1

ნუგზარ შატაიძე

მოგზაურობა
აფრიკაში

2
 ზოგს რა უყვარს, ზოგს – რა, მე კი ყველაფერს ძილი მირჩევ-
ნია. ჭამაც კარგია, მაგალითად ცხელი სუპი ან კატლეტი კარტო-
ფილის პიურეთი, მაგრამ ძილი უკეთესია. განსაკუთრებით დი-
ლის ძილი, როცა ცივა, შენ კი ჩათბუნებული წევხარ და არხეინად
გძინავს.
წინათ, დედასთან რო ვცხოვრობდი, ძილი არ მიყვარდა. მა-
შინ ჩემი ლოგინიც მქონდა და ყველაფერი, მაგრამ დედა რო მეტ-
ყოდა, დაწექი, ბიჭო, დაიძინე, გვიანიაო, არ ვუჯერებდი. მერჩივ-
ნა ტელევიზორისთვის მეყურებინა ან ბავშვებთან ერთად მეთა-
მაშა სასტუმროს კორიდორში. ახლა არა, ახლა ძილი მირჩევნია.
დავწვები თუ არა, მაშინვე ჩამეძინება ხოლმე.
სანამ ამ სარდაფს მოვაგნებდი, ძალიან ვწვალობდი – მე და
წუპაკა დიღმის ტრასაზე, „ალეაში” ძველ პაკრიშკას ვანთებდით
ხოლმე და ცეცხლთან ჩამომსხდრები ვიძინებდით. ახლა აქ მძი-
ნავს. მოვალ, შევძვრები მუყაოს ყუთში და გავეხვევი ამ ჩემს სა-
ბანში.
გაგიკვირდებათ, საბანი საიდანო: საახალწლოდ თემქაზე

3
კორპუსებს ჩამოვუარე – ძველი ტანსაცმელი გექნებათ-მეთქი და
მაშინ მომცეს. ესა და თბილი ბუშლატი. ბუშლატი დიდი მქონდა,
მაგრამ სახელოები გადავუკეცე და მშვენივრად მომადგა. ყუთი
კი ელიავას ბაზრობაზე დავითრიე.
მუყაოს ყუთში ძილი სოხუმელმა ბიჭმა გოშკამ მასწავლა. კაი
რამეა, გარედან სიცივეს არ უშვებს, შიგნიდან – სითბოს. მაგრამ
როცა ყინავს, მაშინ მაინც ცივა. ღამით გეღვიძება, კანკალებ,
არც საბანი გშველის და აღარც ყუთი. ამ დროს უნდა ადგე და ირ-
ბინო, ან ერთ ადგილზე იხტუნო, მაგრამ რაზეა ლაპარაკი, პაკ-
რიშკას მაინც ეს სჯობია. დილაობით მე და წუპაკა რო გავიღვი-
ძებდით, ისე ვიყავით გამურულები, ზანგებს ვგავდით – მარტო
თვალები და კბილები გვიჩანდა. დავცინოდით ხოლმე ერთმა-
ნეთს. მერე წუპაკა აცეტონზე შეჯდა და ბოლომდე ჩაეშვა, სუ გა-
თიშული დადიოდა. აი, ხო გელაპარაკებოდა არა, ჩვეულებრი-
ვად, უცებ აურევდა, სუ სხვაგან წავიდოდა, ბოდავდა თუ რა იყო,
არ ვიცი – ხან დედას მეძახდა, ხან მამას, ხანაც რა ვიცი – რას.
ბოლოს მოკვდა. ამბობდნენ, გაიყინაო, მაგრამ ტყუილია, აცეტო-
ნით მოიწამლა. ეს სარდაფი რომ არ მეშოვნა, მეც წუპაკასავით
დამემართებოდა, რადგან როცა კაიფობ, აღარ გცივა, უფრო
სწორად, სიცივეს ვეღარა გრძნობ. თანაც, თითქოს ტელევიზორს
უყურებო, ხედავ როგორ მოდიან სპილოები, ლომები, ჟირაფები.
მოდიან და მოდიან, შენ კი უყურებ. მაგრა ასწორებს. ტელევი-
ზორზე კარგია. არ ვიცი, როგორა ვთქვა... ეს ცხოველები რო მო-
დიან, შორიდან კი არ უყურებ, შენც იქა ხარ, მათთან ერთად.
ზოგჯერ ისე ახლოს ჩაგირბენენ, რო ზედ გაგეხახუნებიანდა ამ
დროს გრძნობ მათ სუნს, სითბოს... ზებრას, მაგალითად, რისი
სუნი აქვს იცი? – ცხენისა. სპილოები ჯოგებად მოდიან – შვიდნი,
რვანი, ცხრანი. მარტორქები თითო ან ორ-ორი, მეტი არა. ანტი-
ლოპებს ხო ვერც დაითვლი.
ყველაზე მაგრა ლომებზე ვკაიფობ – გამხმარ ბალახში წვანან
4
და ზებრებს ყვითელი თვალებით უყურებენ. ზებრებს და კამე-
ჩებს. ამ დროს განა გძინავს, გღვიძავს, მაგრამ აქ კი არა ხარ, იქა
ხარ, იმ გამხმარ, წელამდე ბალახში დგახარ და გესმის როგორ
მოდიან და მოამტვრევენ კამეჩები ფეხით ლელიანს, როგორ
სტვენენ და ჭიკჭიკებენ ჭრელი ჩიტები, რანაირი დგრიალით გა-
დაივლიან ზებრები განიერ მინდორს.
მაგარი კაიფია, თანაც იაფი, ტუბიკი – ლარი. ჩვეულებრივი
წებოა, აცეტონიანი – „ბე-ეფი”. ეგ ჩაუშვი ცელოფანის პარკში და
დავაი, ისუნთქე!
წუპაკა 23 დეკემბერს მოკვდა. მაშინ დიდი თოვლი მოვიდა,
ღამით ყინავდა, პაკრიშკა აღარ გვშველოდა და რა გვექნა, წებოს
ვსუნთქავდით. დილით გავიღვიძე და ვხედავ, თოვლზე აგდია
მოკრუნჩხული. ჯერ მეგონა ეძინა და ნჯღრევა დავუწყე, არ გაცივ-
დეს-მეთქი, მაგრამ ბოლოს მივხვდი, რო მომკვდარიყო. ეგრევე
გამოვიქეცი. დიღმის მასივში ჩავედი, ტროლეიბუსს დავაჯექი და
მეტროსთან გავედი. წუპაკაზე კრინტი არავისთან დამიძრავს, მე-
შინოდა ჩემთვის არ დაებრალებინათ.
მას მერე აღარ მიკაიფია. აღარც მინდა. გაზაფხულამდე რაღა
დარჩა – თებერვალი და მარტი. ორი თვე.
აპრილში უკვე თბილა. თანაც, ხო ვთქვი, ეხლა უკვე სარდაფ-
ში ვიძინებ. სახლი, ეტყობა, მიწისძვრის დროს დაინგრა და მი-
ატოვეს, ეს სარდაფი კი გადარჩა. ერთი ეგ არი, შიგ ცეცხლს ვერ
ვანთებ, რადგან ბოლი დგება, თორე ისე ძალიან კარგია.
ის ბიჭი – წუპაკა, უპატრონო მეგონა, თვითონ ამბობდა, არა-
ვინა მყავსო, მაგრამ მისი სიკვდილის მერე ვიღაც გოგო მოვიდა,
შენ ჩემი ძმის მეგობარი ყოფილხარო და თხუთმეტი ლარი მაჩუ-
ქა. შემრცხვა და არ ვართმევდი, მაგრამ ჯიბეში ძალით ჩამიდო.
მერე გოშკამ მითხრა, რო იმ გოგოს ლუიზა ერქვა და ცირკთან
იდგა. თხუთმეტი ლარი ბევრი არ არი, მაგრამ არც ცოტაა. მე
დღეში ზოგჯერ ხუთი და ექვსი ლარიც მიშოვნია. უნდა იცოდე, ვის
5
სთხოვო, თავი როგორ შეაცოდო. ყველა კი არ მოგცემს. ყველას
არცა აქვს, მაგრამ ურჩევნია ისე მოგაჩვენოს, ვითომ აქვს, მაგ-
რამ არ ემეტება.
ბიჭი და გოგო ერთად რო მოდიან, ბიჭს უნდა უთხრა – გეხვე-
წები, ათი კაპიკი მაჩუქეო და თუ აქვს, აუცილებლად მოგცემს.
გოგო თუ მარტოა, მაშინ ხო, მაგრამ სხვებთან თუ არი და სთხო-
ვე, არ მოგცემს, დაახვიე აქედანო, გეტყვის. ბიჭი, მარტო თუ არი,
ზედაც არ შემოგხედავს. ბევრ ბიჭს ერთად კი უნდა ერიდო, რად-
გან შეგაგინებენ და წიხლსაც ამოგარტყამენ.
ბიჭი გოგოსთან ერთად უნდა გამოიჭირო და სთხოვო. მოგ-
ცემს, იმიტო რო თავის გოგოსთან მარიაჟობს.
მიწისქვეშა გადასასვლელები და ეკლესიების შესასვლელები
დაკავებულია. მიწისქვეშაში მოხუცი კაცები დგანან, ზოგი ვითომ
ბრმაა, ზოგიც – ხეიბარი. იქ არიან ბოშებიც თავიანთი პატარა,
გამურული ბავშვებით, ეკლესიებთან კი მოხუცი დედაკაცები ბა-
ტონობენ, ისინი იქიდან ერთმანეთს აგდებენ და შენ რას მიგიშვე-
ბენ. არა და იქ ყველაზე კარგია, რადგან მორწმუნე ადამიანი
მოწყალებას ადვილად იმეტებს.
ხალხის უმეტესობას ფული არა აქვს და ვერც ვერაფერს იძ-
ლევა, ფულიანები კი ქუჩაში ფეხით არ დადიან, ისინი მანქანებში
სხედან. შეიძლება შუქნიშანთან დადგე და წითელზე რო გააჩე-
რებენ, მაშინ სთხოვო ოცი თეთრი, მაგრამ იქაც დაკავებულია,
ყველა შუქნიშანთან უკვე სხვები დგანან და გამოგაგდებენ, ამი-
ტომ იძულებული ხარ კაფეში ან სასაუზმეში შეხვიდე. არც ეს არის
ადვილი – ოფიციანტები გაგდებენ, თავში გირტყამენ, გაგინებენ,
მაგრამ არ უნდა შეშინდე, სანამ ისინი დაგინახავენ, ერთი ორმო-
ცი-ორმოცდაათი თეთრის შოვნას მაინც მოასწრებ. თანაც იქ
თბილა და საჭმელების სასიამოვნო სუნი ტრიალებს.
მეტროშიც თბილა. მეტროთი ვინ დადის, სულ უბრალო ხალ-

6
ხი, არა? ხო და, რო იცოდე, ეს უბრალო ხალხი უფრო მეტს იძლე-
ვა. მაგრამ მეტრო იმით არი ცუდი, რო იქ პოლიციაა. ერთხელ
დამიჭირეს, მაგრა მცემეს და იმ დღეს ნაშოვნი მთელი ფული –
სამლარნახევარი სულ წამართვეს.
მეტროში უფრო გოგოები ჩალიჩობენ. იმათაც კი იჭერენ, მაგ-
რამ არა სცემენ და არც ფულს ართმევენ, მარტო აწვალებენ და
ატირებენ.
ზოგს მათხოვრობა უტყდება და ამიტომ ვითომ ყიდის, რაღაც-
რაღაცებს დაატარებს, მაგალითად, საეკლესიო წიგნებს, კედ-
ლის კალენდრებს, სანთებელებს. ხალხს ისინი ეცოდება და
ფულს აძლევენ. რუსთაველზე ერთი პატარა, ათი თუ თერთმეტი
წლის ოჩამჩირელი ბიჭი ფერადი ფანქრებით დახატულ საკუთარ
ნახატებს ყიდიდა, ცალს ორ ლარად და კარგ ფულსაც შოულობ-
და.
კვირაში ერთხელ ავტობუსით საჭმელი მოაქვთ. ქაშვეთთან
ველოდებით ხოლმე. ავტობუსში ორი კაცია – უშანგა და რეზო და
ერთი ქალი – მანანა. მოვლენ, დაგვისხამენ პლასტმასის ჯამებში
სუპს და მოგვცემენ თეთრი პურის ორ-ორ ნაჭერს. სუპი მიყვარს,
ამიტომ ვამატებინებ ხოლმე. თვითონვე გვეუბნებიან, თუ გინ-
დათ, დაგიმატებთო. მერე ჩაის გვასმევენ ან კამპოტს.
ერთხელ დეიდა მანანა მეკითხება, მართლა არავინა გყავსო?
არა-მეთქი, ვინმე რო მყავდეს, ქუჩაში რატო ვიქნებოდი-მეთქი
ავტობუსში ერთმანეთის გვერდით ვისხედით და ვლაპარაკობ-
დით, ის რაღაც თბილად, ალერსიანად მიყურებდა და უცებ, ვხე-
დავ, რო დედაჩემისნაირი თვალები არა აქვს?! – ერთი მწვანე და
მეორე ცისფერი. არ ვიცი, რა დამემართა, ყელში რაღაცა გამეჩ-
ხირა, თვალებზე ცრემლი მომადგა. მომინდა, რო მხარზე ლოყით
მივხუტებოდი ან იმის კალთაში ჩამედო თავი. ბოლოს ხელი გა-
მოვართვი და ზედ ვაკოცე, მაგრამ მაშინვე მივხვდი, რა სისულე-
ლეც ჩავიდინე და თავპირისმტვრევით გამოვიქეცი.
7
 მას მერე სუპს მე თვითონ ვიხარშავ. ვყიდულობ ოცკაპიკიან
სუპის პაკეტს და შინ მიმაქვს. სარდაფში ბოლი დგება და ამიტომ
ცეცხლს გარეთ ვანთებ, კედლის ძირში. იქ ორ აგურზე დავადგამ
ალუმინის გამურულ ჯამს, შიგ წყალს ჩავასხამ, რო ადუღდება,
პაკეტს გავხსნი და ყველაფერს იმ ჯამში ჩავყრი. გამოდის მაგარი
სუპი, ისეთი, რო ჭამით ვერ გაძღები.
აქამდე მეგონა, სხვადასხვა ფერის თვალები მარტო დედაჩემს
ჰქონდა. თურმე არა, სხვებსაც ჰქონიათ. მამაჩემს თაფლისფერი
თვალები აქვს, მეც, დედაჩემს კი ცალი ცისფერი, მეორე – მწვა-
ნე. არ მახსოვს, ვინმეს შეემჩნიოს და არ გაჰკვირვებოდეს – უი,
ქეთო, ეგ როგორი თვალები გაქვსო! დედაჩემს ამაზე სულ მუდამ
ეღიმებოდა ხოლმე, თითქოს ამაყობდა კიდეც, სხვებს რო არ
ჰგავდა, მაგრამ ბოლო ხანებში ის თვალები ერთი ფერისა გაუხ-
და, ორივე გაუნაცრისფერდა. იქნებ იმიტო რო სმას მიეჩვია. სიმ-
თვრალეში ცუდი ხასიათი ჰქონდა: დამსვამდა და დამიწყებდა
ლაპარაკს, ხან რას მეუბნებოდა, ხან – რას. მერე თანდათანობით
ბრაზდებოდა, სულ ცოფებს ყრიდა, თითქოს მე ვიყავი დამნაშავე
იმაში, რო ტყვარჩელში სახლი მივატოვეთ და გამოვიქეცით, რო
მეათე წელია მამაჩემისა არაფერი ისმის, რო თვითონ გამყიდვე-
ლად მუშაობს ცივ ჯიხურში, რომლის პატრონი, ერთი ავყია დე-
დაკაცი სულ მუდამ ქურდობას აბრალებს, მერე კი, როცა გამო-
ირკვევა, რო არაფერიც არ დაკარგულა, ბოდიშსაც არ უხდის.
თითქოს იმაშიც მე ვიყავი დამნაშავე, რო გალოთდა, რო არყის
სმას სიცივის გამო დაეჩვია, როგორც მე და წუპაკა კაიფს და ახ-
ლა იძულებულია ყოველდღე სვას, რადგან „ეშმაკი არ უსვენებს”.
ერთხელ მცემა. მცემა სკამის ფეხით, რომელიც, ყოველი შემ-
თხვევისათვის, კარსუკან გვქონდა მიყუდებული. ისე მცემა, რო
წარბი გამისკდა და მარჯვენა ხელის ნეკა თითი მომტყდა. კიდე
კარგი, ჩემს ყვირილზე, მეზობლები შემოცვივდნენ და იმათ მიშ-

8
ველეს, თორემ მომკლავდა, მაგრამ შინიდან ამისთვის არ წამოვ-
სულვარ, სულ სხვა რამის გამო წამოვედი...
ვიცოდი ფულს სადაც ინახავდა და ის ფულიც წამოვიღე, წამო-
ვიღე მისი საქორწინო ბეჭედიც, რადგან ვიცოდი რო მამაჩემის
ნაჩუქარი იყო. მაშინ დარწმუნებული ვიყავი, სწორად ვიქცეოდი,
მაგრამ ახლა ვფიქრობ, რო სისულელე ჩავიდინე – რა ჩემი საქმე
იყო. თანაც მამაჩემი ამდენი ხანია აღარა ჩანს, იქნებ აღარც კი
არის ცოცხალი.
ამის გახსენებაზე ახლაც სირცხვილის ოფლმა დამასხა. ცუ-
დად მოვიქეცი. არა, შინიდან რო წამოვედი, არა ვნანობ, ის ფუ-
ლიც, – ოცდაათი ლარი – რო წამოვიღე არაუშავს, მაგრამ ბეჭ-
დისთვის კი ხელი არ უნდა მეხლო... ყუთიდან გამოვძვერი, თვა-
ლები მოვიფშვნიტე და საუზმის სამზადისს შევუდექი: ავიღე ალუ-
მინის ჯამი, კოკაკოლას წყლიანი ბოთლი, ორი კვერცხი და ასან-
თი, რომლებიც ბუშლატის ჯიბეებში ჩავიწყე და მაღლა ავედი. იქ,
ორ აგურს შორის ცეცხლი გავაჩაღე, მერე ჯამში წყალი ჩავასხი,
შიგ კვერცხები ჩავალაგე და ზედ შემოვდგი. ძალიან მიყვარს დი-
ლის ეს ჩირთი-ფირთი. ამ დროს ქალაქში სიჩუმეა, კანტიკუნტად
ისმის მანქანების ხმა, კადრებზე ბეღურები ჟივჟივებენ, რადგან
მათაც სცივათ. ზოგჯერ ქუჩაში გამოჩნდება სიცივისაგან აბუზუ-
ლი გამვლელი, რომელიც ჩემს დანახვაზე გაჩერდება და გაკვირ-
ვებული მიყურებს. მე ყურადღებას არ ვაქცევ, ჩემთვის ვსაქმი-
ანობ, ცეცხლს ნაფოტებს ვუმატებ და ისიც მალევე წავა, ნაბიჯს
აუჩქარებს და თვალს მიეფარება. იქიდან რო წამოვედით, მამა
სოხუმის საავადმყოფოში იწვა, ინფარქტი ჰქონდა და ექიმები ამ-
ბობდნენ, ამისი ადგილიდან დაძვრა არ შეიძლებაო. ბებია თავზე
ადგა. მაშინ მე ექვსი წლისა ვიყავი, მაგრამ დედ-მამის ლაპარაკი
მაინც კარგად მახსოვს: მამა დაჟინებით მოითხოვდა, რო მე და
დედა ქალაქიდან წავსულიყავით, დედას კი მამის მიტოვება არ
უნდოდა. ბოლოს მამაჩემი ისე გაბრაზდა, რო ცუდად გახდა.
9
 ქალაქში განუწყვეტლივ ისროდნენ, ამიტომ ბორია ბიძიამ,
ჩვენმა ტყვარჩელელმა მეზობელმა, თავის ნოლ-ექვსში ჩაგვსხა
და სოხუმიდან გაგვიყვანა. მერე სხვებთან ერთად ფეხით მოვდი-
ოდით. უღელტეხილზე გაგვითოვდა. ხალხი გზადაგზა ეცემოდა
და იხოცებოდა, განსაკუთრებით მოხუცები და ძუძუთა ბავშვები.
ჩვენ გადავრჩით და ახლა აქა ვართ, ოღონდ ცალ-ცალკე, ის თა-
ვისთვის, მე – ჩემთვის.
ჯამი ცეცხლიდან გადმოვდგი, მოხარშული კვერცხები სარ-
დაფში ჩავიტანე და გაზეთგადაფარებულ ყუთზე დავალაგე. ისევ
ის ბეჭედი მედგა თვალწინ და უეცრად გავიფიქრე, რა იქნება, რო
ავდგე და მამის მოსაძებნად წავიდე-მეთქი. ამ აზრმა ისე ამაგდო,
ხელები ამიცახცახდა და მეორე კვერცხი ვეღარ გავფცქვენი –
ეგეთი ფეთიანი ვარ, ყველაფერზე ეგრე ვიცი გაგიჟება. ჭამის
დროს სულ გამგზავრებაზე ვფიქრობდი და გული გამალებით მი-
ცემდა.
საუზმეს რო მოვრჩი, „მაგიდა” არ ამილაგებია, სამალავში ხე-
ლი შევყავი და იქიდან ქაღალდში გახვეული ფული და ოქროს ბე-
ჭედი გამოვიღე. ბეჭედი ისევ ქაღალდში შევახვიე და ჯიბეში ჩავი-
დე, ფული კი დავთვალე – ოცდაშვიდი ლარი გამოვიდა. ამ ფუ-
ლით სადაც გინდა იქ წავიდოდი!
ავდექი და მივიხედ-მოვიხედე. ღრმა სარდაფი იყო. მიწის პირ-
ზე გამოჭრილი სარკმელიდან დილის შუქი შემოდიოდა და იქაუ-
რობას ოდნავ ანათებდა. აქ არავის შევუწუხებივარ მართალია,
სულ ორი კვირა ვიცხოვრე, მაგრამ ისე შევეჩვიე, რომ უკვე მენა-
ნებოდა მისი მიტოვება. ვიფიქრე, საბანს მაინც წავიღებ-მეთქი,
მაგრამ სად უნდა მეთრია, დამეკარგებოდა ან ვინმე წამართმევ-
და გზაში, სულ ახალი საბანი იყო. ახლაღა მივხვდი, რომ მარ-
თლა მივდიოდი და დავმშვიდდი, აღარც ხელები მიკანკალებდა
და არაფერი.
გადავწყვიტე გოშკა მენახა, იმან ყველაფერი იცოდა, ალბათ
10
ისიც, ტყვარჩელში როგორ უნდა ჩავსულიყავი. – ნუ, ბლიად, –
მითხრა გოშკამ, – ნუ ტი დაიოშ! მერე აბხაზებმა რო დაგიჭირონ
და გაგჟიმონ?
– რათ უნდა დამიჭირონ.
– როგორ რათ, ქართველი ხარ?
– ხო, მერე?
– მერე, მაგათ ქართველები არ ევასებათ.
– რა ეცოდინებათ რო ქართველი ვარ.
– როგორ, რა... რუსულად ლაპარაკობ? – არა. აბხაზურად? –
არც აბხაზურად. ზნაჩიტ ქართველი ხარ!
მართალს ამბობდა. ამაზე არც მიფიქრია. კარგი, დავუშვათ მე
არავის არაფერს ვკითხავ, მაგრამ თვითონ რო მკითხონ? თუმცა,
რა ვიცი, მე ვის რაში ვჭირდები? არა, რაღაც უნდა მოვიფიქრო...
სანამ იქ ვცხოვრობდით, რუსული და ქართული თითქმის ერ-
თნაირად ვიცოდი, მაგრამ თბილისში დამავიწყდა – აქ ყველა
ქართულად ლაპარაკობს.
– ე, მაიცა, – მეუბნება გოშკა, – ვითომ მუნჯი ხარ – ნემოი. ანი
ბუდუტ სპრაშივატ ა ტი რუკამში, ხელებით, გაიგე?
მართლა გენიოსია ეს ჩემისა, არა და ჩემზე ერთი წლით არი
დიდი, მეტით კი არა.
– იქამდე როგორ უნდა ჩავიდე?
– როგორ? კარგად. ფული გაქ?
– მაქ.
– მატარებლით. ბილეთი რვა ლარია, თუ ლტოლვილის საბუ-
თი გაქ – ოთხი და ჩახვალ ზუგდიდში, იქიდან ავტობუსით ენგუ-
რამდე, მერე ფეხით და მერე კიდე ავტობუსით დო ოჩამჩირა...
– იქ ავტობუსი დადის?
– დადის.
– და იქიდან?
– წინათ ელეკტრიჩკა იყო, ეხლა არ ვიცი...
11
 „ელექტრიჩკა” რო იყო, მეც კარგად მახსოვს.
– ფეხით?
– არა, ფეხით შორს არი... მაგრამ თუ ფეხით, მაშინ პო შპა-
ლამ... რელსებს წაყვები, გაიგე?
– ხო.
– მომე ეხლა ორი ლარი.
– რათა?!
– ვა, ხო გასწავლე!
ამოვიღე და ლარი მივეცი. შემეძლო სულაც არ მიმეცა, პატა-
რაა, გაფსხლიკული, ძალით ვერ წამართმევდა, მაგრამ ეკუთ-
ვნოდა.
ჯიბეში ისე ჩაიდო, არ გაუპროტესტებია, მაგრამ არც მადლო-
ბა უთქვამს.
– კარგი, წავედი.
– დავაი... ნე პუხა, ნე პერა!
საღამოს ვიყიდე „კილკის” ორი კონსერვი, ორი პური და ნახე-
ვარი კილო ხალვა. ეს ყველაფერი ჩემს ძველ ზურგჩანთაში ჩავა-
ლაგე და ვაგზალში გავედი. ლტოლვილის საბუთი, რა თქმა უნ-
და, არ მქონდა, ამიტომ ბილეთში რვა ლარი გადავიხადე და სა-
ერთო ვაგონში ავედი...
უბრალოდ ხდებოდა, ძალიან უბრალოდ ხდებოდა ყველაფე-
რი... აი, მატარებელი დაიძრა და უკან დარჩა სადგურის შენობა
და სველი ბაქანი, მერე თანდათანობით მოუმატა სიჩქარეს, ვა-
გონის ფანჯრიდან გამოჩნდა მაღალი; ნაცრისფერი სახლები, რა-
ღაც ძველი, გაუქმებული ქარხანა თუ საწყობი, რომლის ეზოშიც
იდგა ერთ დროს ყვითელი, ახლა კი ჟანგისაგან შეჭმული ტრაქ-
ტორი, იქვე ეყარა მილები, შპალები, რელსები ეს ყველაფერი ნე-
ლა, თითქმის უხმაუროდ მისრიალებდა უკან ახლა გამოჩნდა
გრძლად გაჭიმული, მიუსაფარი ქუჩა, ტროტუარის გასწვრივ ჩა-

12
რიგებული სავაჭრო ჯიხურები, იქვე ახლოს – მარტოხელა, მში-
ერი ძაღლი...
მატარებელმა სიჩქარეს მოუმატა...
რა შიში, რის შიში, პირიქით, მიხარია – მე ხომ იმას ვაკეთებ,
რაც სხვამ ვერავინ შეძლო, ვერ გაბედა, მე კი გადავწყვიტე და აი,
უკვე მივდივარ!
ქალაქი უკან მოვიტოვეთ და გამოჩნდა საღამოს ბინდში გაყუ-
ჩებული მინდორი, რომელსაც ყვითელი, ტალახიანი გზა მიუყვე-
ბა. გზის იქით მოჩანს ნაგვის უშველებელი, შავად მხრჩოლავი
გორები, ზედ მისეული, გულმოდგინედ მოფუთფუთე ადამიანები.
იქით და იქით რკინის საწოლის თავებითა და მავთულის გაძაძ-
ღული ბადით შემოღობილი საცოდავი ნაბოსტნარები, მიწიდან
ამოჩრილი კომბოსტოს ყვითელი ძირები, ჯერ ისევ წითელ-მწვა-
ნედ მოღაღანე ჭარხლები, დაგვალული, გამხმარი სიმინდები.
შორს, ნისლში ჩაყუჟული ჭალის ტყე.
ნეტა წუპაკა ცოცხალი ყოფილიყო, ისიც ხო წამოვიდოდა...
ოჩამჩირემდე ერთად ვივლიდით, იქიდან ის გზას სოხუმისკენ გა-
აგრძელებდა, მე კი ტყვარჩელში დავუბერავდი. ახლაც მახსოვს
ტყვარჩელის სადგურის ბაქანი, მოასფალტებული და რატომღაც
სველი... ალბათ, წვიმს – ბაქანზე წყლის გუბეები დგას.., ჩვენი სა-
დარბაზოელი აფხაზის გოგო ლიდა, სადგურის რეპროდუქტორში
რაღაცას აცხადებს – ჯერ აფხაზურად, მერე ქართულად და ბო-
ლოს რუსულად. დედას ჩემი ხელი უჭირავს ხელში. მამა სადგუ-
რის შენობიდან გამოდის, აბოლებულ სიგარეტს მუჭში მალავს,
რომ წვიმამ არ დაუსველოს, მეორე ხელს კი შორიდან გვიქნევს.
ეტყობა, სოხუმში მივდივართ და მამამ „ელექტრიჩკის” ბილეთე-
ბი აიღო. ბაქნიდან მოჩანს „გრესის” საკვამლე მილები, მარცხნივ
– ტყით შემოსილი ხუჭუჭა მთები და მწვანეში ჩაფლული წითელ-
კრამიტიანი სახლები. ალბათ, გაზაფხულია ან ზამთრისპირი,

13
იმიტომაც აცვია მამას თავისი ლურჯი ქურთუკი, თავზე კი ღია ფე-
რის კეპი ახურავს. ჩემი მშობლები „გრესში” მუშაობენ. მამა ორ-
თქლის ტურბინის მემანქანეა, დედა – წყალსაქაჩის ოპერატორი.
„გრესის ბინებში” ოთხსართულიანი სახლის პირველ სართულზე
ვცხოვრობთ, მე ჯერ სკოლაში არ დავდივარ, მაგრამ მალე წა-
ვალ. დედა და მამა სხვადასხვა ცვლაში მუშაობენ, ამიტომ ხან
ერთია შინ, ხანაც – მეორე. ზოგჯერ ისეც ხდება, რომ ორივენი
შინ არიან და თუ ეს დღე შაბათი ან კვირაა, მაშინ სამივენი სო-
ხუმში მივდივართ. ზაფხულობით თითქმის მთელ დღეს კელა-
სურში, ზღვის პირას ვატარებთ – ვბანაობთ, მზეს ვეფიცხებით,
ზოგჯერ ვთევზაობთ კიდეც. როცა მოგვშივდება, ვყიდულობთ
გემრიელ ჩებურეკებს და იქვე, პლაჟზევე შევექცევით.
ზამთრობით ქალაქში ვსეირნობთ. შევდივართ კინოში, მაღა-
ზიებში, მერე მივდივართ ზღვისპირა რესტორანში, რომელსაც
„დიოსკურია” ჰქვია და მამა ოფიციანტს მწვადებსა და ერთ
ბოთლ ღვინოს უკვეთავს. იქ კარგა ხანს ვსხედვართ, ისმის მუსი-
კის ხმა, ჩემი მშობლები წყნარად საუბრობენ, მე კი ფანჯრიდან
ვუყურებ აღელვებულ ზღვას, თოლიებს და თეთრ სეინერს, რო-
მელიც თუხთუხით მიაპობს ტალღებს.
რესტორნიდან გამოსულები ნელა მივსეირნობთ თეატრის მი-
მართულებით და იქ უსათუოდ შევდივართ ერთ პატარა, მყუდრო
კაფეში, სადაც ჩემი დედ-მამა სვამს ყავას, მე კი ლიმონათით ვიჭ-
ყიპები.
საღამოს შინ ვბრუნდებით. მე, როგორც წესი, გზაში მძინავს
და მაშინღა ვიღვიძებ, როცა უკვე ტყვარჩელში შევდივართ. ვა-
გონის ფანჯრიდან თვალების ფშვნეტით ვიყურები და გაკვირვე-
ბული ვხედავ ჩვენს ბაქანს, ჩვენი სადგურის ლურჯად შეღებილ
შენობას და წარწერას აფხაზურ, ქართულ და რუსულ ენებზე. კით-
ხვა უკვე ვიცი და ამიტომ ხმამაღლა ვმარცვლავ: – „ტყვა-რჩე-
ლი!“ თან მიკვირს, რომ ასე უცებ ჩამოვედით.
14
 ეს ჩემი მატარებელი კი თავაწყვეტილი მიქრის, მიდგანდგა-
რებს და ყოველ წამს მაახლოებს დიდი ხნის წინათ მიტოვებულ,
მონატრებულ ქვეყანას. ბორბლებს რელსებზე რაკა-რუკი გა-
უდით. ფანჯრიდან მოჩანს რკინიგზის გასწვრივ ჩარიგებული მა-
ღალი ძაბვის ანძები და ტელეგრაფის ბოძები. ბოძებზე გაბმული
მავთულები აიწევენ მაღლა, ავლენ, ავლენ და მერე ისევ დაბლა
დაეშვებიან, ერთგან გაიელვებენ ჯვრები, მარმარილოს სველი,
შავი ფილები. უფრო იქით, დაბალი სახლი. ეზოში თივის ზვინი,
იმ ზვინთან მიმდგარი ყბაშავი ცხვარი, სახლის აივანზე გადმომ-
დგარი ჭრელთავშლიანი დედაკაცი.
სოფელი მალე გათავდა და გამოჩნდა განიერი მინდორი, ვაშ-
ლის გამხმარი, გასაცოდავებული ხეები, სველ მიწაზე შავად გა-
ფაფხულები იქით და იქით ძირიანად დაგლეჯილები, მიტოვებუ-
ლები. მინდორში ჩაწოლილ ნისლს საღამოს ნიავი ფანტავს ქვე-
მოთ მდინარე მოჩანს. წყალი სიცივისაგან გამკვრივებულა, ნე-
ლა, თითქმის შეუმჩნევლად მოდის და მოაქვს რაღაც შეუცნობე-
ლი ნაღველი.
დილით მგზავრების ჩოჩქოლმა და ხმაურმა გამაღვიძა – მა-
ტარებელი ზუგდიდის სადგურში შედიოდა. ეს რომ გავიგე, გულ-
მა გამალებით დამიწყო ძგერა. მატარებელი ჯერ არ გაჩერებუ-
ლიყო, მაგრამ ხალხი უკვე გასასვლელისკენ მიდიოდა, ვაგონის
კართან გრძელი, მოუთმენელი რიგი გაჩენილიყო და მეც იმ რიგ-
ში ჩავდექი...
სახლიდან ახალი წამოსული ვიყავი, ჯერ ისევ სექტემბერი იდ-
გა, ღამღამობით თბილოდა და ამიტომ პრობლემა არ იყო – გრი-
ბოედოვის თეატრის უკან, კოწახურის ბუჩქებქვეშ ვიძინებდი.
ერთ დილით გამეღვიძა და ვიგრძენი, რო ვიღაც მიყურებდა. ან
შეიძლება იმიტო გამეღვიძა, რო ვიღაც მიყურებდა. ერთი სიტ-
ყვით, გამეღვიძა. თვალები გავახილე და დავინახე კაცი, რომე-
ლიც ბუჩქების წინ ჩაცუცქულიყო და ჩუმად მათვალიერებდა. მე
15
ჯერ პოლიციელი მეგონა, შემეშინდა, მაგრამ ფორმა არ ეცვა და
ცოტა დავმშვიდდი. გამოვძვერი და ის იყო, წასვლა დავაპირე,
რო გამაჩერა და მეუბნება, რა გქვიაო. მაგის ჩიტი ვიყავი, ნამ-
დვილი სახელი მეთქვა? – მამუკა-მეთქი. მერე აქ რატო გძინავს,
სახლი არა გაქვსო? არა-მეთქი, სახლი რო მქონდეს, ქუჩაში რა-
ტო დავიძინებდი-მეთქი. რაო, ლტოლვილი ხარო? ხო-მეთქი.
მშობლებიო?
მშობლები სოხუმის დაბომბვის დროს დამეხოცა-მეთქი. წამო-
დი, წამოდიო! ჩამკიდა ხელი და მივყავარ. ქვის კიბე ჩამოვიარეთ
და მეტროს სადგურთან გამოვედით. სულ იოლად გავექცევი –
გამოვტაცებ ხელს და გავვარდები, რას დამეწევა, ბებერია, ერთი
ორმოცდაათი წლისა მაინც იქნება, მაგრამ მაინტერესებს, სად
მივყავარ და ამიტომ მორჩილად მივდევ.
ჩავედით მეტროში, ვაგონში შევედით და მესამე გაჩერებაზე
ჩამოვედით. არ ვიცი სად მივყავარ, იქნებ უპატრონო ბავშვთა
სახლში, ან პოლიციაში, მაგრამ მკიდია, რადგან ვიცი, რო ბოლო
მომენტში მაინც ნაღდად გავექცევი. მეტროდან რო ამოვედით,
იქვე, მარჯანიშვილზე აუხვია. ხელს არ მიშვებს, მაგრად ვუჭერი-
ვარ, ეტყობა, ხვდება, რო თუ მოვინდომე, ადვილად გავექცევი.
ერთ ეზოში რო შევედით, მაშინღა ვეკითხები, სად მივდივარ-
თმეთქი. ჩემთანო. თქვენთან რა მინდა-მეთქი?! როგორ, რა –
გაჭმევ, გასმევ, დაგბან, თბილ ლოგინში დაგაძინებო. მე გამახ-
სენდა ვიღაც-ვიღაცეების ნალაპარაკევი გაფუჭებულ კაცებზე და
პატარა ბიჭებზე, ისე შემეშინდა, რო კინაღამ ქვეშ ჩავიფსი, ხელი
გამოვტაცე და გამოვიქეცი. სანამ ჭიშკარში გავვარდებოდი, უკან
მივიხედე და დავინახე, რო შუა ეზოში იდგა და დაბნეული, რა-
ღაცნაირად გულდაწყვეტილი მიყურებდა. ახლა რომ ვუფიქრდე-
ბი, იქნებ არც ისეთი გაფუჭებული კაცი იყო, მაგრამ რა ვიცი, სან-
დო არავინ არი.

16
 სადგურში ენგურისკენ მიმავალი ავტობუსი ვიკითხე. ერთ „პა-
ზიკზე” მანიშნეს, ეგ არიო. მივედი და შოფერს დავებაზრე, შეიძ-
ლება, ენგურამდე გამოგყვე-მეთქი? სად მიდიხარო. გალში, ბე-
ბიასთან-მეთქი. წამოდიო. ავტობუსში ავედი და სულ უკანა სკამ-
ზე დავჯექი. მალე „პაზიკი” ხალხით გაივსო, გასასვლელი კალა-
თებითა და ჭრელი მაფრაშებით ჩაიხერგა.
დიდხანს აღარ გავჩერებულვართ, შოფერმა ავტობუსი დაქო-
ქა და დავიძარით. აქეთ უფრო თბილოდა, მაგრამ ნესტი იდგა. აზ-
რზე არ ვიყავი, ამაღამ სად უნდა დამეძინა და, ნეტა ჩემი საბანი
წამომეღო-მეთქი, ვინანე. მანქანა დანგრეულ გზაზე მიჯაყჯაყებ-
და, გულმუცელი სულ ერთიანად ამეთქვიფა, ერთი-ორჯერ თავიც
კი მიმარტყმევინა შუშაზე. სხვებიც ჩემს დღეში იყვნენ, მაგრამ
ხმას არავინ იღებდა, უკმაყოფილებას არავინ გამოთქვამდა, ეტ-
ყობა, შეჩვეულები იყვნენ ასეთ მგზავრობას...
ზოგჯერ უხიაგი ფიქრი გამიელვებდა – უკან ხო არ დავბრუნ-
დე-მეთქი, მაგრამ ამ აზრს აბეზარი ბუზივით მაშინვე თავიდან ვი-
შორებდი.
ზაფხულობით, ტყვარჩელში, ბიჭები მდინარეზე დავდიოდით
საბანაოდ. სულ ახლოს იყო, მაგრა დედა მაინც მიშლიდა იქ სია-
რულს, ეშინოდა, რომ ალიკას კლდიდან გადმოვხტებოდი მან არ
იცოდა, რო იმ კლდიდან გადმოხტომა არც ისეთი იოლი საქმე
იყო. ჩემხელები იქიდან არც ხტებოდნენ, ათი-თორმეტი წლისა
მაინც უნდა გამხდარიყავი, რომ უფროსებს ამისი უფლება მო-
ეცათ, მე კი მაშინ ჯერ შვიდისაც არ ვიყავი და ამიტომ ჩემს ტო-
ლებთან ერთად ქვემოთ, თავთხელ წყალში ვჭყუმპალაობდი.
კლდე მდინარეს ზემოდან დაჰყურებდა, მის ძირში კი ღრმა
მორევი ტრიალებდა. კლდის ქიმამდე ბილიკი ადიოდა. წინათ
იქიდან ვიღაც აფხაზის ბიჭი, ალიკა გადმომხტარიყო, კლდის შვე-
რილზე კეფა ჩამოერტყა და მომკვდარიყო. მიუხედავად ამისა,

17
იქიდან მაინც ხტებოდნენ – ტიტლიკანა ბიჭები ფრიალო ბილი-
კით კლდეზე ადიოდნენ, გზადაგზა ჯაგრცხილისა და თხილის ბუჩ-
ქებს ებღაუჭებოდნენ და კლდის ქიმზე გასულები ფარული შიშით
იყურებოდნენ ქვემოთ, აქაფებული მორევისაკენ. ზოგი უფრო
გამბედავი და გამოცდილი ასვლისთანავე ხტებოდა, ზოგი კი
გადმოსახტომად საათობით ემზადებოდა ხოლმე, მაგრამ არ მახ-
სოვს, იქ ასული ბიჭი უკან იმავე გზით ჩამოსულიყოს.
ახლა მეც ასე ვიყავი. მეჩვენებოდა, რომ იმ კლდის თავზე ვი-
დექი და გადმოსახტომად ვემზადებოდი. ჯერ კიდევ შეიძლებოდა
ქვემოთ ჩამოსვლა, ჯერ კიდევ მქონდა დრო, კარგად ამეწონ-და-
მეწონა ყველაფერი და თუ საჭიროდ ჩავთვლიდი, უკანაც დავ-
ბრუნებულიყავი, მაგრამ ამგვარი ფიქრი საშინელ სირცხვილად
მიმაჩნდა და ამიტომ მაშინვე თავიდან ვიშორებდი.
ავტობუსი სველ, ნაწვიმარ გზაზე მიჯაყჯაყებდა. მინები დაორ-
თქლილიყო, მაგრამ ხელს თუ გადაუსვამდი, გამოჩნდებოდა
ვრცელი ნასიმინდარი, იმის იქით ჭანჭრობი და უფრო იქით –
ფოთოლგაცვენილი ტყით აჯაგრული გორები. ზოგჯერ, გზის
აქეთ-იქით მოჩანდა ორსართულიანი სახლები, კოინდარიანი
ეზოები. გზისპირებზე ძროხები იდგნენ, იცოხნებოდნენ და მოწყე-
ნილები გვიყურებდნენ.
ენგურის ხიდამდე რამდენიმე ადამიანი თავის ბარგი-ბარხა-
ნიანად ჩავიდა და ავტობუსი ცოტა შეხალვათდა. აქ ძირითადად
ქალები და მოხუცები იყვნენ.
მათი ლაპარაკიდან შევიტყე, რომ ისინი გალის რაიონის სოფ-
ლებში ცხოვრობდნენ, ზუგდიდის ბაზარში ქათმები, გოჭები,
სულგუნი და აჯიკა გაეყიდათ, იქვე შეეძინათ ფქვილი, შაქარი და
სხვა საჭირო პროდუქტი და ახლა შინ ბრუნდებოდნენ. ძირითა-
დად მეგრულად ლაპარაკობდნენ, რომელიც მე არ მესმოდა, მაგ-
რამ ზოგჯერ ქართულსაც გამოურევდნენ ხოლმე.
რა თქმა უნდა, მე ის მაინტერესებდა, რა მდგომარეობა იყო
18
ხიდგაღმა, საშვი ან რაიმე საბუთი ხომ არ უნდა წარგვედგინა აფ-
ხაზი მესაზღვრეებისათვის, მაგრამ ამაზე კრინტსაც არავინ ძრავ-
და და მეც არავის არაფერს ვეკითხებოდი, რადგან მეშინოდა არ
შეეტყოთ, რომ გალში კი არა, ოჩამჩირეში და, უფრო იქითაც,
ტყვარჩელში ვაპირებდი გადასვლას.
თბილისში აფხაზ ბოევიკებზე საშინელი ამბები დადიოდა: ყვე-
ბოდნენ, როგორ აწამებდნენ ისინი ქართველებს, როგორ აბუ-
ჩად იგდებდნენ და შეურაცხყოფას აყენებდნენ, როგორ ხვრეტ-
დნენ. ქართველების სისხლის სმასა და ემათი თავებით ფეხბურ-
თის თამაშზე აღარაფერს ვიტყვი, რადგან, დარწმუნებული ვარ,
ეს თქვენც არაერთხელ გსმენიათ რაც უფრო ვუახლოვდებოდით
ენგურს, მით უფრო მეტად მიპყრობდა შიში. არ ვიცოდი, რა მე-
ლოდა იქ, რა დამხვდებოდა და ამიტომ გული გამალებით მიცემ-
და. ერთადერთ ნუგეშად ის მრჩებოდა, რომ ესენი, ეს მეგრელის
ქალები და მოხუცები არხეინად იყვნენ, დინჯად საუბრობდნენ,
ზოგჯერ ხუმრობდნენ კიდეც და ხმამაღლა იცინოდნენ.
ბოლოს, როგორც იქნა, ავტობუსი გაჩერდა, ხალხი აყაყანდა,
ჩანთებსა და მაფრაშებს წამოავლეს ხელი. ავტობუსიდან ჩამო-
ვედი თუ არა, მაშინვე ავტომატგადაკიდებული სამხედროები და-
ვინახე, მაგრამ მივხვდი, რომ ესენი ნაღდად ქართველები იქნე-
ბოდნენ, რადგან ჩვენთვის არავითარი ყურადღება არ მოუქცევი-
ათ.
საპალნეაკიდებული ხალხი ხიდისკენ დაიძრა.
მე ერთ დედაბერს ჩანთა გამოვართვი, მოგეხმარებით-მეთქი
და მიუხედავად იმისა, რომ თავიდან ეჭვით ამათვალიერ-ჩამათ-
ვალიერა და ჩემი ჩაცმულობა აშკარად რად არ მოუვიდა თვალ-
ში, ჩანთა მაინც დამითმო და მეც, ზედმეტად რომ არ მეეჭვიანე-
ბინა, გვერდით გავყევი. მალე ხიდს მივუახლოვდით, სადაც რუ-
სის სალდათები იდგნენ, მაგრამ არც იმათ გაუციათ ხმა, დაბარ-
გულ ხალხს გულგრილად უყურებდნენ და ჩემთვის ხომ ზედაც არ
19
შემოუხედავთ.
მერე ხიდი გადავიარეთ და ენგურის მეორე ნაპირზე გადავე-
დით. აქ კი შემეშინდა, რადგან დავინახე შეიარაღებული აფხაზე-
ბი და ისიც შევნიშნე, რომ წინ მიმავალ მგზავრებს აჩერებდნენ
და რაღაც საბუთებს უსინჯავდნენ.
მაგრად დავფრთხი, დედაბერს შევხედე, ვიფიქრე, დავაგდებ
ამ ჩანთას და უკანმოუხედავად მოვკურცხლავმეთქი, მაგრამ,
თითქოს ჩემს ფიქრებს მიხვდაო, მან თავი დამიქნია და მშვიდად
გამიღიმა.
აფხაზ მესაზღვრეებს რომ მივადექით, დედაბერმა უბიდან რა-
ღაც ქაღალდი ამოიღო და ერთ პირტიტველა ბიჭს მიაწოდა, რო-
მელმაც საბუთი ყურადღებით გასინჯა, მერე მე გადმომხედა:
– ა ტი კუდა!
გულმა გამალებით დამიწყო ცემა, მაგრამ მაშინვე გოშკას და-
რიგება გამახსენდა და მუნჯურად ვანიშნე, ამ დედაბერთან ვარ-
მეთქი.
აფხაზი ახლა ჩემს დედაბერს მიაჩერდა, მაგრამ ის არ დაბნეუ-
ლა და უთხრა:
– ვნუკ მოი, ვნუკ!
– ა, ვნუკ?
– და, ვნუკ! – მერე ე მომიბრუნდა, – მაიართი, წიე, აშო!
ხმისამოუღებლად გავყევი. მძიმე ჩანთას მივათრევდი და
ვცდილობდი უკან არ მიმეხედა სამშვიდობოს რო გავედით, დე-
დაბერი მომიბრუნდა და მეუბნება:
– ვინ ხარ, ბიჭო, შენ, სად მიდიხარ?
მადლიერების გრძნობით მივაჩერდი, ახლა ეს დედაბერი
მართლაც საკუთარ ბებიასავით მიყვარდა, გული ამომიჯდა,
ყელში ხორკლიანი გორგალი მომაწვა და კინაღამ ღრიალი მოვ-
რთე.
– კაი, თუ არ გინდა, ნუ მეტყვი... – მშვიდად მითხრა და გზა
20
განაგრძო უკან ავედევნე.
მალე ავტობუსებს მივადექით. ხალხი უკვე ბარგს აბინავებდა
და თვითონაც შიგ სხდებოდა.
დედაბერმა ჩანთა გამომართვა და ის იყო, ავტობუსში უნდა
ასულიყო, რომ შევაჩერე და ვეკითხები:
– ხომ ვერ მეტყვით, ოჩამჩირეში რითი უნდა წავიდე? – ოჩამ-
ჩირეში?
– ხო.
დედაბერმა მიიხედ-მოიხედა და ვიღაც წვერგაუპარსავ კაცს
დაუძახა:
– გივი, მორთი აშო!
კაცი მოვიდა და დედაბერს მორჩილად მიაჩერდა.
– ეს ბიჭი უნდა წაიყვანო ოჩამჩირეში.
– ქო, პატონი.
– სახლში ხომ კარგად ხართ?
– ვართ, ასე...
– მომიკითხე ეთერი.
დედაბერი ახლა მე მომიბრუნდა:
– ეს ჩემი დისშვილია, წაგიყვანს ოჩამჩირეში.
ისევ ის ხორკლიანი გორგალი მომაწვა ყელში, მაგრამ ახლაც
თავი შევიკავე და გმადლობთ-მეთქი, ესღა ამოვღერღე.
– წამოდი, ბიჭო, შენ! – მითხრა გივიმ და წინ გამიძღვა. წავყე-
ვი. ხალხით გაჭედილ მიკროავტობუსთან მიმიყვანა, კარი გამი-
ღო და შიგ შემტენა.
– რას შვრები, გივი, სუნთქვა არ გვინდა ჩვენ? – დაიყვირა ვი-
ღაცამ, მაგრამ იმას არავინ აჰყოლია.
გივიმ მიკროავტობუსს მეორე მხრიდან შემოუარა, საჭეს მიუჯ-
და და დავიძარით.
მე ისევ იმ დედაბერზე ვფიქრობდი – მიკვირდა, რა რჯიდა, რა-

21
ტომ უთხრა აფხაზ მესაზღვრეს, ჩემი შვილიშვილიაო. კარგი ადა-
მიანი როგორ არ შემხვედრია, თუნდაც ის ქალი, საბანი რო მაჩუ-
ქა, ან კიდევ, დეიდა მანანა, მაგრამ ხო ვიცი, რო ამქვეყნად ცუდი
და ბოროტი ხალხი უფრო მეტია... გივის შევავლე თვალი, ესეც
არ ჩანდა ურიგო კაცი, თუმცა ამას ხო თავისი სიკეთით არ მივ-
ყავდი ოჩამჩირეში, იმ დედაბერს რომ არ ეთხოვა, ვინ იცის, წა-
მიყვანდა?
უეცრად, გოჩას არეული სიფათი დამიდგა თვალწინ, გამახ-
სენდა მისი ავად მოელვარე თვალები და მოღრეცილი პირი, სა-
იდანაც ყვირილის დროს დორბლი სცვიოდა. მომაგონდა მისი
სიტყვებიც – აჰა, თუ ტრაკი გაქ, მესროლეო! – თან იარაღს მაწ-
ვდიდა. ნაღდად მაწვდიდა, ისე კი არა, ბოლოს სკამზეც დადო,
უკან გადგა და შებრუნდა, მაგრამ ვერ ავიღე... ოთახიდან გამოვ-
ვარდი და წამოვედი. ახლა ხშირად ვფიქრობ, სწორად მოვიქეცი
თუ არამეთქი და ხან ერთ დასკვნამდე მივდივარ, ხანაც – მე-
ორემდე. საერთოდ, ორნაირი ადამიანები არსებობენ – კარგები
და ცუდები. რო მომეკლა, მაშინ მეც ცუდი ვიქნებოდი, მაგრამ, მე-
ორე მხრივ, არ იყო მოსაკლავი?
რა თქმა უნდა, იყო.
უნდა ამეღო ის იარაღი და მესროლა – ჯერ ის უნდა მომეკლა
და მერე დედაჩემი, სახეგათეთრებული, შეშინებული რო მომჩე-
რებოდა და თან ცდილობდა ზეწრით შიშველი ადგილები დაეფა-
რა...
მძულს ამაზე ფიქრი, ყოველთვის გავურბივარ, მაგრამ ზოგ-
ჯერ, მინდა თუ არა, მაინც ამომიტივტივდება ხოლმე მეხსიერების
ზედაპირზე და მეც გულმოდგინედ ვცდილობ მის ჩაძირვას. ბო-
ლო ხანებში ჩემს შიგნით გამომრთველის მსგავს რაღაცას მივა-
გენი, დედაჩემისა და გოჩას ამბავი რო გამახსენდება, მაშინვე –
ტკაც! – და გამოვრთავ, აღარ ვწვალობ...

22
 არც ამათ ქონიათ ჩვენზე უკეთესი გზები, უკეთესი კი არა, მგო-
ნი, უარესიცაა, ამდენ ჯაყჯაყში, ტვინის შერყევა დამემართა, თა-
ნაც, გუშინდელს აქეთ, ლუკმა არ ჩამსვლია პირში, შიმშილისგან
კუჭი მეწვის, მაგრამ ისე ვართ მგზავრები ერთმანეთზე მიჭუჭკუ-
ლები; ძალიანაც რომ ვეცადო, ზურგჩანთას, სადაც პური, ხალვა
და კილკის კონსერვები მილაგია, ვერ გავხსნი. ისევ უნდა მოვით-
მინო და ოჩამჩირეში წავიხემსო.
იქამდე ბევრი აღარ დარჩა. მე ვიცი, რომ ოჩამჩირეში შევალთ
თუ არა, ზღვა გამოჩნდება და ისე მიხარია, თითქოს როგორც კი
მის თეთრქაფმოგდებულ ტალღებს დავინახავ, მაშინვე ყველა-
ფერი შეიცვლება, ის უზრუნველი დრო დაბრუნდება, კელასურის
პლაჟზე რო ვატარებდით სამივენი – დედა, მამა და მე.
დღემდე მახსოვს ზღვის სუნი, გემო და ხმა, საკმარისია თვა-
ლები დავხუჭო, რომ მაშინვე ტალღების ტლაშუნს გავიგონებ,
მის მლაშე გემოსა და თევზის სუნს ვიგრძნობ...
ოჩამჩირეში არ ვიყავი ნამყოფი და ამიტომ ერთი პატარა სო-
ფელი მეგონა, მაგრამ თურმე ვცდებოდი – საკმაოდ მოზრდილი
დაბა ყოფილა...
სანამ ზღვა გამოჩნდებოდა, ერთხანს კიდევ ვიარეთ, ბოლოს
გივიმ თავისი „მარშრუტკა” ერთ პატარა მოედანზე გააჩერა და
მგზავრებისაგან ფულის აკრეფა დაიწყო. სულ წინ ვიჯექი და ამი-
ტომ პირველი მე ჩამოვედი. რა თქმა უნდა, მაშინვე ზღვას მივა-
შურე. ღელავდა. უზარმაზარი, მუქი ტალღებით ასკდებოდა ბეტო-
ნის ნაპირს, შხეფებს ისროდა და თან შემზარავი ხმით ღრიალებ-
და. შიშით უკან დავიხიე. არა, ასეთი ზღვა არასოდეს მენახა. მო-
მეჩვენა, თითქოს გზა ამებნა და სულ სხვაგან მოვხვდი, სხვა ქვე-
ყანაში ჩამოვედი. ვიდექი და ამდენი ხნის მონატრებულ ზღვას
იმედგაცრუებული, კრიჭაშეკრული ვუყურებდი.
მციოდა, მშიოდა და ისიც ცხადი იყო, რომ სულ მალე დაღამ-
დებოდა, მაგრამ აზრზე არ ვიყავი, თავი სად შემეფარებინა.
23
 უკან გამოვბრუნდი და უკვე დაცარიელებულ „მარშრუტკას”
მივუახლოვდი.
ღია კართან გივი იდგა და მიყურებდა ჯიბიდან ფული ამოვიღე,
ორლარიანი ამოვარჩიე და მივაწოდე, მაგრამ იმან ხელი ამიქნია
და მითხრა: – გაწიე, ბიჭო, იქით!
ერთხანს ჩუმად ვუყურებდი, მერე მადლობა გადავუხადე და
ფული ისევ ჯიბეში ჩავიდე.
– ვისთან მიდიხარ ახლა შენ. – მკითხა მან.
ისეთი სახე ჰქონდა, რომ არ მეთქვა, არ იქნებოდა და ამიტომ
გამოვუტყდი:
– ტყვარჩელში, მამასთან.
– ტყვარჩელში?
– ხო.
– ტყვარჩელში როგორ წახვალ?!
მხრები ავიჩეჩე.
– საიდან მოდიხარ?
– თბილისიდან.
– აუჰ, რას ამბობ! – შეიცხადა და მერე ჩაფიქრდა, – დაჯექი!
თვითონ მანქანას შემოუარა, საჭეს მიუჯდა და დაქოქა. მეც
ავედი.
გივიმ მანქანა დაძრა და მერე მომიბრუნდა:
– ტყვარჩელში როგორ წახვალ, არ ვიცი, მარა ახლა სადაცაა
დაღამდება და ძილი გინდა შენ... ხომ გინდა? მიგიყვან ერთ ოჯახ-
ში... ახლობლებია, გაჭმევენ, გასმევენ, დაგაძინებენ...
– არა, არა!
– კაი, ახლა, ბიჭი მყავს შენი ხნის...
კარგა ხანს ვიარეთ და ერთ.სახლს მივადექით. გივიმ დაასიგ-
ნალა. სამზადის კარი გაიღო და იქიდან ქალმა გამოიხედა.
– ზიტა, დაური დომა?
– ნიეტუ ეგო, გივი, ნიეტუ!
24
 „აუ, აფხაზები!” – გავივლე გულში და შიშისაგან თმამ შმაშური
დამიწყო.
– ა გდე ონ?
– სკორო პრიდიოტ, ზოხოდი!
გივი გადავიდა და სახლისაკენ გაემართა, მაგრამ მაშინვე
ისევ უკან მობრუნდა, მანქანაში შემოიხედა და მითხრა.
– შენ არ წახვიდე, ბიჭო, არსად!
საშიში რომ ყოფილიყო, ეს კაცი აქ არ მომიყვანდამეთქი, გა-
ვიფიქრე, მაგრამ მაინც ვერ დავმშვიდდი, ვიჯექი და ათას სისუ-
ლელეზე ვფიქრობდი.
ბოლოს გივი მოვიდა მანქანის კარი გამიღო და წამოდიო,
მითხრა.
ქალი ეზოს ჭიშკართან დაგვხვდა:
– იდი, სინოკ, იდი... გივი, ზოხოდი ტი ტოჟე, დაურ სკორო
პრიდიოტ,.
– ნეკოგდა, ზიტა, პოიდუ ია...
– ნუ, ლადნო, – უთხრა ქალმა და მერე მე მომიბრუნდა, – ა
ნუ, პაშლი!
დიდი; კოინდარიანი ეზო გადავიარეთ და სამზადში შევედით.
იქ თუნუქის ღუმელი გუზგუზებდა და თბილოდა. ღუმელზე ქვაბი
იდგა, საიდანაც ორთქლის ოხშივარი ამოდიოდა. დალიშხულ
ოთახში მოხარშული ხორცის სურნელი ტრიალებდა. კუჭი უარე-
სად ამეწვა. რა არი მაინც ეს შიმშილი, ყველანაირ შიშზე მაგა-
რია. ზიტას მლიქვნელური ღიმილით მივაჩერდი.
– ტი კტო? – მკითხა მან.
ხელებით რაღაც უაზრო მოძრაობა გავაკეთე.
– ჩტო, ნემოი?
სასწრაფოდ თავი დავუქნიე.
– ააა, გრუზინ, და?
შემატყო, რო დაფეთებულმა კარისკენ გავიხედე, ხმამაღლა
25
გადაიკისკისა და უცებ ქართულად მომმართა:
– ნუ გეშინია, შენ გგონია, ქართველი რო ხარ, შეგჭამ? პირ-
დაღებული მივაჩერდი. – ის იცინოდა, გემრიელად კისკისებდა,
მერე ღუმელთან მივიდა და ქვაბს სახურავი ახადა. იქიდან სქელ
ბოლქვებად ამოიშალა ცხელი ორთქლი.
– რა გქვია?
– მამუკა, – ვიცრუე უნებურად.
– სადაური ხარ?
– თბილისელი...
– ხო გშია?
რაღა კითხვა მინდოდა, დამახრჩო ნერწყვმა.
– ეხლავე ყველაფერი იქნება... – კარადიდან თეფშები და ჩან-
გლები გამოალაგა, – გაიხადე და დაჯექი, ფეხზე რატომ დგახარ?
ზურგჩანთა მოვიხსენი და კარსუკან დავდე, მერე ბუშლატიც
გავიხადე, ზურგჩანთას ზემოდან დავადე, ღუმელთან სკამი მივი-
ტანე და დავჯექი.
სითბომ სასიამოვნოდ დამიარა ძარღვებში, მიმლუშა, თვალე-
ბი დავხუჭე. ჯდომელა ძილის მასტერი ვიყავი, სულ ეგრე არ გვე-
ძინა მე და წუპაკას! ავანთებდით პაკრიშკას და მიდიი – მთელი
ღამე ქვის პარაპეტზე ვისხედით და გვეძინა... პაკრიშკა ტკაცუ-
ნობს, ნაპერწკლებს ისვრის და ისე ცხელა, უკან თუ არ გაიწიე და-
იწვები... გესმის ჯამ-ჭურჭლის ჩხარუნი და გესიზმრება, ვითომ
შინა ხარ, დედა სუფრას აწყობს... მაგრამ ეს დედა როდია, ეს დე-
ვის ქალია, რომელმაც კარადის უკან დაგმალა, რომ ნადირობი-
დან შინ დაბრუნებულმა დევმა არ შეგჭამოს, სუფრასაც მისთვის
აწყობს და თან რაღაცას ღიღინებს. კარადის უკან ცხელა, თუმცა
ეს კარადა კი არა, გახურებული ღუმელი ყოფილა...
უცებ, კარი იღება და სამზადში დევი შემოდის... „ადამიანის
სუნი მცემს...” – ამბობს ის.
ისეთი მაღალია, თვალს ვერ შეუწვდენ.
26
 „ეტო ეშჩო კტო?! – რატომღაც რუსულად ეკითხება ქალს და
ქალიც რუსულადვე პასუხობს, – ეტო? ეტო მამუკა”...
– კაკოი მამუკა.
– იზ ტბილისი...
– გრუზინ?
– და, გივი პრივიოლ.
– კაკოი გივი.
– სხულუხია. სკაზალ, ჩტო ონ ვ ტკვარჩელი ედიტ, კ ატცუ.
– ლადნო, ა დალშე?
– დალშე ჩტო, სპატ ბუდეტ უ ნას, ა უტრომ პოედიტ. – ა კუდა
ტი ეგო პოლოჟიშ, დურა, სმოტრი, კაკოი გრიაზნი.
– სს, ტიშე, უსლიშიტ...
ყველაფერი კარგად გავიგონე, მაგრამ აფხაზები თუ არიან,
რუსულად რატომ ლაპარაკობენ? ცოლმა კარგი ქართული იცის,
მაგრამ ქმარმა? იქნებ ეს ქალი ქართველია, კაცი კი აფხაზი.
თვალები რო გავახილე და იმ ქალის ქმარი დავინახე, გამიკ-
ვირდა: რა დევი, ჩვეულებრივი ადამიანი იყო – საშუალო ტანისა,
სუფთად გაპარსული, ქართველისგან ვერც კი გაარჩევდი.
ფეხზე წამოვდექი და თავი დავუკარი.
– გამარჯობა, შენი! – მითხრა მან.
უყურე, ამასაც კარგი ქართული სცოდნია?!
ზიტას სუფრა გაეშალა, ოთახში გემრიელი, მადის. აღმძვრე-
ლი სურნელი ტრიალებდა.
– წამოდი, ხელები დავიბანოთ! – მითხრა დაურმა. ზიტამ კა-
რადიდან ახალი პირსახოცი გამოიღო და ქმარს მისცა.
გარეთ გავედით და ეზოში, წყალსაქაჩზე ხელები დავიბანეთ.
მე რო ვიბანდი, წყალსაქაჩის ბერკეტს ის ამოძრავებდა, ის რო
იბანდა – მე ვამოძრავებდი. – ეს ჭასთან არის მიერთებული, –
მიხსნიდა დაური, – მოტორიცა აქვს, მაგრამ ეხლა დენი არ არი
და ამიტომ ხელით ვაკაჩავებ.
27
 როგორც იყო გავბედე და ვკითხე:
– თქვენ აფხაზები ხართ თუ ქართველები?
დაკვირვებით შემომხედა.
– აფხაზები. რა იყო.
– არა, არაფერი.
– რუსულად რო ვლაპარაკობთ?
– ხო.
– ორივეს რუსული სკოლა გვაქ დამთავრებული და იმიტო.
კლასელები ვიყავით.
– და ქართული საიდან იცით?
– როგორ, საიდან, – გაეცინა დაურს, – ქართველი დედები
გვყავდა მეც და მაგასაც.
ხელები სუფთა, ხაოიანი პირსახოცით შევიმშრალეთ შინ შე-
ვედით და მაგიდას მივუსხედით.
დაურმა ჭიქებში ვარდისფერი ღვინო ჩამოასხა, ზიტამ კი თეფ-
შზე ქათმის ჩახოხბილი გადმომიღო.
ამისთანა გემრიელი არაფერი მეჭამა, მადიანად ვიღმურძლე-
ბოდი...
არ ვიცი რისი ბრალი იყო, ალბათ, იმ სამი ჭიქა ღვინისა, და-
ურთან ერთად რომ დავლიე, მთელი ღამე გაუნძრევლად მეძინა.
დილით ზიტას ხმამ გამაღვიძა – ქათმებს ეძახდა. სკამზე გაწ-
მენდილი, შეძლებისდაგვარად გასუფთავებული ჩემი ტანისამო-
სი ელაგა, სკამქვეშ – ზურგჩანთა და ფეხსაცმელები.
ავდექი, ჩავიცვი, ზურგჩანთა მოვიკიდე და ეზოში ჩავედი.
– საით? – მკითხა დაურმა, რომელიც სამზადის საჩიხში ცულს
ქლიბით ლესავდა, – ჯერ ჩაი დავლიოთ, მერე მე თვითონ გაგა-
ცილებ.
– არა, არა. დიდი მადლობა...
– ზიტა, – დაიყვირა დაურმა, – სმოტრი, ტვოი გოსტ უხოდიტ!

28
 მოვიდა ზიტა, ზურგჩანთა ძალით მომხსნა და შემიყვანა სამ-
ზადში, სადაც უკვე მაგიდა იყო გაწყობილი. შემოვიდა დაურიც.
დავსხედით, დავლიეთ ჩაი, მივაყოლეთ ცხელ-ცხელი ხაჭაპურე-
ბი და დაურმა მითხრა, რომ მართალია ტყვარჩელში ელექტრიჩ-
კა აღარ დადიოდა, მაგრამ შეეცდებოდა იქით მიმავალი რაიმე
მანქანისთვის გავეყოლებინე.
საუზმეს რომ მოვრჩით, ავდექი და ზურგჩანთა ავიკიდე. დაურ-
მა თავისი ქურთუკი ჩაიცვა. შევნიშნე, როგორი შემბრალე თვა-
ლებით მიყურებდა ზიტა და ამიტომ, როცა ვემშვიდობებოდი,
ხელზე ვაკოცე.
– აბა, შენ იცი, მამუკა, – მითხრა მან, – აქეთ რომ იქნები, აუ-
ცილებლად შემოგვიარე უეცრად მომინდა, ზიტასთვის ჩემი ნამ-
დვილი სახელი მეთქვა, მაგრამ მივხვდი, რომ არ გამოდიოდა,
რაღაც წავიბურტყუნე და სამზადიდან საჩქაროდ გავედი. უკან
დაური მომდევდა.
გავიარეთ მწვანე მოლით შემოსილი ვრცელი ეზო და გზაზე
გავედით. ტრიფოლიატის ღობეებს იქით მოჩანდა კოინდარიანი
ეზოები, სადაც ყიოდნენ მამლები, დაკივკივებდნენ ინდაურები.
ერთგან, ხურმის ხეზე, წითელი ხბო ება თოკით, ბალახში ჭრელი
ბურთი ეგდო, ჭიდან კი შავთავსაფრიანი აფხაზის ქალი წყალს
იღებდა.
წინ დაური მიდიოდა, მე უკან მივდევდი.
შემოგვხვდა ვიღაც ხნიერი კაცი, რომელიც სიგარეტს გრძელ-
ტარიანი მუნდშტუკით ეწეოდა. დაურმა და იმ კაცმა ერთმანეთს
ხელი ჩამოართვეს, მერე აფხაზურად რაღაც ილაპარაკეს. ლაპა-
რაკობდნენ და თან წამდაუწუმ ჩემსკენ იყურებოდნენ. გამომშვი-
დობებისას იმ კაცმა გამიღიმა და თამბაქოსაგან ჩაყვითლებული
კბილები გამოაჩინა. ბოგირთან დაური შედგა და ტრასას გახედა.
მაინცადამაინც დიდი მოძრაობა არ ყოფილა, იშვიათად თუ გაივ-

29
ლიდა მანქანა. მერე ორივენი ბოგირის ბეტონის მოაჯირზე ვის-
ხედით და ტყვარჩელისკენ მიმავალ ტრანსპორტს ველოდებო-
დით.
საკვირველია, მაგრამ დაური არაფერს მეკითხებოდა. ერ-
თხანს მომეჩვენა, რო დავავიწყდი კიდეც, ჩუმად იჯდა და თამბა-
ქოს ახვევდა. ვუყურებდი, როგორ მარჯვედ ამოძრავებდა თი-
თებს. შეხვევას რო მორჩა, ქაღალდს ენა აუსვა, მერე ჯიბიდან
სანთებელა ამოიღო და სიგარეტს მოუკიდა.
ვიფიქრე, მოდი, მე მაინც ვკითხავ რამეს, ასე როდემდე უნდა
ვისხდეთ-მეთქი, მაგრამ ვერაფერი მოვიფიქრე, აზრზე არ ვიყავი,
რა უნდა მეკითხა, ისედაც ყველაფერი ნათელი იყო.
ბოლოს ერთმა საბარგო მანქანამ გამოიარა, დაურმა ხელი
დაუქნია და გააჩერა. სულ რამდენიმე სიტყვა უთხრეს ერთმა-
ნეთს, მერე ძარაზე ასვლაში მიშველა და მანქანა რო დაიძრა, ხე-
ლი დამიქნია. ისე მემშვიდობებოდა, თითქოს დროებით მივდიო-
დი სადღაც და მალე უკან უნდა დავბრუნებულიყავი.
ამ მდინარეს „გალიძღა” ერქვა., არ ვიცოდი, აფხაზურად რას
ნიშნავდა, მაგრამ რაღაც მშობლიურად კი მეჩვენებოდა, დაახ-
ლოებით ასე – „გალიწყა”, „გალის წყალი”... ძველი, ვინ იცის
რამდენჯერ შეკეთებულ-შერემონტებული მანქანა აღმართს
ხროტინით მიუყვებოდა... ხეობის ფერდობებზე ფოთოლგაცლი-
ლი;, აქა-იქ სიმწვანეშერჩენილი ტყე მოჩანდა... აქეთ და აქეთ
უფრო მეტად ციოდა... იქ, ზემოთ, პატარა ქალაქში, „გრესის სახ-
ლის” პირველ სართულზე მამა მელოდებოდა. ვცდილობდი, წარ-
მომედგინა მამისა და ბებიის სახეები, მაგრამ ვერ ვახერხებდი.
ბებია საერთო არ მახსოვდა, რადგან იგი გუდაუთაში ცხოვრობ-
და და იშვიათად ვნახულობდი, მამის სახე კი ბუნდოვნად მედგა
თვალწინ და მასაც დედაჩემის სახე ფარავდა, რომელიც თანდა-
თანობით ახლოვდებოდა, იზრდებოდა, ფართოვდებოდა და ზედ
ეფარებოდა მამაჩემის ფერმკრთალ სახეს, ბებიის მოხრილ
30
ზურგს, ახლა მხოლოდ მის სხვადასხვა ფერის თვალებს ვხედავ-
დი – ერთს ცისფერს, მეორეს – მწვანეს და მესმოდა გოჩას ჩახ-
ლეჩილი ხმა, მისი ხრიალი: მესროლე, შე ნაბიჭვარო, მესრო-
ლეო...
მამა უკანასკნელად ცხრა წლის წინათ ვნახე ავადმყოფი, ტკი-
ვილებისაგან გატანჯული, გაცრეცილი. ვიგონებდი მის გაფარ-
თოებულ თვალებს, სიბრაზისაგან მოღრეცილ პირს, მაგრამ ეს
თვალები, ეს პირი, ეს სახის ფერი მაინც ცალ-ცალკე იყვნენ და
ვერაფრით ვერ გამეერთიანებინა.
საკვირველი იყო, მაგრამ მამისა ყველაზე მეტად სუნი მახსოვ-
და. ეს იყო თამბაქოს, მჟავე ღვინისა და კიდევ რაღაცის სუნი. ეს
სუნი უდიოდა მის ტანისამოსს, მის წიგნებს, ბინას, სადაც ჩვენ
ვცხოვრობდით. ეს სუნი მიყვარდა. შემეძლო ამ სუნით მივმხვდა-
რიყავი, რომ მამა ღამის ცვლიდან შინ დაბრუნდა, საცაა ლოგინ-
ში მწოლს თავზე დამადგება და ცივ, ჩხვლეტია ლოყას ლოყაზე
მომადებს. ტყვარჩელში რომ შევედით, ვეღარ ვიცანი. მარტო
იმიტომ კი არა, რომ ქალაქი შეცვლილიყო (ყველაფერს რომ თა-
ვი დავანებოთ, ისევ ისე იდგა ტყით შემოსილი ხუჭუჭა გორები,
სადაც, აქა-იქ, ისევ მოჩანდა წითელკრამიტიანი სახლები, ხოლო
ქვემოთ, სადგურთან ახლოს – გრესის საკვამლე მილები), ალ-
ბათ, იმიტომაც, რომ წინათ, ყოველთვის ელექტრიჩკით ვმგზავ-
რობდი, ახლა კი სამანქანე გზით მოვედი და ქალაქის ეს ნაწილი
ადრე არც მენახა. მძღოლს ბაზართან (სადღა იყო ბაზარი!) და-
ვემშვიდობე და გულაჩქროლებული ზემოთ შევუყევი.
აი, ისიც – ჩვენი კორპუსი! წინ ღელე ჩამოუდის, ბოგირს გადა-
ივლი და ეზოში შეაბიჯებ, იქ კი პირველივე სადარბაზო ჩვენია...
მაგრამ ეზოში არავინ მოჩანს, ხოლო კორპუსი... მთელს კორ-
პუსს ერთი ფანჯარაც აღარ შერჩენია... დგას და თვალებამოღა-
მებული ისე მიყურებს, როგორც შინდაბრუნებულ უძღებ შვილს
თვალისჩინდაკარგული მამა...
31
 გახევებული ვდგავარ, აღარ ვიცი, როგორ მოვიქცე... მერე სა-
დარბაზოში შევდივარ... ჩვენს ბინას კარი აღარა აქვს... შიგნით
სიცარიელეა, იატაკზე ნაგავი ყრია – რაღაც გამოუსადეგარი ნივ-
თები და მათ შორის ჩემი ნაჭრის დათუნია „გერასიმე”, რომლის-
თვისაც ვიღაცას მკლავი მოუგლეჯია... ხელში ვიღებ და ვათვა-
ლიერებ. „ნაჭრილობევიდან” გერასიმეს განაცრისფერებული
ბამბა გამოსჩრია, რომელსაც, რატომღაც, თითით შიგ ვუტენი და
აქეთ-იქით ვიყურები – მკლავიც იქავე გდია... ვიღებ და გერასი-
მეს მხარზე ვადებ. ნემსი და ძაფი რომ იყოს, მივაკერებდი, მაგ-
რამ სად არი ნემსი და ძაფი!
ბოლოს გერასიმე თავისი მკლავიანად ზურგჩანთაში ჩავდე
და წამოვედი.
ეზოს ბოლოში ისევ დგას ბეტონის მაგიდა თავისი ორი გრძე-
ლი სკამით. აქ წინათ ჩვენი მეზობლები დომინოს თამაშობდნენ
ხოლმე, ისმოდა დომინოს ქვების ჭახაჭუხი, საანგარიშო კოჭების
ჩხაკუნი და მხიარული შეძახილები, მაგრამ იქ ახლა აღარავინ
ზის და როგორც ჩანს, დიდი ხანია, არც არავინ მჯდარა.
რა ვქნა, ნუთუ მართლა არავინ დარჩა, რომ მამაჩემის ამბავი
ვკითხო, ნეტა სად წავიდა იმდენი ხალხი... ბეტონის სკამზე ვჯდე-
ბი და ეზოს ჩუმად ვათვალიერებ...
უეცრად, ჩვენი სადარბაზოდან ვიღაც შაოსანი დედაბერი გა-
მობრაცუნდა, ხელში ვედრო ეჭირა და პირდაპირ ჩემსკენ მოდი-
ოდა, მაგრამ რო დამინახა, შეკრთა და ვედრო ხელიდან გაუვარ-
და. წამოვდექი. დედაბერმა თვალებზე ხელი მოიჩრდილა, ამ-
ხედ-დამხედა და უეცრად, რაღაც სასწაულის ძალით, ვიცანი –
ჩვენს ზემოთ, მესამე სართულის ერთოთახიან ბინაში ცხოვრობ-
და. სახელი ვეღარ გავიხსენე, მაგრამ მაინც მივედი, ვედრო ავი-
ღე, მივაწოდე და ღიმილით მივაჩერდი.
– რომელი ხარ? – მკითხა და კუშტი სახით მომაჩერდა. – ჩვენ
აქ ვცხოვრობდით, პირველ სართულზე... – და იმავე სასწაულის
32
ძალით ახლა სახელიც გამახსენდა, – თქვენ ხომ ძაძუ ხართ, ძაძუ
ბებია...
– ნენა, ქეთოსი ხარ, ბიჭო, შეენ?!
– დიახ...
– აქ როგორ მოხვდი მერე?!
– თბილისიდან ჩამოვედი...
– თბილისიდან?! დედა, რას მეესწრო ჩემი თვალები! რაფე-
რაა, შვილო, ქეთო, ცოცხალია?
– ცოცხალია, კი... თბილისში ვცხოვრობთ. მე მამაჩემის სანა-
ხავად ჩამოვედი, მაგრამ... – ჩვენი ბინისკენ გავიხედე. – ნუ გე-
შინია, შვილო, ცოცხალია ისიც, კარგადაა, მარა... ცოლი შეირ-
თო და წავიდა აქედან... შენ არ ინერვიულო, ბებია, რა ექნა, მომ-
ვლელი ხო ჭირდებოდა ავადმყოფ კაცს...
სანამ არ ჩავახველე, კრინტი ვერ დავძარი.
– სად წავიდა.
– არ ვიცი, ბებია, ჯერ თქვეს, სოხუმში ცხოვრობსო, მერე არ-
მავირშიო და რა გითხრა...
ერთხანს ჩუმად ვიდექით, ერთმანეთს არ ვუყურებდით, მერე
მალულად შევათვალიერე – დაბერებულიყო, მე სულ სხვანაირი
მახსოვდა და გამიკვირდა, როგორ ვიცანი-მეთქი...
– კარგი, ძაძუ ბებია, წავალ ახლა მე...
– ღმერთო კი მომკალი, – შეიცხადა მან, – სა წახვალ, ბიჭო?!
– რა ვიცი, წავალ...
უეცრად მკლავში ხელი წამავლო.
– არ გაგიშობ, არა... სად უნდა წახვიდე ახლა! – პირზე ტკბი-
ლი ღიმილი მოეფინა, – ჩაის დაგალევიებ, კვერცხს – მოგიხარ-
შავ... თლათ დაღუპვილი კი არ ვართ!
ღელედან ვედროთი წყალი ამოვიღეთ და მაღლა ავედით. დე-
დაბერი დაფაცურდა, ნავთქურაზე ქვაბით წყალი დაადგა და შიგ
მოსახარშად ორი კვერცხი ჩადო. მე ჩემი ზურგჩანთა გავხსენი და
33
იქიდან პური, „კილკის” კონსერვი და ხალვა ამოვიღე.
ხალვის დანახვაზე დედაბერს თვალები გაუბრწყინდა. – მაი სა
იშოვე?
– ხალვა?
– ჰო.
გამეცინა.
– ხალვას მიაქვს თბილისი.
– დედა, რა კაია!
– ვინ მოიყვანა ცოლად...
– მამაშენმა? – ლიდა.
– რომელი, აქ რო ცხოვრობდა?
– კი, მეორე სართულზე, – იატაკს ქუსლი დაჰკრა, – ე, ზუსტად
ჩემს ქვემოთ. თანაც იმ დროს ასე იყო საჭირო, აფხაზი თუ ყავდა
კაცს ცოლად, არ ერჩოდნენ... ორი გოგო ყავთ, შენი დებია მაგე-
ნი, ბებია, უნდა გეიცნო და მოეფერო... კონსერვი გავხსენი, ხალ-
ვა და პური დავჭერი და ამასობაში კვერცხებიც მოიხარშა...
ის ღამე იქ გავათენე. დილით ადრე ავდექი და წამოვედი, ბევ-
რი მეხვეწა საწყალი დედაბერი, დარჩი, დარჩიო, მაგრამ არ და-
ვუჯერე...
ოჩამჩირემდე ვიღაც მადლიანმა კაცმა ჩამიყვანა ძველი „მოს-
კვიჩით”, იქიდან ენგურის ხიდამდე ავტობუსით ვიმგზავრე, მერე
ზუგდიდამდე ისევ ავტობუსით და ბოლოს, მატარებლით – თბი-
ლისამდე.
მატარებელში არ დამეძინა, ათას რამეზე ვფიქრობდი, ვიგო-
ნებდი გალელ დედაბერს, რომელმაც იქითობისას ენგურის ხიდ-
ზე გადამიყვანა, მის დისშვილ გივის – მარშრუტკის შოფერს, ზი-
ტას და დაურს, მოხუც ძაძუს...
გამახსენდა ისიც, რომ ძაძუსთან ჩვენი კედლის საათი ვნახე
და როცა ვიცანი, დედაბერმა ძალიან დაირცხვინა, თავს იმარ-
თლებდა, მამაშენმა მაჩუქაო, მაგრამ მივხვდი, რომ მამაჩემს
34
დარჩა, ამან კი წაიღო. საათი არ მუშაობდა, გაჩერებული ეკიდა
კედელზე. მახსოვდა, რომ წინათ, იქიდან პატარა, სასაცილო
ფრინველი გამოხტებოდა ხოლმე და იძახდა: „გუ-გუ! გუ-გუ!”
წამოსვლისას დედაბერმა საათი კედლიდან ჩამოხსნა და მა-
ტანდა, მაგრამ თავი მოვიკალი და არ წამოვიღე, რად მინდოდა,
სად უნდა მეთრია, გაფუჭებული იყო, თუმცა, დედაჩემისთვის რო
ჩამომეტანა, იქნებ გახარებოდა კიდეც, მაგრამ არა უშავს, დედა-
ჩემს თავის ნიშნობის ბეჭედს მივუტან და მივუგდებ, თავიანთ საქ-
მეს თვითონ მიხედონ... დილით, თბილისის სადგურზე მატარებ-
ლიდან რო ჩამოვედი, პირდაპირ ბაზრობაზე წავედი. ფული კიდე
მქონდა და ვიყიდე შავი ფერის ორი, ოცკაპიკიანი პარკი, ექვსი
ცალი წებო და ჩემს სარდაფს მივაშურე.
მინდოდა გერასიმესთვის მკლავი მიმეწებებინა, მაგრამ დამე-
ზარა, აღარაფრის თავი აღარ მქონდა...

იმ ღამით უამრავი ცხოველი მოვიდა...

მოვიდნენ სპილოები, მარტორქები, ჟირაფები, ზებრები, კამე-
ჩები, ლომები, ანტილოპები...
მოდიოდნენ და მოდიოდნენ...
მე იქვე ვიდექი და მესმოდა მათი ცხელი სუნთქვა, ვგრძნობდი
მათ სუნს.
სულ ბოლოს ორი გიენაც მოვიდა.

35
 დაკარგული მთლიანობის ძიებაში
დრო გადის და ფიქრობ. ტკივილიც ფიქრია. მას შემდეგ, რაც
ნუგზარ შატაიძე წავიდა, ყველაფერი, რაც მას უკავშირდება, ტექ-
სტებად არის ქცეული. ურთიერთობის თითოეული დეტალი არის
შტრიხკოდი, რომლებსაც მუდმივად ხსნი და კითხულობ. კითხუ-
ლობ და ფიქრობ, რატომ არის ასეთი ალალი, სადა, მიწიერი, გა-
საგები, მყარი, ღონიერი, მკაცრი. უთუოდ იმიტომ, რომ ენის სტი-
ქიაშია. ენა იცის. კი არ ფლობს, ეს შეუძლებელია, თავს ფლობს
ენის სტრუქტურაში. თავისუფალია გამოხატვაში. არ ეძებს, პოუ-
ლობს. აგნებს. სცნობს. წინაპართა კულტის თაყვანისმცემელია.
ტრადიციონალისტი. ადათ-წესის დამცველი.
სიძველის აპოლოგეტი. ამავე დროს, არაორდინარული, სიახ-
ლის მიმღები, გამზიარებელი, დამფასებელი.
მკაცრი და უბრალო. ასეთი ჩანდა. ასეთიც იყო. მისი მოთხრო-
ბების სტილიც ხომ ასეთია.
ოღონდ სიმღერის დროს არ იყო ასეთი. სიმღერა უყვარდა.
36
იცოდა. როდესაც მღეროდა, ისეთი აღარ იყო, როგორსაც ვიც-
ნობდით. სულ სხვანაირი. მოგწონდა და გიკვირდა, როგორც შე-
იძლება გიკვირდეს ვაზის ტირილი – „ცრემლი” რომ მოსდის და
მოსდის უსასრულოდ.
სულის საფანელს მიწიდან იღებდა.
ხატება არ იცვლება: მაღალი, ბრგე, მხარბეჭიანი, ჭაღარა
წვერ-ულვაშით, დაღარული შუბლით, გვერდზე გადავარცხნილი
შეთხელებული თმებით, კეხიანი ცხვირით, სქელი ყორნისფერი
წარბებით, გიშრის თვალებით, რკინისფერი სახითა და თბილი,
თანამგრძნობი ღიმილით.
ბუნებით მხატვარი იყო. ყველაფერს თავისი კოლორით აფე-
რადებდა. ამბობდა კიდეც, თხრობა არ მიყვარს, მე მიყვარს ხატ-
ვა. თხრობას ძალა სჭირდება, გონების ძალდატანება. თხრობის
დროს დაძაბული ვარ, ერთი სული მაქვს, ხატვაზე როდის გადა-
ვალო.
ხშირად ვფიქრობ ნუგზარ შატაიძის პროზის სტილზე. არის აქ
გადმოცემის თავისუფლება, ფსიქოლოგიური სიმართლე, ზუსტი
დეტალები, ყოფითი კოლორიტი, ემოციური მუხტი, მაღალი მო-
რალი და, რაღა თქმა უნდა, სიტყვა.
სიტყვა განსაკუთრებულ როლს ასრულებს მის შემოქმედება-
ში. „სიტყვას გაჯინიანება არ უყვარს, არ უნდა მიეძალო და გუ-
ლის ღარიდან თავისუფლად მიუშვა აზრთა სადინარში” – ესეც
მისი სიტყვებია.
მას შეეძლო საგნები ისე აღეწერა, რომ შენამდე მოეტანა არა
მარტო შინაარსი, არამედ ფორმა, ფერი, ხმა. ეს ნიჭი მამა-პაპის-
გან მოსდგამდა, იმათგან ჰქონდა ნაანდერძევი, ნასწავლი, შეთ-
ვისებული. თვალის ჩინივით უფრთხილდებოდა თითოეულ სიტ-
ყვას, რადგან იცოდა, რომ სიტყვა მარტო ბგერები არ არის, არა-
მედ ეს არის საგანი, წინაპართა ცხოვრების ანარეკლი, მათი კურ-

37
თხეული სულის გამონაშუქი, ეროვნული ყოფიერების ქვაკუთხე-
დი. გულისტკივილით უყურებდა, თანდათან როგორ ქრებოდნენ
ძველები და მათთან ერთად სიტყვებიც, რომლებიც აღნიშნავ-
დნენ უქმად დარჩენილ, გადაყრილ საგნებს.
ამ ტკივილმა დააწერინა „პურის მოთხრობა” – ქართული
პროზის შედევრი, წარსულის ნოსტალგიური სიმფონია. მოთ-
ხრობაში გაცოცხლებულია დრო, როდესაც პური ადამიანები-
სათვის ღვთაებასავით წმინდა იყო, როცა ხვნა-თესვა და მოსავ-
ლის მოყვანა საუფლო საქმედ იყო მიჩნეული, როცა შრომა ზნე-
ობრივად წვრთნიდა ადამიანებს.
„ისინი, რახანია წასულიყვნენ, – წერდა ნუგზარი, – სათითა-
ოდ გაკრეფილიყვნენ და თან წაეღოთ დაკოჟრილი, მაგრამ მაინც
რბილი და ალერსიანი ხელები, მტკივანი სახსრები, შუქდაკლე-
ბული თვალები, გატეხილი გულები. მათთან ერთად გამქრალი-
ყო კალო და კევრი, ხარი და გუთანი, ტაბიკი და აპეური. განელე-
ბულიყო ფქვილის ამბრისა და პურის კიდობნის სურნელი, დავიწ-
ყებას მისცემოდა უამრავი სიტყვაც და, მართალია, მიწა ისევ
იმოსებოდა მწვანე ბალახით, ისევ ჭიკჭიკებდნენ და უსტვენდნენ
ჭრელი ჩიტები, მაგრამ ახლა იმათ სახელები აღარ ჰქონდათ –
უსახელოდ ყვაოდნენ, უსახელოდ ჭიკჭიკებდნენ”. მართლაც, რა
ძნელია, გესმოდეს ჭიკჭიკი და ვერ ხვდებოდე, რა ჩიტი ჭიკჭი-
კებს, ხედავდე და არ იცოდე, რა ყვავილი გახარებს, უყურებდე
ნივთს და არ იცოდე, რა ჰქვია, რისთვის იყო. ძალიან განიცდიდა,
რომ მოვწყდით დედაბუნებას, რომ გავღარიბდით სულით, ზნე-
ობით, მორალით, ენით, ფიქრით, ფანტაზიით, თუმცა თავისი შე-
მოქმედებით ყველაფერს აკეთებდა იმისათვის, რომ დარღვეუ-
ლი ჰარმონია როგორმე აღდგენილიყო და განვითარებულიყო.
ნუგზარ შატაიძის შემოქმედების ერთ-ერთი მთავარი მოტივი
სწორედ ეს არის – დაკარგული ჰარმონიის ძიება. გავიხსენოთ

38
თუნდაც „ვენახის ანგელოზები”, „თრეფიკინგი”, „დაჭრილი წე-
რო”.
მოტივმა საგულისხმო ხორცშესხმა ჰპოვა მოთხრობაში „მოგ-
ზაურობა აფრიკაში”. ეს არის რეკვიემი საერთო ქართული ჰარ-
მონიისადმი ანუ მთლიანობის ნოსტალგია. აფხაზეთიდან დევნი-
ლი ბიჭი ჰყვება, თუ როგორ ჩავიდა თბილისიდან ტყვარჩელში,
სადაც მამას ეძებდა, მაგრამ თავისი დანგრეული სახლის მეტი
ვერაფერი ნახა.
გზის აღწერაში რელიეფურად არის გადმოცემული 90-იანი
წლების ანტურაჟი, ნგრევისა და განადგურების პანორამა: ნაც-
რისფერი სახლები, გაუქმებული ქარხნები, ჟანგისგან შეჭმული
მანქანები, უაზროდ დაყრილი შპალები, რელსები, მილები, უკაც-
რიელი ქუჩები, ტროტუარების გასწვრივ ჩარიგებული ჯიხურები,
მაწანწალა, მშიერი ძაღლები, ნაგვის მხრჩოლავი გორები და იქ
მოფუთფუთე ადამიანები, ტალახიანი გზები, ნაბოსტნარები და
ნაბაღარები, დაგვალული ყანები.
ნუგზარ შატაიძე, როგორც ითქვა, მხატვარია, განწყობილები-
თა და საგნებით მხატვარი. მისი ყველა პეიზაჟი კინემატოგრა-
ფიული სურათებია, რომელთა მსგავსი გვინახავს იტალიურ ნე-
ორეალისტურ კინოფილმებში, ვისკონტის, დე სიკას, როსელი-
ნის ნამუშევრებში, სადაც საგანი გადმოსცემს შინაარსს, ემოცი-
ას, აზრს.
მთავარი გმირის გარშემო ფსკერის ადამიანები ტრიალებენ.
თვითონაც ფსკერზეა. მოზარდები აცეტონით იბრუებენ თავს, ში-
ათ, სცივათ, კანკალებენ. მიუხედავად ამისა, მათში სოლიდარო-
ბის, თანადგომის ინსტინქტიც არის, მაგრამ მაინც ცალცალკე
არიან, ცალ-ცალკე არსებობენ უსახლკაროები, მაწანწალები,
კურტიზანები, მათხოვრები.
ბიჭი 27 ლარითა და დედისთვის მოპარული ოქროს ბეჭდით

39
მიდის აფხაზეთში, ყველაზე საშიშ, აფრიკასავით შორეულ მხარე-
ში. მას არ ეშინია, რადგან იმ ადგილისაკენ მიემგზავრება, სადაც
იყო ჰარმონია – დედა, მამა და თვითონ ერთად იყვნენ ტყვარ-
ჩელში, სოხუმში, ზღვის პირას. „რა შიში, რის შიში, პირიქით, მი-
ხარია – მე ხომ იმას ვაკეთებ, რაც სხვამ ვერავინ შეძლო, ვერ გა-
ბედა, მე კი გადავწყვიტე და აი, უკვე მივდივარ!” ამას თავის გა-
სამხნევებლად ამბობს, ამიტომ ჰგავს ეს სიტყვები სიზმრიდან გა-
მოსული ადამიანის ოპტიმიზმს. მაგრამ სხვაგვარად არ შეუძლია,
უნდა წავიდეს. და მიდის კიდეც იქ, სადაც ცხრა წლის წინ არსე-
ბობდა ბედნიერება ან რაღაც ამის მსგავსი.
აი, ისიც, სიზმრებში შემონახული ელდორადო: „ჩვენი კორპუ-
სი!” მდუმარე, უკაცრიელი, უდაბური შენობა, რომელსაც ფანჯა-
რაც აღარ შერჩენია. უძღები შვილის დაბრუნება სიცარიელეში,
უმამო სახლში. „დაბრუნება” ისეა აღწერილი, იმდენად ცხადად
და კონკრეტულად, რომ აფხაზეთის კონფლიქტის სიმბოლურ სუ-
რათადაც წარმოგვიდგება:
„გახევებული ვდგავარ, აღარ ვიცი, როგორ მოვიქცე... მერე
სადარბაზოში შევდივარ... ჩვენს ბინას კარი აღარა აქვს... შიგნით
სიცარიელეა, იატაკზე ნაგავი ყრია – რაღაც გამოუსადეგარი ნივ-
თები და მათ შორის ჩემი ნაჭრის დათუნია „გერასიმე”, რომლის-
თვისაც ვიღაცას მკლავი მოუგლეჯია... ხელში ვიღებ და ვათვა-
ლიერებ. „ნაჭრილობევიდან” გერასიმეს განაცრისფერებული
ბამბა გამოსჩრია, რომელსაც, რატომღაც, თითით შიგ ვუტენი და
აქეთ-იქით ვიყურები – მკლავიც იქავე გდია... ვიღებ და გერასი-
მეს მხარზე ვადებ. ნემსი და ძაფი რომ იყოს, მივაკერებდი, მაგ-
რამ სად არის ნემსი და ძაფი!
ბოლოს გერასიმე თავის მკლავიანად ზურგჩანთაში ჩავდე და
წამოვედი”.
ავადმყოფ მამას ცოლი შეურთავს და წასულა სადღაც არმა-
ვირში თუ სოხუმში. უკანასკნელი ილუზიაც დაიმსხვრა. დედაც
40
ხომ კარგა ხანია სხვისია, სხვაგან არის, სხვაა, უცხო, მეტისმე-
ტად საეჭვო საზოგადოებაში. ბიჭს ისღა დარჩენია, დაუბრუნდეს
თავის ბუნაგს, ფსკერს, საიდანაც ამაოდ სცადა ამოსვლა. იღებს
აცეტონიან წებოს, რათა ამ სახალხო-დემოკრატიული ნარკოტი-
კით გაიქროს ნაღველი. ნიშანდობლივია მისი ბოლო ფრაზაც:
„მინდოდა გერასიმესთვის მკლავი მიმეწებებინა, მაგრამ დამეზა-
რა, აღარაფრის თავი აღარ მქონდა...” ყველაფერი რჩება ისე,
როგორც იყო. თითქოს ბიჭი თავისი ნარკოტიკული სიზმრებიდან
არც გასულიყოს. არც ის ორი გიენა გამქრალა, სიზმრის ბოლოს
რომ მოდიან ხოლმე. ვინ იცის, იქნებ მამისა და დედის სუბლიმა-
ციაა ეს ჩვენება, რომელიც კინოში ორ ჟირაფად გადავა და კიდევ
უფრო გაამეტაფიზიკურებს, გააფართოვებს და გაშლის სურათს
და, მასთან ერთად, სათქმელსაც, რომელიც ძალიან ბევრი აქვს
ამ თემას. ნუგზარ შატაიძის პროზის პლასტიკური, მოძრაობისა
და ქმნადობის ენერგიით აღსავსე სტილი ადვილად გადადის კი-
ნემატოგრაფიის ენაზე. ამიტომაც სავსებით ბუნებრივი იყო ის
ფაქტი, რომ მოთხრობის დაწერიდან არცთუ დიდი ხნის შემდეგ
განხორციელდა მისი ეკრანიზაცია.
კინორეჟისორ გიორგი ოვაშვილის ნამუშევარი 2009 წელს
გამოვიდა. საქართველო-ყაზახეთის ერთობლივმა ნაწარმოებმა
მრავალი პრესტიჟული კინოფესტივალის პრიზი მოიპოვა (მთა-
ვარ როლში თედო ბექაური, ოპერატორი შაჰრიარ ასადი, კომ-
პოზიტორი იოსებ ბარდანაშვილი).
რეჟისორმა თავისებური, ექსპრესიულობით გამორჩეული კი-
ნოენა შეურჩია პროზის მასალას და, უნდა ითქვას, საკმაოდ წარ-
მატებითაც.
ფილმში გამკვეთრებულია გაუცხოებული, გზასაცდენილი დე-
დის სახე. დედას სხვა კაცი ჰყავს. თედოს „დედა არ ჰყავს”, ამი-
ტომ მიდის ტყვარჩელში მამის ჩამოსაყვანად. გზას დამატებული
აქვს დეტალები. ბუნებრივია, კინოში გზა უნდა იყოს როგორც
41
გზა, მას სჭირდება ფაქტი, შემთხვევა, თავგადასავალი. სურათს
სიმძაფრეს ჰმატებს შეხვედრა ავტომანქანის გამტაცებლებთან,
მათ მიერ უმწეო გოგონას გაუპატიურება, მკვლელობა ენგურის
ხიდთან. აფხაზური ნაწილი გაზრდილია, მეტი დრო ეთმობა იქა-
ურ პერიპეტიებს, რომელშიც გამოიკვეთება ეჭვის, უნდობლობი-
სა და შიშის მოტივები.
პირდაპირ უნდა ითქვას, ეს არ არის შერიგების ფილმი. საერ-
თოდაც, არ არის ლამაზი კომპრომისული ნაწარმოები. ეს არის
სიმართლის ფილმი. სინამდვილეს გვიჩვენებს, დაგვანახვებს
რეალობას, მდგომარეობას, საგანთა რიგს.
სიუჟეტის ფინალში ეფექტურია შეხვედრა აფხაზ „ბოევიკებ-
თან”. მთვრალი მეომრებისა და ბიჭის ცეკვა გამოხატულებაა, ემ-
ბლემაა იმ პოლიტიზებული უაზრობისა, რაც ომმა მოუტანა ორ
დაპირისპირებულ მხარეს.
მაგრამ სიცოცხლე გრძელდება. რაღაცისთვის გრძელდება.
სიცოცხლეს აქვს რაღაც მიზანი, მოტივაცია, აზრი. როგორც ზე-
მოთ „პურის მოთხრობაზე” საუბრისას აღვნიშნე, დაკარგული
ჰარმონიის აღდგენის ნებელობა ბუნებაში არ ქრება. მართლაც,
არ შეიძლება ხედავდე, უყურებდე, განიცდიდე საგანს და არ იცო-
დე, რა ჰქვია და რისთვის არის ეს საგანი, განცდა, გრძნობა და
ხსოვნა, რომელიც ფესვებით გაკავშირებს წარსულთან, დაკარ-
გულ მთლიანობასთან.
ივანე ამირხანაშვილი

42