You are on page 1of 464
a eA 4 a ‘ ; = 4 = ~ . c=) * 2 o : = i a 3 iS ] = a =) = eS eS 2s Ps e ses : 4 a5 pr = — as : a) 01 NOT DAU 0 DAU : / PHAN I CO SO PHUONG PHAP QUANG HOC TINH THE NGHIEN CUU KHOANG VAT DUGI KiNH HIEN VI CHUONG 1 co 86 CUA QUANG HOC TINH THE i 1.1. Dai cuong 19 1.2, Quang tinh eia tinh thé mot true = eee, 20 1.3. Quang tinh cia tinh thé hai true ee CHUONG 2 NGHIEN CUU KHOANG VAT DUGI KiNH HIEN VI PHAN CUC 2.1. Kinh hién vi phan cuc .. 2.2. Nghién edu khodng vat dudi mot nicon ding anh séng song song ..... 2.3. Nghién citu khang vat duéi hai nicon vudng géc ding anh séng song song... 38 2.4, Nghién citu khong vat duéi hai nicon vudng gée dung anh sang hinh nén ..... 60 PHAN I KHOANG VAT TAO DA CHUONG 3 KHOANG VAT TAO DA MACMA 5 1. Khodng vat femic (khodng vat mav)........ 3.2. Khodng vat salic (khodng vat sing mau) 3.3. Khodng vat phu.... = CHUONG 4 KHOANG VAT TAO DA TRAM TICH 4.1, Nhom khoang vat sét ... 4.2, Nhém cacbonat 4.3. Nhom hydroxit sii 4.4, Hydroxit va oxit mangan.. 4.5. Hydroxit nhém .... 4.6. Nhém baloit (mudi) 4.7. Sunfat.... 4.8. Photphat ... CHUONG 5 KHOANG VAT TAO DA BIEN CHAT 5.1, Nhom silieat nhém 5.2. Nhém Khodng vat giau manhe 5.3. Nhom granat 5.4. Nhom scapolit .. |. Nhém oxit nhém . “ne 6. Nhém sunfat nhom i 3 Nhom epidot : May Nhom clorit a Cae khodng vat khiic n& io & PHAN UL pA MACMA CHUONG 6 KHAI NIEM CHUNG Vi DA MACMA 6.1, Dang nim da macma 6.2. Thanh phan vat chat ctia dé macma 6.3. Cau tao va kién tric 6.4. Qui luat chung vé sy két tinh cba khodng vat . CHUONG 7 a PHAN LOAI VA DANH PHAP CAC DA MACMA 160 CHUONG 8 MO TA CAC DA MACMA 170 A- CAC BA MACMA LOAT BINH THUONG........ eons seossadife (Seite ie : 170 8.1. Nhém da siéu bazo... 82. Nhm da bazo (nhém da gabro - bazan) - 8.3, Nhom da trung tinh (nh6m diorit - andezit)... 8.4, Nh6m dé axit (nhém granit-liparit) 8.5, Nhom da trung tinh kiém cao (nhém sienit - trachit) .. B. CAC BA MACMA LOAT KIEM 8.6. Nh6m dé kiém bao hoa silic (nhém sienit kiém - trachit kiém) 8.7. Nh6m da trung tinh kiém chua bao hoa silic (nhém sienit nefelin - fonolit).. 2.7 8.8. Nhom dé kiém chua bao hoa silic (nhém gabroit kiém - bazantoit kiém)....... 2 C. CAC DA XAM NHAP NONG VA DA MACH .... 8.9. Da mach khéng phan di - 44 askhi 8.10. Ba mach phan dj - dé diaskhit .. D. DA VUN NUILUA CHUUNG9 CAC GIA THUYET VB NGUON G6c DA MACMA 258 9.1. Gia thuyét vé nguén géc cée d4 macma baz6 va siéu bazo dee te 9.2. Gia thuyét vé su thanh tao ede dé maema axit we 9.3. Vé nguén géc macma trung tinh va macma kiém pee PHAN IV DA TRAM TICH CHUONG 10 KHAI NIEM CHUNG VE DA TRAM TIC! A. QUA TRINH THANH TAO VA BIEN BGI CAC BA TRAM TICH 265 10.1. Diéu kién tha 265 h tao vat ligu tram tich 265 10.2. Qua trinh van chuyén va ling dong vat ligu tram tich 270 10.3. Tae dung thanh da (diagenese) : 207 10.4. Cie giai doan bién déi da tram tich .. oe ' 280 B-THANH PHAN DA TRAM TICH Re 284 10.5. Thanh phan v6 €0 a . 284 10.6. Cae di tich hiiu c... ee 286 10.7. Thanh phan héa ge eee 289 C- KIEN TRUC VA CAU TAO CUA BA TRAM TICH .. 291 10.8. Cau tao 291 10.9. Kién trie 298 10.10, Mot sé tinh chat vat ly eda da tram tich . 304 D. PHAN LOAI BA TRAM TICH ... 307 CHUONG 11 . MO TA CAC DA TRAM TICH 313 A- NHOM BA TRAM TICH CO HOC .... 313 11.1. Thanh phan, kién tric, edu tao dé vun co hoe... 313 11.2. Da tram tich vun thé 313 11.3, Cat két 317 114. Bot két..... a 321 11.5. ¥ nghia thue té va phuong phap ahién e¢ ctu da tram tich co hoc . 322 324 B. DA SET... 11.6. Dai cuong 11.7. Kién tric va cu tao da sét 11.8, Thanh phan dé sét ws 824 . 824 325 11.9. Tinh chat vat ly cua da sét . 827 11.10. Phan loai va mé ta da sét . 328 11.11. Diéu kign thanh tao va loai hinh nguén goc 330 332 11.12. ¥ nghia thue té va phuong phdp nghién ett aa set ©. CAC BA TRAM TICH HOA HOC VA SINH HOA 11.13. Tram tich cacbonat ..... 11.14. Da trdm tich silixit. 11.16. Cae dé tram tich sinh héa khae D. DA SINH VAT CHAY (CAUXTOBIOLIT) 11.16. Da phién chay va than 11.17. Dau kh... .. 834 . 334 350 355 . 367 367 . 873 CHUONG 12 KHAI NIEM CHUNG Vi TUONG VA THANH HE 1) 12.1. Tuéng trém tich 12.2. Thanh hé trim tich RAM TICH PHAN V DA BIEN CHAT CHUONG 13 KHAI NIEM CHUNG VE DA BIEN CHAT 13.1. Cae yéu té bién chat chinh 13.2. Caic kigu (dang) bidn chat chinh : 13.3. Thanh phan vat chat ctia da bién chat... 13.4, Cau tao va kién trac 13.5. Qua trinh tai két tinh... CHUONG 14 DAC DIEM CUA CAC DA BIEN CHAT 14.1. Bién chat khu vuc . 14.2. Siéu bién chat (Bién chat tiem hep, mic 14.3. Bién chat tiép xtic : 14.4. Bién chat ca nat = . 14.5. Bién chat trao déi sau macma.. CHUONG 15 TUONG BIEN CHAT 15.1. Dai euvong... 15.2. Sy phan chia cdc tuéng 44 15.3. Phan tich biéu dé trang thai 15.4, Tuéng bién chat khu vue 15.5. Tuéng bién chat tiép xiie smatit héa va granit héa) PHU LUC ‘Trinh tu nghién ctu khodng vat trong Jat mong Nghién citu d4 macma va da bién chat duéi kinh hién vi. Bang xéc dinh khodng vat mét truc trong lat méng ... Bang xéc dinh khodng vat hai truc trong lat méng cui DAN Chi dan tra citu khodng vat tao d4 Chi dan tra citu cdc da Chi dan tra citu cu tao va kién truce dé .. TAI LIEU THAM KHAO .. Gi véi cdc tuéng chinh cia P. Escola. 2 LOI NOI DAU Nham phuc vu kip thoi cho cong téc gidng day va hoc tap, ching toi gidi thidu gido grin THACH HOC nay ding cho sinh vin nganh dia chat, dia chit - déu khi va cée nganh 06 lien quan. Séch gom nam phan: co sé phutong phip quang hoe tink thé nghien ctu Rhodng vat dudi kinh hién vi, khodng vat tao dé, dé macma, da trim tich va dé bién chit. Phan “Co sé phuiong phap quang hoc tinh thé ngh pinh hién vi" trinh bay tom tat nhitng khai ni¢m co ban cia quang hoe tinh thé va phuong phap xc dinh mé6t céch hé thong cde hang 86 quang hoc cia khodng vat duc hinh hién vi, Day la phan khong thé thidu duge khi nghién citu ede da. ctu khodng vat dusi Phan “Khodng vét tao da” gidi thiéu tinh chat quang hoc cia ede khodng vat tao dé ¢6 lien quan véi thanh phan, kién tric va diéu kign thank tao ching. Clic hhoang vat duge trink bay theo cée nhém ng trong cae dé. Nhitng phan tiép theo gidi thigu ede nhom da phan déu cé gdng trinh bay theo mét b6 cuc chung: khdi ni¢m chung cia cde dé nghien tutu, dac diém dia chat, dae diém vé thank phan va edu tric, nguyén tde phan loai, mo Gu dé chinh, cudi ciing a khdi quat vé diéw kign thanh tao ching. Trong kh i da gidi thieu. udn goc trong méi tuong quan vi vai tro cia ching macma, trém tich va bién chét. Méi td cde hi trinh bay b6 cue c6 thé thay déi doi chit do dae tha riéng etia mdi loa Trong phan phu luc gibi thigu bang xéc dink khodng vat, trinh tu nghién cilu Khoang ids trong lds mbog, righiin cite i maces wi ta tile chilr duati Wink hile of sing oie chi dan can thiét vé khodng vat tao dd, da, cdu tao va kién tric da. éi thigu nhiing vdn dé thiét thuc cho sinh vién nganh dia chat va cae noi dung cia mét gido trinh mang Vi muén git nganh lién quan, déng thoi chi muén gidi han trong tinh co sd, nen nhiéu vdn dé chuyén sdu khong thé dé cap dén mét cach day du. Sinh vien c6 thé tim hiéu nhing vén dé chuyén séu nhu phuong phap nhing, phuong phap fedorov dé xdc dink mot 36 hang sé quang hoc cilia khodng vat, cde phuong phap thach hoa thong dung trong thach lugn hoge nhitng vén dé vé nguén géc cde da... trong nhing chuyén khdo nghién ctu sau. Gido trinh nay da duce sit dung dé gidng day nhiéu nam tai truing Dai hoc M6 - Dia Chat Ha Noi va truong Dai hoe Bach khoa TP Hé Chi Minh. Gan day ching 101 dé higu dink va bd sung thém nhiéu tai ligu mdi cho phit hop voi yeu edu dao tao trong giai doan hién nay. Tuy nhién, tap gido trinh nay khong trdnh khéi nhitng thiéu sot vé ndi dung va hinh thie. Rét mong nhén duge su chi gido quy bau cua cde ban doc. Téc gid xin chan thanh cdm on ede do § kién dong vién khich lé téc gid hoan th ing nghigp trong vad ngodi trubng da gop nhiéu anh va ra mat ban doc tap gido trinh nay. Thang 6.2001 Tae gid Tién st LA THI CHICH MO DAU Thach hoc la mot mon Khoa hoc nghién etu cic aa tap hgp khodng vat ty nhién ¢6 thanh phan va ciu tao xic dinh, duge thanh tao do két qua cia qua trinh dia chat va ching 1a nhiing thé dia chat nim riéng biéi (doc lap) trong vé Trai Dat”. Mot thé dia chat doc lap phai cé ba diéu kién (Rozenbut, 1893) phan anh duge nguén géc cia dé; 1) thé d6 phai duge phan biét ro rét véi cdc khoi xung quanh va chiing té ring nguén géc thanh tao cia né phai do nhing qué trink nghia 1a phai c6 mot dang nim dic trung trong v6 Trai Dat; 2) thé dé co mot thanh phan vat chat xe dinh (thanh phan khodng vat va héa hoc) khic biét véi thanh phan vat chat cia cic khdi khde bao quanh, nghia 1a vat chat tao nén thé dé khong thé truc tiép tit cdc khoi khée bao quanh, va 3) gitfa cae hyp pha thie két hop riéng biét, nghia 1a c6 kién tric va cau tao riéng, tae la nghién ecu “nhimg dl it riéng. tao nén da c6é mot ca AN. Zavaritxki da dua ra mét dinh nghia cu thé hon vé dé nhu sau: “ da la nhimg tap hop khong vat ty nhién (va mt phan thiy tinh), g6m chu yeu nhiing nguyén t6 sinh a”, tie 1a nhing hgp phan thong thutmg ciia cdc khodng vat nhém silicat (Washington, 1920). Nhiing nguyén té sinh da gém O, Si, Al, Fe, Mg, Ca, Na, K, chiéin 99% trong lugng cia v6 Trai Dat. Theo dinh nghia nay thi trong thyc té dia chat khong phi bat ky mot tap hop khodng vat nao tao nén thé dia chat doc lap cing goi la da. Vi du khong thé goi la “da” cho nhiing quing kim loai nang, mac du than quang cé thé dat dén kich thude dang ké. “Thach hoc” Ya mon-hoe vé da. Thudt ngi “thach hoc” bao gom nhiing tit c6 Hy Lap, c6 nghia 1a “m6 ta da”. Ro rang JA ngay ti nhiing budi dau moi phat trién (vao nia thé ky XIX), khi bat dau xuat hign kinh hién vi phan cye sit dung vao dé nghién ctu ue té, thi nhiém vy chinh cua thach hoe 1a mé ta va hé théng hoa cic da. Tir do, pham vi va nhiém vu nghién ctu thach hoc ngay cang phat trién rong rdi. Trong théi dai ng: nay thach hoc nghién citu khong nhiing thanh phan vat chat (khoing vat va hoa hoc) cde da, dac diém vé kién tric ya céu tao cua chting, ma con nhu mot trong nhiing ng" tae dia chat 1a nghién citu dic diém dia chat cua cae da (hinh dang va kich thudr thé dia chat, diéu kién dang nim cia chung), vai tro cia chung trong cdu tric vo Trai Dat cde hign tuong bién déi tai noi tiép xiic gitfa cée thé dia chat khac uhau. Nhung tu ligu 46 gidp ta xdc lap duge cach thc thanh tao cic da. Thach hoc con 6 nhiém vu phai dua ra duge cach phan loai di mot c:ich hop ly trén cd sé thanh phan vat chat va dang nam cilia chung. Mét trong nhing nhiém vu quan trong ciia thach hoc la nghién ctu moi quan hé gitla cdc dé va khodng san. Da s6 truéng hgp da 1a mdi truéng chtia quiing, nue khodng, dau Khi; trong khi mt s6 loai da Iai chinh 1a khodng san (da voi, cat, bazan ding lam luyér gang, Jolomit ding lam chat trg dung luyén kim), hodc 1a doi tugng khai thac nhu apatit va photphorit, bauxit, mudi, dé xay dung va da trang stic; va cudi cing di 1a nén mong cho cae cong trinh x4y dyng. C6 nhimng trutng hop da va khodng san co méi lién quan véi nhau rét chat ché vi chung cing duge thanh tao trong mot qué trinh dia chat. Vi vay thach hoe 1a mét khoa hoe dia chat, 1 mon hoc cv sé ma nha dia chat, dia cong trinh va nhiing nguti 1am viée c6 lién quan tdi da cin phai cd nhiing kién thie co ban vé n6. 13 ‘ hoe khong nhiing ¢6 y ,,, Ti 46 can phai nhiin manh ring vige nghien es "ahi & ma Na 6y ia thue tién ral ‘ oe vé mat Khoa hoc ma con e6 ¥ nghia thy nan ede tm fi8 8 A ha, ie 4 Ie nhd dén giai doan y, Trude tién ¥ nghia thyo tién 1a 4 chd tron 7a . 46 dia chat ee hh hoe dé xéc dinh chin, 6 tat ca cae giai doan, tit giai doan do vé ban ae dd chi ti8t khodng sin déu phai tién hanh nghien oy Jién quan cé thé c6 yj cde 44, gidi thich diéu kign thanh tgo ching edng nh ™m _ trinh hinh thinh Khoing sin. Linh vue thi hai da vige ting dung thacl nghién ett cdc dé bj bién déi do sy thanh ta gin quing nhu vay 1a dau higu rat quan trong Cuéi cing ting dung thye tién eda thach hoe 1a st ; Khodng san. Dé 1A quy lat edng sinh cla cde kiéu dé voi ca Che Ai tape ac ucoamnnibnany eoupeoaanegstn noe ta cen se ci8 Ch tinh ching. Dé macma duige thanh tao trong qué trinh két tinh dung thé silicat tu ahién rat tap goi a macma (két tinh tit m6i trudng long). Dé tram tich phét sinh trong diéu kién r sinh bé mit, tit sain phém pha hiyy cde dé thanh tao trude, Da bién chat la san pham tinh ede dé c6 bat ky ngudn gée nao, do nang cao nhiét 40, t tinh tro trudng cting). Trong céc van ligu dia chat thi d4 ma la “da ket tinh”, bai vi khée véi da s6 cae dé trdm tich, chting 1am ‘m tich c6 nhiing dic diém thanh tgo riéng. Khoa de sin phdm ling d 0 cong tac tim kiém tham 4, 0 cde thin khodng gay nén. C: 46 tim kiém ede khoding sn cing j,. dung dau hi¢u thach hoc dé tim i: « ; h hie va ¢ kiéu khoang san nhat ¢ va dp suat (tai ema xam nhép sau va da bién chat duge goi ch hing tap hgp tinh th len trong méi,trudng dac xit. Dé tra nghién ctu dé trim tich vé qué trinh thanh tao, su chuyén héa e: thanh dé va bién déi chiing goi la trdm tich ludn (lithology). Mae di ede nhom dé c6 kiéu nguén gée khde nhau duge thanh tao trong dicu dia chat riéng biét, song ching c6 mdi lién quan vdi nhau béi cdc dé chuyén tiép. ( 44 macma va tram tich c6 nhém dé trung gian 1a nhom dé vun ntti lita. Ca dé macn ya dé tram tich déu cé thé bi bién cht & nhiing mde 49 khde nhau. Trong diéu kien b Ig nao 46 cia qué trinh bién chat e6 thé dan dén su néng chay ede dd, phat sinh mac» va dong efing lai tao thanh d4 macma va ket thie chu trinh kin eda qué trinh van chu vat ligu eda vo Trai Dat Néi vé ede phuong phdp nghién citu cde dé cin nhdn manh ring bat ky loai 4 1° cing déu 1A tai ligu dia chat - lich st. Nghién eitu chi tiét cde da s8 gitip phan doin « lich sit va diéu kién thanh tao ching. Con khi nghién eifu trong mot ving cu the nhan duge thong tin vé lich sif dia chat cua mot phan v6 Trai Dat. 6 rét nhiéu phuong phép dé nghién edu ede dé. Phuong php eo ban Ta phusng ph! dja chat, bao gém viée tién hanh nghién cdu cde da va méi quan hé gitia chting vii nha @ ngoai thyc dia nhv cde vét 16 ty nhién, ede cing trinh Khai dio ho’e 16 khoan. dich la gidi thich dac diém dia chét cia d4, dang nim, dic diém gidm dinh bing ™ thug ede dd (thanh phin khodng vat va edu tric). Két qua vé mat dia chat 1a phi hign duge trén bin dé dia chat, so dé dia chat, lat edt dia chat, hinh ve, anh, miu. theo edn phai chon nhém ede phuong phap nghién edu trong phing nhim nghién cit th" phan vat chat cia d4, tic 18 thanh phan khodng vat, héa hoc va vi kién trac eda ct" Phuong phdp. thong dung nhat dé nghién cttu d4 6 trong phong la phuong pha? iol! 14 \ hién vi phan eye. Dé nghién cuu thanh phan vat chit cia da thuong ting dung phan tick hoa la phuong phap dic biét c6 y nghia déi véi cic da fin tinh, thuy tinh. Ng ‘i xdc dinh chinh xde etic hing sé quang hoc cia khong vat ngudi ta sit dung phuong ph nhting, fedorov, nhiét, quang ph6, rongen, .. Nyatii ta con sif dung cae phugng phap chayén mén dé nghién cu tinh chat vat ly cia da nhu do ering, do 16 rong, tu, dign,.. eo ¥ nghia déi véi viéc nghién ctu dia chat cong trinh, dia chat thiy van va dia vat ly, do tham, chia, Trong nhiéu nam gan day da tich lay duge nhiéu kinh nghiém thu t chat va diéu kién thanh tao eta cdc da gap trong thanh phan cua vo Trai Dat. Dong thoi viée nghién ctu thc nghiém nhiim xay dung lai diéu ki¢n thanh tao cde da cung da dat duge nhiéu thanh tyu to Ién. Do vay thach hoe duge bo phan: thach hoc mé ta (petrography) va thach ludn (petrology). Thach ludn hoc ¢6 nhiém vu giai t ich quy luat thanh tao céc dé macma va bién chat, néi cach khdc 1a thach hoc ngudn goc Thach ludn sit dung tat cd cde phuong phép nghién ctu ké trén nhu la thach hoc mé ta, nhung dic biét né str dung cde thi nghiém trong diéu kign nhigt do va ap suat cao dé mé hinh héa cdc qua trinh hinh thanh da macma va da bién chat, cdc sd ligu phan tich béi cdc dinh luat héa ly va cde céng cu todn hoc khac, Tuong ty mon thach !ugn, mon trdm tich luan (lithology) c6 nhiém vy giai thich nguon goc va diéu kién thanh tao da vé thanh phan dich lam ha tram tich. 6 trén chit yéu sit dung kién thie cae mon khoa hoc Thach hoc va thach | ic biét la toan hoc co ban nhu héa ly, déng thai cing sit dung rat rong rai todn hoc, da théng ké dé chinh ly cdc sO ligu thanh phan khoing vat vi h6a hoc lia dd. Thach hoc lién quan rét chat ch véi cée mon hoe vé dia chat. Dé mo ta cde da can phai e6 kign thtic cde mén tinh thé hoe va khodng vat hoe. Dé gidi thich lich su va digu kién hinh thanh cdc d4, thach hoc phai sif dung cdc tai lieu cia dia tng hoc va kién tao hoc. Dé nghién citu dae diém cée dé bi phi duéi sau can phai sf dung tal ligu dia vat Iy. Ngugc lai kién thie thach hoc phue vu true tiép ede mon hoe dig ting, kién tao, dia héa, lich st dia chat, khong san, dia vat ly .. ‘Tom lai c6 thé néi ring nghién edu thach hoc khong thé tach roi cae nghien cu dia chat khac. Bat ky mot nha dia chat nao khi nghién cu dia chit ving hoac khodng san cing phai biét vé thach hoc. PHAN I CO SG PHUONG PHAP QUANG HOC TINH THE NGHIEN CUU KHOANG VAT DUGI KiNH HIEN VI Dé la tap hop cde khodng vét tham gia vao thanh phan v6 Trdi Dét dusi dang thé déc ldp. Dé xde dinh cde dé trude hét phdi xéc dinh cde khodng vat cé trong thanh phan cia no. Trong da sé truang hop 06 thé xde dinh khodng vat trong khi nghién ctu dd dudi kinh hién vi. Nhu dé biét khodng vat la nhitng chat két tinh, do dé cé nhang tinh chat quang hoc nhdt dinh. Cac khodng vat khéc nhau sé cé tinh chdt quang hoc khée nhau va dé la nhitng déu higu gidm dinh quan trong cia ching. Phuong phap xde dinh cée tinh chét quang hoc (hay hang s6 quang hoc) cia khodng vat nha kinh hién vi phan cuc cho dén nay van la mét trong nhitng phuong phdp co ban ding dé nghién citu cdc dé. Dé sit dung phuong phap nay khong thé thiéu kién thie cia quang hoc tinh thé. 17 CHUONG 1 co s6 CUA QUANG HOC TINH THE 1.1. BAI CUONG Quang hoe tinh thé dya trén es sé hoc thuyét vé anh séng, trong 6 anh sang la mot dang nang lugng chim va 1a thé dao dong didn ty ¢6 do bude séng xde dinh. Ban chat anh séng 1a hai mat, Mot mat né la chum hat nang long - photon, mat khdc, 4nh sang 1 nhing chuyén dong dao dong sing (c6 tan sd va bude song nhat dinh). G day sé khéng di sau vao van dé nay (vi da nghién ctu trong gido trinh vat ly), ma chi cha y dén ban chat s6ng cia énh sang, béi vi “nhiing hign tung quéng hoc xay ra trong tinh thé ma ching ta nghién citu thi ban chat séng cla anh sang duge biéu hién r6 nét nhat” (V.B. Tatarxki, 1965). Vi vay co sé ctia quang hoc tinh thé la ly thuyét s6ng 6 dién cia anh sang, lén dau tien do Huygen va Fresnen thanh lap, sau d6 duge bé sung béi Maxven. Nhu da biét, dao dong dién tit cia séng séng vudng géc véi phuong truyén cua song sing (trong quang hoe tinh thé chi chi ¥ dn phuong dao dong vécts dién) Neudi ta phan biét ra énh sang ty nhién va anh sang phan cue. Anh séng tu nhién la 4nh séng trong 46 dao déng xdy ra theo tat cd cdc phuong trong mat phang vudng goc véi phuong truyén cla séng sang. Anh sang nay phat ra tif nhiing nguon thong thuong. Anh sdng phén eve 1a anh sing trong 46 dao dng xdy ra theo mot phuong nhat dinh trong mat phang goi la mat phdng dao dong. Mat phdng vudng goc véi no goi Ja mat phdng phan cue. ‘Anh sang phan cyc cé thé nhan duge do phan xa ti mat phang (phan cuc ting phan) hode do truyén anh sang qua tinh thé Chiét sudt IA mot trong nhimg tinh chat quan trong nhat ctia khodng vat. Chiét sudt cia mét chat (n) bang ty sd gita tée dd anh sang trong chan khong ho&e khong khi (V,) va tée 46 anh séng trong moi trudng 46 (V), tie n =e Vi thé dai lugng chiét suat ty 1¢ nghich véi toc do truyén sang trong méi trung dé. Can luu y ring téc d6 truyén sang 1a téc dé cua séng sang chi khong phdi cua tia séng. Hai vecto nay trang nhau d0i véi moi truing khong két tinh va khée nhau déi ydi da sé cdc chat két tinh. Béi vay trong quang hoc tinh thé ngudi ta sit dung phap tuyén mat séng ma khong ding tia sang. Cée khodng vat khée nhau c6 dai lugng chiét suat dic tring khéc nhau, d6 18 hang s6 quang hoc quan trong cia ching. Chiét sudt cia khong vat luén lun lén hon mot. , Tat cd cde vat chat két tinh theo tinh chdt quang hoc duge chia ra hai nhom: dang hung quang hoc va di huéng quang hoc. Chat déng huéng la chat trong dé anh sang truyén theo tat cd cdc phuong véi 19 ong tinh thé 18 66 dinh fluorit, v..v-» eng nhy é ca mhya canada) t theo moi phuong tr phuong nb granat, dai ling chié van tée nhu nhaw v tinh thé he Thude vé nhém nay 1 ci eth eae thé vo dinh hinh (khong két tinh) nhu thy tinh, nhua ( " ; oe i ve 1h chat trong do theo nhiing Phuong hae nhau song sng truyén eo 6 ve_khie nbau theo moi phuong Ikhée nhau, co chié ap thuge nhon nhau va Vv ng hoe. véi tée dd khé Cae tinh th m di hudng 4 “huong khi truyeén qua chting ng hang t Khde voi moi trudng ding hudng, trong mol truting di ra hién tugng Khtie xa kép. Khi song anh sing xay oe Hien tuong khiic xa kép dvige hiéu ang tu nhién truyen nee moi trudng i Song, phiin eye e6 phudng dao dong vuln 9° v6i nhau ding ia song sang. Bdi vi trong moi truong di huéng theo ikhaie nhau, nén hai song nay truyén v6 tée do khéc ng cdc tinh thé hang trung va hang thap do két qua cia hign tuong ude s@ tach thanh hai song phan eve truyén ai dai lugng chiét suat. tinh thé sé tach thanh ha thoi vudng gée voi phuong truyén ct khde nhau ¢6 tinh chat cae phuong nhau. Két qua troy Khtic xa kép, theo méi phuong truyén cho tr yéi toe dd Khae nhau va do dé duge die trung bdi hy ng cdc tinh thé dj hudng cé mét hoke hai phusng ma anh sang khtic xa kép. Anh sang truyén theo phuong nay gidng iy ra hién tug khuc xa hép duoe Tuy nhién tror truyén theo phuong dé khong bi Anh sdng ty nhin. Phuong mé trong dé khong x goi la truc quang ctia tink thé. Tuy thudc vao tinh thé e6 mat mot hode hai trye quang ma ca duoc chia ra thé di huéng quang tinh m@t true va quang tinh hai true ic thé di hudng Thude vé loai quang tinh mét true gém cde tinh thé hang trung: ba phuong, bén phuong va sdu phuong. Cac tinh thé hang thap : hé thoi, mot xién, ba xién 14 nhting tinh thé hai true. 4.2. QUANG TINH CUA TINH THE MOT TRUC Trong cdc tinh thé hang trung khi bi khuc xa kép, mdt trong hai séng phan cue truyén theo moi phuong véi tée dé nhu nhau, cdn song thtt hai truyén véi toc dé Khée nhau theo cée phugng khac nhau. Song thif nhat duge goi 1a song thuong c6 A i lugng chiet suat tuong ting 1a n, cd dinh theo moi phuong trong tinh thé. eine a 4 v6i tde do thay déi phy thude vao phuong truyén duye goi 1a sing bat thu ites voi nd li chiét sudt 1A n, c6 gid tri thay déi theo cac phuong vhde ee “ens Tiay thuge vao méi quan hé gitfa hai ist sud ra tinh thé quang tinh nee va aa ee ee eens Tinb thé quang tinh duong khi n, > n,, Va quang tinh 4m khi True quang - nhu di néi é trén sn ee khic xa kep (luéng chiét). Anh sdng tr 46 dai lugng chiét sudt theo phuong tru dau quang tinh cia tinh thé). : js la phuong trong d6 khong xay ra hién tugng : see theo m6 V6i toe do cua song thudng va do quang luén luén bing n, (khong phu thude vao Theo phuong vudng géc véi _T h ig gde vi true quang hi va vi vay 6 day n, phan bigt voi n ta tiy thude vao dau quang tinh). rd nhat fae tugng lung chiét biéu hign ro nhat, ‘ofc én nhat, hode nhé nhat so véi 20 i Theo exie phung edn lai c ‘ tinh thé, dai lung chict suat ting véi song bat thusng co gia tri trang gian gitia m, van, va duge ky higu rn,’ Khi nghién era tinh chat quang hoe ctia khodng vat dudi kinh hién vi, ngudsi ta se nghién cin ede kit eit etia khsing v aia AL trong lit mong vudng gée vai phuong truyén song sang trong ching. Voi méi tiét dign nay can phai xac dinh dai lusng chiét udt cla hai song sing di qua tinh thé va phusng dao dong cia chung trong mat phang ; vudng goc voi phuvng truyén ciia séng sing, tic 1a trong mat phing lat cdt khong vat trong it mong. Gitta phuong dao dong cia anh sing va dai lugng chiét sudt doi vai moi mot Svat chat co su phy thude nhat dinh. Dé lién he hai tinh chat quan trong nay dor voi mdi truding tinh thé, tie chist suadt va phuung dao dong cia vects dign ca song tusng ung. ngudi ta xay dumg mat phu try co tén goi la mat quang sudt Mat quang suat 1a mat phy trg duge xay dung trén cic dai lugng chiét suat dat theo phuong dao dong cia veeto dién ctia séng tung ting, vung goo vai phuong truyén cua song nay. Nhu vay mat quang suat 1 mét mé hinh khong gian biéu hign tinh chat quang hoe cia vat chat két tinh, lién hé hai tinh chat quang hoe quan trong - chiét suat ung véi phuong dao déng cia song sang déi véi méi phuong truyén cho trude, nghia la ting vi tiét dign bat ky nao ctia tinh thé trong lit mong Mat quang suat cua tinh thé mét truc Dé thanh lap mat quang suat can phai biét phuong truc quang ciia tinh thé, chiét sudt cia s6ng thudng va song bat thudng cia séng sang ting voi tat cd cée phuong trong tinh thé, cing nhv dau quang tinh cla n6. Déi véi tinh thé mot truc, phudng dao déng ctia song bat thudng - theo nguyén ly Fresnen - bao gid cing nim trong mat phang tiét dién chinh, con phuong dao dng cia séng thuéng nim trong mat phing vudng goc véi truc quang. O day tiét dién chinh cia tinh thé la tiét dign cha true quang va phuong truyén. C4ch thanh lap mat quang suat duoc tién hanh nhyu sau: lay mot tinh thé quang tinh duong duge qui uée n, > n, va cho céc tia séng truyén qua tinh thé theo ie phuong khae nhau. Gia st truc quang phan bé theo phuong thing dting. Theo phuong thing ding - tue theo phuong cua true quang - khong xay ra hign tuong khtic xa kep ma chi truyén m$t song sdng dic trung béi chiét sudt n, Dao dong cia séng nay nim trong mat phing vudng géc véi truc quang, ttc theo phuong nim ngang. Theo phusng nay dit _mét doan (theo mot ty 1@ nao dé) tng voi dai lugng n,. Theo phusng nim ngang, tite theo phuong vudng géc véi truc quang, do hign tugng khtic xa kép sé tach thanh hai s6ng: séng thudng tng véi chiét suat n,, song bat thudng tmg voi chiét suat n,. Dao dong cuia séng bat thudng sé x4y ra trong mat phang tiét dién chinh, tie theo phuong thang diing, con dao dng cia séng thugng nim trong mat phing vudng géc vdi né, tiie phuong nim ngang. Vi vay doan cé do dai tng vdi n, sé dat theo phuong thing ding, con doan tng véi n, dat theo phuong nim ngang. Phuong trung gian bat ky sé phan biét vdi phuong vudng géc vdi true quang 6 ché sng bat thudng cé chiét sudt trung gian n,’ n,) la elipxoit tron xoay kéo déi theo phuong cila truc quang. Mat quang sudt cia tinh thé quang tinh am (n, n,, dai lugng ludng chiét sudt trén lat c&t trung gian sé bing n’, - n,, cdn déi véi tinh thé’ quang tinh am n, < n,, n6é bang ng - n, (bang 1.1). Dai lugng lung chiét sudt cia tinh thé chua biét quang tinh duong hay 4m, trén lat c&t trung gian (khong dinh hudng) ngudi ta quy ude ky hidu Dau quang tinh cla | Lat cat vuéng goc Lat cat Lat ct song song mat quang suat véi true quang trung gian vi truc quang (tiét dién tron) (tiét dién chinh ) 0 ng = My Mg Mp 0 My - Mp Ng Ap Dinh huéng mat quang sudt trong cdc tinh thé hang trung Do c6 dang elipxoit tron xoay nén mat quang suat ciia tinh thé mét truc c6 mot true déi xing bac vo cing L,. 1a true quang, va vo sé true bac hai L, vudng géc véi L,, nim trong tiét dién tron. 23 cao (Lg - vi tinh hé Cée tinh thé hang trung cing co mot true doi wal ba ae aah hé bon phuung va L, - véi tinh hé ba pave fi true su phuong, L, - véi tinh hé bon phusng va by Deer ena toa do thang dimg. Tat nhién true quang bao ge cane trim, es 6 vi tri cia mat quang suat trong tinh thé ludn Iudn duge x4c di thé hang trung chiém vi trl xde dinh trong tinh thé bac cao nhdt, te Ia truc két tinh thdng dung (truc Truc quang cila cde tinh va luén luén tring v6i truc déi xting Rét tinh ©). 1.3. QUANG TINH CUA TINH THE HAI TRUC h hai truc vi trong chting c6 hai phung uigng lung chiét, tte la c6 hai truc Céc tinh thé hang thap 6 quang ma Anh sdng truyén theo né khéng xdy ra hign t quang. é mét truc, trong tinh thé hai truce khi xdy ra hién tugng Khée vi ede tinh th > ma ca hai séng déu la séng bat thuong. lung chiét khong c6 song thudng, tinh thé hai truc theo nguyén ly Fresnen, phugng dao dong ctia hai song ic cia gc nhj dién tao béi hai trye quang va phuong truyén Doi vai nam trong hai mat phan gi: v6i dinh 1a phuong truyén. ‘Mat quang suat ciia tinh thé hai true Mat quang suit cia tinh thé hai tryc duge xdy dung theo nguyen tde giéng nhuy 40i véi tinh thé mét truc, nghia 1a dya trén cde dai Iugng chiét sudt dat theo phuong dao dong cia séng sing img v6i mdi phuong truyén cho true. Béi vi céc tinh thé hang thép c6 tinh déi xing kém so véi cdc tinh thé hang trung, nén mat quang sudt cia chting c6 hinh dang phtic tap hon. N6 khong con 1a elipxoit tron xoay ma bién thanh elipxoit ba truc khéng bing nhau, vudng géc véi nhau 1a Ng, Nm va Np, tren d6 dat ba dai lugng chiét suit chinh: n, - 1én nhét, n,,”- trung binh van, - nhd nhat (H.1.2) Céc tiét dign toa 46 cia elipxoit sé 1a nhimg hinh elip véi céc ban truc Ng va Np, Ng va Nm, Nm va Np duge goi 1a ba tiét dign chinh cia mat quang sudt, ky hiéu la tiét dign NgNp, NgNm va NmNp. Bai lugng lung chiét sudt trén cdc lat cat song song véi cdc tiét dign nay 1a n, - ny, ng - n, VAN, - Ny Hinh 1.2: Mat quang sudt cia tinh thé hang thdp: a: quang tink duong, b: quang tink dm 24 Ngoai cdc tiét dign chinh, trong elipxoit ba true con c6 hai tiét dién tron ban kinh n,, C6 thé chimg minh ngay trén hinh vé: néu trong elipxoit:vach cc mat phang chia truc Nm thi mot trong nhitng tiét dién elip nhan duge sé c6 ban tryc la Nm, Np. ‘Tiép theo nghiéng tiét dign nay xung quanh truc Nm, ban truc kia cia elip sé tang lien tuc tir Np dén Ng. Khi do dai ban true thi hai bién déi sé kéo theo sy bién doi cia dudng cong va sé cé mot tiét dign ban truc thi! hai bing Nm. Tiét dign nay c6 dang tron. Tin hanh nghiéng tiét dién chia Nm vé phia bén kia sé nhan duge tiét dign tron thi hai doi xting voi tiét dign tron thi nhat. Nhu vay trong cdc tinh thé hang thap cé hai phuong dang huéng tic hai truc quang - 18 hai phép tuyén cia hai tiét dién tron. Hai true quang sé n&m trong mot mat phing vudng géc vi true Nm, tic trong tiét dién chinh NgNp, c6 tén 1a mdt_truc quang. Géc nhon gitfa hai true quang duge goi 1a géc true quang ky higu la 2V. Cac truc quang sudt Ng va Np chia doi géc gitta hai true quang duge goi la phan gide géc nhon hoae phan gide nhon, va phan gide cia gée ti hay phan gide tu. True Nm vudng mat truc quang goi 1a phdp quang. Cac tinh thé hai truc cing nhu tinh thé mot truc tuy thudc vao méi quan hé gitia cde dai lvgng chiét sudt chinh, duge chia ra tinh thé quang tinh duong va quang tinh 4m. Tinh thé hai truc quang tink duong duoc qui uéc khi phan giac nhon cla géc true quang 1a true Ng (H.1.3a). G day cdc tiét dign tron phan bé gan véi true Np, do 46 ng - Ny > My ~ Ny Tink thé hai true quang tink dm khi phan gide nhon 1a truc Np (H.1.3b). Trong trudng hgp nay céc tiét dién tron phan bé gan true Ng va lic 46 Nyt

You might also like