl/z x'Fbf dflysf] of]Uotfqmdf /x]sfnfO{ dflyNnf] h]i7tfqmddf /flvg] 5 .
-$_ pk—lgod -#_ af6klg lg?k0f x'g g;s]df kbk"lt{ ;ldltn] ;DefAo pDd]bjf/x?sf]
pd]/sf] h]i7tfsf] cfwf/df h]i7tfqmd sfod ug]{5 .

#(= a9'jfsf] gfdfjnL k|sfzg M—


-!_ kbk"lt{ ;ldltn] a9'jfsf] nflu l;kmfl/z u/]sf] sd{rf/Lsf] gfdfjnL ;fj{hlgs ?kdf
k|sflzt ug]{5 . gfdfjnLdf ;a}eGbf Go"gtd c+Í k|fKt ug]{ sd{rf/Lsf] k|fKtfÍ ;d]t
pNn]v ug'{ kg]{5 .
-@_ a9'jfsf] gfdfjnL k|sfzg ePkl5 s'g} pDd]bjf/n] cfkm'n] kfPsf] c+Í x]g{ rfx]df sfo{
;Dkfbg d'NofÍg afx]s cGo cfwf/x?sf] c+Í x]g{ lbg' kg]{5 .
$)= a9'jfsf] ph'/L M—
-!_ lgod #( adf]lhd l;kmfl/z ePsf] a9'jf gfdfjnLsf] ;"lrdf gfd ;dfj]z
gePsfsd{rf/Ln] ;f] a9'jfsf] lg0f{odf lrQ ga'emL ph'/L lbg rfx]df a9'jf gfdfjnL
k|sflzt ePsf] ldltn] !% lbg leq a9'jf kfpg' kg]{ :ki6 cfwf/x? ;d]t vf]nL
ph'/L lbg ;Sg] 5g\ .
-@_ pk—lgod -!_ adf]lhd lbO{g] ph'/L b]xfosf kbflwsf/L ;dIf lbg' kg]{5 M—
-s_ clws[t :t/sf] kbssf] xsdf ;+rfns ;ldlt ;dIf,
-v_ ;xfos :t/sf] kbsf] xsdf dxfk|aGws ;dIf,
t/ a9'jfsf] nflu gfdfjnL l;kmfl/z ug]{ kbk"lt{ ;ldltsf] cWoIf dxfk|aGws /x]sf]
cj:yfdf ;xfos :t/sf] kbsf] xsdf klg ;+rfns ;ldlt ;dIf ph'/L lbg' kg]{5 .
-#_ pk—lgod -!_ adf]lhd kg{ cfPsf] ph'/L dfly ph'/L ;'Gg] clwsf/Ln] ;fdfGotof
ph'/L k/]sf] #) lbg leq ;f] ph'/L ;DaGwdf 6'Fuf] nufpg' kg]{5 .
-$_ pk—lgod -!_ adf]lhd kg{ cfPsf] ph'/L 6'Fuf] nfu]kl5 klxn] k|sflzt a9'jf
l;kmfl/z gfdfjnLdf ;+zf]wg ug'{ kg]{ ePdf ;f]xL cg';f/sf] ;"rgf kbk"lt{
;ldltnfO{ lbg' kg]{5 . o; cg';f/ ;"rgf k|fKt ePkl5 a9Ldf & lbg leq kbk"lt{
;ldltn] ;f]xL cg';f/sf] ;+zf]lwt gfdfjnL k|sflzt ug'{ kg]{5 . ph'/L cfwf/lxg
7x/]df ;f] sf] dgfl;j dflkmssf] sf/0f ;d]tsf] hfgsf/L ph'/jfnfnfO{ lbg' kg]{5 .
$!= a9'jfsf] ldlt / lgo'lQm M—
-!_ lgod #( adf]lhd a9'jf gfdfjnL k|sflzt ePkl5 pQm a9'jf l;kmfl/z dfyL ph'/L
gk/]df ;f] gfdfjnL k|sflzt ePsf] ldltn] !^ cf}+ lbgdf kbk"lt{ ;ldltn] l;kmfl/z
u/]sf] ldltaf6 x'g] txsf] h]i7tf sfod x'g] u/L lgo'lQm lbg' kg]{5 .

20
-@_ a9'jf l;kmfl/z dfly lgod $) sf] pk—lgod -!_ adf]lhd ph'/L k/]df b]xfo
cg';f/ h]i7tf sfod u/L lgo'lQm lbg' kg]{5 .
-s_ lgod #( adf]lhd k|sflzt gfdfjnL ;+zf]wg ePdf kbk"lt{ ;ldltaf6
;+zf]lwt ug]{ lg0f{o ePsf] ldlt b]lv /
-v_ ph'/L vf/]h ePdf jf klxn]s} a9'jf l;kmfl/z sfod ePdf pk—lgod -!_
cg';f/ g} x'g]5 .

21
kl/R5]b — %
labf
$@= labfsf] lsl;d M—
pBf]usf sd{rf/Lx?n] b]xfo adf]lhdsflabf kfpg 5g\ M—
-!_ ;fj{hlgs labf M— pBf]usf sd{rf/Ln] ;ldltn] tf]s] adf]lhd ;fj{hlgs labf
kfpg] 5g\ .
-@_ e}kl/ cfpg] labf M—
-s_ sd{rf/Ln] Ps jif{df afx| lbg e}kl/ cfpg] labf kfpg] 5 .
-v_ e}kl/ cfpg] labf ;+ro u/L csf]{ jif{df lng kfO{g] 5}g .
-u_ e}kl/ cfpg] labf cfwf lbgsf] lx;fan] klg lng ;lsg] 5 .
-3_ e}kl/ cfpg] labf ;fwf/0ftof Ps k6sdf # lbg eGbf a9L lng kfO{g] 5}g .
-ª_ e}kl/ cfpg] labf afx]s cGo labf lnO{ a;]sf] cj:yfdf ;fj{hlgs labf
lardf k/]df labf kl5 xfhL/ x'Fbf pQm ;fj{hlgs labf klg sd{rf/Ln] lnPsf]
labfdf ufleg] 5 .
-#_ 3/ labf M—
-s_ sd{rf/Ln] k|To]s dlxgf @=% lbgsf] b/n] Ps jif{df #) lbg 3/ labf kfpg]5
. -v_ 3/ labf !%) lbg;Dd ;+lrt u/L /fVg ;lsg] 5 .
-u_ s'g} sd{rf/L h'g;'s} Aoxf]/fn] pBf]usf] ;]jfaf6 cnu ePtf klg lghsf]
;+lrt /x] hlt 3/ labf jfkt lghn] To;/L ;]jfaf6 cnu x'Fbfsf] cj:yfdf
vfO{kfO{ cfPsf] tnjdf rf}yfO{ /sd yk u/L x'g cfpg] /sd Ps d'i7 kfpg]
5.
:kli6s/0f M— o; pk—lgod adf]lhd ;+lrt 3/ labf jfkt kfpg] tnjsf] u0fgf ug]{
k|of]hgsf nflu tL; lbgsf] Ps dlxgf dflgg] 5 .
-3_ ;f7L lbg eGbf a9L ;+lrt /x]sf] 3/ labf jfkt tnj lng rfx]df Ps
cfly{s jif{df Ps k6sdf a9Ldf #) -tL;_ lbg;Ddsf] tnjdf rf}yfO{ yk u/L
e'QmfgL lbO{g] 5 . o;/L /sd e'QmfgL lnP kl5 labf ;+lrt /x]sf] dflgg] 5}g .
-ª_ sd{rf/LnfO{ 3/ labfdf hfFbf jif{sf]Ps k6s dfq 3/ hfg cfpg nfUg]
af6f]sf] Dofb lbO{g] 5 . o:tf] af6f]sf] Dofb lbFbf k}bn lx8\g' kg]{ af6f]nfO{ ^ sf]ifsf]
Ps lbg tyf df]6/, /]n, xjfO{hxfhsf] af6f]nfO{ hlt ;do nfUg] xf] TolQsf] b/n]
22
af6f]sf] Dofb lbO{g] 5 . o;/L af6f] Dofb -hft] cft]_ u/L a9Ldf % lbg eGbfa9L
lbO{g] 5}g\ . af6f] Dofb lng] sd{rf/Ln] slDtdf & lbg 3/ labf lnPsf] x'g' kg]{5 .
-$_ la/fdL labf M—
-s_ sd{rf/Ln] k|To]s dlxgf Ps lbgsf] b/n] Ps jif{df afx| lbg la/fdL labf
kfpg] 5 . sd{rf/L c;Qm eO{ ;+lrt la/fdL labfn] gk'Ug] ePdf lghnfO{ a9Ldf !@
lbg ;Ddsf] k]ZsL la/fdL labf lbg ;lsg] 5 .
-v_ ;ft lbg jf ;f] eGbf a9L cjlwsf] la/fdL labf dfu ug]{ sd{rf/Ln] :jLs[t
lrlsT;ssf] k|df0fkq k]z ug'{ kg]{5 . To:tf] k|df0fkq k]z ug{ ;fwf/0ftof
;Dej gx'g] s'/f labf :jLs[lt ug]{ clwsf/LnfO{ nfu]df To:tf] k|df0fkq k]z
gu/]tf klg lghn] ;f] Aoxf]/f hgfO{ la/fdL labf :jLs[t ug{ ;Sg]5 .
-u_ vr{ gePsf] k|To]s jif{sf] la/fdL labf ;+lrt x'Fb} hfg]5 .
-3_ pBf]usf] s'g} sd{rf/L h'g;'s} Aoxf]/fn] pBf]usf] ;]jfaf6 cnu ePdf
lghsf] ;+lrt /x]hlt la/fdL labf jfkt lghn] To;/L ;]jfaf6 cnu ePsf]
cj:yfdf vfO{kfO{ cfPsf] tnjsf] lx;fan] x'g cfpg] hlt /sddf rf}yfO{
/sd yk u/L Ps d'i7 kfpg] 5 .
:kli6s/0f M— o; pk—lgod adf]lhd ;+lrt la/fdL labfsf] u0fgf ug]{ k|of]hgsf] nflu
tL; lbgsf] Ps dlxgf dflgg] 5 .
-ª_ s'g} sd{rf/LnfO{ s'g} 7'nf] jf s8f /f]u nflu lghsf] s'g} labf ;+lrt geP jf
;+lrt labf gk'u ePdf :jLs[t lrlsT;ssf] l;kmfl/zdf ;]jf cjlw e/df
$^ lbg ;Dd k]ZsL ?kdf ljz]if la/fdL labf lbg ;lsg] 5 . o:tf] la/fdL
labf lng] sd{rf/Lsf] kl5kfSg] k|To]s ! lbg la/fdL labf jf 3/ labf a/fa/
b'O{ -@_ lbg ljz]if la/fdL labfsf b/n] s§f ul/g] 5 .
%= lqmof labf M— s'g} sd{rf/Ln] cfkm} lqmof a:g' k/]df s'n wd{ x]/L a9Ldf !% -
kGw|_ lbg;Dd lqmof labf lng kfpg] 5 . dlxnf sd{rf/Lsf] kltn] lqmof
a:g' k/]df lgh dlxnf sd{rf/LnfO{ klg TolQ g} lbg lqmof labf lbO{g] 5 .
^= k|;'lt labf M— s'g} dlxnf sd{rf/L ;'Ts]/L x'g] ePdf ;'Ts]/Lsf] cl3 jf kl5 u/L ^)
lbg k|;'lt labf lng kfpg] 5 . t/ k|;'lt labf ;]jfsf] tdfd cjlw e/df @ k6s
eGbf a9L lbO{g] 5}g .
&= cWoog labf M—
-s_ pBf]un] dgf]gog u/]sf] ljifodf jf lghL k|of;af6 k|fKt ljifodf pBf]unfO{
pkof]uL elg pBf]un] 7x¥ofPsf] ljifodf cWoog ug{ hfg] sd{rf/Ln] cWoog
labf kfpg ;Sg]5 .

23
-v_ cWoog labf tLg jif{df ga9\g] u/L ;]jf cjlwdfPs k6s dfq lbg ;lsg] 5
.
-u_ pBf]usf] :yfoL ;]jfdf # jif{ k'/f gePsf] sd{rf/Ln] cWoog labf kfpg] 5}g\
.
-3_ cWoog labfdf a:g] sd{rf/Ln] cWoog cjlw cg';f/ lgDg adf]lhd pBf]udf
clgjfo{ ;]jf ug'{ kg]{5 . ;f] adf]lhd gu/]df sd{rf/Ln] cWoog cjlwdf
pBf]uaf6 kfPsf] tnj, eQf, tflnd z'Ns, b}lgs tyf e|d0f vr{ lgh
sd{rf/Ln] pBf]uaf6 kfpg] h'g;'s} /sdaf6 / ;f] n] gk'u ePdf
3/3/fgfaf6 ;d]t c;'n ul/g] 5 .
labfsf] cjlw clgjfo{ ;]jf cjlw
-!_ tLg dlxgf;Ddsf] nflu b'O{ jif{ ;Dd
-@_ tLg dlxgf eGbf a9L Ps jif{ tLg jif{ ;Dd
;Dd
-#_ Ps jif{ eGbf a9Lsf] nflu kfFr jif{ ;Dd

-ª_ of] labf lng] sd{rf/Ln] tf]s]sf] zt{ / 9fFrfdf sa'lnotgfdf ug'{ kg]{5 .
-r_ cWoog labfdf a;]sf] sd{rf/Ln] cWoog labfsf] cjlwe/ cGo s'g} klg labf
kfpg] 5}g .
-*_ c;fwf/0f labf M—
-s_ pBf]udf kfFr jif{ :yfoL ;]jf u/]sf sd{rf/Ln] Ps k6sdf Ps jif{df ga9fO{
/ ;]jfsf] tdfd cjlw e/df b'O{ jif{df ga9\g] u/L c;fwf/0f labf kfpg ;Sg]5
.
-v_ v08 -s_ adf]lhd c;fwf/0f labf pkef]u ul/ ;s]kl5 k'gM pBf]usf] sfdaf6
uon ePdf To:tf] sd{rf/LnfO{ pBf]usf] ;]jfaf6 cjsfz lbg ;lsg] 5 .
-u_ v08 -s_ / -v_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg s'g} sd{rf/L la/fdL e}
lrlsT;ssf] l;kmfl/z adf]lhd Ps k6sdf Ps jif{ eGbf a9L klg c;fwf/0f
labf :jLs[t ug{ ;lsg]5 .
-3_ c;fwf/0f labfdf a;]sf] cjlwdf cGo s'g} labf kfpg] 5}g .
-(_ ;§f labf M—
-s_ labfsf] lbgdf jf lgwf{l/t ;do eGbf a9Lsfd ug]{ cf7f} tx / ;f] eGbf
dfyLsf] sd{rf/Ln] ;§f labf kfpg ;Sg] 5 . o:tf] ;§f labf kfpgsf] nflu

24
;§f labfdf sfd ug]{ sd{rf/Ln] sfof{non] b}lgs tf]s]sf] sfo{ ;do a/fa/sf]
;do sfo{ u/]sf] x'g' kb{5 .
-v_ of] labf :jLs[t u/fP/ dfq lng ;lsg] 5 .
-u_ h'g;'s} sf/0faf6 gf]s/Laf6 cnu ePdf klg ;+lrt ;§f labfsf] e'QmfgL
lbO{g] 5 .
-3_ ;§f labf rfn' jif{ e/L dfq ;+lrt /xg] 5 . jif{sf] cGtdf ;+lrt labfsf]
/sd e'QmfgL lbO{g] 5 .

-!)_ b'3{6gf labf M— pBf]usf] s'g} sd{rf/L sfdsf] l;nl;nfdf b'3{6gfdf k/L :jLs[t
lrlsT;ssf] l;kmfl/z cg';f/ lghn] pkrf/ tyf cf/fd ug'{ kg]{ cjlwe/sf] nflu
b'3{6gf labf lbO{g] 5 . o:tf] labfsf] cjlwe/ lghn] k'/} tnj kfpg] 5 .

$#= labfdf a:bfsf] cj:yfdf kfpg] tnj eQf M—


-!_ e}k/L cfpg] labf, 3/ labf, la/fdL labf, lqmof labf, k|;'lt labf / cWoog labf,
;§f labfdf a:g] sd{rf/Ln] k'/f tnj eQf kfpg] 5 . t/ pBf]usf] :jLs[lt lnO{ lglh
k|of;df cWoogdf hfg] sd{rf/Ln] cWoog labfsf] cjlwe/ cfwf tnj dfq kfpg]5 .

-@_ c;fwf/0f labfdf a:g] sd{rf/Ln] tnj eQf kfpg] 5}g / ;f] labfsf] cjlw lghsf]
gf]s/L cjlwdf u0fgf ul/g] 5}g .

$$= labf glnO{ uon x'g] sd{rf/L pk/ sf/jfxL ug{ ;lsg] M—

-!_ o; lgodfjnL adf]lhd kfpg] s'g} labf glnO{ sd{rf/L cfˆg] sfof{noaf6 uon x'g'
x'Fbg} .

-@_ pk—lgod -!_ pNn3+g ug]{ sd{rf/LnfO{ uon u/L ;f] jfkt tnj eQf s§f ug{
;lsg] 5 . lagf ;"rgf nuftf/ #) lbg ;Dd uon x'g] sd{rf/LnfO{ ;]jfaf6
cjsfz lbg ;lsg] 5 .

-#_ pk—lgod -@_ df h'g;'s} s'/fn]lvPsf] ePtf klg s'g} ck/em6 k/L labf :jLs[t
gx'Fb} labf a;]kl5 ;f] uon ePsf] cjlwsf] lgldQlabfsf] lgj]bg u/]sf]df ;f]
25
:jLs[t ePdf of] lgodsf] pNn3+g u/]sf] dflgg] 5}g . o;/L labf :jLs[t ubf{
:jLs[t ug]{ clwsf/Ln] labf :jLs[t ugf{sf] cfwf/ pNn]v ug'{ kg]{5 .
$%= labf ;x'lnot dflgg] M— labf clwsf/sf] s'/f xf]O{g, ;x'lnot dfq xf] .
$^= labf :jLs[t ug]{ clwsf/L M— b]xfosf] sd{rf/Lsf] labf b]xfosf] clwsf/Ln] :jLs[t ug{ ;Sg]
5.
-!_ clws[t :t/sf sd{rf/Lsf] nflu dxfk|aGws jf lghn] tf]s]sf] clwsf/L
-@_ ;xfos :t/sf sd{rf/Lsf nflu dxfk|aGwsn] tf]s]sf] ;DalGwt dxfzfvf, ljefu
tyf sfof{no k|d'v
-#_ dxfk|aGwssf] nflu cWoIfaf6 t/ sfddf afwf gkg]{ u/L dxfk|aGwsn] e}kl/ cfpg]
labf eg] cfkm} lng ;Sg]5 .
-$_ c;fwf/0f labf ;xfos :t/sf] xsdf dxfk|aGws åf/f / clws[t :t/sf] xsdf
;ldlt åf/f :jLs[tL lnO{ lbg ;lsg] 5 .
-%_ cWoog labf ;ldltsf] :jLs[lt lnO{ lbg ;lsg] 5 .
$&= labf dfu ug]{ sfo{ljlw M—
-!_ o; lgodfjnL adf]lhdsf] s'g} labf dfu ug]{ sd{rf/Ln] labf a:g' k/]sf] sf/0f
labfsf] cjlw vf]nL cfˆgf] sfof{no /x]sf] O{nfsf 5f]8L cGoq hfg' kg]{ ePdf ;f]
;d]t v'nfpg' kg]{5 .
-@_ pk—lgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtfklg e}k/L cfpg] labfsf] xsdf eg]
df}lvs hfgsf/L lbO{ labf a:g ;Sg]5 / ;f] cjlwsf] labf sfof{no xflh/ ePkl5
:jLs[t u/fpg' kg]{5 .
-#_ cWoog labfsf] nflu b/vf:t lbFbf cWoog ug{ vf]h]sf] ljifo cWoog ug{ hfg]
d'n's, lzIf0f ;+:yf, ;DalGwt cGo s'g} s'/f eP ;f] ;a} v'nfpg' kg]{5 .

$* O{nfsf 5f8L hfFbf ;"rgf ug'{ kg]{ M— s'g} lsl;dsf] labf lnO{ a;]sf] sd{rf/L ;f] labfsf]
cjlwdf s'g} sfd ljz]ifn] cfˆgf] 3/ sfof{no /x]sf] Onfsf 5f]8L cGoq hfg' k/]sf] sf/0f /
;Dej eP To;/L hfg] 7fpFsf] cfˆgf] 7]ufgf ;d]t n]vL ;se/ To:tf] 7fpFsf nflu k|:yfg
ug'{ cl3 hfgsf/L u/fpg' kg]{5 . t/ To:tf] clu|d ;"rgf ug{ g;s]df k|:yfg u/]kl5 ;se/
l56} cfˆgf] sfof{nodf ;"lrt ug'{ k5{ .

26
$(= labf e'QmfgL gx'Fb} xflh/ x'g ;lsg] M—

-!_ s'g} sd{rf/Ln] lghsf] labf :jLs[t ePsf] cjlw e'QmfgL gx'Fb} sfof{nodf xflh/ x'g
rfx]df lghnfO{ xflh/ u/fO{ sfddf nufpg' k5{ .
-@_ 3/ labf lnO{ a;]sf] sd{rf/LnfO{ lghsf] labf e'Qmfg gx'Fb} sfddf lkmtf{ af]nfpg' kg]{
ljz]if cj:yf k/]df labf :jLs[t ug]{ clwsf/Ln] To:tf] labf e'QmfgL gx'Fb} h'g;'s}
avt klg af]nfpg ;Sg]5 / To;/L lkmtf{ af]nfO{Psf] v08df sfddf xflh/ x'g
cfpg' ;DalGwt sd{rf/Lsf] st{Ao x'g]5 .

%)= labfsf] clen]v M— ;a} sd{rf/Lsf] labfsf] clen]v tf]lsPsf] 9fFrf cg';"lr—& df /flvg] 5
/ ;f] clen]v /fVg] lhDd]jf/L sd{rf/L k|zf;g x]g]{ ljefusf] x'g]5 . s'g} sd{rf/L Ps
sfof{noaf6 csf]{ sfof{nodf ;?jf eO{ jf nfdf] ;dosf nflu sfhdf uPdf lghsf] labfsf]
clen]v klg lgh ;?jf eO{ jf sfhdf uPsf] sfof{nodf k7fO{ lbg' kb{5 .

%!= sfo{ ;do M— pBf]usf] sfof{no ;do / sfo{ ;do ;ldltn] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .

27
kl/R5]b — ^
sd{rf/Lsf] kbflwsf/
%@= sd{rf/Lsf] :yfoL lgo'lQm M—
-!_ s'g} klg :yfoL kbdf Ps hgf eGbf a9L AolQmnfO{ :yfoL lgo'lQm ul/g] 5}g\ .
-@_ s'g} klg AolQmnfO{ Ps eGbf a9L kbdf :yfoL lgo'lQm ul/g] 5}g\ .
-#_ s'g} klg sd{rf/Lsf] kbflwsf/ /x]sf] :yfoL kbdf csf]{ AolQmnfO{ :yfoL lgo'lQm ul/g]
5}g\ .
%#= kbflwsf/ M— of] lgodfjnLdf cGoq cGoyf n]lvPsf]df afx]s s'g} kbdf
:yfoLlgo'ltm ul/Psf sd{rf/Ln] To; kbsf] kbflwsf/ /fVb5 / To; cl3 s'g} kbdf
lghsf] kbflwsf/ /x]sf] eP ;f] ;dfKt x'g]5 .
%$= kbflwsf/ sfod /xg] M— o; lgodfjnL adf]lhd s'g} klg sd{rf/Lsf] kbflwsf/ :yug
geP ;Dd lgDg lnlvt cj:yfdf lghsf] kb dflysf] kbflwsf/ sfod /xg]5 M—
-!_ To; kbdf sfdsfh ul/ /xFbf ;Dd,
-@_ csf]{ kbdf ;?jf eO{ sfo{ef/ ;DxfNg kfpg] Dofb;Dd,
-#_ labfdf a;]sf] avt,
-$_ lgnDjg /x]sf] avt,
-%_ pBf]un] sfh v6fPsf] avt jf cGo s'g} kbdf sfod d'sfod eO{ sfd u/]sf] avt
.
%%= kbflwsf/ :yug M—
-!_ b]xfosf] cj:yfdf pBf]usfs'g} klg sd{rf/Lsf] kbflwsf/ :yug ePsf] dflgg] 5 .
-s_ s/f/ adf]lhd ^ dlxgf eGbf a9L cjlwsf nflu cGoq sfd ug{ uPdf,
-v_ ^ dlxgf eGbfa9Lcjlwsf] nflu labfdf a;]df,
-u_ ;ldltsf] :jLs[lt adf]lhd ^ dlxgf eGbf a9L cjlwsf nflu pBf]usf] sfo{
If]q eGbf aflx/ sfd ug]{ u/L sfhdf uPdf .
-@_ pk—lgod -!_ adf]lhd :yug ePsf] kbdf cGo s'g} AolQmnfO{ kbflwsf/ ePsf]
AolQm kmsL{ xflh/ geP;Ddsf] nflu c:yfoL lgo'lQm ug{ ;lsg] 5 .

28
%^= sfod d'sfod M—
-!_ pBf]usf] l/Qm jf kbflwsf/ /x]sf] kbdf sfo{sf/L k|d'vn] sfod d'sfod d's// ug{
;Sg]5 .
-@_ pk—lgod -!_ adf]lhd sfod d'sfod d's// ubf{ lgDg lnlvt kbdf dfq ug{
;lsg] 5 .
-s_ dxfk|aGws eGbf Ps tx d'lgsf] kbdf .
-v_ dxfzfvf k|d'v ljefluo k|d'vsf] kbdf .
-u_ 5'§} cl:tTjdf/x]sf] sfof{no k|d'vsf] kbdf .
-#_ pk—lgod -!_ adf]lhd sfod d'sfod d's// ubf{ sfo{sf/L k|d'vn] lgDg cfwf/df
dfq sfod d'sfod d's// ug{ ;Sg]5 .
-s_ ;fdfGotof h]i7 sd{rf/LnfO{ sfod d'sfod d's// ul/g] 5 .
-v_ ;fdfGotof Ps jif{ eGbf a9L sfod d'sfod d's// ul/g] 5}g .
-u_ sfod d'sfod d's// ubf{ Ps tx d'lgsf sd{rf/LnfO{ sfod d'sfod d's//
ug{ ;lsg] 5 .
%&= lgldQ eO{ sfd ug]{ M—
-!_ sfo{sf/L k|d'v, sfof{no k|d'v, dxfzfvf k|d'v tyf ljefluo k|d'v s'g} klg sf/0fn]
yf]/} cjlwsf nflu cg'kl:yt ePdf csf]{ Aoj:yf geP;Dd lgh d'lgsf h]i7td\
sd{rf/Ln] lgldQ eO{ sfd ug'{ kg]{5 . o;/L sfd ubf{ To; dflyNnf] bhf{sf]
clws[tsf] lgldQ hgfO{ ;xL ug'{ kg]{5 .
-@_ sfo{sf/L k|d'vsf] cg'kl:yltdf lghn] tf]s]sf] al/i7td\ clws[t sd{rf/Ln] lghsf]
7fpFdf lgldQ eO{ sfd sfh ug]{5 .
-#_ s'g} klg l/Qm kbdf lgldQ eO{ sfd ug{ nufO{g] 5}g\ .
%*= sfod d'sfod jf lgldQ eO{ sfd ubf{sf] pQ/bfloTj M— sfod d'sfod jf lgldQ eO{
u/]sf] ;Dk"0f{ sfd sf/jfxLsf] pQ/bfloTj sfod d'sfod jf lgldQ eO{ sfd ug]{ sd{rf/Ls} x'g]5 .
%(= sfd u/]sf] tnj eQf kfpg] M— s'g} kbdf sfod d'sfod eO{ jf nuftf/ kGw| lbg eGbf
a9L cjlwsf] lgldQ eO{ sfd u/]sf]df To;/L sfd ug]{ sd{rf/Ln] h'g kbdf sfd u/]sf] 5,
;f]xL kbsf] tnj eQf sfd u/]sf] ldlt b]lv kfpg] 5 . t/ sfof{nosf] k|d'v kbdf afx]s
c? kbdf lgldQ eO{ sfd u/]sf]df dflyNnf] kbsf] tnj eQf kfO{g] 5}g\ .sfod d'sfod jf
lgldQ eO{ kfO{g] tnj Ps tx eGbf dflysf] x'g] 5}g\ .

29
kl/R5]b — &
tnj eQf tyf cGo ;'ljwf
^)= tnj tyf u|]8 M—
-!_ tnj :s]n M— pBf]usf sd{rf/Ln] kfpg] tnj :s]n tyf u|]8sf] /sd ;do ;dodf
;ldltn] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
-@_ sfd u/]sf ldlt b]lv tnj eQf kfpg] M—
-s_ pBf]usf k|To]s sd{rf/Ln] pBf]usf] sfof{nodf xflh/ eO{ sfd u/]sf] ldlt
b]lv tnj eQf kfpg] 5 .
-v_ s'g} sd{rf/Ln] pBf]udf sfd u/L lgodfg';f/ ksfPsf] tnj eQf lgh
h'g;'s} Aoxf]/faf6 ;]jfaf6 d'Qm eP klg kfpg] 5 .
-u_ s'g} sfof{noaf6 pBf]usf] cfjZostf cg';f/ pBf]uaf6} tnj eQf vfg] u/L
sfhdf cfPsf] sd{rf/Ln] lghn] vfO{kfO{ cfPsf] tnj eQf kfpg] 5 .
-3_ k|To]s dlxgfsf] tnj eQf dlxgfsf] cGtdf lbO{g] 5 .
-#_ tnj a[l4 u|]8 M—
-s_ clwsf/ k|fKt clwsf/Ln] tnj a[l4 /f]Ssf ug]{ u/L lg0f{o u/]df afx]s gofF
lgolQm x'g] :yfoL sd{rf/Ln] sfof{nodf xflh/ eO{ sfd u/]sf] / a9'jf x'g]
sd{rf/Ln] a9'jf ePsf] ldltn] Ps jif{sf] ;]jf cjlw k'/f ul/ ;s]kl5 cfpFbf]
dlxgfsf] ! ut] b]lv dfq tnj a[l4 -u|]8_ kfpg]5 .
-v_ s'g} sd{rf/Lsf] tnj a[l4 /f]Ssf ePdf ;f] /f]Ssf ePsf] cjlw ;dfKt ePkl5
To;/L tnj a[l4 /f]Ssf cjlw s6fO{ afFsL cjlwsf] lx;fa u/L tnj a[l4 -
u|]8_ k|bfg ul/g] 5 .
-$_ a9'jf x'Fbf kfpg] tnj M—
-s_ a9'jf x'Fbf sd{rf/Ln] a9'jf ePsf] kbsf] z'? tnj :s]n adf]lhdsf] tnj
kfpg] 5 .
-v_ v08 -s_ adf]lhd tnj k|bfg ubf{ xfnsf] kbdf kfpg] tnj :s]n eGbf
;fljssf] kbdf vfO{kfO{ cfPsf] tnj a9L ePdf o;/L a9L ePsf] /sd gofF
u|]8af6 ldnfg u/L ! u|]8 yk u/L lbO{g] 5 .
^!= k|f]T;fxL k'/:sf/ M—
-!_ pBf]udf /fd|f] sfd ug]{ sd{rf/LnfO{ sfo{sf/L k|d'v÷dxfk|aGwsn] k|f]T;fxL k'/:sf/
k|bfg ug{ ;Sg] 5 .
30
-@_ pk—lgod -!_ adf]lhd k|bfg ul/g] k|f]T;fxL k'/:sf/ b]xfo adf]lhd x'g ;Sg]5 .
-s_ a9Ldf b'O{ u|]8 ;Dd yk,
-v_ a9Ldf @ dlxgf ;Ddsf] tnj a/fa/sf] gub k'/:sf/ .
-#_ pk—lgod -!_ adf]lhd s'g} sd{rf/LnfO{ k|f]T;fxL k'/:sf/ k|bfg ubf{ b]xfosf]
cfwf/df d'NofÍg u/L k|bfg ul/g]5 M—
-s_ pQm sd{rf/Ln] ljut ! jif{sf] cjlwdf sfo{ ;Dkfbg d'NofÍgdf clt pQd
c+Í k|fKt u/]sf] x'g' kg]{ .
-v_ ljut # jif{sf] cjlwdf pQm sd{rf/Ln] k|f]T;fxL k'/:sf/ k|fKt gu/]sf] x'g' kg]{
.
-$_ k|f]T;fxL k'/:sf/sf] nflu ;fdfGotof jif{sf] Ps k6s dfq sf/jfxL rnfO{g] 5 .
-%_ k|f]T;fxL k'/:sf/ pBf]usf] :jLs[t ah]6 tyf sfo{qmddf ljlgof]lht ah]6sf] kl/lw
leq /xL pBf]usf] s'n :jLs[t b/aGbLsf] kfFr k|ltzt;DdnfO{ lbg ;lsg] 5 .
-^_ k|f]T;fxL k'/:sf/ k|bfg ubf{ pQm k'/:sf/ lbO{g] sd{rf/Lsf] lgs6td ;'kl/j]If0f ug]{
clws[t sd{rf/Lsf] l;kmfl/zdf sfo{sf/L k|d'v åf/f k|bfg ul/g] 5 .
^@= eQf M—
-!_ al9 ;do eQf M—
-s_ pBf]usf] lgwf{l/t ;do eGbf a9L ;do sfd ug]{ ;ftf} tx;Ddsf
sd{rf/LnfO{ tnjn] x'g cfpg] /sdsf] 8]9Lsf] cfwf/df a9L ;do eQf lbO{g] 5 .
o;sf] nflu pBf]un] tf]s]sf] sfo{ ;do eGbf sDtLdf b'O{ 306f jf ;f] eGbf a9L
;dosfo{ u/]sf] x'g' kg]{5 .
-v_ v08 -s_ df tf]lsPsf] sd{rf/Ln] bz}+ / ltxf/sf] labfsf lbgdf a9L ;do
sfd ug'{ k/]sf]df tnjsf] bf]Aa/sf] lx;fan] x'g cfpg] /sd a9L ;do eQf jfkt
lbO{g] 5 .
-u_ v08 -s_ / -v_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtf klg al9 ;do sfd u/]
jfkt s'g} sd{rf/Ln] s'g} dlxgfdf kfpg ;Sg] eQfsf] /sd lghn] ;f] dlxgfdf
kfpg] !* lbgsf] tnj /sd eGbf al9 x'g] 5}g . To:tf] bz}+ / ltxf/ k/]sf] dlxgfdf
kfpg] a9L ;do eQf @@ lbgsf] tnj /sd eGbf al9 x'g] 5}g .
-3_ v08 -s_ adf]lhd al9 ;do sfd nufpg' cl3 sfo{sf/L k|d'v jf
clVof/jfnfsf] :jLs[lt lng' kg]{5 .
-@_ b'ud{ :yfg eQf M— pBf]usf sd{rf/Ln] kfpg] b'u{d :yfg ;ldltn] tf]s] adf]lhd
x'g]5 .

31
-#_ n]vf tyf lhG;L eQf M— n]vf tyf lhG;L ;DaGwL sfd ug]{ k|To]s txsf sd{rf/Ln]
n]vf tyf lhG;L ;DalGw sfd u?~h]n;Dd ;ldltn] tf]s] adf]lhd n]vf tyf lhG;L
eQf kfpg] 5g\ .
-$_ ;dfof]hg eQf M— ;dfof]hg eQf tnjdf ;dfof]hg x'Fb} hfg]5 .
-%_ yk eQf M— @)$( ;fn efb| !^ b]lv pBf]udf lgo'lQm kfPsf] ! tx b]lv $ tx
;Ddsf sd{rf/LnfO{ tf]lsP adf]lhd yk eQf lbO{g] 5 .
-^_ /fqL eQf M— pBf]usf] /fqL l;ˆ6df sfd ug]{ sd{rf/LnfO{ /fqL l;ˆ6df sfd u/]
jfkt lbO{g] /fqL eQf ;ldltn] tf]s] adflhd x'g]5 .
-&_ w'nf] eQf M— pBf]usf sd{rf/LnfO{ ;ldltn] tf]s] adf]lhd w'nf] eQf k|bfg ul/g] 5 .
^#= ;'ljwf M—
-!_ lkmN8 8«]; M— pBf]udf sfo{/t sd{rf/Lx?nfO{ jflif{s b'O{ hf]/ lkmN8 8«];, Ps hf]/
lkmN8 a'6 / k|To]s tLg jif{df /]gsf]6 Ps / uda'6 Ps hf]/ pBf]un] pknAw u/fpg]
5 . o:tf] ;'ljwfsf nflu s'g} klg xfndf gub lbO{g] 5}g . o;/L k|fKt 8«]; pBf]usf
;a} sd{rf/Ln] tf]lsPsf] sfo{ ;do e/L clgjfo{ ?kdf nufpg' kg]{5 .
-@_ ;+rosf]if M— pBf]usf :yfoL sd{rf/Lsf] dfl;s tnjsf] !) k|ltzt /sd s§f u/L
;f] /sdaf6 pBf]udf ;t\ k|ltzt /sdyk u/L x'g cfpg] /sd ;+rosf]ifdf hDdf
ul/g] 5 .
-#_ bz}+ vr{ M— pBf]usf] ;]jfdf axfn /x]sf :yfoL sd{rf/Ln] cfkm'n] vfO{kfO{ cfPsf]
Ps dlxgfsf] tnj /sd k|To]s jif{ 36:yfkgfsf] kGw| lbg cufj} bz}+ vr{sf] ?kdf
kfpg] 5g\ .
-$_ 6]lnkmf]g ;'ljwf M—
-!_ ;ldltsf cWoIf / dxfk|aGwssf] lgjf;df 6]lnkmf]g /fVg k/]df pBf]usf]
:jfldTjdf /xg] u/L Ps÷Ps nfO{g 6]lnkmf]gsf] w/f}6L,h8fg vr{ / lan
cg';f/sf] dxz'n pBf]un] Aoxf]g]{ 5 . o:tf] /sd 6]lnkmf]g ;'ljwf k|fKt ug]{
kbflwsf/Lsf] dfl;s tnj eGbf al9 x'g] 5}g . bz tx jf ;f] eGbf dflyNnf]
txsf sd{rf/Lsf] lgjf;df pBf]usf] :jfldTjdf /xg] u/L Ps nfO{g 6]lnkmf]g
h8fg vr{ tyf Go"gtd dfl;s dxz'n vr{ pBf]un] Aoxf]g]{ 5 .
-%_ cf}iflw pkrf/ ;'ljwfM
-s_ ljz]if pkrf/ vr{ M—
-!_ pBf]usf :yfoL sd{rf/Lx?nfO{ cj'{4 /f]u, x[bo /f]u, a|]g 6\o"d/,
kf/fnfO{l;;, ls8\gL 8\ofd]h tyf P8\; h:tf s8f /f]ux?sf
lgldQ g]kfn ;/sf/ åf/f ul7t d]l8sn af]8{sf] l;kmfl/zdf
ljz]if1 lrlsT;ssf] k|]l:qmK;d adf]lhd lgoldt ?kn] nfdf]
32
cjlw;Dd cf}iflw;]jg ug'{ kg]{ ePdf lan adf]lhdsf] cf}iflw
pkrf/ vr{ pBf]un] Aoxf]g]{ 5 .
-@_ pBf]usf] :yfoL sd{rf/LnfO{ s8f /f]u nfu]df dfq c:ktfn jf pkrf/
s]Gb|df egf{ eO{ pkrf/ u/fpFbf k|]l:qmK;g adf]lhdsf] lan cg';f/sf
cf}ifwL pkrf/ vr{, k/LIf0f vr{, a]8 sf]7f vr{, zNo lrlsT;f vr{
tyf pkrf/sf] sfddf cfpg] cGo pkrf/ pks/0f vr{x?sf] /sd
pBf]un] Aoxf]g]{ 5 . o;/L pkrf/ u/fpFbf pBf]usf] lrlsT;ssf]
l;kmfl/z clgjfo{ ?kdf u/fpg' kg]{5 .
-v_ cGo pkrf/ vr{ M—
-!_ pBf]usf] lrlsT;s / ;DalGwt ljz]if1 lrlsT;ssf] l;kmfl/zdf
pBf]usf :yfoL sd{rf/Lx?nfO{ kfj/ rZdfsf] nflu ?=$))÷—, bfFtsf]
nflu k|To]s bfFtsf] ?=#))÷— df ga9\g] u/L @%))÷—;Dd / lxol/Ë
P8sf] nflu ?= @)))÷— aGWofs/0f jfkt ?= @))÷— v'/fsL /
;fdfGo rf]6k6s nfUbf a9Ldf ?= #))÷— lbO{g] 5 . t/ Psk6s
rZdf / lxol/Ë P8 ;'ljwf kfPsf sd{rf/Lx?n] kfFr jif{ kl5 dfq
k'gM ;f] ;'ljwf kfpg ;Sg]5 .
-@_ pBf]usf s'g} :yfoL sd{rf/Ln] :yfoL, aGWofs/0f u/fPsf] c:ktfn,
3'DtL6f]nL, kGhLs[t zNo lrlsT;faf6 k|df0f k]z u/]df
dlxnfsd{rf/Lsf] xsdf % lbgsf] tnjL labf / k'?ifsf] xsdf #
lbgsf] tnjL labf lbO{g] 5 .
^$= pkrf/fy{ lab]z hfg k/]df M— pBf]usf :yfoL sd{rf/LnfO{ lgod ^# -%_sf] v08 -s_ df
pNn]v ePsf h:tf s8f /f]u nflu g]kfn ;/sf/ åf/f ul7t d]l8sn af]8{n] ljb]zdf cf}ifwL
pkrf/ ug{ l;kmfl/z u/]df lghnfO{ cf}ifwL pkrf/ u/fpg ljb]z k7fpg ;lsg] 5 . o;/L
cf}ifwL pkrf/ u/fpFbf nfUg] lrlsT;ssf] z'Ns, c:ktfn z'Ns, zNo lqmof tyf cf}ifwL vr{
pBf]un] g} Aoxf]/L lbg] 5 . t/ ef/t afx]s t]>f] d'n'sdf O{nfh u/fpg To:tf la/fdLnfO{
nUg' kbf{ ;ldltsf] k"j{ :jLs[lt lng' kg]{5 .
^%= s'?jf n}hfg kfpg] ;'ljwf M— lgod ^# -%_ sf] v08 -s_ / lgod ^$ cg';f/ cf}ifwL
pkrf/ ug]{ l;n;nfdf la/fdLsf] nflu s'?jf k7fpg' kg]{ elg pBf]usf] lrlsT;sn]
l;kmfl/z u/]df jf pBf]un] plrt 7fg]df Ps hgf s'?jf n}hfg cg'dlt lbg ;Sg]5 . o;/L
hfg] s'?jf vr{sf] /sd lgDg adf]lhd x'g]5 .
-!_ pbok'/ lhNnf aflx/ b}lgs ?= !))÷—
-@_ ef/t b}lgs ef=?= !))÷—
-#_ cGo d'n'sdf b}lgs o"=P;=8n/ #)÷—

33
^^= e|d0f vr{ M— lgod ^# -%_ sf] v08 -s_, ^$ / ^% adf]lhd cf}ifwf]krf/ ug{ hfg] la/fdL -
sd{rf/Lsf] tx cg';f/_ / lghsf] s'?jf ;d]t pBf]usf] lgodfg';f/ cft] hft] e|d0f vr{
lbO{g] 5 .
^&= pkrf/ vr{sf] l;ldttf M—
-!_ oL lgodx? cGtu{t tdfd gf]s/L cjlwe/df clws[t :t/sf] sd{rf/LnfO{ !@
dlxgfsf] tnj ;Dd / ;xfos :t/sfnfO{ !* dlxgf eGbf a9L cf}ifwL pkrf/
vr{ pknAw u/fpg ;lsg] 5}g . o:tf] vr{ /sd e'QmfgL lbFbf lansf] /sd dfl;s
tnj /sd eGbf sd ePdf To:tf] /sd lbO{g] 5}g\ . <
-@_ pk—lgod -!_ cg';f/sf] cf}ifwf]krf/ vr{sf] e'QmfgL lbFbf cf}ifwf]krf/ clen]vdf
r9fO{ To;df sfo{/sf/L k|d'v / n]vf k|d'vn] ;lx u/fO{ vr{ n]Vg' kg]{5 / aL;
jif{sf] ;]jf cjlwnfO{ tdfd gf]s/L cjlw dfgL sd{rf/Ln] k'/f u/]sf] ;]jf cjlwsf]
bfdf;fxLn] x'g] /sd dfq e'QmfgL lbO{g] 5 . la; jif{sf] ;]jf cjlw k'/f u/L cjsfz
x'g] sd{rf/LnfO{ klxn] glnPsf] eP k'/} / klxn] lnPsf] eP ;f] s§f u/L afFsL /sd
Ps d'i6 e'QmfgL lbO{g] 5 .
-#_ of] lgod nfu" ePkl5 s;}n] gofF lgo'lQm kfO{ jf ;?jf eO{ pBf]usf] :yfoL ;]jfdf
k|j]z u/]df pd]/sf] lx;fan] ;]jf cjlw aL; jif{ eGbf sd afFsL /x]sf] cj:yfdf
bfdf;fxL lx;fan] dfq e'QmfgL ul/g] 5 . ;fy} ;?jf eO{ cfpg] sd{rf/Lsf] xsdf
;fljs sfof{nodf cf}ifwL vr{ lnO{ ;s]sf] ePdf bfdf;fxLn] lx;fa u/L ;f] /sd
s§f u/L afFsL /sd dfq e'QmfgL lbO{g] 5 .
^*= jLdf ;"ljwf M—
-!_ ;fd"lxs ;fjlBs hLjg jLdf M—
-s_ pBf]usf] ;Dk"0f{ :yfoL sd{rf/Lx?sf] ;fjlBs hLjg jLdf ul/g] 5 . o:tf]
jLdfsf] ljdfÍ /sd sd{rf/L sfo{/t txsf] z'? tnj :s]nsf] % jif{ a/fa/sf] /sd
x'g]5 . jLdfsf] lk|ldod /sd pBf]uaf6 Aoxf]l/g] 5 / o:tf] jLdf tdfd gf]s/L
cjlwe/ Ps k6s dfq ul/g] 5 .
-v_ of] lgod nfu" ePkl5 s;}n] gofF lgo'lQm kfO{ jf ;?jf eO{ pBf]usf] :yfoL
;]jfdf k|j]z u/]df pd]/ jf ;]jf cjlwsf] lx;fan] ;]jf cjlw @) jif{ eGbf
sd afFsL /x]sf] cj:yfdf bfdf;fxL lx;fan] dfq jLdfÍ /sd lgwf{/0f u/L
;f]xL cfwf/df jLdf u/L pBf]usf] lk|ldod e'QmfgL ul/g] 5 .
-u_ c;fwf/0f labf a;]sf] cjlwsf] lk|ldod jfktsf] /sd sd{rf/Ln] pBf]uaf6
kfpg] h'g;'s} /sdaf6 s§f u/L pBf]un] lt/L lbg]5 .
-3_ hLjg jLdf ;b:otf k|f/De u/]sf] @) jif{ jf sd{rf/Lsf] pd]/ %* jif{ jf
d[To' dWo] h'g cuf8L cfpF5 ;f] ;dodf hLjg jLdf jfkt jLdf sDkgLaf6 k|fKt

34
/sd sd{rf/LnfO{ / lghsf] d[To' ePsf] cj:yfdf cg';"lr adf]lhdsf]
xsjfnfnfO{ e'QmfgL ul/g] 5 .
-@_ b'3{6gf jLdf M—
-s_ pBf]udf sfo{/t :yfoL sd{rf/LnfO{ lgDg adf]lhdsf] jLdfÍsf] b'3{6gf jLdf
u/fO{g] 5 .
-s_ tx ! b]lv tx % ;Dd ?= !%))))÷—
-v_ tx ^ b]lv tx !) ;Dd ?= @%))))÷—
-u_ sfo{sf/L k|d'v, gfoj dxfk|aGws / tx !! ;d]t ?= #)))))÷—
-v_ sfdsf] l;nl;nfdf b'3{6gf eP/ rf]6k6s nfUg uPdf pBf]un]
pkrf/ vr{ pknAw u/fpg] 5 / kl5 b'3{6gf jLdfaf6 k|fKt /sd pBf]udf]
cfDbfgL afFlwg] 5 .
-u_ b'3{6gf jLdf gul/Psf] s'g} sd{rf/Lsf] pBf]usf] sfdsf] l;nl;nfdf
b'3{6gf k/L d[To' ePdf cfhLjg czQm ePdf jf c+ue+u ePdf To:tf]
sd{rf/Ln] kfpg] czQm j[lQ ;ldltn] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
^(= ;fk6L ;'ljwf M—
-!_ ;fdflhs sfo{ ;fk6L M—
-s_ pBf]usf] :yfoL sd{rf/LnfO{ cfˆgf] jf cfˆgf] kl/jf/sf] ;b:osf] lajfx,
a|taGw jf ;fdflhs ;df/f]x h:tf sfo{sf] lgldQ ;DalGwt k|d'vsf]
l;kmfl/;df a9Ldf ^ dlxgfsf] vfO{kfO{ cfPsf] tnj a/fa/sf] /sd ;+rfns
;ldltn] tf]s] adf]lhdsf] Aofhdf ;fk6Lsf] ?kdf lbg ;Sg]5 .
-v_ o:tf] ;fk6L /sd pBf]un] #) dlxgf jf @$ ls:tf jf kbfjwL jf pd]/sf
lx;fan] h'g sd x'G5 ;f]xL cjlw leq lghn] kfpg] tnj÷eQfaf6
bfdf;fxLn] s§f u/L lng ]5 . o;/L klxn] lnPsf] ;fk6L e'Qmfg geO{ csf]{
;fk6L lbO{g] 5}g\ .
-@_ 3/ ;fk6L M—
-s_ :yfoL ;]jf cjlw @ jif{ / c:yfoL dfl;s jf Hofnfbf/L ;]jf Go"gtd # jif{
k'usf sd{rf/LnfO{ ?= !%))))÷— / kfFr jif{ eGbf a9L :yfoL ;]jfdf /x]sf
sd{rf/Lx?nfO{ 3/ agfpg, tNnf yKg, 3/ jf 38]/L lsGg jf 3/ dd{t ug{ kfFr
jif{ ;Ddsf] vfO{kfO{ cfPsf] tnj a/fa/sf] /sd ;fk6Lsf] ?kdf lbg ;lsg] 5 .
o:tf] ;fk6L /sd @,)),)))÷— eGbf a9L lbO{g] 5}g\ . o:tf] ;fk6L /sd cGo
sfddf vr{ u/]df ljefluo sf/jfxL u/L gf]s/Laf6 cjsfz lbg ;lsg] 5 .
-v_ o; lgod adf]lhd ;fk6L dfu ug]{ sd{rf/Ln] 3/ lgdf{0f ubf{ cfˆgf] xs
k'Ug] lgdf{0f ul/g] hUuf pBf]usf] gfddf lwtf] /fVg' kg]{5 . lagf s'g} lwtf]
35
pBf]un] s'g} klg sd{rf/LnfO{ ;fk6L lbg] 5}g . sd{rf/Ln] lbPsf] lwtf]n]
lgod adf]lhd kfpg ;Sg] ;fk6Lsf] /sdnfO{ vfDg ;Sg] x'g' kb{5 .
-u_ o; lgod adf]lhd ;fk6L kfpg] sd{rf/Ln] ;fk6L k'/f r'Qmf geP ;Dd
pBf]un] lwtf] /f]Ssf ug]{5 .
-3_ ;fk6Lsf] nflu 5'6\ofO{Psf] sf]ifn] EofP;Dd hlt hgf ;xfos sd{rf/LnfO
lbO{g] xf] To;sf] cfwf ;+Vofdf dfq clws[t :t/nfO{ lbO{g] 5 . o:tf] ;fk6L
lbFbf pBf]udf hDdf u/]sf] ;]jfsf] h]i7tfqmd cg';f/ k|fyldstf lbg] u/L
sfo{sf/L k|d'vn] tf]s] adf]lhd x'g] 5 .
-ª_ o:tf] ;fk6L /sddf jflif{s % k|ltztsf b/n] Aofh nufO{ @) jif{ jf @$
ls:tfdf sd{rf/Laf6 c;'n ul/g] 5 . olb s'g} sd{rf/Lsf] kbfjwL @) jif{
eGbf sd /x]sf] cj:yfdf lghsf] ;]jf cjlw leqdf bfdf;fxLn] lx;fa u/L
c;'n ul/g] 5 . t/ 3/ ;fk6L /sdsf] jLdf u/]sf]df eg] jLdf ;+:yfn]
lgwf{/0f u/]sf] lk|ldod dfq c;'n ul/g] 5 .
-r_ o; lgod adf]lhd pknAw u/fO{g] 3/ ;fk6Lsf] jLdf ;+:yfgaf6 jLdf ul/g]
5 . lk|ldod jfkt nfUg] /sd pBf]un] Ps d'i6 lt/L sd{rf/Lsf] tnjaf6
dfl;s ?kdf s§f u/L c;'n pk/ ug]{ 5 .
-5_ of] ;fk6L gf]s/Lsf] tdfd cjlw e/df Ps k6s dfq lbO{g] 5 .
-#_ d[To' ePdf ;fk6L a'emfpg] M— s'g}klg sf/0fn] o; lgod ^( df n]lvPsf ;fk6L
ePsf] s'g} sd{rf/Lsf] d[To' ePdf lgh sd{rf/Ln] pBf]uaf6 lnPsf] afFsL ;fk6L
/sd ldGxf ul/g] 5 . t/ cfkm' afFr'~h]n lgoldt ?kdf a'emfpg' kg]{ ls:tf ga'emfPsf
sd{rf/Ln] of] ;'ljwf pkef]u ug{ kfpg] 5}g .
&)= tnj lbg] clwsf/Lsf] st{Ao M— o; lgodfjnLdf cGoyf Aoj:yf ePsf]df lnlvt adf]lhd
a'emfpg' kg]{ ;fFjf Aofh jfktsf] dfl;s ls:tf /sd lgh sd{rf/Lsf] tnjaf6 s§L u/L
lng] st{Ao To:tf] tnj lbg] sd{rf/Lsf] x'g]5 .
&!= ;fk6L lbg] clwsf/L M— o; lgodfjnLdf cGoyf Aoj:yf ePsf]df afx]s pBf]usf
sd{rf/LnfO{ lbOg] ;fk6L sfo{sf/L k|d'vsf] :jLs[ltaf6 lbO{g]5 . t/ sfo{sf/L k|d'vnfO{
;fk6L lbg] clwsf/ ;ldltnfO{ dfq x'g]5 .
&@= ;fk6L lnPsf] /sd cGo sfddf k|of]u ug{ gx'g] M— lnPsf] ;fk6L h'g sfdsf] nflu lnPsf]
;f]xL sfddf k|of]u ug'{ kg]{5 . cGo sfddf nufPsf] 7xl/g cfPdf ljefluo ;hfo ;d]t
ul/g] 5 .
&#= ;fk6L clwsf/sf] s'/f xf]O{g M— of] lgoddf Aojl:yt ;fk6L sd{rf/Lx?sf] clwsf/sf] s'/f
geO{ ;'ljwf dfq xf] .

36
kl/R5]b — *
tflnd / cWoog ;DalGw Aoj:yf
&$= cWoog / tflnd M—
-!_ pBf]usf] p2]Zo k"lt{sf nflu cfjZos kg]{ ljifodf pBf]usf :yfoL sd{rf/LnfO{
pBf]usf] cfˆg} vr{jf g]kfn ;/sf/ jf cGo ;+:yfaf6 k|fKt 5fqj[lQdf :j]bzdf jf
ljb]zdf cWoog jf tflnddf k7fpg ;lsg] 5 . o;/L 5fqj[lQdf dgf]gog ubf{
lgDg cfwf/x? ckgfpg' kg]{5 .
-s_ sfo{ ;Dkfbg d'NofÍgsf] :t/, z}lIfs of]Uotf, h]i7tf
-v_ cWoog jf tflndsf] ljifo;Fu ;DalGwt sfo{ ug]{ sd{rf/L
-u_ o; eGbf cuf8L tflnd k|fKt gu/]sf] sd{rf/L
-@_ pk—lgod -!_ adf]lhd cWoog jf tflnd k|fKt ug{ hfg] sd{rf/Ln] cWoog jf
tflnd k'/f u/]kl5 lgDg adf]lhdsf] cjlw ;Dd pBf]udf /xL clgjfo{ ?kdf ;]jf ug'{ kg]{5 .
o;/L ;]jf ug]{ sa'lnotgfdf lgh cWoog jf tflndsf nflu hfg' cuf8L ug'{ kg] {5
.
cWoog jf tflndsf] cjlw clgjfo{ ;]jf ug'{ kg]{ cjlw
-!_ # dlxgf ;Ddsf] nflu @ jif{
-@_ # dlxgf eGbf al9 Ps jif{ ;Ddsf] # jif{
nflu
-#_ Ps jif{ eGbf al9sf] nflu % jif{

-#_ pk—lgod -@_ adf]lhdsf] ;]jf ug'{ kg]{ cjlw k'/f gug]{ sd{rf/Laf6 cWoog jf
tflnd cjlw e/df pBf]un] Aoxf]/]sf] tnj eQf tyf cGo ;'ljwf jfktsf] hDdf
/sd ;d]t c;'n pk/ ul/g] 5 .
-$_ pBf]usf] tkm{af6 dgf]lgt sd{rf/LnfO{ sfhdf v6fO{g] 5 .

37
kl/R5]b — (
cjsfz ;DalGw Aoj:yf
&%= clgjfo{ cjsfz M— b]xfosf] cj:yfdf pBf]usf s'g} klg sd{rf/LnfO{ clgjfo{ cjsfz
lbO{g]5 M—
-!_ s'g} sd{rf/Lsf] pd]/ %* jif{ jf gf]s/L cjlw #) jif{ dWo] h'g klxnf x'G5 ;f] cjlw
k'u]kl5 lghnfO{ pBf]usf] ;]jfaf6 clgjfo{ cjsfz lbO{g] 5 .
-@_ s'g} klg sd{rf/LnfO{ lgsf] gx'g] /f]u nflu sfo{ ug{ ;Ifd 5}g eGg] g]kfn
;/sf/af6 :jLs[t d]l8sn af]8{sf] k|ltj]bg k|fKt ePdf a9Ldf % jif{ ;]jf cjlw yk u/L
cjsfz lbg ;lsg] 5 .
&^= k|f]T;flxt cjsfz M—
-!_ pBf]usf] ;jf]{k/L lxtnfO{ b[li6ut u/L k|efjsfl/tf / bIftfdf clea[l4 x'g] 7f];
cfwf/x? klxNofO{ dGqfnosf] :jLs[lt lnO{ pBf]un] k|f]T;flxt cjsfz sfo{qmd nfu"
ug{ ;Sg]5 .
-@_ pk—lgod -!_ adf]lhd nfu" ul/Psf] k|f]T;flxt cjsfz sfo{qmd ;DalGw cGo
s'/fx? ;ldltn] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
&&= :j]lR5s cjsfz M—
-!_ s'g} sd{rf/Ln] pBf]usf] ;]jfaf6 cjsfz lng rfx]df lng rfx]sf] slDtdf Ps
dlxgf cufj} /flhgfdf k]z u/L ;f] :jLs[t ePkl5 dfq cjsfz lng ;Sg]5 .
t/ cjsfz lng rfx]sf] Ps dlxgf cufj} /flhgfdf k]z gug]{ sd{rf/Ln] lghn]
vfO{kfO{ cfPsf] Ps dlxgfsf] tnj eQfsf] /sd pBf]unfO{ a'emfO{ /flhgfdf ug{ ;Sg]
5.
-@_ pk—lgod -!_ adf]lhd /flhgfdf :jLs[t ug]{ clwsf/ lgo'lQm ug]{ clwsf/LnfO{ x'g]5
.
-#_ pk—lgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] ePtf klg s'g} vf; cjlwsf] nflu pBf]u sf]
;]jf ug]{ u/L s'g} sd{rf/Ln] sa'lnot -a08_ u/]sf] eP jf s'g} vf; kl/of]hgf
;+rfng ug{ lgo'lQm ul/Psf] eP ;f] cjlw e'Qmfg geO{ lghn] /flhgfdf ug{ kfpg
5}g .

38
-$_ pBf]un] ;ldltaf6 lg0f{o eP cg';f/ pBf]usf] ;]jfdf sDtLdf c6'6 ?kdf !% jif{
;]jf cjlw k'/f u/L ;s]sf sd{rf/Ln] :j]lR5s cjsfz lng rfx]df lghsf] gf]s/L
cjlwdf % jif{ yk u/L cjsfz lbg ;Sg] Aoj:yf ug{ ;Sg] 5 . <

39
kl/R5]b — !)
pkbfg
&*= pkbfg kfpg] M—
-!_ kfFr jif{ jf ;f] eGbf a9L pBf]usf] :yfoL ;]jf u/]sf] sd{rf/Ln] cjsfz kfPsf jf
/flhgfdf lbPdf :jLs[t u/fO{ kbaf6 cnu ePdf jf lghsf] d[To' ePdf b]xfosf]
b/n] Psd'i6 pkbfg lghn] jf kl/jf/sf] ;a}eGbf glhssf] xsjfnfn] kfpg] 5 M—
-s_ kfFr jif{ b]lv bz jif{;Dd ;]jf u/]sf] sd{rf/Ln] cfkm'n] sfd u/]sf] k|To]s
jif{sf] lgldQ cflv/L Ps dlxgfsf] tnj .
-v_ bz jif{ eGbf al9 kGw| jif{;Dd ;]jf u/]sf] sd{rf/Ln] cfkm'n] sfd u/]sf]
k|To]s jif{s ]lgldQ cflv/L 8]9 dlxgf -!=%)_ sf] tnj .
-u_ kGw| jif{ eGbf a9L aL; jif{;Dd ;]jf u/]sf] sd{rf/Ln] cfkm'n] sfd u/]sf]
k|To]s jif{sf] lgldQ b'O{ -@=)_ dlxgfsf] tnj . <
-3_ aL; jif{ eGbf al9 ;]jf u/]sf] pBf]usf] sd{rf/Ln] cfkm'n] sfd u/]sf] k|To]s
jif{sf lgldQ cflv/L ;f9] b'O{ -@=%)_ dlxgfsf] tnj . <
-@_ pkbfg lgldQ Go"gtd ;]jf cjlw k'/f u/L pkbfgsf] lx;fa ubf{ jif{ k'/f ePsf]
;do eGbf a9L ^ dlxgf / ;f] eGbf al9 rfgr'g lbgsf] nflu klg ! jif{ k'/f u/]sf]
;/x pkbfg lbO{g] 5 . t/ ^ dlxgf eGbf sd cjlwsf] nflu u0fgf ul/g] 5}g .
-#_ pBf]un] sd{rf/L;Fu c;'n pk/ u/L lng' kg]{ s'g} /sd afFsL 5 eg] ;f] /sd c;'n
pk/ u/L dfq pkbfg lbO{g] 5 .
&(= cGoq u/]sf] ;]jf cjlw u0fgf ul/g] M— g]kfn ;/sf/ jf g]kfn ;/sf/sf] k"0f{ :jfldTj jf
lgoGq0fdf /x]sf] ;+:yfdf u/]sf] ;]jf cjlw u0fgf x'g] u/L pBf]usf] ;]jfdf k|j]z u/]sf]
sd{rf/Lx?sf] xsdf To:tf] ;]jf cjlw ;d]t pkbfgsf] k|of]hgsf] nflu u0fgf ul/g] 5 . t/
lghn] ;fljs ;+:yfdf kfs]sf] s'n pkbfg /sd pBf]udf ;f/]/ NofPsf] x'g' kg]{5 .
*)= pkbfg kfpg g;Sg] cj:yf M— lgod &* sf] pk—lgod -!_, -@_, -#_ / lgod &( df
h'g;'s} s'/f n]lvpsf] ePtf klg b]xfosf] cj:yfdf sd{rf/Ln] pkbfg kfpg ;Sg] 5}gg\ M—
-s_ pBf]usf] ;]jf kfpg] jf ;]jfdf axfn /xg] p2]Zon] gful/stf jf pd]/ jf z}lIfs
of]Uotf 9fF6]sf] k|dfl0ft x'g cfPdf .
-v_ eljiodf pBf]usf] ;]jfsf] lgldQ cof]Uo 7xl/g] u/L ;]jfaf6 avf{:t ePsf]df .
-u_ a/—a'emf/y jf km/kmf/ssf] k|df0fkq glnPsf]df .
40
kl/R5]b — !!
cfr/0f
*!= bfg, pkxf/ M— pBf]usf] sfdsf s'g} klg k|sf/sf] c;/ kg{ ;Sg] u/L sd{rf/Ln] pBf]usf]
k"j{ :jLs[lt lagf s;}af6 s'g} k|sf/sf] bfg bftAo, ;fk6L, sf];]nL / pkxf/ :jLsf/ ug{ jf
cfˆgf] kl/jf/sf] s'g} ;b:oaf6 :jLsf/ u/fpg' x'Fb}g .

*@= rGbf dfUg] M—

-!_ pBf]usf] sd{rf/Ln] pBf]usf] k"j{ :jLs[lt lagf rGbf dfUg jf s'g} lsl;dsf]
cfly{s ;xfotf lng' x'Fb}g cyjf s'g} lsl;dsf] cfly{s ;xfotf p7fpg] sfddf efu
lng' x'Fb}g .

-@_ pBf]usf sd{rf/Ln] s'g} ljb]zL ;/sf/jf ljb]zL ;/sf/sf] s'g} k|ltlgwaf6 s'g}
pkxf/ k|fKt x'g cfPsf lghn] pBf]unfO{ ;f] s'/fsf] ;"rgf lbO{ lgsf;f eP adf]lhd
ug'{ kg]{ 5 .

*#= ;DklQsf] laj/0f M— pBf]udf axfn /x]sf] sd{rf/Ln] of] lgodfjnL nfu" ePsf] # dlxgf leq
tyf ca gofF egf{ x'g] sd{rf/Ln] lgo'QmL ePsf] Ps dlxgf leq pBf]u ;dIf lgDg lnlvt
laj/0f ;lxtsf] ;DklQ laj/0f bflvnf ug'{ kg]{5 .

-!_ cfˆg} cyjf cfˆgf] kl/jf/sf] ;b:osf] gfddf ePsf] crn ;DklQ, z]o/ / a}+Í
Aofn]G;sf] laj/0f .

-@_ cfkm';Fu cyjf cfˆgf] gfddf /x]sf] gub, ;'g, rfFbL, hjfx/ftsf] cGbfhL d'No .

-#_ cfkm'n] k]z u/]sf] ;DklQ laj/0fdf s'g} x]/km]/ ePdf ! dlxgf leq pBf]unfO{
hfgsf/L u/fpg' kg]{5 .

*$= pBf]usf] sfdsfh cyjf ;dfrf/ k|sflzt ug{df k|ltaGw M— s'g}klg sd{rf/Ln] pBf]usf]
clVtof/ gkfO{ cfkm'n] pBf]usf] st{Ao kfngf ubf{ cyjf cGoqaf6 k|fKt u/]sf] cyjf
cfkm'n] n]v]sf] cyjf ;+slnt u/]sf] s'g} sfuhkq cyjf ;"rgfnfO{ k|ToIf ?kaf6 c?
cgflws[t AolQmnfO{ jf k|];nfO{ ;"lrt ug'{ x'Fb}g . of] lgod pBf]usf] ;]jfdf /x]sf] AolQm
h'g;'s} sf/0faf6 pBf]usf] ;]jfaf6 cnu eP klg nfu" x'g]5 .

*%= /]l8of] jf k|];;Fu ;DaGw M— sd{rf/Ln] pBf]unfO{ k|lts'n c;/ kg]{ u/L s'g} kq—klqsfdf
cfˆg} jf:tljs jf sfNklgs gfdaf6 pBf]u ;DalGw n]v k|sflzt ug{ cyjf /]l8of],
l6=eL=åf/f k|zf/0f ug{ u/fpg x'Fb}g .
41
*^= ;/sf/sf] cfnf]rgf M— s'g} s'/fsf] cfnf]rgf ubf{ g]kfn ;/sf/sf] gLltsf] la?4 c;/ kg]{
u/L cyjf g]kfn ;/sf/ / g]kfnL hgtfsf] kf/:kl/s ;DaGwdf vnn kg{ ;Sg] u/L jf
s'g} ljb]zL /fi6«;Fusf] ;DaGwdf vnn kg{ ;Sg] u/L s'g} klg sd{rf/Ln] cfˆgf] jf:tljs
jf sfNklgs gfdaf6 n]v k|sflzt ug{, k|];nfO{ va/ lbg, /]l8of], 6]lnlehg cflb åf/f
efif0f k|zfl/t ug'{ x'Fb}g .
*&= /fhgLlt tyf r'gfjdf efu lng' x'Fb}g M— pBf]usf] s'g} klg sd{rf/Ln] s'g} /fhg}lts bnsf]
pDd]bjf/sf] kIf ljkIfsf] nflu dt dfUg jf /fhgLltdf efu lng x'Fb}g .
t/ sfg"g åf/f dt lbg] clwsf/ jf To:tf] clwsf/ k|of]u ug{ jf cflwsfl/s k]zfut ;+3,
;+u7g, r'gfjdf efu lng / pDd]bjf/ x'gdf o; lgodn] afwf k'¥ofPsf] dflgg] 5}g .
**= k|bz{g / x8tfndf k|ltaGw M— pBf]usf sd{rf/Ln] -b]zsf] ;fj{ef}d;Qf, cv08tf, zflGt,
;'/Iff, j}b]lzs ;DaGw_ ;fj{hlgs dof{bfsf] pNn+3g, pBf]usf] xfgL gf]S;fgL x'g] u/L k|bz{g
ug{, x8tfndf efu lng jf ;f] sfo{ ug]{ p2]Zon] c?nfO{ psf:g x'Fb}g .
*(= x8tfn, y'g5]s tyf 3]/fp ug{df k|ltaGw M—
-!_ s'g}klg sd{rf/Ln] s'g} klg sfof{no jf pBf]usf] sd{rf/LnfO{ sfg"g åf/f lgwf{l/t
st{Ao kfngfdf afwf la/f]w x'g] u/L x8tfn, y'g5]s, 3]/fp ug{ jf zfl/l/s tyf
dfgl;s plTk8gaf6 bafj lbg jf ;f] ug]{ p2]Zon] c?nfO{ pS;fpg' x'Fb}g .
-@_ sd{rf/Ln] cfkm'nfO{ dsf{ k/]sf] ljifodf cfkm}n] jf jf/]; åf/f ;DalGwt lgsfo jf
clwsf/L ;dIf lbg] lgj]bg afx]s c? AolQm jf ;d"xsf] tkm{af6 k|ltlglwTj ug'{ x'Fb}g
.
t/ g]kfn ;/sf/af6 dfGotf k|fKt sd{rf/Lx?sf] ;+:yfsf] tkm{af6 ul/g] k|ltlglwTj /
sd{rf/Lx?sf] klbo bfloTjsf] cfwf/df ug'{ kg]{ s'g} sfo{ ug{df o;n] afwf k'¥ofPsf]
dflgg] 5}g .
() sd{rf/Lx?sf] ;+3, ;+u7gsf] ;b:otf M— s'g}klg sd{rf/Ln] k|rlnt sfg"g adf]lhd btf{
gePsf] / g]kfn ;/sf/åf/f dfGotf gkfPsf] sd{rf/Lx?sf] s'g} ;+3, ;+u7gsf] ;b:o aGg'
x'Fb}g . ;fy} pBf]usf] ;Dk"0f{ clws[t Pj+ ;'/Iff ;DalGw sd{rf/Lx?n] s'g} klg ;+3, ;+u7g,
;+:yf -6«]8 o"lgog_ sf] ;b:o aGg ;+3, ;+u7gsf] r'gfjdf dtbfg ug{ / o; ;DalGw s'g}
sfo{qmddf ;xefuL x'g kfO{g] 5}g .
(!= sd{rf/Ln] u/]sf] sfd sf/jfxLsf] ;kmfO{ M— s'g} klg sd{rf/Ln] pBf]usf] k"j{ :jLs[lt a]u/
cfˆgf] klbo sfo{;Fu ;Da4 ljifodf s'g} AolQmåf/f nufPsf] cf/f]ksf] ;kmfO{sf] lgldQ k|];,
cbfnt jf cGo lgsfox?sf] ;xf/f lng' x'Fb}g .
(@= ;do kfngf / lgoldttf M—

-!_ sd{rf/Ln] cg'zf;gdf /xL cfˆg} st{Ao tTk/tf / O[dfGbf/Lk"j{s kfngf ug'{ kb{5 .

42
-@_ sd{rf/Ln] pBf]usf] sfd ;DalGw s'/fdf cfkm' eGbf dflysf] clws[tn] lbPsf]
cf1fnfO{ lz3|tf / kl/>dsf ;fy k'/f ug'{ kb{5 .

-#_ sd{rf/Ln] cfkm' eGbf dflysf ;a} clws[tx? k|lt plrt cfb/ b]vfpg kb{5 / cfkm'
;dfg / d'lgsf sd{rf/Lx? k|lt plrt Aojxf/ ug'{ kg]{5 .

-$_ sd{rf/Ln] lgwf{l/t ;dodf lgoldt ?kdf sfof{nodf xflh/ x'g' kg]{5 / ;s];Dd
klxn] labfsf] :jLs[lt glnO{ sfdaf6 cg'kl:yt x'g' x'Fb}g .

-%_ sd{rf/Ln] cfˆg] kb / ;]jf cg's'nsf] cfr/0f ;d]t kfngf ug'{ kg]{5 .

(#= sd{rf/Ln] aflx/L k|efj kfg{ gx'g] M— s'g} klg sd{rf/Ln] cfˆgf] gf]s/L ;DalGw s'/fdf
dtnj ;fWo ug]{ dg;fon] cfkm' eGbf dflysf clws[t tyf cGo sd{rf/L dfly s'g}
/fhg}lts cyjf cjfG5lgo k|efj kfg]{ k|oTg ug{ x'Fb}g .

($= v6fPsf] sfof{no jf :yfgdf sfo{ ug'{ kg]{ M— s'g} sd{rf/Ln] cfkm'nfO{ kb:yfkg jf ;?jf
ul/Psf] sfof{no jf :yfgdf xflh/ eO{ tf]lsPsf] sfdsfh ug'{ kg]{5 .

(%= k|rlnt sfg"g lakl/t sfo{ ug{ gx'g] M— s'g} klg sd{rf/Ln] k|rlnt sfg"g pNn+3g ug{ jf
lakl/t sfo{ ug'{ u/fpg' x'Fb}g .

(^= pBf]usf] ;DklQ rf]/L ug{ gx'g] M—

-!_ s'g} klg sd{rf/Ln] pBf]usf] ;DklQ pBf]u jf pBf]usf] s'g} klg If]lqo, zfvf, pk—
zfvf sfof{nosf] xftf jf tf]lsPsf] If]q aflx/ clVtof/jfnfsf] :jLs[lt glnO{ nfg
jf nfg] k|of; ug'{ x'Fb}g .

-@_ pk—lgod -!_ sf] pNn3+g u/]df klxnf] k6s eP ljuf] c;'n pk/ u/L kfFr u|]8;Dd
s§f ug{ ;lsg] 5 .

(&= dfbs kbfy{ ;]jg ug{ gx'g] M— s'g} klg sd{rf/L pBf]udf cfpFbf tyf pBf]udf sfo{/t
/x]sf] ;dodf dfbs kbfy{sf] ;]jg ug{ x'Fbg} .

(*= pBf]usf] ;DklQ ;'/Iff ug'{ kg]{ M— pBf]usf] ;DklQsf] ;'/Iff ug'{ k|To]s sd{rf/Lsf] st{Ao
x'g]5 .

43
kl/R5]b — !@
ljefluo sf/jfxL / k'g/fj]bg
((= ;hfo M—plrt / kof{Kt sf/0f b]lvPdf pBf]usf sd{rf/LnfO{ ljefluo sf/jfxL cGtu{t
b]xfo adf]lhd ;hfo ug{ ;lsg] 5 .
-!_ gl;xt lbg],
-@_ tnj a[l4 /f]Ssf ug]{,
-#_ a9'jf /f]Ssf ug]{,
-$_ hfgL hfgL nfj/jfxL jf lgod cfb]z kfngf gugf{n] pBf]unfO{ x'g uPsf] xfgL
gf]S;fgLsf] /sd c;'n pk/ ug]{,
-%_ tNnf] txsf] kbdf 36'jf ug]{ jf vfO{kfO{ cfPsf] tnjdfgsf] tNnf] :s]ndf 36'jf
ug]{,
-^_ eljZodf pBf]usf] ;]jfsf] nflu cof]Uo g7xl/g] u/L cjsfz lbg],
-&_ eljZodf pBf]usf] ;]jfsf] lgldQ cof]Uo 7xl/g] u/L cjsfz lbg] .
!))= tnj a[l4 jf a9'jf /f]Ssf ug]{ M— pBf]usf sd{rf/LnfO{ b]xfosf] cj:yfdf a9Ldf @ jif{;Dd
tnj a[l4 jf a9'jf /f]Ssf ug{ ;lsg] 5 .
-!_ sfd ;Gtf]ifhgs geO{ # jif{;Dd nuftf/ sfo{ ;Dkfbg d'NofÍg Go"g :t/sf] ePdf
.
-@_ sfof{nosf] ;dodf dfbs kbfy{ ;]jg u/L sfof{nodf pkl:yt ePdf .
-#_ pBf]un] tf]s]sf] Dofb leq cfˆgf] lhDdfdf /x]sf] gub, lhG;L a/a'em/y gu/]df .
-$_ dgfl;j sf/0f j]u/ ;?jf ul/Psf] sfof{nodf Dofb leq xflh/ gePdf .

!)!= tnj jf bhf{ 36fpg] M— lgDg lnlvt cj:yfdf tNnf] txdf 36'jf ug]{ jf ToxL
tnjdfgsf] tNnf] :s]ndf cf]/fNg ;lsg] 5 .
-!_ k"j{ :jLs[lt glnO{ a/fa/ sfof{nodf cg'kl:yt /xL pBf]usf] sfddf afwf k'¥ofPdf,
-@_ cfr/0f ;DaGwL lgod pNn3+g u/]df,
-#_ st{Ao kfngf gu/]df jf sfddf nfjk/jfxL u/]df,
-$_ lgod cfb]zsf] kfng gu/]df .

44
!)@= ;]jfaf6 cjsfz lbO{g] M—
-!_ b]xfosf] cj:yfdf s'g} klg sd{rf/LnfO{ pBf]usf] ;]jfaf6 eljZodf pBf]usf] ;]jfsf]
nflu cof]Uo g7xl/g] u/L cjsfz lbg ;lsg] 5 .
-s_ cfˆgf] kbsf] sfd / lhDd]jf/L k'/f ug{ g;s]df,
-v_ /fhgLltdf efu lnPdf,
-u_ cfˆgf] kbsf] lhDd]jf/Lsf] a/fa/ a]jf:tf u/]df,
-3_ sfof{nosf ;dodf af/Djf/ dfbs kbfy{ jf nfu" kbfy{ ;]jg u/]df,
-ª_ cfr/0f ;DaGwL lgodx? af/Djf/ pNn3+g u/]df,
-r_ pBf]usf] ;DklQ rf]/L u/]df .
-@_ b]xfosf] cj:yfdf s'g} klg sd{rf/LnfO{ eljZodf pBf]usf] ;]jfsf] lgldQ cof]Uo
7xl/g] u/L cjsfz lbg ;lsg] 5 .
-s_ g}lts ktg b]lv kmf}hbf/L cleof]udf cbfntaf6 s;'/bf/ 7x/]df,
-v_ e|i6frf/ u/]df
!)#= ;hfo lbg] clwsf/L M—
-!_ clws[t :t/sf] sd{rf/LnfO{ lgod (( sf] pk—lgod -!_, -@_ / -#_ cg';f/ ;hfo
lbg' kbf{ sfo{sf/L k|d'vn] lbg ;Sg] 5 / cGo ;hfosf] xsdf sfo{sf/L k|d'vn] ;ldltsf]
:jLs[lt lnO{ dfq lbg ;Sg]5 .
-@_ ;xfos :t/sf] xsdf lgod (( adf]lhdsf] ;hfo lbg] clwsf/L sfo{sf/L k|d'v
x'g]5 . t/ lgod (( sf] pk—lgod -^_ / -&_ afx]s cGo ;hfosf] xsdf sfo{sf/L k|d'vn]
;hfo lbg] clwsf/ dftxtsf clws[t sd{rf/LnfO{ k|Tofof]hg ug{ ;Sg]5 .
!)$= lgnDjg ug]{ M—
-!_ lgod (( sf] pk—lgod -^_,-&_ adf]lhdsf] ;hfo x'g]df ;hfo ug{ kfpg]
clwsf/Ln] b]xfosf] cj:yfdf sd{rf/LnfO{ lgnDjg u/L;f] ul/Psf] cfb]zsf] Ps k|lt
;DalGwt sd{rf/LnfO{ / Ps k|lt ;ldltnfO{ lbg' kg]{5 .
-s_ lgnDjg gu/L cf]xf]bfsf] sfd ug{ lbFbf ;a't k|df0f ufoj ug{ ;Sg] ;Defjgf
b]lvPdf .
-v_ lgnDjg gu/L cf]xf]bfsf] sfd ug{ lbFbf pBf]usf] xfgL gf]S;fgL x'g] ;Defjgf
b]lvPdf .

45
-@_ g}lts ktg b]lvg] kmf}hbf/L cleof]udf lu/ˆtf/ eO{ y'lgPsf sd{rf/L o;/L y'gfdf
/x]sf] cjlwe/ :jtM lgnDjg ePsf] dflgg] 5 .
-#_ sd{rf/LnfO{ ;fwf/0ftof $% lbg eGbf al9 lgnDjg ul/g] 5}g . ;f] cjlw leq
sd{rf/L dflysf] sf/jfxL lsgf/f nufpg' kg]{5 . pQm cjlw leq sf/jfxLsf] 6'Ëf]
nfUg g;sL cjlw a9fpg' k/]df al9df #) lbg;Dd ;ldltsf] k"j{ :jLs[lt lnO{ cjlw yk
ug{ ;lsg] 5 .
-$_ lgnDjgdf /x]sf] sd{rf/Ln] lgnDjg cjlwe/ vfO{kfO{ cfPsf] dfl;s tnjeQfsf]
%) k|ltzt kfpg] 5 .
t/ lgnDjgdf /x]sf] sd{rf/Lsf] cleof]u k|dfl0ft x'g g;sL km's'jf ePdf lgnDjgsf]
cjlwsf] afFsL tnj -aflif{s a[l4 kfpg] ePdf ;f] ;d]t_ kfpg] 5 .

!)%= ;hfo ;DalGw sfo{ ljlw M—


-!_ ;hfolbg] clwsf/Ln] s'g} sd{rf/LnfO{ ;hfosf] cfb]z lbg' eGbf cl3 sf/jfxL ug{
nfluPsf] sf/0fsf] pNn]v u/L ;f] sd{rf/LnfO{ lnlvt ;"rgf lbO{ lghnfO{ cfˆgf]
;kmfO{ k]z ug]{ df}sf lbg' kb{5 . o:tf] ;"rgf lbFbf lgh dfly nufO{Psf] cf/f]k :ki6
?kn] lsl6Psf] x'g' kg]{5 / k|To]s cf/f]k s'g s'/f / sf/0fdf cfwfl/t 5 ;f] ;d]t
v'nfpg' kg]{5 .
-@_ ;hfo lbg] clwsf/Ln] cfjZos 7fg]df :jo+ cyjf cGo clws[t åf/f cf/f]ksf]
5fgljg u/fpg ;Sg]5 . 5fgljg ug]{ clws[tn] cfˆgf] k|ltj]bgdf sf/0f ;lxtsf] cfˆgf]
7x/ tyf To;df ;a'b k|df0f ;d]t bflvnf ug'{ kg]{5 .
t/ b]xfosf] cj:yfdf s'g} sd{rf/Lsf gf]s/L cGTo ug'{ kbf{ pko'Qm sfo{ljlw ckgfpg' kg]{
5}g .
-s_ kl/If0f sfnsf] cjlw leq /x]sf sd{rf/LnfO{ ;]jfaf6 x6fpg' kbf{,
-v_ dfl;s Hofnfbf/L,s/f/ / c:yfoL lgo'lQm ePsfnfO{ ;dofjlw ;dfKt x'g
cuf8L x6fpg' kbf{,
-u_ g}lts ktg b]lvg] kmf}hbf/L cleof]udf ;hfo kfPsf] AolQmnfO{ x6fpg' kbf{ .
-#_ 5fgljgsf] sfd ;dfKt ePkl5 ;hfosf] cfb]z lbg' eGbf klxn] ;hfo lbg]
clwsf/Ln] sd{rf/LnfO{ 5fgljgsf] glthf tyf lghnfO{ nfu]sf] ;hfosf] ;"rgf lbO{g] 5 /
k|:tfljt ;hfo lghnfO{ lsg glbg' egL plrt Dofb lbO{ :kli6s/0f dfUg' kg]{5 .
-$_ pk—lgod -!_ / -#_ adf]lhdsf] sfo{ljlw ckgfpFbf sd{rf/Ln] lbPsf] 7]ufgf kQf
gnfu]df jf pBf]un] ;Dks{ ug{ g;s]df o:tf sd{rf/LnfO{ /fli6«o b}lgs kq—
klqsfdf plrt Dofb lbO{ ;"rgf k|sflzt ug'{ kg]{5 .

46
!)^= k'g/fj]bg ;'Gg] clwsf/L / k'g/fj]bgsf] sfo{ ljlw M— ljefluo sf/jfxL cGtu{t ;hfo eO{
lrQ ga'‰g] sd{rf/Ln] #% lbg leq lgDg adf]lhd k'g/fj]bg lbg ;Sg]5 M—
-!_ ;hfo lbg] clwsf/L eGbf Ps tx dflysf] ;DalGwt sd{rf/L jf lgsfodf k'g/fj]bg
lbg ;Sg] 5 .
-@_ k'g/fj]bg ug]{ sd{rf/Ln] cfˆgf] gfdaf6 k'g/fj]bg lbg' kg]{5 / To:tf] k'g/fj]bg
plrt / cfb/;"rs efiffdf n]v]sf] x'g' kg]{5 .
-#_ k'g/fj]bg ug]{ sd{rf/Ln] k'g/fj]bgsf] ;fydf cfˆgf] ;kmfO{sf] lgldQ hf] ePsf] ;a"t
k|df0f ;+nUg /fVgsf ;fy} h'g cfb]z la?4 k'g/fj]bg ul/Psf] xf] ;f] cfb]zsf gSsn
;d]t ;+nUg ug'{ kg]{5 .
-$_ k'g/fj]bg lbFbf k'g/fj]bg ;'Gg] clwsf/LnfO{ ;Daf]wg u/L lghsf] sfof{nodf
k'g/fj]bg btf{ u/fpg' kg]{5 .
-%_ k'g/fj]bg lbFbf ;hfosf] cfb]z lbg] clwsf/LnfO{ ;d]t af]wfy{ lbg' kg]{5 .

!)&= k'g/fj]bg ;'Gg] clwsf/Ln] ckgfpg' kg]{ sfo{ljlw M—


-!_ s'g} sd{rf/Ln] cfkm' pk/sf] ljefluo ;hfosf] cfb]z la?4 lbPsf] k'g/fj]bg lgod
!)^ adf]lhdsf] l/t gk'u]sf] ePdf k'g/fj]bg ;'Gg] clwsf/Ln] To:tf] k'g/fj]bg lng
cl:jsf/ ug{ ;Sg]5 .
-@_ k'g/fj]bg ;'Gg] clwsf/Ln] b]xfosf] s'/fx?df larf/ ug'{ kg]{5 .
-s_ ;hfosf] cfb]zdf cfwf/lnPsf s'/fx?sf] oyfy{tf k|dfl0ft eO{;s]sf] 5 jf
5}g .
-v_ k|dfl0ft eO{ ;s]sf s'/fx? ;hfo ug{sf] lgldQ kof{Kt 5g\ jf 5}gg\ .
-u_ ;hfo u/]sf] 7Ls, kof{Kt, ckof{Kt jf a9Ls] 5 .
-#_ pk—lgod -@_ adf]lhd larf/ u/L ;s]kl5 k'g/fj]bg ;'Gg] clwsf/Ln] k'g/fj]bsnfO{
lbPsf] ;hfo ;b/jf ab/ ug]{ jf To:tf] ;hfonfO{ 36fpg] u/L clGtd cfb]z lbg
;Sg]5 .
-$_ k'g/fj]bg k/]sf] ldltn] ;fwf/0ftof #% lbg leq lg0f{o lnO{ ;Sg' kg]{5 .
!)*= k'g/fj]bg vf/]hL M— k'g/fj]bg ;'Gg] clwsf/Ln] k'g/fj]bg vf/]h u/]df sf/0f ;lxt vf/]h
ul/Psf] ;"rgf ;DalGwt sd{rf/LnfO{ lnlvt ?kdf lbg' kg]{5 .

47
kl/R5]b — !#
ljljw
!)(= ;]jf ;d"x kl/jt{g M— pBf]un] s'g} sd{rf/LnfO{ s'g} ;]jf leqsf] Ps ;d"xaf6 csf]{ ;d"x
jf Ps ;]jfaf6 csf]{ ;]jfdf ;]jf kl/jt{g ug{ rfx]df kbk"lt{ ;ldltsf] k/fdz{ tyf
;ldltsf] :jLs[ltdf ;]jf ;d"x kl/jt{g ug{ ;Sg]5 . t/ o;/L kl/jt{g ug'kbf{ ;DalGwt
;]jf, ;d"xdf lgwf{/0f ePsf] Go"gtd z}lIfs of]Uotf k'usf] x'g' kb{5 . o;/L ;]jf ;d"x
kl/jt{g ePsf] ! jif{ ;Dd a9'jfsf] nflu ;DefAo pDd]bjf/ x'g kfO{g] 5}g .
!!)= cGt/ ;+:yfg ;?jf M—
-!_ g]kfn ;/sf/sf] k"0f{ :jfldTjdf ePsf] ;+:yfsf sd{rf/LnfO{ pBf]usf] ;+rfns
;ldltsf] :jLs[ltdf ;?jf ug{ ;lsg] 5 . o;/L ;?jf ug'{ kbf{ lgDg cg';f/sf]
zt{sf] kl/lw leq /xL ug'{ kg]{5 .
-s_ ;?jf ;dfg kb / ;]jf jf ;d"xdf dfq x'g]5 .
-v_ ;?jf ul/ lng] sd{rf/L xfn jxfn /x]sf] kbdf tLg jif{ :yfoL gf]s/L cjlw
k'/f u/]sf] x'g' kg]{5 .
-u_ h'g txdf ;?jf eO{ cfpg] xf] ;f] txdf Ps jif{;Dd a9'jf x'gsf nflu
pBf]udf ;DefAo sd{rf/L g/x]sf] x'g' kg]{5 .
-3_ ;?jf eO{ cfpg] sd{rf/Lsf] ljut b'O{ jif{sf] sfo{ ;Dkfbg d'NofÍg slDtdf
/fd|f] x'g' kg]{5 .
-ª_ ;?jf x'g] sd{rf/L sfo{/t ;+:yfsf] ;+rfns ;ldltn] ;?jf ;xdlt k|bfg
u/]kl5 dfq pBf]udf ;?jfsf] sfo{jfxL rnfO{g] 5 .
-r_ ;?jf x'g] kbsf] nflu tf]s]sf] z}lIfs of]Uotf k'u]sf] x'g' kg]{5 .
-@_ ;?jf x'g] sd{rf/Ln] cfˆgf] klxn]sf] ;+:yfdf lghsf] k]ZsL jf cGo gubL lhG;L s'g}
klg aSof}tf g/x]sf] k|df0f k]z gu/];Dd ;?jf lbg] ;+:yfn] /jfgf / lng] ;+:yfn]
xflh/ u/fpg] 5}g .
-#_ ;?jf eO{ cfpg] sd{rf/L pBf]udf jxfnL ePsf] ldltn] ! jif{ kl5 dfq a9'jfsf]
nflu ;DefAo pDd]bjf/ x'g kfpg] 5 .
-$_ >]0fL k4lt nfu" ePsf] ;+:yfaf6 pBf]udf ;?jf ubf{ sfo{/t >]0fL;Fu ;dfg x'g]
pkNnf] txdf a9'jf x'g cfjZos kg]{ ;]jf cjlw k'/f u/L ;s]sf] ePdf dfq pQm
txdf ;?jf ug{ ;lsg] 5 . cGoyf >]0fL;Fu ;dfg x'g] z'? txsf] kbdf dfq ;?jf
ul/g] 5 .

48
-%_ cGt/ ;+:yfg ;?jf eO{ cfpg] sd{rf/Ln] hLjg jLdf tyf cf}ifwL vr{sf] kmfF6jf/L
Nofpg' kg]{5 .

!!!= sd{rf/Lsf] ;a} ;do pBf]usf] x'g] M—


-!_ sd{rf/Lsf] ;a} ;do pBf]usf] clwgdf x'g] / h'g;'s} ;dodf klg lghnfO{ sfddf
nufpg ;lsg] 5 .
-@_ sd{rf/Ln] pBf]un] tf]s]sf] ;dodf sfof{nodf xflh/ eO{ tf]lsPsf] ;do ;Dd
sfof{nodf pkl:yt eO{ sfd ug'{ kg]{5 .
!!@= cfGtl/s ;?jf M— sfo{sf/L k|d'vn] sd{rf/LnfO{ pBf]u leq s} ;dfg txsf] s'g} klg kbdf
sfd ug]{ u/L ;?jf ug{ ;Sg]5 . t/ k|zf;g ;]jf tkm{sf sd{rf/LnfO{ k|fljlws ;]jf tkm{ /
k|fljlws ;]jf tkm{sfnfO{ k|zf;g ;]jf tkm{ ;?jf ul/g] 5}g .
!!#= tof/L Dofb M—
-!_ s'g} sd{rf/L csf]{ s'g} kbdf ;?jf x'g uPdf ;f] gofF kbdf jxfnL ug{ hfgsf]
lgldQ tof/L Dofb kfpg] 5 . t/ o;/L ;?jf x'Fbf sfof{no gablng] ePdf jf k|wfg
sfof{nos} csf]{ dxfzfvf, ljefu, zfvfdf g} ;?jf ePdf tof/L Dofb kfpg] 5}g .
-@_ pk—lgod -!_ adf]lhdsf] tof/L Dofb af6f]sf] Dofb afx]s & lbgsf] x'g]5 . ;f]
cjwLe/ sd{rf/Ln] sfof{nodf xflh/ x'g' kg]{ 5}g .
!!$= a/—a'emf/y ug'{ kg]{ M—
-!_ jxfnjfnf sd{rf/Ln] h'g lbg jxfnL lng] xf] To;sf] ;"rgf ;se/ l56f]
;fljsjfnfnfO{ lbg' k5{ / ;fljsjfnfn] klg To;} lbg a/—a'emf/y ug{ tof/ /xg'
k5{ .
-@_ pk—lgod -!_ adf]lhd a/—a'emf/ysf] sfd ;fwf/0ftof & lbgdf ga9fO{ ug'{ kg]{5
/ cfjZos ePdf sfo{sf/L k|d'vn] To:tf] a/—a'emf/ysf] nflu csf]{ !% lbgsf] Dofb
a9fO{ lbg ;Sg]5 .
!!%= sfhdf sfo{/t u/fpg] M— ;ldltn] cfjZostf cg';f/ g]kfn ;/sf/ jf cGo lgsfodf
sfo{/t sd{rf/LnfO{ ;dfg txdf s]xL ;dosf] nflu sfhdf NofO{ sfddf nufpg ;Sg]5 .
!!^= c:yfoL÷dfl;s Hofnfbf/Ldf lgo'lQm M—
-!_ pBf]usf] ;]jfsf] s'g} kbdf o; lgodfjnLdf Aoj:yf eP adf]lhd kbk"lt{ ;ldltsf]
l;kmfl/zdf :yfoL sd{rf/L lgo'QmL u/]sf]df afx]s pBf]usf] ;]jfdf s'g} klg k|sf/n]
c:yfoL, dfl;s jf b}lgs Hofnfbf/Ldf lgo'QmL u/L kbk"lt{ ug{ kfO{g] 5}g . <

49
-@_ pk—lgod -!_ lakl/t sd{f/L lgo'lQm u/]df To;/L lgo'lQm ePsf] sd{rf/Ln] kfPsf]
tnj eQf / cGo ;'ljwf jfktsf] /sd lgo'lQm ug]{ kbflwsf/Laf6 ;/sf/L afFsL ;x
c;'n pk/ ul/g] 5 . <
!!&= zky u|x0f ug'{kg]{ M— pBf]usf] ;]jfdf klxnf] kN6 lgo'Qm eO{ cfˆgf] sfo{ef/ ;DxfNg' cl3
k|To]s sd{rf/Ln] cg';"lr * df tf]lsP cg';f/sf] zky u|x0f ug'{ kg]{5 .
!!*= gf]s/L kfpg g;Sg]sf] /]s8{ /fVg' kg]{ M—
-!_ eljZodf pBf]usf] ;]jfsf] lgldQ ;fdfGotof cof]Uo 7xl/g] u/L ;]jfaf6 d'Qm
ul/Psf] sd{rf/Lsf] tLg k':t] x'lnof ;lxt clen]v /fVg' k5{ / cfˆgf cGtu{t cGo zfvf
sfof{no eP To;nfO{ klg ;f] sf] ;"rgf lbg' k5{ .
-@_ eljiodf ;/sf/L jf ;/sf/L :jfldTj ePsf] ;+:yfsf] ;]jfsf] lgldQ cof]Uo 7xl/g]
u/L ;]jfaf6 d'Qm ul/Psf] AolQm k'gM pBf]usf] ;]jfdf lgo'Qm ePsf] kfO{Pdf lghn] vfPsf]
tnj eQf lkmtf{ u/fO{ lghnfO{ t'?Gt jvf{:t u/L lbg' k5{ .
!!(= sd{rf/Lsf] z]ifkl5 kfpg] AolQm M— o; lgodfjnL adf]lhd pBf]uaf6 lng kfpg] s'g} /sd
lng gkfpFb} s'g} sd{rf/Lsf] d[To' ePdf To:tf /sd lngsf] nflu lghn] O{R5fO{Psf] /x]5
eg] ;f]xL AolQmn] kfpg] 5 / To;/L s'g} AolQmnfO{ O{R5fO{Psf] /x]g5 eg] lghsf] gft]bf/sf
cg';"lr ( cg';f/sf] qmdsf] k|fyldstf cg';f/ lhljt gft]bf/n] kfpg] 5 .t/ Ps} qmddf
Ps eGbf a9L gft]bf/ eP ;f] qmddf tf]lsPsf] ;a} lhljt gft]bf/x?n] bfdf;fxLsf b/n]
lng kfpg] 5 .
!@)= clwsf/ k|Tofof]hg M—
-!_ o; lgodfjnL adf]lhd cGoq 5'§} Aoj:yf ePsf]df afx]s ;ldltn] cfkm'nfO{ k|fKt
;a} jf s'g} clwsf/ s'g} pk—;ldlt jf sfo{sf/L k|d'vn] k|of]u ug{ kfpg] u/L k|Tofof]hg
ug{ ;Sg]5 .
-@_ o; lgodfjnL adf]lhd cGoq 5'§} Aoj:yf ePsf]df afx]s sfo{sf/L k|d'vnfO{ k|fKt
clwsf/ dWo] ;a} jf s'g} clwsf/ cfˆgf] ;fdfGo /]vb]vdf k|of]u ug]{ u/L lghn] cfkm'
d'lgsf s'g} clws[t sd{rf/LnfO{ k|Tofof]hg ug{ ;Sg]5 .
!@!= o; lgodfjnL adf]lhd x'g] M—
-!_ o; lgodfjnLdf Aoj:yf ul/Psf s'/fx?df o; lgodfjnL adf]lhd x'g]5 .
-@_ o; lgodfjnLdf gk/]sf s'/fx?df ;ldltn] cfjZos Aoj:yf ug{ ;Sg]5 .
!@@= eO{ ;s]sf] sfd sf/jfxLdf k|lts'n c;/ gkg]{ M— of] lgodfjnL k|f/De x'g' cl3 ul/Psf
sfd sf/jfxLdf o; lgodfjnLn] k|lts'n c;/ k'¥ofPsf] dflgg] 5}g .
!@#= ;+zf]wg ug{ M— of] lgodfjnLdf n]lvPsf s'/fx? ;ldltn] cfjZostfg';f/ dGqfnosf] k"j{
:jLs[lt lnO{ ;+zf]wg ug{ ;Sg]5 .

50
!@$= lgl/If0f ug]{ M— of] lgodfjnL adf]lhd sf/jfxL eP gePsf] ;DaGwdf dGqfnon] ;do
;dodf lgl/If0f ug{ ;Sg]5 .
!@%= vf/]hL / arfp M—
-!_ pbok'/ l;d]06 pBf]u ln=sf] sd{rf/L ;]jf zt{ lgodfjnL, @)%) vf/]h ul/Psf] 5 .
-@_ pbok'/ l;d]06 pBf]u ln= sf] sd{rf/L ;]jf zt{ lgodfjnL, @)%) adf]lhd eP
u/]sf sfd sf/jfxL o;} lgod adf]lhd eP u/]sf] dflgg] 5 .

51
< ;+zf]wg cfwf/x?

!= tTsflng pBf]u, afl0fHo tyf cfk"lt{ dGqfnosf] @)^#÷!)÷!! r=g+= ^% sf] kq

@= tTsflng pBf]u, afl0fHo tyf cfk"lt{ dGqfnosf] -;lrj :t/_ ldlt @)^#÷!@÷!( sf] lg0f{o

pNn]v ePsf] ldlt @)^#.!@.@! r=g+= (@ sf] kq .

#= tTsflng pBf]u, afl0fHo tyf cfk"lt{ dGqfnosf] -dfglgo dlGq:t/_ sf] @)^$÷!÷!^ sf]
lg0f{o

pNn]v ePsf] r=g+= (* sf] kq .

$= tTsflng pBf]u, afl0fHo tyf cfk"lt{ dGqfno -dfglgo dlGq:t/_ sf] @)^$÷#÷@) sf]
lg0f{o

pNn]v ePsf] ldlt @)^$.#.@@ r=g+= !@$ sf] kq .

%= tTsflng pBf]u, afl0fHo tyf cfk"lt{ dGqfno -dfglgo dlGq:t/_ sf] @)^$÷(÷* sf]
lg0f{o

pNn]v ePsf] @)^$.(.!) r=g+= !!( sf] kq .

^= tTsflng pBf]u, afl0fHo tyf cfk"lt{ dGqfnosf] @)^$÷(÷!& sf] r=g+ %@ sf] kq

&= tTsflng pBf]u, afl0fHo tyf cfk"lt{ dGqfno -dfglgo dlGq:t/_ sf] @)^%÷!÷!@ sf]
lg0f{o

pNn]v ePsf] r=g+= &$ sf] kq .

*= pBf]u dGqfno -dfglgo dlGq:t/_ @)^%÷!!÷@$ sf] lg0f{o pNn]v ePsf] ldlt
@)^%.!).@$ r=g+= @)* sf] kq .

(= pBf]u dGqfno -dfglgo dlGq:t/_ sf] @)^%÷!!÷@^ sf] lg0f{o pNn]v ePsf] )^%.!!.@*
r=g+= @#) sf] kqx? ;d]taf6 ePsf ;+zf]wgx? ;dfj]z ul/Psf] .

!)= u0ftGq ;'b[l4s/0f tyf s]xL g]kfn sfg"gnfO{ ;+zf]wg ug{ ag]sf] P]g @)^^ adf]lhd >L %
sf] ;/sf/ eGg] jfSofFznfO{ g]kfn ;/sf/ eGg] ;+zf]wg ul/Psf] 5 .

52
cg';"lr — !
-lgod $ -@_ ;Fu ;DalGwt_
pBf]usf] k|zf;lgs tyf k|fljlws ;]jf cGtu{tsf ;d"xx?

;]jf ;d"x

k|fljlws != d]sflgsn ;d"x

@= O{n]lS6«sn ÷O{G:6'd]G6]zg ;d"x

#= s]ldsn ;d"x

$= dfO{lgË ;d"x

%= l;len ;d"x

^= lhof]nf]nL ;d"x

&= sDKo"6/ ;d"x

*= d]l8sn ;d"x

;]jf ;d"x

ck|fljlws k|zf;g

53
pbok'/ l;d]06 pBf]u lnld6]8
sd{rf/L ;]jf zt{ lgodfjnL
-xfn;Ddsf] ;+zf]wg ;dfj]z ul/Psf]_
@)%^
sf]
ljifo—;"lr
qm=;+= kl/R5]b ljifo k]h gDj/
1 1 k|f/lDes 1-3

2 2 sd{rf/Lsf] ;]jf, tx, kb >[hgf 4-5

3 3 kbk"lt{ ;DalGw Aoj:yf 6-1$

4 4 a9'jf 1%-@)

5 5 labf 2!-2%

6 6 sd{rf/Lsf] kbflwsf/ 2^-2&

7 7 tnj eQf tyf cGo ;'ljwf 2*—3%

8 8 tflnd / cWoog ;DalGw Aoj:yf 3^

9 9 cjsfz ;DalGw Aoj:yf 3&

10 10 pkbfg 3*

11 11 cfr/0f $)-$@
12 12 ljefluo sf/jfxL / k'g/fj]bg 4#-4^

13 13 ljljw 4&-%)

54

You might also like