BİLGI YA YlNLARI : 182

GEZİ, RÖPORTAJ DiziSI 2

Birinci Basım 1962

İkinci BasJm
Haziran 1973

BiLGI YAYlNEVI

GDkdeıen 8. k•ı
804. Tel.: 17 BO 19
Kı:ıılty • Antite
Tut��.\' Hilmi Cad.
94/8 Teli,: 1211 3t
Kavald'ıdere • Anlılra

Sd•r-a Clddfti, 8
T.U.: t '17403·12!017
Yenitetıir • Anitira
8atıılli CiHl. fl/2
Telf.: Z2 SZ 01
C,OalaAiu • lstenb\tı
AZRA ERHAT

Mavi Yolculuk

BİLGİ YAYJNEVİ
kapak düzeni: fahri karagözoğlu

BİLGi BASlMEVi- ANKARA

 ı

«Yalmz deniz bilir denizierin derinliğini.»

H int Atasözü

D a ha yirmi dört saat o l m a d ı mavi yol c u l u kta n

döneli. B a k ı r teps i n i n üstü nde ser i li duruyor g etir­
diklerim. Odada bir den iz, b i r yosun kokusu. G ök­
ova ' n ı n yel leri n e karışı nca a ç ı k l ı k, sağ l ı k s o l uyan
bu koku apartman odas ı n ı n dört d uvarı aras ı nd a
c a n çekişi yor, a ğ l arda n g üverteye s ı çrayan b a l ı k l a r
g i b i keskin fırlayı ş l a rl a çevres i n i arıyor s a n ki. ·

Bekçileri çifte karideslerle b i r l i kte sol u c a n g i ­

bi etleri ç ı ka r ı l ah beş g ü n o l m aya n p i na l a r, kesta­
neye benzeyen deniz fareleri, içine üfl e n i nce boru
g i b i öten m o r, beyaz, k ı z ı l benekli şeyta n m i naresi
a zm a n l arı, deniz kestaneleri n i n i ğ n e başı n d a n i nce

5
d e l i klerle yol yol beze n m i ş, biri fil izi, öteki toz pem­
be kabukları, a k sedef li midya l a r, b i r pavurya n ı n
kirpi kirpi sarı kab u ğ u, h e ps i d uruyor tepsi n i n üs­
tü nde.
B i r tuzl u k dolusu kum var bu öteberi n i n ara­
sında, öyle bir kum ki, taneleri n i n her biri a ynı
boyda, i r m i k taneleri g i bi yusyuvarlak. Kumsa l ı n ­
d a a k ı ş ı n l a r saç a n b u k u m radyoaktif m i ne, i ç i n e
ya r ı m s a a t g ö m ü l d ü n ü z m ü , baca ğ ı n ı z ı n kol u n u z u n
hasta l ı k y a d a yorg u n l u k sızısı geç iveriyor. Tuzl u ­
ğ u n ya n ı· başında b i r parça mermer, yum u rta m o ­
tifleri oyu l m u ş. Knidos'ta k i mb i l i r hangi tapı n a ­
ğ ı n k a l ı ntısı. D a h a ötede bir parça ağaç, tıpkı b i r
foti n biçi m i nde. C i l a l ı t a ş g i b i kat kat ren k l i nice
t u haf, yaşla nmış a ğ a ç yum u kları buld uktu, taşla­
ra, testi k ı rı k i a rı n a kök salm ış; denizin dibinde
püf ü r püfür sal ı n a n n ice o l a ğ a nüstü bitk i l er; kara
i ğ n e l i deniz kesta neleri ak kaya l a r üstü nde pan­
p o n l a r g i b i . Ayağa battı mı, insa n ı n canını yak a n
b u kirpi sudan çıkmayagörsün, ı s l a k p a r ı ltısı bir
iki saat daha sü rer, sonra tıpkı can sol uya n ba l ı k
g i b i o n u n d a ı ş ı ltısı s ö ner, i ğ neleri birbiri n i n ü s ­
t ü n e kapa n ı r v e ö l ü r.
Karş ı m d a tahta sehpası üstü nde testim d u r u ­
yor. Göbeğ i n i n ortas ı n a k a n k ı r m ı z ı s ı b i r d e n i z y ı l ­
d ı z ı yapışmış, i k i k u l p u n u d e n i z c a n l ı la r ı bürümüş,
kara meşinden b i r kabu ğ u n i ç i nde makarna g i bi
beyaz g i rinti leri, m ü rekkep b a l ı k l a rı n ı n yer yer
mora boya d ı k l a rı lekeleri i l e bu testi koc a m a n, es­
ra rlı bir deniz çiçeğ i taşıyor başında. Ada l a r deni­
zinde e n a z ı n d a n iki b i n yıl yatmıştır b u amfora.
B atan bir gemiyle m i g ö m ü l m ü ş eng i n e, yoksa i ç i n -

6
 deki şarapla b irl i kte deniz tanrısı n a mı s u n u l m u ş,
kimbi l i r ? O da kokuyor, a l a bi l d i ğ i ne kokuyor. A l ı p
getird i ğ i m e üzü leceği m nerdeyse. Para i l e s a t ı n a l ­
madım onu. Satı c ı s ı n a sekiz tane «Mavi Anado l u »
verdi m . D ü şü n ü n bir kere: sekiz kitaba iki b i n y ı l ­
l ı k bir testi, m üzel i k b i r a m fora ! işte böyle c ö m ert
kıyılardan, böyle mutlu b ir yol c u l u kta n d ö n üy oruz
b iz, mavi yolcu l ar. Deri m i z g ü neşten bakır ren g i,
kol l ar ı m ı z b a c a k l arımız pekleşmiş, ciğerlerim i z o n
g ü nlük temiz h avad a n yayl a n m ış, gözleri m iz ı ş ı k
d o l u, g ö n l ü m ü z sevinç, övü nç dolu.
Doğa n ı n özenerek yaratt ı ğ ı ü l keler, bölgeler
vardır. Ora l ara g üzel deriz. Ama güzel l i k kavra m ı
i ns a n a göre değişir. Mavi yol c u l u ğ u m uz sıra s ı n d a
Kır a n dağları n ı n d i ki n e i nen, k o c a ça rnları n ya l ı n
kayada tut u n m a k i ç i n pençe salarak tırm a nd ı kl arı
yama çl arı n ı kıyı kıyı izlerken « N e g üzel ! » diye b a ğ ­
rışıyorduk bizler. Oysa g e m i m i z i n kapta n ı ya d a
ya n ı m ı z a kı lavuz o l ara k a l d ı ğ ı m ı z Pa l u ko g üzel de­
miyordu b ura l ara . N erde suyu, yemişi, b a l ı ğ ı b o l
b i r koy, i ns a n l ar ın barı n ı p yaşadı kları b ir köy var­
sa ona g üzel diyorlardı. H avası suyu iyi diye bir
deyim vardır ya, yaradı l ı şta sırf faydayı arayan
i nsa n l ar doğal güzell i ğ i görmezler b i l e. işin t u h afı,
G ökova boyu n c a i nsanları n yerleşip yaşadığı yerler
g irinti l i ç ı kı nt ı l ı bükler, çeşit çeşit a ğ a çlı, h e m de
eşine az rastl a n a n b u hur orma n l arı n ı n g ö l gelediği
kuytu koylar değ i l de, ağaçsız, y a l ı n, verimsiz g i b i
görünen kıyı l ardı . i nsanlar b u yoksul kıyı l arı m ı
seçmişler yerleşmek i ç i n, yoksa b u koylar i ns a n l ar
oraya yerleştikten sonra mı yoksu l laşmış, a ğ a c ı n ı
s ü s ünü, i ns a n a a sı l ç ı karı sağlaya c a k veri m i n i y i-

7
tirmiş ? G ökova'da orma n l a r ı n yer yer yakı l d ı ğ ı n ı
g ö r ü nce, i ki n c i şık d a h a a k l a ya k ı n gel iyord u . G ü ­
zel l i ğ i kor u m a k, böylece d oğ a n ı n bütü n veri leri n ­
d e n g e reğ ince fayd a l a nm a k b i r b i l g i, b i r kültür i ş i ­
d i r. G ü nl ü k e k m e k kayg ı s ı i ç inde b u na l a n köyl ü ­
den bunu beklemek yersiz o l u r.
Fransa ' n ı n b u g ü n d i l lere destan R ivyerası, Ak­
deniz kıyısı nda birtakı m yoksul köylerdi bir z a ­
m a n l ar. Kuzeyi n s i s l i u f u k l a rından bezmiş birkaç
i ng i l iz zeng i n i değerl endird i orayı, turizmin cen­
neti h a l i n e getirdi. Bir bölgeyi kendi yerl i leri d ı ­
şarıya doğru değerlendi remez, d ışardan g e l i p o b ö l ­
genin g üzel l i ğ i ni, elverir l i ğ i n i yen i gören ve g ö rü n ­
c e d e d i l e getirmek, a n l atmak, yaymak heves i n e
kapı l a n şairler, yaza r l a r, ayd ı n l a r değerlendirir.
B izde bu çeşit aydı n p a r m a k l a gösteri l ebi l ecek k a ­
d a r azd ı r. Aydı n, d ö r t d uvar a rasında i sta n b u l 'da
yaşar, m a h a l les i n i, b i l em ed i n i z adası n ı -o d a Mar­
mara adalarından biriyse- a nlatı r. Yok köy rom a n ı
yazıyorsa, Anadol u ' n u n o n b i n lerce köyü nden biri­
nin öteki n e tıpatıp benzeyen çetin k oş u l l u yaşayı ş ı ­
n ı a n l atır. O koş u l ları değişti rmek, o köyü ka l k ı n ­
d ı rm a k isteğ i n i uya n d ı r ı r b u rom a n l a r okuyuc uda;
şair gözüyle g ö r ü l müş, ş i i r d i l iyle yaz ı l m ı şsa, ora­
l a r ı n ı ta n ıtır, belki sevdi ri r bile bize, a m a orada
yaşamak şöyle d u rsun, s a n m a m ki a n l a t ı l a n yer­
leri g itmek g ö rmek heves i n i versin birimize. N a s ı l
versin k i , bu g e rçekten yüzbi nlerce ta n ı k l a rı a ra ­
s ı n d a bir ta n ı k o l m a ktan i leri g i demeyeceğ i m i z i a n­
l a r, tek baş ı n a ülkü c ü l ü kl e yirminci yüzyıl d ü nyası n ­
d a b i r fayda sağ l a n a mayaca ğ ı n ı b i l i riz. Köy rom a n ­
c ı l a r ı da, bir i k i kita p l a rı tutunduktan sonra, köye

8
bir daha dönmemecesine ş e h i rde yerleşmiyorlar
mı?
Turizm yirminci yüzyı l ı n moda yaptığı o l d u kç a
a n lamsız b i r sözdür. H ele biz b u kavra m ı n a nl a m ı ­
n ı h i ç d e a ç ı klayama m ı ş ı z d ı r. Yurd um u zu g el i p
gezen, b u arada bol döviz getiren yabano diye a n ­
l a rız t uristi. Ama b u adam Türkiye'ye n i ç i n g el i r,
ne görmeye, ne aramaya g e l i r, g e l mesi i ç i n ne yap ­
m a l ı ? B u yö n leri ayd ı n l atamayız, ya hut d a yetersiz,
y a n lış görü şlerle ayd ı n l attı ğ ı m ı z ı s a n ı rız. i talya ' n ı n,
Fransa ' n ı n, komşumuz Y u n a n ista n ' ı n turizmle elde
ettikleri m i l yo n l u k dövizleri n altın p a n lt ı l a rı göz­
lerimizi kamaştırır, kendi yurd u m uz u n gerçekleri n i
g ö remez oluruz. .
B ize özge koşu l l a r l a aynı kazanç yol u n a n as ı l
g i rebilece ğ i m i z i bilemeyiz, b u l a mayız b i r türlü. T u ­
rist' bizim g ö z ü m üzde h e p a y n ı k a l ı ba g ö re dökü l ­
müş, tek yönl ü, bel l i istek l i b i r t i ptir. B i r t i p de, i n ­
s a n d eğ i l sanki. Lüks otellerle, p a h a l ı lokanta l a r l a
her isteğ i n i karşılayabileceğ i m i z i s a n ı rız. O n u n i ç i n ­
d i r ki, «turistik» bizde basbaya ğ ı «kazık» demektir;
t uristik d e n i l e n yerler de üç beş yabancıyı çek­
mekten başka, asıl pahalı yerlerde vakit g e ç ir­
mek isteyen p a ra l ı yu rttaşl a rı m ı z ı n eğl enti ve gös­
teri merkezleri o l m uştur. Bütün bu çaba da i sta n ­
bul'a s ı nır l a n m ı ş kal ı r. i z mir kendi yağ ı nd a kavr u ­
l u r v e i l kçağ uygarl ı ğ ı n ı n eşsiz kal ı nt ı l a r ı n ı y a k ı n
çevres inde top l a d ı ğ ı i ç i n, b i r çeşit t u rizmi i sta n ­
b u l 'd a n d a h a i l eri götürebi l m iştir. N e ista nb ul 'da,
ne i zm i r'de, ne de yurd u m u z u n başka köşelerinde
s ü rekli, verim l i bir turizm politikas ı n a g idil eme­
miş, g i d i lememes i n i n nedeni de bence tu risti bas-

9
m a ka l ı p b i r i nsan s a nd ı ğ ı m ı z g i bi, turizmi de yur­
d u m u z un her köşesin e aynı k a l ı p l a ş m ı ş çerçeveler
i ç i n d e yaymaya ç a l ı ş m a m ı zd ı r. H er yerde tem i z o­
tel ler olsun -hele hele tem i z helalar- her yerde
düzg ü n yol l a r üstünde sağl a m taşıtlar i şlesi n . O l ­
s u n v e işlesin, a m a b u n l a r yerl i ya bancı yol c u çek­
meni n ana koşu l ları n d a n d ı r. Asıl turizm d i ye b i r
şey varsa, o n d a n s onra başlar.
i l k iş yerli yaba n c ı t u risti -bu n a turist değ i l
de gezg i n des ek o l ma z m ı - h e p aynı i lgileri o l a n
_
bel l i b i r t i p saymaktan vazgeçmektir. Eski z a m a n ­
lardan kalmış a nıtlarla i l g i lenen tar i h ve s a n at
mera k l ı l a r ı va rd ı r, kış sporl a r ı n d a n, deni z spor­
l a rı n d a n, dağcı l ı ktan h oş l a n a n, açık havada, g ü ze l
kıyı larda k a m p kurup tati l i n i g eç i rmekten zevk d u ­
y a n , oto m o bi l le ya ba n c ı b i r ü l keyi b i r boyd a n b i r
boya dal aşmayı eğ lence b i le n gezg i n ler vardır. T u ­
rizmle p a r a kazanan, döviz s a ğ l a y a n ü l kelerin ba­
şarı s ı rrı n ı gezg i n i n çok çeşitl i l iğ i n i b i l mesi nde ve
her türlü g e zg i n e isteğ i n e uyg u n o l a r a k nerelerde
n a s ı l gezebi leceğ i n i b i l d i rmesinde a r a m a l ı . Ya l nız
t uristik ote l l er yapmakla turist çekebi leceğ i m iz i
sa n m ıyorum. Yurd u m u z u n h e r köşesi nde n e g i b i
i m k a n l a r o l d u ğ u n u a ç ı k s e ç i k ö ğ r e n m e k - b i l m ekle
ve bunu bütü n dü nyaya açık seç i k öğ retmek, b i l ­
d i rmekle çeşitli g ez g i n leri, yan i ö n eml i b i r gezg i n
k a l a ba l ı ğ ı n ı Türkiye'ye çekebileceğ i m ize i na nıyoru m .
Türkiye' n i n her çeşit turisti i lg i l e nd i reb i lecek s o n­
suz zengi n l i kler d o l u b i r ü l ke o l d u ğ u artık tartış­
m a götürmez bir gerçekt i r. iş turizm endüstri sini
kurmakta. T u r i z m b a n ka ve k u r u m l a rı n ı b u yolda
fayda l ı k ı l m a k için esaslı ve çok yön l ü araşt ı r m a -

10
l ara yöneltmek doğru o l u r bence. Her kurum bir
bölgeyi için için tara m a l ı , o bölge n i n bütü n t uris­
tik i m ka n l a r ı n ı o rtaya çıka rma l ı . B öylece Türkiye'
n i n turistik bir h a ritası meyd a n a g e l i r. Devlet de
bu h a ritaya g öre Türkiye'nin t urizm i n i p l a n l ayabi­
l i r. Bu iş için kitap, broşür ve h e l e siyah beyaz
ve ren k l i fotoğraf ve f i l m lerden a l a b i l d i ğ i n e fay­
dalanmalı. Basın Yayı n ve Turizm M ü d ü rl ü ğ ü­
n ü n bug ü nedek yaptığı i ş l e r i n yetersiz o l d u ğ u a p a ­
ç ı kt ı r. B i r a r a i sta nbul ü niversites i n i n çevirdiği
döküma nter f i l m l e r b u yolda atı l m ı ş o l u m l u, ve­
rimli birer a d ı m dı: Ü n iversite geçird i ğ i b u h ra nl a r
·

sonucunda bu f i l mleri gereğ i n c e yayam a d ı ğ ı g i bi,

çal ışma l a rı nı da sürdüremedi. B a ş l a n a n bir işi ya­
nda b ı ra k ı p da, aynı işe yen i baştan baş l a m a k g e ­
l işmeyi kösteklemek demektir. B a şlayan k i m o l u rsa
o l sun, işte ne reye varı l m ışsa varı l s ı n, varı l a n so­
n u ç l a ra bağlayıp daha i leri g itmek gerek.

ll
 2

«Güney illerinin geceleri başka geceler­

den daha koyu . daha derin olur. Yildiz­
lar el uzat/linca tutu lacak kadar yakmdlfJ>

H a l i k arnas B alıkçısı

H a l ikarnas B a l ı kç ı s ı Bodrum'u kend i n e yurt

e d i n m işti. Talihin ci lveler i arasında m u t l u l a rı da
o l u r. B a l ı kçı Bodrum'a s ü rg ü n gitmişti. Adı yeraltı
deri n l i ğ i n i, k a ra n l ı ğ ı n ı y a nsıyan B od rum meğer o n u n
çoc u k l ukta n beri özlediği mavi sonsuz l u ğ a a ç ı k,
taşı ak, toprağı veri m l i b i r ı ş ı k ve re n k c e n netiy­
miş. B a l ı kçı burada bir destan yazar ve bir des­
tan yaşar. D i nleyin «Mavi S ü rg ü n»ün kapağı nda
Saba hattin Eyüboğ l u nasıl a n latmıştır b u desta n ı:
«Z i ndan k a ra n l ı s ı n ı h ü rriyet mavisine döndürmüş
bir yam a n i ns a n s o l u ğ u d u r b u kitaptaki. Bu soluk

12
otuz y ı l d ı r, g ittikçe d a h a g ü r, d a h a dol g u n, b i r B a ­
tı Anadol u desta n ı savuruyor biz e : Ege tanrı l a r ı n ı n
v e insa n l a rı n ı n yenmiş h a kl a rı n ı arayan bir des ­
tan.»
« D e n i z l e r i n e n mavisiyle sarmaş d o l a ş o l a n bu
destanda t a n rı l a r bir i nsan s ı c a k lı ğı, i nsan l a r b i r
tanrı yücel i ğ i kaza n ı r, k a r a g ü n ler i ç i nde a k g ü n ­
l e r doğ a r, yoksul e l l erden bereket saçı l ı r, e n m ut­
suz yaşantı l a r d a n e n m ut l u ötelere yol l a r a ç ı l ı r,
yürekler acısı gerçekler Tabiat A n a n ı n g ü l ü mser
bakışı nda er ir, topra k l a r yeşerir, . s ü rg ü n ler mavi l e ­
ş ir . »
« B u dest a nda i nsanoğ l u z a m a n z aman kirinden
pasından arı nıp yal ı n yürek sonsuz evre n i n karşısı ­
na d i k i l i r, bu c a n ı m dü nyayı cehenneme çeviren
savaşlara yuf diye, ekmeği, şarabı ve sanatı ya r a ­
tan barışiara merhaba diye seslenir.»
H al ikarnas B a l ı kçısı demin bizde çok a z o l d u ­
ğ u n u söyled i ğ i m ayd ı n l arda n d ı r. D oğ a n ı n ken d i ­
s i n e bağ ı ş l a d ı ğ ı sanat so l u ğ u n u kitap sayfa l a r ı n a
kapatma kla k a l m a mış, yaratı cıl ı ğ ı n ı içten fışkı r a n
tükenmez b i r h ı z l a çevre ni n canlı c a nsız tekmil
yarat ı k i a n n a üfü rmüştür. Deniz mi dersin, deniz­
d e de nizci, ba l ı kç ı o l m uş, toprak m ı dersin, top­
r a kta ta rı mcı, bağcı, bahçıvan olmuş ve denizeiye
de, ba l ı kçıya da, bahçıvana d a koş u l l a r ı n ı düzelt­
mek, çabas ı n ı veri m lendirmek, yaşayış ı n ı i nsanca
süslemek, ayd ı n l atmak, g ü l d ü rrn e k çareleri n i öğ ret­
m iştir. Antalya'd a n i z m i r'e Akdeniz kıyı l a rı boyu n ­
c a d i ktiği ö k a l i ptüs, bellasombra y a d a p a l m iyele­
rin birçoğu kesi l m i ş o l a b i l i r, yetmi ş l i k B a l ı kç ı g e l i n
g i b i süsled i ğ i pareketasıy!e bal ı k tutamaz o l a b i l i r

13
bug ü n, Kuşa d a l ı A l i Rıza Kaptan o n a «Sen kitap
yaz, asıl bal ı kçı beni m» deyip doğru söyleyebi l i r,
ne v a r ki Bodrum H a l ikarnas B a l ı kçısı'yle yaşayışa
uya n m ı şt ı r, G ö kova körfezi bükleri a da l a rıyle, dağ­
l a rı b u r u n l a rıyle, orfosu, skarosu, v l a h osu, turnası,
binbir çeşit b a l ı ğ ıyle H a l ikarnas B a l ıkçısı var o l d u
d iye vardır. Bu varl ı ksa, d ü nyada tek g erçek var­
l ı ktır. Descartes'ın « D ü ş ü nüyorum, demek varım»
demesi g i b i . B a l ı kçı e ng i n düşü ncesiyle bu varl ı k ­
·
l ar ı n h e ps i n i kavra mış v e kü ltüre a çmı ştır. O , Tür­
kiye'de az, çok az a d a m ı n yapt ı ğ ı b u büyü k işi ya p ­
t ı ğ ı i ç i ndir ki, b i z yirmi kişi l i k b i r g rup Kuşa d a s ı ' n ­
d a n G ökova'ya a çı l d ı k. G ökova'ya i l k yol c u l u k değ i l ­
d i b u . Ki m i m i z i n beşinci, k i m i mizin ü ç ü n c ü yo l c u ­
l uğ uyd u . B a l ı kçı n ı n çağrısı n a uyarak G ökova'yı öz­
l eyenler b u g ü n yirmi kişiyse Türkiye'de, ya r ı n iki
yüz, beş yıl sonra iki b i n k i ş i o l a c a ktır. B i r yara­
tıcı n ı n izinden g itmek de ö n c ü l ü ktür. G üzele, iyiye
varan yolda öncü o l m a k doyumsuz bir sevinçle, bir
övü nçle doldurur insan yüreğini.

B i r sirkü l e r da ğ ıtmıştı k -baş l ı ğ ı nda mavi bir

gemi boya l ı - yol cula ra geminin adını, tonaj ı n ı,
k a l k ı ş yer ve g ü n ü nü, yol c u l u ğ u n süresini, yol c u ­
l a r ı n y a n l a rı n a a l ma la r ı gereken eşyayı b i l dirmek
i ç i n. Altı ayı aşkı n bir z a m a n d a n beri hazırla n ı ­
yordu b u yolc u l uk. S a m i m Kocagöz s a ğ o l s u n, Kuş­
adası'nda bir gemi b u l m uştu bize. «Ma c era>>nın
kırk tonl u k· o l d uğ u n u, elli kadar yo l c u a l a bi leceğ i ­
ni, i ç inde ranzal a rı, k a m a rası, mutfağı, h e l ası bu-

14
l u nduğ u n u b i l d i rmişti. Gemi a ğ ustos a y ı nda 1 O - 15
g ü n l ü ğ ü ne, kapta n ı taytası i l e e m r i nizded i r diyor­
du. Ka lkış Kuşadası ' nd a n o l a c a ktı.
H az ı r l ı kl a r l a birlikte sevi n c i m iz de artıyordu.
B i r G ökova yol c u l u ğ u biter bitmez, ikinci bi r yol­
c u l u ğ a burk u c u bir özlem yerleşir i nsanda. Zam a n ­
l a b u özlem g ü n l ü k hayatın hayhuyu n d a n kaç ı n a
kaçı n a g ö n l ü n ü z ü n kuytu b i r kıvrı m ı na sakl a n ıve­
rir. Yeni bir yol c u l u ğ u n müjdesi bir borazan g i b i
ötünce:. özlem d ışarıya f ı r l a r, yayı l d ı kça yayı l ı r,
kavrar bütü n benl i ğ i nizi. Mutl u l u ğ a b i r d a h a ere­
ceğ i ni ze i n a namaz, u m u d u n u z gerçekleşs i n diye sa­
bırsı z l a n ı rs ı n ı z . Bir yandan da kata n ız ı olanca var­
l ı ğ ıyle işletrneğe ç a l ı ş ırs ı n ız. Mavi yol c u l uğ a ye n i
dostlar katı l a c aktır, o n l a ra h e r türlü bilgiyi ver­
mek boy n u n u z u n borcu, hazı r l ı k l a rı n ı tam yap m a ­
l a r ı i ç i n her denemeden a l ı n a n derslerden fayda ­
l a n m a k gerek. Kuma nyayı düzrnek de önem l i b i r
işti r. Eyu boğ l u k u m a nyayı kaba k u m a nya, ya n i buz,
su ve ba l ı k tutma araç ları ile i n c e k u m a nya, ya n i
yiyecek d iye i k iye ayırmış, b i rincisini a l a b i l d i ğ i n e
m ü h i msed i ğ i h a l de, iki ncisi n i n l af ı n ı bile ettirm i ­
yordu dost meclisinde.
B a l ıkçıyla a r a m ızda özel u la k mektuplar i z m ir'
den i stanbul'a u ç u p g e l iyor, u ç u p g i diyordu. Altmı­
·
şar k u l a ç u z u n l u ğ u nda i k i para keta h a z ı rl a n ıyor­
muş. Sütbeyaz naylon i p l i ğ i nden bedene bağ l a n a n
yüzlerce i ğ n e l i köstek g ü ze l i m d ü ğ ü m lerle sapet­
Ierin kena r l a r ı nd a k i mantariara dizi l m işti. B a l ı kçı
g e l i n g ib i süslü iki sapetiyle izmir'de karşımıza ç ı ­
kageli nce, ağzımız b i r karış açık k a l d ı . S i rtil er d e
bir yanda n hazırla n ıyord u . B oy a l ı ya da düzbeyaz

15
ma denden b a l ı k b i ç i m indeki sirtiye büyük balıklar
vur ur. D e r i n koylarda motor yavaşlatı l ı r, s i rti atı­
l ır ve motorun arkası n d a n s ü rü l ü r. S i rti n i n b a l ı ğ ı
başka, paraketa n ı nki başka, ağa gelen balıklar
başka d ı r. K ı r k ton l u k Macera motoruyle yol c u l u ğ u ­
m u z bugü nedek yap ı l a n yolcu l uk l a r ı n e n m ü kemme­
li o l a c a ktı. A v için her şeyin t a m a m l a n ması gerek­
ti. Pal ukoya mektup yazı l m ıştı, a h tapot tutm a k
i ç i n ayna, p i n a çıkarmak i ç i n p i n o l og os g etirece­
ğ i ne o söz vermişti. Kayaya s a p i a n a n a l ta l a rı kur-
. tarmak için üç dört metre u z u n l uğ unda bir g ö nde­
rirniz bile o l a caktı.
Yol c u l uğ a katı l a c a k dostlara g el i nce . . . D ost
var, i sta n b u l l u d u r, de nizi, b a l ı ğ ı, yel ke ni Boğaz' da,
Ada l a r'da, Marmara'da b u l u r, üste l i k rahatı n ı da
b u rda b u l d u ğ u i ç i n, Akdeniz kıyı l a r ı nı, Bodrum'u,
G ökova'yı merak etmez. G ö kova'da l a c ivertin mora
karıştı ğ ı çivit mavisini, H omeros'un menekşe ya da
şarap rengi dediği denizi g öreceksin ders i niz, renk ­
li f otoğraf çekeceks i n i z ya, s ü rgel erinizden g ör ü ­
rüm karşı l ı ğ ı n ı verir. H e r şeyin iyisi, g ü ze l i i sta n ­
b u l'da var, i stanbul dışı yol c u l u k rahatsız lığ ı n a
değmez b i r maceradır, a ç l ı k, p i s l i k, setal ettir ka n ı ­
sı öyles i n e yerl eşmiştir ki birçokl a rı n ı n kafa sı nda,
sök ü p atamazs ı n b u önyargıyı, hiç bir g üzel l iğe, h i ç
bir yen i l iğ e k ı m ı l datamazs ı n a l ışka n l ı ğ ı n p a m uğ u ­
n a g ö m ü l m ü ş b u bed enleri. Öylesi i sta n b u l l u l a r i ç ­
tend i r h i ç o l mazsa. Bir d e mavi yol cul u ğ u n övü l ­
d ü ğ ü nü duyup d a coşan, coşar g i b i görü n e n, a l tı
ay ö n ces i nden g eleceğ i ne söz veren, h az ı r l ı k kon u ş ­
m a l a rı n a c a n d a n katı l ı p d a s o n d a k i ka d a herhangi
bir g ü ç l ü k karş ı s ı nda cay a n dostlar var. Öylesi v e

16
böylesiyle 1 O a ğ u stosa bir hafta kala kaç kişi o l a ­
cağı mızı b i l m iyorduk daha. U z u n l a f et meden yo l ­
c u l u k haber i n i a l ı r a l maz geleceğim diyen, s i rküle­
re peyg a m be r sözü gibi h a rfi h a rfine uyan, g örrrıe­
ğe, gezmeğe h eves l i yolcu l a r top l a n m ış, hazırdı.
Bir d e g elemeye n ler, işleri g ü çleri yüzü nden gele­
meyip de fotoğraf ve f il m makineleri i l e, l ü le l ü l e
ren k l i f i l m leriyle kat ı l m a k, mavi yol c u l u ktan pay
a l m a k isteye n l e r vardı. B u cömert dostlar sayes inde
sekiz v e on a ltı m i l i metre l i k kamera l a r ı m ız üçe yük­
seldi. Teleobjektifli, geniş a ç ı lı c i h a z i a rı ile fotoğ­
raf makinelerimiz beş a ltıyı b u l d u .

17
 3
«Şarap rengi denizi allak bullak edince
rüzgar/ar ». . .

Homeres

1 O a ğ ustos perşembe g ü n ü saat 11'de i z m ir' i n

B a ba d a n ote l in in ha l ü n d e m a v i yol c u l a r top l a n m ı ş ­
t ı k . Ote l in ö n ü ndeki k a ldırım bavu l lar, denkler, t or­
b a l a r, sepetl er, d e n i z ve kara avı tüfek leri, si rti ler,
olta l ar, pareketa l a r l a d o l m uştu. B ir g ö ç va r sanır­
dı nız. B a l ı kçıyla Eyü b oğ l u b i r g ü n ö ncesi Kuşadası'
na g it m iş, gemiyi görmüş lerd i . Sözü n ü ederken
a ğ ı zları k u l a k l a rına varıyor, bizi büyük sürpr i z ler
bekliyormuş g i b i göz kırpıyorlardı birbirlerine. Ma­
cera' n ı n ya l n ız he lası d eğ i l yıka n m a k i ç i n b ir de
teneke ile m u s l u ğ u varmış. H a nım l a r i ç in, bir a y n a
asmak k a l m ış. Ama ha n ı m l a r, « B iz ayna iste-

18
meyiz, olsa olsa size lazım, tıraş o l m a k i ç i n» dedi­
l e r. S o nunda ayna a l ı nmadı ve aranmadı d a , ç ü n ­
k ü y o l boyunca k a d ı n l a r aynaya bakmadığı g i bi
erkekler de tıraş o l m a d ı .
Eşya l arım ız, k u m a nyamız ve 1 7 kişi l i k g r u b u ­
m u z koca bir otobüse z o r s ı ğ d ı . Kuşadası'na ö ğ l e ­
d e n sonra vara b i i d i k a ncak. Kuşadası yusyuva r l a k
bir koyun yamacına kon m uş, Söke'ni n sayfiyesi, ş i ­
r i n bir kasabadır. K oyun orta s ı n d a yıkık bir Osma n ­
l ı kalesiyle b i r a da c ı k g ö rü l ü r. Kuşadası işte b u d ur.
Kuşları bir z a m a n l a r bol m uydu ki Kuşadası d e n ­
m i ş b u adaya ? B u g ü n adada kuşa p e k rast l a nm az,
birkaç yıl ö n c e uzaktan di kkati çeken biri kalem
g i bi, öteki toparlak i k i a ğ a c ı b i l e göze g ö r ü n meye­
cek kadar keleş o l m uş. Kuşadası'nda birkaç k u m ­
s a l , k ı y ı kahvel eri, lokantaları, i k i üç t a n e de te­
miz otel var. B i r koy ötede Kad ı n l a r H a ma rn ı de­
nilen p l aj ı n son iki yılda epey g e l iştiğ ini g ö rdük.
Ama Ö k üz M e hmet Paşa h a n ı olduğu g ib i duruyor.
18'nci yüzyı l d a n kalma bu g üzel ya p ı bir o n a r ı l sa,
Kuşadası k u msa l l a rı, kıyı l a rı b i r de tarih a n ıtlarıyle
ö n em l i bir gezg i n yeri olabi l ecek.
ls keleye bağ l ı M a cera'yı g ö r ü nce, gözlerimize
i n a na m a dık. N e büyü k ! Tıpkı b i r korsan gemisi.
Çokta n d ı r boya görmediği için teknesi aşınmış g ü ­
müşi re n kte. Bordasında MACERA a d ı koca b i r
l e v h a üzeri ne yazı l m ış . Otobüsten i n e r i nmez, i l k
i ş i m i z rıhtı m a k oş u p g e m iyi gezmek o l d u .
Kemanbaş pruvası dört b e ş a d a m ı u z a n m ı ş o ­
larak barı n d ı ra c a k k a d a r g e niş. F l o k d i reğinden
kaptan köşkü n e kadar uzanan tentesi g üverteyi
iyice örtüyor. B aşaltı dambuçosuna büyük bir su

19
 deposu daya l ı . D e po n u n üstü ne bukkaporta n ı n b i ­
r i ni örtt ü k mü, a merika n barı biçi minde yemek
masa m ı z o l uyordu b ura sı. Çevresi ne koltu k l a r sıra ­
l a ya b i lecek kadar da çok yer vardı. G üverte n i n i ki
ya n ı nda dolap g i bi· b i rer kamara c ı k. S a n c a ktaki
m!Jtfak, iskeledeki hela i m iş meğer. Eyüboğ l u i k i
b a l ı k resmi ç i zd i so nradan, b i r i n i n üstü n e G ELi R
yazıp mutfa ğ ı n, ötek i n e G i D E R deyi p h e la n ı n d u ­
va r ı n a yapıştırdı. G üverteye y o l yol ren k l i kete n ­
d e n yapı l m ı ş o n k a d a r kolt u k konmuştu. G e m i n i n
s a h i b i H aşmet Akdoğan b u n l a r ı bizim i ç i n a l mış.
Ayrıca a m bara inip çıkmak ve denize motord a n
g i re b i l m e k iÇin iki tahta merdiven yaptırmış. Arn­
bardaki ranzalara erkek a rkadaş l a r ı n bavul ve ya­
ta kları dizildi. Ambar kaba k u m a nya n ı n k i l eriydi·
Oraya Kuşadası'ndan a l ı n a n sekiz kal ı p buz ta l aş ­
l a döşe l i b i r tahta s a n d ı ğ a yerleşt i ri l i p esaslı b i r
buzdolabı o l uverd i . G e n e Kuşadas ı'ndan a l d ı ğ ı m ı z
150 k i l o karpuz ve 35 t a n e kav u n - k i heps i ne 67
l ira vermiştik- a m bara kondu. K a b a k u m a n ya n ı n
ö nemi Eyüboğ l u ' n u n ded i ğ i ka d a r varmış. B uzdo l a ­
b ı y o l boyunca soğ u k su v e b u z l u i ç k i i ç m e m i z i s a ğ ­
l a d ı, karpuzlarsa e n fırtı n a l ı a n l a rda b i l e susu z l u ­
ğ um u zu giderdi, midemiz i ser i n l etip, yüreğ i m izi
şen l endird i . Kuşada s ı 'n d a n b a l g i bi tatl ı karpuzl a r ı n ı
n e kadar övsek a zdır. K a r p uz y u na nca meyve, to­
hum a n l a mındaki «karpus»tan g e l i r ya, karpuzu n
gerçekten meyve l e r i n m eyvesi, yemişlerin ş a h ı o l ­
d u ğ u n u b u yol c u l u kta a niadı k.
Mac era'yı turistik b i r g e m i h a l i n e getirmek i ç i n
H aşmet Akdoğ a n ' ı n Kuşadası' nda, deniz üstünde
yaptırd ı ğ ı büyük kamara hem yatak odam ız, hem

20
de s a l o n u m u z o l d u . G üverteye bakan sekiz p e nce­
resiyle, iki k a n at kapısı ve çepeçevre tahta s ı ra l a ­
rıyle b u k a m a ra kadı n yol c u lara v e geceleri d a m
a ltında yatmak isteye nlere ayrı l d ı . Karnara n ı n b i r
köşe pencereleri ren k l i kağıtlarla örtü l dü, i k i i p e
i k i çarşaf g e ri l d i ve orası g i y i n me, soyunma yer i ­
m i z o l uverdi. D ı ş d uva r l a r ı ndaki m uşa m ba yastık­
lı s ı ra l a r gemi yürürken rahat oturma yerl eri, g e ­
celeri de tayfaya yatak o l uyord u . Kapta n köşkü n ü n
y a n ı n d a n b i r tahta merdive n l e ç ı k ı l a n k a rn a ra n ı n
g üvertesi büyük b i r taraçaydı. B a bayiğitler, yel d e n
ç i ğ d e n korkmaya n l a r geceleri o r d a yatıyordu. i z ­
m i r - S e l ç u k y o l u n d a Sazl ı köy'den a l d ı ğ ı m ı z h a sı rı
oraya serdik, portatif şezlong da oraya ko n u n c a,
g ü neş banyosu i ç i n M oda K u l ü b ü n ü n raft ı nd a n g ü ­
zel b i r raft o l a c a kt ı b u g üverte. Ama pek tek i n o l ­
m a d ı ğ ı i l k gecesinden a n l a ş ı l d ı .
G emiyi gezdikten sonra m ü rettebatı i l e tanış­
tık. Trabzo n l u ismail Kaptan k ı rç ı l gözleri fıldır
f ı l d ı r, orta boylu, zayıf b i r a da m d ı . H e r d e nizci g i ­
b i o n u n d a yol yol k ı rışmış yüzüne b i r yaş biçrnek
zord u . Kara, tıknaz m a k i n istin de adı i s mail 'd i .
F a h rl kapta n ı m ız H a l ikarnas B a l ı kçısı'yle Eyüboğ l u
ya n ı m ıza başka tayfa a l mayı l ü z umsuz görmüşler.
B üyü kçe kayı ğ ı ve a ğ l a rıyle Al i R ıza Reis ve o ğ l u
M ustafa b i z i m l e g e l iyor, o n l a r yeter diye d ü ş ü n m üş­
lerdi. Yemeği kim pişirecek, b u l a ş ı ğ ı k i m y ı kaya c a k
diye bir soru m a H aşmet bey, « B i l mem, tayfa iste­
mediniz ! » k a rş ı l ı ğını verdi. S o n ra Mustafa'yı çağ ı ­
r ı p, d ol g u n b i r bahşiş verec ekler sözüyle b u işi o n a
yü kledi. M ustafa o n iki, o n ü ç yaşl a rı nd a görü n e n
u z un kirpikli, i ri duda k l ı, g em i n i n b i r d i reğ i n den

21
öbür d i reğ i n e maym u n çevi k l i ğ iyle sıçrayan kara
k u ru bir çocuktu. M utfak ve b u l a ş ı k i ş i n i göreb i l e ­
ceğ i n e h i ç a k l ı m ermedi. Kadı n l a r ı n i ş i hiç de ko­
lay o l a c a ğ a benzemiyo rd u . Bir karış is ve yağ k a p ­
lı m utfa k o l a c a k dol a pta kırık dökük bir gazocağı
ve i ki g ü veçten başka kap k a c a k yoktu. Neyse ki
i z m i r'de düzeltti rd i ğ i m i z g azocağı, büyük küçük
b i rer çayda n l ı k ve koca m a n b i r tepsi g etirmiştik.
Renk re n k plastik tabak, ç a n a k, çatal, bıçak, f i n c a n
ve bard a kl arımı z ı g a zete i l e döşed i ğ i m i z b i r tahta
s a n d ı ğ a doldurup başaltı n a i nd i r d i k Mustafa'yl a .
Saat a l t ı y a d o ğ r u hazı r l ı ğ ı m ı z bitti. M otor ç a ­
lıştı rı ldı, demi r a l ı n dı . i skel ede b i r i kmiş, mendil
s a l lay a n t a n ı dık ta n ı m a d ı k kal a ba l ı kta n yavaş y a ­
vaş uzaklaşarak denize a ç ı l d ı k. K a le l i adayı g e ç ­
memiştik ki, koca d a l g a l a r ç ı ktı k a rş ı m ıza. H iç şaş­
m a d ı k, Darboğaz'ı b i l e n bil i rd i, boşuna D o m uz B u r­
nu dememi şierdi Anadol u kıyıs ı n ı n S is a rn adasına
baka n ç ı kı ntısına. Darboğaz'da deni z g ece g ü nd ü z
ç a l k a ntılı d ı r. «So l u g a n l ar, ö l ü d a l g a l a r -diyordu B a­
l ı kçı--. B un l a r hepsi nden beterdir, ta Mata b a n 'd a n
bu raya yuvarl a n a yuvarla n a g elirl er. » Ponent e s i ­
yor, a m a S i s a rn ' ı n y ü k s e k dağ l a rı rüzgarı top l ay ı p
toplayıp sert sağ n a k l a r h a l i nde f ı r l atıyorl a rdı.
Gemide i l k yemeğ i m i z i n parlak o l m ası n ı iste­
miştim. B aşalt ı n d a n en g üzel konserve leri ç ı kartt ı r ­
dım Mustafa'ya. Amba r kapağı na ser i l i m a v i m u ­
şamba ö rt ü m ü z ü n üze r i n e zeyt i n, peyni r, ü züm, i n ­
c i r, şefta l i i l e b i r s ü rü çerez dizdik. Ama ç o k geç­
meden tabakla r bard a k l a r oynamaya başladı, fırt
diye kayıp kü peşteye vuru yor, i ç i nde ne varsa g ü ­
verteye boşaltıyordu. i ş i n şakası ka l m a m ıştı. B u şö-

22
l e n i uzun z a m a n sürdüremeyeceğimi z i a nl a dık, başı­
mızı taba ğ ı m ı za eğ i p çabuc a k yedi k yemeğ i m i z i .
H ı rkası nı, batta niyes i n i a l a n d u ru m u na g ö r e b i r kol ­
t u ğ a yerleştiriyor, ş i ltes i n i üfü rd ü kten sonra g üverte­
ye seri yor, ya pruvaya, ya da k a rn a raya g i d i p uza n ı ­
yordu. « D e n i z tutm a s ı n a karşı i l a ç var m ı ?» diye b i r
ses duyuldu. Dört beş kişi birbi rimize baktık. «Mavi
yol c u l a rı deni z tutmaz k i ! » diyecek o l d um, ama b u
söz ü n yakışık a l madığ ı n ı hemen a n iayarak sustu m .
Aylarca düşü n ü p p l a n l a d ı ktan sonra, b u çeşit i l a c ı
unutma n ı n ö z ü r ü yoktu doğrusu.
Kara n l ı k, d a l ga l arı n g ü rü ltüsü, yel i n u ğ u ltusu
bi z i dağıtıverdi. Ş u rda burda küme küme i nsa n l a r
o l m uştuk. Pruva b i r ·sa l ı nc a k g i bi b i r s a l k ı m kara
g ö lgeyle birl i kte şimdi havaya çıkıyor, şimdi d e n i ­
ze i niyor, b i r y ü kseliyor, b i r batıyord u. Kamara g ü ­
vertesinde de b i ri l eri vardı, p i d e g i bi yamyassı o l ­
muş mavi yol c u l a r. S uat' ı n e l i n deki transistorun
sesi duyul d u bir ara. M otor horul tusuyle dalga g ü m ­
bürtüsüne k a l d ı k u l a kl a rı m ız. B u ö l ü d a l g a l a r a m ­
m a d a c a n l ıym ı ş !
S ı rt ı m s a n c a k a la b a ndas ı n a daya lı, lastik şilte­
m i n üstü nde kuştüyü torbama sarı l m ı ş, yı l d ı z l a r a
bakıyord u m . Ada l a r denizi n i n ış ı l ı ş ı l g ö ğ ü tepe­
mizde yanıveri n ce, rahatsız o l a n l a r bile gözleri n i
a ç m ı ş : i şte Çobanyı l dızı ! Kutupy ı l d ı z ı b u m u ? Ka­
s i opeye bak ! Bu da Vega! Sütyo l u n u n böyles i n i h iç
görmemişt i m ! Y ı l d ı z d a n g ö k g ö r ü l m üyor ! sesleri
yarmıştı sessi z l i ğ i . S o nra baka şaşa d a i m ı ş i a rd ı gene.
Sisa rn ' ı n feneri bir yanı yor, b i r sönüyordu. Ş a ­
rabı i l e ü n sa l m ı ş S a mos ! B ağ l a r ı acaba i l kçağ şair­
l eri n i n a n l attığ ı kadar cömert m i bug ü n de ? Şu

23
ko mşumuz On iki Adalar'a, Anado l u ' n u n şu birkaç
deniz m i l i ötesindeki ç ı k ı ntıs ı n a hep uzaktan m ı
bakacağız böyl e ? I ş ı kl a rı p ı r ı l p ı r ı l, kıyıları bizi m ­
k i n de n aydı n b u a d a l a r ı n . G üzel şehi rleri, köyleri
va r herha lde, ama g i d i p g ö rmek için bir pasaport
l azım, bir pasaportla bir sürü m u a me l e. Mi lyo n l arca
y ı l d ı z ı n b u kadar yak ı n durduğu, bir y ı l d ı z ı n çat
diye göğü yararak uzaya kaydı ğ ı b u açık evrende·
ne a n l a m s ı z b i r nen !
S a mos'ta b i r Polykrates varmış, a d a n ı n zorbası
o l m u ş bir zen g i n, bir m ut l u adam. P olykrates övü ­
n ü rm ü ş zeng i n l i ğ i, m utl u l u ğ uyle, M ıs ı r k ra l ı n ı ç a ­
ğ ı rmış s a rayı n a bunca va r l ı ğ ı n ı g örs ü n d iye. Fira­
vun şaşmış, doğrusu d a Polykrates 'in ta l i h i çok g ü ç ­
l ü a n l a m ı n a g e l e n a d ı k a d a r var m ı ş : o r d u s u düş­
man M i letos'u yenm iş, donanmasına karşı g e l e n
G i rit f i l o s u d a h a çarpış m a d a n t ı rtınada kırılmış,
yok o l m uş. Ta l i h hep g ü lermiş Polykrates 'in y ü z ü ­
n e . Ama tal i h i n ne kadar dönek o l duğ u n u bileri f i ­
r a v u n dostu S a m os zorbasına, «Ta n r ı l a r seni ergeç
kıska nacak, iyisi mi e n büyü k varl ı ğ ı n neyse, o n u
a d a ta n n l a ra ki mutl u l u ğ u n u s ü rekli ets i n ler» de­
m iş. Polykrates'i n z ü mrütlerle süslü bir a ltı n yüzüğü
va rmış, onu e n değerli varl ı ğ ı b i l i rmiş. Firavu n u n
öğüdü ne uyarak, tan n l a ra b a ğ ı ş l a m ı ş, den ize atm ı ş
b u y ü z ü ğ ü . Ertesi günü a d am l a r ı n d a n b i ri deni zde
tuttu ğ u koc a m a n bir b a l ı ğı getirmiş Polykrates'e.
Z orba sevi n miş, misafi r i ne g ü zel bir bal ı k yedirecek
diye. Aşç ı s ı n a b a l ı ğ ı pişirmes i n i buyurmuş. B irazda n
aşçı koşagelmiş ve telaşla, « B a k efe n d i m, yüzü ğ ü n ü
ba l ı ğ ı n karnı nda b u l d u m » demiş, uzatmış Polyk­
rates'e zü mrütlü yüzüğ ü n ü. S a m os zorbası bu

24
tanrı s a l olaya sevinecekken, firav u n : « Kötü, çok
kötü, tanrılar a rm ağ· a n ı n ı bile geri çev iriyor l a r,
seni g ü n ü n bir inde yerderı yere çarpa c a k l a r,» d e ­
m i ş ve gitmiş. H erodotos, firav u n Amasis'in b u n u n
üzerine S a m os'la· M ıs ı r arasındaki dost l u k a n d ­
laşma s ı n ı bozd u ğ u n u yazıyor. Öyküyü tüyler ü r ­
perten b i r drama h a v a s ı i ç inde a n lat a n Schiller
i s e : «Ta n r ı l a r ö l ü münü istiyor, g i diyorum seni n l e
birl ikte ö l memek i ç i n » dedirtiyor fira v u n a . Dost
s a n d ı ğ ı a d a m ı n bir düze n i n e k urba n g iden yaban
e l l erde çarm ı h a geri l i p can veren Polykrates' i n
so n u g erçekten korkunç o l m uş. Ö m rü tükenmeden
bir i nsan mutl u m u mutsuz m u b i l i n mez, a s ı l mut­
l u l u k acıyla tatl ı n ı n, iyiyle kötü n ü n ölçülü karı­
şımıdır görü ş ü n ü sav u n a n i l kçağ halk fel sefesi
gemide Leyl a ' n ı n yayd ı ğ ı ve b i r g r u p mavi yol ­
c u n u n d i l i nd e n d ü şmeyen ş u türk ümüze ne kadar
yakı n :

Şaşkm gezme gafil bir gün ölürsün

Dünya fe rmanmda olsa ne fayda
Ş u dünyada üç beş arşm bezin va r
Ha run gibi ma/m olsa ne fayda

D a rboğazı geçm iş, Sisa rn'ı n karaltısı n d a n da

çıkm ıştık. Rüzgar aza l m ıştı, a m a deniz d ur u l a c a ğ ı ­
na azıyordu. K a l ı n, a ğ ı r d a l g a l a r iskele bordamıza
güm güm v u ruyor. Fena ya l p a l ı yordu g em i m iz. B uk ­
kaportan ı n karşı sında m i nderi n e bağdaş kurmuş,
birbiri a r d ı n a s i g a ra tüttüren B a l ı kçı d u r u m u şöyle
açıkladı :
« Ü i u kl a m a esiyor Menderes ova s ı n d a n . » S a m ­
s u n d a ğ l a rı i l e B eşparmak s i l s i lesi arasında s ı kış-

. 25
m ı ş b i r d ü z l ü ktür ya Me nderes ovası, yel ler ç u ku r­
da topla n ı r, o l u kta n a karcası n a boşa n ı rlarmış d e ­
n i ze. A n l a d ı k, a m a şu d a l g a l a r ı borda d a n değ i l de
pruva veya puppadan a l m a nı n çaresi yok m u yd u ?
B iz b u n u konuşurken, kaptan köşkü nden aşağı b i r
g ö l g e süzü l dü, yalpa v u ra v ura karna raya doğru
seğ i rtti. Bir an yüzü ne ışık v u rd u : epey bozu l m uştu.
Ü st g ü vertedekilerin h a l i ya m a n o l m a l ıydı . Moto­
r u m u z en ufak aksa k l ı k y a p m a d a n ç a l ı şıyor, tek­
ne büyük ve sağ l a m d ı . Korkm a n ı n yeri yoktu.
Am a bu d a l g a da kaç saat sü recekti ? « B u rası a ç ı k
deniz, Manda lya körfezi ne b i r g e l e l i m, Karakuyu'ya
sığ ı n ı rız. B i l i rs i n ya, h a n i g ü zel b i r plaj vardı . S a ­
b a h D i dyma 'ya g ideriz,» d i ye konuşuyordu B a l ıkçı.
« H ee, b ak ş u karşıkı a d a Eşek adası, Gaydaros, kor­
s a n l a r Caesar'ı oraya esi r etmişlerdi.» iyi a m a, i n ­
sa n ı yoruyordu b u d a l g a l a r. B i rden, « H o p ! H oooop !
S a ndal ! Mustafa ! S a n d a l !>> diye yırtıcı b i r ç ı ğ l ı k
d e l d i havayı, başalt ı n d a n b i r karaltı k u rş u n g i b i
fırladı. K ı ç a doğ ru b i r koşuşma. G e m i d urdu. « S a n ­
d a l batıyo r ! Ağ l a r ! H oop Mu stafa ! >> v e c u m p, b i r
g övd e n i n den ize batması. G üvertede, « N e var ? N e
o l d u ?» d iye t u t u n a t u t u n a koşuşa n l a r, taraçadaki
p ideden yükselen b i r i ki kafa. Maym u n Mustafa,
yiğit M ustafa denize d a l m ı ş, u ğ raşıyor a ğ la r ı kur­
tarmaya. S a n d a l suya g ö m ü l m üş, ağlar d a d a ğ ı l ­
m ı ştı koca b i r yüzeye. M u stafa azg ı n d a l g a l a r ara­
sında şeyta n gibi ç ı r p ı nıyor, bir yanda n a ğ ları çe­
kip top l uyor, öte ya n d a n d a s a n d a l d a n su boşaltı­
yor. in m i d i r, cin m i d i r, korku duymaması b i r ya ­
na, böyle ters bir d u rumda bu kadar becer i k l i i n­
s a n da g ö rmemişti m ö m rümde. Sanda l ı n bodos l a -

26
ması g e m ı n ı n kıça ltı n a g i rmiş, küt küt çarpıyor.
P uppada birikmiş kaptan, m a k i nist, sandalcı ve
d a h a k i m varsa; bağrışm a l a rı d i n m i yor. B aş ı boş
k a l m ı ş g e m i de ceviz kabuğ u g i b i sa l l a n ıyor, ver­
y a n s ı n a ç ı l ıyor den ize. B i rdenbire B al ı kçı m i n a re
g i bi d i k i ld i : « Y a h u, d ü m e n b ı ra k ı l ı r m ı ! D ü mene
baksa n ı z a ! Çol u k ç oc u k var ! O l u r i ş m i bu ? Aa . . . »
Sesi g ök g ü rü ltüsüne benziyor, k o l l arı yeldeği r m e­
ni gibi dön üyordu. Derken dü mene biri gelmiş o l a ­
c a k k i bağırması b i r perde a lç a l dı. D i reğe t ut un­
m u ş, sal l a n a s a l l a n a söyleniyord u : « B i r şey d eğ i l,
a l a bora o l u ruz. D ü me n b ı ra kı l maya g e l mez. N a,
a ç ı l d ı k işte. N erdeyiz A l l a h b i l i r. D e n i z bu, şaka g ö ­
türmez. » B i r a r a korkmuştum, sonra g e n e o b ı kkı n ­
l ı k yerleşti i ç i me . D a h a ne k a d a r sü recekti b u s a l ­
lanma ?
Açığa atı l m a m ı z b i r bakıma fayd a l ı o l d u . Ağ­
lar g emiye a l ı n d ı ktan, s a ndal d a yarı buçuk boşa l ­
t ı l d ı ktan s o n ra, motor g en e i ş i et i l dL D a l g a ları k ı ç ­
t a n a l ıyord u k artık. B u s a l l a ntıya daya n ı l ı rdı. S i ­
g a ra la rı yaktık. B i r saat, i k i s a a t derken, Tekağaç
B u r n u n u n feneri gözüktü. « Kovela'yı g eçtik m i ?» -
«Geçtik.» - « N i ç i n g i rmedik Kovela'ya ? Orası D idy­
m a ' n ı n l i m a n ı P a n ormos değil m i ?».- «Evet, a m a
a ç ı k koy, barı n d ı rmaz.» - «Saat kaç ?» - « Ü ç, d a h a
beş m i l kadar v a r Ka rakuyu' ya.» H ava biraz d u ­
rul muştu. H e r g e l e n d a h a h a f i f çarpıyordu. Fır­
tınadan sonra şaşaka l ı r i nsan, a nlayamaz o az­
g ı n deni z i n n e kerametle, n a s ı l durulduğunu. Saat
dörtte Karakuyu g ö r ü ndü. Gün doğmamış, ama
orta l ı k a ğ a rmıştı . Koya g i r i p, demi ri attık. B ir l i k
d uyg usu yerieşiverdi gene içi mize. «Vedat nerde ?»

27
- « Ka marada uyuyor.» - « i smet nasıl ?» - « i yi, öt­
m ü ş bi raz, ş i m d i iyi, ç o c u k da uyuyor.» Derken
k a m a ra g ü vertesinden sende leye sendeleye biri i n ­
d i; b a ş ında b i r k ı rm ı zı y ü n takke, tepesinde koca ­
m a n bir beyaz ponpo n : «Ma hv o l dum, be a ğ a bey,
uçuyordum, oğ u l l a r ı n tutmasaydı, uçup gitmişti m .
Kahro l s u n ş u üfü r ü k l ü şilteler, yelken m ü barek,
bir de o n u tutacaks ı n. Ö l üyorduk, ö l üyord u k . . . » Z i ­
ya deminden b e r i arayıp da göremed i ğ i m i z d ost.
Ziya Taci g i bi v a kti nde i n ememiş g üverte de n.
Pruvadaki b e ş mavi yol c u g ü ler yüzle çıkag eldiler:
Leyla, B a tur, Cevat, Özcan, G ü ng ö r ... « Epey sal ­
l a n d ı k, a m a y ı l d ı z l a r çok g üzeldi ! » S a n d a l faci a ­
sının fark ı n a b i l e varmam ıştı o n l a r : « B i r şeyler
d uyduk, a ma k ı m ı l d a m aya l ı m dedi k.» H erkes g ü l e
oynaya b i r yatacak y e r b u l d u kendi n e. D a l dık, i k i
s a a t uyuduk.

28
 4

«Taşlar seslenin bana, konuşun yüce sa­

ray/ar »
. . .

Goethe

Akdeniz kıyı l a rı nda plaj o l m aya elverişli, eşsiz

g üzel l i kte n i c e n ice kumsa l la r var. Seç seçebi ldiğ i ­
n i ! Ama seçtikten sonra d a k u msa l ı n doğal koşul ­
l a r ı n a uyg u n oturma, denize g i rme, d i n l e n m e, eğ-
.
lenme yerleri ya p m a k gerek. işte bu işi başarmak­
ta g ü ç l ü k çekiyoruz bizler. Ü ç dört yıl ö nce evleri
ya p ı l m aktaykan u ğ ra d ı ğ ı m Karakuyu adı kadar ç i r ­
k i n b i r y e r o l m uş. D i ke n l i a rsalara g e l işigüzel
serp i l m i ş beton ya p ı l a r. N e b i r yeş i l l i k, n e b i r a ğ aç,
ne b i r çiçek, kup kuru d i rekler üstü nde g a z i n o o l a ­
c a k b i r d a m , iskele yok, r ı h t ı m yok. D e n iz taşlarla
dolmuş, kum pislenmiş, denizi n mavisi b i l e s o l muş

29
san ki, b i r yoksul l u k. b i r zevks i z l i k m a nzarası .ki
insana yakışmaz. Şehir kurup ev yapıyoruz a m a
b i l m iyoruz ki şeh i r v e e v beton, t u ğ l a v e ki remit,
taş ve tahta d a n ham yapı y a p ı l d ı kta n s onra k u ru l u r
a s ı l. i nsa n ı n c a nsız dört d uvar aras ı n a g i r i p de otur­
m a yer i n i i nsan h avasıyle c a n l a n dı r d ı ktan sonra.
i ns a n evi b i r c a n i a n d ı mı, bu c a n l ı l ı k taş veya beton
·
yapıya s i n e r, zama n ı n a ş ı m ı n a karşı koyar. Kara k u ­
yu'da otura n l a r birkaç k i lometre ötedeki Priene'yi
g i di p gezseler, i ki bin y ı l l ı k bir evin ka l ı ntıla rında
bug ü n bile duyu l a n i ns a n varl ı ğ ı n a şaşacaklar,
Kara kuyu'yu da i ns a n iaştırma n ı n yol u n u b u l a ca k ­
l a r d ı r belki.
i s m a i l Kapta n ı n oğlu meğer Karakuyu'da çal ı ­
şı rmış. B i r motorla bordamıza yanaş ı p karaya ç ı ­
kardı b i zi. Orada a k saçlı, pij a m a l ı b i r bay kam­
yonetiyle bi zi karş ı l a d ı . N e konuş u l d u, n a s ı l o l d u
b i l miyorum, kend i m i z i kamyonetin i ç i n d e D i dyma
yolunda b u l duk. Aya kta, birbirim ize tut u n a ra k, yut­
t u ğ u m uz toz b u l utları n d a n aksıra öksüre k o nuşu­
yord u k :
« N ereye g idiyoruz?»
« D i dyma t a p ı na ğına . »
« i l kçağdan k a l m a kutsal y o l bu m u?»
« H ayır, o Panormos'a, ya n i Kovel a'ya çıkar. O
yolu n i ki kıyısında mermerden a rsla n l a r d i k i l iymiş.
D idyma'da Apol ion' u n b i l i c i l�ri vardı ya, b i l i c i lere
fal baktı rmağa g idenler kutsal yol u yaya yürürler­
miş. »
« B i z im kadar toz yutmazlardı hiç o l m azsa!»
Yora n ' ı n topografyası bir t u haftır. B i r tepe g ö ­
rürs ü nüz. B i zans'tan k a l m a bir bazi l i ka n ı n çevre-

30
sinde ya mru yumru köy evleri, karşıda selv i l i b i r
b a h ç e i ç i nde m a n astıra benzer uz u n b i r ya p ı . Te­
p e n i n orta s ı n d a koca b i r çukur a çı l ı r : D i dyma ta­
p ı na ğ ı bu çukurun i ç i ndedir. Besbe l l i ki tap ı n a k y ı ­
k ı l ı nca, b i r höyük meyd a n a g e l m iş, H i eronda k a ­
sabası -Rumca kutsal yer, t a p ı n a k a n l a m ı n a g e ­
l e n H ieronda Tü rkçe Y o r a n o l m uş- b u h ü y ü ğ ü n
üstü n e. kuru l u d ur. D idymeion t e k baş ı n a bir h ü y ü k
meydana getirecek k a d a r b ü y ü k bir tap ı n a kt ı . 1 5'
n c i yüzyı l ı n ortaları nda Anado l u 'yu gezen Ancona'­
lı Cyriacus a dında b i r italyan, tapınağı ayakta g ö r­
d ü ğ ü n ü yazar. O n d a n sonra D i dymeion yer sars ı n ­
tısıyle y ı k ı l m ı ş v e za m a n l a biriken k a t kat toprak­
l a r ı n altına g ö m ü l m üştür, öyle ki 1897'de kazıya
başlayan Alman arkeo loğu Theadar Wiega n d Yo­
ran'a g e l i nce, yel değ irmenl eri n i n döndüğü b i r te­
pe ve topraktan biraz yükselen, b i nek taşı o l arak
k u l l a n ı l a n iki ian sütu n u n d a n başka b i r şey g ö re ­
memişti. G e n e de bazı i ng i l iz, Fransı z gezg i nleri
gafil padişa h l arımızdan kopardı klar ı izinlerle bu­
g ü n B ritish M u se u m'da, Louvre'da görü l e n g ü zel i m
heykell eri, kabartmaları, sütu n baş l ı kl a rı n ı a l ı p g ö ­
türmek yolunu bulmuşlardı.
Ta p ı n a ğ ı yıkan yersarsı ntıs ı n a şükü rler o l s u n !
i l kçağ ta p ı n a k l a rı n ı n en büyü ğ ü n ü y ı k ı k da olsa
yurd umuzda görmeyi ona borç l uyuz. Koca bir tari­
h i vard ı r bu tap ı n a ğ ı n . D idym e i o n a d ı nede n ? i ik­
çağ yazarları b u adın kayna ğ ı n ı vermiyorl a r, i kiz
tap ı n a k, ya da i kizler tapın a ğ ı a n l a m ı n a gelen b u
a d iki dorukl u b i r dağdan, y a da t a n r ı Apolio n ' u n
sevd i ğ i ikizl erden g e l medir diye n ler var. B e n c e n e
o, n e b u: D idym -kökü Y u n a n c a değ i l, Anada l u l u

31
yer a d l a rı n ı n çoğu g i b i y u n a n ö n cesi b i r z a m a n d a n
k a l m a o l s a gerek. N itek i m Apo l lon'a -Apo l l o n adı
d a Y u n a n c a değil, o n u Y u n a n d i l i ne bağ l a m a k
a macıyle ya p ı l a n tekm i l a ç ı k l a m a l a r d a yetersizd i r­
G rekler i n Anado l u 'ya g e l mes i nden ö n ce tapıl ı rd ı
D i dyma'da.
D idyma ' n ı n r a h i p leri kurnaz a d a m l a rm ış, bi l i ­
c i l i kle, fa l c ı l ı kl a ken d i l erine b i r kazanç kaynağı a ç­
m a k i ç i n, dört başı m a rn u r b i r efsa n e uyd u rm u ş l a r:
ataları B ra nkhos tanrı Apolio n ' u n sevg i l i siymiş.
B r a n khos'u doğ urmada n a nası bir düş görmüş, g ü ­
neş ı ş ı n l a rı ağz ı n d a n, boğazı n d a n g i ri p karnı na
varıyormuş. Bu düşü hayra yoran b i l i c i l e r d o ğ a n
ç o c u ğ a « B ra nkhos» ya n i «boğaz» a d ı n ı vermişler.
B r a n khos ç o k g ü ze l b i r çocukmuş, ovada sürüleri n i
atiatırken b i r g ü n, o n u Apo l i o n görmüş v e sevmiş,
b i l i c i l i k h ü nerin i bağ ı ş l a m ış o n a. Mi l etos' u n g ü ne­
yinde kurd u ğ u ta p ı n a kta B r a n khos b u usta l ı ğ ı nd a n
fayd a l a n dı ğ ı g i b i, soyu s o p u da B ra nk h i d a i, ya n i
B ra n khosoğ u l l a rı a d ıyle fa l c ı l ı ğ ı s ü rd ü rm ü ş l er. Di­
d y m a Y u n a n i stan'daki Delfi'ye r a k i p b i r. bili c i l i k
merkezi o l muş. H erodot, Lyd i a kra l ı Kroisos'un
Delfi'ye verdi ğ i kadar bo l ve a ğ ı r armağ a nl a rı D i dy­
ma 'ya d a bağışladı ğ ı n ı söyler. T a p ı n a k o kadar zen­
g i n m i ş ki, M i let Pers savaşi arına g i rişecekken D idy­
m a ' n ı n hazi nesiyle bir d o n a n m a kurmayı düşü n ­
müş.
Karadeniz'den M ı s ı r'a kadar doksan tane sömür­
g e k u r a n M i let işlek b i r l i m a n, zen g i n b i r şehirdi.
M i l et'ten Panormos'a g emiyle -kara yo l u yokmuş­
ora d a n d a kutsal yol boyu nca D i dyma'ya fal bak­
tırmağa g e l e n devlet a d a m l arı, işad a m l a rı bil i ci-

32
leri el bette ki rnem n u n ediyorlardı, a m a her müş ­
teri n i n n a b z ı n a g ö re şerbet vermek, ya ni fal ı n ı ar­
z u l a d ı ğ ı sonuca yöneltmek de b i l i c iye düşen ödevdi.
Kolay iş değ i l di . N itekim Lade ye n i l g isiyle M i l et
Perslerin e l i n e düşünce, şeh i rd e ne kadar erkek
varsa hepsi ö l d ü r ü l üp, ka d ı n l a r çocu k l a r köleliğe
sürükleni nce, D idyma tap ı n a ğ ı d a ya ğ m aya u ğ r a ­
m ı ş t ı . B ra nkhosoğ u l ları bu durumda Pers kra l ıyle
a nl a şmayı yeğ görmüş olacaklar ki, tap ı n a k h a z i ­
nesi n i Serhas'a verip, onunla birl ikte i ra n'a g ö ç ­
müşler. Bir g ü n i s kender'in ç ı kageleceğ i n i b i l ern emiş
B ra nkhosoğ u l l a r ı . i ssos savaş ı n d a n sonra B üy ü k
Ma kedonya l ı n ı n · i l k işi M i let'e gelmek o l m uş. Emeli
Anado lu'da Y u n a n uygarl ı ğ ı n ı k a l kı n dırm a ktı. i a n
şehirleri n i n ö cü n ü a l ac a ktı. B u a ma ç l a Milet'te kal ­
mış n e kadar B r a n khoso ğ l u varsa heps ini kesmiş.
i ş i n tuhafı, M i l et' i n, başı na g e l ecek fela keti Delfi
b i l i c i l eri ö n cede n h a ber vermişti, hem M i letl i l eri n
kendileri n e değ i l de, kendi ş e h i rl e ri n i n akı betini
öğrenmeğe g e l e n Argos ' l u l a ra . Aşa ğ ı daki dörtl ük­
t e n f ı ş k ı r a n sevi nçten Delfi ' n i n Anado l u 'daki zeng i n
rakibi n i n e kadar kıska n d ı ğ ı bel l i o l m uyor m u?

Ve o gün, Miletos, işte o gün, sen ey kötü dü-

zenli kent,
Bereketli bir av o/acaksm düşman/ara,
Bir şölen safrast sürü sürü insanlara 1
Saçlt saka/lt savaşçtiann
A yaklannt ytkayacak kadmlarm.
Ve senin de, ey Didyma,
Yabanct/ar el koyacak tapmağma.

i o nya' n ı n ye niden k a l k ı nmasıyle Mi let de D i dy-

33
 ma ta p ı n a ğ ı n ı bir d a h a kurmak ve b i l i c i l i k merke­
z i ni c a n l a nd ı rm a k yol u n a g ider. Bu i ş ç o k büyü k
çapta tutu l u r: m i m a rl ı ğ ı, Efes'te ya n a n Artemisi­
on'u -i skender'in d oğ d u ğ u gece Herostratos a d ı n ­
d a b i r d e l i ü n l ü Artemis tap ı n a ğ ı n ı ateşe vermişti
ya- yeniden ya p a n P a n i o n i os'la Mi l et'l i mimar
D a p h n i s'e veri l i r. B itince Pi dyma ta p ı n a ğ ı sekizinci
dü nya h ar i kası o l a c a ktır. N e var ki ye n i D idymeion
1 50 yıl boyu nca M i let'in h azines i n i yıprattığ ı h a lde
bir türlü tamaml a n a m a m ış, ta p ı n a k hiç b i r zaman doğ­
r u dü rüst bir çatıyla ö rt ü l ememiş. Roma i m p a rator­
l a rı da işi ele a l m ı ş l a r ve bitirememişlerd i r. H ı risti ­
yan Ortaçağ ı nd a D i dyma'nı n h a l a ortada d u rduğu
ve belki de c a n l ı l ı ğ ı n ı s ü rd ü rdüğü ta p ı n a ğ ı n taba n ­
l a r ı nd a çizili görü l e n haçlardan bel l i . I ş ı k-ta n r ı n ı n
g ü c ü n ü H ı ristiya n l a r d a kolay kolay söndüramemiş
olacaklar k i, hemen a r ka l a r ı nd a n gelen putperestler
h a ç l a r ı b i rer d a i reyle çevi rm işlerd i r.
Kamyonetten i n i p, t a p ı n ağ ı n karşı sı n a dizi l i n ­
ce, mavi yol c u l a r ı n g özleri kamaştı. B i r mermer
tarlası seri l iydi ö n ü m ü zde. Bu. ta r l a d a n yükselen
beya zl ı k, döne döne re n kl eri n yed isini de birleştiren
taytın ta kendisiydi. B i rden a n l a d ı m Delfi ' n i n D idy­
ma'yı n i ç i n kıska n d ı ğ ı n ı . P h o i bos Apol l o n, g ü neş­
tanrı D idyma'da o l anca varlığ ıyle yaşıyordu. Apo l ­
I o n iyi n i n de kötü n ü n d e kaynağıydı. Toprak a n a ­
nın karnı nda canlı varl ı ğ ı n h e r türü n ü yaratan,
h a yat ve bereket doğ u ra n ı ş ı n l a rı z a m a n z a m a n
kızg ı n a k l a r olup sa l g ı n ve ö l ü m s a ç a r l a r d ı . N esnel
ve öznel va r l ı ğ ı o ayd ı nl atı rdı insa n l a ra, evre n i n
s ı r l a r ı n ı çözme yol u n u o gösterir, e n koyu kara n l ı ­
ğ a d a o b ü rürdü gözleri n i . Troya ö n ü nde Akha o r-

34
d u s u n u kıra n salg ı n o n u n bir okuyla tutuşm uştu,
o n u n okiarı a l tında can vermişti N iobe' n i n bir d ü ­
z i ne çocuğu, ç a l g ı d a kendisiyle boy ölç üştü diye,
gövdes i n i çam ağ acına a s ı p, deri s i n i yüzmüştü
Marsyas'ın, çob a n kava l ı n ı n ses i n i tanrı Lyra'sı nd a n
ç o k beğ enen kra l Mi das' a eşek k u l a k l arı takmıştı.
Ama ha sta lar sağ l ı ğ ı o nd a n bek l er, a ç ı k l ı ğ a v ar­
m a k i ç i n her işte yol gösteri c i l i ğ i t a nrı n ı n g e lece­
g i delen g ü çlü g özünde o k u m a k isterlerdi. O n u n
i ç i n g e l irierdi P a n ormos'tan dört k i l ometre yol yü­
rüyerek D i dym a'ya kadar. T a p ı na ğ ı n tum tura k l ı
ayd ı n l ı ğ ı güven serperdi herh a l d e bu h a c ı l ar ı n y ü ­
reğine. Topraktan yirmi metre yükselen a k sütu n­
l a r ı n orman ı ndan, b i lidierin s a kl a n d ı ğ ı i ç tap ı n a ğ a
inen üstü örtülü, d a ra c ı k, yokuş l u geçitten tek t e k
yürürken, Berg a ma'daki Asklepion'da o l d u ğ u g i bi
ya nkıl ar, sesler g e l irdi k u l akları na. D uvarlarda ta­
pınak m i marl arı n ı n kabartma i mz a ları s ır do l u
harfl erdi. D ışarda i k i metre kutrundaki sütun t a ­
b a nları n ı n yı l a n l ı, ejderli, Med usa'lı, kanatlı, yuvar­
l ak, dört köşe, beyzi, yol yol, yaprak yaprak, d i ke n
d i ke n ka bartmaları esrarlı bir çeşitl i l i k havas ı n a
sokmuştu ar tık g e l e ni . Ö n ü n üzde köpüklü d a l g a l a r
g i b i k a t kat a çı l a n basa m aklardan i n i nce üstü ör ­
tülü iç tapınağa vard ı n ız mı, a k d uv arları g öklere
yükselen bir m a h p u s h a nede b u l ursunu z kendi nizi,
i şte o n u n ortas ı nda tanrı uşaklar ı n d a n gayrı ki mse­
n i n ayak basm a d ı ğ ı g i z l i bir oda ve i ç i nde Apo l ­
I o n ' u n dev heykeli v ardı. S erhas birkaç t o n a ğ ır lı­
ğ ı ndaki bu heykeli tap ı n a k hazi nesiyle b ir l i kte S u ­
sa'ya g ötürmüş. Kıyamet d e b u n d a n kop muş o l a ­
cak. B ra n k hosoğ u l l a rı n ı n a s ı l s u ç u yeryüzünde h i ç

35
bir ö l ü m l ü n ü n g ö remeyeceği tanrı heyke l i n i d üş­
mana vermekti. Yoksa tapınak p a ra l a rı n ı yurd u n
çıkarı uğ runa h arcamayı g öze a l ı rd ı i o nya l ı l ar.
B i l i c i b u beyaz hap i sha nede karş ı l ardı soru s a ­
hipleri n i. Delfi'de olduğu g i b i D idyma'da d a f a l c ı ­
l a r kadı nmış. E l l e r inde k u t s a l b i r değ nek, b i r kuyu­
n u n üstünde oturur, kara s u l a rda g ö rd ü k l eri ı ş ı ltı ­
l a rı yo rum l a r, b i l i c i l ere f ı s ı l d a r l a rdı. Ta nrı sar­
hoşl u ğ u na kapılmış kadı n ı n ağzından g e l i ş i güzel
ç ı ka n· sözleri de vezi n l i d i z i l er h a l i nde dile getir­
mek b i l i c i r a h i p ler i n ödeviydi.
B ug ü n, b i z mavi yol c ul a r D idyma tap ı n ağ ı n ı n,
i l kçağ Apo l i o n taparlarıymışız g i bi, h avası n ı d uya­
b i l m işsek, bunu Wiega nd'a ve o n u n y ı k ı k t a p ı n a ğ ı
ye niden kurmakta gösterd i ğ i başanya borçluyuz.
D idyma bize daha ya k ı n bir çağ ı n, Y u n a n i l e Roma
Batı ile Doğu etki leri n i n karıştığı b i r s a n a t ı n eseri
o l ma kl a b i rl i kte, varl ı ğ ı n ı bütü n dü nyaya duyur­
mayı h a k eden i l g i n ç b i r a n ıttır. Böyle iken gezg i n ­
l e r Parthenon diye ayı l ı p bayı l ı rl a r, a m a Apo l i o n
t a n rı n ı n b i l i c il ik merkezi d i y e Delfi'ye koşa r l a r, b i n ­
de b i r de yo l l a rı d üşerse D i dyma'ya u ğ ra rl a r. Ne
s i h i rd i r, ne keramet, nedeni besbel l i: Ati na'dan
g ü nde e n a z dört otobüsle b i l mem kaç turist oto­
karı g i der Delfi 'ye, Delfi'de büyük p a l aslardan t u ­
tU n da ucuz, tertemiz pansiyo nlara varınc ayadek
her türlü otel b ulu n u r, gezg i n i ayd ı n l atacak b i l g i l i,
g ü l e r yüzlü kı l avuzlar -çoğu kadı n- yığ ı n yığ ı n k i­
tap, a l b ü m, broşü r, kartpastat ren k l i s ü rge, fi l m
v a rdı r, b i r d e -ası l nede n i n i d e burda a ra m a l ı­
Tü rkiye'yi D o ğ u , Y u n a n i stan'ı B a t ı sayan, uyg a r l ı­
ğ ı n kayna ğ ı n ı Y u n a n m u c izesi dediği g ö kten inme

36
bir kavrama i n a n a n g örüşte ve bu ya nlışı, bizim
için çok zarar l ı g örüş ü n yüzy ı l lardır s i l i nememesi n­
de a ra m a lı. Ama doğrusu n u ister m i s i niz, biz de
s u ç l uyuz. B atı uygarl ı ğ ı n ı n kayna ğ ı Anadolu'da dır,
en değerli k a l ı nt ı l arı bizdedir. B u gerçeği d ü nya ­
ya yaymak, kafalara yerleştirmek i ç i n gösterd i ğ i ­
miz çaba l a r yetersizdir. Ken d i m i z yeteri nce bi l m i ­
yor, i l g i l enmiyor. , uğraşmıyoruz k i başka l a rı n a a n­
lata l ı m . Pidyma 'd a n fayd a l a n m a d ı kça, turi zmden
dem v urmaya d i l imiz varm a m a l ı .
G emiye d ö n d ü ğ ümüzde b eyaz mayolu bir d e ­
n i z perisi çıktı karşımıza katrası i l e. D ü ş m ü g ö ­
rüyorum, S u a d iye'de miyi m ? diye bakındı m . Ama
k i m b i l ir, nerden geldi diye sormağa vakit k a l m a d ı .
Mavi yol c u l a r c u m p ! c u mp ! atlıyariardı denize. B u
haç yolc u l u ğ u n u n toz undan arı n m a k gerekti.

37
 5

«Deniz bilimini o tadma doyulmaz, ge­

veze Herodot 'un açt 1ğ1 Çiğlfa borçluyuz .))

Ecfo uard H erriot

S i rt i l er, paraketa l a r, a l ta l a r mostra l ı k d uruyor­

du. B a l ı k di ye, mutfakla h e l a n ı n d uvarı n a a sı l ı re­
s i m lerden başkas ı n ı g örmemişt i k d a h a . Gerçi B a ­
l ı kç ı ' n ı n i z m i r'den a l d ı ğ ı b i r kova d o l u s u yem l i k
g ü m ü ş b a l ı ğ ı vardı, a m a o n l a r d a g üvertede fena
bir koku s a l maya başl a m ı ştı.
«Bu b a l ı kl a rı p i ş i re l i m de yiye l i m . »
«Yok efe n d i m, h i ç yeni r m i ! On l a r kokuyor
bile.»
«Tuz l anm ıştır kokmaz. S e n i n memişha neye a s ­
t ı ğ ı n nesne kokuyor.»
G e m i m izde hela o l d u ğ u n u duy unca, sev i nç l e

38
eczaneye koşmuş, iyi koku veren o katu r u l u k a l ı p ­
l a rdan b i r t a n e satın a l m ı ştı m . M em i ş hane a d ı n ı
taktı ğ ı m ı z h e l ayı g e n e de k i mseye beğ e n d i rem iyor­
duk.
«Çok d a r, dönecek yer yok, o l m uyor.»
«Tepedeki del i ğ i b i ra z d a h a açsak, başı m ı d ı ­
şarıya ç ı ka r ı rd ı m bari. Boğulacağı z b u medeni ko ­
kudan b>
« i brikte su k a l m a d ı . »
« Ka l ma dıysa dol durun.»
«Sakın depodan s u a l m a . D e nizden çek.»
« N eyle çekeyim. Kovada bal ı k var.»
«Öbürü nü a l .»
« O n un i ç i nde de leyla çamaşı r yıka d ı . »
«Yahu, b ı r a k ı n ş u tem i zl i k merakı n ı ! D a h a d ü n
ç ı kt ı k yol a . »
« Sendeki de p i sl i k mer a k ı . »
B ö y l e çatışıyordu m a v i yol c u l a r. G e e e k i f ı rt ı -
n a n ı n etkisi o l a c a k .
« O s m a n p a şa nasıl ?»
« Ç ı km a m d i yor. »
« B e n tam tersine ekoztit o l d u m . »
« S u l fa g u a n i l v a r, vereyim m i ?»
M a v i yol c u l a r ı n g özünde ista n bul 'daki aptes h a ­
neleri, banyo l a rı tütüyordu besbel l i .
Akşam s a ğ a so l a d a ğ ı l a n b u l a ş ı klar o l d u ğ u g i b i
d uruyord u . G eeeki ka h ra m a n l ı ğ ı nd a n sonra M us ­
tafa b i r başka M u stafa o l m uştu : b u r n u Kafd a ğ ı n ­
da, durmamacası n a ko n uşuyo r, iri dudaklarından
l a f l a r h a l l a ç p a m uğ u g i bi savrul uyord u .
« H eey, M ustafa, hani b u l a ş ı k yıkayacaktın ?»
« Peki a b l a c ı ğ ı m, olur a b l a c ı ğ ı m, başüstü n e

39
a b l a c ı ğ ı m . .» diyor ve p u nya deliğ ine kaymış bir
.

tabağı k a l d ı rıp k i rl i kap kacak s a n d ı ğ ı n a a tmasıyle,

hop a mbara, hop dar bukasıyle birl i kte k ü ç ü k Ce­
vat'ın yanı n a zı p l a ması b i r o l uyord u . i ki s i birden
ava z avaz:
« M ustafaaya M u u u stafa !» d iye bağı rıyorl a r, g ü ­
l e oynaya patiatıyoriardı d a rb ukayı.
B i r işbö l ü m ü yapal ı m d iye düşünm üştü k ka­
d ı n l a r arasında. H er g ü n i d a reyi b i ri m i z a l a c a k, öbür­
l e ri n i yard ı m c ı ol a ra k ç a l ı ştıracak, bir g ü n ö n ceki
i d a reci h a nı m da yan g e ç i p oturacakt ı . Yedi k a ­
dın o l d u ğ u m uza g ö re haftada b i r d i n l e n e bilecek­
tik her b i rimiz. Ama bu progr a m h i ç de g erçekleşe­
ceğe benzemiyordu. G emide bulaşık yıkamak kolay
iş d e ğ i l d i . M otorun eksoz borusu iskele bordas ı n ı n
a lt ı ndayd ı . Kapkara d u ma n l ar e l l erimi zi yüzü m ü ­
zü yıkadığ ı m ı z s u tenekes i n i ya l a dıkta n so n ra, g ü ­
.
verteye doluyor, ötede beride sürtü nmesi n i b i r tür­
lü önl eyemediğ i miz kap kacağı ise boyuyordu . i l k
ortaya çıktığı za m a n gözümüze çok şir i n g ö rünen
renk ren k p l astikten ta bak, f in c a n ve barda k l a rı ­
m ız b i rkaç g ü n i çin de ba l ı k, kahve v e yağ kokul a ­
r ı n ı n karıştığı m i d e b u l a nd ı r ı c ı şeyler o l m uştu. M o ­
tor yo l c u l u ğ u n u n koşu l l a rına alışama mıştık da­
ha.
Bodrum'a doğru y o l a l ıyorduk. D e n i z gene d a l ­
g a l ıydı. M av i yo l c u l a rsa yorgun, h e r b i r i g üverten i n
b i r köşesi ne seri l m iş uzaktan bakıyordu kıyıya. S ı ­
ralova yarı madası... Kütür B u rn u... S a ndama . . .
G ü müşl ü . .. Karaba ğ l a r ... Kefa l uka . . . b i r f i l m şeri ­
di g i bi geçiyordu gözü m ü z ü n ö n ü nde. B a l ıkçı T u r ­
g u t R e i s i n yurd u n u gösterirken, bu yiğit denizc i n i n

40
menkıbe l eri n i a n l atıyordu. B i ra z ötede i sm a i l K a p ­
ta n l a Kara d e n i z l i i k i mavi yo l c u konuşuyord u : « B u
kıyı l a rd a n e v a r ki ? Akdeniz ' i yamyassı b i r deniz
s a n ı r l a r. D eğ i l efe n d i m, d eğ i l, hep f ı rtı na yapar.
Seneye sizi Kara deniz'e götüre l i m . Çok g üzel yerler
var. Kıyı kıyı g i der görürüz.» Bu çeşit ko n uş m a l a r
H a l i karnas B alı kçısı'ndan g i z l i o l uyord u . Antalya'ya,
Alanya'ya b i l e dudak büken B a l ı kçı 'ya Karadeniz'i
övmek bir öfke sağna ğnı a f ı rsat vermek demek­
tL
Çatal a d a l a r ı n a g e l d i ğ i m iz de ortalık c a n l a nır
g i b i oldu. Film ve fotoğraf m a k i neleriyle koş uşma­
l a r, «Şu k a y a a rs l a n a benziyor!» - « Picasso g ö r­
mel iydi, yara d ı l ış o n d a n g üzel yapmış heykeli !» d i ­
y e bağrı ş m a l a r.
Badrum bembeyaz bir çizgi g i b i görü n dü ufuk­
ta. B eş m i l, dört mit saat üçte, saat üç buçukta
varırız derken, dördü biraz geçe yaklaştık. Kale
pembe beyaz p a rl ıyo rd u . Uzaktan b i r k u l es i ç a r p ı k
göründü gözüm üze.
« B i r şey mi oldu ? Pisa k u l esine benzemiş. Yı­
k ı l a c a k g i bi . »
«Yı kılsa i y i o l u r. H e m bence, ku leleri deği l se
de d uv a r l a rı n ı yıkmak l azım. Şövalyeleri n Mozole­
den çıkıp d uv a r l a r ı n içine ö rdükleri kabartma l a r
ç ı ka r meyda n a . »
Bu sözleri B a l ı kçı söylüyo rdu. 1 4'ncü yüzyılda
Rodos'ta n H a l i ka r nas'a gelen S e n jan şöva lyeleri
Kral Ma usolos' u n yedi h a r i ka lardan biri sayı l a n
a n ıt-ka brini, ya n i M a usoleu m ' u söküp, taşla r ı n ı Pet­
ro n i u m k a l es i n i n ya p ı s ı n a k ul l a n m ı ş l a rdı. Şovalye­
nin biri hatıra defterinde putatap a r l ı k çağ ı n d a n

41
kalma a n ıt ı n nas ı l y ı k ı l dı ğ ı n ı, işe yarayan mermer
taşl a r ı n ı n a l ı n ı p ötekilerin p a ra m parça e d i l d i ğ i ni
vahşi bir zevkle, öv ü nerek a nl atırmış. M a u so le u m 'a
a c ı m a m a k elden g e l mez, a m a Bodrum'a a d ı n ı veren
Petro n i u m d a ya bana atı l a c a k bir yapı değil, aynı
ş övalyelerin Ro dos'ta ki k a l eleriyle birl ikte Akdeniz'
de H ı ristiyan Ortaçağ ı n d a n ka l m a e n g üzel a n ıtlar­
d a n d ı r. Din savaşiarı n a yarad ı ğ ını bir türlü affede­
meyen B a l ı kçı mavi yo l c u l a r fotoğraf çekerken,
H a l i ka r n a s ' ı n kra l içesi Arte misia'yı a n l atıyordu b i ­
ze. Eseri y ı kı l a n b u y i ğ it kad ı n ı _a nına k l a ö c ü n ü a l ­
m a ğ a ç a l ı şıyordu.
Artem isia ' n ı n h i kayes i n i H a l i ka rnas' ı n d a h a es­
ki b i r yurtta ş ı nd a n, H erodot' u n ağzı n d a n d i n l em e l i:
Serhas eşi g ö r ü l m edik ord u s u n u Boğaziçi'ne k uru­
l a n g e m i köprü le�inden Tra kya'ya g e ç irdikten son­
ra, Y u n a n şeh i rler i n i s i l i n d i r gibi ezer. Yun a n i sta n 'a
kan a ğiata n yen i l g i l er so n u c unda Atina h a l kı şeh r i
boşaltmak zorunda kal ı r. Ati n a l ı l a r, Pers kra l ı ­
nın Akropo l 'daki tahtı nda kur u l d u ğ u n u sığı ndık­
l a rı S a l a m i s v e Aig i n a adalarından seyrederken,
i ra n dona nınası da Y u n a n s u larına demirlemiştir.
i ki f i l o karşı karşıya d ur u p bekleşirler. Ama S er h as
deniz savaş ı n a g i rsin mi, g i rmes i n mi diye i ki rc i k ­
l i d i r. Do n a n ması , ken dine z o r l a ortak etti ğ i A na­
d o l u k ı yı ş e h i rleri nden devşiri l m iş g e m i l e rd i r. Bir
karara varmak i ç i n ortak f i l o komuta n i a r ı n a d a ­
n ı şmak gerek. Serhas b u ödevi başko m uta n ı M a r ­
do nios'a yü k l er. M a rdonios komuta n l arı bir bir
d o l a ş ı r, hepsi a y nı f ikirded i r, h e p s i d e n i z savaşına
g i rm e l i derler. S ı ra H a l i ka r nas kraliçesi Artemisia'
ya g elince, aldı H erodot, baka lım n e d ed i:

42
 «Artemisia'ya, H el las'a karşı savaşa katı l a n b u
kad ı na çok şaşıyorum doğrusu. Kocası ö l m üş, yö­
neti c i l i k kend i s i n e kaldığından, erkek l i ğ i nden g i r­
m işti savaşa, hiç b i r zoru n l uğ u o l ma dı ğ ı halde. Adı
Artemisia idi o n u n, L ygdamos'tu babası, baba so­
yundan H a l i karnas'l ı, anadan G i rit'l iyd i . H a l i ka r nas,
Kos, N isyros ve Kal yndos o n u n buyruğ u ndaydı .
B eş g emiyle katıl mıştı savaşa ve bütün donanma­
da S idon' l u l a rd a n so nra, e n ünlü gemiler onun g e­
t i rd i kl eriydi, tek m i l savaş orta k l a rı · a ra s ında e n iyi
öğütleri o vermişti kra l a . » Arte m i s i a M a rdo nios'a
şöyle der: « Benden ya n a k ra l a ş u nları söylersin,
M a rdo nios, ben ki E u boi n ö n ü nde e n korkak, en az
yara r l ı k gösteren ortakl a r ı nd a n değ i l d i m, ben şöy­
le d iyoru m : «Efe n d i m, düşü ncem ne ise o n u a ç ı k­
l a m a k, sen i n i ç i n en doğru gördüğüm yo l u s a n a
b i l di rmek boyn u rn u n borcudur. B e n d e r i m ki g e m i ­
lerini esi rge, g i rişme d e n i z sava şına. Çünkü bu
a d a m l a r denizde sen i n kilerden üstü n d ü r, erkekler
kadı n l a rd a n n e kadar üstünse o kadar. Hem n e d iye
a t ı l a c a k mışı m i l l e de deniz savaşı n ı n teh l i kesi n e ?
Ati n a 'yı e l e g e ç i r d i n y a -on u a l m a k i ç i n ç ı k m ı şt ı n
b u sefere- H el la s' ı n öbür toprakları n ı da a l d ı n . H i ç
b i r engel k a l m a d ı yo l u nda. S a n a karşı koya n ları
s i l i p süpürd ü n, na s ı l s ü p ü r ü l m eleri g e rekse. H el l e n­
l e r sana daya namaz uzu n z a m a n, o nl a rı b i r dağıt­
tın mı, her b i ri kaçar, kendi şehri n e sığ ı n ı r. Bu a d a ­
d a yiyecekleri de yok, duyd u ğ u m a göre. H e m yaya
orduyu Peloponez'e sü rersen, oradan gelenler g ö ­
nül rahatl ığıyle b u rada kalmazlar el bette. Ati n a
uğruna deni z savaşına g i rmeyi akıllarından bile
geçirmezler. Y o k h e m e n g i r i şirsen d eni z savaşına,

43
korkarım ki d o n a n m a n b oz u l u r ve yaya l a r ı n da yok
o l u r. B i r de ş u n u koy a k l ı n a ki, çokl u k, en iyi a da m ­
l a rı n buyru ğ u nda aşağ ı l ı k k ö l e l er vardır, oysa kötü ­
leri n iyi köleleri o l u r. S e n d ü nya n ı n en üstün ada­
m ı s ı n, a m a uşakl a rı n beş p a r a etmez, ortak d e n i ­
l i yar ş u M ı sır l ı l a ra, Kıbns l ı l a ra, K i l i kya l ı l a ra, P a m ­
phyl i a l ı la r a . . . Oysa ki h a y ı r g e l mez o n l a r d a n . »
« M a rdo ni os'la böyle ko nuş urken, Artemi si a ' n ı n
iyi l iğ i n i isteye n l er kayg ı l a n ıyorlardı, deniz savaş ı n a
g i rmesin d e d i ğ i i ç i n k ra l d a n ya n a o n a b i r kötü l ü k
g e l i r diye. O n u sevmeye nler, tekm i l orta k l ı k a ra ­
s ı nd a e n çok saygı g örüyor diye kıska n a n l a r sevi­
niyordu b u sözleri ne, gözden düşmesine yol a ç a r
düşü ncesiyle. Ortakl a r ı n ı n g ö rüşleri Serhas'a bil­
di r i l d i ğ i zaman, Artemisia ' n ı n ki ç o k hoşu n a g itti,
öteden beri a k ı l l ı b i l d i ğ i bu kad ı n ı d a h a da çok
övdü, a m a s o n kararı çoğ u n l u ğ u n f i krine uym a k
oldu.»
B iz i m H a l i karnas'lı tarihçi, S a l a m i s savaş ı n ı
so n ra d a n Aiskhylos'un g ö sterd i ğ i g i b i i ra n l ı l a r i ç i n
ezici bir yen i l g i, kork unç bir y ı k ı l ı ş diye a n l atmaz.
B a rbarla r ı n, G reklerin çoğ u nasıl savaştı, iyice
b i l m iyo r u m deyip, sözü hemen Artemisia'ya ge­
tirir: Kral d o n a nması e n kötü bir durumdayken,
Artemisia üç sıra kürek l i kalyo n u n u n peşi n e d ü ­
ş e n bir Ati n a l ı gemiden kurtu l m a k i ç i n m a nevra
ya p m ı ş, bakmış ki yol t ı k a l ı, ö n ü nde yurttaşı Kal yn.!
d a kra l ı D a masithymos d u ruyor. N e yapsın, ge m i ­
y i m a h m uz l a m ış, batırmış v e geçmiş . . Arkadan g e ­
l e n Ati n a l ı l a r da Arte misia'yı dost s a n a ra k
vazgeç­
·
mişler koval amaktan. iş b u n u n la da bitmez: sava­
şa uzaktan bakan Serhas'a biri : «Efe n d i m, Artemisia'

44
n ı n yiğitl i ğ i n e bak, b i r d ü ş m a n g e m i sini batırdı ! »
demiş. B a htsız Kalynda gemisi nden ta n ı k l ı k ede­
b i l ecek bir tek a d a m k u rtu l m a dı ğ ı i ç i n Serhas da
a ld a n m ı ş ve d i llere destan ş u sözleri söyl e m i ş :
« E r kişilerim b i rer ka d ı n oluverdi bug ü n, kadı n i a ­
rı m b i rer e r kişi !»

45
 6

«Korkunçtur sünger avc!lanmn çabas1,

insan için bundan güç iş olamaz.>>

Oppia n o s

R ı htıma ç ı kı n c a, t u n çtan bir zırh giymiş g i b i

o l duk. B öyles i ne s ı c a k g ö rmemiştik. Ya p ı l a c a k i ş l e r
vard ı : postaya g itmek, bize mektup telgraf var m ı
d iye bakmak; evlere telg raf çeki lecek, telefo n l a r
e d i l ecekti. B ize Badrum'da katı l a c a k dost l a rd a n h a ­
ber bekliyorduk. Asıl G ö kova yol c ul u ğ u Badrum' dan
sonra başlayacaktı. N e var ki b i rçok engeller y ü ­
zünden b u yol c u l u ğ u n progra m ı çi z i l ememişti d a ­
ha. B i r a z s i n i r l iydi k.
Sendeleye sendeleye yürür ken, birden şaşakal­
d ı m : l i m a n meyd a n ı değiş iverm i ş : sol d a bir d ü k­
kih ö n ü nde ta hta sehp a l a ra oturt u l m u ş di z i di z i

46
amforalar, c a m ı n d a s ü n g erinden tutun da el işle­
meleri ne kadar g ü ney kıyı l a rı m ızda tabiat ve i ns a n
e l i n e l e r yaratırsa, hepsi seri l i . K a r ş ı d a b i r d ü k­
kan daha, kartpostal, fotoğ raf, p u l. kitap, g a zete,
kabuklard a n ya p ı l m ı ş kolyel er, kü p eler. . . t uristik
satış yerleri, . hem de i sta n b u l 'd a bile eşi ne a z rast­
l a n a n bir zevkle döşe nmi ş ! F a h ri Ş a ka r ' ı n l i m a n
kahvesi n e daya l ı d ü kkan ı n a g i rd i m, içerde i k i Fra n ­
sız, b i r d e italya n pazarl ı k üzerindeyd i l er. Bod­
rum'a otomo b i l l e g e l d i kleri a nlaşı l a n Fra nsız karı
koca b i r h eybeyle, f i l kulağı denilen p a h a l ı c i n sten
b i r sü nger a l ma k istiyorl ardı . italyan koca m a n, yus­
yuvarlak bir pembe kabuğa g öz d i k m işti. Ya ba n ­
cıların testi a l ması yasak, m üzel i k m a l sayı l a n
arnforalar Türk g ü mrükleri nden d ışa rıya çıka­
r ı lamaz. Ama testi ler güney denizl erimizde öyle
bol ki, isteye ne 30-40 l i raya satılıyor e n büyükleri.
Lima nda daha biraz bakı n a c a k o l d u k : Rodos'ta n
g e l m i ş b i r italyan kotrası ; kahvede, birinde A l m a n ­
ca, ötekinde i ng i l izce konuşu l a n i k i masa . .. b i r d e
n e g ö reyi m : ya l ı nayak, t ı ğ g i bi bedenleri sımsıki
panto l o n l a r i ç i nde a h e n kl e s a l ı n a n iki k ı z . Sıcak
başıma v urmuş, sarhoş g i biyd i m : S a i nt- Tropez'de
,
s a n d ı m ken d i m i .
M e ğ e r züppe B . B. 'ler değ i l m i ş bu k ı z l a r, yur­
dum uzda yep yeni b i r b i l i m kol u n u n k u r u l ması i ç i n
a ğ ı r işçi g i b i ç a l ı şa n sualtı arkeo l o g l a rıymış. Kur­
b a ğ a adamlarla b i r l i kte d a l a r, batık gemilerin çi­
zimlerini ya p a r, denizaltı ç a l ı şmalarına e s a s o l a c a k
harita l a rı h a z ı r l a r l a rm ı ş . B u g ü ç i ş i n dü nyada tek
tük u z m a n l a r ı var, en ü n l ü l eri de kadı n, d a h a doğ­
rusu yirm i s i n i geçmemiş çiçek g i bi k ı z l a r. Koyn u n a

47
g i ren her va r l ı ğ ı a l a ca l ı, g iz l i b i r g ü ze l l i k parı l tı sıyle
süsleyen den iz, bu k ı z l a rı da denizc i le r i n düşlerine
g i ren Sireniere benzetmiş !
Badrum'da deni z arkeo l o g u olarak ç a l ı ş a n i ki
Fransız dostumuz var. O n la r ı b u l m a ğ a g ittik. Fe­
neri n karş ı s ı n d a k i bir yokuşu g österd i l e r, t ı rm a n ­
d ı k , kuytu b i r n a renc iye bahçesi, d i b i n d e a d a ev­
lerine benzer beyaz bir ev. Pen nsylva n i a ü nivers i ­
tesi n i n b u y ı l Bodrum'a g ö nderd i ğ i heyet burada
karargah kurmuş. H eyet başka n ı G eorge B az a d l ı
genç b i r Ameri ka l ı karş ı l a d ı b i z i . Ü ç y ı l ö n c e B a d ­
r u m ' d a rastla d ı ğ ı m Peter Throckmorton g i b i bunun
d a çoc u ksu, mavi b i r bakışı, çekingen b i r davranışı
var. Sualtı a r keolog l a rı d a l g ı ç l ı ğ ı n dışı nda yeri ne
g ö re fotoğrafçılık, f i l m c i l ik, m a k i n i st l i k, ya d a ya­
zarl ı k ya p a n çok yönl ü g enç ve sporcu i ns a n l a r dı r.
B u n l a r ı n prototi p i 1 958 'de Türkiye' n i n g ü ney s u l a ­
r ı nda a raştırmalara başlayan Peter Throckmorton'
du. Bu genç Ameri k a l ı i z m i r l i kurbağa a da m l a rl a
b i r l i kte b i r g a n g ava tutmuş v e Bodrum, M armaris,
F e thiye s u l a rı n ı F i n i ke'ye kadar taradıktan so nra,
çeşitli çağ l a rd a n k a l m a kı rkı aşkın batığa rastla­
d ı kl a r ı n ı b i l d i rmişti. En eskisi F i n i ke'ni n Anadolu
B u r n u n d a k i tunç çağ l ı M i no e n g e m iydi. B a t ı k de­
yince akla suyun dibine g ö m ü l müş bir g e m i g e l i r,
oysa ki g e m i diye b i r şey k a l m a m ıştır. Ağa ç tekne
za m a n l a yok o l m uş, ya l n ız gemi g ü verte l e r i nde m a ­
d e n d e n y a da p i ş m i ş topraktan zeyti nyağ, buğday
ve şarap taşımaya yarayan test i l er, küpler kuma
g ö m ü lerek k a l m ı şt ı r. Test i l e r i n yanyana d i z i l i ş i nden
g em i n i n boyu, biçimi kesti r i l eb i l i r. S u a ltı arkeo l ö ­
g u n u n ödevi, batığı b u l u p y ü k ü n ü yeryüzüne ç ı ka r -

48
m a d a n önce denizin d i b i ndeki d u rum u n u ç i z imlerle
kesinlemektir. F i nike b a tı ğ ı için b u yapı l ı nca, 3 300
yıl öncesi nden k a l m a o l d u ğ u a n l a ş ı l m ıştı. Bu g e ­
m i n i n testileri v e ö l çek o l a r a k k u l l a n ı l a n t u n ç k ü l ­
çeleri Badrum kalesi n i n müzesine akta rı l m ıştır.
Pennsylva n i a ü niversitesi b u mü zeyi g e l i şti rmek, g i ­
derek, B adrum kales i n i o na r m a k niyetindeymiş.
B adrum'daki k urbağa a d a m l a r bug ü n B iz a n s
çağ ı n d a n b i r b a t ı k üzeri nde ç a l ışıyorlar. Ş e h r i n 1 2
mil kuzeybatısındaki Yassıada, Throckmorto n ' u n
dediği g i b i bir amfora tarlası d ı r; H a lik a rnas'a, K n i ­
dos'a, Kerme Kö rfez ine g iden g e l e n tek m i l g e m i ­
l e r bu a d a n ı n ö n ü nden geçer, a m a o r a l a rı ç o ğ u za­
man fı rtı n a l ı, a d a n ı n a ç ı ğ ı nda d a bir sığ b u l undu­
ğ u nd a n, birçok g e m i ler burada karaya çarpıp bat­
m ı ş l a rd ı r. Roma, B iza ns, Rodos ve Arap batı k l a r ı ­
nın o n b i nlerce a rnforası arası nda, 1 8'nd ve 1 9 ' n c u
yüzyı l l a rd a n kalma kalyo n l a r ı n da i z l eri g örü l ü r.
B u g ü n Yassıada'ya b i r şat bağ l ı d ı r, arkeolog ­
lar g ü n l ü k ç a l ı ş m a l arında k u l l a n d ı kl a r ı a ra ç l a r ı b u
şat ı n üstü nde b ı ra kt ı l a r.
H er g ü n motorla Yassı­
.
a d a 'ya g i d i p, a kşam geç vakit dönerl er. B iz a ns ba­
tığı da kurta rıl m ış, kal ı nt ı l a rı m üzeye aktarı l m ı ş
g i bi dir. Arkeo l o g l a r, . h e l e sualtı a rkeologları, bu­
l u nt u l a rı g ü n ı ş ı ğ ı na çıkmadan, ç o k ko n uşmazl ar.
Ama Yassı a d a b i r defi ne yata ğ ı olsa gerek. Geogra­
fic M ag a z i n e'de yayı n l a n a n fotoğraf ve yazı l a r ı n
Amerika v e Avr u pa'da uya ndı rdı ğ ı i l g i, bizim d e s u ­
a ltı a rkeolojisi n i beni mseyip b u a l a n da ki araşt ı r m a ­
l a ra destek o l ma m ı z B a d r u m m üzesine p a r l a k b i r
g e l ecek müjdeliyor.
i b ra h i m Kaptan bizi rıhtımda karş ı l a d ı . D a l g ı ç

49
elbisesi ne a l ışık gövdesi üfürü l m ü ş g i bi, ko l l arı ba­
cakları açık, s a l l a n a sal l a n a yürüyen, Deli i bra h i m
süng erci l i kl e epey para kaza nm ış, ne va r k i fırsat
düştü kçe, s ü n g eri, balığı b ı ra k ı r, t i ra n d i l i n i alıp
dostla rıyle G ökova gez inti l e r i n e çıkar. Ağzı k u l ak­
l a r ı na vararak a n l atıyordu B a l ı kçıya : «Bir yeni
motor yaptırıyorum, a d ı n ı H a l i karnas B a l ı kçısı ko­
yacağ ı m . Gel sana gösterey i m . »
A k d e n i z l i m a n l a rı n ı n çoğu g i bi, Badrum'un da
ba ş l ı c a özel l i ğ i canlılık. Limana g iden g e l e nleri,
ka hveye g i ren ç ı ka n l a rı' seyretmekle i nsan oya l a ­
n ı yor, b i r a n o l s u n i ç i s ı kı l m ıyor. P a l u ko d a h a g ö ­
r ü n memişti. H a ni ayna l a r, paraketa l a r ? B u nca mek­
tuplaşma boşa m ı g i decekti ?
«Yok, yok, g e l i r, korkma g e l i r, » dedi i htiyar b i r
s ü n g erci. Demesiyle Pal u ko ' nun sokak köşesi nden
ç ı ka g e l mesi bir o l du.
Badrum'da P a l u ko d iye b i l i nen M ustafa Esi n
g ö k g ö zlü, kes kin bakışlı, k ı rç ı l bıy ı k l a rı ağzı n ı n
üstüne sarkan yetm i şl i k b i r balıkçı dır. G ergi n, d ü ­
ğ ü m d ü ğ ü m kasla kiriş demetlerinden o l uşmuş yağ ­
sız gövdesi, ömr ünü denizde b a l ı kçı l ı kl a g eç i re n i n ­
sanl a rı n çet i n g ü cünü taşır. P a l u ko 'suz b i r Bodr um,
b i r Cova düşünü lemez. B u kıyı l a r ı n ko p a r ı l m a z bir
parçası o l d u ğ u n u kendi de b i l ecek ki, a ltı çoc u ğ u ­
n u da i z m i r'de ev l e n d i r i p yerleşt i rdiği h a l de, Bad­
r u m ' d a n ayrılmaz. A h u g i b i g ü ze l m i ş P a l u ko' n u n
kızları. Ke ndis i ne söyleyecek o lsanı z: « E h, g ü ze l d i r ­
ler ! G ü z el l i kten ne ç ı k a r, n a m u s l u, d o ğ r u i ns a n o l ­
'
s u n l a r>>k a rş ı l ı ğ ı n ı verir. P a l u ko a kı l l ı a d a m d ı r.
Kızları n ı memu rlardan, s ubayl ardan isteye n l e r o l ­
d u, vermedi. M a ra ng oza, h a l l aca, bakka l a verdi.

50
B a n a yüksekten bakacak d a m at istemem» diyordu
o zama n l a r. P a l u ko G iritl i d i r. B a l ı kçıyla başbaşa
verip ko n uştu k l a rı zaman, k u l l a ndı kl a rı dil türkçe
mi, rumca mı, italyanca mı, kestiremezs i niz; yer
yer i n g i l izce denizci l i k terimleri n i n d e sızd ı ğ ı b i r
d i l karması o l s a gerek, b i n lerce y ı l boyu nca çeşitli
ırk ve u l us l a r ı aynak, ı ş ı ltı l ı bir uyg a rl ı k i ç i nde bir­
l eştirmiş Akdeniz' i n d i l i . P a l u ko'ya sevg i m iz, baş ı n a
korsanca sard ı ğ ı mendi lden, aya kl a rı n ı n nasırlaş­
m ı ş esmer l i ğ i n e kadar Akde ni z ba l ı kçısı n ı bütü n
öze l l i ğiyle c a n l a n d ı rması ndandı r. Geçen y ı l l a r ı n b i ­
r i n d e Fra nsa ' n ı n Akdeniz kıyısı nda ki Anti bes'deydi m .
B i r a kşam üzeri, b a l ko n d a n a ş a ğ ı bakarken, rıhtım
d uva rına oturmuş esmer yüzlü, u z u n bıy ı k l ı, e n ­
sesi kat kat k ı r ı ş ı k b i r ihtiyar g ö r m ü ş : «Aa, Pa l u ­
k o ! >> diye bağı rmıştı m . Arkadaşım a n l attı : «Köy ü n
i htiyar bal ı kçısı. Zava l l ı den ize ç ı ka rn ıyar a rtı k, köy
h a l kı n ı n yard ı m ıyle yaşıyor. B i r de ress amiara m o ­
del l i k eder.» - « B i z i m P a l u ko b u n d a n çok, ç o k g ü ­
zel d i r,» deyi p içeriye g i rdi m .
Pal u ko köşe baş ı n d a n o l a nc a g ü zel liğiyle g e l i ­
yord u . Bayra m m ı ş g i b i siyah pa ntolon, siyah fot i n
v e yaz k ı ş üstü nden ç ı ka r m a d ı ğ ı tiftik yününden
beyaz kaza k l a rı n ı n en yen i s i n i g i ymişti. Çokta ndır
g örüşmemiş dostlar ı n sevi nciyle selaml aştık. Liman
kahvesine otu r u p yolcu l u ğ u m uz u ko nuşmağa koy u l ­
d uk.
H a l ikarnas B a l ıkçısı ' n ı n Bodrum'a her g e l i şi n ­
d e d ü kka n l a rd a n, evlerden, sokak köşeler inden a d a m ­
l a r koşag e l i r, e l i n e sarı l ı rlar, öpmek isterl er, ko l u n u
kopamcas ı n a s a l l a rl a r :
« H oş geld i n, Cevat bey, n a s ı l s ı n ?»

51
Paluko, 1946 Mavi Yolculuğunda ( Bedri Rahmi)
 Aşırı saygı ve sevg i b e l i rt i l er i nden hem sevi­
nen, hem s ı k ı l a n B a l ı kç ı d a :
« Eh, n as ı l o lacağız, iyiyiz,» deyip b i r « M erhaba»
ile sıvı ş ı r.
Kahvede de masamıza g e l e n gelene . Derli top­
lu b i r ko n uşma a l a m ıyordu. Nasıl olsa, daha b i r g ü n
Bodrum' d a kalaca ğ ı m ı z a n l a ş ı l ıyor. Füreya ' dan b ekle­
'
diğimiz telgraf g e l d i: «Ya r ı n i l k uçakla· i z m i r'e g i ­
diyorum, akşama Bodrum'dayı m» d iyor. Ankara'da n
Bodrum'a b i r g ü nde g el i n i r m i, g e l i nmez mi, b i z
kahvede bunu tartışırken, Tosu n ' l a B as k ı n ç ı k a g e l ­
di ler. i kisi d e s a ka l l ı .
Tos u n ' l a B askı n Badru m ' u n a v l a d ı ğ ı i sta n b u l
çoc u kl a r ı dır. 1 958'de E t v e B a l ı k Kuru m u n u n b i r
vap uruyl e g ü ney kıyı l arında sü ngerc i l ik v e b a l ı k ­
ç ı l ı k üzer ine i ncelemeler yapmak i ç i n Bodrum'a
gelen Tos u n Sezen, Peter Throckmorto n ' u n araştır­
m a l a r ı n a katılmışt ı. S u a ltı arkeolojisini sevmişti, a m a
o n u Badrum'da a s ı l çeken süngerc i l i kti. S ü n g e r avı ­
n ı n ya p ı l d ı ğ ı i l kel koş u l l a ra ü z ü l e n bu tosun g i b i
del i ka n l ı vurg u n belas ı n a u ğ r a m a m a k i ç i n nas ı l dav­
ra n m a k g erekt i ğ i n i her önüne gelen s ü n g erciye a n ­
latm ış, modern daima araçl a rı y l e gösteri ler y a p ­
mış, s ü ngerc i l i ğ i b i rkaç zeng i n i n tekelinden k u rta­
r ı p, süng erci l eri kooperatifierde toplamak, böylece
ekmeğ i n i arsl a n ağzı nda n ç ı ka r a n dalgıcın hem
kaza n e ı n ı düzenlemek, hem de kaçakç ı l ı 8 ı ö nl e m e k
üzere çareler d ü şünm üş, sonuç a l a m a d ı ğ ı b i rço k
çabalardan sonra ist a n b u l ' a dönüşü nde şöyle de­
m i şti. «Aske rl i ğ i m i yapmaya geldim. Bitirir bitir­
mez, Bodrum'a döneceğim. Sü ngerc i l i k yapaca ğ ı m .
Uzaktan l af etmekle o l m a z b u iş.»

53
 Tosun sözü n ü tutm uş. Baskın Sokul l u i l e birlik­
te aylığı 70 l i raya k i ra l a d ı kl a rı b i r evde otu r u p sün­
gerc i l i k yapıyorlar. Badru m ' u n vurg u n yem i ş ü n l ü
s ü ng erci l e r inden Gavur Ali'yle ortaklaşa ç a l ışıyor­
l a r. B i ri tir a n d i l, öbürü piyade i ki kayıkları var.
Tira n d i l i n a d ı Gavur A l i, kırmız ıya boya l ı piyade­
n i nki Tımarha ne. Tosu n da, B askın da sağ l ı k, neşe
saçıyorlar. i şleri iyi g i diyormuş. Bu varl ı kl ı i st a n ­
bul çoc u kl a rı n ı n B a d r u m ' d a işleri n e d i r d i ye d ü ş ü ­
n e n l e r ç ı k a b i l i r. Bugün bir ban kada, bir şirkette
m e mur, yarı n m ü d ü r o l a b i l i rl e r. Oysa ki Tosun'la
Baskı n şeh i r g e n ç l i ğ imize örnek diye gösteri l m e l i
bence. Bir gerçeğe dayanmayan kuru ü l kü c ü l ü kl e
Anadolu'da bir a d ı m b i l e a t ı l a m a d ı ğ ı n ice n ice d e ­
neylerle gözümüzü n ö n ü nde. A m a bir i nsan Anado­
l u'da b i r yere g ider de, o yerin yaşayı ş ı n d a n hoşla­
n ı r, kazanç yo l l a r ı n ı beni mserse, üstel i k kendi e k ­
m eğ i n i çıkarı rken, o ra n ı n yer l i sine daha ye ni, d�­
ha veri m l i ç a l ı ş m a yo l l arı gösterip onun d a yetiş­
mesine meydan verirse, b u n a gerçek ve fayd a l ı ü l ­
kü c ü l ü k den i r. N e g a r i ptir ki, ülkücü l ü ğ ü n b u çe­
Ş idine a i l e l e r karşı koyar, a m a n o ğ l u muz i st a n b u l 'a
dönsün diye direnirl er.

Badru m'da iyi b i r lokanta kuni l a m a m ı ş d a h a .

O sıcakta p a z a r meyda n ı ndaki M u radı n lokantas ı ­
na g i d i l emezdi. D e n iz kıyısında b i r ç ı naraltı var,
a m a i bra h i m Kapta n ı n bize verd i ğ i bal ı k l a rı pişir­
mek i ç i n bile saatlerce bekl etti. Bu bal ı kl a r da buz­
h a nede s a kl a n m ı ş ufak tefek şeylerdi. Son g ü n l er-

54
de b a l ı k ç ı k m a m ı ş Bodrum'da. S i rkü lerde bal ı k has­
retiyle. g e l i n den iyord u. H a sret g e l m iş, hasret g i ­
decektik g a l i b a .
Ertesi sabah hedef .Ka raada'yd ı . Kara a da ' n ı n
kükürtlü s u kaynayan mağ a rası mavi yo l c u l u ğ u n
baş ı n d a n beri d i l l ere destan o l m uştu. N e rdeyse b i ­
l enler b i l meyenlere değ i l de, b i l meyenler b i l e n l ere
a nl atacaktı. H a n ı m l a rda bir h az ı rl ı k, bir tel aş, s a ­
b u n l a r, taraklar, h av l u l a r ç ı ka rı l d ı . H a mama g i d i ­
l iyordu.
« i y i ama nerde yemek yiyeceğ iz ?»
« M erak etme, bug ü n Leyl a ' n ı n g ü n ü, kız ted­
birli davra ndı : Badrum'dan kıyma aldı, köfte' y a p a ­
cak.»
« B a l ı k y o k m u ?» ·
«Ağ l a rd a n ç ı k m a d ı . Anlaş ı l a n ba l ı k k a l m a m ı ş
bur a l a rda. D i namitle kökü nü kurutmuş lar.»
Yolcu l u ğ u m uz u n üçüncü g ü n ü h a n ı m l a rı n ev
h a n ı m i i ğ ı b i rden ç ı ktı o rtaya. H e m ne çıkış ! M i n ­
taksl a r, faylar l a köpüren s ı c a k s u l a rda bulaşıklar
yıkanıyor, koval a r d o l u s u deniz suyuy l a g üverte
süpürüyo r l a r, memiş h a n e n i n tavanı, duvarları, k u ­
buru, su tenekes i n i n içi d ı ş ı , her şey g ı c ı r g ı c ı r te­
mizleniyor. M u stafa'da n hayır yok. Gözünde kor­
kunç i r i l i kte bir arpa c ı k ç ı kmış. Ziya ' n ı n s ü rd ü ğ ü
sarı merhem irin gibi akıyor gözkap a ğ ı n d a n .
« M a ğ a ra n ı n k ü kü rt l ü suyuna g i rsin, bir şey
k a l m az . »
«Am a n a m a n, ç o c u ğ a g eçer, istemem.»
Karaada ' n ı n kıyı sında kaymaka m ı n biri bir k a p ­
l ı c a yaptırmıştı b i r za m a n l a r, tek katlı, çok odal ı,
uz un bir ya p ı . Kaymakam g i tt i kten sonra, bu ya-

55
pıyı bırakmışlar. y ı k ı l s ı n, b i r d uvarları k a l m ı ş ayakta.
B i r köşes inde de köyl ü l e r otu ruyor. Evi n ö n ü n e
çardak kurmuşlar, kahve işletiyo r l a r, çocukları d a
m a ğ a raya g i renlerden p a r a a l ıyor. A m a n e kadar
para ! O n beş yirmi kişi g ir d i k de b i r l i ra m ı ne verd i k !
«Ah, a h, biz böyleyiz ! -ciye dövünüyor kad ı n ­
l a r- . B aşka memlekette o lsa, b ı ra k ı r l a r m ı y d ı bu g ü ­
z a l i m yeri ! B izim p a r a m ı z y o k ki t a m i r ettire l i m
de işlete l i m . »
M avi yol c u l a rı n i kisi b u meseleyi uz u n uzadıya
konuşt u l a r, tartıştı l a r, sonunda Karaada'yı işletmek
için bir plan kurd u kl a rı n ı b i l d i rdiler.
«Sen ba n a bırak, seneye g ö rü rs u n,» dedi Ziya.
«Ağ z ı n ı seveyim, bu işi yaparsan, sen yaparsın.»
« B iz de müşteri o l uruz. Her birimize b i r oda
kira l a rsı n . »
M avi yolcuların m a ğ a ra d a ki neşes i n i a n latmak
öyle kolay i ş l erden değil. Elektrik feneri, deniz g ö z ­
l ü kleri v a r dı y a n ı m ızda. Deniz g özlü kleri n i t a k ı p,
suyun a kı nt ı s ı nca m a ğ a ra n ı n ağzı n a kadar yüzen­
l e r, fenerlerle m a ğ a rayı taraya n l a r ve, « B u ld u m,
kayna ğ ı n ı b u l d u m ! » - « E n sıcak yeri burası ! », ya da
« B i r t ü nel, ço c u k l a r, b u rd a n g el i n ! >>. b i ra z sonra
da, « D i kkat baş ı nızı eğ i n ! D i b i n e g e l d i k ! » diye bağ ­
rışa n l a r, türkü çağıra n l a r, g ü l e n l er, b i rbirleri n i ko­
valaya n l a r . . . Kükürt l ü s u gözlere iyi g e l i r di ye, su­
yu n a lt ı n d a g özlerimizi m i açmadı k, tek köpüren
sabun o d i ye, Cel i l e ' n i n tül şa m p ua nı ile baş m ı yıka­
madı k ! H a st a l ı k l a r ı n t ü m ü nden kurt u l d u k, genç­
leştik diye g ü l e oynaya ç ı kt ı k m a ğ a ra d a n . ista n b u l ' a
döndükten sonra, i k i m a v i yolc u n u n a ğ z ı n d a n
ş u n ları duyd u m: «Aya ğ ı mdaki nasır düştü. Çok

56
zah met veri rdi, hep pediküre g i derd i m . Kendi l i ğ i n ­
d e n düşüverdi b i r g ü n . I l ı c a n ı n işi . »
..

O g ü n a kş a m a kadar Karaada'da k a l d ı k. B i z den

kapitea parası_ a l a n çocuklar uydurma birer z ı p k ı n ­
l a ü ç k ü ç ü k a htapot tuttu l a r. i nsa n a bir s ü r ü d e n i z
f a c i a s ı hatırlatan a htapot sevi m l i b i r hayv a n de­
ğ i l d i r. Ama eti ıstakoz kadar lezzetl iym iş, üste l i k
d e s irt i i l e b a lık tutmak 1 ç i n o n d a n i y i yem o l m az ­
m ı ş . S u at a ht apotları kafa l a r ı n d a n tutup, l am i se l e ­
r i n i y umuşatm a k i ç i n yerden yere çarptı. Toz to p ­
r a k içinde kapkara kesilen a htapotları ısgara ett ik­
ten sonra yiyeb i l i rsen ye. Ahta pottan yana g örü p
g ö receğ i m i z bu kadarmış. Yo l c u l u k boyu nca başka
ahta pot tut u l a m a d ı .
O gece Fü reya Bodrum'a s a a t d o k u z d a v a rd ı .
Ertesi sabah G ö kova'ya a çı l d ı k.

57
 7

«Deniz mavi mavi yantyordu . . . »

H a l i karnas B a l ı kçısı

Coğrafya h a rita la r ında Kerme körfezi diye gös­

ter i l e n körfeze Badrum'da bu adın veri l di ğ ini bir
defa c ı k o lsun d uyma d ı m . Cova diyorlar. B a l ı kç ı 'ya
göre Cova G ö kova ' n ı n kısaltı l m asıdı r. Ne var ki B a ­
l ı kç ı n ı n i z m ir'den a l d ı ğ ı porto l a n a (büyük gem i c i
h a ritası ) v e a l manca bir kitaptan fotoğ rafı n ı çe­
kip gemi kamaras ı n ı n c a m ı n a yapıştı r dı ğ ı m ı z h a r i ­
·

taya bakı l ı rsa, i n g i l izce porto l a nda v e a l m a nc a h a ­

ritada «Djova» yaz ı l a n Cova, körfezi n y a l n ı z d i b i ­
ne veri l e n b i r i s i m d i r. Cova G ö kova'dan g e l s i n g e l ­
mes i n, körfez i ç i n b u n d a n d a h a uyg u n bir a d b u ­
l u na maz. G ö z a l a b i l d i ğ i n e u z a n a n bir avaya b e n ­
zer, reng i g ö ktür, yani söz l üğ ü n şu a ç ı k l a masına

58
t ı patıp uya r : « Gö kyüzü n ü n, deniz i n, büyük s u l a r ı n
rengi, m a v i veya yeşi le ç a l a n mavi.»
Cova'ya ilk gelen, denizi n mavi l i ğ i n e şaşar :
«Ömrümde b u k a d a r mavi b i r d e n i z g örmed i m»
der. B a ktı kça, mavi lerin b i n b i r çeşidi seri l d i kçe gö­
zünün önü ne, lacivert çivit rengi, mor, me nekşe,
yeşil. zümrüt yeşili, diye re n k a dları b u l u p s ı ra l a r.
türkçeleri yetmey i nce, i nd i g o, S a ks mavisi, Pr usya
mavisi gibi tek n i k terimiere başvurur, d urmadan
başka b i r maviye boya n a n denizi n karşısında o d a
yetm eyi nce, d ü nya d i l leri n i n yoksul l u ğ u n u a n iayı p
susar. Susar ve bakar. Ressamsa, b i r i ki g ü n baktık-
tan sonra, boya larma sarı l ı r, mavi. yeşil. mor h a ­
relerin arasında g ö kten fırla t ı l m ı ş p a r a l a r g i b i p u l
pul a lt ı n l a r ı n ışıltıs ı n ı yaka la m a ğ a, renkle ışığ ı n
t a kıyıyadek oynaş ı m ı n ı boyayla tırçayla verrneğe
g i riş ir. Yaka l a r da verir mL b i l mem, bir b i l d i ğ i m
varsa, Cova mavisi n i n �g e l i n b u n d a n böyle i s i m
aramaya l ı m d a Cova mavisi diye l i m b u n a- i ns a n
g öz ü n de n öte g ö n lü, c a n ı a ydın, s ü re kli, derin b i r
mutl u l u ğ a boyad ı ğ ı d ı r. Öyle b i r sevinç mavisi k i
ressa m ı ressam, sanatçıyı sanatçı, i nsanı i ns a n et­
m eye yeter.
Körfez beş a ltı günde gez ileb i l i r. Ne va r ki her
köyü nde demirlemek, her b ü kü n ü g ereğince gör­
mek için e n azından o n gün ister. Bu o n günü hiç
bir yolc u l u ğ u muzda ayırama d ı k Cova'ya, onun i ç i n
h e r yo lcu l u kta n yü reğ i m i z özlemle sıziayarak döndük.
M a cera'yı on g ü n l ü ğ ü n e t utm uştuk, g ü n l üğ ü n e
epey kira verd i ğ i mize g öre, o n g ü n ü g eçmemiz tar­
tışma konusu bile o lamazdı. Kuşada s ı ' ndan Bodrum'a
i ki g ü nde g e l m iş, bir gün de Badrum'da ka lmış-

59
tık. Dönüşe de i ki g ü n ayıracak o l u rsak, beş g ü n
g i b i kısa b i r zama n k a l ıyordu Cova'yı gezme­
ğe.
Kuzey kıyı l a rı n d a n başlayarak d a l a n a c a kt ı k Co ­
va'yı. Artık i l k a m a c ı m ı z bal ı k tutm a k o l m a l ıyd ı .
Çü nkü balığa" k a t ı k d iye k u r u l a n k u m anya g ö z g ö ­
r e g ö r e erim işti. P a l u ko aynası, g ö nderi, p i no logosu
i l e katı l m ıştı bizl ere. R e n g i u ç u k, yam a l ı i ş p a nto l o ­
nu, b a ş ı n a tepes i n i a ç ı k b ı ra kı rc asına sard ı ğ ı m e n ­
d i l i i le g e ç t i g e m i n i n pruva s ı n a . Ç ı p l a k a ya kl a rı n ı n
b i ri n i baston a dayamış, sol eliyle f l o k d i reğ i n e h a ­
fifçe tutu n uyor, gevşek sarkan sağ eliyle kaptan
köşkü ndeki dü maneiye yol gösteriyordu . G e m i n i n
kılavuzu, a s ı l , kapta n ı P a l u ko'ydu bundan sonra.
Ya r ı m asırl ı k ba l ı kçı l ı k h ayatı ona Cova ' n ı n her ka­
yası n ı, her sığ ı n ı öğretmişti. Gene de d i kkat kes i l ­
m i ş, s u ları d e l e n gözler i n i d e n i z i n d i b i nden ayı r­
mıyordu. Eli, havada dengeye g e l e n· k uş u n d u rg u n
ka nadı g i b i k ı p ı rd a n ıyor, boğ u m boğ u m p a rmakla­
rı n ı n bi razc ı k k a l kma sıyla, « S a ncak, a ç ı l ! », b i ra zc ı k
i nmesiyle, « iskele, yana ş bı işa reti veriyo rdu.
Orak B u m u n u dö nerken, motor yava ş l a d ı . K ı ­
yıya i y i c e yaklaşmıştık. S i rti n i n tam sırasıydı. B a ­
l ı kçı n ı n i k i s i rtis i n i i k i o ğ l u attı. i lk s i rt i m i z d i b u :
mavi yol c u l a r kıça b i riktiler, perva n e n i n ça l ka l a d ı ­
ğ ı s u l a r arasında z ı p z ı p z ı p l ayan sandala ve d e n i ­
ze telgraf telleri g i bi uza n m ış, vakit v a k i t birbiri n e
değecek kadar yaklaşan masi n a l a ra ba kaka l d ı l a r, o n
o n beş d a k i ka. Sonra g üvertadeki yeri ne d ö n d ü
h erkes. O r a k a d a l a r ı karşımızda yemyeşil seriliydi.
Oturan yok m u bu g ü zel i m adal arda ? Derken bir
H oop ! d uyuldu p u p a d a n . Motor z i n c i r şakırtısıyle

60
d u rduruldu. M e s i n a l a rı n b i ri ha babam çeki l iyor.
Ama h a n g i s i ? P u paya üşüşen gövdelerden bir şey
görü l m üyor ki.
« N edi r ? N e tutu ld u ?»
« B i r b a l ık . »
« N e b a l ı ğ ı ?»
« S i n a g rit, ufak b i r si nagr it. »
« K i mseyi doyurmaz bu.»
S i rtiler gene atı l d ı . Motor gene ç a l ıştırı l d ı .
i k i nci hop ses i ne a l dıran o l m a d ı . Oysa k i bu bal ı k
başka b a l ık m ı ş : s i rti n i n b i ri takılmış. P a l u ko ile
S i n a sandala atladı l a r, g e m i d i reğ i ne daya l ı d uran
uzun g ö nder kayığa uzatı l d ı . P a l u ko aynayla de­
n iz i n d ib i n i tararken, S i na d a e l i nde g ö nder, s i rtiyi
kurtarmağa h az ı r l a nıyordu. D a l a n d ı l a r d urdu l a r. . Ya­
rım saat mı, bir saat mı ne sürdü. M av i yo l c u l a r ı n
kimi denize g i rmiş yüzüyor, kimi kitap o kuyor,
k i m i üst g üvertede g ü neşleniyor. G ü ng ö r i le Ö z c a n
a m b a r kapa ğ ı n ı n üstündeki satranç oyu n l a r ı n a baş­
l a m ı ş l a r. S a n c a k sırasına otu rm u ş üç dört kişi,
ellerinde tüfek, denize attıkları b i r kibrit kutus u n a
n işan atıyorlar. S i rti kurt u l a m adı, mesi n a d i z i n e
d o l a n a n S i na b a c a ğ ı k a n l a r i ç i nde döndü g em i ­
ye.
« B a l ı kt a n ya n a tal i h i m i z yok,» dedi bi ri.
« E l bette o l maz, deniz- tanrı Poseidon'a sunu
sunmadı k.»
« N e s u n a b i l iriz ki ? Testi dolusu şara b ı m ı z yok
bizim.»
« M em i ş h a nedeki ko k u l u nesneyi s u n a l ım,» dedi
B a l ı kçı, ve yarısı erimiş katuru k a l ı b ı n ı fırl attı attı
denize. Poseidon b u s u n ud a n h i ç hoş l a n m a m ı ş o l a -

61
c a k ki, B a l ı kçıya b i r tek bal ı k tutturmadı b u n d a n
böyle.

Çökertme. Fesleğen Yayiası n ı n eteğ i n d e bir koy,

a dı n a benzeyen yoksul b i r köy, g ü m üş! beyaz birkaç
ev, kıyıda bizi karş ı l a maya koşan beş o n çoc uk.
D ü rb ü n l e bakıyord u k.
«Çakır Ayşe' n i n evi h a n g isi ?»
« N a bak, solda, so nda n bir evve l ki ev. D uvarı n a
k ı rm ı z ı biberler ası l ı . »
«Kapısı örtü lü. G e l d i ğ i m izi duymamış olacak.»
D uymaz olur m u ? Ç a k ı r Ayşe evde olsa çoktan
kapıyı açar, sütbeyaz yemenisiyle evin ö n ü nden el
s a l i a rdı bize. Yoksa . . . kötü bir f i k i r çaktı kafamda.
Pa l u ko'ya koştu m :
«Çakır Ayşe nerde ? N e o l d u ?»
« B i lmem.»
« Git P a l u ko, çabuk g it bak.)>
P a l u ko g en e böyle s a n da l l a karaya çıkmıştı b u n ­
d a n ö n ceki yol c u l u ğ u m uzda. Ta k ı l ıyorlar o n a : «E h,
Pa l u ko, Cova'ya a ç ı l d ı n mı, i l k i ş i n b u raya g e l mek.
Ç a k ı r Ayşe'ye h a ?» - «Yok, yok, köyden su a l ı rı z, yu­
m u rta var taze.» - «Yutturma, biz b i l i riz.» Kad ı n l ı
erkekli b i r k a l a ba l ı k karş ı l ıyor P a l u ko 'yu. Cova köy­
lerinde o n u t a n ı mayan, sevmeyen yok. Cıvıldaşan ço­
l u k çoc u k aras ı nda, mavi beyaz çiçekli pazenden b i r
e n t a r i g iymiş küçük, i nc e c i k b i r ka d ı n, ikide b i r y ü ­
z ü n e d ö k ü l e n a k kakü l l eri yemenisiyle örtüyor. P 9 -
l u ko o n u n l a kon uşuyo r, o P a l u ko'yla, P a l u ko o n a g ü ­
l ü msüyor. G özleri h e p g ü l e r Ç a k ı r Ayşe' n i n, çakır,

62
Çakır Ayşe (Foto A. Erhat)
g ö z l eri, Cova g i b i g ö k gözleri. Yüzü n ü n k ı r ı ş ı k de.­
risi pembe beyaz. Saygıyla öptüğüm e l i i n c e ve y u ­
muşak.
«Ayşe teyze, sana misafir geldik.»
« H oş g e l d i n iz, yavrum, sefa l a r g etird i n i z . » Her
birimize ayrı ayrı elini uzatır. Aramızda Fransızlar,
A l m a n l a r var. Çakır Ayşe her türlü misafire a l ış­
mış bir h a n ı mefendi rahatlığ ıyle hatır sorar. Söz­
leri n i n ya bancı dile çevri l mesini, o n u n karşı l ı ğ ı n ı
m em n u n b i r g ü l ü msemeyle d i n l er.
B i z kumsalda ateş yakıp M a rsilya u s u l ü b a l ı k
çorbası pişiri rken, Ç a k ı r Ayşe t o p saka l l ı köy m u h ­
tarı v e d a h a başka b i rçok köylülerle biraz uzakta
oturur. Sonra kahve içmeğe evi ne a l ı r hepimizi.
Yerde yumuşak k i l i mler seri l i geniş odası n a bağ ­
daş kurup yerleşiriz. Köyden a çı l ı r. Çökertme' n i n
büyük b i r derdi va r : akrep. Y ı l d a o n , o n beş çoc u k
akrepten ö l ü r. i l acı, aşısı y o k m u ? Var, b i r a r a i ğ ­
nesi Çökertme'ye g e l m i şti, a m a ş i m d i g e l m iyor. Ç o ­
cuklar k ı r ı l ıyor. N e y a p m a lı ? Fransız arkadaş ı m ız
U ni cef' i n Türkiye temsi l c isid ir. Onun k a n ı s ı n c a ço­
cuklar g ü rbüz olsa, a krep sokmas ı n a karşı koyabi­
l i r l er. i l k iş çoc u kl a rı n daya n m a g ücü n ü a rttı rmak,
iyi bes l e n meleri n i sağ l a m a k . i çtikleri suyu kaynat­
m a l ı , diyor, tam bes i l i süt içirmeli, diyor. Ç a k ı r Ay­
şe i l e çevresi n deki köyl ü l e r d i n l iyorlar sessizce. Çö­
kertme köyünde steril ize s u h a ? Zen g i nden sadaka
i ste, sana akıl öğ retsi n . M i l l etlerarası kurumların
Türkiye g e rçekleri n i kavramaktan ne k a d a r u z a k
o l d uk l a rı bel li, ama misafire bir şey d iyemezs i n ki.
Çakır Ayşe konuyu değiştiriyor:
«Saz ı n ı z var, bize bir türkü söyleyi n . »

64
 B aş l a ya c a k o l uyor, son u c u getiremiyoruz h i ç b i r
türkü n ü n . Ş e h i rl i n i n köylüye türkü söylemesinde
sırıtan b i r şey v a r.
« S iz d a h a iyi b i l i rs i n iz, s i z söyleyi n.»
O n l a r d a s ı k ı l g a n . Derken Çakır Ayşe sedirin
a l tı n d a n eski b i r g ra m ofon çıkarıyo r, b i r plak ko­
yuyor, k uruyor: bir şarkı n ı n c ı r l a k sesi d o l d u ruyor
odayı.
Bu köylü h a nı mefe n d i n i n oğ u l l a rı, kızları, to­
r u n l a rı v a r. H erkes sayg ıyla bakıyor o n a. M u hta­
rı n g özünde b i r şeyler d a h a p a r l ıyo r ona bak arken.
Cova ' n ı n a ltmışl ı k yosması b ug ü n bile s a p ı n a kadar
kadı n . P a l uk o ile Çakır Ayşe . . . yıl l a r geçmiş, i kisi
de yaş l a n m ı ş. . Ama b u hava, a r a l a rında sezi l e n bu
hava n e ? Cova, d a l g a lara karşı p ençeleşmekle ge­
çen bir ö m ü r, l a civert bir koyun d i binde d i n l e ndirici
b i r g ece seri n l i ğ i, yumuşak bir kad ı n varlığ ı . . .
S a n d a l P a l u ko'yla geri g e l d i :
« Ç a k ı r Ayşe yok. D ü n B odrum'a g itm iş, m a h ke ­
m e s i varmış.»
«Leva dem i r ! Çakal b ü kü n e ! Para keta koyaca­
ğım !»
B a l ı kç ı ' n ı n buyru ğ u n u yeri n e getirmek i ç i n ko­
ş uştu herkes.

Yemler B adrum'dan a l ı n m ı ş iyic e tuzl a n mıştı.

P a raketa l a r altı yüzer kulaç uzu n l u ğ unda o l u p be­
denlerine dört k u l a ç arayla b i re r köstek ta k ı l ıydı.
B ıçakla kesi l e n i stavrit d i l imleri d e her kösteğ i n
çenge l i n e ü ç defa g eçiriliyordu . Çakal B ü kü n d e se-

65
petlerin çevresine oturmuş B a l ı kçı, Pal u ko ve Ali
R ız a b u işi b a ş a r m a k için i k i saatten fazla u ğ raş­
t ı lar. G ü neş _batmak üzereydi ki sandal pa raketa­
ları koym a ğ a g itti. B i r g r u p mavi y o l c u karaya ç ı k­
m ı ş, öteki l e r gemide k a l m ıştı. S a n d a l yoktu ki g e l ­
s i n l er. G emide fenerler yanıyordu. M otor ç a l ı şm a ­
y ı n c a e l ektrik y a nmazdı. M acera b i r tayf g i b i s a l ­
I a n ıyor uzakta. N iç i n b u kadar a ç ı kta d e m i ri ed i ?
G ece, deniz in i ns a n l a r aras ı n a serd i ğ i ayı n c ı k a ­
ran l ı k sonsuz g i b i d i r. Bir g ar i p l i k çökm üştü. Ç a l ı ­
l ı klarda ç a ka l l a rın u l uması n ı d uyacaktık n e rd eyse.
B at u r kayda korkusuzca dol aşıyor, birbirinden t u ­
h af b i ç i m l i taş l a r, a ğ a ç p arçalarıyle ç ı ka g e l iyordu.
E l lerinde cep fenerleri üç dört a rkadaş ç a l ı çırpı
taşıyorlar. Koyun dibinde S ua t b i r ateş yakm ıştı bi­
le. N iş a n l ı sıyle baş başa v ermişler, s a b a h tutul a n si­
n a g ri d i ve paraketa l a rd a n arta k a l a n tektük balık­
l a rı kızartmağa koyu l m u şl ardı.
« S a n da 1 ! H ee, s a n d a l !»
Pa l u ko, Ali R ız a ve M u stafa karaya yana şıyor-
l a r.
«Gemidekileri g i d i p a l ı n y a h u . Yiyecekleri se-
petlere dol durup getirs i n l e r.»
« R a kıyı u n utması n l a r. Donduk bi z b u rda.»
«Aman ben i m h ı r ka rn ı da al, M ustafa.»
« B e n i m m uşamba m ı, karnarada a s ı l ı d ı r. »
« B a na pabuç l a r ı m ı getir, suya battım, aya k l a r ı m
ı s l a k. »
Derken ateş h arladı. K ı z ı l a levler ç a l ı l a rın bo­
y u n u aşıyordu.
«Aman bir orman yangını çıkarmaya l ı m !»
M av i yol c u l a r ateşin önünde topl a n m ı ş ısı n ı -

66
yorlardı. Y a n a n o d u n u n karşısında i n s a n g ö z kesi­
l i r, k u l a k kesi l i r. O h a r ı l h ar ı l değişen renkler, o
çıtırdı, o u ğ u ltu en c a n l ı v a r o l uş u n, en h ı z l ı yok
o l u ş u n ta kendisidir. Şu varl ı k felsefes i n i kuran i l k­
çağ d ü ş ü n ü rleri neden ateşe h i ç ö n e m verm e m i ş l e r ?
Bir Promethe u s efsanesi : Z e u s i ns a n l a rı n f a z l a g ü ç ­
l ü o l up d a t a n n l ara karşı g e lmesinden korktuğ u
için ateşi saklar o n l arda n . Prometheus t a n rı s a l
ateşten b i r parça ç a l a r ve i n sa n l a ra verir. B üt ü n
uyg a r l ı k b u ateşten doğar. Ama Z e u s Prometheus'u
korkunç bir cezaya çarpar: Kafkas dağ ı n ı n d o r u ­
ğ u nda b i r kayaya m ı h l a r, b i r akbabaya d i d i kletir
karaciğer i n i . Kanatları b u d a n m ı ş b i r efsane d eğ i l
m i ? Uyg a r l ı ğ ı n kayn a ğ ı n d a n g ö rd ü k leri ateşi n i ç i n
ş i i rl e r i n e k o n u etmemiş i l kçağ ş a i rleri ? Ho meres
H ep h a i stos'u topal, çirkin, g ü lü n ç bir d e m i rc i o larak
a n l at ı r. Yara d ı l ış ı sı nırlar içine almağa yeltenen,
i nsan ç a p ı n d a k i ö l ç ü l e r i n d ı ş ı n d a dengeleri bozu l u r
diye ödleri kop a n b u d ü ş ü n ü r l erin, b u ş a i rl e r i n kar­
ş ı s ı nda ateşe t a p a n i l ke l i n sa n ı n hayal g ü c ü ne
kadar daha üstü n ! Evet ama, i ç a ç m ıyor, neşe ver­
miyor ateş. B iz de ü rkek hayaletler gibi dalaşıyoruz
çevresi nde. H aydi, ateş da nsı yapal ı m, deniyor, el
e l e verip b i r h a l ay çekiyoruz, n e varki sesi m i z c ı l ız,
horon u m u z s ö n ü k kalıyor. B i raz so nra ko p'U P çö­
küyoruz yere.
Para keta l arı top l a m aya g iden s a n d a l g e l miyor
d a g e l m iyord u . Ateşi n doymazl ı ğ ı n a dal m ı yeti ş i r ?
Kor y ı ğ ı n ı n ı n çevres inde h a l ka o l m uştuk. Gece, ateş­
ten öç a l m a k istermiş gibi, g itg ide d a ra l a n bir
soğ u k çemberiyle sarıyordu bizi. Yüzü müz yan ıyor,
s ı rtımız donuyord u . S a n da l ı n feneri göründü koyun

67
u c un da . Kara d a l g a l a r ı n üstü nde s a l l a n a s a l l a n a
yanaşıyor. H e p i m i z kıyıya . koşt u k :
« H e Pal u ko ? N e var ? N e ç ı ktı ?»
Çakı l i a ra vuran kayıktan atlarken P a l u ko kısık
bir sesle, « B i r şey yok -dedi -, paraketal a r boş çıktı.»
Bu söz gecen i n ayazı n d a n d a daha d o n d urucuydu.
Artık bir tek düşüncemiz vard ı : döne l i m, g e m iye
dönel i m, sıcak, ayd ı n l ı k b i r i nsan çevresi nde b u l a ­
l ı m ken d i m i zi . Sandala ü şüştük. A l i R ı za : « K ı ç a
oturmayın, iskorpit var, çarp a r !» d iye bağı rıy ordu.
B eş altı k a d ı n b u r u n a oturduk. Ötek i l e r ateşin ya­
n ı n a döndü ler h emen. Y ü k l ü sandal kıyı n ı n ç a kı l ­
I a r ı n a i y i c e oturmuş, k ı p ı r da mıyordu . Küreklerde
çabalayan Ali Rıza sesl e nd i : « H e, itin, arkadan it­
senize !» Kimsen i n itmes i n e vakit k a l m a d a n s a n ­
d a l devrildi. B i rkaç k i ş i s u y a d ö k ü l d ü . B i r bağrış­
ma, çocu ğ u n h ü n g ü r h ü n g ü r a ğ l a ması . . . O gece sırıl­
s ı k l a m g e m iye dönen yol c u l a rı n değ i ş i p yata b i l mesi
için motor ç a l ıştı r ı l dı, elektrikler y a k ı l dı. Çakal
B ü kü, etki s i n i ancak ra h at bir uykuyla g i dere b i ­
leceğ i m i z kötü b i r o y u n oynamıştı bize.

68
 8
«Koştum benek benek 1ş1kla sarlll teknem,
ÇJ/g/n teknem, ard1mda yağ1z deniz atlafl.»

R i mbaud

N eşel i uya n d ı k. D a h a g ü n d o ğ m a d a n tatlı b i r

pembel i k b ü rümüştü Ç a k a l B ü kü n ü. G eeeki fac i ­
a da n sonra A l i R ıza a ğ l a rı a tmağa g itmiş. S a ba h
o n l a rı top l a m a ğ a ç ı k a rken,
«Ben size bal ı k getireyim de bir g ü ze l çorba
pişireyi m,» diye s a rı l dı küreklere. H a n ı m lardan C el i l e
i l e Peri h a n kıyı d a n k u rtarı l a b i l e n b u l aşıkları köp ü k l ü
s u l a rd a y ı ka d ı ktan s onra, kahve, çay, g a l eta, peyni r
ve reçel l e nefis bir kahvaltı yedird i ler bi­
ze.
«Bu s a b a h banyomuzu d e n i zde yaparız,» d e d i
Eyuboğ l u .

69
 M acera ' n ı n merdive n i n d e n s ı ra i l e d e nize i n i ­
yord u k ki,
« H eey ! bakı n, yun us b a l ı kl a rı !» diye b a ğ ı rd ı
biri.
B i r mil kadar ötede üç y u n u s b a l ı ğ ı a rd ı a rd ı ­
n a hopluyo r, s u yüzü nde b i r yarı m a y çiziyor, d a ­
l ıyorlar, g e n e ç ı k ı p, g e n e d a l ıyorlar. G üvertede b i r
koşuşma, denizde b i r bağrışma o ld u :
« B ize doğru g e l iyorl a r !»
«Korkmayın, i n sa n c ı l h ayva n lardır, bir şey yap­
m a z l a r. »
Yüzenlerden merdivene yaklaş a n l a r o l d u . Der-
ken üst g üverteden biri demize atl a d ı .
« Kimdi r ? K i m d a l d ı ?»
« Ki m o l a c a k, M idas'ın k u l a kl a rı . »
G ü ngör var g ü cüyle yüzüyordu y u n u s l a ra d o ğ -
ru.
«Aman, bir şey o l ma s ı n . »
« N e o l a ca k ? Ş a i rd i r o. Y u n u s l a r l a b i r s e l a m l a ­
ş ı r, ho şbeş eder, d ö ner. S o l u ğ u kes i l i rse, y u n u s u n
s ı rt ın a b i ner. U nu tt u n u z m u Ario n ' u n h i kayesi ­
n i ?»
H eredot' u n a n l attığı masa l l a r a rası nda Arion'
u n masalı kadar sevi m i i s i yoktur. Hem tari h ç i o n u
b i r masal diye değil, g e rçekten o l m u ş şaş ı l a c a k b i r
o l ay d iye a n latır: Ş a i rl e r a nası Lesbos'ta Ari o n a d­
l ı b i r ozan yaşarnıış. D i l i öyle tatlı, ç a l g ı s ı öyles i n e
dokun a kl ı ki, ü n ü M i di l li'den ç o k ötelere yayı l m ı ş.
G ü n ü n birinde adası d a r g e l m i ş Arion'a, d ü nya gö­
reyim deyip Korinthos'a g ö ç m ü ş . O ra h a l k ı n ı da
büy ü l e m iş, üstel i k Kori nthos' u n yöneticisi Peri a n d ­
ros'u dost e d i n m i ş ken d i n e. « Kitara ç a l m a kta eşi

70
yoktu -diyor H e rodot -, duydu ğ u m a g ö re de, D ithy­
rambos'u i l k söyleyen o d u r. » D ithyrambos tanrı
D io nysos'a bir övg ü d ü r, b u t ü r tragedya n ı n kayna ­
ğ ı sayı l ı r. Arion o n u yarattıysa, tragedyan ı n babası
odur demek.
H e r n eyse, Arion s a n atıyle yal n ız ün değ i l, çok
d a para kaza n m ış, i talya'yı, S i c i lya'yı gezmek heve­
s i n e kapı l mış. Orada d a servetl e r to p l a d ı kt a n s o n ­
ra, dostu Periandros' u n ya n ı n a d ö necek o l m uş. Ta­
ranto'da g e miye b i n miş, yol c u l u k için Korinthos'lu
bir g em i n i n taytasıyle pazarl ı ğ a g irişmiş, ç ü n kü
e n çok bu ş e h i r a d a m l a r ı n a g üven i rmiş. Ne v a r k i
d e nize a ç ı l ı n c a, g e m i c i l e r onu suya atı p p a ra la ­
rı n ı n üstü ne oturmayı kurmuşl a r. Arion fiskos l a rı n ı
d uymuş v e varımı yoğ u m u a l ı n, b a n a hayatımı b a ­
ğ ı şlayın, diye yalvarmış. H erifler h i ç a ra l ı olma
m ı şl a r. Arion bakmış k i kurtu l u ş yok, e n g üzel r u ­
b a l a rı n ı g i y i p s o n b i r defa g ü vertede denize karşı
saz ç a l mayı d i l em iş. S o n ra da denize ata c a k m ı ş
ke ndini. Öyle o l m uş, n e v a r ki kitara n ı n ses i n e g e­
l en b i r y u n u s b a l ı ğ ı Arion'u s ı rtı n a a l mış. Korint­
hos'a kadar sağ salim g ötürmüş.
B a l ı kçı h i kayeyi biti r i nce, d i nleyenlerden bi-
ri,
« B i z i m ş a i r Arion'a çok benziyor, ş u farkla k i
parası p u l u yok» dedi biri.
« B e l l i o l maz, bakarsın d e nizaşırı yolcu l u ğ u n ­
d a n b i r servetle döner. H e m Ari o n ' u parası değ il,
sanatı kurtarmış.»
Bu a ra d a yun us b a l ı k l a rı a rt ı k g ö rü nmez o l ­
m uştu. G ü ng ö r yüzerek dön üyo rdu. H i kayey i d i kkat­
le d i nlemiş o l a n k ü ç ü k Cevat:

71
 «Dede, n iç i n o n u a l m adıl a r ?» diye sordu .

H omeros'un ü rü n vermez, bereketsiz ded i ğ i d e ­

n i z b i z e bereket saçtı o g ü n . S a r ı a ğ l a r bal ı ktan
h o p l uyord u . Sancak bardası n a y a naşmış kayıkta
Ali R ı za ' n ı n balıkl arı i l m i kierd e n bir b i r koparır­
ken, « i şte balık böyle tutu l u m d iyen bir h a l i vardı.
'
Fotoğraf m a k i n eleri e l i mizde, b a l ı k l a rı n c i nsleri n e
göre d iz i l mesi n i bekliyorduk. N eler, n e b a l ı k l a r ! M e ­
l a n u rlar, zmiri n a l a r, vlahoslar, fa ngriler, skaros­
l a r, p i ç u l a l a r, turnal a r, uzun bir y ı l a n b a l ı ğ ı, işe
yaramayan iskorpit l er, kafaları ezi l i p a tı l a n deli
sarpalar, yem i ç i n a l ı ko n a n sparoslar. Adı n ı d uy­
d u ğ u m u z, d uymad ı ğ ı m ı z c i n sten b a l ı k l a r. En çok da
barbu nya, boy boy pembe barbuny a l a r.
« B u nları nasıl p i ş i receğ i z ? Tenceremiz yok.»
«Siz bana bırakın, ben p i ş i r i ri m,» dedi Ali R ıza,
Demir vincin m a k a ra s ı n a dola n ı p leva edi l i r-
ken, b i r zafer havası esiyordu gemide. Eyuboğ l u
kaptan köşküne M E R H A B A yazı l ı koca b i r l ev h a
a smıştı. B u nc a macerayı üstümüze çeken M a cera
a d ı n a p aydos. M e rh a ba diyord u k artık mavi Cova'
ya ve b a l ı k l arına.
Saat dokuzu biraz geçe Keramos'a vardık. Ke­
ramos d iyorum, çünkü i l kçağda ç a n a kç ı l ı ğ ıyle ü n
s a l m ı ş, a d ı n ı bütü n b i r körfeze verecek kad a r önem­
l i b u ş e h r i n b i z adını değiştirmiş d u rm uşuz. Bad­
r u m ' d a G ererne deniyor o na, oysa resmi a d ı Ö ren
o l muş. Viran, ören, eski şehi r ka l ı nt ı l a rı b ul u n a n
yerlere d e n i r Anado l u 'd a . A m a n erde b i r harabe

72
varsa, halk a r a sı nda yüzyıl l a rd a n beri k ul l a n ı l a ­
g el e n a dı n ı değişt i r i p de, o n a ören'li, h i sar'lı, k a ­
le'li b i r i s i m t a k ma n ı n b u g ü n b i r a nl a mı, b i r l ü ­
z u m u o l masa gerek. Yora n ' ı Ye n i h i sa r, G ererne'yi
Ören y a p m a k a d l a rı n ı türkçeleş tirrnek m id i r ? Bu
g id işle kökleri Türkçe değ i l d iye, a d l a r ı n ı değ i ştir�
memiz g ereken şehirler i mi z i n b i rk a çı n ı sayay ı m s i ­
z e : Ankara (Ankyra'da n }, Kayseri ( Ka esarea'd a n ) ,
Trabzon (Trapezus'tan}, G i resun ( Kerasus'ta n ) ,
S i no p ( S i n ope'den), Konya ( i konion'da n }, B u rsa
( Prusa'dan}, M a n isa ( M a g nesia'da n ) ve s a i re, ve
s a i re. A n a do l u ' n u n a dı n ı b i l e değiştirrneğe v a r ı r bu
g i d iş. Kal d ı ki, y u n a nc a s andı ğı m ı z b u a d l a rı n ço­
ğu Anado l u 'n u n y u n a nöncesi çağ l ar ı n d a n ka l m a d ı r.
B u Anada l u l u köklere Y u n a n l ı l a r y a l n ı z y u n a n c a
e k l e r takm ı ş l a r d ı . B iz de ayn ı şeyi y a p ı p türkçeleş­
tirdik bu a d l arı, A n kara, Kayseri, Trabzon, Konya
g i b i G ererne ve Yoran d a özbeöz Türkçe a d l a r o l ­
d u . B u n la rı n e d iye değiştirel i m ? B i lg isizl i ğ i n v e
ya n l ı ş b i r a n l ayış ı n ü r ü nü o l a n b u davra n ı ş yur­
d u m u z un b i n lerce yıl l ı k tari h i n i s i l meğe, T ü rkiye
toprakları n ı n yüzlerce ırk ve u l u s u barı n d ı r a n eş­
siz bir uygarlı k beş i ğ i o l d u ğ u n u bile bile u n uttur­
m a ğ a varır.
G ererne kıyı d a n ya r ı m saat ötede yeşil ya maç­
I a ra daya l ı şirin bir kasa badı r. U m anda bosta n ­
l a ra, bahçelere a ç ı l a n b i rkaç e v g örü l ü r. Koy u n
dibinde de i ş l et i l m ekte olan bir m a den. Demir
m a de n i n i n i s,keles i ne bir ş i l ep d aya lı. D ağ ı n ı k b i r
yüzey üzeri ne kurul u eski Karamos'tan k o c a taş
d uvarlar, ka p ı l a r, kemerler k a l m ış, mağaza mı,
hamam mı, n e o l d u ğ u pek kesti rilemeyen ya p ı l a r,

73
tek t ü k yazı l ı, k a bartm a l ı taşlar. B iz a n s ç a ğ ı i l e i l ­
g i l i g örü nen b i r fresk bug ü n kümes o l a ra k k u l l a n ı ­
l a n dört d u va r ı n a ra s ı n d a s a k l ı dır. G ererne'de n e
kazı y a p ı l m ı ş, n e arkeolaj i k araştırma. M avi yol c u ­
l a rd a n Ü niversite doçenti Ö z c a n g ü zel b i r düşü nce
i l eri s ü rd ü : Türkiye'de çeşitli ç a ğ l a rd a n, çeşitli u y ­
g a rl ı kl a rd a n ka l m a o k a d a r ç o k y e r v a r k i , hepsinde
bug ü n kazı yap ı l amaz. A m a henüz kazı ya p ı l a m a ­
y a n yerler üzeri n e arkeoloji do ktora ö ğ rencileri b i ­
r e r i n celeme yapsala r, o yerleri n birer p l a n ı n ı ç ı ­
ka rs a l a r, a ç ı k seçik b i r d i l l e ş u rd a ş u v a r d i y e b i l ­
d i rseler d ü nyaya, f e na m ı o l u r ? K a ç y ı l d ı r Cova'ya
g i der, çok eski görünen bir tiyatro b u l d u ğ u muzu,
karşı s ı n d a ki adada d a eşi n e hiç rastla n ma y a n mo­
zaik g i b i işlenmiş renkli taş motifli i l kel bir d uvar
g ö rdü ğ ü müzü yazar dur uruz. Aldıran o l m a dı, o l a ­
c a ğ a d a benzemiyor. B i z i m arkeolo g l a r ı m ı z b i r t u ­
hattır, her b i r i kendi a l a n ı i ç i n de kapa l ı ç a l ı ş ı r, u z­
m a n ı o l m a d ı ğ ı her şeyi bile bile g ö rmezl i kten g el i r.
Edebiyat Fakü ltesi u z m a n l a rı n d a n M r. B e a n ' i n B ad ­
rum ve çevresi n i ri yaz ı l ı taşları n ı i nceleyen bir
etü d ü n ü o k u m uştum. Bölgen i n yazı l ı taşları n ı e p i g ­
rafi d e n i l e n b i l i m i n a ç ı s ı n d a n öyle y a l ı n, ö y l e s o ­
yut b i r g örüşle i n celer k i , n e taş, n e b ö l g e, n e d e
t a r i h g e rçekleri n i meyd a n a ç ı karmak a ma c ı n ı g ü ­
d e n e p i g rafi diye b i r şey ka l ı r ortada. B öylesin e
b i l i mden, c a n l ı b i l i m i kurmak, b ilimsel araştırma
isteğ i n i uya n d ı rm a k, yaymak zoru nda b u l u n a n Tür­
kiye'ye hiç bir fayda g e l m eyeceği n i d e yazar d ururuz.
Ama b u g örüşü ben i m seyen d eğ i l, tartışan bile ç ı k­
maz b i l i msel g e ç i n e n çevrelerimizde. R o m a nt izm
der geçerler. B u a ra d a değerli k a l ı n t ı l a r z a m a nl a

74
yok o l u p g i der. i l k yol c u l u ğ um u z d a n bu y a n a, Ş e ­
h i roğ l u adası n ı n tiyatrosu n u otl a r, ç a l ı l ı k l a r b i ra z
d a ha b ü r ü m ü ş, birkaç s ı ra d a h a yıkıl mış, tiyatro­
ya u l a ş m a k bir c ambazl ı k işi o l muş. K n i dos da y a ­
rıdan yarıya yok o l m uş. Tiyatros u n u n y a l n ı z b i r ­
kaç s ı ra s ı k a l mış, orkestra yeri n i b i r p a m u k t a r l a ­
s ı n a çev i r m i ş sivri a kı l l ı n ı n biri. Y ü rekler a c ı s ı b i r
tarla, b i r k i l o p a m u k y a verir, y a vermez. B irkaç
sornu n ekmek u ğ r u n a m i l yo n l u k değerde tarih a n ıt­
l a rı y ı kı l ı p g i d i yo r. Yok o l m a l a r ı köyl ü n ü n k a rn ı n ı
dayursa bari. A m a tı pkı ya n ı p g iden o rm a n larımız
g i b i b u yıkılış d a o l u m l u h i ç b i r son uç vermez. O r­
m a n serveti m i z i kor u m a k i ç i n nasıl p l a n l a r, prog ­
r a m l a r yapmayı tasarlıyorsak, Türkiye i ç i n bu g ü n
değilse b i l e, i lerde büyük bir g e l i r kaynağı o l a b i l e­
cek tar i h a n ı t l a r ı m ı z ı n korun ma s ı yol u n a g itme l i ­
yiz. Arkeo l o g l a r ko l ları sıvayıp kazıl m a m ı ş yerl e ­
r i n çizimleri n i hazırla sı n l a r. M üzeler M ü d ü r l ü ğ ü ta ­
r i h a nıtl a rı b u l u n a n her yere b i r bekçi koyamaz,
b u n u b i l iyoruz, a m a radyo i l e y a p ı l a c a k bir uyar­
m a k a m p a nyası köyl ü n ü n o yerleri kendi l i ğ i n d e n
beni mseyip kor u n m as ı n ı s a ğ l ay a b i l ir. Köy öğret m e n ­
leri bu ödevle g örevl e n d i r i l eb i l i r. Yeter k i b u k a m ­
p a nya a ç ı l s ı n ve i y i düze n l e n m i ş o l s u n . ita l ya 'da,
Y u n a n ista n'da n a s ı l y a p ı l dı . D ü nyan ı n h i ç b i r köy­
lüsü kültürlü o l a r a k doğmaz, yazma o k u m a n ı n da
bütün y u rda yay ı l ı p birkaç k u ş a k sonra u m u l a n o l u m ­
l u so n u c u vermesi n i bekl eyemeyiz. Badrum s u ­
altı servetlerinden fayd a l a n m a k yo l u n u tutmuş b i ­
l e : ka lesini, müzes i n i görrneğe g e l e n g e zg i n lere tes­
tiler, k a b u k l a r, s ü ngerler satıyor. B adrum b u yolda
c a n l a nmayı bir Amerikal ıya b o rç l u . K i m o l u rs a o l-

75
s u n, bu a l a n d a y u rd u m u za c a n l ı l ı k getiren, ç ı ğ ı r
a ç a n her i n sa n ı n i şi n i kolaylaştırmalıyız. Arkeoloji
ve turizmle u ğ raşan k u r u m l a rı m ı z ı n bir daha d i k ­
kat i n i çekmeyi borç bil iriz. K n idos ve Ş e h i ro ğ l u
adası n ı n ç o k değerli tarih a n ıtları var v e b u n l a r
y o k o l m a ktadı r. Söylemesi b i z d e n . . .

76
 9

«.Gün olur baş1m1 allf giderim.

Denizden yeni ç1km1ş ağialin kokusunda.
Şu ada senin. bu ada benim,
Yelkovan kuşlafinm peşi stra.»

O r h a n Veli

B i r gaz tenekesi u zu nl uğ u n a yarılmış, h a ş l a n ı p

k ı l ç ı kl arı ayı k l a n a n b a l ı k l a r t u z l u, b i berli, soğ a n l ı
kaynar suya atıl mış, üstü n e b i r d e terbiye d ö kü l ­
müş. i şte size b i r bal ı k çorbası k i lezzet i n e doyul ­
maz ! Kokusu, G e rerne'yi gezdi kten s o n ra g emiye
yüzerek g e l e n mavi yol c u l a rı n b u ru n d i rekleri n i öy­
l e bir okşadı ki, aç k u rtl a r g i bi üşüştük tenekeni n
başı n a . Kepçe kepçe çorba d a ğ ıt ı l ıyordu . l<a r nı m ı ­
z ı n a ç l ı ğ ı n d a n çorbayı n e k a p i ç inde yed i ğ i m i z i n
far kında b i l e değ i l d i k. K i m i b i r s a l ata tabağı, k i m i
b i r yoğ u rt kasesi, k i m i b i r kon serve kutusu, k i m i

77
de b u l a ş ı k leğen i n i a l mış, çorbaya g a leta ya da ek­
mek doğra m ı ş, bal ı k etleri n i e l l eriyle ufalayarak
atıştırıyord u. D ı şard a n g ören, yamyam sanı rd ı bizi.
B i r yar ı m saat kadar baş ı m ı z ı ka l d ı rm a d a n y edik,
sonra : «Öyle doydu m k i h> - « Ö m rümde bu kadar çok
yemedi m h> - «Amma da a ç m ı ş ı m ! » - «Patlayaca ğ ı m !»
diye sesler yükselrneğe başla d ı . A l i R ı za ka h kahayı
attı :
« Da h a d u r u n baka l ı m . B u i;:orbası, asıl yemek
sonra g e l ece k ! »
M eğ e r i s ma i l K a p t a n maden iskeles i n e dayalı
ş i l e b i n ka pta n ıy l e tanış ç ı k m ı ş, bizde tencere yok
d iye, b a l ıkları p i şirm e k üzere o raya vermiş. B a l ı k
p i lakisi hazırla nıyormuş.
Kızg ı n öğle g ü neşi nde ı ş ı ldıyordu d e n i z. A l t ı n
p u l l a r t a b a k t a b a k o l m uş, mavi h a re l er i nc e l mişti.
« P işiyoruz yah u ! Şu kaptan gelse de kalksak
artı k.»
Ama n e kaptan, ne balık p i l a kisi. Ş i l e p epey
uzaktayd ı . Peri h a n ve B at u r i l e g i d e n sandal da
s a nki denize m ı h la n m ı ş d uruyordu vapu r u n a ç ı ğ ı n ­
d a . Daya namadık. D em i ri ka l dı r ı p ş i l ebe d o ğ r u yol
a l d ı k . Yapuru bord a l a r, kapta n ı da, yemeği de a l ı ­
rız dedik. Öyle o l d u . H emşerisinden ayrı l a maya n
i smail Kaptan istemeye istemeye g e l d i . Arkas ı n da n
da i k i tayfa n ı n taşıdı ğ ı tencere. Tencere d e ğ i l, k a ­
zan. Kırmız ı l ı yeş i l l i zeytinya ğ ında b a l ı k l a r yüzü­
yar.
«Tencereyi boşaltın,» dedi tayfa n ı n biri.
« N e reye boşalta l ı m ?»
B iz i m teneke p i l a kiyi a l mağa yeter m i ? O n u
da, i k i g üveci d e ağz ı n a kad a r d o l d u rd u kta n · so nra

78
s ı ra bizim tabaklara geldi. « Ya h u yiyeme m ! B ur n u ­
m a kadar doyd u m ! Öleceğ i m ! M i de fesa d ı n a u ğ ra ­
yacağız ! » sesleri a ra s ı n d a tabaklar b i r d a h a d o l d u
boşa l d ı . N e ö l d ü k, n e patl a d ı k, rahatsız b i l e o l m a ­
d ı k.
« B a l ı k fosfo rd u r, salt kuvvettir,» diyor B a l ı kç ı ­
«Yok yok, bal ı ktan değ i l, Kuşada s ı ' n ı n g a leta­
s ı n d a n . Ekmek g i b i d o l d u rm uyor m i deyi, şişki n l i k
vermiyo r. Tevekkel i değil, tekmi'l kıyıda n, a d a l a r­
d a n g e l irlermiş bu g a l etayı a l mağa.»
· « Ya Cova'n ı n havası ! O n u n bir payı yok m u
b u işte?»
Ka rpuzlar d a kesi l d i yen d i . R a h a t bir g evşek l i k
i ç i n d e seri l d i k g üverteye.

Kıra n l ar.
G ererne'den körfez i n d i b i n e kadar u za n a n Kı­
r a n d a ğ l a rı h a ritada 570 m, 1 020 m. g i b i sayı l a r l a
gösteril m i ştir. Bin metre l i k doruk d e n i z i n üstü n d e
öyle b i r h ız l a yükse l i r k i g ö l g esi körfezi n ortas ı n a
d e k yayı l ı r, seril meye y e r b u l a m ayan d a l g a l a r y a l ­
ç ı n kaya l a ra ç a rp ı p h avalara savrul u r, d i k y a m a ç ­
I a r a tırm a n m ı ş ç a rn l a r devri l m ern e k telaşı i ç i n de ­
l e r. N efesimizi tutarak bakıyordu k. H a l i karnas B a ­
l ı kçısı Cova'da e n ç o k K ı ra n l a rı sever. O n la r ı a n ­
latmak i ç i n n i ce n i c e i m g e l e r, benzetmeler yarat­
m ıştır kita plarında. K ı ra nl a n ya k ı n d a n g ö re l i m, b i r
t e k m a nzaras ı n ı b i l e kaçırmaya l ı m diye yavaş y a ­
vaş, kı yı kıyı g itmemizi istiyordu. D izl eri n e seri l i
porto l a n d a n denizin deri n l i kl e rini o kuyor, iskele

79
kü peştesinde d u r u p kapta n a yol gösteren P a l u ko'ya
b i l d i riyordu. D e n izcil e r korkak a d a m l a r d ı r. H el e
G i ritiiierin « Ü p i os fovate t h e n fovate» d iye bir s ö ­
z ü var, korkan korkmaz, y a n i tedbir i n i a l a n kork­
maz anlamına g e l i r. Tayfa K ı ra n l a ra yaklaşmak­
ta n korkuyordu besbe l l i . G üvertede bir a ş a ğ ı bir
yukarı koşan makinacı i s m a il,
« M otor b i r arıza yapa rsa, g e m i kaya l a ra çar­
p a r, paramparça o l u r u z. Öylesi n i ç o k g ördüm, çok
d uydu m,» d iye g eveleyip d u ruyordu.
H erkes i n kork u l u g özleri Pal u ko'ya d i k i l iydi.
P a l uko ise B al ı kç ı 'n ı n isteğ i n e uymakla Cova'yı b i l ­
meyen ü rkek tayfa n ı n kendisine y ü k l e d i ğ i sorum­
l u l u k a ra s ı n d a n e yapaca ğ ı n ı şaşırmıştı. i şaret ve­
ren e l i h avada d o n m u ş gibi d u ruyordu. Gemi d ü m ­
d ü z ratas ı n d a n ayrı l m ı yo r, iskeleye s a p mıyordu b i r
t ü r l ü . Kıra n l a r gözümüzden ı ra k g eçiyordu. B a l ı kç ı ,
· « P a l u ko, korkma, y a n a ş i Y a h u , b i r şey o l maz.
deri n d i r, b i l iyoru m ! » diye sesleniyordu, a ma boşuna.
Pa l u ko taş kes i l m i ş, k ı m ı l d a m ıyordu. Derken B a ­
l ı kç ı öfkeyle ayağa f ı r l a d ı , kafese kapatı l m ı ş bir
ka p l a n gibi dolandı g üverte de:
«Ne biçim denizeisini z ! -diye h aykırdı -. Kork u l a ­
c a k yerde korkmaz, korkulmayacak yerde ödlek
kes i l i rs i n iz ! H a d i, vazgeçtim, dönün doğru Ş e h i r­
a d a s ı ' na !»
H erkes sinmiş b a k ı nıyordu. K ı ra n l a r ı n keyfi
kaçmıştı. Cova n ı n d i b i n e kadar g id i p kara vides top­
l a m a ktan b i l e vazgeçil d i. S a at dörde g e l iyordu,
B eş altı mil ötedeki karşı kıyıya bir saatte varabi­
l i rd i k a ncak. H e p böyle o l ma mı ş m ı ydı ? Yok d e n iz,
yok motor, yok başka bir sürü e n g e l yüz ü n d e n i s-

BO
teğ imizi yerine geti remez, h evesim i z i a l m a d a n d ö ­
nerdik. Cova'da yarad ı l ışla b a ş b a ş a kal a n i ns a n
büsbütü n h ü r, özg ü r kendi n e buyr u k o l m a u m u d u ­
n a k a p ı l ı r b i r a n, b u özg ü r l ü ğ ü n i ç i n d e a ç ı l m a k;
a l a b i l d i ğ i n e h ava l a n m a k, yükselrnek ister, derken
nesnel koşul ların d uvarı n a çarpar kafası n ı ve ge­
risin geri döner g e rçeğ i n dar s ı n ı r l a rı a rasına.
Eski a d ı Cedrae olan Ş e h i roğ l u a d as ı n ı n i l k­
çağda Rodosl u l a r tarafı n d a n k u r u l d u ğ u fransızca
G uide B l eu'de yaz ı l ı . Cedrus l atince sedi r, dağ s e l ­
v i s i demek. B u g ü n çal ı h kl a r, zeyti n l i klerle örtü l ü
a d a d a boyu k ı r k metreye v a r a n d a ğ selvileri m i
vardı ? O l a b i l i r. B iraz ötedeki bü kleri n dibinde b u ­
h u r orm a n la r ı y o k m u ? B u a d a üzeri n e k a ç y ı l d ı r
b i l g i a r a r b u l a m ayız. H ayal g ü c ü müzü k u l l a n m a k ­
t a n başka ç a r e yok. Ş e h i radası b i r sayfiye yeriydi
derim ben, bir çeşit B üyükada. H al i ka r nas'tan, Ke­
ramos'tan, Knidos'tan, R odos'tan oraya dinlenme­
y e g e l i n i rdi, k u msa l larında denize g i r i l i r -ilkçağ­
d a deniz banyosu n d a n dem v u r a n pek y o k ama i n ­
s a n o l u r d a Ş e h i radası'nda denize g i rmez m i ?- s e - ·
d i rierin g ö l gesinde K ı ra n l ara b a k a b a k a otu r u l u r.
mermer reva kl a rı n a ra s ı n d a dolaşıl ı r a kş a m ü stü,
tiyatroya g i d i l i r, iç açıcı komedya l a r seyredi l i r.
B i r sözle b i r c e n net hayatı yaşa n ı r. Şehi ra d a s ı ' nda
b a l ayı geçirmeye g e l m i ş b i r A l m a n karı kocaya rast­
l a d ı k nitekim. Orta boyl u bir yel ke nl iyle. ta R odos'
tan g e l mişler. M otorları boz u l m uş, bizi yedeğe a l ı n
diye yalvard ı l a r.
Ş e h i ra da sı ' n ı n kıyı s u la r ı p i n a yata ğ ı d ı r. M avi
yolc u la r ı n en iyi yüzenleri n i bol p i n a ç ı ka r m a k l a
g örevl e ndirdik. I sta n b u l pina bekl iyord u . Tabla,

81
meze tabağı, meyve tepsisi, d uvara a p l i k d iye k u l ­
l a na c a k m ı ş dost l a r. S a n d a l sandal karaya ç ı ka rken
bir de ne görel i m : kad ı n l ı erkekli çoc u k l u köylü
a i l eleri. i l k defa i nsana rastlıyorduk a d a d a . H epsi
de sel a m sabahtan so nra, « Sizi kumsa l a götüre l i m,»
diyorlar.
« O l u r, tiyatroyu geze l i m de g i deriz,» karş ı l ığ ı n ı
veriyo rdu k.
Tiyatroya g i d i p g e l d i kten sonra a ya kl a r ı m ı z şiş
ve yorg u n, kol l a r ı m ı z b a c a kl a rı m ı z t ı r m ı k i ç i ndeydi.
i l k iş denize g i rmekti, n e var k i Ş e h i ra d ası ' n ı n ta
i ç i nedek uza n a n sarı k umsa l ı ç a m u r l u bir batağa
dönm üş, daha a ç ı ktaki taşlı kıyı l a rs a deni z kest a ­
nes i nden g e ç i l mez o l m uştu.
« Ü rd a n g i rmeyin, batar,» d iye bağı rıyord u m ava­
zım ç ı kt ı ğ ı kadar. B i rkaç kişi d i n leme di, ertesi g ü ­
n ü ayakl a r ı n a batan k i r p i l e r i n i ğ n eyle çı karı l ması
c a n l a r ı nı yaktı. Ziya' n ı n da i ki saat i n i a l d ı .
P i na tarıçısı n ı n üstü n d e d e n i z g özlüğüyle d i be
baka baka yüzrnek i n s a n a baş döndürücü bir haz
veri r. V u rg u n yemeyi göze a l ı p denizden ç ı kmayan
dalgıcın tirya k i l i ğ i n i a n l a rsı n ız. Kend i m i bu sar­
h o ş l ukta n k u rtarayım d iye g öz l ü ğ ü m ü başka s ı n a
v e r i p kıyıya çöktüm. Ayakl a r ı m ö y l e fena sızlıyordu
ki.
« H aydi g e l kumsa l a g i d iyoruz.»
«Siz g i d i n, ben arkan ızda n g e l i ri m.»
D e m i nden beri sözü edilen bu kumsal neyd i ?
Ya r ı m saat sonra biçilmiş b i r m ı s ı r tarlası n d a n,
ayakla r ı m seke seke, k u ms a l a vard ı m. i smet k u ma
g ö m ü l m ü ş yatıyor, i htiyar b i r köy l ü de B a l ıkçı'ya
bu k u rn u n romatizmaya karşı b i rebir o l d u ğ u n u,

82
ta b i l mem ne köyü nden çol u k çoc u k l a k u m d a n fay­
d a l a n m a k içi n buraya g e l diklerini a nlatıyord u . Ama
bu kum k u m a benzemiyordu, kum rengi değ i l, g ü ­
m üşiye ç a l a n b i r beyaz l ı ktaydı. B e n de aya k l a r ı m ı
k u m a g ö m dü m, b i r d e ne d uyayım, e l ektrik cere­
ya n ı gibi bir şey yorg un l u ğ u m u yavaş yavaş a ş a ­
ğ ıya çekiyor. G ü neş battıktan epey so n ra g em iye
döndüğüm ü zde koşup oynayabilecek kadar r <ı hatl a ­
mıştı m .
Ertesi s a b a h i l k i ş i m i z bu k umsa l ı n ö n ü ne d e ­
m i rlemek o l du. Kum bem beyaz, d e n i z zü mrüt yeş i ­
l iydi .
« B u k u m d a n i stanbul'a götüre l i m de ta h l i l et­
tirel i m,» diyerek, bir naylon torbaya kum doldur­
duk. K u m s a l d a saat o n a kada r eğlendik. Ş e h i roğ l u
adası n ı n kumsa l ı progra m ı m ı z ı n altı n ı üstüne g e ­
tird i : ora d a n bir t ü r l ü ayrı l a madığımı z i ç i n d i r ki
o g ü n ü n akşamı Yedi Adalara vara ma dı k.
i çme suyumuz bitmiş g i biydi. Yaramaz diye su
a l m a mıştık G emere'den. Tenekeler bomboş, depoda
da i ki karış s u ya var ya yoktu. Tem i z l i k pislik tar­
tışması h a b i re alevleniyordu. M e m işha neyi deniz
suyuyla yıkıyorduk, a m a b u l a ş ı k da tuzlu suyla yı ­
k a n mazdı k i !
«Öf, şu p l astik barda k l a r ne f ena kokuyo r ! B u
· kadar k u m a nya düzdünü z d e b i r c a m bardak a l a ­
m a d ı n ız .»
«Sabırsı z l a nmayın, B a l l ısu'ya g i d iyoruz. Oradan
su a l ı p gıcır g ı c ı r yıkayacağı z barda kları.»
B ü klere g e l m iştik. 8 ve 1 6 m i l i m etre l i k kame­
ra l a r, renkl i fotoğraf makinaları durmadan ç a l ı ş ı ­
yord u . B ü k d e n i l e n bir koydu r, a m a öyle dantela

83
g i b i oyu l m u ş b i r koy ki, gözünüzün o n u ne serilen
ma nzara her an değişir, şimdi g ö rd ü ğ ü n ü zü beş
kulaç ötede b a m başka g ö r ü rs ü nüz. Dermen B ü kü
Cova b ü kleri n i n en büyüğ üdür. Ç a rn d a n buhur
a ğ a c ı n a, çimenden sazl ı ğ a k a d a r h e r çeşitten, h e r
perdeden yeşi l l i k l e s ü s l ü kıyı l a rı meşe yaprağı g i b i
g i rint i l i ç ı k ı n t ı l ı d ı r. Kapta n l a r sözleşmiş m i , yoksa
korku ları n ı u nutmuşlar mı, neydi, a ğ a ç l a ra doku­
n a c a k kadar yak ı n geçiyordu k kıyı dan. M avi yol c u ­
l a r ı n coşk u n l u ğ u s o n h a d d i n e varmıştı. H ayret,
hayra n l ı k seslerindeJl b i r koro ç ı n l ıyordu g e m ide.
Dermen B ü kü nden doyg u n ve yorg u n çıktık. B aşka
bir g üzel l i k görecek takatımız kalma mıştı.
«Ama Longos, ne o l u rs u n u z Longos'a g id e l i m
-diye yalvardı m-. Bir defa c ı k o l s u n g i rernedim i ç i ­
ne.>ı
«Long os'ta dönülecek yer yok. G em i mizi n de
tornista n ı yokmuş.»
B a n a Longos'u göstermeyen g e m i leri n hepsine
l a net okudum i çi m den.
Anılar z a m a n geçtikçe g ü zel l eşir, bu bir ger­
çektir, a m a B a l l ısu'yu biz m i o l d u ğ u n d a n daha te­
miz, daha d uru bir su g i bi hatırl ıyoruz, yoksa o
mu üç y ı l içinde değişti d e bakımsızlı k yüzü nden
he r türlü ot ve yosu n ların yüzüştüğü bir kuyu o l u ­
verd i ?
i l k kıyıya ç ı k a n Taci katılıyordu g ü l mekten :
« H e l e g e l i n g örün, i ç inde k u rbağa mı isters i niz,
hayvan tersi mi, hepsi var.»
H er gelen d e :
«Aa, b e n bu s u d a n i ç m e m ! » diye tiksintiyle d ö ­
nüyord u .

84
 P a l u ko da, biz de a l ay ko n us u o ! m uştuk.
«A bre P a l uko, sen söyle, b u su böyle miyd i ?
Pisletmişler y a hu . »
Kemkü m . . . P a l u k o b i r ş e y demez. Bu ko n u d a
a ç ı k ko n uş m a k i ş i n e g e l m iyor besbe l l i.
«Ee iy idir, tatl ı d ı r . . . »
Tenekeler doldu. i ğ renenler depoda k a l m ı ş s u ­
y u içsinler. A m a B odrum'a kadar da s u yokmuş. N e
ya p a l ı m, kav u n karpuz yeriz.
H edefimiz Yedi Adalar'dı. B i r b ü k ü n i çinde ye­
di ada, düşü n ü n, yedi a d a n ı n h a ng isine istersen
ç ı k . . . geri geri dönmek f i l a n yok, hepsi tepsi üstü n ­
d e seri l i . . . B iz böyle hayal kurarken rüzgar ç ı ktı.
Akşam o l uyordu.
« D a h a kaç m i l var ?»
« Ü n i ki.»
«Kaçta varırı z ? »
« Be l l i o l m az. R ü z g a r d i rizza etti.»
« Peki ne o l a c a k ?»
Cevap yok. D e n izci n i n ağzı n d a n b i r şey kopara­
mazsı n ki. P o n e nt m i y ı l d ı za, y ı l d ı z m ı po nente d ö n ­
mü ştü, h e r n e h a l i s e buz g i b i esiyordu. Kamarad a n
h ı rka l a r g e ldi. Alışmıştık. D a lg ad a s i g a ra tüttür­
m e n i n ayrı bir tadı vard ı . B i r de baktı k ki bir kaya
g iriliyor, bük değil, yamyassı bir koy.
« B urası n e ?»
«Tuzla.»
« Demirleyeceğiz. Yedi Adalar'ı tutamayız, g e ç
oldu.»
· A l s a n a b i r h ayal k ı rı k l ı ğ ı d a h a . Yedi Ada l a r' ı
longos' u n yatt ı ğ ı özlem torbası n a atmaktan başka
çare yok.

85
 Yeni ay doğmuştu. B a l ı kç ı Cova' n ı n mehtaptaki
g ü zel l i ğ i n i a nl atıyord u :
«Evet, a m a aylı g ecede yıldızlar o kadar p a r l a ­
maz, yakamoz d a o l maz.»
« Y ı l d ı z l a r ayl ı g ecede de parlar Cova'da.»
O gece mavi yol c u l a r yıldızları n ı kendileri ya­
ratmak istiyorlardı. Ay battıktan hemen sonra üç
dört kişi denize g i rdi. H av a seri n ve n e m l iydi, g e ­
ne d e a l d ı rmıyorl a r, kol ları n ı bacakl arı n ı s i l ke l eyerek:
« B a k ı n, bakın, y ı l d ı z yağ d ı rıyorum !» diye bağ­
rışıyo r l a rd ı . Yakamozları biz de g üverteden görü ­
yorduk, ne varki fosfor l u suyun içindekiler b i r ı ş ı k
denizinde yüzüyariardı herhal de.

86
 10

«işte bu gökyüzüdür ki küçük Asya'daki

YunanMar arasmda ilk şairleri yetiştir­
miş ve coşturmuştu. Yunan bilginleri b u
toPrakta doğdu. ilk tarih yazarlafi da b u
ülkelerdendi.»

Win c k e l m a n n

Datça yarımadas ı n ı n Kıra n l a r d a n d a daha şa­

ş ı rtıcı bir g ü zel l i ğ i var. Ş a h i n B u rnu, Körmendağı,
Vurana, Lavoro uçurum l a r l a ya r ı l m ış, yarı kları n d a n
a ğ a ç l a r ı n, bitk i lerin çığ g i b i a kt ı ğ ı s a r p tepel erd i r.
Kıyıya i ni n c e bu d a ğ l a r ya y u m uşa k d.a l g a l a r ı n ya­
ladığı ak kumsa l i a ra dökü l ü r ya da d i be d a l ı p ta­
rih ö ncesi azma n l a ra benzeyen kaya l a r b i ç i m i nde
fışkı rır denizden. Topra ğ ı n g itg ide kızı l l a ş a n ren ­
g i, rüzg a rı n g itg ide kızışan esişi tropikal iklime
yakl aştığ ı m ızı sezdi riyordu bize. Bu sıcak Bod-

87
rum ' u n k i n d e n de başkaydı. Yakıcı sertl i ğ i nde g ü ney,
o kya n usları n ı n ç ı l d ı rtıcı d u rg u nl u ğ u vardı.
M ersi n c i k l i ma n ı nd a demir a ttık. Kayda d a ­
ğ ı l m ı ş boy boy evler görül üyordu, a m a köy h a l kı
kumsala koşuşmadı bizi karşıl amaya, ya l n ız bir
a i le, yaşl ı b i r kadı n, kızı, damadı v e taru n u s a n d a l ­
d a n i nerken ç i ç e k uzatt ı l a r h e r b i r i m i ze: m e r s i n v e
defne d a l i a r ı n a sarı l ı k ı r m ı z ı , t u r u n c u y ı l dızçi çek­
leri, mis ko k u l u fesleğen, bir de koca m a n ayçiçeği.
Ne tatlı g ü l üyordu i htiyar kad ı n bizi selam larken !
Su mu, çeşme var dedi, toru n u n u koşturdu
tenekelerimizi doldurmaya, sebze meyva mı, ken d i
g itti e l iyle i nc i r, şefta li, bi ber, domates koparttı g e ­
tirdi, yemekten sonra tatlı n iyet i n e keçiboynuzu
i kram etti. Y a n ı m ıza oturdu ko n uştu, ç a l ı çırpı g e ­
ti rtti, ateş yaktırdı, e l i ni yüzü nü y ı k a m a k isteyen ­
l e r i çeşmeye götürdü. H e r i ş i m ize baktı, her h izme­
timize koştu. N erden g e l d i ğ i m i z i, kim o l d u ğ u m u z u
sormadan, çokta n d ı r bekledi ğ i misafi rleri g i b i dört
döndü çevremizde.
Sabah Tuzla'da a ğ la r d a n ç i p u r a l a r ç ı kmıştı. B i r
\
de orfos tutu l m uşt u pa raketayla. O rfos, b a l ı k l a r ı n
ş a h ı sayı l ıyordu g e m i de. «Sessiz dü nya» f i l m i n d e
k u rbağa a d a m l a r l a h aş ı r n e ş i r o l a n b i r o rfos var­
dır ya, adı J ojo, böyle büyük bir orfosa rast l a m a k
başlıca eme l i m i zd i. Artık bal ı kl a r ı n her c i ns i n i
tatmıştık. Kleopatra'nı n Anto n i us'a çektiğ i şöl e n ­
lerde skaros barsa kları yed i rd i ğ i a nlatı l ı r. B iz d e
b a l ı kları temizlemeden yiyord u k ç o ğ u z a m a n . B o k l u
b a l ı k den iyordu b u n a. H el e ateşte kızartı l a n ska ­
rosun yağ l ı eti ne doyu m o l m uyordu. A l i R ıza'nı n
m a k a rn a l ı b a l ı k çorbası ba l ı k yemekler i n i n e n lez-

88
zetl isi diye övü l ü p d u ruyordu . B uz u m u z k a l m a mış,
reçe l l e süt tozu tükenmiş, pey n i r, domates, y u m urta
da bitmek üzereydi. B a l ı kl a karpuza k a l mıştık.
M e rs i n c i k koy u n u d ö n ü n c e Arşipel'e g irdik. Türk­
çeye Ada l a r D e n iz i d iye çevirdi ğ i m i z bu Arşipel
( italyanca a r c i pe l ago, Fransızca a rc h i pe l ) sözü de­
n i ze serp i l i b i rçok a d a l a r a n l a m ı n a g e l e n bir coğraf­
ya teri m i d i r. Kurul uşu özbeöz y u n a n c a : a rkhi -üs­
t ü n l ü k gösteren ek- pelagos (deni z i ). Ama eski
y unancada b u terime bir kere o l s u n rast l a n maz. S ö ­
z ü i l k k u l l a n a n 1 6'ncı yüzyı l d a b i r i talyanmış. D e ­
n i z l e r i n denizi, e n üstün deniz h a ? Y u n a n istan y a ­
r ı m adası i l e Anado l u t o p r a ğ ı a ra sı n d a ki d e n i z g e r ­
çekten de denizie r i n ş a h ı, öyle b i r deni z k i d i b i n ­
d e n fışkırttığı i r i l i ufa k l ı a da l arla e n i n e boy u n a köp­
r ü l er kurara k, i ns a noğ l u na, toprak üstünde yürü ­
meye a l ış ı k bu yaratığ a : Korkma demiş, b i r a ğ a ç
a l ı p yontarsan, üstü ne b i n d i n m i , b i r a d a d a n ö b ü r
adaya h op l aya hoplaya aşars ı n denizi, ö n ü n d e h i ç
b i r e n g e l k a l maz, toprağı , i l e, s u y u i l e seni n o l u r
b u dü nya, demiş. i ns a n a d e n i zc i l i ğ i öğ reten i n sa n ­
c ı l deniz ! Uyg a r l ı k yoğ u r a n c a n ı m Ege, e l bet de­
n i z lerin sul ta nı s ı n sen. Koca u l us lar a d ı nı taş ı rm ı ş,
Pelasg oi, ya n i deniz kavimleri d iyor H omeros geç­
mişin sisler i n e bürülü e n eski i nsan topl u l u kl ar ı n a .
Kimdi, n e r d e n g e l meyd i b u i nsa n l a r ? B i l e n yok.
Yam a n sa l d ı rı ş l a r l a koca G i ri t uyg a r l ı ğ ı n a son ver­
d i kleri n i, M ıs ı r kıyı l a r ı n a dek u za n ı p N i l deltası n a
yerleşti kleri n i, S u riye v e F i l i st i n ' e kadar sızd ı k l a r ı ­
n ı a n latır tarih. K a z ı b u l u nt u l a r ı n ı yazı l ı kayna k l a r­
la karşılaştırarak bu kavi m lerin a d l a rı n ı, ç ı k ı ş yer­
l e r i ni, göç çağ l a rı n ı kesi nlemeğe uğraşır tarihç i l er.

89
i ki b i n y ı l l a rı nda Ege'de b i r kaynaşma o l d u ğ u bes­
bel l i, ama b u a k ı n l a r B a l ka n l ar'da n Adalara mı, A n a ­
d o l u ' d a n G i rit'e m i, G i rit'ten Akdeniz kıyı l a r ı na mı,
b u n u t a r i h kesi n l eyemedi daha. Akha, Dor, L uku,
T u rş, P u l asati g i bi a d l a r çıkar karşı mıza, ne var k i
b u a d l a r h e r yaz ı l ı kay n a kta yaz ı n ı n k a l eme a l ı n d ı ­
ğ ı d i l e g öre değ i ş i r. Ü ste l i k kayna k l a r l a o l a y l a r a ra ­
s ı n d a yüzl erce yı l l ı k a ra vard ı r : H o meros Akha l a r' ı
a n l atır, a m a Homeros i lyada desta n ı n ı 8 ' n c i yüzyı l ­
d a yazmış, a n l attığ ı Troya savaşıysa 1 200 s u l a rı n ­
d a o l m uşa benzer. i ş i n i ç inden nasıl ç ı kı l ı r ? T a ­
rihçi ler araya durs u n . . . Ada l a r denizi n i n göz ö n ü n e
serd i ğ i b i r gerçek var, ta r i h gerçeği d iye o n a baka ­
l ı m biz. Rodos'ta d ü nya n ı n yedi h a r i ka l a rı n d a n biri,
bir dev heykeli varmış ya, ayakta d u ra n b u dev i n
b i r aya ğ ı l i m a n ı n b i r m e n d i reği ne, öbür aya ğı ö b ü r
m e n d i reği n e dayalıym ış, k o c a l i ma n d a bacakları­
nın aras ı nda. işte bu heykel veriyor Arş i p e l ' i n ger­
çeğ i n i : bu bir ü l ked i r k i deniz ü l kesi, d a l g a l a rl a ç a l ­
ka h d ö rt b i r ya n ı, g e n e de aya ğ ı karadan kes i l m i ­
yar i nsa n l a r ı n ı n . H o meros d a aynı gerçeği d i le
getirmez m i ? Anadolu varl ı k l ı bir toprak, ü rü n ü bol,
madenieri var, tu ncu d e m i ri, e n i l kel ç a ğ l ard a n beri
devletler kurmuş, g ü ç l ü, sapasağ l a m, o n b i n l i k or­
d u l a r ı n on yılda deviremed i ğ i kaleleri var. Karasu­
l a rı nd a d a bir dizi ada, bir tanrı n ı n g ö kten den ize
serpt i ğ i y ı l d ı z l a r tıpkı. N erden olsa a k ı n edi l mez m i
b u topra ğ a ? Göçleri n ası l nede n i bu, arada kuzey­
den g e l m e Oorlar Akha l a r'a baskı yapmış o l a bi l i r,
H i nt-Avru p a bu soylar Adalar yol uyle Anadol u
kıyı l a rı n a g ö çmüş, i o nya b u a k ı n l a rl a k u r u l m u ş o l a ­
bi l i r. B u raya k a d a r iyi, a m a sonrası : i a ny a l ı l a r g eri -

90
s i n geri d ö n ü p Atina'yı mı kurmuş l a r ? B u mesele
fena terietir tari h ç i l eri. N as ı l n e zama n ve ne diye
o l m u ş bu i ş ? Oysa k i Ada l a r denizine baka baka
kolay çöz ü m l e n i r b u sor u n . B i l imsel bir çözüm o l ­
mazmış, varsın o l masın . Y u n a nistan denilen yarı m ­
adayla K ü ç ü k Asya kıtası arasında insa n l a r de­
nize sa l l a a ç ı l a l ı g ü nden beri a l ı şveriş süregitmiş.
Troya savaşı b u a l ışverişin i l k d i le g e l iş i : Bir feo d a l
k ı ral, Mykene ka l es i n i n g ü ç l ü efe ndisi Agamem­
n o n Yu n a n ista n'da n e kadar bey varsa hepsi n i se­
fere ça ğ ı rı r. Kaçı rı l a n b i r g üzel kad ı n ı n öcü a l ı n a ­
caktır sözde. G ü zel H e l e ne'yi kaçınrken birçok
m a l l a r d a a l ı p götürmüştür Paris. Sefere çıkan Yu­
nan k ı ra l l a rı H elene ile b i rl i kte bu m a l l a rı d a geri
a l mağa g e l i r l er. G erçek şudur ki, Troya seferi Akha
başbu ğ l a r ı için a ng a rya n ı n a n g a ryasıdı r : kimi ka­
tı l m a m a k i ç i n s a kl a n ı r, k i m i para verip kaç ı n ı r, h i ç
b i ri serüvene seve seve atı l m az, n e v a r ki feo d a l k ı ­
ral ı n buyruğ u n a karşı g e l i nmez, üste l i k zeng i n A n a ­
d o l u · topra kl a r ı n ı y a ğ m a etmekle edi n ecekleri do­
yum l u k a l t ı n ı ş ı l tı l a rıyla p a r l a r Akha l a r' ı n gözün de.
Katı l ı rl a r sefere b i n l erce erleri, koca karı n l ı g e m i l e ­
riyle. Ara l a r ı n d a y a l n ı z Y u n a n ista n ' ı n d eğ i l, G i rit
a d as ı n ı n d a ö nderleri vard ı r. Anado l u 'ya yönelti l ­
m i ş b i r ç a p ul c u l u k seteri dir b u . H edef g erçi P r i a ­
mos' u n kenti, Boğazl a r ı n k i l it n o ktasına kuru l m uş
o l ma k l a egemenl i ğ i n i Karadeniz'den iç Anado l u'ya
dek yayan g ü ç l ü Troya k a l es i d i r. N itekim Trakya'
dan Lykia'ya Troya ' n ı n ne kadar o rta ğ ı va rsa, h epsi
g e l m işlerd i r merkez kaleyi . savun maya. Akha ord u ­
s u n d a n d a h a d a k a l a ba l ı kt ı r l a r. i lyon kalesiyle de­
niz arasındaki ovada i ki kamp k u r u l m uştur. S a n -

91
mayı n ki sava ş ı n sürdü ğ ü on yı l ı e n d a m g östermek,
boy ö l çüşmekle g eç i r i r iki ordu. Hele Akh a l a r
h e r fı rsatta karşı a d a l ara, g ü ney kıyı l a ra uz a n ı p
ya ğ m a ederler kentleri, buğday, ş a ra p, t u n ç,
d e m i r, at, kadı n, d i şe doku n u r, para eder ne var­
sa h e ps i n i a l ı p götü rürler. Kahrama nl ı k süsü a l ­
tında b i r çap u l c u l u k a k ı n ı . Anado l u ' n u n a l ı n ya­
z ı s ı oldum o l asıya b u değ i l m i yd i ? N ic e yüzyıl so n ­
r a H a ç l ı Seferler diye korsa n l ı ğ a ç ı k m a d ı m ı Avr u ­
p a H ı r i stiya n l a r ı ? Ş u cöm ert ş u ı ş ı k l ı Asya toprağ ı ­
n ı n -i l kçağda Asya A n a d o l u ' dur, küçüğü büyüğü
yok- etk i s i n e bakı n, hep o yard ı m etmiş Avru pa'yı
Ortaçağ kara n l ı k l a rı n d a n ç ı ka rmaya. Hep de şeşi
beş g ö ren tari h ç i l e r i n n a n körce h a ksızl ı ğ ı n a u ğ r a ­
m ı ş ! Y un a n m ucizesi m i ? Asya m u c izesi d e m e l i b u ­
n a . Asya'yı d a i l kç a ğ d a k i a n l amıyle Anado l u v e
·
Ada l a r d iye a n l a m a l ı . Der i n b i r barbarl ı k uykus u n ­
d a horluyord u Y u n a n i st a n i onya v e Aiolya'da p a r l a ­
ya n uyga rl ı k ışığı a yd ı n l atı ncaya dek kıyı l a r ı n ı .
H e m Y u n a n i stan'dan Asya'ya g ö ç ü p d e g e r i g e l e n n e ­
d i r, b i l iyor m usu nuz ? Akha, l o n ya d a O o r kav i m ­
l e r i değ i l, y a n i u l usl a r, i nsa n l a r değ i l, Avru pa'da b a ­
t ı p d a Asya'da doğ a n uyg a r l ı ğ ı n g ü neşi. Sözü n h er
sesi i ç i n b i r ç i z i m gösteren a lfabe n i n k u r u l m asıyle
d i l var o l u r, a rka s ı n d a n şiir g e l i r, daha arkası n d a n
n e s i r, dil k a l ı pl a r ı n a d ö k ü l m ü ş düşü n ce , felsefe,
tar i h, coğ rafya. B u çığ ı rı F e n i kye'den g e l i p i onya'da
uyg ul a n a n a lfabe a ç a r. Epos, ya n i destan türü H o ­
meros' u n i lyada v e Odysseia'sıyle i o nya'dan, koro­
lu ve kişisel ş i i r d iye i k iye ayrı l a n lyrizm P a ros' l u
Arkhi lokhos'la, Lesbos'lu Alkaios ve kad ı n şair
S a p p h o i l e Ada l a rd a n, S a rdes ' l i Alkm a n ' l a Lyd i a 'd a n

92
ç ı kmı ştır. B at ı l ı sanatçı n ı n davra n ı ş ı n a temel o l a ­
c a k b i reyc i l i ğ i b u şairler yaratmıştır. Tabiata b a k ı p
evren düze n i n i n s ı r l arı n ı çözrneğe g i rişen ilk f i l o ­
zofl a r Tha les, Anaksimandros, Anaksimenes Mi­
l etli, Batı fel sefes i n i n babası H erakleitos Efes l i d i r,
i nsa n biçi m l i, çokta n rı l ı d i n iere k a rşıt, yara d ı l ı şta
tek, sonsuz ve ö l ümsüz bir t a n rı varl ı ğ ı g ören Kse­
n o p h a nes Kol o ph o n' l u, yani i o nya l ı d ı r. i l k coğ­
rafyacı H ekataios M i letli, i l k tarihçi H erodotos H a ­
l i karnaslı, ilk hekim H i ppokrates i stan köylü, ilk
ressam Apel l es Kol opho n l u d u r. i l k para S ardes'te
bası l ı r, i l k ban ka Efes'teki Artem i s t a p ı n a ğ ında k u ­
r u l ur. H e l l e nlere d i nl eri ni, ta n rı l arı n ı t a nıtan, t ö ­
releri n i öğreten H omeros't u r, der H e rodot. H omeros
i z m i rl i deği lse de herhalde i o nya l ı d ı r. Saymakla
bitmez, k ay n a k l a r ı n h e psi Anadolu'dan f ı ş kı rm ı şt ı r.
B u öyle b i r ayd ı n l ı kt ı r ki, Yu n a n i stan teper o n u
başla ngıçta, d i nsel, gele neksel geri l i ğ i n d e d i re n i r
b i r z a m a n v e doğ u d a n g e l e n ı ş ı ğ ı ben i msedi kten
sonra d ı r ki, Y u n a n m u c i zesi diye tari h e geçen par­
l a k, çok yön l ü uyg a r l ı ğ ı ve k ü l t ü rü yaratır. Gene de
- H a l i karnas B a l ı kçısı h a k l ı d ı r- Anado l u'dan g e ­
l e n ve i n s a n a kl ı n ı evre n i n k a rş ı s ı n a büsbüt ü n h ü r
ve bağı ms ı z b i r varl ı k o l arak d i ke n ayd ı n g örüşe k ı ­
y a s Y u n a nista n'dan g e l e n sesler çatlaktır, fizikötesi
i dea kavramıyle Eflatu n evrende akışı, bitimsiz d e ­
ğ işişi ya l nı z a k ı l l a izleyen H era k l e itos'a kıyas g eri ­
c i d i r, çünkü h ü r i ns a n a kl ı n ı yen i baştan d i n l e a h ­
l a k kıskac ı n ı n i ç i n e sı kıştırmaya yelte n i r.
N i etzsche'ye göre Yu n a n m u cizesi n i n özünde
i k i öğe vardı r, birer tan rı s a l varl ı k l a kişile n d i ri l miş
i ki kavra m : A p ol i o n ve D i onysos, i ns a n ç a p ı nd a -

93
ki ö l ç ü lerle s ı n ı ri a n a n ayd ı n yaratı c ı l ı k i l e s ı n ı r ta ­
n ı mayan, tabiatla h a ş i r neşir, coşkun, taşkı n ya­
ratı c ı l ı k. Bu iki a k ı m ı n kaynaşma s ı n d a n tragedya
doğ muştur, m u c i ze n i n sırrını d a b u zıtları n birleş­
mes i n de aramalı. Ama Apol i o n da, D io nysos da
Anado l u ' n u n yaratt ı ğ ı t a nrı s a l k i ş i l erd i r. Apol lon'
u n kay n a ğ ı Lykia, yan i Fethiye'den Antalya'ya uza­
nan bölge olsa g e rek, D i o nysos d a Asya ' d a n g e l ­
m e, Y u n a n ista n ' ı n n e d e n sonra beni msedi ğ i bir
ta nrıdır, h e m a s l ı n a bakarsan!z, o Anadal u l u A n a
Tanrıça Kybele' n i n erkek tanrı k ı l i ğ ı nd a k i b i r başka
k i ş i l e nmesid i r. Y u n a n ' ı n yarattığı en üstün sanat
türü b u i ki öğeden katışıksa. öğeleri n i kisi d e Y u n a ­
n ista n'a Anado l u 'd a n g e l m işti r. B i rleşme, sentez
Ati n a'da o l m u ş, tragedya Ati n a'da doğm uş, ona diye­
cek yok. Tragedya yüzlerce örnek a ra s ı n d a bir ör­
nektir, felsefe, tarih, ş i i r için de öyle, hepsi Anadol u '
d a ç ı kıyor g ü n ı ş ı ğ ı na, Ati na' da eriyor yetk i n l iğe.
D ü ş ü n eeye kus ursuz bir düzen vermek, böylece g ele­
ceğe k a l ması n ı sağlamak Ati na ' n ı n i ns a n l ı ğ a bağ ı ş ı d ı r.
H u ma nizma çeşitli kay n a k l a rd a n g e l e n kültür öğe­
ler i n i çığır a ç ı c ı yen i b i r düzen i ç i nde top l a ma ksa,
Ati n a i l k B at ı l ı h u m a n i z m a n ı n merkezi o l d u diyebic
l i ri z . Ama ya n ı l m a ma k, tekm i l kaynakları Ati na'da
görmek yan l ı ş l ı ğ ı n a düşmernek ger ek. B u g ü n Paris'
te bir ressa m l a r top l u l uğ u vardır, a dı Ecole de Pa­
ris, her ü l keden, her u l ustan, her ı rktan s a n atçı l a r
top l a n m ı şt ı r. Paris'te, b u n l a r doğuştan P a r i s l i mi
Fra nsız m ı , değ i l, g i derek p e k a z ı Fransız y a d a P a ­
risl i d i r, Paris b i r sanat merkezi o l muştur o kadar.
Z a m a naşımı Y u n a n m u c i zes i n i n y a l n ı z b i r merkez­
den g ö r ü l mesine yol açtı. Tarih de b u ya n l ış l ı ğ ı

94
d ü zeltmedi daha, el bette d ü ze ltecektir bir g ü n, �
varki, düzeltilmesine yardım etmeli, çal ışma l ı . Bu
ça baya en başta katılması gereken bir ileri va rsa,
Y u n a n m ucizesi n i n k aynağı o l a n Anadolu toprakal­
tında yaşayan biz Türkleriz . Anadolu'da bu gü n
S ü mer'den d e daha eski bir uygarl ı ğ ı n kal ı nt ı l arı
bulu ndu, dün koca H itit imparatorl u ğ u n u n izleri
meydana ç ı ktı, yarın tari h i n başka s ırları da b i z i m
topra klarım ızda çöz ülecektir belki. Z in c iri n h a l k a ­
l a r ı n ı b i r b i r i n e eklemek i ç i n c a n l a başla çalışmak
bize d ü şe r.

95
 ll

«Tat!J Ven us, Troya soyunun anast,

insanlarm, tanrtlann sevinci! . . .
Sana gülümser dutgun denizin sulari,
Yaygm tştklarla açtllf sana gökler.

Lucretius

N erden nereye diyeceksiniz . . . i ns a n kafa s ı n d a

d a a d a d a n a d a y a h o pl a n a bi l i r. M e rsi n c i k'ten Tekir­
burnu'na varmıştık biz. Dağ doruğ u g i b i yüce, pem­
bemsi b i r kaya yükseldi iskelemizde. Bu yal ç ı n d u ­
va r deniz ü l kes i n i n göklere yükselen k a le si o l mıya ?
Tepesin e kartal yuvası g ibi konmuş beyaz fener
yan ı p sönen ı şı ğ ı n ı rüzg a rl a ra, d a l g a l a ra meydan
o k u rc a s ı n a s a lıyor ufuklardan öte. Tekirbur n u ' n a
i lkçağda Triopion deniyordu. Triopion a dı d a A n a ­
dolu'ya g öç ü p Karia'da i l k D ar kolanisini k u r a n Tri-

96
opas'tan g e lmeymiş. Triopion Apol i o n tap ı n a ğ ı O o r
kentleri n i n merkezi idi, o n i ki io n kenti n i n b i r l i k
merkezi n as ı l k i Mykale'deki Poseidon t a p ı n a ğ ıysa.
Adı n d a n d a a nl a ş ı l d ı ğ ı g i bi P a n i a n i a n (tekmil l a n ­
ya ta p ı n a ğ ı ) Y u n a nistan kentleri n i n b i r türlü baş a ­
r a m a d ı k l a rı birl i ğ i g e rçekleştiriyordu . O o r l a r ı n Trio­
pion'u i l k i n a ltı kenti, sonra l a rı H a l i karnas'ın işle­
diği b i r suç yüzünden kovu l m asıyla yal n ı z beş ken­
ti i ç i n e a l ı rmış. K i b i rleriyle t a n ı n m ı ş O o r l a r başka
hiçbir kenti a l m az l a rm ı ş a r a l a r ı n a .
B oy n u z l u b i r boğa başı g i bi d e n i z e u za n a n
Triopion � n idos şehri ni h e r yönden g e l ebilecek sal ­
d ı r ı ş i a ra karşı korurdu. B u r n u n arkas ı n da i k i yuvar­
lak koy a çı l ı r, dar bir toprak şeridiyle birbirinden
ayrı l a n b u tepsi g i b i dü mdüz koylar K nidos'un iki
l i m a n ı ydı. Yirmi g e m i barı n d ı ra b i l e n b a t ı l i m a n ı ­
n ı n koca taş l a r l a örü l m ü ş mendireği b u g ü n d e d u ­
r ur. R ü zg a r ı n esişine g ö r e g e m i l e r y a batı, y a d a
d o ğ u ! i m a n ı na s ı ğ ı n ı rl a rmış. B i r a ra k o m ş u l a r ı i l e
geçinemiyen K nidos iki l i m a n a rası n ı b i r k a na l l a
yarmayı d ü ş ü n m ü ş, böylece a d a o l u p dü nya i l e i l i­
ş i ğ i n i kesecekmiş.
K nidos' u n H a l i ka rnas kadar sözü geçmez ta­
rihte. Triop i o n ' u n arkası nda sakla n a n bu şehrin
pembe kayalara daya l ı akropo l u, t a p ına kları, tiyat­
roları, çeşit çeşit yapı ve a nıtları o l d u ğ u h al de, d ı ş
dü nyayla a l ışverişi h o r gören g ururu b u g ü n b i l e
sezilmektedir. K nidos O o r kentiydi v e s o n u n a k a d a r
Oor kenti k a l d ı . i onya d i l i n i beni msemediği i çi n ­
d i r ki, h i ç b i r şa i r, h i ç b i r yazar yetiştiremedi. Askle­
pios o ğ u l l arı diye ü n l ü hekim leri varmış, a m a ısta n ­
köylü H i ppa krat eski i n a nç ve g e l e nekiere daya n a n

97
s ağ l ı k b i l g i s i n i altüst edi nce, bu Asklepiosoğ u l l a­
rı n ı n da sözü geçmez o l muş. Ne var ki B atı uygar­
l ı ğ ı d u rd u kç a K nidos'un adı u nutul mayacak. K n i dos
ö l mezl i ğ i n i bir heykele borç l u d u r. l sa'da n ö nce be­
ş i n c i yüzyı lda ü n l ü Ati n a l ı heykeltraş Praksiteles
H a l i ka rnas'a mozol e n i n yapı lması nı g ö rrneğe g e l ­
m iş. B u ara K n i dos i l e K o s heykeltraşa birer A p h ­
rodite heykeli ısmarl a m ı ş l a r. Praksiteles K n idos i ç i n
ç ı p l a k, Kos i ç i n örtülü b i r er Aphrodite y a p m ı ş v e
g ö n dermiş. i k i si de birbirindım g üzel m iş, a ma her
nedense Kos' u n heykeli fazla rağbet görmemiş,
oysa K n i dos Aphrodite's i n i görmek, o n a tap ı n m a k
i ç i n ziyaretç i l er a k ı n edermiş Kni dos'a. B i r söyl e n ­
tiye g ö r e B ithy n i a k r a l ı K n i dos'un b ü t ü n borçları­
na k a rş ı l ı k Ap hrodite heyke l i n i satı n a l m a k iste­
m iş de Knidos yana ş m a m ı ş b u işe. H a l ikarnas m o ­
zolesi g i bi K nidos heyke l i d e H ı ristiya n l ı ğ ı n d a r g ö ­
rüşl ü l ü ğ ü n e kurba n g ider. Putataparl ı k çağ ı nd a n
k a l m a sanat eserleri n i orta d a n kaldı rmayı mari fet
b i l e n B izans i m paratoru Theodosius ü n l ü heyke l i
ista nbul'a getirtip H omeros'u n elyazmaları i l e bir­
l i kte yaktı rır. Aphrodite'yi yok edememiş gene de.
Praksiteles'in eseri nden ç ı k a r ı l a n kopy a l a r d ü nya­
ya yayı l m ışmış. Theodosius'tan d a h a a k ı l l ı b i r pa­
pa d a i l kçağ sanat eserler i n i yakmaktansa, o n l a r ı
s a k l a y ı p p a ra karş ı l ı ğ ı nd a göstermen i n daha ka­
z a n ç l ı b i r y o l o l du ğ u n u a n l a m ı ş o l a c a k k i , K n i dos
A p hrodite's i n i n bize k a l a n tek kopya s ı Vati k a n m ü ­
zesinde d u ru r bug ü n .
K n i dos'un büyük l i m a n ı na demir att ı ğ ı m ı zda,
batıy·a bakan k ü ç ü k l i m a n ı n ufkunda g ü neş epey
a l ç a l mıştı. Akşam o l m a d a n ç a b u k gezme l i yd i k ş e h -

98
ri. O g ü n sabahtan beri h e p b i r k o n u üstü nde d u r ­
m uştu m a v i yol c u l a r : Datça'ya, y a d a Datça köyle­
r i n i n birine telefon etmek ve bir c i p l e kuma nya
getirtme yol u n u b u l ma k . B a l ı kç ı ' n ı n ortaya att ı ğ ı
ve g e rçekleşeceğ i ne pek i na na m a d ı ğ ı m ı z b u fikri
boşal a n s i g ara p aketierimize b a k ı nca, i ki geceden
beri d e ayaza karşı koymak i ç i n b i r damla içki bu­
l a m a d ı ğ ı mızı d ü ş ü n ü nce, ne yapıp yap ı p gerçekleş­
tirmeli diyorduk. Karaya ayak basar basmaz bir i ki
köylü i l e karşılaştık. N erden g e l iyorlar, nerde oturu­
yorlar, p e k bel l i değil. K n idos bir yıkık taş a l a n ı d ı r.
i 1 kçağ şehri n i n yıkı nt ı l a rı arasında pek az ü r ü n
verd i ğ i g öz l e g ö r ü l e n tarl a l a rı b i rbirinden ayırmak
için taş yığ ı n l a rı i l e s ı nı r l a r ç i z i l miş. B az ı l arı i ns a n
boy u n u geçen b u d uvarlar n e i ş e yarar, a nl a ma zs ı ­
n ı z . Bir s ü r ü taş, ç a n a k ç ö m lek, t u ğ l a kırığı arası n ­
d a biten ü ç beş d i kenli bitki, birkaç düzine p a m u k
fidesini, y a da b a ğ kütüğ ü n ü birbirinden ayırmak
için değer m i b u ça baya ? Bu t a rl a la r ı n kıskanç sa­
h i pl eri k i m d i r, nerde yaşa rla r ? Tiyatro n u n p a m u k
tarlası n a çevri l di ğ i n i g örü nce, o kadar öfke l enmiş­
t i m k i , bizi gezdi re n i htiyar köyl ü n ü n dö nmeyen di­
l i nden c e v a p b i l e beklernedi m b u soru lara. B a htsız
Aphrodite şehri, hep y ı kı l ma km ı ş a l n ı n ı n yazısı !
1 9 ' n c u yüzy ı l d a M ıs ı r v a lisi M e hmet A l i Ka h i re'deki
sarayı n ı K n i dos'tan g ötürdüğü g e m i l e r dolusu mer­
merle yaptırmış. B i rkaç yıl sonra N ewton a d l ı bir
i ngiliz konsolosu Tekirbur n u ' n d a n l im a n a düşü p
g ö m ü l e n o n b i r tonl u k mermer a si a n ı denizden ç ı ­
karmış v e h afta l a r süren bi r çabada n sonra b i r i n g i ­
l i z h a rp g e m i s i n e yü kleyip B ritish M useum'a a k­
tarmı ş. K nidos h a sattan sonraki b i r tarlaya benzer:

99
eşsiz s a nat ü r ü n l erini görmek i ç i n Avrupa m üzeleri ­
ni gezmekten başka çare yoktur.
Saat sekiz. G özleri m i z Kni dos'tan Datça'ya yeni
açılmış yol da. Tekirburnu c a n d a rm a l ı ğ ı cipin ge­
leceğ i n i bildirmişti. G ü ng ö r bir kabakla ç ı ka g e l m iş,
a k l a h ayale sığ mayacak b i r o lay a n l atıyor: mesin ayı
kabağa bağ l a r, bal ı k tutarmış köy l ü l e r, biri g eçen­
lerde ü ç orfos tutmuş böylece. O lta n ı n ü ç çengel
m i varmış, yoksa orfoslar birbiri n i m i yutmuş, orası­
n ı iyice a n laya m a d ı k. Ama P a l u ko kabağa mesinayı
sapasağ l a m · bağ layıp en taze b a l ı ğ ı mı z ı yem diye
taktı ucuna. Ş a m a ndra kaba ğ ı n a l tında salkım s a l ­
k ı m o rfos l a r ! Ağzı mızı s u l a nd ı ra n bu m a nzara d a
hayal, özlem m i ka l a c a ktı ?
K n idos akropo l u n u n tepesi nde ufac ı k b i r ı ş ı k
ya ndı, kıvr ı l a kıvrı l a i niyordu yamaçları. Anado l u '
nun Akdeniz'� p a r m a k g i b i u z a n a n bu e n s o n ç ı k ı n ­
tısından, b i n lerce yı l l ı k b u ıssı z l i m a n d a n h a ber s a ­
l ı p da ü ç s a a t i ç i n d e k u m a nya g etirebil iyord u k g e­
m i mize ! B i r büyük sepetle g e l e n ü ç kişiyi k a rş ı l a ­
m a k için, M a cera'd a n n e kadar l a m b a varsa, hepsi ­
ni yaktık. Noel gecesi ş ö m i n e başı na top l a n a n ço­
c u kl a r ı n telaşıyle boşalttık sepeti : B afral a r, Yen i ­
celer, B i rinciler, G e l i n c i kl e r, tırı n ı n s ı c a k sol u ğ u n u
e m m i ş p ideler. Ekmeğ i n b u kadar g ü zel ko k u l usu
varmış demek. Ya o l i m a n l a r, ayva büyükl ü ğ ü nde !
Ve hediyeleri geti re n l e r : bir öğretmen yedek s u ­
bayla, Çeşme köyü n ü n başöğretmeni. Tekirburnu'
n a bir g e m i g e l di ğ i n i d uyunca hemen c i pe atl a ­
m ı ş l a r, misafirleri karşı l a r, i k i l a f ederiz diye. Ö ğ ­
retm e n i n i sta nbul'da, Ankara'da ç ı ka n derg i l eri o k u ­
d u ğ u n u, Türkiye' n i n f i k i r hayatı n a uzaktan d a o l s a

100
katıldı ğ ı n ı duyunca şaşm a dı k : Köy Enstitü lüymüş.
Saatlerce tatlı tatlı ko n uşt u k, o n l a r g ittikten son ­
r a d a türkü l e r ç ı n l a d ı p ruvada. Fenerler sönm üş,
mavi yol c u l a r ı n çoğ u g ü verteye seri l i yata kl a r ı n a
uza n m ı ş l a rdı ki nefesler, i l a h i ler, n i n n i ler ya n k ı l a ­
n ıyordu d a h a kapkara koy u n s u l a rı n d a . B i r h ü z ü n
çökmüştü i ç i m ize, ya n ı k türkü l e r i n etkisi m i , yok­
sa Cova yolc u l u ğ u bitiyor d a ondan mı ?
Zincir g ı c ı rtı l a rı ile uya n d ı k uykud an. Daha
g ü n doğmamıştı. i s ma i l Kapta n la A l i R ı za f ır d ö n ü ­
yorlardı g üvertede.
« N e va r, ne o l uyo r u z ?»
« De m i r a l acağız.»
« N i çi n ? Daha çok erke n . »
. « M aestro ç ı ktı. Kırk e l l i m i l yol u m uz v a r B o d­
ru m'a, h e m e n g itmezsek, varamayız.»
«Ama kabak kal dı, G ü ngör'ün kaba ğ ı . O rfos
tutacaktı.»
« B a kt ı k, l i ma n d a a r a d ı k, yok. D a l g a g ötü rmüş­
tür o n u.»
'
üstüste yığ ı l a n z i n c i r i n g ü r ü ltüsüne Teki rbur­
nu'nun ötesi nden gelen bir u ğ u ltu karışıyordu. Ak­
deniz' i n zorbası, g e m i c i l e r i n M aestro, efe n d i dedik­
leri payrazı orsalayacaktık h a ? Pose idon'un d e n i za l ­
tı köşkü ri ü Tekirburn u ' n u n a ç ı k l a r ı n d a n derlerdi.
D e niz-tanrı bizi yadırg a mıştı nede nse, şimdi de o ­
ğ u l l a rı n ı n e n korku n c u Boreas'ı ( Poyraz B o re as'ta n
g e l i r ) salıyordu üstümüze. Yorg a n ı m ı n a lt ı n a s ı ğ ı ­
n ı p gözü m ü kapadı m . S a l i a ntıda k a ç saat uyu d u ğ u ­
m u b i l m iyoru m . Uya ndı ğ ı m z a m a n koca b i r karaltı
vardı ö n ü müzde. Dost l a r h a lka o l m u ş, çay i ç i yor­
l a rd ı .

101
 «E. h a n i f ı rtı n a 7 B i r şey yok.»
« O l maz tabii, i sta nköy' ü n karantı s ı n a g i rd i k»
« Bo ş u n a telaş etti n i z, bari kaba ğ ı m ı arasay-
d ı m, » dedi G ü ng ör.
« Madem bu raya k a d a r g e l dik, ı sta n köy 'e u ğ ra ­
ya l ı m,» d e d i Batur.
« Pasa portu o l a n u ğ ra s ı n . »
Kimsede pasaport yoktu. B i ri lstanköy'de ç o k
g üzel ve u c u z k u m a ş b u l u nd u ğ u n u söyleyince, h a ­
n ı m l a r k u l a k kesildi. B i ze yard ı m etmek i ç i n h i ç b i r
f ı rsat kaçırmayan i s m a i l Ka pta n :
« i sterse n i z sizi götürürüm -dedi -. Mazotum
b itti derim. Mecburl a r vermeğe.»
P a l u ko da l stanköy' ü n p l a j l arı nı, ote l l eri n i över­
ken, B a l ı kç ı :
«Yok efendim, g i d i l mez -diye kesip attı -.
R u mc a b i r atasözü var, der k i : Ey H i ppokrat'ı yetiş­
tiren l s t anköy, b i r sürü eşek yetiştiriyors u n b ug ü n !>>
G e rçekten büyük adarnmış Kos'lu H i p po krates.
Ası l büyü k l ü ğ ü i l a ç l a r, tedavi u s u l l eri b u l ma k l a he­
kimliği kurması nda değ i l, h urafe l e r, b a tı l inanç­
l a r l a savaşıp o nl a r ı yıkmasında, yen mesi nde. i l kç a ğ
hekim-t a nrı Asklepios'a t a p a r, her derde devayı
o n u n hastane h a l i n e geti ri l m i ş tapı n a k l a rı nd a arar­
dı. P a r l a k bir örneği Bergama'da b u l u n a n bu Ask­
lepion' l a r gerçi ya bana atıl a c a k yerler değ i l di, ç ü n ­
k ü o ra l arda çeşitli otlarla ya p ı l mı ş i la ç l a rd a n, m a ­
d e n s u l a r ı n d a n, ı l ı c alardan fayd a l a n ı l dı ğ ı g i bi, t e l ­
k i n usul ü n ü n de hasta tedav i s i ndeki ö nemi a n l a ­
ş ı l m ı ş, ayrıca, s ağ l ı k s a ğ l a m bedende s a ğ l a m b i r
ruhtur, i l kesi n e uyul a ra k, ti yatrolarla, kita p l ı kl a r l a
hasta n ı n aydı n, i ç a ç ı c ı b i r kültür v e sanat çevresi n-

102
 de yaşaması da sağ l a n m ıştı. N e var k i Asklepiosev­
l eri. ken d i leri n e h e k i m süsü veren, b i l g ileri n i tanrı­
d a n a ld ı kları n ı i leri süren b i rtakım r a h iplerin e l i n ­
deydi. H i ppokrat'sa deney v e d ü ş ü neeye daya n a n
b i l i mi n temel i n i atmış o l m a k l a ç ı ğ ı r a ç a r. H asta l ı k
doğaldır, der, neden i n i tabi atüstü kuvvetlerde ara­
mamalı. H ek i m b u l u n d u ğ u çevre n i n i k l i m, su, bes i
g i bi koşu l ları n ı i ncele m e l i, a nc a k bu yol d a n sal g ı n ­
l a rı da, kişisel hastalı kları d a teş h i s v e tedavi ede­
b i l i r. H a stayı iyileştirmek i ç i n sert ve kes i n çareler­
den çok, akıl ve mantık yol u nd a n g itmel i . H i ppak­
rat b u görüşleri n i yazd ı ğ ı b i rçok kitapta d i l e getir­
mekle ka l m a m ış, hek i m l i k a h l a kı n ı d a k urmuşt u r.
H ek i m h asta s ı n a ve çevresine karşı soru m l u d u r,
mesleğe a nc a k a n d i çerek g irebi l i r. lstanköy' ü n t ı p
mekte b i nde b u i l kelere göre yetişti r i l i rdi öğrenci­
l e r. H ippokrat kend i s i b u mektebi k urdukta n son­
ra b i l g i ve g ö rg ü leri n i artırmak i ç i n dü nyayı d o ­
laşmaya ç ı k mıştı. Eflatun o n u i deal b i r hek i m o l a ­
rak a nlatı r : a ğ ı rbaşlı, a kı l l ı , s a b ı rlı, tedbirli, b i l g i n
ve i nsan sever. Ş u sözü d i llere desta n d ı r : « H ayat
kısa, meslek u z u n, fı rsat kaçıcı, deney a ldatıcı, ka­
rar g ü ç !» H ey g i d i H ippokrat, b i n l erce yıl sonra da
doktorl a r ı m ı z bu sen i n sözü n ü söylemeyip d e ne
desi n l e r ?

103
 12

«Deniz. hep yeniden başlayan deniz . . . »

Valery

Bodrum g e n e yanıyo rdu sıcakta n . Ka l m ıya l ı m

g i d e l i m ded i kse de, o l madı. Küçü k Cevat' ı n baba­
sından, g e l iyorum d iye bir telg raf bul duk. iki m a v i
yo l c u M i las yoluyle D e n i z l i 'ye g itmek ü z e r e ayrı l d ı ­
l a r. B i zl e r de d a ğ ı l d ı k, ş u rda burda d o l aş m a ğ a g it­
tik. Kimi testi, kimi sünger a l dı, kimi hama ma, k i ­
m i berbere g itti. Evdeki p a z a r çarşıya uymaz sözü­
nün doğru l u ğ u kahven i n bir köşes i n de mavi def­
tere geçird i ğ i m iz hesaptan bel l iydi . Eldeki para ge­
mi k i rası n ı ödemeye yetmeyecekti. i sta n b u l 'a telgraf
çeki p para getirtmekten başka çare yoktu. S i n i rl e r
gerg i n, h a v a elektri kliyd i . D ö n ü ş yol u n d a b i r daha
dalga yemeyi kimse n i n gözü a l mıyordu. N e yap a l ı m

104
ki fareler g i b i kaçamazdık g e miden. Cova yol c u l u ­
ğ u n u n bitmesiyle bal ı k d a y o k o l m uştu. Kapta n l a r
a rası nda b i r Akbü k sözü d ü r g i diyordu. M a nda lya
Körfezin deki Akbü k'te ba l ı ğ ı n envai türlüsü de,
pavurya da, a htapot da varmış. B u n u söyleyen A l i
R ı za 'ydı, o n a g üvenmemek o l maz, Cova'da yed i ğ i ­
m i z tekm i l b a l ı k l a rı o n a borç l uyd uk.
«Ne ders i n P a l u ko, var m ı ?»
«Eh vard ı r bel ki, ben b i l mem.»
P a l u ko bizimle Kuşadas ı ' n a kadar g e lecekti.
Taru n u s ü n net o l uyormuş. H a n ı m ı d a g i decek m i ş
d ü ğ ü n e. O da g e l s i n, a mbarda o n a y e r y a p a r ı z d i ­
yi nce:
« Kavg a l ı, g e l mez,» diye g ü ld ü Pal u ko.
Karı d ı rd ı r ı n d a n başı n ı n şiştiğ i n i ikide bir y a ­
n a ya k ı l a a n l atıyordu B a l ı kç ı 'ya, b i r köşede başba­
ş a dertleştikleri z a m a n .
«Akbük'e n e z a m a n va rırız ?»
Bu soruya cevap g e l meyeceği ni b i ldiğ i mi z h a l d e
soruyord u k. Akşam yedide l i m a n d a n ç ı k ı p, B a d r u m
s ı ca ğ ı n d a n k u rt u l duğ umuza sevinecekken, deniz
başladı. H erkes d a l g a l a ra e n ra h at karşı koya b i i d i ­
ğ i yere yerleşti. D e n i z kurtları o l muşt u k biz, ne var
ki yol c u l uğ a yeni katı l a n John ile k ü ç ü k Al iye'yi fe­
na tutmuştu d e n i z. Bir saat, i k i saat hep aynı sal ­
I a ntı v e şu m i nv a l konuşm a l a r :
«Akbük'e s a b a h a karşı varırıl.»
« Y ok varamayız. Bu g id i ş l e a n c a k dokuz o n -
da.ı>
«Ya h u sabah varmazsak, bal ı k tutamayız.»
« iyi a ma bu d a l g a d a bütün gece çek i l mez. B iz
bıktık.»

105
 « Öyleyse b i r l i m a n a g i rel i m . »
S ı ra lova y arımadası n da liman bol, n e varki
gece Çatal adaları n ı n aras ı n d a n süzülü p de l i m a n a
g i rm e k mesele. G ü mü ş l ü sözü dolaştı b i r a r a . G ü ­
m ü ş l ü, eski My ndos, geçen y ı l l a r ı n birinde karadan
g itti ğ i m i z bir kıyı köyüydü. Adı çekiyordu mavi
yol c u l a rı . Acaba n e z a m a n varırd ı k G ü m ü ş l ü 'ye ?
B i r yarım saat daha geçti, s o n ra B a l ı kçı b i rd e n b i ­
re: « P a l uko h> d iye ses l endi. P a l uk o g e l d i, eğ i l d i,
b i r şeyler k o n uşt u l a r. S o n ra bordaya g e ç i p s a n c a ğ ı
g österdi . Eyüboğlu yer i n d e n fırladı :
« N e reye g i d iyoruz ?»
« Kefa l u ka'ya, en ya k ı n koy o,» dedi B a l ı kçı.
Ara l a rında b i r tartışma p a r l a r g i bi oldu. Öyle
ya, yapı l a n p rog ra m l a r papaz kağ ı d ı g i b i d ö kü l ü ­
yordu. Yorgun yolcu l a r : B u deniz böyle d a l g a l ı , g e ­
m i de de b i r yerine b i rkaç kaptan o l u rsa, program
d a k a l m az, d iyerek omuz s i l ktiler.
Ertesi s a b a h şafakta y o l a ç ı ktı ğ ı m ı z h a lde, a n ­
cak öğ leyin vara b i i d i k Akbük'e. Göza l a b i l d i ğ i ne
yamyassı b i r koyd u.
«Yara d ı l ış burada i s h a l e u ğ ra mı ş,» dedi B a l ı k ­
ç ı . Cova bükl eri n i görmüş bizler de katı l d ı k g ü l mek­
ten. Ağ l a r atı l dı, P a l u ko pavurya aramağa gitti,
b i rkaç yol c u denize g i rd i, soğ u k ve tatsız d i ye h e ­
m e n ç ı kt ı l a r. B i rkaç k i ş i d e y e m e k hazırl a maya koyu l ­
duk. Son y u m urtalarım ı z, son makarna p aketi,
B adrum'dan a l d ı ğ ı m ı z birkaç patl ı c a n, b i rkaç d o ­
m ates. K i m i d o y u r u r b u ? Bekle, bekle, b a l ı ğ a g id e n ­
l e r y o k ortada, s a a t i kiye g e liyor, sıca ktan, a ç l ı ktan
bayı l a c a ğ ı z nerdeyse. Derken sandal g e l d i, yanaştı,
a ğ l a r bomboştu. B a l ı kç ı k u m a ndayı g e ne ele a l d ı :

106
 « G ü l l ü k'e g id e l i m, g üzel b i r l i m a nd ı r, kıyıda
kebapçı l a r var, ç ol u ğ u n ç oc u ğ u n k arnı doyar bari.
B urada balı k m a l ı k yok.»
G ül l ü k kaç m i l, kaç saatte va rılır, g e l mişken
g eri d ö n ü l ü r m ü ? diye soracak takati kal ma mıştı
kimse n i n . üste l i k şiş keba p l a r tütüyordu gözümüz­
de. Pal u ko : « S a l l a r» diye b i r şeyler geveledi, a m a
d i n leyen olmadı. Yal i a h G ü l l ük'e ! M e ğ e r 2 5 m i l g e­
ri g idiyormuşuz. Yol u üç s aatte a l d ı k, G ü l l ük'e g e l ­
d i k k i . a ç ı k koyda d a l g a l a r kudurm u ş, a k köpükler
h avalara savruluyor. Y i ğ itsen, s a n d a lı parçal a m a ­
d a n isk eleye yanaştır. Karaya ç ı km a k b i r türlü, g e ­
m ide ka l m a k b i r türlü. Kıyıda kebapçı h a k g eti re !
Ama g üzel b i r şehircik burası, eskiden adı Kü l l ü k'
müş, değiştirmişl er, bahçe i ç i nde evleri v a r, fene­
re giden yolda bir p l a j ı var. M i las'ı n l i m a nı, d a lya­
n ı nd a ba l ı k bol, bal ı k yu m u rtası ya p ı l ı r, ne yaz ı k
k i mevsi m i d eğ i l miş. Aya ğ ı m ı z yere b a s s ı n diye
her şeyi g ö z e a l d ı k, i k i şer ü çer k i şi sandala b i n i p
karaya ç ı ktık. Yürümek istiyordu c a nı m ız, s a ğ l a m
toprak üstü nde a l a b i l d i ğ ine yürüyüp g övdemizi
s a l i a ntıdan k u rtarmak. Fe nere g iden «ambarg os»
l a ra katı l d ı m . Ambarda yattıkları için kendilerine
a m bargos diyen b u dört g e nç sakal bırakm ı ş l a r,
buruşmuş p a nta l o n l a rı, a ç ı k g ö m lekleriyle korsa n ­
l a ra, ya d a Paris existential iste'lerine benziyo r l a rd ı .
G en ç o l d u k l a r ı , Cova'ya i l k defa g e l d i kleri i ç i n a m ­
bargoslara e n a ğ ı r i ş l e r y ü kl e n i r, s u taşımak, g ü ­
verteyi temizlemek, b u l a ş ı k yıkama kta h a n ı m i a ra
yardım etmek h e p o n l a ra d ü şerdi.
« B i z i m sabr ı m ı z tü kendi, aya k lanacağız ve i d a re­
y i ele a la c a ğ ı z ! -diyordu a mbargoslar-. B izi i n sa n -

107
d a n sayıp da f i kr i m i z i soran yok. B u dalgada 25
m i l geri d ö n ü l ü r m ü ?»
Leyla ile Peri h a n da a ra l a r ı n a kat ı l m ı ş l a r, g ü l e
oynaya, taştan taşa h a p i ayarak yürüyariardı fenere
doğ ru. G e m i n i n marşı o l uvermiş bir türküyü çağ ı ­
rıyorl a rd ı :

«Deniz üstü köpürür

Ah ya/ey ninnanay ninnananinanay
Kaytğa binsem götürür
Ah ya/ey/om»

G ü l l ü k p l aj ı n ı n üstü ndeki B üyükada ' n ı n . Y ü ­

r ü ka l i 's i n e benziyen kahvede çayla pey n i r ekmek
yed i k. Temiz kadehlerle g et i r i l e n o demli çayın, o
taze ekmeğ i n, o kaşar pey n i ri n i n tadı nı u nu ta m a m .
i skeleye döndü ğ ü m üz de ora d a k i arkadaş l a rı p e k
parl a k d u ru mda bul mad.ık. Tek l okantada 1 5 y u ­
m u rta, domates ve h ıya rda n başka b i r şeyler yoktu,
ç ı lbı ra ekmek batıra batıra yiyorlardı. H e rkes k a ­
raya ç ı k m ı ş, M acera açı kta mendil g i b i s a l l a n ıyor­
du. D a l g a l a r ı n dövd ü ğ ü i skeleden bir d a h a sandala
atla m a k, g em i n i n merdiven i n i b u l ma k, s onra da
bütün bir gece sallanmak . . . Ü ç kadı n yol c u : .
« B iz b u ra d a otelde k a l ı rız -diye d i rettik-. Siz
şi ltelerimizi a l ı n yatı n. S a b a h s a n d a l ı y o l l a r b i z i a l ­
d ı rı rs ı nız.»
Ote l c i bize dört yata k l ı büyü k bir oda açtı. Do­
kuz gecedi r gemide yatıyorduk, salia nmayan temiz
çarşaflı yatağı yadı r g a d ı k. Kıyıdaki p a l miyelerin
hışırtısı d i n m iyordu. G e midekilerin halini düşüne
düşüne uykum kaçtı. Saat dörtte Al i R ıza' n ı n sesi
d uyu l d u :

108
 « H a n ı m la r, i n i n, g id iyoruz.»
S oyu n m a m ıştık, hemen k a l k ı p aşağ ıya i nd i k .
Kara n l ı kta otel kapıs ı n ı n sürg ü s ü n ü bul u p k a l d ı r­
m a k b i r mesele o l d u . D ışarda n e m l i b i r rüz g a r esi­
yordu, d a l g a l a r d u r u l m a mış, y a l n ı z b i ra z a ğ ırl a ş ­
mıştı. P a n ta l o n u n, h ırkam gövdeme yapışmış, b a ­
şımdaki örg ü bere i ç i nden tarak geçmeyen keçeleş­
miş saçları m ı n bir parçası o l uvermişti. G em i mer­
dive n i n i t ı r m a n ı rken sanda l ı m ı n biri de denize d ü ş ­
tü. Eh, kıl ı ğ ı m kıyafet i m t a m a md ı ! Ş i ltem i a l m ı ş ­
l a r, yorg a n ı m ı a l mışl ar. S a ba h ı n d ö r d ü n d e ayazda
ne ya pars ı n ? Kü peşte n i n bir köşes i n e kıvrıl ı p otur­
dum. On g ü n l ü k mavi yol c u l u k bizi öyle daya n ı kl ı
kıl mıştı ki, h i ç b i r şey yıldıramazdı göz ümüzü.
G ü l l ü k'ten Kuşadası'na yol c u l u k tam on üç
saat sürdü . . . O n ü ç saat d u r m a d a n s a l l a ndık, i k i ü ç
kere çay p i ş i re l i m dedik, d a l g ay l a rüzgar g azoca­
ğ ın ı devi rdi. Karpuzla g a l eta, g e m i c i aşı, nemize
yetmezd i. M acera bir göçmen g e m i si ne dönmüştü.
Ambargos ların sakalı bir karış d a h a büyümüş, s o n
g ün diye h a n ım l a r her t ü r l ü süsten vazgeçmişti.
Ya l n ız neşemiz tamamdı, h ırka l a ra, muşamba l a ra,
yorg a n l a r a sarıl mış konuşuyorduk. G övde l e r i m i z p i s­
l i k i ç i ndeydi belki, a ma düşü ncelerimiz h i ç b i r z a ­
m a n b u k a d a r a r ı o l m a m ı ştı.
Samsu n d a ğ l a rı n ı n ö n ü nden geçerken Ali R ıza
g e m iy i yavaşlattı ve s i rtiyi attı. Kıyı, K ı ra n l a r' ı ya
da Datça yarımadasını hatırlatacak kadar g ü zel
oyu k kaya l a r ı n arkası nda ki yeşil tepelerde P a n io n i ­
o n 'd a n b i r i z g ö r ü l m ü yor, a m a Mykale savaşı c a n ­
l a n ıyor g ö z ü m ü z ü n ö n ü n de. i sa ' d a n ö nce 479 y ı l ı ­
n ı n ağ ustos ayı. S a l a m i s yeni l g i s i nden sonra i ra n -

109
l ı l a r A n a d o l u 'ya çek i l i r. Pers o rdusun u kavalayan
Yunan f i l os u ö nce Delos, sonra Samos'a kadar so­
k u l ur. Y u n a n l ı l a r ı n zafer h a beri n i a l a n i onya Pers
boyun d u ruğ u na karşı aya k l a n m a k üzere. Mykale
tepeleri nde o rd u g a h kurmuş Persler nazik d u r u m ­
d a d ı r. Y u n a n d o n a n ması Mykale'ye 6000 a ğ ı r s i l a h l ı
asker çıkarınca, arka d a n d a M i l et l i leri n s a l d ı r ı ş ı n a
uğrayan Pers ordusu kıskaça d ü ş ü p da ğ ı l ı r. D eniz ­
den ç ı ka r m a l a r i k inci D ü nya Savaşı n d a n bu ya n a
mera k l ı b i r kon u o l m uştur. S a m s u n d a ğ l a r ı n a baka
baka b u i l k ç ı k a rmayı d üşü n üyord u k ki, «H oop !» ses­
leri bir bal ı k tutul d u ğ u n u h a ber verdi bize. B üyük
b i r s i n ag rit, mavi yol c u l u kta sirtiyle t ut u l a n i l k ve
so n bal ı ğ ı mız.

Kuşadası'na saat beşte vardık. Uzun zaman g ü ­

neş l i g ö ğ e baktıktan sonra loş b i r odaya g i re n i n ­
s a n nas ı l şaşa l a r, gözünde ı ş ı l d aya n renklerden çev­
res i n i g ö remez o l u rsa, on g ü nl ü k mavi yol c u l u kt a n
dönen bizler d e öyle şaşk ı n v e sarhoş g i biydik. H a ş ­
met bey v e Kuşada l ı l ar ren g i m i zi, s a ğ l ı k l ı v e neşe­
li h a l imizi öve öve bir ote l e yerleştird i l er bizi, y ı ka n a ­
l ı m diye k a p a n m ı ş o l a n h a m a rn ı açtırd ı l a r, a kş a m
Kuşadası ' n ı n e n g üzel l okanta s ı n d a yemek yedir­
d i l e r. Biz a n latıyor, d urmadan a nl atıyordu k. Ma­
v i yol c u l u kta n b i r şey verebiimiş o l ac a ğ ı z ki d i nle�
yen ierin gözü parl ıyor, yüzü g ü l üyord u . « Seneye
bizi de götü rün» diyorlar, « B u sefer size d a h a rahat
b i r gemi h az ı r l a rız, ıstanköy'e d e, Rodos'a d a g ider­
s i niz» diyorlar. B izim g ö nl ü m ü z h e m sevi n ç, h e m
de üzü ntüyle ç a l ka n ı yo r. B i ri ç ı k ı p d a : « Ge m i si­
z i n, h aydi Cova'ya dönün» d ese, hemen koşacağız.

110
I ç i m i z g i d iyor ayrılacağız, bu hava d a ğ ı l acak, mavi
yolc u l u kt a n bir şey k a l mayacak d iye. B a l ı kçıyla a i ­
lesi Kuşa d a s ı ' n d a n b i r k aptı kaçtıya binip g ittiler
bile. Ambargoslar Priene'yi, M i let'i, Efes'i g ö rm e k
için c a n atıyo r l a r. Gel de g ö r k i para ka l ma m ı ş hiç
b i r i m izde. Ziya i l e Fü reya yarın uçakla Ista nbul' a
dönmek zoru n da l a r. A m a o n g ü n mutl u l u k i ç i n d e
h ü r yaşa m ı ş i ns a n l a r ı n yakı n l ı ğ ı öyle k i , Z i y a g e ­
t i rttiğ i p a radan borç verdi h e r b i r i mize. Ertesi s a ­
b a h a mbargoslar, Leyla, Peri h a n v e b e n Priene, M i ­
let ve Efes'i g e z i p, l z m i r'e g idecek, F u a rı g ö rd ü kten
sonra vapurla dönecektik lsta n b u l 'a. i kiye böl ü n ­
rn e k acıydı, a m a n e yapalım.
R a h a t b i r uyk u d a n uya nı nc a dü nyayı tozpem­
be, masmavi g ö rerek bavulları mızı, p i n a, testi ve
kabukla rımızı kaptı kaçtıya yükledik. Kuşadası'nda
ka l a n ü ç yolcuya :
« N e o l u r, s i z d e g e l i n,» d iye yalvarıyorduk.
«Ara bada yer yok ki, nereye gelel i m. »
« S i z gelecek o l u n, b i z y e r a ç arız size.»
« B a ka l ı m, hele siz bir g id i n, g örüşü rüz,» d iye
el sall ıyorlardı.
B iz a m bargoslar g u ru r i ç i ndeyd i k : mavi yol c u ­
l uğ u s ü rd ü rmeyi başarmıştık. P r i ene, M i let tiyatro­
I a n na eski yunanca dizeler o kuyarak g i recektik,
e l lerimizde na rteks sal iaya s a l i aya koro l a r g i b i . E u ­
r i p i des'in B a kk ha l a r tragedya s ı n d a D i onysos k oro­
s u n u n sözler i n i ezberl iyordu k :

«Asya topraklarmdan geldim,

Yüce Tmolos'u aştlm
Tanflmlz Bromios'un yolunda

lll
 Koşuyorum durmadan yorulmadan !
Euhoi! diye bağlfarak
Bakkhos'un ardmdan.»

M enderes ovası tütüyordu öğle g ü neşinde. B u

göz a l a b i l d i ğ i n e d ü z l ü k s i n si b i r bata k l ı k g ib i d i r,
şimdi ç a m ura s a p l a n a c a ğ ı z diye b i r korku g i re r i ç i ­
n ize. Ovada serpi l i k a r a Yürük çadırları suyu n ü s ­
t ü n d e yüzüyor sa n ı rs ı n ız, ufu kta bel iren çiftl i k ev­
leri gerçeksiz birer seraptır. Söke'den geçmiş, P r i ­
ene'yi g ezmiştik. D ü zl ü ğ ü n ortası nda, ı s s ı z b i r yo­
l u n üzeri nde yapayal n ı zd ı k. Türkü ç a ğ ı r m a k şöyle
d u rs u n, konuşamıyordu k bile. B ütün g ü cümüzü s ı ­
c a ğ a karşı koymak i ç i n to p l a m ıştık. Derken otomo­
b i l i n lastiği pat l a d ı . Yedek l astik yokmuş, kaynak
d a yokmuş. Ufukta g ö r ü l e n çiftliğe en azından beş
k i l ometre yol vardı. Kim g idecek ? B at ur, a mbar­
g os l a r ı n en g ü rbüzü : « B e n g i derim,» deyip yola
ç ı ktı . Pa m u k tarl a l a rı n ı n i çinden yürüyor, yürü­
yor d a , g itg ide k ü ç ü l e n i mgesi s i l i nmiyordu ufuk­
ta. Ara b a d a n i necek o l d u k, gü neş öyle k ı zg ı n d ı ki
ü ç a d ı m attıktan sonra hemen d ö n ü p yerimize s ı ­
ğ ı n dı k. B i r Yürük ç oc u ğ u testi' i l e s u g etirdi. l lık
a c ı b i r kuyu suyu. B i r saat kadar geçti. B atur g ö ­
rü n ü rde yok. Uyukl uyordu k. B i rdenbire şoför <( B i r
otomob i l ! » diye bağ ı rd ı . B i r taksi yaklaşıyor, yavaş­
l ıyor, d u rdu. B i r de ne g ö rel i m ? D a h a bakmadan,
görmeden baş l a d ı k bağı rmaya, hep b i r a ğ ı z d a n,
avaz avaz. Otomo b i l d e n i ne n üç yol c u bizim a rkadaş­
l a r ı m ız, sabah ayr ı l dı ğ ı m ı z Cova yol c ul a rı yd ı . Ak­
ş a m uçağ ı n a yetişmeden, M i let'e bir u ğ rayal ı m, t i ­
yatroda b u n l a ra bir s ü rpriz yap a l ı m demişl er. A ç

112
ve susuzuz düşün cesiyle bir sepet dol usu şeftal i d e
a l m ı ş l a r geti r m işler. D osta sarı l m a k, dost ya n a ğ ı
ö p m e k k a d a r tatlı ne vard ı r bu d ü nyada ? M avi
yo l c u l u k bitmemişti, mavi yo l c u l u k bitmeyecekti. O n
yedi mavi yo lcu o n yedi mavi dost o l m uştu.

113
MAVI Y O lC U l U K

1 962
 ı

«Öyle büyük bir komedya ki bu i/yada,

yüzyillardan beri krallar, devletler, im ­
paratorlar sanki ondan aldiklan rolleri
oynuyor/ar; bütün dünya bu komedya­
mn sahnesi oluyor.»

M o nta i g n e

«Troya'dan y-an a m ı s ı n ı z. Y u n a n l ı larda n ya n a

m ı ?»
On beş kişi h e p b i r a ğ ı zd a n :
«Troya'dan yanayız ! » diye b ağ ı rd ı l ar.
«Ak h i l l eus'tan yana mı, H e ktar'da n ya n a m ı ?»
« H e ktar, H ektar, H e ktar . . . » d iye p armaklar kal -
kıyor, U ça n' n ı n g ü vertesi kah ka h a l a rl a ç ı n l ıyord u .
Eski Assas şehri n i n, b ug ü n Sivrice a d ı n ı t a ş ı ­
yan l i ma n ın d a d e m i r atmıştık. Ağustosun o n beşiy-

117
ci, ayı n b i r g ü m ü ş şeridi g i b i u z a n a n ı ş ı n ı i l kçağ
l i m a n ı n ı n sular a lt ı n d a kalmış beyaz m e n d i reğ i ne
paralel b i r çizgi ç iziyordu . Kıyıda kaya l a ra dayalı,
ç a l ı l ı klara karışmış birkaç evi n kapkara pencere l e ­
r i kör g özler g ib i bakıyordu bize. B e hramkale -As ­
sos' u n b u g ü n kü adı- Edremit körfez inde M i d i l l i
adası n a e n y a k ı n köyümüzdür. L i m a n ı n d a k i evlerde
kimse oturmaz. B urada görevli iki c a ndarma, se­
v i m l i, g ü l er yüzlü i ki M eh m etçik, yapaya l n ız bek­
lerler b u kıyılan. Epey içerde, tepe üstü ndeki B e h ­
r a m a d i k yokuşlu yold a n a n c a k b i r saatte v a rı l ı r.
C a ndarmalar bekler, a m a n eyi n a s ı l beklerler k i
b i r telefo n l arı b i l e yokt u r o l u p biteni e n y a k ı n köye
h a be r vermek i ç i n . �ıyıya çeki l m i ş k ı r ı k d ö k ü k i k i
s a n d a i m d i b i n d e b i r m a n d a uyur. Bu a kş a m g ü n
batı s ı nda Uçan motoruyle b i z d eğ i l de, b i r d ü şm a n
fi losu, b i r korsan g e m i s i g irseydi l i m a n a, n e yapar­
dı acaba b u iki M e hmetçi k ? D üş ü ndükleri yok, o n ­
l a r d a g üvertem i z i n b i r köşes i n e i l i ş m i ş, d i n l iyor­
lar kon u ştuklarımızı. N e rdeyse o n l a r da parmak
k a l d ı ra c a k Trova, y a d a H e ktor için.
U ç a n 'nı n g ü vertes i n i a t na h g i b i çeviren sıra­
larda mavi yolc u l a r otu rm u ş d i n liyorlar. l lya d a oku­
nuyor. Ay ı ş ı ğ ı n a bir d e elektrik feneri n i katarak
dolaştınyorum o ku n a n m ı sra l a rı n üstüne. Melih
okuyor, b i r g ü n ö n c e yam a c ı n a çıktı ğ ı m ı z Kazdağı'
n ı n l lyada'da a nl a tı l a n b i r efsanesi n i okuyor. B u ­
g ü n Kazdağ dedi ğ i m i z l d a dağı Ç a n a kk a l e B ağ a ­
z ı ' n d a n Edremit körfezine k a d a r u za n a n koca ç ı ­
kıntı n ı n en yüksek d a ğ ı d ı r. Troya efsa neleri n i n
merkezi o l a n i da, Troya sava ş ı nda ta n n la r ı n s a ­
v a ş ı seyretmek i ç i n seçtikleri yerd i r. i lyada'da a d ı

118
G argaron d iye a n ı l a n d o r u ğ u 1 700 metreyi aşar.
Ta n r ı l a r babası Z eus da H ektar'da n yanaymış,
n e var ki karısı i ne k g ö z l ü, kıskanç ve kavg a c ı H e­
ra, b i r kad ı n kaç ı rı l ma sı n ı b a h a n e ederek, koca
d o n a n m a l a r, o rd u larla Anado l u 'ya s a i d ı ra n Y u n a ­
n ista n ' d a n g e l me Akha 'lardan yanaymış. B u ra d a d a
kadı n ı n fendi erkeği yen e r : Hera b i r d üzen k u r a r.
Aphrodite' n i n b i r memel i ğ i vard ı r, a ş k tanrıçası b u ­
n u göğsü n e sardı m ı , h i ç b i r erkek dayana m a z çe­
k i c i l i ğ i ne. H era bu m e m e l i ğ i a l ı r takar ve a l t ı n a ra ­
basıyle g ö klerden i n i p i d a d a ğ ı n ı n tepes i n e kon a r.
Zeus orada n Troya sava şı n ı i d a re etmektedi r. Tro­
y a l ı l a r l a yiğit ö nderleri H ektar a ğ ı r basmakta, s a l ­
d ırga n Akha' l a rı püskürtmektedi rl e r. Ama H era'yı
g ö r ü nce Zeus 'un i ç i a l l a k b u l l a k o l u r, kırk y ı l l ı k ka­
rısı n a büyük bir arzu d uyar, o n u yan ı na çağır ır,
der k i :

« . . . Ne olur Hera,
yataltm gel, sarmaşdolaş ola/tm yatakta,
doyastya,
bugünedek ne bir tanflçaya, ne bir kadma karşi
yüreğime akan aşk_böyle altüst etmedi beni. » * . .

H era biraz n a z eder,

«Bulutlafl devşiren Zeus karşiilk verdi, dedi ki:

Tanrl!ar, insanlar görecek diye korkma,
altm gibi bir sis/e örterim dört bir yaf!lmiZI,
güneş bile onu geçip göremez bizi,
her şeyi keskin Jşmlaflyle gören güneş bile.

" H o m eros, i/yada, B ö l ü m XIV, m . 3 1 4 vd., Türkçesi:

A. Erhat - A. K adir, iş B a n kası Yayınları, istanbul 1 960.

119
 Böyle dedi, aldt kartstm koynuna, sart/dJ,
tanrtsa/ toprak yumuşak bir çimen sa/dt,
taptaze lotos bir halt serdi toprakla aralartna
safraniardan sümbüllerden tat/1 bir ha/1,
uzanNerdi ikisi de ha/mm üstüne,
sard1 on/an güzA/ bir altm bulut,
buluttan çiğ damlalan aklYordu pm/ pml. »

Yolc u l a r bu parçayı b i r d a h a okutt u l a r, koca

H om eros sarmışt ı o n l a rı . S utüven'e, H as a nboğ u l ­
d u'ya kadar ç ı kı p g ö rd ü ğ ü m ü z «çok p ı na r l ı i da»
dağına d a bayı l m ışlardı bir g ü n ö nce. Kazdağ taş­
lar arasında ş ı r ı ı dayan s u l a rı, kaya l a rd a n aşağıya
g ü m bürdeyen çağl aya nl a n , acayi p biçimi i dev ç a rn ­
l a rı v e yamaç l a r ı n d a a ltı n sarısı, bal tatlısı i n cirle­
riyle u n utul mayacak g ü ze l l i kte b i r d a ğ d ı r.
Ama bu iziemi biz Kazd a ğ ı n yal n ı z s u l ar ı n a, do­
r u k l a rı na, ağaçlarına mı borç l u yu z ? S a n m a m. Ta­
biat g ü ze l d i r, yer yer ç o k g üzel o l a bi l i r, insan da bu
g üzel l i kten hoşl a n ı r, içi a çı l ı r, i ç i yayı l ı r, b e nl i ğ i ­
n i n d a r çerçevelerinden taşı p d a d a h a e n g i n b i r b ü ­
t ü n e karışır. B u eyl emde i ns a n ı a s ı l fera hlatan, ö l ü m
d uyg us u n u n azalması, b e l k i b i r a n i ç i n y o k o l m a s ı -
'
d ı r. T a b i a t sevg i si n i n özü de bu o lsa g e rek, yoksa
ekmeğ i n i b i n b i r çabayla taştan çı karan i n s a n oğ l u ­
n u n gözünde tabiat a n a n ı n b i r hoşl u ğ u n u d ü ş ü n e ­
miyorum. N itekim e n e s k i çağ l a rd a n b u y a n a t a b i ­
a t ı i m g e l eyen i nsano ğ l u o n a Ana Ta n rı ç a Kybele
g i bi iri, doğ u rg a n, çok memeli, şişkin k a rı n l ı b i r
yaratı k o l arak görmüş, o n a g ü zel, hoş v e sevi m l i o l ­
d u ğ u n d a n değ i l, sadece g ü ç l ü, kudretli v e h er tür­
l ü h ayata h a ki m o l du ğ u n d a n korka korka tap ı n m ı ş -

120
t ı r. B·ereket t a n rı i a n n a tap ı n a n i n sa n ı n ke n d i n d e n
geçerees i n e eaşması n ı n a s ı l nedeni n i korkudan v e
z a m a n z a m a n ö l ü m l ü l ü kten, b i r de a ç l ı kta n kurtul ­
ma sevi ncinde a r a m a l ı .
Çağ l a r döne d ö n e insa n l a r uyg a rl ı ğ ı n etkisiyle
yum uşayınca, bir karı n ları doym u ş l a r s ı n ıfı meyda­
na g e l m iş, o, tabiatla hiç cenkleşmediği ve a ç kal ­
m a k nedir b i l m ediğ i i ç i n, o n sekizinci, o n dokuz u n ­
cu yüzyı l l a r ı n Avrupa saray l a r ı n d a u n utuvermişti
bu korkuyu. R o m a nt i k tabiat sevgisi de o s ı ra l a rda
doğmuş g e l işm iştir. Tabiat g ü z e l dir, tabiata a çı l a ­
l ı m, tabi atta gezelim, diyordu b u i n sa n l a r. Zam a n ı ­
m ı z ı n motorize t urizmi işte b u hevesi n zama n ı m ı ­
z a d e k s ü regelen k a l ı ntısı d ı r. T urizmde g e n e Avr u ­
palı bir g e l e nekle a ç ı kl a n a b i l e n bir eğ i l i m daha
vard ı r : geçmiş z a m a n l a r ı n i n s a n l a r ı n ı v e yaşayı şı n ı
g ü n ü m üze değ i n k a l m ı ş eserl erinden t a n ı m a k me­
rakı. Tarih a nıtl a r ı n ı açık havadaki yerleri n de o l ­
s u n, müzel erde o l s u n görmek e l bette ki B atı l ı kü l ­
t ü r ü n b i r temel ö ğ re n i m y o l u o l a ra k d ü nyaya yay­
d ı ğ ı bir meraktır. Ati na Akro p o l u ' nda Parthe n o n t a ­
p ı na ğ ı n ı i ncelemekle, Boğazköy'de Yazı l ı kaya ' n ı n kar­
ş ı sında birkaç saat geçirmekle, i l kçağ Y u n a n s a ­
natı, y a d a H itit'lerin d ü nya g ö rüşü h a k k ı n d a b i r­
çok kitaplarda edinebileceğ i m i z b i l g iden d a h a çok,
daha kes i n ve d a h a c a n l ı b i l g i edi n i riz. . Yüzy ı l l a rı
yen i p de g ü n ü m üze kadar c a n l ı l ı ğ ı n ı yitirmeyen
bu kal ı nt ı l a rı n bize seslenişi karş ı s ı nda ta r i h kitap­
ları ne de olsa soyut kal ı r.
B u c a n l ı öğren i m mera k ı n a g e n e Romantik
çağ l a r ı n bize aşı l a d ı ğ ı bir istek katı l ı r : çağ ı m ı z ı n
a l ı ş ı l mış, bel l i yaışayış b i ç i m l erinden ken dimizi s ı -

121
yırmak ve b i r an i ç i n gerçekdışı b i r d ü nyada yaşa ­
yarak oya l a nm a k isteği. H aya i le gerçek a r as ı n daki
s ı n ı rı yıkmak i ns a n a tadı n a doyul m a z b i r zevk v e ­
r i r. Bu zevk d e m i n sözü n ü ettiğ i m ö l ü m l ü l ü ğ ü yen ­
me d uyg usuyle b i r kap ıya çıkmaz m ı ? B izde n üstü n
g ü ç o l a n zam a n ı n toz toprak a lt ı n a g öm d ü ğ ü i nsan
yapıs ı n ı gün ı ş ı ğ ı na ç ı karmak, yüzyı l l a rı aşarak
g e ç m i ş göçmüş i nsa n l a r ı n yaşantı sı n ı yaşamak do­
ğa g ü c ü n e üstü n l ü ğ ü m ü z ü n bir belirtisidir. R o m a n ­
t i k l e r b u d uyguya b i r g e ç m i ş z a m a n özlemi, b i r
kendisinden ç ı kma, kendi n i u n utma m e l a n ko l isi k a ­
tarlardı. Y ı k ı k şato l a rı n k a rşısı nda gözyaşı döke­
rek şii r a l e m i n e d a l a ı1 a rdı. N e garip ki sağ l ı ksız
d u yg u l arla karışık b u eği l i m o l u m l u b i r bilim kol u ­
n u n g e l işmes i n e yol a çtı : a rkeoloji. Tari h b i l i m i n de
devrim yaratan arkeoloji i n sa n l ı ğ ı n geçmişi n i her
gün bi raz daha ayd ı n l atma u m u d u n u bize veren
bilimlerin en somutu d u r. Bu genç b i l i m i l kça ğ ı n
i skenderiye v e B e rg a m a 's ı n d a doğ u p, yüzyı l l a r bo­
y u n ca hiç a r a vermeden g e l işen filolojiye, yani yazı
a nıtları n ı a raştırma ve yor u m l a m a b i l i mi n e katı l ı n ­
ca, ta r i h b i l i m i gerçekleri ayd ı n l atma yo l u nd a sağ­
l a m a d ı m l a r l a i l erlemeğe koyuldu.
B iz i m Türkiye'mizde arkeoloji kaynakları n ı n ne
kadar z eng i n o l d u ğ u n u hep b i l i riz. Topra k l a rı m ı za
ko n u k o l a n uyg a r l ı kl a rd a n k a l m a yazı a n ıtları n ı d a
h a n g i d i l den, h a n g i çağda n k a l m a o l u rl a rs a o l sun­
l a r, bug ü n a n l a d ı ğ ı m ız, konuştu ğ u m u z dile aktar­
mak i ç i n azçok bir çabamız va r. B iz de i z i n e pek
rast l a n m aya n bir merak varsa, o d a yukarda a nlat­
maya ç a l ıştığım, topra ğ ı mızda yer etmiş geçmiş
uygarl ı kl a n ve kü l türleri beni mseme, yaşama m e -

1 22
rakıd ı r. G eç m i şi g u nu muze karıştı rmavı becereme­
d i ğ i m i z i ç i n kültürsüz k a l ıyoruz. Kültürsüz k a l m a k
n e demek ? B ence ş u d u r : g ö rd ü ğ ü m ü z b i r yeri yal nı z
b ug ü n o l d u ğ u g i b i görmek, o n u n gözle g ö r ü n e n b o ­
yutl arı n a tarih, arkeoloji ve f i l o l oj i b i l i m l e ri n i n
sağlayabi leceğ i deri n l i k boyut u n u kata m a m a k, d i le
getiremediğ i m iz b i r put karş ı s ı nda put g i b i d u r ­
m a k, b i l g i sizl i ğ i n, k ü ltürsüzl ü ğ ü n k a r a d uva rını a ş a ­
mayı p, R o m a n t i k l e r i n övmekle bi tiremedikleri g e ç ­
mişi yaşama zevkine b i r türlü varamamak. B i r­
kaç dostla b i r l i kte bizim her yıl yapmaya g i riştiğ i m i z
«mavi yol c u l uklar» b u kültür zevk i n i t ad m a k i ç i n d i r.
Dost l a r bu y ı l çevi risi biten i lyada' n ı n serüve n i ­
n i yaşamak, y a n i H omeros'un i lyada'da a nl attığı
yerleri g ö rm e k istiyorlardı. Ç a n a k k a l e Boğazı, Tro­
ya, Edremit körfez ine kadar u z a n a n Ege k ıyı l a rı ve
a d a l a rı i le i l kçağda da, bug ü n d e b i n b i r efs a n e ni n
yatağı o l a n Kazdağı kolay kolay gezil i r yerlerdi. A m a
b u kez r a h a t b i r yolc u l u k yap a l ı m diyorduk. B a v u i ­
Jarımız, denklerimi z, yüzme ve b a l ı k t u t m a a ra ç l a ­
r ı m ızı ö n c e v a p urlara, otobüslere yüklerneyel i m de,
doğru i sta n b u l ' d a n, g i derek Top hane rı htı m ı n d a n
b i n e l i m g e m i m ize. i sta nbul'da t a k a mı yok, motor
mu yok ? Taşıtımızı i sta n b u l ' dan tutacaktık. Ama
i n a n ı r m ı s ı n ı z : i k i ay boyu n c a a r a d ı k tara dı k, b u
yolc u l uğ a b i z i götürecek b i r t e k g em i b u l a m a d ı k .
Y a l ova'ya, G em l iğ e y ü k t a ş ı y a n takalar vardı, bir
iki h afta için t i c a retleri nden vazgeçip b i z i dol aştır­
mayı bin n a z l a ve D e n i zc i l i k B a n ka sı n ı n vapurları
dururken bu i ş e niçin g i ri ştiğ i mi z i pek a n la m ayar a k
g ö z e a l ıyorlardı, a m a öyle yüksek fiyatlar istiyorlar­
dı ki, biz 2 0 kişi b i l e olsak, ödeyemezdi k istedikleri

123
parayı. S o nra efendi m, taka y ü k g e m isiymiş, k a n u n ­
l a r, n i z a m nameler varmış, yo l c u a l a mazmış t a ka l a r.
H a d i i sta n b u l ' d a n çıkışta yol c u a lsa b i l e, Ç a n a kkale
Bağazı ndaki formaliteler d urdu rurmuş bizi. Ta n ı ­
d ı ğ ı m b i r yo l c u l u k acentes i n e açtım b u işi, o n l a r
n e des i n beğenirsi n i z ? P i re'de isted i ğ i n i z g i b i b i r
kotra b u l a b i l irmiş bize, ama ista n b u l'da böylesi
yokm u ş ! Ya, böyle i şte. A kdeniz'in tekmi l kıyı l a rı n ı
dolaşmak i ç i n, Akdeniz' i n tek m i l l i m a n l a rı n da dizi
d i zi kotr a l a r, yatlar, gezi v a p urları b u l u rs u nuz, g ü n ­
de e n ç o k e l l i d o l a r ödemekle P i re'den o l s u n, N i ­
ce'den o l s u n, i s ka n deriye y a d a B eyrut'tan o l s u n
yo l a ç ı ka r, i ç i nde aşçısı b u l u n a n daya l ı döşe l i b i r
motorla isted i ğ i n i z yerleri geze b i l i rs i n iz. Yal n ı z . i s ­
ta n b u l ' d a n o l m a z bu i ş . B izde denizc i l i k, kotracı l ı k,
ka botaj Moda koyu i l e Ada l a r'a s ı n ı rl ı k a l ı r. Kotra
veya yatla d e n i z gezis i n e ç ı k m a k ya d e l i l i k, ya z ü p ­
p e l i k sayı l ı r, üstel i k b i r d e casus l u k g i b i kötü n i ­
y etler beslemekle suçl a n d ı ml a r sizi.
S öz ü n kısası, i sta n b u l 'd a i ş yok ded i k ve b u n ­
d a n ö n ceki yı l l a rd a tuttu ğ u m u z matariara b a ş v u r ­
d u k. Sevi nçle söyleyeyim ki, 1 958'de b i z i g ez diren
U ÇAR I 'd a n da, 1 961 'de götüren MACERA'dan da
hemen telg rafla cevap g e l d i . I kisi n i n de kapta n ları
bizi bir daha gezdi rmeye can atıyo r l a r, i kisi de bi­
zim m a v i yol c u l u ktan s o n r a motorlar ı n ı b u çeşit
gezilere daha elverişl i o l m a k üzere d ü ze n l e m i şlerdi.
Batı Ege'yi dolaşaca ğ ı mıza g ö re Ayval ı k'ta b u l u n a n
U ç a rı motor u n u seçtik. S a h i bi v e kapta n ı H as a n
Seviğ' i n mavi yol c u l u ğ u n a n l a m v e tad ı n a vard ı ğ ı ­
n ı ş u ra d a n a n l a d ı k ki, g e m i s i nde bizim rahatımızı
sağ l ayac a k değişi k l i k l er yapmayı g ö z e a l d ı ğ ı g i bi,

124
yol boyu nca denizc i l i ğ i n g e rekti rdi ğ i uya n ı ki i ğ ı ve
tedbiri bizim her türlü isteğ i m izia bağdaştırmavı
bildi. Bir arıza yapmadan bizi o n g ü n dolaştı r a n
U ç a r ı motoru n a ve o nun değerli , vefal ı mü rettebatı
Ali, Hasan, H üsnü ve G ü ne r kaptaniara M erhab a !
Mavi yo l c u d a n saya rım b u n d a n böyle o nl a rı.
Ayva l ı ğ a n as ı l g itti k ? Bir m i n i büsle Tra kya yo­
l u nd a n Ecea bat'a, motorla B a ğ azı geçtikten s o n ra
d a, otobüsle Ayva l ı ğa. Trakya yol u n u g ü zel d e m i ş ­
lerdi, e h pek b o z u k değ i l, b o z u k yerleri n i de d ü z e l ­
tiyorlar, a m a i stanbul'dan G el i bol u'ya b o ş d ü zl ük,
perişan köy, s ağ l ı ks ı z i nsan görmekten öyle bir h ü ­
z ü n çöküyor k i üstümüze, G e l i b o l u 'ya y a k ı n b i r o r ­
m a n l ı k ve ötes i nde S a ros körfez i ne a ç ı l a n deniz
m a nzarası g ü çbela dağıtabil iyor u m utsuzl u ğ u n u ­
z u D ö n d ü kten s o n ra g azete lerde o k ud u m : verem b u
• .

bölgeyi kas ı p kavuruyormuş. B u h a berin g e rçekl i ­

ğine inanmak i ç i n, geçti ğ i m i z kasabalarda kapı
ö n ü nde, ya d a çay b u l u nm ayan kahvelerde oturan i n ­
s a n l a r ı n yorg u n, bitkin d uruşian n a bakmaya yeter.
Tekirdağ'da b i r N a m ı k Kemal heykeli var, ç i rk i n l i ­
ğ i yürekler a c ı s ı . Y u rd u m uzda h eykel dikme soru n u
başlı ba ş ı n a b i r soru n d u r. Atatürk'ün açtığı b u ç ı ­
ğın biz iyi yolda gel iştirmiş sayılamayız. D ikilen
h e r heyke l i n eğitici b i r r o l ü o l d u ğ u n u u nutuyoruz
biz. Beyaz a l ç ı d a n bastı bacak bir N a m ı k Kemal,
Atatürk'e benzemeyen, yüz çizg i leri benz iyorsa da,
O ' nu n f i k i r a n l a m ı n ı vererneyen b u sözümona h ey­
kalleri y ı l l a r yı l ı g ören h a lka Atatürk'ü, ya da N a m ı k
Kemal'i tanıta b i l i r m i ? Atatürk yurd u muzda h eykel
dikme . g e leneğ i n i yerleştirmeye ç a l ı şt ı ğ ı yıl larda
ken di heyke l c i l e r i m i z o l m a dı ğ ı n d a n, heykellerimizi

125
yab a n c ı l a ra yaptırırdık. B ug ü n yetişm i ş birçok iyi
heykeltraş ı m ı z var. i sta n b u l 'd a b i r de G üz el· S a nat­
l a r Aka demimiz vardır. A ni a öyle sanıyorum ki, dev­
letçe terti plenen birçok büyü k a n ı t p rojesi dışında
bu heykeltraşlarımızd a n gereğ i nce fayd a l a nı l maz.
Taşra şehirlerinde heykel d i km e i ş i h e r t ü r l ü s a n at
a nl ayı ş ı n d a n yoks u n ida re c i l eri n e l i n e bırakıl ı r. Y u rt­
ları için somut, o l u m l u bir iş g öremedikl eri n d e n
bu s a n atçı l a r küskü n d ü r, çalışmal a rı n ı yalnız
Avrupa g ö rg ü l ü i l eri ayd ı n ı n a n l aya b i l eceği soyut
sanat yol u n a dökerler, h a l k ı n eğit i m i i l e i l işkiyi ,ke­
serl er. «Resmi» heykel bir yoldan, gerçek s a n at baş­
ka bir yol d a n y ü r ü r. B öylece sanatçı köşesinde ka­
l ı p, yapıtiar ı n a a l ıc ı bul a maz, h a l ks a eğitici sanat­
tan yoksun, görüşü n ü, zevki n i b i r daha düzelti l e m e ­
meces i n e bozacak taştan a d a m l a rl a k a r ş ı karşıya
k a l ı r. D i ki l ecek her heykelde Akade m i n i n bir rol ü
o l a m a z mı, heykel d i ktiren m a k a m ları n Akademiye
ya d a yeti ş k i n heykeltraşlara baş v u r m a l a rı sağ l a ­
n a m az m ı ?. B u a l a n yal n ı z devlet e l i nde k a l d ı ğ ına,
özel sektörden bir zeng i n i n şehi r ya d a kasabas ı n da
bir heykel d i ktirmeye g i riştiğ i n i b u g ü nedek hiç d uy­
m a d ı ğ ı mı z a g ö re, b u işi b i r düzene koym a k çaresi
e l bette b u l u n a bi l i r. Ama bu sa n ı rı m ki a nc a k m e ­
sele n i n a ç ı k a ç ı k k o n u ş u l ması, tartı ş ı l m a s ı i l e o l ur.
H eykeltra ş l a r a nl ayışsız h a l ka ve devlete s ı rt çevir­
meyip, devletle a l ışverişleri n i i zm i r F u a rı n ı n d ı ş ı n a
d a yaymaya çalı şmalı, taşraya uyg u n ve g e r e k l i ya­
pıtlar tasa r l a m a l ı . Akl ı m a çeşme g e l iyor. Çeşme n i n
b ü t ü n A n a d o l u 'd a , hele ista nb u l ve B ursa'da uzu n
bir g e leneği var. B ug ü n de yeni yeni çeşmeler d i k i ­
l i r. B un l a r ı n ç o ğ u ç i r k i n m i çirkin, zevksiz m i zevk-

126
sizdir. Ama h a l k b i r büyük a d a m heykeli d i kme n i n
a nl a m ı n ı belki kavrayamaz, çeşme n i n l ü z u m u n u b i ­
l i r v e a n la r. S a n atçı çeşme p roblemini e l e a la ma z
m ı ? Fayda yapıtı o l uş u Top h a n e y a d a S u lt a n A h ­
met çeşmeleri n i ya p a n ata l a rı m ızı bu çeşit a n ıttan
a l ı koym a m ı şt ı eski zam a n l a rda. B u g ü n sanatçı l a r ı ­
m ı z sera m i k s a n atı n ı masa y a d a şö m i ne g i b i fayda
yapıtl a rı n d a k u l l a n ıyorlar da, n i ç i n çeşme e m r i nde
k u l l a n m ıyor l a r ? Bana öyle g e l iyor ki, b u ve b u n u n
g i bi b i r y o l d a n g iderler, tutu n m uş b i r g e leneğe d a ­
yar l a rsa s ı rtları nı, b i r g ü n i n s a n heykeli soru n u n u
d a h a l kl a a he n k l i b i r i şb i r l i ğ i h a l i nde çözeb i l i r ler.
Ö rneğ i n R o m a'yı R o m a ya p a n ve en büyük s a n a t
a n ıtlarıyle boy ö l çüşebilen italya' n ı n b i n b i r çeşme­
s i n i düşün üyorum. B iz i m s a n atç ı l a rı m ı z d a b u yol ­
d a n g itseler, belki çağdaş s a n a t ı n gerekleri n i kolay­
ca u l aştı r ı p beni mseteb i l ecekler h a l k ı m ıza. Yoksa
heykel g i b i bizde g e leneği o l mayan bir sanat kol u ­
n u tutu n d u rm a k çok g ü ç o l u r, b u n a Atatürk g i bi
m i l l etçe sev i l e n büyük b i r k urta n eı n ı n desteğ i b i l e
yetmez de, heykel kırıcı yobazlara karşı yasakçı k a ­
n u n l a r ç ı ka r m a k gerekir. Böyle o l umsuz yol l a ra s a p ­
m a k zorunda k a l ı ş ı m ı zı n b i r nedeni d e sanatçı n ı n
heykeli h a l ka b i l d i ğ i, sevdi ğ i b i r g e leneğe daya nd ı r ­
m a d a n s u n m a s ı d ı r.

127
 2

«Sank1z'm derdiyle çatlam1ş kaya/ann;

Sank1z'1 anarak esiyarmuş rüzgarlarm
Taşmda ve suyunda ağlwor onun sesi,
Zümrüt tepelerinde türkmenlerin kabesi » . . .

Ömer Bedrettin Uşaklı

Ça n a kkale - Edremit yol u çok g ü zel. Türkiye'de

yol p ro b l e m i pek k a l m a d ı diyeceksi n iz, büyü k ş e h i r­
l e r i n çevreleri ve m e m l eketin batı ve kıyı kes i m l er i
için pek k a l madı, ama b u ra l a rd a d a asfalt o l may a n
b ö l ü m l erde i ns a n ı n tozdan çektiği yaba n a atı l a ­
c a k işkence değ i l d i r. B i l mem istatist i ğ i ya p ı l d ı mı,
ama ben sanı r ı m k i çarpışm a l a r ı n birçoğu toz yü ­
zünden o l u r, ö n deki taşı t ı n s a n k i i na d ı n a f ı ş kı rttı ­
ğ ı toz b u l ut u d i reksiyo nd a k i a d a m ı n gözü n e, b u rn u -

128
na, a ğ z ı n a öylesi ne d o l a r ki uğradığı h aksı z l ı ğ a
karşı b ü y ü k b i r öfke ve n e p a h a s ı n a o l u rsa o l s u n
o n u geçerek ö c a l m a isteği k a p l a r i ç i ni . Ç a n a k ­
k a l e Edremit yol uysa asfalt değ i l, a m a üstü n e kat­
ran dökü l m ü ş bir çeşit ç a kı l l ı şose, tek nik teri m i
b i l m iyorum, a m a toz l u değ i l , ö nemlisi d e o.
Ege'ni n en ş i r i n kasaba l a r ı n d a n biri o l a n Ayva ­
c ı k' ı n turistik rehberlerde pek sözü geçmez, oysa
yemyeşil b i r tepeye bir yuva g i b i ko n m u ş bu şehi r ­
c i ğ i n ken d i ne ö z g ü dengeli b i r g ü zel l i ğ i var. B e ­
t o n ya p ı l ı, heyke l l i p a r k l ı söz ü m o n a modern şehir­
c i l iğe öze n m e m i ş de ondan herhalde . . Ayva c ı k' ı n
c i p l eri yama n d ı r, o l mayacak yol l a rdan . u l a ş ı i rn a ­
y a c a k tepelere ç ı ka r ı r l a r sizi, b i r tel efo n l a o l d u ğ u n u z
yere de çağ ı ra b i l irs i n iz o n l arı, g e l i rler.
Ayva c ı k'ta n Edremit Körfezi n i n k ı y ı l a r ı n a d ö ­
nemeçli yo l l a r d a n i nerken, d ü n ya n ı n e n g ü ze l m a n ­
zaral a rıyle karşı l a ş ı rs ı n ı z. Kazd a ğ ' d ı r bu bö l g e n i n
r uh u, o n un yeşil yamaçl a r ını a htapot l a m iseleri g i ­
b i denize uzatı ş ı n a g ö re m a nzara d a değişir. G a ri p
b i r d a ğ d ı r b u Kazdağı, h e m va r, h e m yoktur. U l u ­
dağ g i b i bel l i b i r doru ğ u gözükmez, h e r a n varl ı ğ ı ­
n ı duyar d a kend i s i n i g ö remezsi n i z b i r türlü. G iz l e­
nir sanki. Acaba bu g ö z e görü n m ez l i ğ i yüzünden mi
bunca efsaneye beşi k o l m uştu r Kazdağ ? D ü n b u g ü n
Kazdağı ' n d a n doğ a n efsaneleri n hepsi eşi n e rastl a n ­
mayan, s ı r perdesi i l e örtü l ü efs a nelerdir. Troya'ya
y ı k ı m getirecek diye kundakta bebekten i d a d ağ ı ­
n a b ı ra kı l a n Paris'in b i r dişi ayı tarafı n d a n emzi ­
r i l mesi öyle, sonra da d e l i ka n l ı ç a ğ ı n a g e l i nce ü ç
t a nrıça aras ı n d a k i g ü z e l l i k ödü l ü n e h a kem o l arak
seçil mesi, öyle. H oş, H o m eros' u n deyimiyle «ca n a -

129
varlar a na s ı » ida a sl a n ı n d a n ayı s ı n a kadar her
t ü r l ü vahşi hayva n ı konuklardı ya n l a rı nda, ama
so nra l a rı R o m u l us'la Remus'un b i r d i ş i k u rt tara­
fından bes l e nmesi n i a n l at a n R o m a 'n ı n kuruluş ef­
sanesi n e örnek o la c a k bu efsa ne de, üç g ü zeller ef­
sanesi de tektir i l kçağda.
Kazda ğ ı ' n ı n e n esra r l ı efsanesi hiç ş ü p hesiz Sarı
Kız' d ı r. S a rı K ı z Alevi' leri n b i r haç yeri m i yal nız,
yoksa Kazdağ ı ' n ı n da h a ritalarda başka a d ı n a rast l a -·
namayan doruğu m u ? Kazdağ koca b i r a l a n k a p l ayan
b i r dağ s i l s i lesi d i r. Sarı Kız bu dağ ı n neres inded i r ?
B u n u kimse b i l mez, b i l se d e söylemez herhalde. S a ­
r ı Kız'a a ğ u stos a y ı n d a g i dil diğ i n i duymu ştum, tam
d a a ğ u stosun 1 5' i n e doğru bölg ede a l a c a ktık. Aca­
ba, bir yol u n u b u l u p, bir tal i h eseri o l a ra k g i demez
miydik, ya h ut hiç o l m azsa g iden i n i g öremez m iy­
d i k ? D a h a i sta nb u l ' d a n başl amıştım meseleyi k u rc a ­
l a m aya, Ayval ı k'ta yaşa m ı ş, Altı n o l u k'ta otu rmuş,
Kazda ğ ı'nda 600 metredeki çağ l ayana, g ö l e ç ı k m ı ş
bir d a ktarla g örüştüm. T ü rkmen'ler ç ı ka r S a rı Kız'a
dedi, dayısı Altı n o l u k'ta epey nüfuzlu bi r a da m m ış,
Türkmen köyl erinde de dostu a h babı varmış, a m a
a n l a d ı ğ ı m a g ö re, n e do ktor, n e d e dayısı ç ı ka b i l miş­
l e r Sarı K ı z ' a . S a rı Kız üzerine dergilerde yazı ya­
yın laya n l a ra g el i n c �, yazı ları n ı o ku d u m, şiir yazar
gibi coşkunca yaz m ı ş l a r b u yazıları, g e l g e l e l i m Sarı
Kız'a g itmişler mi, n e var orda, tören g ü n ü ne ya­
p ı l ıyor, o n u g ö rm ü ş l er, yaşa m ı ş l a r mı, yoksa ezbere
mi k o nuşuyorlar, başka l a r ı nd a n duyd u kl a rı n ı mı
a nlatıyo r l a r ? Kestiremezsi n i z bir türlü. Yazar da
belki yazısı n ı n kesin ve a ç ı k o l ması n ı istemez.
Sarı Kız efsa nesi n i n, biri S ü nni'ler, öteki Alevi'ler

130
a rasında yayg ı n iki a n l atılışı, benim duyd u ğ u m a
g ö re, şöyl edir: Edremit bölgesi nde, şehirler i n bi­
r i n d e b i r a i l e n i n bir k ı z ı doğ uyor. B u k ı z çoc u k ­
l u ğ u ndan beri acayip kadı n l ı k, a zg ı n l ı k h a l l eri g ö s ­
teriyor. Ai l e n i n şeref v e n a m u s u berbat o l ac a k d iye
telaşa düşüyor a nası babası ve kızı g ötürüp Kazd a ­
ğ ı 'na bırakıyo r l a r. Ara d a n yı l l a r geçiyor, bir g ü n
Sarı Kız'ı n a nası babası d a ğ a ç ı k ı p kızla r ı n ı a ra m a ­
y a g i d iyorlar. B i r de bakıyorlar ki kızları büyü m ü ş,
dağda hayva n l a r l a birlikte yaşıyor, hayva n i a ra s ö ­
z ü n ü d i n l etiyor. Anl ıyorlar ki S a rı K ı z erm iş, Al ­
l a h ı n sevg i l i k u l u o l m uştur. Sarı K ı z a na s ı n a baba­
sı na e rd i ğ i n i ispat etmek için dağ doruğ u n d a n bir
kepçe uzat ı p den izden s u a l ıyor. Ama bu m ucizeyi
ya par yapmaz da yok o l u p g idiyor. B i r daha kimse­
c i kler Sarı Kız' ı n izini b u l a m ıyor.
Alevilerin beni msedikleri efsa ne başka : S a r ı K ı z
Fatma i l e H azreti A l i ' n i n m a nevi kızı d ı r. Fatma i l e
Al i a ra s ı n d a p l a to n i k b i r bir l i k vardı r, b u r u h b i r­
leşmesinden Fatma bir kız çocu k doğuruyor. Kimseler
bunu a n l a m a z diye Ali kızını i htiyar dostu S e l ma n - ı
Farisi'ye e m a net ediyor, a l çok uzaklara götür d i ­
yor. Selman S a rı Kız'ı Kazda ğ ı ' n a götürüyor ve
orada büyütüyor. B ü yüyünce S a rı Kız öyle güzel o l u ­
yor k i S e l m a n a ş ı k o l uyor o n a . A l l a ht a n niyaz
ediyor be n i g e nçleştir diye. Al l a h da S e l m a n ' ı g e n ç ­
leştiriyor, o n u S a rı Kız' ı n yaş ı n a i n d i riyor. Sarı
Kız'la Selman b i r defa c ı k sevişiyo r l a r, hemen son­
ra da i kisi b i rd e n yok o l uyorlar. Başka b i r a n i atışa
g ö re, Selman g e n ç l eşiyor, a m a S arı Kız'a . ka vuşa­
cağı a nda Sarı Kız yok o l uyor, S e l m a n da eski h a ­
l i ne dön üyor.

131
 B i rb i r i n de n bu kadar u z a k çağ l a rda, b i rbi r i n ­
den bu kadar ayrı d i n g ö rüşler i n i n etkisi altı nda
doğmuş Kazdağ efsa neler inde g ö r ü l e n motif ben­
zerlikleri i nsanı şaşı rtıveriyor. Sarı Kız da P a r i s
g i b i dağa b ı ra k ı l ıyor, i ki s i de topl u m u n k oş u l la rı n a
uymaya n varlıklardır. Paris doğmadan, a nası He­
k a b e k a r n ı n d a taşı dı ğ ı çocuğ u n b i r g ü n Troya ' n ı n
ya n ı p y ı k ı l m a s ı n a sebep olacağ ı n ı d ü ş ü n d e g ö r ­
m üştü. Paris'in b i r çoba n a veri l i p Kazda ğı 'na bıra­
k ı l ması bu yıkımı ö n l emek i ç i ndi. H e r i ki s i de vahşi
hayva n l a r l a haşır neşir o l u r, her i k i s i n i n d e aşkla
b i r i l g is i vardır. Paris a lt ı n el mayı a ş k t a nrıçası
Aph rodite'ye verir, Troya ' n ı n yıkılışı da bu a şkı n
doğ urduğ u sonuçlar yü zü ndendir. Yok o l uş i ki ef­
s a nede de var, i l kçağı ndak i maddi ve gerçek, M üs ­
l ü m a n efsa nesi ndeki m i s t i k . Alevilerin Sarı Kız ef­
sanesi ne ayrıca bir de H ı ristiyan kaynaklı, M e ryem
Ana i na n c ı na bağ l ı bir d oğ u m motifi var. B üt ü n
bu benzerl i kl e r çeşitl i din ve efsa neleri karşılaştır­
makla görevli b i l g i nleri pek şa şırtmasa g e rek, ç ü n ­
kü ö n ü nde s o n u nda ç o kta n rı l ı o l su n, tekta n r ı l ı
o l s u n b ü t ü n di nler i nsanoğ l u n u n z a m a n ve bölgelere
göre pek o kadar değişmeyen hayal g ü c ü nden
doğm uştur. N itekim M eryem 'in t a nrı a nası bütün
tanrı l a r a nası Artemis- Kybale'ye tapı n a n Efes l i l e r
h i ç yad ı rg a m a m ı ş l a r, o lsa o l s a bu y e n i t a nrıçayı
kendi ta n rı ç a l a rı n a kıyasla zayıf g örmüşl er, b u n u n
i ç i n d e Aziz P a u l us' u n tiyatrodaki vaazı n a h e p b i r
ağızdan «Efes l i leri n ta n r ı çası Arte mis büyüktün>
diye karşı l ı k vererek H ı ri stiya n l ı ğ a s ı rt çevirmiş­
lerdir. S o n ra, i l kça ğ ı n çokta n rı l ı d i n i i le H ı risti­
yan l ı k l a M üs l ü ma n l ı ğ ı n bir d i n l e r potası o l a n Orta

132
Doğ uda meyd a n a g e l d i kleri n i de u n utmam a l ı . Efsa ­
nelere g e l i n ce, z a m a n ayı r ı m ı ne o l u rsa o l s u n doğ­
d ukları çevreye bağ l ı l ı kl a rı gözle g ö rü l ü r. Kazdağ
da böyle bir çevre olsa g erek, her çağda, her çeşit
d ü nya görüşlü i nsanl arı aynı yol d a etki leyen g ü ç l ü
b i r çevre.
Otobüsümüz g i diyord u . B i rden a rkada b i r k ı p ı r ­
da ma, b i r g ü l üşme o l d u . D ö n d ü m baktım ki b a ş l a ­
rı r e n k renk yemen i l er, s a l k ı m s a l k ı m oya l a r l a sa­
r ı l ı, o m ı,ızlarında nur topu g i bi b irer çoc u k taşıyan
ü ç dört kad ı n bir o kadar da kız, hepsi nasıl g ü zel,
n a s ı l ayd ı n yüzl ü ! Türkmenlermiş, hani S a rı Kız'a
gidip de ken dilerinden o l maya n ı götürmeyen Alevi­
l e r. Berg a m a ' n ı n Etnog rafya M ü zesinde g ö r dü ğ ü m
Alevi g e lin leri g ib i g iyi n m işierdi hepsi. D ü ğ ü nden
g e l iyorl armış zaten. B i raz ö nce binmişler de far­
kına varm a m ı ş ı m ben. Ya n l a r ı nd a b u l u n a n tek er­
kek ko n u ş uyordu . arka s ı ra l a r d a ki arkadaşl a r ı m ı zl a .
Kad ı n l a r p e k söze karışmadı g i bime g e l di . B üy ü ­
l e n m i ş bakıyord u k kral içe t a c ı g i b i taşı d ı k l a rı o
çevreli, yem e n i l i, a l l ı yeş i l l i, m o r l u sarı l ı hotozl ara.
Çok kal madı l a r, biraz sonra otobüsü durdur up i n ­
d i l er, arkada ş l a r ı m ı z fotoğraf m a k i neleriyle koşuş­
t u l a r a r ka la rı nd a n, ama geyik g i biydi bu kadı n l a r,
bir orman patikası nda kayboluverdi l e r hemen. S a r ı
K ı z Türkm e n l erinden görüp göreceğ i m i z b u k a d a r ­
m ı ş.

133
 3

«Deli eder insant bu dünya

Bu gece bu yildizlar bu koku.»

Orhan Vel i

Gece saat dokuzda Ayva l ı ğ a ç ı kt ı ğ ı m ızda yor­

g u n a rg ı n ve sarhoş g i biydik. Uça n'yı b u l m a k i ç i n
l i m a n a koşarken birden gözleri m i ova ! ad ı m : "rüya
mı görüyord u m, Ayv a l ı ğ a değ i l de Fra nsız Hivye­
rası n a m ı çıkm ıştı m ? Kıyı göz a l a b i l di ğ ine masa­
l a r l a d o l u� kadı n erkek çol u k çocuk bir k a l a ba l ı k,
b i r eğ l e nce, bir c ü m büş. L i m a n sonu g e l meyen bir
gazina g i bi uzan ıyordu . H asan Kapta n l a merhaba­
laşma, b i r g ü n önce Ayva l ı ğ a gelip motoru b i z e ha­
z ı rlaya n dostlarla tokalaşma, bavu l l a rı n g e m iye y ü k­
l e n mesi bir çeyrek saat ya sürdü, ya sü rme di, hadi
g i diyoruz dediler ve k a p kara bir denizde kırmızı

134
fenerl i ş a m a ndı r a l a r a r asından tı r diye aktık ki,
işte g az i n o l u bir kıyı d a h a . B u rası daha d a k a l a b a ­
l ı k, d a h a d a c u rc u n a l ı . Ali bey Adası'ymış. Karaya
ç ı ktık, lokantada bize bal ı k h azırlamı şlardı. Bir
u z u n masa, o turduk, yed i k içti k, b i r sürü d e i sta n ­
b u l l u ta n ı d ı ğ a rastla d ı k . Ş a şk ı n a dönmüştüm. B u
sefer d e yatmaya g i d iyoruz dedi ler, g e n e motora
b i n d i k, başka bir kaya d e m i r attık. Lasti k şiltele­
rimiz üfü rül dü, g üverteye seri ldi. Yata c a k yer b u l ­
m a , bavul açma, g iyinme soyu n m a pa tırdısı a r a ­
s ı n d a düşü n üyord u m : b u Ayval ı k b i r koy b i r l i m a n ,
bir şehir , m i , yoksa b i n b i r koy, bir s ü r ü ada, b i r
s ü rü l i m a n m ı ? Ertesi g ü nü b a n a Ayva l ı ğ ı n bir h a ­
rita sı n ı da gösterdiler, koyları, a d a l a r ı dolaşa l ı m
dedik. B i rden �ırtı n a ç ı ktığı i ç i n p e k başara m a d ı k,
ben de bu şehrin topog rafyası n ı a n l ayamadı m g i t­
ti. Öyle kolay a n l a ş ı l ı r topog rafya l a r d a n değ i l bu.
Bu kadar aynak, b u kadar değişik m a nzaral ı bir
kıyı şehri daha yoktur Türkiye'de. Ayval ı k'ta uzu n
b i r yaz geçi rmeye değer.
B e n i m yazı l a rı m ı okuya n l a r b i l i r : k u m a nya d ü z­
rnek, mutfak işlerini düzenlemek ve hesap tut­
mak bana düşer mavi yolc u l u kta, oysa ne hesap,
ne de mutfak işinden a n la r ı m . K u m a nyayı Ayva ­
l ı k'ta düzecektik bu sefer, ista n b u l 'dan ne o l u r n e
o l m a z d iye b i r teneke beyaz peyni r, birkaç k i l o d a
s u c uk a l m ı ştım sadece, E d i rne v e Kayseri Ayva l ı ğ a
u z a k düşer düşü ncesiyle. B i rkaç tüp hazır mayonez
de tuta c a ğ ı m ı z b a l ı k l a r ı n tuzu biberi o la c a ktı. H e p
de geçen yıl M acera'da o l d u ğ u g i b i makarn a l ı b a ­
l ı k çorbası, domatesli bal ı k p i l akisi yenmez y a . Ay­
val ı k'ta her a r a dığımızı b u l d u k. Ucuz fiyata da d ü z -

135
d ü k bu sefer k u m a nyayı, birkaç kutu reçel d ı ş ında
u z u n boyl u konservelere lüzum yoktu. Balığa katık
olarak ne varsa o kadar.
B iz mavi yol c ul ara b a l ı k vermekte deniz hep
n a z l ı davra n m ı şt ı r, o rfos ararken s i n a g rit tutm uş,
bara kuda peş i nde koşarken barbunya b u l m uş, her
yo l c u l u kta bekl enmed i k o l aylarla karş ı l a ş m ı şt ı k,
a m a sirti ya da pa raketa i l e tuta m a d ı ğ ı m ı z ı ağ i l e
tutmuş, h i ç b i r z a m a n d a büsbütü n bal ı ks ı z k a l m a ­
m ı ştık. Bu yol c u l u k i ç i n Ayva l ı k' l ı b i r dost a ğ z ı m ı z ı
s u l a n dı rm ı ştı : Alt ı n o l u k m e n d i re ğ i n d i b i nde b i r o r ­
fos tarlası varmış, d e n i z tüfeği i l e orfo s' l a rı vur
vura b i l d i ğ i n kadar, v u ra m azsan e l i n i uzat yak a l a .
Ş u Altı n o l u k'tan neler de neler bekliyord u k. D o s ­
t u muzun dayısı bizi Kazdağ ı ' n ı n yamaçl arı ndaki ş e ­
l a l e lere, g ö l lere ç ı ka ra c a ktı, belki de S a rı Kız'a
g itmiş bir Türkmen'le tanıştıra caktı, körfe z i n nere­
sinde ne bal ı k b u l u_n d u ğ u n u söyleyecekti bize. Sarı
Kız neyse, g ü zel adlı Altı n o l u k d a o oldu bizim i ç i n :
s ı r perdes i n i k a l d ı ra m a d ı k b i r türlü. Otobüsle Kör­
feze i n erken, soruyo rd u m h a b i re şöföre: «Altıno­
luk nerde ?» Bir şeyler m ı r ı lda ndı , a m a Altıno l u k'u
gösteremedi doğru d ü rüst. Ayva l ı k'ta Altı n o l u k, or­
fos yatağı ded i k, kimse a l dırmadı, Altı nol uk'ta ne
var k i ! deyip geçtil er. S o n u n d a d a rüzgar, den iz,
f ı rt ı n a y ü z ünden Altı n o l u k' u n ne kendisi n i, ne de
ortasu n u g ö rebi l d i k .
Öyledir Türkiye'de, i sta n b u l l u Kadıköy'ü b i l ­
mez, b i l me d i ğ i i ç i n h o r g ör ü r, i z m i r l i d e Foça'ya
uğra m a mıştır, yol u düşmediği i ç i n boş verir ora­
ya. Altı n o l u k h a k k ı n d a k i o l u msuz g ö rüşlere pek
a ld ı rı ş etmedim. Eyüboğ l u bize yol c u l u ğ u m u z bo-

136
yu nca bal ı k tuta c a k b i r ba l ı kçı b u l m uştu. M otorlu
sanda l ı da vardı . M otorda takım tak lavatı n ı n ta­
mam olup o l m a dı ğ ı n ı kontrol eden ç ı k m a d ı a ra:.
mızda. Bir h afta l ı k yol c u l u kta epey yol a l m a k i st i ­
yorduk. i l k g ü nü nden b i r telaşa kap ı l d ı k, ikinci
g ü n ü de f ı rt ı n a koptu, yol a ç ı kı p çıkamaya c a ğ ı m ı z
bel l i değ i l . B a l ı kç ı m ı z ç o k iyi bir adam dı, bal ı k tu­
tayım diye ç ı r p ı ndı , karada b u l sa sat ı n a la c a k, h a ­
v a d a b u l s a yakalayacaktı, a m a deniz dedi, rüzg a r
ded i, d i n a rn i t dedi, sekiz g ü n l ü k yol c u l u k boyu nca
b i r tek ba l ı k tuta m a dı . Arka d a ş l a r çok g ü l d ü l er,
ba l ı kç ı n ı n beceriksiz l i ğ i ne, tak ı m l a rı n ı n e ksikl i ğ i n e
verdil er. G ü l ü necek şey değ i l, b i z i m b a l ı kçı bir y a ­
na, öbür ba l ı kç ı l a r da bal ı k tuta m ı yor. d a h ası b a ­
lık yok, b a l ı kçı l ı k diye b i r mesl e k y o k b u kıyı l arda.
Bir tek i m roz'da Ç a na kka l e ba l ı k pazarı n d a n b a l ı k
getiren motora rastl a d ı k v e d i zi s i 1 O l i raya nefis
barbu nya bal ı kl a rı a l d ı k, yed i k, o kadar. Yery ü ­
z ü nde ç ora kl a ş a n topra k l a r ı m ı z n e h a l d eyse, d e ­
n izlerimiz de öyle, karas u l a r ı n a fırlatt ı ğ ı m ı z d i n a ­
rn i t bomba l a rı yüzünden H o m eros'un deyi miyle
« Ü rü n vermez» o l m uş. B a l ı kç ı l ı k d iye bir meslek de
k a l m a m ış, yahut yakında k a l m ayac a k Türkiye'de.
Bu yıl B odrum'a g iden bir arkadaş Bodrum'da
da ba l ı k ç ı km a d ı ğ ı n ı söyledi. Ah M e rcan, bize
a dı nd a n başka bal ı k s u n m a m a k l a a l ay etti ğ i m i z
zava l l ı M e rc a n, boş denizde nasıl bal ı k tutsu n !
Balık tutsaydı kal ı n i p l i kten oltaları, m a ntarları
eskil ikten kapkara olmuş p a reketesi böyle fa k i r mi
o l u rd u M erca n' ı n ? Ağı yokmuş diye kızdık. B i n ­
lerce l i ra l ı k a ğ n e gezer M ercan'da ? Ü r ü n vermeyen
Ege'de ağda n ne fayda ? Geçen yıl bal ı k tuttuk,

137
a m a kuş uçmaz kerva n geçmez Cova'da tuttuk. Bod�
rum'dan Kuşadası'na kadar bal ı k yüzü görmedi k. Ora­
d a d a kıyı l a r bomboş, kurutmuşuz denizleri. B iz yal n ı z
topraktan değ i l, denizier i n b i l e h a kk ı n d a n g e l iyoruz.
Ayva l ı k'ta Teama n Ma dra i l e i lter D o ğ a n ' ı gö­
recekti k. O n l a r size böl g e n i n bütün turist i k s ı rl a ­
rı n ı a ç a r dem işlerd i . H o ş Ayva l ı k kendi i ç turizm i n i
kurmuş g e l iştirmiş b i r şeh i r. Sayısız p l a j l a rı, te­
pelerinde R u ml a rda n kalma k i l ise ve m a nastır h a ­
rabeleri i l e a d a c ı k l arı, ünlü Ça m l ı k sayfiyesi ile
Ayva l ı k'ta b i r bol l u k, b i r z eng i n l i k havası esiyor.
Zeytinyağ ve zeyt i nyağ c ı l ı ğ ı n merkezi. Ama Türki­
ye' n i n b i rçok boll u k böl gelerinde olduğu g i bi bura­
d a d a r a hatsızl ı k veren b i r dengesiz l i k var. Şe hri n
kendisi ç i rk i n, i r i l i ufa k l ı ya p ı la r ı g e l i ş i g ü zel ser­
p i l m iş. Ayva l ı k zen g i n leri hep Ç a m l ı k'ta oturuyorlar.
Ç a m l ı k' ı n v i l l a l a rı, g a z ino l a rı, yo l l ar ı ve h e l e ko ­
c a m a n ç a m l a rı b i z i m B üyükada'yı da g e r ide bıra­
kacak g i bi, buna karşı l ı k R u m la r ı n Ayval ı k'ta otu r­
duğu z a m a n l a r asıl sayfiye yeri olan C u nta, bu­
g ü n kü a dıyle A l i bey adası kendi h a l i ne b ı ra k ı l m ı ş,
h a rap ve perişan. B i r turizm derne ğ i k u ru l m u ş,
a m a ş e hirde b i r karpostal b u l a mıyorsu n u z d a h a .
i yi otelleri varm ı ş, a ma Ç a m l ı k'ta otu ra n ş ı k k a ­
d ı n l a r Ayva l ı ğ ı n a z çeşitli eşya s a t a n d ü kka n i a r ı n ­
da a l ışveriş etmez ler herhalde. H e r taşra şehrinde,
son za m a n l a ra kadar Ankara'da b i l e g ö r ü l e n bu h a l
T ü rkiye' n i n a c ı gerçe klerinden b i r i d i r : taşra şehri ­
n i n zeng i n i dışarda yaşar, dışarda eğ l e n i r, d ışarda
g iyi n i r, kısacası dışarda h a rcar paras ı n ı . Kendi
şehr i n e bu p a ra n ı n binde b i r i n i h a rcamaz, b u yüz­
den de şehr i n i n k a l k ı nması ile kendi varl ı ğ ı n ı n art-

138
ması aras ı n d a gözle görü l ü r h i ç b i r orantı yoktur.
Ameri kala rda, Avr u p a l a rda o k u m u ş d e l i ka n l ı l a rı, P a ­
ri s'te, y a d a i sta n b u l 'da g iy i n e n h a n ı m ları şehrin
b i r bakıma ya bancısıdırlar, hoş h a l k b u n l a rı y a ­
bancı da saymaz, kendisi i l e a ğ a l arı arası nda b u
yüzyı l l a rda n beri a l ışage l d i ğ i ayrı l ı ğ ı o l a ğ a n görür.
Oysa bu, Tü rkiye'de to p l ums a l dertl eri n en büyü­
ğ ü d ü r. Ayva l ı ğ ı n zeng i n l eri Ç a m l ı k'ta yaptı rdı k l a rı
g üzel v i l l alara bakı l ı rsa Ayv a l ı k'ta yaşıyorlar h iç
o l masa. B u da övü l m eye değer.
Akşam g ü neşinde Ç a m l ı ğ ı n a ğ a ç l a rı arasında
gezerken k a r a kara düşü n üyord u , m a v i y ol c u l a r.
Öğ leden sonra öyle b i r rüzgar ç ı k m ı ştı ki d a l g a l a r
koylara b i l e yanaşmamıza i z i n vermiyord u. Ertesi
g ü n ü n a s ı l yol a ç ı kacaktı k ? U çarı Çam l ı k iskele­
sinde b i l e sal l a n ıyor, A l i Kapta n n a rg i lesi n i kıyıya
a l m ış, bu dü nyayı u m u rsamayan h a l iyle ç u b uğ u n u
çekiyordu.
« B u f ı rtı n a n e kadar sürer ?»
« B e l l i o l maz, hav-a bel k i y a r ı n d i ner, belki b i r
hafta o n g ü n böyle g i der. Zaten b u s e n e h e p böyle
g itti.»
H as a n Kaptan b u sözleri d e n i zc i l ere has rahat l ı k l a
söylüyordu.
«Am a n Kaptan, bir h afta sü rerse, biz n e ya­
.
pa rız ?»
«Evvel Al l a h, biz sizi gezdi ri riz, h i ç merak et­
meyi n. B i r h afta emri nizdeyiz.»
Evet, bir h afta l ı k tutmuştuk motoru, ama o
hafta ya Ayva l ı k'tan ç ı kamazsak, ne o l a c a ktı pa zar­
l ı ğ ı m ı z ? Ç a rn l a r a rasında esen yel i n u ğ u ltusu k ı ­
yamete k a d a r ya n kı l a n ıyor g i b iydi . H i ç iyi başl a -

139
m a m ı ştı bu yo l c u l u k. Tea m a n Ma dra o gece bizi
Sarmısak p l a j ı n d a ye n i a ç ı l m ı ş bir g a z i nova çağ ı r ­
d ı . Yol c u l u ğ u m u z u n g e l eceği hakkındaki kuşku l a ­
rımızı dağıtmak i ç i n b i r ş i i r tartışması n a d a l d ı k ,
saat i kiyi geçiyordu motora vard ı ğ ı mızda. i l k gece
a m barda yata n l a r tahta kurus u n d a n uyuya m a m ı ş l a r ­
dı. H erkes gü verteye fırlamış yata ğ ı n ı sermeye
u ğ raşıyord u . K i m i s i i s ke l eye taştı. Ü şümemek i ç i n
y ü n h ı rk a l a r ı ü s t üste g e ç i r iyorduk, başımıza atkı ­
l a r sarıyordu k. i skeleden N a hit h a n ı m ı n kah ka ha s ı
çınladı :
« H erkes yatmak i ç i n soyu n u r, biz g iyi n iyoruz ! »
B u sözler a r k a g üverteden, ö n g ü verteye k a ­
nat l a ndı, epey g ü l üştük. A y b i r ya n ı h a f i f k ı r.ı l m ı ş
b i r t a b a k g i bi k u r u l m uştu karşımıza.
« B a k, bak -dedi M el i h -, ay bu gece s a l l a nıyor,
her gece s a l l a nmavı
D a h a da yayg ı n bir k a h k a h a sel a m l a d ı bu ş a ­
k a y ı . Kimse n i n uykusu yoktu. Ko n uş m a l a r küme
k ü m e s ü re g i diyordu. R ü zg a rda ses duyurmak i ç i n
bağ ı r ı l ıyordu a l a b i l di ğ ine. Aç ı k havada kim kime
d u m d uma. G üverte n i n b i r ya n ı n d a n b i r horultu
yükseldi, i skeleden de perde perde horultu l a r gel­
meye başladı. G ö kte y ı l d ı z l a r tek t ü k, g ü ney de­
n i z l e ri n i n tatl ı l ı ğ ı d a yok. Ah ne etm iştik de Co­
va'ya g itmemişt i k g e n e ! H omeros, i lyada çelm i şt i
a k l ı m ız ı . Ya h i ç ç ı ka m azsak Troya k ı yı l a r ı n a ka­
d a r, ne o l a c a ktı h a l i m i z ? On g ü n esmeye kararlı
i natçı bir yel i n kaba saba u ğ u ltusu karş ı l ı k verdi
bu d ü ş ü n ce l e r i me.
S a ba h ı n beş i nde gözü m ü açtı ğ ı m z a m a n H as a n
kapta n ı çok kara r l ı g ö rd ü m :

140
 « H a d i, k a l k ı n , kahvaltı edecekse n i z ed i n -diyor­
d u -, ç ü n kü D o l a p B o ğ az ı n a kadar bir uza n a c a ğ ı m,
ç ı k ı p ç ı ka m a ya c a ğ ı m ı z ı arda g ö r ü rüz .»
U ğ u lt u hiç d i n m i ş değ i l d i, g üvertede neye d o ­
kunsan s ı r ı l s ı kl a m d ı, batta n iyel e r i m i z i geçip içi­
m i z e işleyen nemden uyuşmuş g i biyd i k . Kötümser­
l i k kapi a rn ı ştı yüreğ i m i : D o l a p Boğaz ı ndan d ı ş a r ı ­
y a ç ı k amayaca kt ı k besbel l i . D e n i zde gün ağarır­
ken i ç i l e n çayı n t a d ı b i r başka dır, taze kan g i bi a ka r
d a m a r ları n ı z da. B i r haz ı r l ı kt ı r başl ad ı : b ü y ü k se­
rüvene a ç ı l ıyord u k, Boğa zd a n d ı şarı ç ı ka b i l i rsek,
kaç saat s a l l a na c a ğ ı m ı z bel l i değ i l d i . H erkes s a ğ ­
l a m b i r yer seçti ken d i ne, s ı rt sı rta o m u z o m u za
b i r küme i ns a n o l uverdik. Uçarı d e m i r a l dı, d a l g a ­
l arı y armaya başladı . Ayva l ı ğ ı n kıyıl arı doğa n g ü ­
n ü n kı zı l l ı ğ ı nd a g ü z eldi, a m a g ü zele bakacak h a l i ­
m i z yoktu bizim, bütün d i kkati m i z i ö n ü müzdeki
ufuğa ve a rd a n gelen d a l g a l a r a d i kmiş, dayanıyor­
duk. Kıyı uzadı, uz adı, bir de iki ya n ı m ıza b a kt ı k
ki kıyı k a l m a m ı ş : D o l a p B o ğ a z ı n d a n d ı şarıya ç ı k ­
m ı ştı k ! Asl a n yo l c u l a r, k i m i n i n re n g i b i ra z so l g u n,
k i m i n i n g özleri k a p a l ı, en y i ğ i tler mayayla b u r u n a
otu rmuş, i kide b i r baş l a r ı n d a n a ş a ğ ı a k a n köpü k l ü
s u l a r ı n a lt ı n d a g ü l üşüyord u l ar. Saatler geçiyordu.
Ko n uşma l a r s ü re k l i a l a mıyo rdu, b u n a karş ı l ı k bol
bol s i g a ra tüttürüyordu yo l c u l ar.
«Üç ki britle sigararnı y a ka b i leceğ i me bahse
g i rer m i si n ?»
« G i rerim, yakamazs ı n . »
Derken i l k kibritle ya n a n s i g a ra a l kı şl a n ı -
yar.
« B e n de yakarım.»

141
 «Ha dene baka l ı m, dokuz a v a ns veriyo r u m
sana.»
B i r, ü ç, beş, dokuz, o n . . . s i g a r a kapkara o l m uş,
ya n m ıyor. Merc a n ' ı n motoru kuş g i b i uçuyor ar­
ka m ı zda. S a n c a ğ ımı zda b i r karaltı g ö r ü l üyor, kar­
şı kıyı diye seviniyoruz, oysa Edremit'ten ö nceki bu­
runlar b u n l ar. Akçay'a varacağız, a m a ne zama n ?
B i r a ra Edremit' i n Ören p l aj ı n ı n a ç ı ğ ı ndayız. O n e
e ng i n kumsal, g ü ze l i m evler, gazi n o l a r. Edremit
körfez i n d e otu ra n l a r d e n i z i n tad ı n a varmı ş l a r, de­
n izde n fayd a l a n m a k i ç i n n e yapmak gerekse ya­
pıyorlar. Bu b a kı m d a n i zm i r' i geçmiş Edremit.

142
 4

«Varmca bol pmar/1 ida'nm etek/erine,

Keskin tunç baltalafiyie başladilar kesmeğe,
Yapraklafi yüksekte meşe ağaçlaom,
Ağaçlar gürültüyle ytkild1 yere.»

H omeros

Akçay'a saat birde vard ı k . Açlı ktan göz ü m ü z

dön müştü. H emen bir p i l a v pişirdi M eziyet. P i l av
i sta nb u l ' d a n g e l m e s u c u k l a r l a ve koc a m a n b i r d o ­
mates salatasıyle yen di. Bu yol c u l u kta hanımlar
h a m a ratl ı kta rekor k ı rd ı l a r. Fasu lye p i l a k i l eri, pi­
yazl a r, köfteler, salça l ı m a ka r n a l a r, m e n e m e n l e r,
patl ı c a n kızartm a l arı, neler de neler pişmedi. A m ­
b a r d a motorun ya n ı başında, ceh e n ne m sıcağ ı n d a
pişiyordu b u yemekler. Yendikten so n ra da tem i z
p a k b u l a ş ı k y ı k a nıyord u . Yapmayın, etmeyi n, b u

143
ka d a r yoru l mayı n dedi mse de, fayda etmedi. H e r
yolc u l u ğ u n yol c u l a rı b i r o l m uyor !
Akçay'd a n Kazda ğ ı ' n a ç ı k m a k istiyorduk. Ak­
çay'ın kumsal ı na b i r on metre kala d e nizde artez­
yen k uyul a r vardır, b u z _gibi bir s u f ı şkırır bo ru­
l a rd a n y u ka r ı . Bu s u Kazda ğ ı ' n d a n g e l i r, deniz de
soğuk, çeşmelerden a ka n s u l a r d a buz gibidir Ak­
çay'da. Y ı ka n d ı ktan, yemek yedikten sonra, Edre­
m it'ten ı s m a r l a d ı ğ ı m ı z otobüsü beklerneye koy u l ­
d u k . Akçay' ı n d e nize açı l a n g azi nosu ren k ren k m a ­
sa v e koltu k l a rıyle Kilyos'u a nd ı r ı r. S utüven'e, H a ­
s a n boğ u l d u 'ya g idecektik. Yemeklerimizi alıp da
orada yiye l i m dendi, otobüs b i r türlü g el meyinc e,
ya l n ız i k i karpuz a l ı p çağ laya n ı n a l t ı n d a soğutmak­
t a n dem v u r u l d u . Otobüs g e l d i ğ i nde saat altı bu­
ç u k o l m uştu. B i n d i k, S utüven yol u ndaki s o n köy
o l a n Kız ı l keç i l i 'ye yol on d a k i ka ya s ü rdü ya sür­
medi, otobüs b i z i köyü n g e n i ş meyd a n ı nda b ı raktı .
B a ş l a d ı k Kazdağ ı ' n a d oğ r u yürümeye.
H asa n bo ğ u l d u efsa nesi n i S a b a h attin Ali a n l at­
m ı şt ı r. Kazda ğ ı ' n ı n d a m g a s ı n ı taşıya n a c ı b i r efsa­
n e : H as a n b i r Türkmen k ı z ı na gönül verm iş, Kaz­
d ağ ı n ı n bir tepe köyü nde oturan Türkmen kızı g ü ­
zel a m a m a ğ r urm u ş, b e n i m v a ra c a ğ ı m erkek g ü ç l ü
kuvvetli o l m alı, bir k o c a ç a m kütü ğ ü n ü köyü m e k a ­
d a r taşıy a b i l meli, d e m i ş . H as a n da g i rişmiş b u i şe,
o m u z l a m ı ş kütüğü, y ü r ü m üş, ç ı k m ı ş, saatlerce y ü ­
r ü m üş, kendinden a ğ ı r o l a n a ğ a ç her a dı m d a d a h a
çok eziyormuş o m u z l a r ını, i k i b ü k l ü m gövdesi n i n
g ü c ü n ü tüketiyormuş. Sutüven şelalesi n e vardı ğ ı n ­
d a keçi yol u büsbüt ü n d i kleşmiş. Ş ı r ı l ş ı r ı l s u l a r
a kıyormuş H as a n ' ı n aya k l a rı n ı n a lt ı n da. i nsan la -

144
r ı n taştan yo l l a r a kapattı kları bu s u l a r baş d ö n ­
d ürücü b i r h ız l a ç a ğ l a r yokuş a ş a ğ ı . i k i ya n ı u ç u ­
rum bir tahta köprüyü de geçt i n i z m i H as a nboğ u l ­
d u'ya varırs ı n ız. D u r u b i r d a ğ g ö l ü d ü r. H a s a n işte
burada bir yu d u m s u içeyim demiş, s ı rtı n d a k i k ü ­
t ü ğ ü yere b ı ra k m a d a n eği l m i ş, e l i n i suya uzatmış
o a n da başı d ö n m ü ş, olan o l m uş, yuvarl a n m ı ş d ü ş ­
m ü ş g öl ü n i çi ne. D a ğ ı n d uru g ö l leri kapkara kete n ­
d i r, i ns a n ı yutu nca yüzeyi ürpermez b i le.
Kazd a ğ ı ' n a ç ı kıyorduk iki y a n ı i n c i r a ğ a ç l ı g ü ­
z el i m b i r yol d a n . Mavi yol c u l a rı n hepsi s a ğ l a m
ayakkabı g iymemişti. Sandallarında yal ı n ayak o l a n ­
l a r taşl arın üstü nde sı çrayarak sendeliyorlardı. D a ­
ğ a ç ı km a k i ç i n d e b u k a d a r g e ç kal ı n ı r mıydı ?
Ay ı şı ğ ı nda d ü z yolda yürümek iyi, a m a d i k yamaç­
l a rd a n nasıl i necektik aşağıya ? Karp uz u n b i ri oto­
büsten i nerken düşmüş, patiarnı ştı, ötek i n i Arif
taşıyord u. D a ğ ı l m ı şt ı k, i kişer üçer kişi bir a ra d a
k a l m ış, öte k i l er epey i l erlemişti. i nc i r ağaçları n d a n
h e m e n sonra başlayan i l k ç a rn l a r dört b i r y a n a tır­
Ia ttıkiarı koca d a l l a rıyle acayip b i çi m ler çiziyor­
l a rd ı havada. Ama ç a rn l a r g itg i d e d i kl eşiyor, b i rer
mum g i b i d ü m d ü z yükseliyord u . G itgide de seyrek­
leşiyorlardı. Dört a ğ a c ı n üçü kes i l m iş, tek k a l a n
a ğ a ç kararmış bod u r gövdeler aras ı n d a b i r mezar­
d a durur g i bi d u ruyordu. Boyları y i r m i metreyi g e ­
ç e n b u ç a m l a rı i ns a n e l i n a s ı l devirebil iyord u ? S u ­
tüven çağlaya n ı n a g e l m iştik. i k i dev kaya arası n d a
g ü müş madeni a k ıyordu sanki. Derken karş ı k i ya­
maçta iki u fa c ı k i ns a n belirdi, önde bir erkek, ar­
kası nda b i r kadı n . Kız kaçırıyor ! d i ye merakla iz­
ledik keçi yo l l a rı nd a n a tiaya atlayç:ı yürümeler i n i .

145
B izi romantik h ü lya l a r ı m ı za b ı ra ka r a k kaybo l d u ­
l a r . B eş o n d a k i ka geçmem işti k i , b a l t a sesleri ya n ­
k ı l a ndı d a ğ l a rda, b i r ç a rn ı n devri i d i ğ i n i d uydu k.
Orman i n l iyord u . M eğer bu sev i m l i çift o rm a n ı so­
ya n l a rd a n, ormana kıy a n lardanmış. Çok g eçmeden
bir çam daha devri l d i . D e hşet i ç i nde k u l a k kabar­
tıyord u k : yaradı l ı ş ı n yüzyı l d a büyütt ü ğ ü i k i koca
çamı i ki i nsan e l i n i n yarım saat i çinde yok edebile­
ceğ i n e akıl erdi remiyord u k b i r türlü.
O gece h i ç keyfi m i z g e l m edi, ö ğ l eden ka l a n ye­
meklerimizi işta hsızca yedik. Ben yün h ı rk a l a r ı n
a lt ı n d a ü şüyordum. Kazdağ efsa neleri n i, H omeros'u,
i lyada'yı u n utmuştum, bir o acı balta v uruşl a r ı ya n ­
kı l a nıyordu k u l a ğ ı m da . B i r öfke, b i r h ı n ç kapla­
mıştı i ç i mi, nerdeyse b i z i H a s a n boğ u l d u 'ya g ötüren
Akçaylı arkadaşlara, g i de l i m diyen mavi yol c u l a ra
kızaca ktım. lastik şi ltemi a l d ı m, a rn ba rı n en kuytu
bir köşes i n e serip yattım uyudum.
Ertesi sabah bal ı k tuta l ı m d iye u ğ raştık. Kıyı
kıyı g iderek s i rti çekiyorduk. H as a n Kapta n ı n s i r­
tisine b i r si nagrit v urd u . Ne var ki a l kışlarla karşı­
l a n a n bal ı k i k i kişiyi zor doyu r urd u . K i m yiyecek
diye bir tartışma başla d ı , bir kişi yesin de doys u n
bari dedik, a m a k i m ?
«Yo l c u l ar a en çok yarar l ı ğ ı dok u n a n . . . »
«Aa, o l m az, herkes yarar l ı d ı r. »
« Peki, e n büyük ya l a n ı k i m söylerse o yes i n . »
«Yok ' yolt, a h l aksı z l ı ğ a mü kafat o l maz.»
S o nunda balığı k i m l e r yedi b i l m iyorum, i l g i l e n -
m e d i m . Ö ğ l eye doğru B eh ra m ka l e'ye varı nca, M e r ­
c a n h e m e n pa reketeleri n i dizmeye g itti. Akşam çekti,
g e ne bal ı k yok. Yı l a n masa l ı g ibi uzadı g itti bu iş.

146
 5

«Mor kaküllü. bal gülüşlü af/ Sappho .»

A l k a ios

M avi yol c u l a r deniz gözlüklerini takmış. · las­

tik şilteleri üzeri ne uza n m ış. Assas l i m a n ı n ı n d i b i ­
n i tarıyorlardı. i l kçağ merrneri n i n s u d a b i r a l a c a l ı
parıltısı, yeşil, s a r ı kahverengi ı ş ı n l a r saçışı vardı r
ki doyum o l m a z o n a bakmaya. D e niz kesta neleri
kara püskü l l er gibi sal ı n ı r üstlerinde. Sevinç k a p ­
I a rn ıştı i ç i mi, karşımı z da karaltısı titreyen M idilli
adasına baka baka yüzüyo rdum.
Assas Aiolya denilen bölg e n i n e n eski şehirle­
rinden biridir. · H itit meti nlerinde Akaya şeh i rl e r i
birliğ i n i n merkezi Aşuya va'dan söz geçer, H itit'lere
karşı savaşta b u şeh i r başta g e l iyormuş. Aşuyava
Yunanca Assas a d ı n ı taşıyan yer m i acaba ? N eden

147
o l m a s ı n . Assas bölgesi n i n en yü ksek n o ktası, a r ­
kadan ka raya, ö nden a d a l a ra hakim. Anado l u' n u n
Ege'ye e n i leri ç ı kı ntıs ı nd a i o nya s ı nı r ı n a d e k u z a ­
n a n Aiolya i s e b i r d e n i z ü l kesi n e benzer. Zeyt i n l i k­
l e r l e örtü l ü topra ğ ı nda b i l e b i r ayn a k l ı k var, hep
deniz yel leri ne açık b u topra kl a r d ur m a d a n d a l ­
g a l a nı r sanki. Li m a n d a n şeh i re a k taşlarla döşeli
bir yol ç ı ka r. Ara b a l a ra kolay geçit vermek i ç i n i k i
y a n ı ç u ku rlaştırı l m ı ş b u g üzel i m yol d a n biz' d e ç ı ­
kıyoruz. Gözümüzün ö n ü nde a ç ı l a n eşsiz m a nzara ­
ya baka baka. Assas'u n H e l l enistik çağda n k a l m a
su rları B isans'ın da Osm a n l ı la r ı n da yap ı l arı n a des­
tek o l m uştur. Topraktan fışkı r a n kayayla i n sa n ı n
üstüste d i kt i ğ i taş b i r b i r i nden ayırt e d i lememece­
sine karışmıştır burada . Anado l u ' n u n taşı nda top­
rağ ı n d a eski uyg a r l ı k i z l er i n i b u l m a ğ a a l ışmış Eyü b­
oğ l u ' n u n gözü koca bir kaya üstünde bir çizgiye
i l işti : sivri k ü l a h l ı b i r H itit kabartmas ı n ı a nd ı rıyor
bu biçi m . Assas'ta bizi gezdi ren bekçi Ali Y ı l ma z
M ü zeler M ü dürlüğü n ü n ve·rdi ğ i üç d i lde yazı l m ı ş
b i r yazıyı okutm uştu bize, Assas ü stü n e epey b i l g i
v a r d ı b u yazıda, a m a kayadaki f ig ü rden b a h i s yok­
tu. Assas'ta b u g ü nedek kazı yap ı l ma m ı şt ı r. Kalede
c a m iye çevri l m i ş b i r B izans k i l isesi, b i r Athena ta­
p ı nağı, bir k u l e, surların d i b i nd e de koca bir nekro­
,
pol u n k a l ı n t ı l a rı, çok g ü ze l b i rkaç l a h i t g ö rü l ü r.
B i r i ng i l i z arkeolog u n ç i z d i ğ i eski Assas p l a n ı da
bu şeh r i n tapı n a k l a rı, tiyatrosu, pazar yerleri ve
gym nasion'ları i l e ne kadar büyü k ve ze n g i n b i r
merkez old u ğ u n u gösteriyor. Assas'ta h a z i n e l e r y a ­
tıyor besbelli, b i r g ü n b u rası e l bette a ç ı l a c a k v e i z ­
m i r y a d a Antalya çevres i ndeki a nt i k yerler kadar

148
turist i k bir ö n e m kaza nacakt ı r. Arkeolog e l i n i n h e ­
n ü z doku n m a d ı ğ ı Assos bug ü n kü h a l iyle Knidos'u
a ndı r ır, Termessos'u a n d ı r ı r, denize inen yamaçl a ­
rında çal ı l ı kl a rı n bürüdüğü a nıtlar Kni dos kadar
renkl i d i r, kartal yuvası g i b i dik b i r tepeye k u r u ­
l uşu Antalya ova s ı n d a k i bütü n şehirleri a l dı ğ ı h a l ­
de i skender' i n b i r tü r l ü e l e geçiremediği Termessos'a
benzer. Ama ne Knidos ne de Termessos'ta o l m a ­
ya n b i r a ç ı kl ığı, b i r g ü zel l i ğ i vard ı r Assos'un, b u
büyü l ü havayı d a Aiolya ş e h r i bizde uya ndırdığı
ş i i r a n ı l a r ı n a bo rç l u du r ·sa n ı rı m .
H omeros'la destan türü n ü n Anado l u 'd a d oğ u p
g e l işti ğ i n i azçok b i l iyoruz şimdi. B atı ş i irinde des­
tan kadar ö n e m l i, i l kçağdan b u g ü ne şiirin g e l işme­
sinde daha d a etken bir t ü r ü n ş u Assas'un karş ı ­
sı ndaki M id i l l i adası n d a n ç ı kt ı ğ ı n ı yeterince b i l i r
m iyiz a c a ba ? B ug ü nkü a dı n ı başşehri M itylene'ye
borçlu o l a n Lesbos adası isa'd a n ö nceki 7 - 6'ncı
yüzyı l larda iki büyü k ş a i r yetiştirmişti : bu şairle­
rin b i ri d e kad ı n d ı . Alkaios'la Sappho ş i i rd e öyle
b i r çığır açtı l a r ki, A l kaios'un i z i nden, Batı dü n ­
yası n ı n b i nl erce l i r i k ş a iri yürüdü, a m a S a p p h o g i ­
b i b i r kadı n ş a i r yetişmedi b i r d a h a . Y u n a n m u c i ­
zesi n i n b i r temel taşı kişi n i n yara d ı l ı ş karş ı s ı n d a
h ü r o l a ra k düşü n me yo l u n a g i rmesi v e e l d e ett i ğ i b u
d ü ş ü nce özg ü r l ü ğ ü i l e h e r g ö rd ü ğ ü n ü a k ı l ö l ç ü l e ­
r i n e v u r u p tartışması, e leştirmesi, böylelikle g e l e ­
neksel i n a n ç l a r ı n baskı s ı n d a n k u rtu l a ra k h e r a l a n ­
d a ki görüş v e davra n ı ş ı n ı kendi n e g öre yavaş ya ­
vaş ku rmaya başlaması ise, ö b ü r temel taşı da kişi
olarak ben l i ğ i n i n b i l i n c i ne varması, çevresiyle b i r
bütü n o l maktan ç ı k ı p kendi özel l i ğ ini, ayrıntı l a r ı n ı

149
t a n ı ması ve öbür i nsa n l a rl a kurduğu a l ı şveri şte
k endi istek ve eğ i l i m l eri n i savu nmasıdır. Destan
kişisel değ i ld i r, eskiden k a l m a bir geleneği d i le g e ­
t i r i r, o za n ı n ı n t e k a m a c ı ata l arında n, usta l a r ı n d a n
ezberlediği metni o l d u ğ u g i bi o k umaktır, ken d i n ­
d e n b i r şey katmağa heves etmez, katsa da b u n u
b i l e b i l e yapmaz. D esta n adsızd ı r, aza n ı n a dı geç­
mez desta nda, ozan, Mo usa, ya n i i l h a m peris i n i n
e l i nde b i r araçt ır, o ku d u ğ u n u, a n lattı ğ ı n ı o n a i l ­
h a m perisi söyletir. i lyada ve Odyssei a ' n ı n oza n ı
üstü n e i l kçağda n bug ü n edek b u k a d a r tartışma o l uşu,
adı Hom eros diye b i l i ne n a za n ı n kırk bine y a k ı n
mısra ı nd a ken d i nd e n bir tek söz etmeyiş i ­
d i r.
Alkaois ve S a pp h o g eç m i ş i n k a h ra m a nl a rı n ­
d a n değ i l d e, yal n ı z kendileri nden, d uyg u l arından,
dost ve d ü ş m a nl a r ı n dan, yaşantı l a rı nda n ve çevre­
l e r i n d e n söz açarl ar. Bu i k i ş a i r b i l i nc i n e yeni yen i
va rd ı kl a rı d uyu v e duyg u l a rı n ı coşkunca yaşarl a r,
coşku nca d i l e getirirler. D ü şma n ı ö l ü nce Alkaios
şöyle haykırır:

«Artik sarhoş olmali,

Zorla olsun içme/i,
Madem Myrsilos öldü. »

S a ppho ise aşıktır, B atı ş a i rleri arası n d a aşkı

i l k yaşayan ve ilk di l e getiren ş a i r o d u r.

«Gene elimi kolumu çözdü Eros,

O hem tatli, hem ac1,
Karş1 gelinmez yaratik,
Zanglf zanglf titretiyor beni. »

150
 Lesbos' l u S a p p h o ' n u n aşkı üstü n e çok söz söy­
l e nd i ; aşk ş iirleri n i kızlara yazd ı ğ ı n a g ö re, S a p p h o
sevici miyd i ? Batı d i l l eri nde «lesbienne», «sap hique»
sevici anlamında k u l l a n ı l ı r. Tarihsel g e rçek ney­
di? i yice b i l m iyoruz, b i l d i ğ i m iz S a p pho' n u n ,a şk
tanrıçası Aphrod ite'ye bir çeşit t a p ı n a k olan evi n ­
d e genç kızları ş i i r eğ iti miyle yetiştirdiğidir. Sa ppho'
nun «thiasos» d e n i l e n g rubu daha so nraları Efl a ­
t u n ' u n Ati na'da kuracağı «Akadem ia»ya benzer.
B iri bir felsefe a kademisiyse, ö b ü rü bir ş i i r a kade­
misi dir. i l kçağ Yunan d ü nyası nda hep tek c i n s l i
topl u l u kl a rd ı b u n l a r, o rada hep birden, s ı k ı b i r dost­
l u k havası i ç inde yaşaya n i n s a n l a rsa coşkun d uy ­
g u larla bağ l a nıyorlardı birbirlerine. i l kçağ bu d uy­
g u larda b i r s a p ı kl ı k görmüyordu. Ne var ki, Efl a ­
tu n' u n çevresi g i bi birçok erkek to p l u l u kl a rı o l ­
m uşsa da, S a p p ho ' n u n thi asos'u g i bi b i r kadı n top­
l u l uğ u b i r daha g örülmem iştir.
M avi yo l c u l a r a r as ı n d a iki ş a i r vard ı : M e l i h
Cevdet'le Arif D a m a r. H o meros'u tanıyor, seviyo r­
du bu şairleri m iz, ama Sappho il e b i r a l ı şveriş
k u rma mışl a rd ı .
« S i z bug ü n yazd ı ğ ı n ı z g i bi ş i i r yazabil iyorsa n ız,
A l ka i os'a, S a p p ho'ya borçl usunuz,» dedim, birkaç d a
ş i i r çevirisi o k u d um, a m a i n a n d ı ra m a dı m şairleri­
mizi. Yunan lirik ş i i ri n i n iyi bir çevirisi yap ı l m a ­
m ı ştır h e n ü z Türkçeye, üste l i k de i l kçağdan e l i m i ­
z e g e ç e n l i r i k ş i i r ç o k a z d ı r. lskenderiye kita p l ı ğ ı ­
n ı n ya ng ı n ı nd a n Y u n a n l i ri k ş i i r yazm a l a rı n ı n h e ­
m e n hepsi y a n m ı ş, S a p pho'yu, Alkai os'u ve d a h a
b i r s ü r ü l i ri k ş a i r i ortaya · çıkarı l a n v e ço ğ u f e n a
ha lde a ş ı nmış p a p i rü s k a l ı nt ı l a r ı n d a n ta n ı rız. B u n -

151
l a rı doğru d ü rüst b i r metin h a l i ne g etirmek i ç i n
de b i l g i n l e r uğ raşıyor d a h a .
Sivrice'den doğru Bozcaada'ya g idecektik. B a ba
B u run u d ö n ü nce a ç ı k d e n i ze ç ı ka caktık. Artık ne­
reyi tuta b i l eceğ i m i z p e k bel l i değ i l d i . Anadolu ile
M id i l l i a ra s ı epey karantı l ı b i r geçit o l d u ğ u h a l de,
rüzgar ve sa l i a nt ı dinmem işti. Sonras� i ç i n de kuş­
ku duym uyor değ i l d i k . O n u n i ç i n program yapma­
yıp kapta n i a ra b ı ra km ı şt ı k i da reyi. Bozcaada ve
i m roz'a g itmeyi d i l iyorduk, o kadar. Sabah erken­
den yola ç ı ka ca ktık. Saat dö rtte Vedat'ı yo l c u et­
miştik. B e h ra m ka l e'den Ayva l ı k otobüsüne b i necek,
biz den önce i sta n b u l 'a varacaktı. C a n d a rm a l a r ı n
biriyle g ü n a ğ a r m a d a n köye ç ı kmaya koy u l d u . M a ­
v i Yol c u l a r o n beşten o n dörde i nm işti.
B a ba Kale köyü nde d e m i r attık, kaptan s u a la ­
caktı. B i z d e so n b i r d e n ize d a l m ı ş yüzüyord u k ki,
bir kayık U ça n 'yı barda etti, bir genç ç ı ktı güver­
temize:
«Köy öğ retme n i n i n akrabasıyım, g e l eceği nizi
b i l dirdi. B uyrun, sizi köyde bekliyoruz.»
Ayva l ı k'ta kahvede otururken bir genç öğret­
meni n y a n ı m ı z a geldiğ i n i ve köyüne uğramamız
i ç i n ç o k ı s r a r etti ğ i n i h atırlıyordum. E şi n i doğ u m
i ç i n Ayval ı ğ a getird i ğ i ni söylüyor, bizi m l e geleme­
yeceğ i n e ü z ü l üyordu. N as ı l d a tez habar salmış Ba­
bakal e'ye ! ,
Derken Uçarı'ya b i r s a n d a l daha yanaştı, bu se­
fer i ki d e l i ka n l ı ç ı ktı g üverteye, a r a l a r ı n d a bir şeyler
kon uştul a r, öğretme n i n akrabası bize döndü dedi k i :
«Efe n d i m, köyde d ü ğ ü n var, sizi ç a ğ ı rıyorl a r.
'
D ü ğ ü n ü m ü ze katı l m a d a n g i demezs i n iz . »

152
 Bu kadar m i safi rseverl i k karşısı nda şaşırmış
ka l m ıştık. Karaya çıka l ı m mı, ç ı kmaya l ı m m ı d iye
tartışıyordu k ki H as a n Kapta n söze ka rıştı :
« M a a lesef k a l a mayız -diye kesip attı -, yol u m uz
uz un, hemen demir a l m a k zorun dayım.»
· D e l i ka n l ı l arda n özür d i l erken, bir de n e baka­
l ı m, d av u l l u z u r na l ı b i r k a l a ba l ı k köyden l i ma na
doğru a kıyor, b i r g ü m bürtü d ü r yan k ı l a nıyor. B i r­
den çol u k çoc u k, davu l c u l a r, zurnacı, bütün k a l a b a ­
l ı k i k i motora d o l d u, motorlar h a b i re yaklaşıyor.
Davul zurna da a l a b i l di ğ i n e ç a l ı yor. O a nd a b i r
coşk u n l u kt u r h a rladı deni z i n üstünde, a lev g i b i
s a r d ı orta l ı ğ ı . H eeyy. . . a s l a n köyl ü ler. . . n e yap ı p
ya p ı p g ö n ü lden kopan b i r a rm a ğ a n vereceklerdi
b i ze . . . gözleri m i z doldu, fotoğraf m a k i nelerimize
davra ndı k . H a n ı m l a r ı m ı z a m bara koşt u l a r, bir ta­
bak dol usu şekerle bisküi g et i rd i ler. " M ü n i re M er­
can'ı n motoruna atladı, şekeri götürüyor, bir ya n ­
d a n d a d a v u l zurnaya uyarak çiftete i l i oynuyord u .
Şekerler, biskü i l e r b i r a n d a k a p ı ş ı l d ı , a m a o n d a n
sonra d a coşku n l u k s o n h a d d e g e l d i, motorlar U ç a ­
n'ya ra m p a etti, i ç i ndek i l er s i n c a p g i b i tırma n d ı ­
l a r motora. D av u l zurna Uça n ' n ı n i ç i nde g ü m b ü r ­
demeye başla d ı . D el i ka n l ı la r darac ı k g üvertede e l
e l e tutu ş u p h a l a y çektil er, b i z kendimi zden g e ç m i ş,
tempo tutuyor, el çırpıyorduk. F i l m çekil iyordu h a ­
b i re. B i r a ra H as a n Kapta n l a g ö z göze g e l d i k, kor­
k u i l e b a k ı n ıyordu, kırk e l l i kişi b i nmişti motora,
hababam tep i niyorlardı. Ya motora bir şey o l ursa.
B i r oyu n da bizden derken Özcan bir H ar m a n d a l ı
döktürdü. S o n ra k a l a ba l ı k, i stemeye i stemeye d a ğ ı l ­
dı, mata ri arı n a b i n i p geri s i n geri döndü ler.

153
 Açı k de nizde geçirilecek bir u z u n g ü n vardı
ö n ü müzde. H ep i m i z rahat bir köşeye yerleştik, Boz­
caada üzeri ne b i l g i lerimizi tazelerneye koyulduk.
Arkeo log Erg u n Ataçeri' n i n B ozcaada'da kazı yap­
tığ ı n ı i stanbul 'da d uymuş, onu orada aramaya ka­
rar vermişken, Ayv a l ı k'ta b u l m uştum. Kazı s ı n ı b i ­
tirmiş, ç ı kardığı eserleri Ç a n a kkale M ü zes i ne bı­
rakmış, dönüyordu. E rg o n bizi Ayva l ı k'ta g ez dir­
mekle k a l m a m ış, Bozcaada ve i mroz'da neler g ö ­
receğ imizi de bir bir yazmıştı. O n d a n e d i n d i ğ i miz
b i l g i ler hep doğru çıktı ve çok işimize yaradı.

154
 6
«Bifakma elinden Yunan eser/erini,
Kaflşttr on/af/ gece gündüz.»

Horatius

Bozcaada, eski a dıyle Tenedos, i lyada'da s ı k

s ı k geçer. Troya ' n ı n karş ı s ı n d a v e kıyıya ç o k yak ı n
o l a n b u adayı Akh a l a r b i rkaç defa yağ m a e d i p k a ­
d ı n la r ı n ı esi r a ld ı ktan sonra, Troya'yı yı k m a k i ç i n
k u rd u k l a rı düzende s ı ğ ı n a k o l a ra k k u l l a n ı r la r. On
yı l l ı k savaştan b i r so n u ç a l a mayı n c a Odysseus Ak­
h a l ara ovada kurdukları ka m p ı k a l d ı rmayı ve b i r
g e c e tahta a t ı Troya kapı l a r ı n a b ı rakarak hep bir­
d e n g e m i lere b i n i p çeki lmeğ i salık verir. Tahta
atı n i ç i nde sakla n a n b i rkaç asker Troya surl a rı n ­
d a n içeriye a l ı n ı nc a gece kara n l ı ğ ı nd a Tanedos'tan
dönen Akh a l a ra şehi r kap ı l a r ı n ı açacaklard ı r. Tro-

155
ya l ı l a r Y u n a n l ı l a r ı n g ittiğ i n i g o r unce sev i n ç l e ova­
ya d ö k ü l ü r l er, kıyı d a kalmış koc a m a n a t heyke­
lini şehre a l ı p a l m aya c a k l a rı n ı tartı ş ı r l a r. Apo l i o n
ta n r ı n ı n r a h i b i Troya l ı Laokoon b u atta b i r d ü ze n
sakl a nd ı ğ ı n ı söyler, atı kı r ı p p a rça l a rı n ı d e nize
dökmeyi sa l ı k veri r. G i derek karg ı sı n ı atı n kar­
n ı n a s av u ru r ve içi yarı l m ı ş tahta n ı n i ç i n d e n g a ­
r i p sesler g e l di ğ i n i i leri sü rer. A m a kimse d i nlemez
Laokoon'u, Troya l ı la r bu atı t a nrıça Ath e n a ' n ı n
bir armağ a n ı sayarak içeriye a l ı nm a s ı n ı isterl er.
O s ı ra d a korkunç b i r o l ay heyeca n ı son haddine
çıkarır: Akh a l a r ı n yo l u üzeri nde fı rtı n a ç ı ka rması
içi n deniz- tanrı Poseidon'a bir bağayı k urban eder­
ken Laokoon ve iki oğ l u iki büyük yı l a n ı n s a l d ı r ı ­
sına u ğ ra r l a r. Bu yı l a nl arı Tenedos'tan Apolio n
g ö ndermektedir Laokoon' a eskiden t a nrıya karşı
işled i ğ i bir s u ç u n cezası o l a rak. Laokoon ken d i n i
ve oğ u l l ar ı n ı k u rtarmak i ç i n boşu na ç ı rpı n ı r. R o ­
m a ' d a Vati k a n M üz esindeki heyke l i n de g ö r ü l d ü ğ ü
g i b i ko rkunç a c ı l a r i ç i n d e kıvrana kıvr a n a c a n ve­
rir. Troya l ı l a r tanrı bel i rtisi saya r l a r b u n u ve t a h ­
t a atı hemen s u r l a r ı n i ç i n e çekerl er. Akşam da k u r ­
t u l d u kl a r ı n a bayram edip yerler içerler, yorg u n a r ­
g ı n yatağa yatıp sız a r l a r. O s ı r a d a atı n i ç i nde b u ­
l u n a n Akh a l a r a t ı n k a rn ı ndaki g iz l i kapağı açıp
yere a t l a r l a r, şeh i r kap ı l a r ı n ı açtı kları gibi geri dö­
nen Akha ord usu n u içeriye a l ı rl a r. B un d a n sonra
başlayan kat l i a m Lati n ş a iri Verg i l i u s uzun uzadıya
a n l atı r, tüyler ü rpertic i d i r. Akha l a r ihtiyar Pria­
mos'la sağ k a l a n bütün oğ u l l a rı n ı ve Troya l ı er­
kek l e r i n hepsi n i k ı l ı çtan geçirirler, kad ı nl a rı da
a r a l a r ı nda pay l a ş ı p götü rürler. H el e n e i l k kocası

156
 M en e l a os'a varır g ene. D a rd a nos soyu n d a n y a l n ı z
A i n e i a s k u rtu l u r b u yıkımd a n . Tanrıça Aphrodite'
n i n oğ l u A i n e i as'ı a nası sağ s a l i m ç ı ka rt ı r Troya'
d a n . A i n e i a s babası A n kh ises ve o ğ l u Askan i os'l a
Kazda ğ ı n ı n ete ğ indeki D a rd a n i e şehr i n e s ı ğ ı n ı r.
Roma'nı n k u ru l uş efsa n es i n e g ö re, A i n e i a s A n a ­
d o l u kıyı l a r ı n d a n i t a lya'ya geçer v e Lati u m d e n i l e n
bölgede R o m a şeh r i n i kurar, böylece R o m a D a rd a ­
nos soyu n u n v e ü n l ü Troya ' n ı n . Avrupa kıtas ı nd a
yeniden c a n l a nması na, yaşa m a s ı n a y o l açar.
Verg i l i u s R om a ' n ı n kurul u ş u n u böyle eski b i r
efsa n eye day a n dı rm a k l a köksüz v e g e l e neksiz b i l i ­
n e n y u rd u n a b i r t a r i h deri n l i ğ i vermiş o l uyor. H o ­
meros' u n destan d i l i n i l a t i nceye a kta rmas ı n ı da
. başaran Verg i l i u s' u n büyü k l ü ğü işte b u ra d a d ı r. U ç a ­
n'nın g ü vertes inde oturmuş, bu konuyu tartı şı ­
yord u k : Roma, Troya'da kültü rü n e b i r kaynak b u l ­
m uştur. Aineias efsa nesi ister gerçek o l s u n, ister
yalqn o ls u n, bir kültür yolu a ç m ı ş Roma l ı lara ; dört
e l l e s a rı l mı ş l a r b u desteğe, şair Verg i l i u s d a çeki n ­
memiş koca H omeros'u örnek o l a ra k a l ı p, ş i i ri n i
o n u n i z inde k u rmaya. Çömez o l a r a k ç ı k m ı ş orta­
ya, b u g ü nse d ü nya edebiyat tari h i nde Verg i l i u s H o ­
meros' un ya n ı başında a n ı l ı r, D a nte c e hennemde
ken d i n e daha yerk ı n bir dilin ve b i r şiir geleneğ i n i n
tem s i l c i si o l a n Verg i l i u s' u kendi n e k ı l avuz seçiyor.
B atı dü nyası Verg i l ius'u H omeros'tan d a h a iyi ta­
n ı r, lati nceyi okuyan a nlayan, eski y u n a n c a b i l en­
d e n d a h a çokt u r Avrupa'da. A m a biz, şu ufa c ı k Uça­
rı motoruyle B atı kültü rüne i l k ı ş ı ğ ı ya kmış böl­
g eleri kıyı kıyı, adım a dı m d o l a şa b i l e n bizler, e l i ­
m i z i uzatı p d a n i ç i n koparmıyoruz h a m m eyvayı,

157
n ı ç ı n beni msemiyoruz b i z i m topra k l a r üzeri nde d a l
budak s a r m ı ş ve bug ü n b i l e fi l i z veren b u g e leneğ i ?
« B üyük ş i i r b i r geleneğe daya n ı p o n u yen iden
ca n l a n d ı ra n ş i i rd i r, öyle m i ?»
«Evet, b u n a var g ü c ü m l e i n a n ıyorum. Kültür
b i r yen i l enmed i r. H u m a nizma d a geçm işte ken d i
çağ ı m ı z ı n i nsa n l ı k g ö rüşlerine v e pro b l e m l eri ne e n
ya k ı n o l a n g ö rüşleri ben imseyip, o n l a rı büyük ör­
nek ve kı lavuz o l a ra k a l ı p, o n l a r ı n k u rd u k l a rı k l a �
s i k kalı p l a r ı n i ç i nde yeniyi yaşatmak, yeniyi söy­
lemektir. B ug ü n kültürü n z i rvesine varmış B atı l ı
m i l leti e r i n hepsi b u n u yaptı. B ug ü n o n la r klasikl i ­
ğ e sırt çevirmiş o l a b i l i rl e r a m a yapaca k l a rı n ı yap­
tıktan so n ra, k ü lt ü r teme l leri n i iyice otu rttukta n
sonra yapıyorlar bunu. Yoksa yapamaz l a rd ı .»
«Ya biz ?>Y
« B i z de ayn ı şeyi y a p m a k zo r u ndayız, köklü,
yayg ı n ve i l erisi için ı ş ı k tutan bir k ü l t ü r k.urmayı
ancak b u yolda n başara b i l i ri z .»
«Hem k i m demiş ki s ı rt ı n ı köklü bir g e l e neğe
vermekle modern o l a ma z m ı ş s a n atçı ? Verg i l i u s H o ­
meros'u taklit ederken z a m a n ı n ı n e n i l erisinde yürü­
y o rdu. D a nte Ortaçağ kara n l ı k l a r ını delerek Röne­
sansa yol a ç ıyord u . i k isi de ç a ğ l a rı n ı n e n i l erisi nde
i d i l er. Biz b u g ü n kü Avr u p a' n ı n i l eri ded i ğ i m i z sana­
t ı n a ayak uyd u ra l ı m d iyoruz, a m a aynı yo l d a n y ü ­
rümemişiz ki, çekirge gibi yan ı başı n a atiayaiım
d iyoruz, o l m uyor, a ra d a k i boş l u k s ı rıtıyor f ena
h a l de.»
« S a natçı çağ ı n ı n d ı ş ı n d a kal a maz, başka yol d a n
g i deb i l i r belki, çağ ı n ı n s a natı h a n g i aşamaya var­
m ı şsa, o d a o aşamaya u l aş m a l ı d ı r.

158
 « U iaşmasın diyen kim, o a ş a m aya varır, belki
o n u geçer b i l e, yeter k i kendi yol u ndan g i ts i n, ken­
d i m i l leti meml eketi için yen iyi, i leriyi, bulsun. O n u
b i r yarattı m ı , yarattığ ı el bette ye n i olacakt ı r b ü ­
t ü n dü nya i ç i n . »
Bu m i nv a l üzere tartıştık durduk.

159
 7

«Ruh ruh üst taraft yalan

Para mal mülk han hamam yalan
Şu karş1ki koru benimdir ya
Şu yalt şu çayi! şu fabrika
Ama sonra
Sonanda fakir zengin bir arada »

M el ih Cevdet An d a y

Akşam üstü Bozcaada ' n ı n kalesi görü n dü, üstü

ç ı r ı l ç ı p l a k boz bir ada, b i r tepes i nde yel değ i rmen ­
leri, öbür kıyısı n d a Venedi k l i lerden kalma kalesi
ç i zg i l e niyor. Kale gerçekten g üzel, ö n ü ndeki iske­
lede koca motorlara üzüm yükleniyo r, ren k l i aynak
b i r m a nzara. Ü z ü m ve şarap adasına ayak basıyo­
ruz. Bozcaada lsta n b u l 'a çavuş ü z ü m ü n ü verir, ye­
d i ğ i m i z bütün çavuşu b u a d a c ı ğ a borçl uyuz. Ş a r a ­
b ı n ı her n e d e n s e p e k b u l amayız i sta nb u l 'd a . A m a

160
bu ç ı kı ş ı m ızda şaraptan bol bol fayd a l a nmaya n i ­
yetl iydik. Ada n ı n d a meyha neleri v a r b i l iyo rduk.
Temiz pak giyi n d i k ve çıktık.
B ozcaada h e r yıl iki m i lyon l itre şarap çıkar­
t ı r, 7 0.000 kasa _üzümü g önderir i sta n b u l 'a, her k a ­
s a d a 2 5 - 2 7 k i l o k a d a r e n nefis çavuş ü z ü m ü var­
d ı r. Adada 1 800 i nsan yaşar, deniz kıyısında bir tek
kasabası var, h a l kı üzüm mevsiminde a d a n ı n a r ­
ka yamac ı n d a ki bağia r ı n a g ider ve d a m l a rda otu ­
r u r. i y i h oş, b u n u okud ukt a n sonra B ozcaada b i r
c e nnettir diyecek ve bağlarını b a h çeleri n i bal i a n ­
d ı ra ba l i a n d ı ra a ni atmarnı bekleyeceksiniz.
Oysa Bozcaada sevimsiz b i r yerdir, neden se­
vimsiz o l d u ğ u n u da a nlatayım. Bozcaada'da b i r k i ­
l o çavuş üzü m ü a l amazs ı n ız, h e p s i kasalara kapa­
tı l m ı ş i sta nbul'a g ider. Bir kasa a l a l ı m dedik, a da ­
nın turizmle i l g i lenen gençleri i sta n b u l f iyatı n a
bize b i r kasa a l a b i l m e k i ç i n a k l a karayı seçtiler.
Taverna l a r var, a m a kap a l ı yerler, ö nleri nde t a ­
raç a l a r var, oraya masa ç ı ka rm a k yasak. Şarap
fabrika l a rı var, koca f ı ç ı l a rı boş, b i ra z d a geç g e l ­
miş iz, b u fabrika l a r ı g ez emedik. Şaştık k a l d ı k,
nerde bu şara pç ı l a r, üzüm şarap tica reti k im i n
e l i n d e ? Çok geçmeden a n l aşı l d ı : Bozcaada' n ı n beş
altı zeng i n i varmış, bütü n ü z üm ş a r a p ticareti o n ­
l a r ı n e l i nde, to p r a kl a r ı n büyük çoğ un l u ğ u d a o n ­
l a rı n . B u n l a r ı n h i ç biri Bozcaada'da oturmaz, ista n ­
bul'da a p a rtm a n ları varmış. B a ğ bozu m u na birkaç
gün kala Bozcaada'ya g ö n derirlermiş a da m l a rı n ı,
bağcı üzü m ü n bu yıl kaça a l ı na c a ğ ı n ı so n d a ki ­
kaya kadar b i l m ez, ecel teri dökermiş. B eş i d e
a r a l a rında kavg a l ı o l a n b u a ğ a l a r a nc a k b a ğ bo-

161
zu m u nd a birleşirlermiş, öyle ya ü z ü m fiyatı n ı elden
geldiği kadar i ndirip, köylüyü ezmek i ç i n. Bu zen­
ğin ağalar Bozcaada için bir metel i k h a rcamaz l a r,
bir otel b i l e yaptı rma m ı ş l a r adada. Ada için bir
ç a l ı ş a n var gene d e k i m b i l iyor musu n u z ? Kem a l
P i l avoğlu, Ticanilerin Şeyhi. P i l.avoğ l u ü ç dört
y ı l d a n beri b ura da s ü rg ü n . Böyle sürg ü n dostlar
başı n a, P i l avoğ l u ' n u n (adada ve adaya g e lmeden
yol boy u n c a d uydu kl a rı m ı a n l atıyor u m ) Ankara'
daki a partma n la r ı n d a n ayda 40 - 5 0 b i n l i ra kira g e ­
l i rm iş, m ü ritleri de ayrıca beşer o n a r k i ş i o l a r a k
çevres inde dört döner, işini görürlermiş. Şeyhleri n i n
e l i n i öpmek i ç i n t a i ç Anado l u 'da n g e l e n l e r varmış,
b i ri bir g ü n g e l m i ş de P i l avoğ l u uyku d a n k a l k m a ­
d ı ğ ı i ç i n evi n i n eşi ğ i n i ö p m ü ş g itmiş. E v i de fen a
değ i l h a n i P i l avoğ l u ' n u n, a d a n ı n en g ü zel, en bü­
yük evi n i s a t ı n a l m ı ş. Top s a ka l l ı k a p k a r a a d a m l a r
ç a l ı şıyor bahçesinde. P i l avoğ l u bağ l a rı b i r bir s a ­
t ı n a l ı yormuş, i y i p a r a veriyor, f a k i r köylü ne ya p ­
s ı n . Köyl ü lere ş i r i n g ö r ü n m e k i ç i n b i r d e f ı r ı n kur­
muş evi n i n ya n ı b a ş ı nda, saba h l a r ı süt dağ ıtıyor­
m u ş, m a n d ı rası da varmış. M ü s l ü m a n ı, H ıristiya n ı
seviyor P i l avoğ l u ' n u, y a d a sever görü n üyor, Ticani
Şeyh i n i n b i r tehdidi n i d e b ı y ı k a lt ı n d a n söyl e n m i ­
yor l a r d eğ i l : ş a ra b ı n kökü n ü kurutmaya azmetmiş
P i l avoğlu, bağ l a rı bir bir satın a l ı p şarap yap ı l m a ­
s ı n ı ö n l eyecekmiş. B u sözleri· söylerken korka kor­
ka b a k ı n a n Bozcaada'lıya sorarsa n ı z :
« H e, s e n i n a nd ı n m ı b u lafa ? B u k a d a r ü z üm ü
n e yapacak, denize atmak i ç i n m i s a t ı n a l ıyor b u
bağ l a rı 7 »
«Yok, efe n d i m, h a n i ne b i l el i m, b i z e öyle diyor, »

162
d iye kekeler. Çok iyi bi l i r ki P i l avoğ l u ' n u n a m a c ı
B ozcaada'da t e k a ğ a o l a r a k k a l m a kt ı r, o n d a n sonra
d a ba ğ l a r ı ku rutmak şöyle d u rs u n, şarabı ken d i
hesa bına yaptırac a k v e satacak. Kuruta e a ğ ı b i r şey
varsa, o da zava l l ı k ü ç ü k bağ c ı n ı n varl ı ğ ı d ı r. Boz­
caada' n ı n neşesi ise ş i m d i de n k a l m a m ı ş, keyfi kaç­
mış. B iz i rıhtımda karş ı l ay ı p a d a n ı n turizm der­
neğ i n i n kurucusu o l a r a k kendi n i tanıtan g e n ç, otel
k u rm a ktan, a d a n ı n turistik g ü zell i k ve zeng i nl i k­
leri n i değerlendirmekten dem vu ruyor, sonra ta­
vernaya b i z i m hatı r ı m ı z i ç i n g e l iyor da, i kram ett i ­
ğ i m i z şaraba d u d a k dokundurm a ktan ü rküyor. H iç
değerlendi rm e k yol u n a g i demedi k l eri şarap ve ü z ü m ­
d e n başka değer l e n d i recek h a ng i turistik zeng i n .
l i k leri o l d u ğ u n u g ence sord u ğ u m uz z aman, t a r i h
a n ıtları ve tabiat g ü ze l l i kleri d iyor. ista n b u l 'dan
Bozcaada'ya turist çekebileceğ i n e i n a n a n bu g e n ç
d e i sta n b u l ' u n b i r Fakü ltesi nde talebe !
Arkeolog Erg o n Ataçeri' n i n R u m oku l u n u n y a ­
n ı başında yaptığı kazı h e r h a l d e i y i yap ı l m ı ş bir
kaz ı : ü ç mezar o d a s ı a ç ı l mış, i ç inden i sa'dan ö n c e
7'nci yüzyı l a k a d a r u z a n a n eşya l a r ç ı karı l m ı ş. Ata ­
çeri b ura da başl a n ı l a n o k u l yap ı m ı n ı d u rd u rm uş,
kazı yeri boz u l ması n diye. i yi m i etm i ş, kötü m ü ?
Kazı yerinde g ö rü l ecek b i r şey yok� Bozcaada'da d a ­
h a çok k a z ı ya p ı l ı rsa b i l e fazla b i r şey ç ı ka c a k d iye
ummam. B iz i m meml ekette a n l a mazsı n ız, neden
Assos'ta örneğ i n kazı ya p ı l maz da, bir parça ça­
murlu topra ğ ı n a lt ında haz i n e a ra n ı r ? B i r nedeni
Assos'ta k i kazı n ı n çok p a h a l ı, b u n u nsa yalnız bir­
kaç bin · l i raya mal o laca ğ ı d ı r belki, a m a b u b i rkaç
bin l i r a l a r b i r i ktirilse de, büyük merkezler i n a çı l -

163
ması hep de yabancı arkeoloji heyetleri ne bırak ı l ­
masa d a h a iyi o l m az mıydı ? A m a M üzeler M üd ü r­
l ü ğ ü n ü n m a ntı ğ ı n a b i z b u g ü nedek a kı l erdireme­
d i k, b u n d a n sonra da erd i remeyeceğiz.
B ozcaada'da e n i l g in ç o l ay P i l avoğ l u o l ayı. B u ­
rada a ğ a l ı ğ ı n b i r kasabaya nas ı l yerleştiğ i n i gözü ­
m ü z l e görebiliyoruz. Ana dolu'da her türlü k a l k ı n m a ­
y a engel b u feodal sistemi b u g ü n nas ı l orta d a n
k a l d ı r a ca ğ ı m ı z ı düşü n ü rken, b u r n u m u z u n d i bi nde,
'
en veri m l i a d a l a r ı m ı z ı n biri nde a ğ a l ı k sistem i n i n
y e n i yeni yerleşip g e l i ştiğ i n i görüyor v e b u n a seyir­
c i k a l ıyoruz. Bu düzeni de kurm aya g i rişe n i n k a n u n ­
l a rı m ız a a y k ı r ı h a reket ettiği i ç i n ceza o l a r a k s ü r ­
g ü n e d i l m i ş bir adam o l u ş u ayrıca di kkate değer.

164
 8

«Denizin diplerinde, ta uçurum/arda,

Tenedos'la kayalik imbros arasmda,
Bir mağara vardlf, g eniş, kocaman.
Durdurdu arda atlafl Poseidon, yeri sarsan.»

H o meros

Bozca ada'dan i m roz'a g itmek, h e l e b i z i m küçük

U ç a rı motor u m u z l a, öyle kolay bir iş d e ğ i l d i . B oz ­
caada ba l ı kç ı ları, e n iyisi gece yarısı rüzgar d u r u l ­
d u ğ u z a m a n yola ç ı kmaktı r d iyorlardı. Doğru Sed­
d ü l b a h i r'e rota verecek, o ra d a n d a poyrazı a rkadan
a l ı p i m roz'a geçecektik. Bir a ks i l i k ç ı kmazsa, beş
altı saatl i k bir yo l d u bu. N e va r ki kapta n ı m ı z b i l ­
m e d i ğ i b i r d e n izde gece seyretmekten hoşl a n m ı ­
yord u . S a ba h ı n dörd ü n ü bekledi k v e d e m i r a l d ı k.

165
Akh a l a r g i b i Tanedos'tan doğru Troya ovası n a çık�
m a k ve savaş meyda n ı n ı yürüyerek aşıp ü n l ü kale­
ye çıkmak tasa rıs ı n d a n d a vazgeçmiştik. N erede
karaya ç ı ka c a ğ ı m ı z ı b i l m iyordu k. Troya'ya kadar
beş k i l ometrel i k yol u d a yaya a l amazd ı k . Tar i h o l ay­
l a rı n ı yaşa m a k şöyle d ursu n, gerçek g üç l ü kleri
ye nmek bile yeterince zordu.
U ça n ' n ı n motoru i l k defa o l a ra k a ksakl ı k ya p ­
t ı . B üy ü k d a l g a d a n havada k a l a n pompa motoru
s u l a m az o l m uştu. Pompayı t a m i r etmek için deniz
orta s ı n d a demir attık birara, o l m a d ı, biraz karaya
ya n a ş ı p, gene attık, g e ne o l m a dı, bu sefer k a p
ta n l a r denizden kova i l e s u çeki p motoru s u l amak­
ta n başka çare b u l a m ad ı l ar. D u ru m epey n a z i kti,
motor i kide birde d u m a n ç ı karıyordu. Yo l c u l a r s ı m ­
s ı kı b i rbiri n e daya n m ış, biraz g e rg i n, bekleşiyor­
l a rdı . B oğ a z a ç ı kl a r ı n d a iki büyük gemi kesti yol u ­
muzu, d u r u p yol vermek zorunda kaldık. i ki koca
karaltı bize metel i k b i l e vermeden geçti. B i razdan
S eddül b a h ir'e s ı ğ ı nd ı k . Biz kahvaltı ederken p o rn ­
pa n ı n da tamiri bitti. Ondan sonra ki yol c u l u k
a rızasız geçti, saat o n i k i s u l a r ı nda i m roz ! i m a n ı na
g irdik.
H emen ta n ı d ı k l a r karş ı l a d ı bizi : M e l i h geçen
yı l i mroz'da k a l m ış, a hb a p l a r edinm işti, Edebiyat
Fakü ltesi n i n bir A l m a n uzma n ı ise p l a j daki evlerin
biri n i tutmuş, bizi görünce iskeleye koşmuştu. i m ­
roz'u dışardan ya l ç ı n k ay a l a r l a çevrili b i r ada ola­
r a k g örmüştük. H omeros d a i Iy ada'da s a rp i mroz'
dan dem v u r u r, denizin dibi ndeki uçuru m l a r ı nda
Poseidon' u n sarayı o l d u ğ u n u söyler. L i m a n a ç ı k ı p,
b i r köyceğiz ve iki dağ aras ı n d a a l a b i l d i ğ i ne uza -

166
n a n yemyeşi l b i r ova g o r unce şa şırdık. Plaj cıvıl
cıvı l dı, b i r otel, kabi n ler, ç a rd a k altında loka nta ­
l a r, b i r de ne g ö re l i m : yol c u geti r i p götüren m i n i ­
büsl er. Öyle b i r c a n l ı l ı k ki, Ayva l ı k'tan beri görme­
m i şti k böyles i n i. Alman dost u m u z d a a n iatm a kl a
bitiremiyord u . M eğer i mroz'da n e l er v a r m ı ş d a b i z
b i l m iyormuşuz ! Hemen p l aj d a n d e n i ze g i rd i k, ç a r ­
d a k a l tındaki l o k a nta l a r ı n b i ri n e yerleşip yemek
yedi k, i htiyar B a rba M a no l , kahveci Kazma k ı r k
yı l l ı k dostları g e l m i ş g i bi karş ı l a d ı l a r b i z i . K i l i se n i n
arkasındaki çeşmede ş ı r ı l ş ı r ı l ılık su a kıyord u .
G ittik, b i r g üzel başımızı yıka d ı k, i sta n b u l ' d a n g e l ­
m e b i r sürü m a d a ma i l e hoşbeş ettik. O h, ne rahat
yere gelmişiz meğer ! O a kşam tek başıma Tepe­
köy'e ç ı kt ı m, g ü neş i n batışı n ı görmeye. Evet, bir köy
ama bizde pek eşi ne rastl a nmayan bir köy, d üzen l i,
tem iz; topaç g i b i ço cukları pembe beyaz, tavukları
besili, kedi leri bile i stanbul'da g ö remeyeceğ i n iz
bakı m l ı ked i l er. I k i g e nç k ı z yıkık kalen i n d i b i n e
otu rm u ş l a r, m a nzara seyrediyorlar, köy h a l k ı a k ­
ş a m e v i n e dönüyor, kol u n d a b i r m a n do l i n l e b i r
deli ka nlı, y a n ı n d a k i k ı z l a şakalaşa şakalaşa t ı r m a ­
n ıyar yoku şu.
Akşam B a rba M a no l ' u n lok a nta s ı n a yemekleri­
mizi serd i ğ i m izde, y a n ı m ızdaki masalar d o l uydu.
Ka d ı n l a r oturmuş n a kış i ş l i yorl ar, ö rg ü örüyor l a r,
şarkı söyl üyorlardı. R u mca da Türkçe de ne g üzel
türkü okuyordu bu kadı n l a r ! N a zi a n m a k yok, ne
d i le d i kse, heps i n i söyl edi l er. B iz coşuyor, d urmadan
a l kı şlıyordu k . Derken sıra b i z e g e l d i, başta Leyla
ve Vartan o l m a k üzere g üzel tü rkü söyleyen b i rçok
dostlar vardı a r a mızda.

167
 « H a d i, çocu k l a r, sıra biz de» ded i k. Ama bizde
bir tutuk l uk vard ı , ses b i r l i ğ i n i kura mıyordu k b i r
türl ü : i l k t ü r k ü m ü z a z a l kı şl a nd ı . M e l i h :
« B iz d e adada tutun a m a d ı k, başka adaya g ide­
l i m,» d eyince bir k a h k a h a d ı r koptu. Geç vakte ka­
d a r türkü söyled i k ve yol c u l u ğ u m uz u n e n eğlencel i
gecesi n i orada g e ç i rd i k.
G ü n lerden c u m a i d i, pazar öğlene kadar k a l d ı k
i mroz'da. Ç ı n ar l ı deni l e n merkez köyü, tep ede m a ­
ğ a ra la r ı n arası na s ı kı ş m ı ş S p i l ya'yı, B adem l i köyü,
Zeyt i n l i'yi, Dereköyü ' n ü, heps i n i gezdik. M i ni büsie­
rin birine doluyo r, b i r, bir b uç uk l i ra verip, e n uzak
köylere kadar g i d i p g e l iyorduk. S a ba h l arı kıyıya
Ç a nakkale'den motor g e l iyor, b a l ı ğ ı m ı z ı satı n a l ı ­
yoruz, p i ş i rmeleri i ç i n b i z i m kapta ni ara b ı ra kıyor,
b i z de g ezmeye g i d iyord u k . N e r a h attık, n e de u c uz­
du her şey ! Ote l i e r i n b i r i n d e k a l m a k istersen, terte­
m i z b i r yata ğ ı n b i r gecesi beş l i ra, süt var, taze y u ­
m u rta var. M erkez köyü Fransa' n ı n g ü ney köyle ri n i
a nd ı rıyor. Fotoğrafçı var, turistik eşya satan i ki d ü k ­
k a n var, h e m n e g ü ze l şeyler, kartposta l l a r, badem
sütleri, naylon torba l a r i ç i nde bademler, tarha na,
şeker; tahta oym a l a r, b i l ezikler, yer l i i ş lemeler, se­
ram i k vazol a r. Ç a n a kkale'de Troya kaz ı l a rı n d a b u ­
l u n muş ç a n a k çömleği ö r n e k a l a r a k sera m i k vazo­
l a r ya p a n dostum Ş a diye Erdölen'in eserleri h a rı l
h a rı l satı l ıyor b u rada.
Ağ ustos ayı i m roz' u n p a nayır ayı, her pazar
bir başka köyde şenl i k var. S o n pazar g ü n ü müzü
Dereköy'de geçirdik, k i l i sede ayi n yap ı l ı rken, g i rişte
k ı z l a r ve o ğ l a n l a r yen i ya p ı l a c a k orta o k u l için
p a r a topluyorlardı. B i r b ü y ü k tepsi n i n i ç i n e gön-

168
l ü n üzden kop a n ı atıyors u n u z, k ı z l a r da ya k a n ı z a
b i r ç i ç e k takıyorlar. Tepside o n l u k, e l l i l i k b a n k ı ­
n o t l a r dizi d i z iyd i . i m roz'da o k u m a k y a z m a k b i l e n ­
l e r i n orantısı yüzde altmış. D ereköy'ü n i l ko k u l u
vardı, her köyün o l d u ğ u g i bi, a m a o g ü n b i r orta­
okul i ç i n para top l a n ı yordu ve bana öyle g e l d i ki
b i nl erce l i ra top l a nd ı . K i l i se n i n bitişi ğ i nde üstü ör­
tü l ü bir çeşme vardı, b u çeşmeler m a ğ a raya ben ­
zer koca y a p ı l a r. H er g ü n birkaç ev kadı n ı orada
çal ı ç ı rpıyla s u ısıtıp çamaşırı n ı yıkıyor. O gün
çeşme ni n sekiz o c a ğ ı n d a sekiz kazan et kaynıyord u .
D a na çorbası, misafirler i ç i n . A y i n bitince yer l i l e r
evl erine çek i l d i, m isafirler kahvelere, meydandaki
l okanta l ara yerleştiril di, kaza n l a r dol aştırıldı, çor­
bası d a ekmeğ i de köyden, ya n i bedava. Akşam d a
k a l ı p oyu nl a rı sey,retmemiz i ç i n çok ısrar etti ler.
O gece Uça n'yı Ç a n a kkale'de bırakmak zorunda o l ­
duğumuz i ç i n k a l a m a d ı k, a m a g ö receğ i m iz i g ö rm ü ş,
a n l ayaca ğ ı m ı z ı a n l a mıştı k : i mroz mutl u b i r ada,
i l kçağ met� n l e rinde boyu n a övü l e n ama d ü nya n ı n
neresinde b u l u nd u ğ u pek bell i o l mayan « M ut l u l a r
a da sı».
i m ro z neden mutl u ? M av i y o l c u l a r l a bu s or u ­
n u tartışıp d u rd u k. i m roz'da B ozca ada'da o l d u ğ u
g i b i sömürücü zeng i n yok, köyl ü l ü kten esnaf l ı ğ a
u l a şmış orta h a l l i i ns a n l a r var. B u n l a r ı n ç o ğ u is ­
tanbul 'a g id i p ç a l ı ş ıyor, a d a da k a l a n l a r da bağ l a r ı ­
n a , bahçele r i n e, tarl a l a r ı n a bakıyorl ar. Toprak baş­
ka yerde o l d u ğ u nd a n daha ver i m l i değ i l, a ma bu
i ns a n l a r geçi n m e n i n, i ns a nca yaşa m a n ı n yol u n u
b u l uyorl ar. Kimisi ista n b u l ' d a n ç o k d a h a öteye g ö ­
çüyor, Amerika'ya, Kongo'ya b i le . G id iyorla r, a m a

169
adalarını vatan bil iyorlar, evlenmek i ç i n i mroz'a
g e l i p kız a l ıyorlar, yazı n i z i n l erini a da l a r ı n d a g e ­
ç i riyorlar. Kongo'ya g ö ç m ü ş b i r a i leyle ta n ı ştım, ço ­
l u k ç o c u k beş kişi ta Kong o'd a n l m roz'a g e l m işler­
di. Fakat g e l e n, adası n a bir şey geti r i p b ı ra kıyor,
adada a nası babası varsa, o n a para g ön deriyor,
okul ya da ki l i se yap ı l ması n a yardı m ediyor. Kopm u ­
yar adasından. Kaz a n d ı ğ ı p arayı y a l n ı z kendi l ü k ­
süne yaban e l l erde h a rc a m ıyor, kendi y u rd u n u n
ka l kı n ma s ı n a ayırıyor b i r parças ı n ı . B ademli köyü n
p a p a z ı n ı a n l atayı m : B adem l i köyün papazı bug ü n
yetmiş yaşında b i r a da m d ı r, gençliğ i nd e Amerika'
ya göçmüş, m ü retti p o l m uş, epey para yapm ış, ev­
lenecek çağa g e l i nce, g e l m i ş i mroz'da n kız a l m ış,
g e ne g itmiş Ameri ka'ya, çol u k çocuğa karışmış, d a ­
h a d a zen g i n o l m uş, b i r y a z çocukl a r ı n ı i mroz'a g e ­
tirmiş, birkaç ay geçirip g e ne g i decekmiş. A m a kö­
yün papazı ö l müşmüş o y ı l . B ademl i'de, yeni bir i l k­
o k u l k u ru l m uş da öğretm eni yokmuş. Köyl ü l e r top­
l a n m ı ş l a r, Ameri kalı yurtta şları n a demişler ki : « B i ­
z i m aramızda e n g ö r m ü ş g eçirmişi, e n okumuşu
sensin, g e l b urda kal, k i l isemize pa paz, ok u l o ­
m u z a öğretmen o l . » Ada m c a ğ ı z d ü ş ü nmüş taşı n m ış,
hayır diyememiş, Amerika'yı, matba a c ı l ı ğ ı b ı ra k m ı ş
d a Fener'e g i d i p papazl ı k o k u m uş, otuz y ı l d ı r köy
p a p a z l ı ğ ı ediyor şimdi. B eş d i l bilen, i nce, sevi m l i
bir adam.
« Pa p a z efendi, gençler kiliseye pek g e l m iyorlar­
m ış» diyor a h ba b ı M e l i h .
«Eh, g e l m ezler efe n d i m, n e o l a c a k, g e n çl i k bu.
O n l ara k ı z ı l maz ki.»
Geldiğimiz zaman papazı n eşi çeşmede yıka-

1 70
d ı ğ ı çamaşı r ı n ı asıyordu. H e r i ş i b ı ra kı p, kızı n ı çeş­
meden soğ u k s u a l maya y ol l a d ı, bize şerbet yaptı
ç ı kardı. M avi yol c u l a r ı n çoğu şortl a r g iymişti, ne
p a paz, n e h a n ı m ı ters ters bakma d ı l a r bize. B i ra z
oturd u k, sonra vedal aşt ı k g itti k .

1 71
 9

«Bugün otlar biter Troya 'nm olduğu

yerde.>>

Ovidius

i mroz'dan istemeye istemeye ayr ı l d ı k. N itekim

beş mavi yolcuyu orada bıraktık. O n l a r çarşamba
gecesi i mroz'a u ğ rayan Ayva l ı k va p u ruyle dönecekti.
Ç a n a k ka l e'ye dönüş yol c u l u ğ u rahat, g üzel oldu.
D e n i z d ü mdüzdü. Pruvaya uzanmış, suyun dibine
b a kıyordum. B u mavi yo l c u l u k d a bitivermişti. E r ­
tesi g ü n Ç a n a kkale'den Troya'ya g itmek istiyordu
dostlar. B e n h i ç de h i ç istemiyordum, ç ü n kü Tro­
ya ' n ı n ne h a l e geti r i ldiğ i n i b i l iyord u m . « H E L E N O F
TR OY» ya d a «T H E W O O D E N H O R SE» başl ı k l ı yaf­
t a l a rıyle bir sürü pis d ü kk a n l a r, sözümona turistik,
a d l a rı n ı n Tü rkçesi yok, ama Türkiye'de Konya'dan

1 72
l stanb u l ' a ne kadar zevksiz, kötü, sahte eşya va r­
sa, ateş p a hasına satar, üstü a s l a n l ı h a l ı l a r, M evle­
vi derv i ş l i kutu l a r. B i r sürü i n g i lizce turistik broşür
var d ı r, i lyada çevirisi yoktur. N iye bu i n g i l izceler
d iye soracak o l s a nız, d ü kkan sa h i bi cevap veremez,
s ı rıtır, Nato ' n u n Homeros'tan da, Troya'dan da h a ­
bersiz Ameri k a l ı askerler i ne koka - ko l a satmak i ç i n
kazı yeri n i n çevres i n i yok etmişlerdir. H isarl ı ğ ı n öte­
s i nde bir motel de k u r u l m uş, g id i p g örmed i m .
A m a soru m l u m a k a m l a r ı n d i kkati n i çekerim : T R O ­
Y A (bu a d ı n T R U VA değ i l de TROYA o ld uğ u n u
kaç kere a n l attık, b u Fransızca bozması n d a n vaz­
g e ç i l se a rt ı k, ya hut Troya'yı yal n ı z Ameri k a l l l ara
göstermel i k o l a ra k sak l ıyorsak bari T R OY deyip
d e ç ı ka l ı m i ş i n i ç i nden) korkunç bir b i l g i s i zl i ğ i n
v e zevksizl i ğ i n s o n u c u o l a r a k ç i rk i n · b i r çarşı yer i ne
dönmüş, . Ameri kan fi losu n u n g e l d i ğ i g ü n le r D a l ­
m a b a hçe meyd a n ı na benzemiş. Türkiye' n i n v e d ü n ­
y a n ı n e n e s k i uyg� rl ı k merkez i n i bu h a l e g etirmeye
hakkımız yoktur. Troya'ya y a l n ı z N ato' n u n s ubayları
değ i l, d ü nya n ı n her tarafı n d a n okumuş, g ö rg ü l ü
v e b i l g i l i turistler geleb i l i r, h e l e Türk gezg i nl e r i
de g e l i r ve g e l m e l i d i r. 1 953'te i l k . Troya'ya g itti ğ i m
g ü n Ç a n a kkale val isi b i r g r u p o k u l öğrenc i l e r ine
gezdiriyordu Troya'yı. O n d a n sonra M ü ze k urul d u,
temiz p a k döşendi, Çanakkale'de bö lg e n i n turizm i n i
kalkındırm a k için çaba l a r gösterildi. Neye vardı
b u nl a r ? Bozca a d a l ı bir tüccarı n Tü rkçe yazısı
b u l u nmayan saçma sapan yaft a l ı paçavra d ü kka n ­
I a rı n ı n a çı l m as ı n a mı ? Kazı yeri gerektiği ka d a r
t e m i z v e d ü ze n l i değ i l di r. G eçen yıl b i r Al m a n
turisti b u rada düşmüş, bacağ ı n ı k ı r m ı ş v e cehennem

1 73
çekisi çekerek ista nb u l ' a kadar g e l m ek zorunda
k a l m ı şt ı r. «TR O VA S E F E R i » diye b i r m i nibüs g i �
d iyor H isarlı ğa, şöförü n ü n abus çehresi turisti
ka ç ı r ı r, s a h i b i avans o l arak a l d ı ğ ı pa rayı geri vermez,
üste l i k de i nkar eder. Troya'n ı n bugünkü hali
yürekler a c ı s ı dı r vesse l a m . B u nd a n sonra kendim
ayak b a s m a k istemedi ğ i m g i bi, h i ç bir turiste de
sal ı k veremem.
M avi yolc u l u ğ u m u z b ura da bitti. Va purumuz
Top h a n e rıhtı m ı na yanaş ıyordu k i , biz h a la tartışı­
yord u k H e kta r'dan yana mı, Akhi l l eus'ta n yana mı
o l m a l ı di ye.
«El bette H ektar'd a n ve Troya ' d a n yana o l u ­
rum -diyordu Eyübo ğ l u -, masa l ı b i r ya n a b ı ra k, Y u ­
n a n istan'dan gelme b u Akha l a r ortada d o ğ r u d ü ­
rüst b i r sebep yokken, g e l mi ş l er s a l d ı r m ı ş l a r ş u
Troya'ya. N eden dersen, _herhalde var l ı k l a r ı n ı s ö ­
m ü r m e k i çin. Sonra d a y a k ı p y ı k mışlar, y o k etmiş­
ler koca bir uyg a r l ı ğ ı . H ektar savunuyor, y u rd u n u,
m a l ı n ı , h a k k ı n ı savun uyor. Ho meros'u, dest a n ı, ş i iri
b ı r a k da, söyle baka l ı m kimden yana o l u rs u n bu
durumda ?»
M e l i h 'se m i l l iyetç i l ik, bölg ec i l i k, d uyg usal hiç
b i r y a r g ı karı şmas ı n istiyordu geçm işin b u o l ay l a rı ­
na, o n l a rı yal n ı z i ns a n o l ayları g i bi y a l n ı z i n s a n ­
l ı k açısı n d a n e l e a lalı m . Eh, H ektar da b i r i nsan,
Akh i l leus da bütü n öfkesi, coşku n l u ğ u i l e bir i nsan,
ikisi de i ns a n kaderi n i n a ğ ı r yükünü taşıyan, ikisi
de bahtsız, i ki si de serüve n l e rini a n l atacak Home­
ros gibi büyük b i r şair b u l d u kl a rı için bahtlı i n sa n ­
l ar. Kimseden yana o l m a ma lı, d a h a doğrusu i k i s i n ­
den de ya n a o l m a l ıydık. Sevmeliyd i k Troya'yı da,

1 74
Ak haların geldiği Y u n a n ista n' ı da, şu b i r parças ı n ı
gezdiğimiz Anado l u k a d ar bütü n d ü nyayı d a .
« Sevmiyor muyuz, a Mel i h ? Sevmezsek bu m a ­
vi yo l c u l u ğ a çıkar mıydık ? » sözleri üzerine rıhtıma
i n d i k, h a m a l, b avul, taksi, şöför p atırdısı g ü r ü l ­
tüsü i ç i n d e a n c a k b i r d a h a tok a l a ş ı p öpüşmeye v a ­
k i t b u l d u k . Sonra d a d a ğ ı l d ı k .
 Azra Erht:ıt « M av i A n a d o l u » i l e baş­
layan gezi n o t l a rı n ı « M av i Y o l c u l u k»
la s ü rd ü rüyor. « M avi Yolcu l u k}> y u r­
d u m u z u d o ğ a ve t a r i h zeng i n l i k leri
i l e ta n ı t m a y ı ve sev d i rmeyi a m a ç­
lıyor. Erhat. bu a macı nda t a m bir
.
başarıva u l a ş m ı ş ve « m a v i yolcu l u ­
i'i
ğu» yazı n ı m ı za oldu ğu kadar kül ­ .

tü rünıüze de kaza n d ı r m ı ştı r . I k i nci

kez ya y ı m la n a n bu kit a ptaki b ü t ü n
ö n e ri' er ve özlemler gerçek l eşm i ş,
mavi yolcu l u k yaşam ı m ıza g i rm i ş t i r .

e BİLGI BASlMEVI . A !" KARA 1 0 Li R A